COMIC CULTURA #02 (Μάρτιος - Απρίλιος 2019) by Comic Cultura Magazine

ψ η φ ι α κ η

Μάρτιος_Απρίλιος|2019

#02

ε ν α τ η

τ ε χ ν η

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ SOLOUP ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΟΥΛΙΦΕΤΗΣ ΑΡΗΣ ΛΑΜΠΟΣ ΘΑΝΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΟΥΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΤΣΟΣ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΤΣΟΣ ΕΛΕΝΑ ΝΑΒΡΟΖΙΔΟΥ ΛΕΑΝΔΡΟΣ

ΔΙΗΓΗΜΑ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

EDITORIAL

ίμαι σίγουρος πως οι περισσότεροι και μόνο από το εξώφυλλο ξαφνιάστηκαν. Σαν εμάς όμως όταν κλείναμε την μία συνεργασία μετά την άλλη δεν ήταν. Το 2ο τεύχος του Comic Cultura θα μπορούσε να είναι και το νούμερο ένα. Μετά την πολύ ενθαρρυντική απήχηση του πρώτου τεύχους, το οποίο και έφτασε στις οθόνες πάνω από 2000 ατόμων –νούμερο που ούτε στα πιο τρελά μας όνειρα δεν φανταζόμασταν– καταλάβαμε πως από το επόμενο θα έπρεπε να γίνουμε ακόμα καλύτεροι, ώστε να προσαρμοσούμε στις απαιτήσεις της εποχής. Οι αντιδράσεις σας στο πρώτο τεύχος, θετικές και αρνητικές, μας έδειξαν ποιο δρόμο θα έπρεπε να ακολουθήσουμε. Ποιες είναι οι αλλαγές του 2ου τεύχους; Αρχικά, οι σελίδες είναι αυξημένες κατά 16. Επιπλέον, το περιοδικό από δω και στο εξής θα έχει σε πρώτη θέση τα κόμικς, παρουσιάζοντας δουλειές νέων κατά κύριο λόγο καλλιτεχνών, με τα άρθρα να παραμένουν σε εκτεταμένη παρουσία (πάνω από 20 σελίδες). Στο δημιουργικό δυναμικό μας προστέθηκαν οι Γιάννης Παπαδόπουλος, Γιώργος Ζωιτάς, Διονύσης Τζαβάρας και Λάζαρος Καλαξής, και οι 4 μεγάλοι γνώστες του χώρου. Ο Sotos Anagnos (Βαβέλ, mov.) ανάλαβε την γραφιστική επιμέλεια του τεύχους –και έκανε πραγματικά απίστευτη δουλειά. Το εξώφυλλο μας το φιλοτέχνησε ο Λέανδρος, και το οπισθόφυλλο η Έλενα Ναβροζίδου. Στα περιεχόμενα του νέου τεύχους θα βρείτε κάθε λογής κόμικς. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουμε –δίχως να υποβαθμίζουμε τα υπόλοιπα– το δραματικό κόμικ εποχής «1923», των Θεώδορου Παπαδόπουλου και Κυριάκου Σφακιανάκη, αλλά και το «Αναγγελία Θανάτου» των Βασίλη Χειλά και Παναγιώτη Τσαούση, δίχως να ξεχνάμε το καταπληκτικό «Αριστερό, Δεξί» του Γιώργου Μπότσου, με το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό στυλ του. Ο Γρηγόρης Δημακόπουλος της Λέσχης Φανταστικής Λογοτεχνίας Καρδίτσας μας παρουσιάζει το εξαιρετικό του διήγημα «Ανάγκη» σε εικονογράφηση του Κώστα Φραγκιαδάκη. Από άρθρα τώρα, κριτικές, παρουσιάσεις, αφιερώματα και νέα για την κόμικς-επικαιρότητα, θα βρείτε στη στήλη 9η Τέχνη, ενώ για τις νέες ταινίες και τηλεοπτικές σειρές βασισμένες σε κόμικς, θα βρείτε στη στήλη Από Το 7 Στο 9. Από συνεντεύξεις, ο Λέανδρος, η Έλενα Ναβροζίδου και ο Γιώργος Μπότσος μας άφησαν να μιλήσουμε μαζί τους, για την καριέρα τους, την Βαβέλ και το μέλλον της 9ης τέχνης στη χώρα μας. Τέλος, ο Αλέξανδρος Μινωτάκης μας δείχνει ένα άλλο, πολιτικό, πρόσωπο του Τεν Τεν και ο Διονύσης Τζαβάρας μας μιλά για την σύγκριση ανάμεσα στην Γαλλόφωνη και την Αμερικανική σχολή. Δεν ξεχνάμε την σημαντική βοήθεια που μας προσέφεραν στο τεύχος οι κυρίες Νίκη και Εύη Τζούδα από τις εκδόσεις Babelart. Μέσα από το παρόν τεύχος, νομίζουμε πως σας παρουσιάζουμε στο σύνολο το όραμά μας για το περιοδικό, για μία ισχυρή «Ψηφιακή Ένατη Τέχνη». Ένα τεύχος, συγκροτημένο υπό την συνεργασία πάνω από 32 ατόμων. Ευχόμαστε να σας αρέσει η νέα μορφή του περιοδικού, που πιστεύουμε είναι πιο «γεμάτη» από ποτέ. Τώρα τα μελλοντικά μας πλάνα δεν μπορούμε να τα αποκαλύψουμε, αλλά αυτό που μπορούμε να πούμε είναι πως το επόμενο τεύχος θα έρχεται αμέσως μετά το Comicdom Con Athens 2019, και θα περιέχει πολλές εκπλήξεις. Καλή ανάγνωση!

Eικονογράφηση τoυ Άρη Λάμπου. 2

cultura

comic

01 Grlz του Λέανδρου 02 Editorial

04-05 Στιγμιότυπα του Soloúp 06-13 9η Τέχνη 14-15 Η Γαλλοβελγική Και

Η Αμερικάνικη Σχολή Κόμικς του Διονύση Τζαβάρα

16-18 Τεν Τεν, Ο Αποικιοκράτης

Του Hergé του Αλέξανδρου Μινώτακη 19-22 1923 σχέδιο: Κυριάκος Σφακιανάκης σενάριο: Θεώδορος Παπαδόπουλος

23-24 Συνέντευξη Γιώργος Μπό-

τσος του Γιάννη Παπαδόπουλου 25-31 Αριστερό, Δεξί του Γιώργου Μπότσου

32-36 Διήγημα «Ανάγκη» του Γρηγόρη Δημακόπουλου 37 Thirst του Άρη Λάμπου

38-40 Συνέντευξη Λέανδρος του Γιάννη Παπαδόπουλου

41-43 Πριν Και Μετά Τον Γάμο

#02

των Σπύρου Ανδριανόυ και Elodie Kohler Ανδριανός

44-47 Μιχάλης Πόντικας

σχέδιο: Θάνος Κόλλιας σενάριο: Βασίλης Χειλάς

48-51 Από Το 7 Στο 9 52-61 Αναγγελία Θανάτου σχέδιο: Παναγιώτης Τσαούσης σενάριο: Βασίλης Χειλάς,

62-63 Συνέντευξη

Έλενα Ναβροζίδου

του Γιάννη Παπαδόπουλου

64 Ο Μπάτμαν του Κωνσταντίνου Κάτσου

Photo: Roodlapje

65 Έρωτας Στα Χρόνια Του Facebook του Περικλή Κουλιφέτη 66 Fight Back! του Σάββα Αμπατζίδη 68 Η Διονυσιαζόμενη της Έλενας Ναβροζίδου

COMIC CULTURA MAGAZINE Δωρεάν Διμηνιαίο Ψηφιακό Περιοδικό Κόμικ / Τεύχος #02 / Μάρτιος – Απρίλιος 2019 Αρχισυντάκτης: Ίωνας Αγγελής [ionasaggelis@gmail.com] Art Director: Sotos Anagnos Επιμέλεια – Διόρθωση Κειμένου: Ίωνας Αγγελής Συντακτική Ομάδα: Αλέξανδρος Μινωτάκης, Γιάννης Ιατρού, Γιάννης Παπαδόπουλος, Γιώργος Ζωιτάς, Διονύσης Τζαβάρας, Λάζαρος Κολαξής, Μάνος Βασιλείου Αρώνης, Νίκος Γιακούμελος, Σπύρος Ανδριανός, Χρήστος Ασάρβελης.

Σε Αυτό Το Τεύχος Επίσης Συνεργάστηκαν: Αγγελική Σαλαμαλίκη, Κώστας Φραγκιαδάκης (εικονογράφηση), Θανάσης Λάμπρου (διόρθωση διηγήματος), Μαριαλένα Λιασκώνη (διαφήμιση), Μέλανδρος Γκανάς, Νίκη Τζούδα, Εύη Τζούδα. Επικοινωνία: 6947518473 | comicculturamag@gmail.com Fb: Comic Cultura | Insta: comic_cultura

Υπό τη συνεργασία των ιστοσελίδων: smassingculture.gr / comicstrends.blogspot.com / comicmaniacsgr.blogspot.com / thisisnotabloggoddammit.wordpress.com / docmz.wordpress.com / phantomduck.gr

cultura 3

comic

Αρχική δημοσίευση εφημερίδα «Το Ποντίκι, 2018-2019»

cultura

comic

cultura 5

comic

MS MARVEL: ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ Gwendolyn Willow Wilson / Adrian Alphona Μετάφραση: Χρήστος Τσέλιος Εκδόσεις: Anubis [02/2019]

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΝΕΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ SAGA ΤΟΜΟΣ ΕΝΑ

Brian K. Vaughan / Fiona Staples Μετάφραση: Βασίλης Μπαμπούρης Εκδόσεις: Οξύ [01/2019] Το έπος του Brian K. Vaughan και της Fiona Staples, βραβευμένο με 12 βραβεία Eisner και 17 βραβεία Harvey, ήρθε επιτέλους και στη χώρα μας. Στα πρώτα έξι κεφάλαια, βλέπουμε την Αλάνα, τον Μάρκο και την κόρη τους, Χέιζελ, να γίνονται στόχος, τόσο από τις οικογένειές τους όσο και από εξωτερικές δυνάμεις. Μισθοφόροι, πολιτικοί, πρίγκιπες, όλοι τους καταδιώκουν ώστε να γυρίσουν τα πάντα στην «κανονική» τάξη των πραγμάτων. Μία ιστορία αγάπης και έρωτα, με εξαιρετικό τον συνδυασμό επιστημονικής φαντασίας, με fantasy και με ρομάντζο. Με διαρκής ανατροπές, νέες εξερευνήσεις, νέα γεγονότα που τρέχουν την πλοκή με γρήγορο και όμορφο τρόπο, με πανέμορφους διαλόγους από τον Vaughan, σε συνδυασμό με τον εξαιρετικό σχέδιο της Staples, το κόμικ μετατρέπεται σε ένα ευχάριστο ανάγνωσμα, ίσως πολύ περισσότερο από όσο περιμέναμε… Καταφέρνει με αριστουργηματικό τρόπο να σε μεταφέρει ψυχή εν σώματι σε έναν άλλο γαλαξία, κάνοντάς σε κομμάτι του. Η χρήση ελεύθερης γλώσσας και το «ενήλικο» περιεχόμενό του, δημιουργεί μία ανάλαφρη ατμόσφαιρα και πιο «down-toearth» αίσθηση, με την οποία μπορείς να ταυτιστείς γρήγορα και άμεσα. Ανατρεπτικό, αν και το story γνωστό, αρκετά πρωτοποριακό, κυρίως λόγω της προσαρμογής του στα σημερινά standards, και της απήχησής του στα νεώτερης ηλικίας άτομα. Ένα κόμικ που γνωρίζει τι είναι και τι αντιπροσωπεύει, και δεν ντρέπεται να το δείξει. Ίωνας Αγγελής

Με το Ms Marvel: Μετάλλαξη, οι εκδόσεις Anubis φέρνουν στα ελληνικά μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ηρωίδες της Marvel των τελευταίων χρόνων. Οι δημιουργοί Willow και Alphona φέρνουν μία νέα εκδοχή της Ms Marvel καθώς πίσω από την υπερηρωική περσόνα δεν βρίσκεται πλέον η Carol Danvers αλλά η Kamala Khan, η πρώτη έφηβη μουσουλμάνα υπερηρωίδα. Το σενάριο διατηρεί το μοτίβο μίας coming-of-age ιστορίας όπως την έχουμε γνωρίσει από τον Spider-Man και τόσους άλλους έφηβους με δυνάμεις. Ταυτόχρονα προσθέτει πρωτότυπα στοιχεία και συνδέει το κλασικό φόρματ με σύγχρονους κοινωνικούς και πολιτικούς προβληματισμούς. Η Kamala είναι ένας σύνθετος χαρακτήρας: σπασίκλας, καλή μαθήτρια, μουσουλμάνα αλλά και έφηβη που τσακώνεται με τους γονείς της και έχει τις πρώτες αναζητήσεις γύρω από το άλλο φύλο. Η απόκτηση των δυνάμεων της Ms Marvel κάνει πραγματικότητα τα πιο τρελά της όνειρα, καθώς έχει μεγάλη αγάπη στους υπερήρωες και ειδικά στους Avengers. Την ίδια στιγμή, φέρνει στα άκρα όλες τις αντιφάσεις της ζωής της και τη φέρνει σε σύγκρουση με τους γονείς της. Το στοιχείο της θρησκείας έχει κεντρικό ρόλο σε όλη τη διαδρομή. H Willow χειρίζεται το θέμα έξυπνα, αποφεύγει όλα τα ρατσιστικά στερεότυπα και προσπαθεί να δώσει στην Kamala μία σειρά από ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μέσω της θρησκείας της ενώ τονίζει εύστοχα μία σειρά από δυσκολίες που αντιμετωπίζει σε ένα περιβάλλον κεκαλυμμένης ισλαμοφοβίας. Η Kamala δεν φοβάται να ασκήσει κριτική στο δικό της, μουσουλμανικό κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο χωρίς να υποχωρεί στις πιέσεις από έναν ευρύτερο περίγυρο που τη βλέπει καχύποπτα. Πρόκειται για μία δύσκολη ισορροπία που αποδίδεται με χιούμορ και ευαισθησία από μία ταλαντούχα σεναριογράφο. Από αυτή την άποψη, η Μετάλλαξη αποτελεί την καλύτερη απάντηση στο γιατί χρειαζόμαστε κόμικ – και στα υπόλοιπα μέσα – με ένα εύρος χαρακτήρων που θα ξεπερνάει την κυριαρχία των λευκών ανδρών. Αλέξανδρος Μινωτάκης

ΟΙ ΝΥΦΕΣ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΥΛΑ 2: ΣΝΤΕΝΚΑ Αβραάμ Κάουα / Γιάννης Ρουμπούλιας Εκδόσεις: Jemma Press [12/2018]

