Beata RYń, Łukasz PONIEWIERSKI Portrety ziemi. Prace Pawła Pierścińskiego w Muze- um Wsi Kieleckiej

Portrety ziemi. Prace Pawła Pierścińskiego w Muzeum Wsi Kieleckiej

Beata Ryń, Łukasz Poniewierski

„Moje prace odnalazły wreszcie swoje miejsce. Cieszę się, że ktoś je ochroni i udostępni” — mówił Paweł Pierściński podczas wernisażu wystawy swoich fotografii w Muzeum Wsi Kieleckiej. Dziesięć lat wcześniej spalił w kuchence węglowej 262 tysiące negatywów. Był to akt desperacji po tym, jak kilka instytucji odmówiło zabezpieczenia osobistego archiwum fotografika, współtwórcy Kieleckiej Szkoły Krajobrazu.

Wernisaż wystawy fotografii zatytułowanej Czas. Portrety ziemi odbył się 23 września 2014 roku w Dworku Laszczyków w Kielcach. Był ostatnim, który ten wybitny fotografik osobiście celebrował. Wydarzenie wieńczyło projekt realizowany w ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pt. „Zakup kolekcji prac Pawła Pierścińskiego”, dzięki któremu Muzeum Wsi Kieleckiej uzyskało dofinansowanie i stało się właścicielem cennego, liczącego ponad trzy tysiące pozycji zbioru negatywów, diapozytywów i autorsko opracowanych powiększeń. Umowa przekazywała pełnię autorskich praw majątkowych do zakupionej kolekcji. Poza nią Paweł Pierściński przekazał do Muzeum także trofea, które zdobył podczas licznych konkursów fotograficznych — w Polsce i na świecie.

HOŁD DLA MISTRZA Wystawa fotografii Czas. Portrety ziemi była także ostatnią, którą Pierściński koordynował osobiście. „Nie odważyłbym się wybrać tych 66 prac, które dziś pokazujemy, na szczęście zrobił to osobiście pan Paweł” — mówił dziennikarzom na wernisażu kurator wystawy Leszek Gawlik z Muzeum Wsi Kieleckiej. Na spotkanie z autorem zdjęć do Dworku Laszczyków przyjechali fotograficy i wielbiciele jego twórczości z całej Polski. Był tym zaskoczony. Tłum z trudem mieścił się w przestrzeni ekspozycyjnej dworku.

W tamtych dniach Paweł Pierściński przechodził bardzo trudny okres, widoczne było osłabienie spowodowane inwazyjną terapią. Mimo to niestrudzenie podpisywał katalogi i rozmawiał z gośćmi wernisażu. Nie potrafił ukryć wzruszenia, gdy grupa kieleckich młodych fotografików poprosiła o wspólne zdjęcie. Otoczyli Pawła Pierścińskiego wianuszkiem, niektórzy przykucnęli u jego stóp. Ten obraz najsilniej wbił się w pamięć uczestnikom wydarzenia.

W tym samym czasie w Parku Etnograficznym w Tokarni (oddział Muzeum Wsi Kieleckiej), w spichlerzu z Chęcin, została otwarta wystawa stała zatytułowana: Czas. Portrety zapomnianej wsi. Paweł Pierściński odwiedził ją z przyjaciółmi kilkakrotnie. Upewnił się, że dorobek jego życia znalazł godne miejsce i ochronę. Dziś wystawa znajduje się w plebanii z Goźlic, w sektorze małomiasteczkowym skansenu. Zanim kulturę dotknęły konsekwencje pandemii, oglądało ją tu ponad 100 tys. osób rocznie.

[25]

OCHRONIĆ KOLEKCJę Muzeum Wsi Kieleckiej ma ponad czterdziestoletnie doświadczenie w gromadzeniu i zabezpieczaniu muzealiów. Jednak przygotowanie się do przyjęcia i zabezpieczenia tak dużej kolekcji prac stało się dla muzealników prawdziwym wyzwaniem: kolekcja obejmowała aż 3426 eksponatów fotograficznych oraz 153 pamiątki i nagrody, dokumentujące działalność tego wybitnego fotografika.

Rozpoczęto od przygotowania oddzielnej księgi inwentarzowej, założonej do zaewidencjonowania zakupionych prac. Powstała ona zgodnie z Zarządzeniem nr 31/2014 Dyrektora Muzeum Wsi Kieleckiej z dnia 9 czerwca 2014 roku w komputerowym systemie muzealnym MONA. Dla podkreślenia jej odrębności zostało wprowadzone stosowne oznaczenie MWK/P.