Βασισμένη, ελαφρώς στο διήγημα «Τhe Family of Vourdalak» του Aleksey Konstantinovich Tolstoy, στον οποίο και αφιερώνεται το τεύχος, η ιστορία της δεύτερης νύφης είναι ένα καθαρόαιμο action/horror κόμικ. Ο Αβραάμ Κάουα, μεταχειριζόμενος όχι τον μύθο του γόη Δράκουλα, αλλά τον λαϊκό μύθο των Βούρνταλακ, μας δίνει το παρόν, το κρίσιμο αλλά και το απώτερο παρελθόν της ηρωίδας, απεικονιζόμενο από τον Γιάννη Ρουμπούλια. Μεγαλωμένη στα κρύα και αφιλόξενα βουνά της Σερβίας, η Σντένκα παρουσιάζεται ως η πιο άγρια από τις νύφες. Βλέπουμε με διαφορετικούς τρόπους, που περιλαμβάνουν αναχρονισμούς, εγκιβωτισμένες αφηγήσεις και συνειρμική στοίχιση που συνδυάζει παρόν και παρελθόν[τα], όμοια με μοντάζ, ακόμα και στο ίδιο πάνελ, την εξέλιξη του χαρακτήρα της. Από ρομαντική νέα που ελπίζει σε μια αστική αποκατάσταση, μακριά από την έννοια του ορίου, στα απομονωμένα βουνά, σε μια άγρια πολεμίστρια κυνηγημένη από την ίδια της την οικογένεια και από εκεί σε μια αιμοδιψή βρικόλακα που τελικά προδίδει το ένστικτο της, ελπίζοντας στη λύτρωση, αλλά και στην εκδίκηση ενάντια στον δυνάστη της, τον Δράκουλα. Σε κάθε περίπτωση η Σντένκα δεν στερείται σε δυναμισμό τίποτα, ούτε αυτοτελώς ούτε σε σύγκριση με την προκάτοχο της. Συνολικά, είναι μια πολύ ευχάριστη ιστορία τρόμου, που όχι μόνο δεν ξεχνά τις καταβολές της, αλλά τις πληθαίνει, προσθέτοντας του στοιχεία λαογραφικά που από ότι φαίνεται ο κουρασμένος μύθος τους τα έχει ανάγκη. Νίκος Γιακούμελος

cultura

comic

SUBCOMANDANTE MARCOS Ian Debiese Μετάφραση: Δανάη Ταχτάρα Εκδόσεις: ΚΨΜ [11/2018]

Πολλά στοιχεία του αγώνα των Ζαπατίστας είναι ιδιαίτερα πρωτοπόρα για το σύγχρονο διεθνές κίνημα και γι’ αυτό εμπνέουν και τροφοδοτούν τους αγωνιζόμενους σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Ένα απ’ τα ιδιαίτερα στοιχεία των EZLN είναι ο ξεχωριστός πολιτικός λόγος τους. Συγκεκριμένα, οι λόγοι που εκφωνούσε ο Subcomandante Marcos διέπονταν πάντα από έναν λυρισμό που συνέδεε τα πολιτικά προστάγματα με τη λαϊκή παράδοση και τον λατινοαμερικάνικο φανταστικό ρεαλισμό. Ο Marcos μέσα απ’ τα μανιφέστα των Ζαπατίστας διηγείται τις ιστορίες του γερο-Αντόνιο, αναπολεί καθημερινές ιστορίες, τους λαϊκούς μύθους και τα παραμύθια των «ανθρώπων του καλαμποκιού», συνδέοντας έτσι τη φαντασία με το ρεαλισμό μιας σύγχρονης ουτοπίας. Δημιουργεί έτσι έναν πολιτικό λόγο που μπορεί να συνεπάρει τους «από κάτω», απαντώντας τους έτσι – απολύτως κατανοητά – σε πολιτικά ερωτήματα με πολύ βάθος, όπως η εκμετάλλευση, η καταπίεση, ο ρατσισμός, ο καπιταλισμός κ.α. Πρόκειται για έναν πολιτικό λόγο βγαλμένο απ’ τη λογοτεχνική παράδοση της Λατινικής Αμερικής και απ’ τη δημιουργική λαϊκή στράτευση στον απελευ-

θερωτικό αγώνα, ο οποίος επιβάλλεται να αποτελέσει πρότυπο για τα σύγχρονα κινήματα, που επιχειρούν να ξεπεράσουν τον «ξύλινο» λόγο του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος, αλλά και της παραδοσιακής αριστεράς. Αυτός ο λυρισμός του – έτσι κι αλλιώς – αιχμηρού πολιτικού λόγου του Subcomandante Marcos ενέπνευσε καλλιτεχνικά και τον Aργεντίνο σκιτσογράφο Ian Debiase, ο οποίος εικονογράφησε κάποια απ’ τα ανακοινωθέντα και τους λόγους του «υποδιοικητή» των EZLN. Έτσι, χάρις στον Debiase και στις εκδόσεις ΚΨΜ που μετέφρασαν στα ελληνικά το ιδιαίτερο αυτό κόμικ του, διαβάζουμε για πρώτη φορά τις ιστορίες των «ανθρώπων του καλαμποκιού» εμπλουτισμένες από μια ασπρόμαυρη εικονογράφηση, η οποία δίνει υπόσταση τις φανταστικές εικόνες που γεννά ο λόγος του Marcos. Το νέο κόμικ των εκδόσεων ΚΨΜ είναι μία από αυτές τις ξεχωριστές επιλογές στο χώρο της 9ης τέχνης. Ένα πολιτικό κόμικς, που μπορεί να μην το χαρακτηρίζει η δράση και το γρήγορο σενάριο των δημοφιλών στην κόμικς αγορά, αλλά εμπεριέχει πολύτιμες ανατρεπτικές ιδέες βγαλμένες απ’ τον αγώνα των εξεγερμένων Ζαπατίστας. Ένα κόμικ από αυτά που ξεχωρίζουν, ακόμα κι αν δεν βασίζονται στο πολύχρωμο σχέδιο και στα plot twists, αλλά στη διάδοση της ιδέας ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Γιατί τελικά εκεί βρίσκεται η πραγματική ομορφιά! Μάνος Βασιλείου Αρώνης

BATMAN: ΛΕΥΚΟΣ ΙΠΠΟΤΗΣ Sean Murphy Μετάφραση: Σάββας Αργυρού Εκδόσεις: Οξύ [02/2019]

Στο Batman: White Knight του Sean Murphy, ο Joker μετατρέπεται στον προστάτη της Γκόθαμ, ένα σενάριο απίστευτο κι όμως αληθινό! Σε αυτό το κόμικ, ο Sean Murphy δεν στέκεται μόνο στις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις των δράσεων του Batman, αλλά δίνει την δικιά του εκδοχή σε καθοριστικές στιγμές της πολύχρονης ιστορίας του Σκοτεινού Ιππότη. Παίρνει την τολμηρή απόφαση να μας φανερώσει το παρελθόν του Jack Napier – σαφώς εμπνευσμένο από το The Killing Joke – ευτυχώς χωρίς να επηρεάζει αρνητικά την συνολική ιστορία, ενώ κλείνει το μάτι και σε άλλες απεικονίσεις του Batman. Όλες όμως οι προσπάθειες για αποδόμηση και κλείσιμο του ματιού στους πιστούς αναγνώστες και θεατές του Σκοτεινού Ιππότη θα έπεφταν στο κενό, αν το σενάριο δεν φρόντιζε να δώσει βάθος στους χαρακτήρες. Ο Batman πεπεισμένος πως πρόκειται για άλλο ένα κόλπο βουτάει όλο και πιο βαθιά στην τρέλα, η πίστη των συνεργατών του προς το πρόσωπό του αρχίζει να κλονίζεται, ενώ ο Jack Napier κάνει ότι περνά από το χέρι του για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου, αλλά κυρίως των ελάχιστων ανθρώπων που τον αγάπησαν και πίστεψαν σε αυτόν. Συνεχώς, δίνει την εσωτερική πάλη για να τιθασεύσει τον Joker που προσπαθεί να απελευθερωθεί, κερδίζοντας έτσι τη συμπάθεια του κοινού, το οποίο σταδιακά παίρνει με το μέρος του. Το σχέδιο ακολουθεί την ίδια λογική των αναφορών, αλλά και της φρέσκιας προσέγγισης, χαρίζοντας μας αξιομνημόνευτα πάνελ. Και ξαφνικά, ενώ όλα μας προετοίμαζαν για ένα πολύ δυνατό κλείσιμο, τα δύο τελευταία τεύχη δίνουν μια δυνατή γροθιά σε ότι είχε χτιστεί μέχρι εκείνη τη στιγμή. Η κατάσταση ανατρέπεται, η κριτική απέναντι στον Batman χάνει την αιχμηρότητά της, ενώ στο φινάλε οι διάλογοι είναι ντροπιαστικά επεξηγηματικοί, κλείνοντας βεβιασμένα όποιες σεναριακές τρύπες είχαν δημιουργηθεί μέχρι τότε. Τελικά, το Batman: White Knight αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση. Σε καμιά περίπτωση δεν απογοητεύει, αλλά λίγο πριν το τέλος φαίνεται να καταρρέει υπό το βάρος της σεναριακής φιλοδοξίας, αφήνοντας την εντυπωσιακή προσπάθειά του ανολοκλήρωτη. Λάζαρος Κολαξής

cultura 7

comic

ΝΤΥΛΑΝ ΝΤΟΓΚ ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΚΕΝΟΥ

Giovanni Barbieri / Giovanni Freghieri Μετάφραση: Γεωργία Σώζου Εκδόσεις: Μικρός Ήρως [02/2019]

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΝΕΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

GIDEON FALLS #1-11

Jeff Lemire / Andrea Sorrentino & Dave Stewart Εκδόσεις: Image Comics [03/2018 02/2019] Το Gideon Falls θεωρείται από πολλούς ως ένα από τα καλύτερα κόμικ θρίλερ της περασμένης χρονιάς. Γιατί όμως; Το κεντρικό μυστήριο του περιέχει κάτι το ανατριχιαστικό, χωρίς όμως να βασίζει τον τρόμο στο splatter ή σε ακραία μεταφυσικές σκηνές. Κυρίαρχο ρόλο έχει το ψυχολογικό στοιχείο, το οποίο παγιδεύει τον αναγνώστη σε μια συνεχώς κλιμακούμενη αγωνία για τη λύση του μυστηρίου και την τύχη των χαρακτήρων. Με αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος πίσω από αυτό το αριστούργημα, Jeff Lemire, προσπαθεί να προσεγγίσει τον τρόμο μέσα από τους πιο κρυφούς φόβους των ανθρώπων μιας πόλης. Οι μύθοι και η συνωμοσιολογία συνδυάζονται ανατριχιαστικά με τον θάνατο και την πραγματική ζωή βυθίζοντάς μας σε ένα απολαυστικό σκοτεινό μυστήριο. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε δύο χρόνους την ίδια περίπου περίοδο, από δύο διαφορετικές οπτικές. Φυσικά, το Gideon Falls δεν θα ήταν ποτέ το ίδιο χωρίς το μαγευτικό σχέδιο του Andrea Sorrentino και του Dave Stewart. Πραγματικά σκέφτεται κανείς ότι το σχέδιο του κόμικ αυτού είναι τόσο όμορφο να το βλέπεις, που ακόμα και να μην είχε διαλόγους ίσως να το διαβάζαμε απλά για να χαζεύουμε την εικονογράφηση. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτος ο τρόπος που ο Sorrentino αλλάζει το ύφος του σκίτσου του – ακόμα και την χρωματική παλέτα του – ανάλογα με το αν βρίσκεται στον κόσμο του Father Wilfred ή του Norton. Τα εξώφυλλα βασίζονται στην ομοιόμορφη απεικόνιση μιας πόλης που σκιαγραφείται από σύμβολα, και κάθε φορά σχηματίζουν με διαφορετικό τρόπο ένα πρόσωπο. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2019, η σειρά έχει φτάσει τα 11 τεύχη, που αποτελούν τα πρώτα 2 volumes. Μάνος Bασιλείου Aρωνης

cultura

comic

Μια κρύα χειμωνιάτικη νύχτα όπου το χιόνι πέφτει πυκνό, ο Ντύλαν Ντογκ τραυματισμένος βαριά φτάνει σε ένα κοινόβιο μοναχών, στη μέση του πουθενά, οι οποίοι και τον περιμαζεύουν. Όταν εκείνος συνέρχεται προσπαθεί να βάλει τα πράγματα στη σειρά στο θολωμένο του μυαλό, και να θυμηθεί πώς έφτασε εκεί αλλά προπάντων ποιος ήθελε να τον σκοτώσει... Στη προσπάθεια του να εντοπίσει το δολοφόνο, ο Ντύλαν θα έρθει αντιμέτωπος με μία εφιαλτική αποκάλυψη που θα τον οδηγήσει στα βάθη της ίδιας της κόλασης... Στο «Il Convento Del Vuoto» ο Εdgar Alan Poe συναντά τον Alfred Hitchcock σε μια εφιαλτική ιστορία, που βασίζεται περισσότερο στο ψυχολογικό φόβο παρά στο τρόμο του υπερφυσικού. Η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, το αίσθημα της απομόνωσης από τον έξω κόσμο, οι ατελείωτοι σκοτεινοί διάδρομοι, όλα δημιουργούν ένα εφιαλτικό ντεκόρ όπου ο Barbieri με μεγάλη μαεστρία, στήνει περίτεχνα το ψυχολογικό του θρίλερ, με το δυναμικό, με έντονη εκφραστικότητα στα πρόσωπα, και έμφαση στη λεπτομέρεια τόσο του χώρου όσο και του background, σκίτσο του Freghieri, καθηλώνουν τον αναγνώστη παγωμένο και μουδιασμένο στη θέση του. Αγωνία, ατέλειωτη αναζήτηση, σασπένς και δράση είναι επίσης τα συστατικά εκείνα που καθιστούν την ιστορία αυτή ως μία από τις καλύτερες αλλά και πιο εφιαλτικές που έχουμε διαβάσει στον Ντύλαν Ντογκ. Σπύρος Ανδριανός

ΤΟ ΣΠΑΘΙ ΤΩΝ ΠΑΓΩΝ Massimo De Vita Εκδόσεις: Νέα Ακτίνα [1990, 2009]

Η ιστορία ξεκινάει όταν ο Μποζ από την Ουλουλάνδη ξεκινάει να βρει τον ημίθεο Αλφ που θα τους βοηθήσει να κατατροπώσουν τον Πρίγκιπα της Ομίχλης. Αντ’ αυτού, καταλήγει στο Μίκυ Σίτυ όπου και γνωρίζει τον Γκούφυ και τον Μίκυ οι οποίοι θα αποφασίσουν να τον βοηθήσουν. Ο σκοπός τους είναι να απαλλαγούν από τον Πρίγκιπα της Ομίχλης, ο οποίος καταδυναστεύει τον κόσμο του Αργκαάρ. Ο μόνος τρόπος να το καταφέρουν, είναι να βρουν το Σπαθί των Πάγων και να το μεταφέρουν ως την Απάτητη Κορυφή, όπου και θα ελευθερώσει την πλήρη δύναμή του για να εξαφανίσει τον πρίγκιπα. Και όλα αυτά στην πρώτη μόνο από τις τέσσερις συνολικά ιστορίες που απαρτίζουν το saga. Όπως και στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, έτσι και εδώ διαβάζουμε την περιπέτεια δύο φίλων που αναλαμβάνουν να σώσουν τον κόσμο. Σε αντίθεση με τα συνηθισμένα, βλέπουμε τον Γκούφυ να πρωταγωνιστεί, με τον Μίκυ να καταλήγει ως βοηθός του. Μία σχέση που μοιάζει με αυτήν των Φρόντο & Σαμ. Ο Μποζ θα μπορούσε κανείς να πει πως μοιάζει εμφανισιακά με τον Αστερίξ, όμως ο ρόλος του μοιάζει πιο πολύ με αυτόν του Μπίλμπο Μπάγκινς, ενώ ο σοφός μάγος και επιστήμονας που τους βοηθάει, θα μπορούσε να είναι αναφορά τόσο στον μάγο Γκάνταλφ, όσο και τον δρυΐδη Πανοραμίξ. Το τελευταίο άτομο της «συντροφιάς» είναι ο Γκούνι Χελμ, ένας χαρακτήρας που μοιάζει στον Γουλιέλμο Τέλλο, όμως ανήκει στη φυλή των Τρολ. Στο Σπαθί των Πάγων, υπάρχουν πολλές ακόμα αναφορές στην ελληνική και σκανδιναβική μυθολογία, σε κτίσματα αρχαίων πολιτισμών και σε σειρές φαντασίας όπως ο Πόλεμος των Άστρων ή ο κόσμος της Σανάρα. Όλα αυτά δημιουργούν ένα μοναδικό όραμα, το οποίο σε συνδυασμό με το ταλέντο του Massimo De Vita, συνθέτουν τέσσερις ιστορίες που πλέον ανήκουν άξια στο πάνθεον του ντισνεϊκού κόμικς. Γιώργος Ζωιτάς

ΓΥΡΝΩ ΣΑΝ ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ

Πέτρος Χριστούλιας Εκδόσεις: Jemma Press [04-2015]

ναρωτηθήκατε ποτέ πώς θα ήταν ο Batman, αν ζούσε στη μεταπολεμική Αθήνα, και μάλιστα στην Τρούμπα του Πειραιά, τη δεκαετία του ’50; Την απάντηση δίνει ο Πέτρος Χριστούλιας, στο κόμικ του Γυρνώ σαν Νυχτερίδα! Ο πρωταγωνιστής αυτής της ιδιαίτερης δημιουργίας του Χριστούλια είναι ο Καπετάν-Νυχτερίδας, ένας αστός που κυκλοφορεί με στολή νυχτερίδας στα ρεμπετάδικα του Πειραιά και αναμειγνύεται με το λαϊκό κοσμάκη. Η παρουσία του δεν εμπνέει σεβασμό ή τρόμο, αλλά ειρωνικά και ατιμωτικά σχόλια. Δεν έχει την πάστα του υπερήρωα – είναι περισσότερο ένας... αντι-ήρωας. Το πρώτο κομμάτι της ιστορίας, ουσιαστικά αποτελεί μια διασκεδαστική παρωδία του εμβληματικού υπερήρωα των αμερικάνικων κόμικς. Εξελληνίζεται πλήρως και μας παρουσιάζεται κάτω από ένα αρκετά διαφορετικό πρίσμα. Ας πούμε, το origin τον θέλει μεν να ορφάνεψε νωρίς, επειδή όμως «τους γονείς του τους έφαγε μπαμπέσικα κάποιος τζουτζές σε ένα στενοσόκακο κάτω στην Κοκκινιά». Παράλληλα, στην ιστορία συναντούμε το πιστό sidekick του Νυχτερίδα, έναν άλλο Ρόμπιν, με το όνομα Δεκαοχτούρας, το μπατμομπίλ και τον μπάτλερ Άλμπερτ, που υπηρετεί τον ήρωα στην έπαυλη Γουέιν με τη σπηλιά-κρησφύγετο «παραλιακά, κάπου στο Καβούρι». Το αρκετά ιδιόμορφο

THE MERMAID SAGA Rumico Takahashi Εκδόσεις: Viz Media [2004]

και ανοίκειο πάντρεμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας με την υπερηρωική κουλτούρα, φαίνεται να εξασθενεί καθώς συνεχίζεται η σειρά. Τα επόμενα τεύχη δεν εμβαθύνουν ικανοποιητικά στο «μύθο» του Batman, ενώ οι νέοι ήρωες που παρουσιάζονται και παρωδούνται απαιτούν πολλή φαντασία για να αντιστοιχηθούν σε κάποιον ήρωα της Gotham City. Αντίθετα, ανακυκλώνουν όσα έχουν ήδη παρουσιαστεί, ενώ κυρίαρχος στόχος των ιστοριών φαίνεται να γίνεται η απεικόνιση της παλιάς, μετεμφυλιακής Ελλάδας και η αφήγηση ιστοριών μέσα σε αυτήν. Όμως το «όχημα», πλέον, μάλλον δεν εξυπηρετεί σε κάτι την πορεία της ιστορίας και να μπερδεύει τον αναγνώστη. Από την άλλη, θα μπορούσαμε να δεχτούμε πως ο Καπετάν-Νυχτερίδας σταδιακά αποκολλήθηκε από το αμερικανικό πρότυπό του και διαμορφώθηκε ως ένας νέος χαρακτήρας, ένας περίεργος, αξύριστος μεσήλικας που φοράει τη στολή του Μπάτμαν και τριγυρνά στα σοκάκια του Πειραιά, στους δρόμους της Αθήνας ή στο πανηγύρι στα Ταμπούρια. Η σειρά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην ηλεκτρονική πλατφόρμα του socomic.gr, και κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή από την Jemma Press. Μάλιστα, το 2015 απέσπασε το βραβείο του Καλύτερου Διαδικτυακού Κόμικ στα ΕΒΚ. Γιάννης Ιατρού

εντρικός χαρακτήρας της σειράς είναι ο Yuta, που κάποτε έφαγε τη σάρκα γοργόνας και σύμφωνα με το μύθο έγινε αθάνατος... Φυσικά δεν έχουν όλοι όσοι τρώνε σάρκα γοργόνας την ίδια κατάληξη... Κάποιοι ακόμα πιο άτυχοι, μετατρέπονται σε φρικιαστικά ψαρόμορφα πλάσματα – «χαμένες ψυχές» όπως τους αποκαλούν – προκαλώντας τον τρόμο και τον όλεθρο στο πέρασμά τους. Ο Υuta ζει περισσότερο από 500 χρόνια τώρα έχοντας δει αγαπημένα του πρόσωπα να χάνονται με το πέρασμα των αιώνων... Πλέον μοναδικοί του σύντροφοι είναι η μοναξιά και η κατάρα που κουβαλάει. Μία κατάρα που προσπαθεί να αποτινάξει από πάνω του με το να ξαναβρεί μία γοργόνα για να ξαναγίνει και πάλι φυσιολογικός. Έτσι αρχίζει το φαινομενικά ατελείωτο ταξίδι της αναζήτησης μέσα στους αιώνες. Ερχόμενος στη σημερινή εποχή μας, ο Yuta βρίσκει μία κοπέλα που κρατούσαν αιχμάλωτη σε ένα απομακρυσμένο χωριό που κατοικείται από μία ομάδα υπερήλικων γυναικών. Ο Υuta μαθαίνει ότι ο λόγος που η 15χρονη κοπέλα –ονόματι Mana– κρατείται αιχμάλωτη είναι γιατί οι γριές στη πραγματικότητα είναι γοργόνες που επιθυμούν να ξανακερδίσουν τη

νεότητα τους, και αυτό θα το πετύχουν με το να φάνε τη σάρκα κοπέλας η οποία με τη σειρά της έχει φάει και αυτή σάρκα γοργόνας... Η Mana είναι αθάνατη σαν και τον Υuta... Και ο Υuta θα κάνει ότι μπορεί για να τη σώσει τώρα που ξέρει ότι δεν είναι πια μόνος... Οι δύο τους θα συνεχίσουν μαζί το ταξίδι, που αν και ατελείωτο, δεν θα είναι πια μοναχικό... Και ο δρόμος τους δεν θα είναι καθόλου μα καθόλου εύκολος, αφού τόσο ο Yuta όσο και η Mana δεν ήταν οι μοναδικοί που είχαν επιβιώσει τρώγοντας κρέας γοργόνας... Το manga συνδυάζει άψογα την μυθολογία, με έντονο τόσο το horror όσο και το folklore στοιχείο με γερές δώσεις από δράση και ρομαντικό δράμα. Σχεδιαστικά η Takahashi ανήκει στο λεγόμενο κλασσικό στυλ – όπως οι Τezuka, Ishinomori, Takemiya –, αλλά σίγουρα έχει τη δική της αναγνωρίσιμη γραμμή, με εναλλαγές άσπρου και μαύρου, λεπτομερέστατα background με έντονες φιγούρες, και απίστευτο δυναμισμό στις σκηνές δράσεις. Προσωπικά το κατατάσσω στις καλύτερες – για να μην πω τη καλύτερη – δουλειές της, η οποία φέτος κέρδισε άξια το Grand Prix στο 46ο Διεθνές Φεστιβάλ της Angoulême. Σπύρος Ανδριανός

cultura 9

comic

Η ΒΑΒΕΛ…

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΝΕΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ZEROCALCARE

Η ΕΚΘΕΣΗ-ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΣΤΟΝ ΚΟΜΙΣΤΑ-ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ… Μία εξαιρετική έκθεση, αφιερωμένη στον ταλαντούχο Ιταλό κομίστα Zerocalcare, έριξε την αυλαία της στις 10 Μαρτίου, μετά από 4 μήνες. Η έκθεση Scavare fossati – Nutrire coccodrilli (Σκάβοντας τάφρους – Ταΐζοντας κροκόδειλους), στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του 21ου Αιώνα MAXXI στη Ρώμη παρουσίασε το πολύ ενδιαφέρον έργο του Zerocalcare, κατά κόσμων Michele Rech. Ξεκινώντας από ένα εξαντλητικό χρονολόγιο της πορείας του καλλιτέχνη, με έμφαση στα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που τον επηρέασαν καθοριστικά, ανέβαινες τις σκάλες για να βρεθείς στον πρώτο όροφο, όπου φιλοξενούνταν το βασικό κομμάτι της έκθεσης. Εκεί, ανοιγόταν μπροστά σου η καλλιτεχνική εξέλιξη του δημιουργού, αφού μπορούσες να δεις το μεγαλύτερο μέρος του έργου του:

cultura

comic

πρωτότυπες σελίδες από τα κόμικς του, εξώφυλλα, προσχέδια, σημειώσεις, αλλά και αφίσες, εξώφυλλα δίσκων μουσικής ή μπλούζες των οποίων φιλοτέχνησε το σχέδιο. Βασικό θέμα της δουλειάς του Zerocalcare, κατά συνέπεια και της έκθεσης, οι κοινωνικές ανισότητες, η ανάγκη των ανθρώπων να αντισταθούν στην εξουσία και την καταστολή, αλλά και η μάχη ενάντια στο φασισμό. Στην έξοδο, φυσικά, μπορούσες να αγοράσεις τα βιβλία του καλλιτέχνη και τον εξαιρετικό κατάλογο της έκθεσης, ενώ κατά καιρούς διοργανώνονταν και signings. Στα ελληνικά μπορείτε να διαβάσετε το εικονογραφημένο οδοιπορικό του δημιουργού στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, το Kobane Calling, σε συνέχειες στον Μπλε Κομήτη. Γιάννης Ιατρού

Τη Βαβέλ, από την πρώτη στιγμή που έπιασα τεύχος της στα χέρια μου, δεν μπόρεσα να τη βγάλω απ’ το μυαλό μου. Περιοδικό φαινόμενο για τα ελληνικά δεδομένα, ήρθε να αποδείξει γρήγορα πως τα κόμικς δεν είναι ούτε «καραγκιοζάκια», ούτε «μικυμάω». Έδωσε ένα ηχηρό «χαστούκι» στους αρνητές της 9ης τέχνης, αποδεικνύοντας ότι τα κόμικς μπορούν να ασχοληθούν και με πραγματικά σοβαρά θέματα, θίγοντας την κοινωνική παθογένεια και τα κακώς κείμενα. Η Βαβέλ όμως δεν ήταν μόνο τα κόμικς. Το πολυφορεμένο σλόγκαν της «Περιοδικό Κόμικς Και Όχι Μόνο» συμπλήρωσε με τον πλέον αριστοτεχνικό και αναρχικό τρόπο τον ορισμό που έδωσε ο Scott McCloud στο «Κατανοώντας τα κόμικς: Η αόρατη τέχνη» [Εκδόσεις WebComics], «Παρακείμενες διαδοχικές στατικές εικόνες, σε εσκεμμένη ακολουθία, με σκοπό την αφήγηση μιας ιστορίας ή την αισθητική απόλαυση του αναγνώστη». Η Βαβέλ δεν ήταν μόνο αυτό, ήταν πολλά περισσότερα, με τον παρεμβατικό κοινωνικό και πολιτικό της λόγο – τον οποίο δεν έχασε ποτέ- βοήθησε μια μεταπολιτευτική γενιά να δει έξω από τα στενά όρια της «ασθμαίνουσας» Ελλάδας και να εκφράσει τις ανησυχίες της. Ήταν επίσης το δημιούργημα και το αποτέλεσμα των κόπων και των θυσιών μιας παρέας φοιτητών που δούλεψαν συλλογικά για αυτό που αγαπούσαν. Μέσα από τις σελίδες της παρέλασαν πολλοί Έλληνες και ξένοι χτίζοντας σιγά-σιγά με βήματα αργά και σταθερά τον μύθο του μακροβιότερου περιοδικού «κόμικς και όχι μόνο» στην Ελλάδα. Quino, Feiffer, Altan, Edika, Copi, Bilal, Christin, Pratt, Battaglia, Munoz, Sampayo, Manara, Reiser, Αρκάς, Καλαϊτζής, Μπότσος, Κούτσης, Λέανδρος, Ναβροζίδου, Pazienza, Eisner, Liberatore, Dalmaviva, Moebius, Μανιατόπουλος, Παπαϊωάννου, Soloup και πολλοί ακόμα. Σήμερα που η Ελλάδα-φούσκα κατέρρευσε και η Βαβέλ επιβεβαιώθηκε, ως προς τους φόβους που εξέφραζε, σαν ένας ακόμα προφήτης που δε τον άντεξε στον τόπο του, που το «illustration» και το «lifestyle» επιμένει να μας κατακλύζει, που ανοίγουμε το στόμα και βγαίνει έξω όλη η «κακοσμία» της παθογένειάς μας, σήμερα το κενό που άφησε η Βαβέλ στον χώρο τον εναλλακτικών εντύπων, φαντάζει χαοτικά δυσαναπλήρωτο. Γιάννης Παπαδόπουλος