Prace nad merytorycznym opracowaniem nowej kolekcji były prowadzone w Dziale Etnografii. Każdy z nowoprzyjętych elementów kolekcji otrzymał oddzielny numer inwentarzowy oraz opis merytoryczny. Przykład opisu eksponatu w księdze inwentarzowej: „Józef Firmanty” — Odbitka kolorowa — fotografia artystyczna sygnowana napisem w kolorze czarnym: «Fotografował Paweł Pierściński, Józef Firmanty, ludowy twórca z Korytnicy — 1992», Odbitka barwna powiększalnikowa wykonana własnoręcznie przez autora w 1992 roku, dwa podpisy. Odbitka przedstawia fragment pomieszczenia z centrycznie pokazaną paradą obrazów głównie o tematyce religijnej. Obrazy na ścianie powieszono w dwóch szeregach, trzeci szereg obrazów wsparto o podłogę. Po lewej stronie fotografii widoczne okno przesłonięte białą firanka i ozdobione białymi zasłonkami drukowanymi w motywy kwiatowe. Pod oknem stoi stół przykryty serwetą ozdobioną drukowanym motywem kwiatowy. Na stole widoczne polichromowane rzeźby na tle paprotki. Po prawej stronie odbitki widoczny Józef Firmanty siedzący na białym stołku. Twórca ubrany jest w kraciasta koszulę, szary sweter w serek ciemne spodnie wpuszczone w gumiaki. Firmanty w ręku trzyma książkę. Obok fragment stołu przykryty niebieską i białą serwetą. W rogu podpis wykonany kolorem złotym”.

Kolejnym etapem zabezpieczenia kolekcji prac Pawła Pierścińskiego, była przeprowadzona w latach 2014–2016 digitalizacja. Negatywy są w większości średniego formatu (6 × 6 lub 6 × 9 cm.), a dzięki dbałości autora o techniczną jakość negatywów i odbitek mają one wysoki standard archiwalny. Prace były prowadzone w Sekcji Zbiorów Muzealnych, a do ich wykonania został wykorzystany skaner Plustek Opicfilm 120.

Każdy oryginalny negatyw oraz diapozytyw został oddzielnie spakowany w kopertę bezkwasową i złożony w specjalnie przystosowanej szafie z szufladami. W miejscu przechowywania kolekcji stale monitorowany jest poziom wilgotności oraz temperatury.

Pamiątki, w skład których wchodzą statuetki, medale i znaczki, zostały sfotografowane a następnie zapisane na elektronicznych nośnikach. Docelowym miejscem przechowywania kolekcji stał się Magazyn Zbiorów Muzealnych, znajdujący się w Parku Etnograficznym w Tokarni.

[26]

UPOWSZECHNIENIE I PROMOCJA Po digitalizacji kolekcji została stworzona strona www.pierscinski.pl, na której udostępniono przekazane zbiory. Znaczna ich część została opublikowana po raz pierwszy. Podzielono ją na dwa działy: Kielecka Szkoła Krajobrazu oraz Dawna wieś kielecka.

W pierwszym znalazły się prace Pawła Pierścińskiego charakterystyczne dla wykreowanej przez grupę świętokrzyskich fotografików koncepcji artystycznej. Druga zaś zawierała unikatową i mniej znaną dziedzinę twórczości naszego znakomitego fotografika. W przekazanych zbiorach archiwiści Muzeum odkryli niezwykle cenne obrazy życia małych kieleckich miasteczek i wsi z lat 60., 70., 80. i 90. ubiegłego stulecia.

Paweł Pierściński okazał się także znakomitym reportażystą, który fotografował (dziś już nieżyjących) wybitnych twórców ludowych przy pracy. Należą do nich m.in. wspomniany już malarz ludowy Józef Firmanty, garncarka Helena Kaczmarska, rzeźbiarz Jan Bernasiewicz. Fotografik dokumentował także minione zwyczaje i obrzędowość. Fotografie te stanowią bezcenny materiał badawczy dla historyków i etnografów.

Obecnie strona www.pierscinski.pl jest w trakcie modernizacji. Wszystkie prace Pawła Pierścińskiego, zostały upublicznione w wirtualnym spacerze: Zapomniana wieś, na stronie www.mwk.com.pl. Muzeum zrealizowało niniejsze zadanie w ramach projektu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Kultura w Sieci” w 2020 r.

Po śmierci fotografika, w Dworku Laszczyków została zaprezentowana wystawa: Paweł Pierściński — Krajobraz nieobecny, autorstwa dr. Krzysztofa Karbownika. W minionym roku można ją było oglądać także w Nowohuckim Centrum Kultury.

Muzeum Wsi Kieleckiej jest prawnym właścicielem największej kolekcji dzieł Pawła Pierścińskiego w Polsce. NOWE PROJEKTY Paweł Pierściński otworzył Muzeum Wsi Kieleckiej na Kielecką Szkołę Krajobrazu. Pokazał ogromny potencjał jej twórców, jako depozytariuszy doskonałego materiału fotograficznego, dzięki któremu chroniona jest pamięć o minionej wsi, krajobrazie, ludziach i ich życiu. Muzeum zapoczątkowało też intensywną współpracę z ostatnim żyjącym twórcą Szkoły Krajobrazu — Januszem Buczkowskim.

Muzeum planuje w najbliższym czasie stworzyć antologię grupującą dzieła czołowej grupy Kieleckiej Szkoły Krajobrazu: Jana Siudowskiego, Jerzego Kamody, Wacława Cisłowskiego, Janusza Buczkowskiego, Pawła Pierścińskiego, Tadeusza Jakubika, Jana Spałwana. Czekamy na rozstrzygnięcie wniosku o dofinansowanie w ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego na zadanie: „Miniona wieś w obiektywie Kieleckiej Szkoły Krajobrazu — Janusz Buczkowski”, która da jej początek.

Na s. 26–27 znajduja się okładki folderów do wystaw prezentujących fotografie Pawła Pierścińskiego.

[27]

[28]