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ

LANFEUST MAG #227

είδηση έσκασε σαν βόμβα πριν μερικές εβδομάδες...Το περιοδικό LanFeust, ένα έντυπο που προωθούσε τα κόμικς και τους νέους δημιουργούς, δυστυχώς δεν θα συνεχίσει άλλο το ταξίδι του στους κόσμους της 9ης τέχνης… Αναστέλλει την κυκλοφορία του με το τεύχος #227 να είναι και το τελευταίο του. Δημιουργημένο το 1998 από τους Christophe Arleston, Dominique Latil και Mourad Boudjellal το περιοδικό δημοσίευε ιστορίες κόμικ σχεδόν από όλα τα είδη [science fiction, fantasy, humor] και κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις Soleil Presse. Παρουσίαζε τη δουλειά τόσο από ερασιτέχνες όσο και από επαγγελματίες δημιουργούς με πλούσια θεματολογία. Σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Arleston «Ο έντυπος τύπος δεν πηγαίνει και τόσο καλά, οπότε ήρθε η ώρα να βάλουμε ένα τέλος σε μία υπέροχη εμπειρία που διάρκεσε 20 χρόνια». Με περίπου 3000 σταθερούς συνδρομητές, οι πωλήσεις του περιοδικού ήταν ένα συνεχόμενο «σκαμπανέβασμα»… Τον Ιούνιο του 2011 οι εκδόσεις Delcourt αγόρασαν τις εκδόσεις Soleil. Μολονότι το περιοδικό δημοσίευε ποιοτικές δουλειές που δεν τις έβρισκες εύκολα αλλού, με την έλευση του διαδικτύου τα πράγματα άλλαξαν ριζικά… Οι πωλήσεις έπεφταν, οι νέοι ιδιοκτήτες έδωσαν 1 χρόνο διορία να διορθωθεί η κατάσταση, μέσα στον οποίο σκέφτηκαν να μετατρέψουν το έντυπο σε ψηφιακή μορφή. Ο Arleston σαν δημοσιογράφος ήταν ανοικτός σε αυτή την ιδέα και δεν το είδε σαν «θάνατο» των έντυπων περιοδικών… Είναι όμως πράγματι έτσι; Το site του περιοδικού σταμάτησε να τροφοδοτείται ήδη από το Νοέμβριο του 2016… Η όλη ιστορία μας θυμίζει εκείνη του περιοδικού Wizard, το οποίο δεν μπόρεσε να αντέξει τον ανταγωνισμό των διαφόρων sites και έκλεισε και εκείνο με τη σειρά του – μολονότι υπήρχε η ιδέα να γίνει και αυτό site. Ακόμα μία απώλεια για τον έντυπο τύπο και για την 9η τέχνη… Και κάθε αναστολή έκδοσης είναι και μία μαχαιριά στη καρδιά των παραδοσιακών κόμικ εκδόσεων… Πολλοί θεωρούν ότι η ψηφιακή μορφή είναι το μέλλον. Κάποιοι από εμάς παραμένουν όμως παραδοσιακοί και επιμένουν να αγοράζουν περιοδικά, να τα ξεφυλλίζουν, να τα κρατάνε στις βιβλιοθήκες τους… Σε κάθε περίπτωση η έντυπη έκδοση δεν θα σβήσει ποτέ παρά τις μεγάλες – ή και άνισες – μάχες που καλείται να δώσει… Σπύρος Ανδριανός

THE DISNEY CORNER

ον τελευταίο καιρό παρατηρείται έντονη κινητικότητα στην Αμερικανική σκηνή των Disney κόμικς. Δυστυχώς έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι εποχές που έβγαιναν μαζικά νέες αμερικάνικες ιστορίες, όμως αυτό δεν εμποδίζει τις διάφορες εκδοτικές εταιρίες να κυκλοφορούν νέες συλλογές που αποτελούνται από ήδη υπάρχουσες ιστορίες, κυρίως ιταλικής παραγωγής. Ας κοιτάξουμε την νέα συλλογή της Dark Horse, όπου σε κάθε νέο τεύχος περιλαμβάνετε μία ιστορία, κυρίως λογοτεχνική παρωδία, στην οποία όπως γράφουν και στο εξώφυλλο, πρωταγωνιστεί ένας χαρακτήρας της Disney. Μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι σειρές, έχουν κυκλοφορήσει τα πρώτα δύο τεύχη, Treasure Island [Μίκυ Μάους Β’ Περίοδος #145-147] & Moby Dick [Κόμιξ Β’ Περιόδου #1], τα οποία είναι προφανώς μεταφορές των αντίστοιχων λογοτεχνικών έργων. Στο πρώτο βλέπουμε τον Μίκυ Μάους ως Τζιμ Μάουσκινς στη μεταφορά από το «Νησί των θησαυρών» του Robert Louis Stevenson, μία κλασική ιστορία που έχει αποδοθεί με πολύ όμορφο τρόπο σε κόμικς. Ο δεύτερος τόμος περιλαμβάνει τη μεταφορά του γνωστού μυθιστορήματος του Herman Melville, «Μόμπι Ντικ». Ένα κλασικό έργο που έχει μεταφερθεί πολλές φορές σε θέατρο, κινηματογράφο, κόμικς και τηλεόραση, αποκτάει πλέον την εκδοχή του σε κόμικς της Disney. Υπάρχουν όμως και ιστορίες που έχουν προγραμματιστεί για έκδοση, τις οποίες δεν

έχουμε δει στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, μέχρι τον Οκτώβριο του 2019, ξέρουμε πως θα δούμε σίγουρα τρεις τόμους με αδημοσίευτες στην Ελλάδα ιστορίες, και πιθανώς να ανακοινωθούν αργότερα κι άλλοι. Ο λόγος για τα Don Quixote, Frankenstein & A Christmas Carol, μεταφορές του «Δον Κιχώτη» του Ισπανού Miguel de Cervantes, του «Φρανκενστάιν» της αγγλίδας συγγραφέως Mary Shelley και τη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Charles Dickens. Η παρωδία του Δον Κιχώτη βρίσκει πρωταγωνιστή τον Γκούφυ, ο οποίος ύστερα από ένα χτύπημα στο κεφάλι τη στιγμή που διάβαζε ένα βιβλίο με έναν ιππότη, χάνει τα όρια μεταξύ λογικής και φαντασίας και μετατρέπεται στον ήρωα που διάβαζε, ενώ ο Μίκυ θα πάρει τη θέση του βοηθού του. Στην παρωδία του Φρανκενστάιν, βλέπουμε τον Ντόναλντ στο ρόλο του τρελού επιστήμονα ως Ντάκενστάιν, σε σενάριο του Bruno Enna, από το πενάκι του Fabio Celoni. Τέλος, στη μεταφορά της Χριστουγεννιάτικης ιστορίας, θα έχουμε την ευκαιρία να διαβάσουμε μία από τις κλασικές πλέον δημιουργίες του Guido Martina. Μία ιστορία που δημιουργήθηκε το 1982, όμως παραμένει επίκαιρη μέχρι και σήμερα. Και φυσικά, τον ρόλο του Εμπενίζερ Σκρουτζ, τον υποδύεται όπως είναι αναμενόμενο, ο θείος Σκρουτζ. Ο ήρωας που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Σκρουτζ Μακ Ντακ, ενσαρκώνεται από τον ήρωα του Carl Barks, σε έναν διπλό φόρο τιμής. Γιώργος Ζωιτάς

cultura 11

comic

«Ο ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ»

του Soloup

Στο Mουσειο Mπενακη Ο δικός μας Soloup [Αντώνιος Νικολόπουλος], πολιτικός γελοιογράφος αλλά και κομίστας, πραγματοποιεί μία εξαιρετική έκθεση με τίτλο «Σκιτσάροντας Την Αποξένωση» στο Μουσείο Μπενάκη, από τις 25 Ιανουαρίου μέχρι και τις 17 Μαρτίου, 2019. Η μεγάλη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη είναι γεμάτη και στις δύο πλευρές της με σκίτσα που «δραπέτευσαν» από τις σελίδες του βιβλίου διεκδικώντας την καλλιτεχνική τους αυτονομία. Στα πλαίσια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν 2 άκρως ενδιαφέρουσες ημερίδες, η πρώτη για τα graphic που διεξάχθηκε στις 9 Φεβρουαρίου, και η δεύτερη για την παιδαγωγική και την οικογένεια και έλαβε τόπο στις 3 Μαρτίου. Άλλωστε, αυτό είναι και το θέμα του βιβλίου. Πρόκειται για μια σύγχρονη ιστορία και ταυτοχρόνως ένα αλλιώτικο παραμύθι, που ξεκινά από τη διάσημη «Κοκκινοσκουφίτσα» του Σαρλ Περό και των αδερφών Γκριμ, προκειμένου να μιλήσει για την αποξένωση των παιδιών από τους γονείς τους μετά το διαζύγιο. Μία από τις καλύτερες εκθέσεις που έρχονται στον μυαλό μας, με θέμα την γονική αποξένωση, όπως ακριβώς και το νέο graphic novel «Ο Συλλέκτης: Έξι Διηγήματα Για Έναν Κακό Λύκο» [Εκδόσεις Ίκαρος, 2018]. Ίωνας Aγγελής

cultura

comic

Αρθρογραφια

ΥΠΕΡΕΚΤΙΜΗΜΕΝΗ

ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΝΕΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

LA COMICS FESTIVAL ΤΟ 1Ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΟΜΙΚΣ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ

Το Kick-Ass του Mark Millar βρέθηκε στο #1 της φετινής λίστας του Comicdom - μια επιλογή με την οποία δε θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε περισσότερο.

άθε χρόνο, η συντακτική ομάδα του Comicdom, εν ίδει πρωτοχρονιάτικου δώρου, μας παρουσιάζει μία λίστα με 100 επιλογές των συντακτών της. Φέτος, η «top 100» λίστα τους είχε τίτλο – στα αγγλικά πάντα, κατά την προσφιλή χρήση αμερικανισμών της σελίδας – «Top 100 Overrated Comics». Μόνο που ξέχασαν, μάλλον, σε πολλές περιπτώσεις, να εξηγήσουν στους συντάκτες τους τι σημαίνει «overrated», δηλαδή «υπερεκτιμημένος». Και ιδιαίτερα να επισημάνουν πως όταν κάτι είναι υπερεκτιμημένο, δεν είναι απαραίτητα και κακό. Αυτή η καίρια διευκρίνιση θα απάλλασσε πολλούς από τους συντάκτες από την αμηχανία να προσπαθούν με όλες τους τις δυνάμεις, μερικές φορές με απίστευτα λογικά άλματα και επιχειρήματα τα οποία συχνά αυτοαναιρούνταν, να χαρακτηρίσουν σκάρτα κόμικς για τα οποία, μάλλον, έχουν την αντίθετη άποψη. Γιατί –θέλω να πιστεύω– η συγγραφική τους δεινότητα θα τους επέτρεπε να παραθέσουν έστω κι ένα πειστικό επιχείρημα για το χαρακτηρισμό που δίνουν. Ειδάλλως, δεν κάνουν για αυτή τη δουλειά. Αντί, λοιπόν, για επιχειρηματολογία και ανάλυση σε βάθος, ήρθαμε κατά βάση αντιμέτωποι με παχιά λόγια που φλερτάρουν με ύβρεις για το κρινόμενο έργο, χωρίς κάποια ικανοποιητική εξήγηση να στηρίζει τα, οριακά αστοιχείωτα πολλές φορές, λόγια του εκάστοτε αρθρογράφου. Κάτι που είναι χρήσιμο αλλά και αναγκαίο, όταν σχεδόν τα ίδια κόμικς βρίσκονται στην λίστα με τα 100 καλύτερα κόμικς… της ίδιας ιστοσελίδας! Πρόκειται για ένα αίτημα ανεξάρτητο από το αν συμφωνείς με την κατάταξη, ή όχι. Φυσικά, υπάρχουν κι εξαιρέσεις. Σε πολλά κείμενα –ιδίως αυτά των παλαιότερων συντακτών– καταρτισμένοι συγγραφείς αφιέρωναν πράγματι λίγο χρόνο και ενέργεια για να εκθέσουν επιχειρήματα με σοβαρότητα και σεβασμό στο Μέσο. Δυστυχώς, όμως, αυτό που θα περίμενε κανείς να αποτελεί τον κανόνα, κατέληξε να είναι η εξαίρεση. Κατά τα άλλα, στην εν λόγω λίστα θα βρείτε αρκετά κείμενα χωρίς συνοχή, που αγνοούν όχι μόνο τους κανόνες του Μέσου στο οποίο αναφέρονται, αλλά και της, ας πούμε, αρθρογραφίας. Και αυτό ίσως να καταδεικνύει το αδιέξοδο της κεντρικής επιλογής της σελίδας να απαρτίζεται από εθελοντές, με βασικό κριτήριο το ποσοτικό και όχι το ποιοτικό. Δυστυχώς, με αυτόν τον τρόπο, μία σελίδα που κάποτε είχε δεσπόζουσα θέση στην εγχώρια διαδικτυακή… «κομικσο-ενημέρωση» καταλήγει να θεωρείται, τουλάχιστον στα δικά μας μάτια, απλά… υπερεκτιμημένη. Γιάννης Ιατρού

Για 7 ημέρες, από τις 4 έως και τις 10 Μαρτίου, 2019, στον Μύλο Του Παππά στη Λάρισα έλαβε τόπο μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις με θέμα τα κόμικς που έχουν γίνει ποτέ στη χώρα μας. Ο Μέλανδρος Γκανάς και ο Σύλλογος Κόμικς & Τεχνών ΕΤουΚου –σε συνεργασία με την Αντιδημαρχία Πολιτισμού & Επιστημών του Δήμου Λαρισαίων– διοργανώνουν ένα από τα πιο φιλόδοξα και τολμηρά φεστιβάλ, αφού ουσιαστικά πρόκειται για το πρώτο σε πόλη εκτός των κέντρων (Αθήνα και Θεσσαλονίκη). Τι μπορούσε κάποιος να δει αυτό το 7-ήμερο; Εκθέσεις, σεμινάρια, ομιλίες, workshops, αλλά και artist alley αποτελούμενο από 50 Έλληνες καλλιτέχνες. Πολλά συγχαρητήρια για την απόφαση, και αναμένουμε παρόμοια και ακόμα καλύτερα του χρόνου! Ίωνας Αγγελής

ο 2019 μπήκε δυναμικά φέτος με πολλές νέες εκδόσεις που σαγηνεύουν ακόμα και τον πιο άσχετο με τον χώρο. Ας ξεκινήσουμε με τις εκδόσεις επί Ελληνικού εδάφους:  Από τις εκδόσεις Polaris έφτασε φρέσκος φρέσκος ο 7ος Μπλε Κομήτης, συνεχίζοντας στον νέο δρόμο που χάραξε το 6ο τεύχος, φιλοξενώντας τις συνέχειες των «Άρπης», «Ληστών», «Μερών Λατρείας», «Satania» και «Kobanne Calling», αλλά και πολλές νέες αυτοτελές δουλειές.  Από τις εκδόσεις Οξύ κυκλοφορούν τα υπερηρωικά X-Men: Όχι Άλλοι Άνθρωποι των Mike Carey & Salvador Larroca, το Original Sin των Jason Aaron & Mike Deodato και μαζί με την εφημερίδα «Το Έθνος Της Κυριακής» κυκλοφόρησε σε 2 τόμους το Captain Marvel: Πιο Ψηλά, Πιο Μακριά, Πιο Γρήγορα των Kelly Sue DeConnick & David Lopez.  Από τις εκδόσεις Anubis κυκλοφορεί το Conan: Επικές Περιπέτειες του Roy Thomas που συλλέγει σε έναν και τους 5 τόμους που κυκλοφόρησε η εκδοτική, το αριστουργηματικό Batman: Ο Σκοτεινός Πρίγκιπας Του Γκόθαμ του Γάλλου Enrico Martini δίνοντας μία φρέσκια, Ευρωπαϊκή πνοή στον ήρωα, ενώ κυκλοφορούν επίσης τα υπερηρωικά Phoenix: Αναγέννηση από διαφόρους καλλιτέχνες και το Captain Marvel: Επανεκκίνηση των Margaret Stohl & Carlos Pacheco.  Από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως κυκλοφόρησε το 2ο τεύχος του πολυθεματικού Μπλεκ με σημαντική την προσθήκη του «Υπεράνθρωπου», ενός κόμικ-ριμέικ του έργου των Στέλιου Ανεμοδουρά & Βύρωνα Απτόσογλου, που αναλαμβάνει ο Θάνος Κόλλιας, ενώ δημοσιεύθηκε και η 2η τετράδα Bonelli-κών graphic novel, ανάμεσά τους και τα Mister No: Περιπέτεια Στη Μανάους των Guido Nollita & Gallieno Ferri, το Τεξ: Η Τελευταία Εκδίκηση των Mauro Boselli & Giovanni Ticci και το Ζαγκόρ: Η Απειλή Των Μορμπ των Tici Faraci & Walter Venturi.  Αποκλειστικά στη Λέσχη Φίλων Κόμικς βρίσκεται το 4ο τεύχος του Ελ Τζο, με τίτλο Το Μυστηριώδες Σύμβολο των Πάνου

Παχνέλη & Γιάννη Κουτσούρη. Στο εξωτερικό ξεχωρίσαμε:  Από την Image κυκλοφορεί το Assassin Nation #1 των Kyle Starks & Erica Henderson.  Από τις εκδόσεις Fantagraphics κυκλοφορεί το The Comics Journal #303, το οποίο περιλαμβάνει συνέντευξη του Gary Groth.  Από την Marvel κυκλοφορεί ένα νέο mini-series με πρωταγωνιστή τον Thanos σε σενάριο Tini Howard και σκίτσο Ariel Olivetti, στο οποίο εξερευνάτε εις βάθος η σχέση του με την Gamora, και τα relaunch των Daredevil και Conan The Barbarian ξεκίνησαν με άκρως καλές εντυπώσεις, με τον Conan να κάνει

XTRA NEWS

Κόμικ τάσεις Του Ίωνα Aγγελή

crossover με τους Avengers!  Από την DC όλα τα βλέμματα πέφτουν πάνω στην 80η επέτειο του Σκοτεινού Ιππότη, με το Detective Comics #1000 να κυκλοφορεί αυτό τον Μάρτιο, ενώ ακόμα ανακοίνωσαν το event DCeased που ξεκινά αυτό τον Μάιο από τους Tom Taylor & Trevor Hairsine-Stefano Gaudiano…

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΤΑ COMICDOM CON ATHENS 2019, THE COMIC CON 5!  Το Comicdom Con Athens, το 14ο φέτος, θα διεξαχθεί στο Γαλλικό Ινστιτούτο, από τις 10 έως και τις 12 Μαΐου, υποσχόμενο για άλλη μία φορά μία αληθινή εορτή των κόμικς. Από ξένους καλλιτέχνες έχει ανακοινωθεί η πρώτη τετράδα, αποτελούμενη από τους Raul Allen, Patricia Martin, Dan Watters και Stefano Zachi. Το φετινό εικαστικό της έκθεσης θα φιλοτεχνήσει ο Tasmar, ο οποίος θα

έχει και δικιά του ατομική έκθεση, ενώ θα περιλαμβάνει artist alley 60 καλλιτεχνών.  Από τις 10 έως και τις 10 Μαΐου διεξάγεται στο Συνεδριακό Κέντρο Ιωάννης Βελλίδης στη Θεσσαλονίκη, το The Comic Con 5, με τα μέχρι στιγμής ανακοινωθέν ονόματα ξένων καλλιτεχνών είναι οι Don Rosa, Esad Ribic, Paolo Mantela και Paul Azaketa.

46Ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΟΜΙΚΣ ΤΗΣ ANGOULEME Για 46η χρονιά διεξάχθηκε το Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς της Angouleme, από τις 24 έως και τις 27 Ιανουαρίου 2019, και φέτος προσελκύοντας εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες. Με πρόεδρο της διοργάνωσης τον Richard Corben, περσινό νικητή του Grand Prix (Μεγάλο Βραβέιο), και πολλές εκθέσεις, ανάμεσά τους μία αφιερωμένη στα 80 χρόνια του Batman, στον Milo Manara και σε πολλούς άλλους καλλιτέχνες, το Μεγάλο Βραβείο το πήρε η mangaka Rumiko Takahashi (Urusei Yatsura, Ranma ½, The Mermaid Saga), η οποία με βάση και με τον κανονισμό της διοργάνωσης, θα αναλάβει τον ρόλο του προέδρου στην επερχόμενη συνέχεια του Φεστιβάλ, το 2020. Τα υπόλοιπα βραβεία πήγαν ως εξής:  Καλύτερο Άλμπουμ / Χρυσό Βραβείο: Emil Ferris, My Favorite Thing Is Monsters.  Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής: Brecht Evens, The Rigoles.  Καλύτερη Σειρά: Halfdan Pisket, Dansker.  Καλύτερο Άλμπουμ Πρωmilo manara τοεμφανιζόμενου Δημιουργού: Emilie Gleason, Ted, Funny Cocconut.  Καλύτερο Νεανικό Άλμπουμ: Jen Wang, The Prince And The Dressmaker. Καλύτερη Επανέκδοση: Gustave Doré, The Works Of Hercules.  Καλύτερο Κόμικ Μυστηρίου (SNCF): Julien Lambert, Ville-Vermine Tome #1: The Man With Baubles.  Καλύτερο Εναλλακτικό Κόμικ: Samandal Collective, Experimentation.  Βραβείο René Gosciny: Pierre Christin, Est-Quest.

cultura 13

comic

Η ΓΑΛΛΟΦΩΝΗ & Κείμενο:Διονύσης Τζαβάρας

την ουσία τους είναι όλα κόμικς, εικονιστορήματα, διαδοχική τέχνη. Αμερικανικά κόμικς, κόμικ-στριπς, Γαλλικά, Γαλλοβελγικά, μάνγκα, μάνγουα. Είναι ακριβώς η ίδια τέχνη, με ίδιες δυναμικές, και πάνω-κάτω τους ίδιους ρόλους: Ψυχαγωγία, μάθηση, προπαγάνδα. Όπως ακριβώς και τα βιβλία. Για ποιον λόγο, λοιπόν, να γίνει οποιαδήποτε σύγκριση μεταξύ «σχολών»; Η απάντηση θα έρθει αφού απαντηθούν πρώτα κάποιες άλλες ερωτήσεις και, συγχρόνως, μια συμφωνία για το νόημα ορισμένων όρων. Η σύγκριση επ’ουδενί δεν έχει απώτερο σκοπό να αποφανθούμε σχετικά με την ανωτερότητα ή κατωτερότητα μιας σχολής, ή ενός είδους κόμικς. Ποια είναι τα καλύτερα κόμικς ή η καλύτερη σχολή; Καμιά! Ανεξάρτητα από τα πιστεύω των κόμικς φανς, σεβαστή κάθε άποψη βέβαια, δεν υπάρχει καλύτερη ή χειρότερη σχολή, Τελικά, υπάρχει καν «σχολή»; Τα μάνγκα δεν είναι μία «σχολή», ούτε τα underground bandes dessinèes του Fluide Glacial. Οι Αμερικανοί σούπερ-ήρωες δεν είναι «σχολή». Υπάρχουν «σχολές» στα κόμικς; Ναι και όχι. Κοιτάξτε. Η δυσκολία στον καθορισμό σχολών, ειδικά αυτών που περιγράφονται γενικευμένα όπως «Γαλλοβελγική» ή «Αμερικανική», βρίσκεται στο ότι ο όρος υπεραπλουστεύει περίπλοκα συστήματα, συχνά εξαιρετικά διαφορετικών δημιουργιών της 9ης τέχνης. Ένα χαρακτηριστικό τους, π.χ. «Γαλλόφωνα» κόμικς, ή – χειρότερα – ένα κυρίαρχο είδος μέσα στο σύνολο του παραγόμενου έργου, π.χ. «υπερηρωικά» κόμικς, ταυτίζεται συχνά με τον όρο «σχολή» (Αμερικανική σχολή = υπερήρωες) αλλά και επισκιάζει όλα τα υπόλοιπα έργα τα οποία παράγονται σε μια χώρα ή γλώσσα. Τις «σχολές» είναι προτιμότερο να τις κατανοήσουμε σαν *μοντέλα οικοσυστημάτων*, με πάμπολλες δυναμικές, πάμπολλες «υπο-σχολές», συχνά αντιφατικές και αντικρουόμενες μεταξύ τους. Τα οικοσυστήματα αυτά επηρεάζονται τόσο από εσωγενείς παράγοντες, όπως η πολιτική και κοινωνική κατάσταση, αλλά και εξωγενείς όπως η παγκοσμιοποίηση μέσω του Διαδικτύου, τα εισαγόμενα και μεταφρασμένα κόμικς, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, ακόμα και οι πόλεμοι, καταστροφές, τρομοκρατικές επιθέσεις κ.λπ. Μέσα σε κάθε οικοσύστημα, βέβαια, υπάρχει συνήθως ένα ή περισσότερα κυρίαρχα είδη που χρω-

cultura

comic

ματίζουν ιδιαίτερα την αντίληψή μας γι’αυτό. Το είδος αυτό παίρνει…. τη μερίδα του λέοντος. Στα Αμερικανικά κόμικς, διαπιστώνουμε πως οι σούπερ-ήρωες ήταν ιστορικά το κυρίαρχο είδος, ο «δεινόσαυρος» της Αμερικανικής παραγωγής και, εμπορικά, συνεχίζει να είναι. Αν αναρωτηθούμε πώς το Ελληνικό κοινό έβλεπε την Γαλλική και Αμερικανική σχολή στα ‘80ς, κρίνοντας όχι από τους ελάχιστους φανς που διαβάζαμε κόμικς στα Αγγλικά ή Γαλλικά, αλλά απ’το ευρύτερο κοινό που γνώριζε μόνο ό,τι μεταφραζόταν από τη Βαβέλ, τη Μαμούθ, και τον Τερζόπουλο, η εντύπωση θα ήταν η εξής: Aμερικανική σχολή: Spider-Man, X-Men, σούπερήρωες γενικά, Μίκυ Μάους. Γαλλόφωνη σχολή: Bαβέλ και παρόμοια περιοδικά, underground comics, Aστερίξ, Λούκυ Λουκ, Κόμιξ Ερώτικα, Manara, Bilal. Tα μεν για «παιδάκια», τα δε για «μεγάλους». Δύο άκρα με μια άβυσσο να τα χωρίζει. Πόσο λάθος όμως ήταν αυτή η εντύπωση; Πολύ! Γιατί δεν λάμβανε καθόλου υπόψη ούτε τη συνεχή αλληλεπίδραση των δύο «σχολών» που είχε ξεκινήσει από τότε που αναπτύχθηκαν τα κόμικς, αλλά ούτε πως και στην Αμερική εκδίδονταν πάμπολλα κόμικς που δεν ήταν σουπερ-ηρωικά, ανεξάρτητα και underground, και στη Γαλλία υπήρχαν (και υπάρχουν)… σούπερ-ήρωες Γαλλικής παραγωγής. Στην Αμερική οι σούπερ-ήρωες είναι μετεξέλιξη των χαρακτήρων των dime novels και των pulp περιοδικών. Και στη Γαλλία, οι δημοφιλείς χαρακτήρες λαϊκών αναγνωσμάτων, όπως οι Ροκαμπόλ, Αρσέν Λουπέν, Φαντομάς, Nyctalope κ.λπ, ήταν πρότυπα πάνω στα οποία βασίστηκαν πολλοί διάσημοι χαρακτήρες της Γαλλικής/Γαλλοβελγικής σχολής. Οι Αμερικανοί χαρακτήρες ήταν πασίγνωστοι και εκεί. Ο Superman πρωτοεκδόθηκε στα Γαλλικά στο Le Journal de Spirou το 1939, σαν Marc Costa, Hercule Moderne.

To πρώτο Γαλλικό κόμικ ε.φ., το Futuropolis (Renè Pellos-Martial Cendres), εκδόθηκε το 1937 και δεν θα ξεχώριζε καθόλου από αντίστοιχα Αμερικανικά. To 1945, 20 χρόνια πριν το Star Trek, το Les Pionniers de l‘Espérance (Raymond Poïvet-Roger Lécureux), παρουσιάζει ένα διεθνές πλήρωμα του γαλαξιακού αστρόπλοιου Èsperance. Ο Yellow Kid, ο παππούς όλων, έχει αντίστοιχη στη Γαλλία τη μικρή υπηρέτρια Becassine. Για κάμποσες δεκαετίες, η Αμερικανική και η Γαλλόφωνη σχολή έμοιαζαν αρκετά και η Γαλλική-Γαλλοβελγική επηρεάστηκε αισθητά από την Αμερικανική. Η διαφοροποίηση επήλθε μετά τα ‘40ς, κυρίως λόγω δύο σημαντικών γεγονότων. Το πρώτο ήταν η άνοδος των σουπερ-ηρώων στην Αμερική μετά τον Superman, ενοχλώντας τους καλλιτέχνες των κόμικ-στριπς που είδαν ένα νέο «είδος» να καταλαμβάνει την κορυφή στο οικοσύστημα των Αμερικανικών κόμικς. Στο βιβλίο The Comics (Coulton Waugh, 1947), οι διάφοροι καλλιτέχνες μιλούν αρκετά υποτιμητικά για τα comic books: «κακογραμμένοι χαρακτήρες», «κραυγαλέα χρώματα», «εξωπραγματικές ιστορίες»! Mάλιστα, δεν αναφέρουν καμιά γυναίκα-καλλιτέχνη, ούτε καν την διάσημη Marge, δημιουργό της Μικρής Λουλούς! Η ηγεμονική θέση των σούπερ-ηρώων στις Η.Π.Α. δεν κατακτήθηκε ποτέ στη Γαλλία και το Βέλγιο. Τα Αμερικανικά κόμικς συνδέθηκαν αμέσως με το Χόλιγουντ που μεσουρανούσε, το ραδιόφωνο αλλά και με την τηλεόραση, μια στενή σχέση που σήμερα είναι ακόμα στενότερη. Το δεύτερο γεγονός είναι η επιβολή του Κώδικα που αλυσόδεσε, σημαντικά, τα Αμερικανικά κόμικς σε μια σκληρή λογοκρισία επί τουλάχιστον δύο δεκαετίες. Η Γαλλόφωνη σχολή ακολούθησε δικά της μονοπάτια, με περιοδικά-ανθολογίες, με εκδότες να εκδίδουν bandes dessinèes μαζί με τα άλλα βιβλία τους, με τη δεκαετία του ‘60 να φέρνει μαζί με τα διάφορα νεανικά κινήματα και τη σεξουαλική απελευθέρωση, έναν νέο αέρα, μια νέα αισθητική και, μαζί, μια άνευ προηγουμένου αποδοχή τους από το ευρύτερο κοινό αλλά και από

αρκετούς προοδευτικούς διανοούμενους. Όταν στην Αμερική η λέξη «ζόμπι» σε κόμικ ήταν απαγορευμένη, στη Γαλλία εκδιδόταν η Barbarella. Τα μηνύματα με «κοινωνικό περιεχόμενο» περιορίζονταν σε εκτός ιστορίας μονοσέλιδα, ενώ στη Γαλλία η 9η τέχνη θα υιοθετούνταν ακόμα και για πολιτική προπαγάνδα, γενικότερο κοινωνικό σχολιασμό ή σάτιρα, χωρίς φόβο να θεωρηθεί κάποιος «commie pinko» ή «αντιπατριώτης-αντιαμερικανός». Οι μανιώδεις με την αισθητική και την τέχνη Γάλλοι και Βέλγοι αγκάλιασαν τους κομίστες πολύ πιο εύκολα σαν αληθινούς καλλιτέχνες από ότι οι Αμερικανοί.

φωνων κόμικς, κάνοντάς τα πιο διάχυτα. Νέοι εκδότες όπως η Soleil, έχουν καθαρά Αμερικανική, «Ιndie» αισθητική, ενώ το δίπολο DC – Marvel έσπασε στα ‘90ς, και το σχετικό μονοπώλιο των δύο «μεγάλων» έχει μειωθεί αισθητά με την εμφάνιση πολυάριθμων μικρών εκδοτών, με κόμικς που θα μπορούσαν κάλλιστα να ήταν ΓαλλοΒελγικά! Επειδή ωστόσο τα όρια μεταξύ των σχολών-οικοσυστημάτων της Γαλλίας-Βελγίου και Αμερικής είναι πιο δυσδιάκριτα σήμερα, δεν σημαίνει πως δεν υφίστανται κιόλας!

Μια σύγκριση μεταξύ οποιουδήποτε νεανικού, Αμερικανικού σουπερ-ηΈτσι, στη Γαλλία και στο Βέλγιο, υπήρξε μια ενσωμάτωρωικού κόμικ και ενός αντίστοιχου Γαλλικού ση και μερική ενοποίηση των όπως το Lanfeust bandes dessinèes με άλλες Mag, φανερώνει πως μορφές τέχνης, κυρίως τη λογοΗ ηγεμονική στη Γαλλία το καλότεχνία και τη ζωγραφική (αφού τα κόμικς είναι συνδυασμός γουστο και «λογικό» θέση των των δύο) κάτι που στην Αμεριγυμνό δεν είναι τασούπερ-ηρώων κή συμβαίνει μόνο πρόσφατα. μπού, σε αντίθεση στις Η.Π.Α. Η σχέση της λογοτεχνίας με τα με το Αμερικανικό κόμικς στη Γαλλία είναι τόσο κόμικ όπου μπορεί δεν κατακτήθηκε βαθιά και περίπλοκη όσο εκείμεν να βλέπουμε ποτέ στη Γαλλία πια ξεριζωμένα, νη των Αμερικανικών κόμικς με και το Βέλγιο. αιματοβαμμένα τον κινηματογράφο, την τηλεόμέλη αλλά η ραση και… το εμπόριο. Ο Γάλπαραμικρή αλος/Βέλγος, η Γαλλίδα/Βελγίδα κομίστας δούλευε κυρίως μόπεικόνιση σεξ ή γυμνού, είναι ακόμα ταμπού. Στη νος/η του, για κάποιον εκδοτικό Γαλλία κανένα θέμα δεν είναι ταοίκο βέβαια, και το «bullpen» που γνωρίζουμε από τη Marvel, μπού. Τα ποιοτικότερα άλμπουμς τη DC Comics κλπ. δεν ήταν κάυιοθετούν κινηματογραφική αιτι διαδεδομένο. Αυτό έδινε μια δημιουργική ατοσθητική και εξιστόρηση που παραπέμπουν στους μεγάλους Γάλλους σκηνοθέτες του Ευρωπαϊκού μικότητα και ελευθερία που αρκετοί Αμερικανοί κινηματογράφου μάλλον, παρά στα Χολιγουντιαδεν είχαν. Μαζί με τα αυτοτελή ετήσια άλμπουμς εκδίδονταν και «απλά» κόμικς-τευχάκια. Σειρές όνά blockbusters. πως αυτές των εκδόσεων Semic, Lug και Artima, περιείχαν μεταφρασμένα Αμερικανικά κόμικς και Συγχρόνως, στη Γαλλία εκδίδονται τόμοι που Γάλλους σούπερ-ήρωες ή περιπέτειες ε.φ., είναι σατιρίζουν και υπονομεύουν πολιτικούς, όπως επίσης ένα μεγάλο, και άγνωστο στην Ελλάδα, τον Nicolas Sarkozy, αλλά δεν έχω δει κάτι ακομμάτι της Γαλλόφωνης «σχολής». Εκατοντάδες ντίστοιχο για τον Donald Trump στην Αμερική. O λογοτεχνικά έργα μεταφέρονται σε τόμους ή «υπονομευτικός» ρόλος των κόμικς σαν εργαλείο «petit format» κόμικς, από τα κλασικότερα έργα πολιτικής προπαγάνδας συνεχίζει να είναι ζωντατου Μολιέρου, του Βολταίρου, και του Ουγκώ, νός στη Γαλλία. Ακόμα και η Καθολική Εκκλησία έως τα πιο λαοφιλή και σύγχρονα κάθε είδους. εξέδωσε τα περιοδικά Cœurs vaillants και Âmes Σήμερα, λόγω του Διαδικτύου και της κατάργηvaillantes όπου είχε μάλιστα συνεργαστεί και ο Hergè και εκεί πρωτοπαρουσιάστηκε και ο Tintin σης του Κώδικα στα τέλη των ‘80ς στην Αμερική, στη Γαλλία. έχει επέλθει αποσάθρωση στα κάποτε ξεκάθαρα όρια μεταξύ των Αμερικανικών και των Γαλλό-

Η εποχή πάντων των «δεινοσαύρων» έχει παρέλθει και στην Αμερικανική σχολή πια. Οι σούπερήρωες εμπορικά παγκοσμιοποιημένοι, κυριαρχούν ακόμα, αλλά είναι πολύ ωριμότεροι και ίσως ωμότεροι. Παρά τη νοσταλγία που οι παλιοί νιώθουμε, η Silver και η Bronze Age έχoυν παρέλθει. Η ποικιλία των Αμερικανικών κόμικς είναι πια τεράστια ώστε πραγματικά τα Γαλλόφωνα κόμικς κινδυνεύουν να μείνουν πίσω, αν όχι σε ποιότητα και αισθητική, τουλάχιστον σε ποσότητα και ποικιλία! Τα Αμερικανικά και τα Γαλλόφωνα κόμικς, αλλά και τα Ιαπωνικά manga, έχουν έρθει πιο κοντά, αλληλοεπηρεάζονται και επηρεάζουν και συνεχίζουν να εξελίσσονται. Ένα καινούργιο είδος είναι τα franga, δηλαδή manga από Γάλλους ή Βέλγους καλλιτέχνες. Οπότε, δεν μπορούμε πια να μιλάμε για καθαρές και ανεξάρτητες σχολές, αλλά για δύο περίπλοκα οικοσυστήματα τα οποία αποτελούνται από πολλές διαφορετικές υπο-σχολές, από μικρότερα σύνολα, με δυναμικές και παραμέτρους που αλληλοεξελίσσονται, αλληλοσυντίθενται και αλληλοαποσυντίθενται για να επανασυντεθούν σε νέα μοντέλα. Η γλώσσα και ο τόπος παραγωγής δεν είναι πια τα σχετικά κλειστά θερμοκήπια του παρελθόντος, όταν η δημιουργία και η κατανάλωση ήταν λίγο-πολύ τοπικές. Σήμερα είναι παγκόσμιες. Γάλλοι κομίστες εργάζονται για Αμερικανούς εκδότες και Αμερικανοί για Γάλλους εκδότες. Έτσι, η έννοια «σχολή» που είχε έναν ιδιαίτερα τοπικό χαρακτήρα, σήμερα είναι αρκετά μη-τοπικοποιημένη (non-localized), άρα δυσκολότερο να καθοριστεί επακριβώς. Η όποια σύγκριση είναι δυνατή μόνο με σκοπό να αποσαφηνιστούν τα επί μέρους μοντέλα, οι διάφορες «υπο-σχολές» που πιθανά να ανήκουν και στα δύο οικοσυστήματα, ώστε να γίνουν πιο ευδιάκριτες. Όχι όμως για να καθοριστούν πλευρές - Αμερικανική απέναντι από τη Γαλλόφωνη σχολή - ανάλογα με το τι θεωρεί ο κάθε αναγνώστης «αυθεντικό» σύμφωνα με το γούστο του. Χάσματα και στεγανά δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο κόμικς, bandes dessinèes, manga, manhwa, fumetti, historietas: H 9η τέχνη. 

Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ς κ ι μ ό κ » ή λ ο χ σ «

cultura 15

comic

Ο αποικιοκράτης του Hergé

TEN TEN

έτος συμπληρώνονται 90 χρόνια από την έκδοση της πρώτης ιστορίας του Tin Tin (Τεν Τεν), του βέλγου δημοσιογράφου με το τσουλούφι που αποτελεί μία από τις πιο γνωστές και σημαντικές φιγούρες της ευρωπαϊκής κόμικς σκηνής στον 20ο αιώνα. Στο παρόν αφιέρωμα θα σταθώ στην πολιτική διάσταση του Τεν Τεν και ειδικά στον τρόπο αναπαράστασης των λαών της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής –δηλαδή των μη δυτικών- στα κόμικς του Hergé (Ερζέ). Να σημειωθεί πως η αγάπη μου για τον Βέλγο με το τσουλούφι παραμένει αμείωτη, όμως η εκτίμηση μου για τις περιπέτειες του και για τη σημασία τους έχει πάρει πλέον μία άλλη διάσταση. Πιστεύω ότι αυτή η διαδρομή είναι ιδιαίτερα κοινή για πάρα πολλούς φίλους των κόμικς και θέλω να εκφράσω την κατάληξη μίας πορείας, ίσως σε βάρος της αγάπης μου/μας για τα κόμικ του Ερζέ. Εχει όμως αξία να γυρνάμε ξανά και ξανά σε αυτές τις ιστορίες με μία νέα προοπτική για να καταλάβουμε πόσο βαθιά επηρέασε ο ρατσισμός και οι διάφορες εκδοχές της αποικιοκρατίας την απεικόνιση των λαών που αποτελούν την πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Καταρχάς, ακόμα και η πιο επιφανειακή ανάγνωση του Τεν Τεν καθιστά σαφές ότι μία τέτοια ανάγνωση δεν είναι καθόλου τραβηγμένη. Η πρώτη εμφάνιση του Τεν Τεν στο καθολικό και συντηρητικό περιοδικό Le Vingtième Siècle («Ο εικοστός αιώνας») δεν ήταν ένα οποιοδήποτε ντεμπούτο αλλά έγινε με τη δημοσίευση σε συνέχεια της ιστορίας «Ο Τεν Τεν στη χώρα των Σοβιέτ» κατά την περίοδο 1929-1930. Η περιπέτεια του δημοσιογράφου στη μετεπαναστατική Ρωσία απηχεί όλη την αντικομμουνιστική υστερία στη Δύση της δεκαετίας του ‘20. Ο σοβιετικός λαός υποφέρει, υποχρεώνεται να ψηφίσει υπό την απειλή του όπλου ενώ οι μπολσεβίκοι «κολυμπούν στο χρυσάφι» που έχουν κλέψει από την τσαρική οικογένεια και το κρατάνε κρυμμένο σε ανήλιαγα μπουντρούμια ενώ οι απλοί άνθρωποι πεινάνε. O Ερζέ δεν είχε ταξιδέψει ποτέ στη σοβιετική Ρωσία και βασίστηκε σε βιβλία, μυθοπλασίας και μη, καθώς και σε διαδεδομένους μύθους της περιόδου για την «κόκκινη απειλή». Χαρακτηριστικό της άγνοιας του είναι ότι δίνει την πολωνική κατάληξη –ski σε πολλά ρώσικα ονόματα. Ο Τεν Τεν και ο Μιλού είχαν από την πρώτη στιγμή μία σαφή κοινωνικό-πολιτική οπτική που αντανακλούσε τις απόψεις του δημιουργού τους. Αν και η πορεία του Ερζέ είναι αρκετά γνωστή, έχει σημασία να σταθούμε σε ένα σημείο. Αν και ο ίδιος δεν ήταν οπαδός των Ναζί, μετά την εισβολή και κατάληψη του Βελγίου από το χιτλερικό στρατό, ο Ερζέ –σε αντίθεση με άλλους συναδέλφους του- έγραψε ιστορίες του Τεν Τεν για το περιοδικό Le Soir («Το απόγευμα») το ο-

cultura

comic

Κείμενο: Αλέξανδρος Μινωτάκης Εικονογράφηση: Αγγελική Σαλαμαλίκη

ποίο στήριζε την κατοχική κυβέρνηση. Μεταξύ αυτών των ιστοριών είναι το «Μυστηριώδες Άστρο», όπου ο Βέλγος δημοσιογράφος εντάσσεται σε μία αποστολή για να μελετήσουν τις ιδιότητες ενός μετεωρίτη που έπεσε στη Γη, κοντά στον Βόρειο Πόλο. Η αντίπαλη αποστολή χρηματοδοτείται από τον Μπλουμενστάιν, έναν εβραίο που απεικονίζεται με όλες τις αντισημίτικες φόρμες των Ναζί καθώς είναι ένας σατανικός επιχειρηματίας με μεγάλη μύτη που χρησιμοποιεί δόλια μέσα για να φτάσει πρώτος στον μετεωρίτη. Αν και ο Ερζέ αργότερα αρνήθηκε τον αντι-σημίτικο χαρακτήρα του σχεδίου του, έκανε αλλαγές σε επανεκδόσεις της ιστορίας, άλλαξε το όνομα του Μπλούμενσταιν σε Μπολβίνκελ και αφαίρεσε διαλόγους μεταξύ Εβραίων τραπεζιτών που εξέταζαν την επικείμενη καταστροφή της Γης από τη σκοπιά των πιθανών χρεών που θα γλυτώσουν. Είναι εμφανές ότι η αρχική δημιουργία ήταν προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της Ναζιστικής προπαγάνδας, η οποία συσχετίζεται με προϋπάρχουσες αντιλήψεις για τη φυλετική ανωτερότητα των λευκών και για την αντίστοιχη κατωτερότητα των άλλων φυλών. Παρόλο που θεωρώ τραβηγμένη την άποψη ότι ο Ερζέ ήταν υπέρμαχος των Ναζί, μέσα από μία παρουσίαση της πορείας των ταξιδιών του Τεν Τεν σε όλο τον κόσμο, νομίζω ότι θα γίνει σαφές ότι ο δημιουργός του υιοθετούσε μία οπτική που συνδύαζε την αποικιοκρατία του 19ου αιώνα με ρατσιστικές αντιλήψεις της εποχής του. Καταρχάς, στη 2η περιπέτεια του (1930-1931), μετά το ταξίδι του στη Σοβιετική Ρωσία, ο Τεν Τεν θα πάει στο βελγικό Κονγκό. Εκεί θα συναντήσει ιθαγενείς που σχεδιάζονται με βάση όλα τα σχετικά κλισέ: μεγάλα χείλη, μικρή νοημοσύνη, μιλάνε «σπαστά» και τους διακατέχει ένας θρησκευτικός θαυμασμός για τα αγαθά του «πολιτισμού», φορέας του οποίου είναι ο Τεν Τεν. Ο δημοσιογράφος θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα μάγο της φυλής που, ως γνήσιος οπισθοδρομικός πρωτόγονος, αντιπαθεί τον Τεν Τεν επειδή θεραπεύει με το φάρμακο κινίνη τις ασθένειες του χωριού. Ο μάγος ξεκινάει έναν πόλεμο μεταξύ δύο φυλών για να υπονομεύσει την εξουσία του Τεν Τεν και του φύλαρχου

που τον εμπιστεύεται. Σε όλη τη σύγκρουση που ακολουθεί, ο πρωταγωνιστής μας είναι σταθερά ένας φάρος της νέας τεχνολογίας και της λογικής που επικρατεί έναντι των εχθρών του, οι οποίοι, ακόμα και όταν έχουν στα χέρια τους σχετικά σύγχρονα όπλα, αποτυγχάνουν να τα χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά. Πιθανώς η πιο ενδιαφέρουσα σκηνή από το «Ο Τεν Τεν Στο Κονγκό» είναι η είσοδος μίας τίγρης σε μία τάξη όπου ο Τεν Τεν κάνει μάθημα (γιατί όχι;). Ενώ οι μικροί Κονγκολέζοι πανικοβάλλονται, ο Τεν Τεν μένει ψύχραιμος, ξεγελάει την τίγρη και την απομακρύνει. Το μήνυμα είναι σαφές: οι «ιθαγενείς» έχουν ανάγκη τον Δυτικό Άνθρωπο (και άνδρα, οι γυναίκες είναι σχεδόν ανύπαρκτες στις ιστορίες του Ερζέ) όχι απλά για να εκσυγχρονιστούν αλλά και για να αντιμετωπίσουν τους κίνδυνους της πατρίδας τους, ζώα πλάι στα οποία έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει. Το κόμικς, όπως είναι προφανές, αντιμετώπισε μεγάλη κριτική ειδικά στα μεταπολεμικά χρόνια όπου η διάλυση της αποικιοκρατίας έθεσε υπό αμφισβήτηση και ένα ολόκληρο σύστημα ρατσιστικών αναπαραστάσεων των λαών. Η συζήτηση για το συγκεκριμένο συνεχίζεται ακόμα και τον 21ο αιώνα καθώς μερικά χρόνια πριν υπήρξε συζήτηση αν θα έπρεπε το παιδικό τμήμα βρετανικών βιβλιοθηκών να περιλαμβάνει το συγκεκριμένο τεύχος. Από το Κονγκό, ο Τεν Τεν θα βρεθεί στην Αμερική. Η ιστορία κυκλοφορεί σε συνέχεις την περίοδο 1931-1932, όμως στο μυαλό του Ερζέ συνυπάρχει η Αμερική του 19ου αιώνα με μεγάλες μητροπόλεις όπου κυριαρχούν γκάνγκστερ. Μόλις ο Τεν Τεν βγει από την πόλη, όλοι είναι ντυμένοι καουμπόηδες και, προφανώς, δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι ινδιάνοι από μία τέτοια ιστορία. Οι Ινδιάνοι αναπαρίστανται όπως οι Κονγκολέζοι: αφελείς και δεισιδαίμονες, εξαπατώνται εύκολα από τον αντίπαλο του Τεν Τεν και παρασύρονται σε πόλεμο ενάντια στον πρωταγωνιστή, ο οποίος θα τη γλυτώσει εκμεταλλευόμενος και αυτός με τη σειρά του την αφέλεια τους. Το κομμάτι αυτό της ιστορίας θα λήξει από την ανακάλυψη πετρελαίου στη γη των Ινδιάνων –χάρη στον Τεν Τεν, προφανώς. Εδώ ο Ερζέ μας δί-

νει μία διαφορετική οπτική για μερικά καρέ, εστιάζοντας στην αστραπιαία αντίδραση των λευκών που έρχονται και εκτοπίζουν τους ινδιάνους από τη γη τους για να την εκμεταλλευτούν. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί ότι έχουμε άλλη μία αναπαράσταση του «μη δυτικού» -γιατί ο Ινδιάνος αν και γηγενής κάτοικος της κατεξοχήν δυτικής χώρας ποτέ δεν θεωρήθηκε ως «δυτικός»- που ακολουθεί συγκεκριμένα κλισέ.

Ο Τεν Τεν στη χώρα των Σοβιέτ

Ο Τεν Τεν Στο Κονγκό

Ο Τεν Τεν στην Αμερική

Μερικά χρόνια αργότερα (19351937) στην ιστορία «Το σπασμένο αυτί», ο Ερζέ στέλνει τον Τεν Τεν στη Λατινική Αμερική, κυνηγώντας ένα αγαλματίδιο της φυλής των Αρούμπαγια. Ο πρωταγωνιστής μας θα περάσει από το Σαν Τεοντόρ, μία φανταστική χώρα – δημοκρατία της μπανάνας. Εκεί θα αναμειχθεί στη σύγκρουση των στρατηγών Ταπιόκα και Αλκαζάρ. Αυτοί οι χαρακτήρες επανεμφανίζονται διαρκώς στις περιπέτειες του Τεν Τεν, αναπαράγοντας την εικόνα μίας Λατινικής Αμερικής βυθισμένης σε εμφύλιες συγκρούσεις και ταραχές. Στο «Σπασμένο Αυτί», ωστόσο, η έμφαση πέφτει στη φυλή των Αρούμπαγια, οι οποίοι σκοτώνουν όσους ξένους μπαίνουν στις περιοχές του και με απόκρυφα μάγια συρρικνώνουν το κρανίο τους. Εδώ δεν έχουμε τόσο την εικόνα του «αφελούς ιθαγενούς» όσο του αγρίου που έχει προσκολληθεί στον οπισθοδρομικό τρόπο ζωής του και τον υπερασπίζεται με βίαια μέσα που προκαλούν αποτροπιασμένο στον πολιτισμένο πρωταγωνιστή μας. Μέχρι στιγμής, έχουμε αναφερθεί σε προπολεμικές ιστορίες. Σύμφωνα με μία προσέγγιση του Τεν Τεν, ο Ερζέ αναπαρήγαγε συγκεκριμένα στερεότυπα επηρεασμένος από το κλίμα που κυριαρχούσε στις δεκαετίες 1930 και 1940. Σύμφωνα με την ίδια λογική, στις μεταπολεμικές ιστορίες απουσιάζουν οι ρατσιστικές απεικονίσεις και αναδεικνύεται καλύτερα ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας του Τεν Τεν. Αυτή η άποψη μπορεί να στηριχθεί σε σενάρια όπως το «Κάρβουνα στο αμπάρι» (1956-1958) όπου ο Τεν Τεν και ο καπετάνιος Χάντοκ αποκαλύπτουν ένα κύκλωμα δουλεμπόρων. Πράγματι, σε αυτή την ιστορία η απεικόνιση των μαύρων έχει ξεφύγει,

cultura 17

comic

Το σπασμένο αυτι

Κάρβουνα στο αμπάρι

Ο Τεν Τεν και οι Πίκαρος

cultura

comic

σε ένα βαθμό από τις ρατσιστικές καρικατούρες του Κονγκό αν και πάλι το σενάριο περιστρέφεται γύρω από το μοτίβο του «λευκού που σώζει αβοήθητους μαύρους». Το κυριότερο είναι ότι η άποψη περί ριζικής αλλαγής του Τεν Τεν στις μεταπολεμικές δεκαετίες παρακάμπτει βασικά στοιχεία τους. Είναι αλήθεια ότι, από ένα σημείο και μετά, ο Ερζέ δεν αναπαριστά χαρακτήρες στη βάση εξόφθαλμα ρατσιστικών κλισέ. Απουσιάζουν οι σουβλερές μύτες των σατανικών Εβραίων και οι πιθηκοειδείς μαύροι. Ωστόσο, η δυτικοκεντρική – αποικιοκρατική οπτική παραμένει αν και με συγκαλυμμένο τρόπο. Στην «Υπόθεση Τουρνεσόλ» -από τις αγαπημένες μου του δημιουργού-, ο αφηρημένος και βαρήκοος καθηγητής Τουρνεσόλ βρίσκεται στο στόχαστρο πρακτόρων από τη Συλδαβία και τη Μπορδουρία, φανταστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης όπου κυβερνούν δικτατορίες. Η διάσωση του από τον Τεν Τεν και τον Χάντοκ δεν έχει τα στοιχεία της περιπέτειας στη Σοβιετική Ρωσία καθώς οι πρωταγωνιστές μας δεν συγκρούονται ευθέως με το «απολυταρχικό καθεστώς» αλλά αρκούνται στη διάσωση του φίλου τους. Ωστόσο, η ψυχροπολεμική οπτική κυριαρχεί: τα αυταρχικά κράτη της Ανατολής επιδιώκουν να απαγάγουν ένα δυτικό επιστήμονα για να αξιοποιήσουν την εφεύρεση του ως όπλο. Πολύ περισσότερο, η κλασική οπτική του Τεν Τεν είναι απολύτως ζωντανή στην ιστορία «Ο Τεν Τεν και οι Πίκαρος», το 23ο άλμπουμ του Τεν Τεν και το τελευταίο που ολοκλήρωσε ο Ερζέ –το 24ο έμεινε ημιτελές. Εδώ οι ήρωες μας επιστρέφουν στη Λατινική Αμερική και το Σαν Τεοντόρ για να σώσουν την τραγουδίστρια της όπερας, Kασταφιόρε, η οποία κρατείται από τον δικτάτορα Ταπιόκα. Εκεί θα ενωθούν με τον Αλκαζάρ και την ομάδα ανταρτών του, τους Πίκαρος. Η ιστορία κυκλοφόρησε την περίοδο 1975-1976 και αποτελεί ευθεία αναφορά στην Κουβανική Επανάσταση του 1959 και τους αντάρτες των Φιντέλ Κάστρο και Τσε Γκεβάρα. Ο Τεν Τεν τάσσεται με τους Πίκαρος αν και γνωρίζει τις αυταρχικές τάσεις του Αλκαζάρ. Οι αντάρτες απεικονίζονται ως ένα απείθαρχο μπουλούκι με βασικό πρόβλημα τον αλκοολισμό που τους εμποδίζει να πάρουν στα σοβαρά την υπόθεση της επανάστασης. Οι άνθρωποι που αγωνίζονται για την ελευθερία της πατρίδας τους δεν μπορούν

Ο Τεν Τεν και ο Μιλού είχαν από την πρώτη στιγμή μία σαφή κοινωνικό-πολιτική οπτική που αντανακλούσε τις απόψεις του δημιουργού τους.

να σταματήσουν να πίνουν τα μπουκάλια που τους παρέχει αεροπορικά η κυβέρνηση για να τους κρατήσει ακίνδυνους. Ο Τεν Τεν θα τους βοηθήσει –με ένα αρκετά ύπουλο τρικ- να σταματήσουν να πίνουν και θα καταστρώσει το σχέδιο που τους οδηγεί στη νίκη και την ανατροπή του δικτάτορα Ταπιόκα. Το τελευταίο καρέ είναι αποκαλυπτικό της άποψης του Ερζέ: ο Τεν Τεν, ο Χάντοκ και ο Τουρνεσόλ επιβιβάζονται στο αεροπλάνο ενώ οι κάτοικοι της πρωτεύουσας ζουν στην ίδια εξαθλίωση με πριν. Η μόνη διαφορά είναι ότι ο Αλκαζάρ, ακολουθώντας τα πρότυπα του προκατόχου του, έχει αλλάξει την κεντρική ταμπέλα ώστε να γράφει «Ζήτω ο Αλκαζάρ». Θα μπορούσε ίσως όλο αυτό να διαβαστεί ως ένα σκωπτικό σχόλιο για την εξουσία γενικά. Όμως η όλη αφήγηση και η περίοδος που γράφεται η ιστορία δεν αφήνουν τέτοια περιθώρια. Το μήνυμα είναι σαφές: οι καθυστερημένοι λαοί, όσο και να τους βοηθήσει ο Δυτικός Άνδρας, δεν μπορούν να ξεφύγουν από τη μιζέρια και την καταπίεση. Ο Τεν Τεν εξελίσσεται καθώς η συγγραφή των ιστοριών του εκτείνεται σε μισό αιώνα. Το σχέδιο βελτιώνεται, τα σενάρια γίνονται όλο και πιο σύνθετα ενώ συγκεκριμένες προκαταλήψεις είτε απαλείφονται είτε διατηρούνται με κεκαλυμμένο τρόπο. Υπάρχει όμως ένα γενικό πλαίσιο διαρκούς υποβάθμισης των μη δυτικών λαών οι οποίοι εγκλωβίζονται σε εναλλάξ απεικονίσεις αφέλειας και βαρβαρότητας. Η οπτική αυτή διαπλέκεται με αντικομμουνιστικά στερεότυπα αλλά και με μία βαθιά δυσπιστία απέναντι στα αντιαποκιοκρατικά κινήματα και τις επαναστάσεις με εθνικοανεξαρτησιακό περιεχόμενο. Το σ ύ ν ο λ ο τ ο υ έργου του Ερζέ στον Τεν Τεν δείχνει έναν άνθρωπο με στενό ορίζοντα σκέψης και καλές προθέσεις, από την άποψη ότι πράγματι ήθελε να διαμορφώσει ένα πρότυπο ηρωισμού και ανθρωπισμού. Ταυτόχρονα, ο Ερζέ είναι σταθερά εγκλωβισμένος στις κυρίαρχες ιδέες της κάθε περιόδου και σε μία διάθεση να πάει με το ρεύμα. Θέλω να πιστεύω ότι αυτό τον έκανε να εργαστεί σε ένα περιοδικό που συνεργαζόταν με τους Ναζί και όχι κάποια προσωπική πεποίθηση στη φυλετική ανωτερότητα των λευκών. Στην περίπτωση του Τεν Τεν ισχύει ότι «ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις».

Σχέδιο: Κυριάκος Σφακιανάκης - Σενάριο: Θεώδορος Παπαδόπουλος

"1923"

cultura 19

comic

cultura

comic

cultura 21

comic

cultura

comic

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Γιάννη Παπαδόπουλο Ο Γιώργος Μπότσος μας μιλαει για το πρώτο του κόμικ την Βαβέλ τα μελλοντικά του σχέδια και όχι μόνο...

ΜΠΟΤΣΟΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ

Στον

Έχετε σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες, αντικείμενο σχετικά άσχετο με τις εικαστικές τέχνες. Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τα κόμικς; Αποφάσισα να ασχοληθώ για πρώτη φορά την πρώτη μου χρονιά στο Πανεπιστήμιο, το 1978, έχοντας μία σχέση με τα κόμικς από τις διάφορες τότε κυκλοφορίες της εποχής, που τότε είχε να κάνει πιο πολύ με την «καθαρή γραμμή» όπως ο Τεν Τεν, ο Λούκυ Λουκ, ο Αστερίξ και άλλα πολεμικού περιεχομένου κόμικς του τότε. Αυτό όμως που αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για να με τραβήξει ο χώρος, ήταν το «Κολούμπρα», με κόμικς δημιουργών, που για εμένα αποτέλεσαν αποκάλυψη. Σχεδιάζοντας ερασιτεχνικά, συνέχισα να διαβάσω κόμικς και πολλά μέσα από τη «Βαβέλ», που μου κίνησε το ενδιαφέρον, και είδα εφικτή την δυνατότητα να δημοσιεύσω έργα μου στο περιοδικό. Εσείς πότε δημοσιεύσατε για πρώτη φορά στη «Βαβέλ»; Εγώ μπήκα για πρώτη φορά στο τεύχος του Ιανουαρίου του 1987, με το κόμικς μου «Επτά Νύχτες», αφού τους το είχα στείλει δύο μήνες πριν, και εκείνοι σχεδόν άμεσα μου α-

πάντησαν θετικά, και έτσι ξεκίνησε η συνεργασία μας μέχρι και το κλείσιμο της έκδοσης… Βέβαια, το πρώτο μου έγχρωμο κόμικς με την εικαστική αυτή διάθεση που αποτέλούσε εξέλιξη τότε, μπήκε στο τεύχος Μαΐου – Ιουνίου του 1987, και από εκεί και πέρα το κράτησα σε αυτή τη μορφή μέχρι και σήμερα ως σήμα κατατεθέν μου. Ουσιαστικά τα κόμικς μου θα τα θεωρούσα ως μία γέφυρα ανάμεσα στα εικαστικά και στη λογοτεχνία, να είναι δηλαδή μία καλλιτεχνική έκφραση στη μορφή του κόμικς. Φυσικά τα κόμικς δεν θεωρούνται απαραίτητα καλλιτεχνικό έργο, αλλά μου άρεσε και μου αρέσει να πειραματίζομαι στο που τελειώνουν τα εικαστικά και που ξεκινά το κόμικς. Για εσάς τι είναι η «Βαβέλ»; Για έμενα είναι το καλλιτεχνικό μου σπίτι. Για πολλά χρόνια δεν με ενδιέφερε κάτι παραπάνω πέρα από αυτό, καθώς ήμουν ευτυχής και είχα την απαραίτητη καλλιτεχνική ελευθερία, τον κατάλληλο χρόνο να δουλέψω. Επίσης, δεν χρειαζόταν να περιμένω να εκδοθεί κάτι δικό μου σε μορφή άλμπουμ, μπορούσα να το δημοσιεύσω σε πιο τακτά χρονικά διαστήματα. Η συνεργασία μου μαζί με το περιοδικό ήταν πολύ

ανάλαφρη. Συνολικά δημοσιεύθηκαν 60 δουλειές μου στη Βαβέλ, στη πάροδο 22 ετών, και ενδιάμεσα συμμετείχα και στα Φεστιβάλ που διοργάνωνε η «Βαβέλ» σε κάθε επίπεδο. Μπορεί βέβαια να μην ήμουν αποκλειστικός στο περιοδικό, συμμετέχοντας και στη κριτική επιτροπή του «9» και σε άλλα πράγματα, αλλά η Βαβέλ αποτελεί προσωπική μου επιλογή και πάντα επέστρεφα σε αυτή. Και τώρα κοιτώντας πίσω, πριν 10 χρόνια, θυμάμαι που αναρωτιόμουν άμα θα υπάρξει καλλιτεχνική ζωή μετά τη «Βαβέλ», κάτι που δείχνει πόσο πολύ είχα ταυτιστεί μαζί της. Γενικά, η «Βαβέλ», το «Περιοδικό Κόμικς Και Όχι Μόνο» ήταν μία όμορφη παρέα ανθρώπων, που συζητούσες αλλά και παράλληλα μάθαινες. Δεν μπορείς να επιστρέψεις σε αυτή την εποχή, δυστυχώς. Χωρίς βέβαια να πιστεύω πως η σημερινή σκηνή είναι εντελώς χαμένη. Βρισκόμαστε σε μία περιθωριακή χώρα σε σχέση με τα κόμικς, σε αντίθεση με το εξωτερικό που αποτελεί μέρος της κουλτούρας τους. Εμένα με βοήθησε η έξοδός μου στο εξωτερικό, αφού με βοήθησε να δω τα πράγματα με μία πιο ολοκληρωμένη ματιά και επηρέασε σημαντικά τη δουλειά μου.

cultura 23

comic

Ο Γιώργος Μπότσος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960 και σπούδασε στο Πολιτικό Τμήμα της Νομικής Αθηνών. Το πρώτο του κόμικς στη «Βαβέλ» δημοσιεύθηκε τον Γενάρη του 1987 και η συνεργασία τους κράτησε μέχρι το τέλος του περιοδικού. Διακρίνεται για το ιδιαίτερα εικαστικό στυλ του. Έχει κατά καιρούς συνεργαστεί με έντυπα σε Ελλάδα και εξωτερικό. Από το 2000 διδάσκει στο τμήμα σκίτσο-κόμικςκαρτούν της ΑΚΤΟ. Βιβλία που έχει εικονογραφήσει είναι τα εξής: Το εξωτικό ταξίδι του Σπίθα (Μύθος, 1988), Το τραγούδι των αριθμών (Μύθος, 1988), Τα μουσικά όργανα (Μύθος, 1988), Τι δίνει γλύκα στα γλυκά (Άμμος, 2001), Το ανακατωμένο αλφάβητο (Μεταίχμιο, 2005), ΠΕΤΡΑ, ΨΑΛΙΔΙ, ΧΑΡΤΙ: Τα δικαιώματα του παιδιού σε κόμικς (Μεταίχμιο, 2007), Μήνυμα σ›ένα μπουκάλι (Μεταίχμιο, 2009) και το πολύ πρόσφατο Ο κλέφτης του Κίτρινου (Μεταίχμιο, 2017). Στο τεύχος αυτό δημοσιεύουμε μια νέα εκδοχή του κόμικς του «Αριστερό – Δεξί» (η πρώτη εκδοχή είχε δημοσιευθεί στη Βαβέλ το 2003 στο τεύχος 212)…

cultura

comic

Την δεκαετία του ‘90 σε μια συνέντευξή σας, είχατε εκφράσει την ευχή, στο μέλλον να ζούμε μέσα στα κόμικς και όχι γύρω από αυτά. Εξακολουθεί να ισχύει η ευχή σας σήμερα; Η ευχή μου κατά κάποιο τρόπο έχει εκπληρωθεί, γιατί όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι έχουν καταλάβει την εκφραστική δύναμη και τις καλλιτεχνικές διαστάσεις των κόμικς, γιατί έρχονται συνέχεια νέοι ικανοί σχεδιαστές και ακόμα οι εκδότες αντιλαμβάνονται τις χρήσεις και τις δυνατότητες του μέσου. Από την άλλη μεριά στη χώρα μας δεν έχει ουσιαστικά σταματήσει να υπάρχει μια τάση για ατελείωτες συζητήσεις και αναλύσεις «γύρω» από τα κόμικς, για τους όρους και τις ετικέτες, οπότε πάντα αναζητώ αυτή τη μεγάλη χαρά που μου δίνει η σελίδα, η ίδια η δημιουργία, η σχεδιασμένη επιφάνεια που «μιλάει» απευθείας στον αναγνώστη. Εκεί βρίσκεται η πεμπτουσία της Τέχνης εξάλλου. Αυτό είναι το «μέσα» που εννοούσα τότε και επιδιώκω ακόμα.. Τι πιστεύετε πως λείπει κάτι από τον Ελληνικό χώρο των κόμικς γενικότερα; Αυτή είναι πολύ μεγάλη συζήτηση. Σίγουρα βγαίνουν πολλά περισσότερα άλμπουμ αυτή τη στιγμή, και κάπου εκεί υπάρχουν και περιοδικά όπως ο «Μπλε Κομήτης». Είναι μία αξιόλογη κίνηση, κινούμενη βέβαια στα χνάρια του «9» ενός περιοδικού που ουσιαστικά αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της Ελληνικής σκηνής κόμικς, αφού έφερνε σε εκατοντάδες χιλιάδων σπίτια ένα κόμικς κάθε εβδομάδα. Δεν μπορώ να ασκήσω ελεύθερα κριτική στον «Μπλε Κομήτη», αλλά πιστεύω στην αξία του, στο πνεύμα του. Οι πωλήσεις για να είσαι κερδισμένος πρέπει να είναι ανάμεσα στις 7, 8 χιλιάδες, αλλά αν επιλέγεις να ζήσεις με 2, 3 χιλιάδες και παρακάτω το κάνεις αποκλειστικά για ρομαντισμό. Βέβαια, αυτά ήταν τα δεδομένα μέχρι και πριν δέκα χρόνια. Ο χώρος άλλαξε ραγδαία από τα τέλη της τελευταίας δεκαετίας. Οι πωλήσεις της «Βαβέλ» ήταν πολύ αξιοπρεπείς εκείνη την εποχή, αν και στο τέλος τα νούμερα είχαν πέσει δραματικά. Αυτό που αναζητούμε πλέον ως ελληνικός λαός, είναι κάτι πέρα από τα κόμικς. Πάντα υπήρχε μία ανάγκη για ενημέρωση, για κάτι καινούριο. Μέσα από τη «Βαβέλ» και

τα Φεστιβάλ της αυτό πραγματοποιήθηκε. Το διαφορετικό ελκύει όπως και να γίνει. Πρέπει να δίνετε αγώνας στην καλλιτεχνική γνώση και μάθηση. Το θέμα είναι να ψάχνεις, να διαβάζεις και νέα πράγματα, να επεκτείνεις τους ορίζοντές σου. Δεν μπορούμε να φτάσουμε χώρες όπως η Ιταλία ή η Ισπανία ή άλλες, αλλά μπορούμε τουλάχιστον να λάβουμε αυτή τη γνώση. Ζούμε σε έναν κόσμο που κυριαρχεί το διαδίκτυο ούτως ή άλλως. Έπειτα από έλλειψη γνώσης δεν οδηγούμαστε και σε λάθος μονοπάτια όπως για παράδειγμα ο φασισμός; Το 2007 δημιουργήσατε το κόμικς «Πέτρα, Ψαλίδι, Χαρτί» που είναι αφιερωμένο στα Δικαιώματα του Παιδιού. Πως πήρατε αυτή την απόφαση; Αυτή είναι μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, από τη στιγμή που μόλις πρόσφατα εξαντλήθηκε, και για την εποχή του είχε πάει πολύ καλά στις πωλήσεις. Ξεκίνησε ως ιδέα για μία εικονογράφηση με θέμα τα Δικαιώματα του Παιδιού που μου πρότεινε κάποιος εκδοτικός οίκος, και εγώ θεώρησα πως θα ήταν καλύτερο στο να προχωρήσω στην έκδοση ολόκληρου άλμπουμ. Το χώρισα σε ενότητες, με βάση την Σύμβαση και από εκεί μετατράπηκαν σε επεισόδια, που στη συνέχεια συνδέθηκαν μεταξύ στο να αποτελέσουν έναν μύθο, για ένα παιδί που πάει σε ένα πάρκο και εκεί εμφανίζονται διάφορα παιδιά και σε κάθε παιχνίδι τους μας δείχνει ένα ακόμα δικαίωμα του παιδιού. Έδειξα στον εκδότη μερικά πρώτα δείγματα εντός τριών μηνών και από εκεί προχωρήσαμε στην δημιουργία και έκδοση του άλμπουμ. Ποια είναι τα σχέδια σας στο μέλλον σχετικά με τα κόμικς; Ετοιμάζω ένα graphic novel, που ονειρεύομαι εδώ και καιρό τη δημιουργία του, αν και εκτός αυτού σχεδιάζω ακόμα, δημιουργώ τα δικά μου κόμικς, αλλά τα κάνω σε χρόνο που βολεύει εμένα, δίνω τον απαραίτητο χρόνο στο κάθε έργο που ετοιμάζω, δεν βιάζομαι. Βέβαια, πιστεύω πως σε 1-2 χρόνια το πολύ να το έχω ετοιμάσει και να το έχω εκδώσει αυτό που ονειρεύομαι. Ο στόχος μου είναι κάθε νέα μου δουλειά να είναι καλύτερη από τη προηγούμενη, να κάνω το όραμά μου πραγματικότητα. Αν και στο μυαλό μου έχω και να κάνω εκθέσεις των έργων μου. 

Σχέδιο-Σενάριο: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΤΣΟΣ "ΑΡΙΣΤΕΡΟ,ΔΕΞΙ"

cultura 25

comic

cultura

comic

cultura 27

comic

cultura

comic

cultura 29

comic

cultura

comic

cultura 31

comic

cultura

comic

ΑΝΑΓΚΗ

Κείμενο:Γρηγόρης Δημακόπουλος Εικονογράφηση:Κώστας Φραγκιαδάκης

Ο πρωταγωνιστής, μετά τον θάνατο της κόρης του, μετά το πέρας τριάντα χρόνων προσωπικού μαρτυρίου, αποζητά τη λύτρωση. Η αναζήτησή του, και ο χρησμός που θα λάβει, θα τον οδηγήσουν στην άκρη του κόσμου, στη Γη των Τεθνεώτων. Θα μπορέσει άραγε να διασχίσει αυτή τη μυθική χώρα; Θα μπορέσει να ξεπεράσει το φράγμα που οι θεοί έχτισαν για να φυλάνε τους νεκρούς και να φέρει το παιδί του πίσω;

ριάντα χρόνια πριν. Τριάντα χρόνια θλίψης. Αλμύρα στην ατμόσφαιρα. Δροσιά. Θάλασσα, αλάτι. Ψιχάλες που ραίνουν απανωτά το πρόσωπο, βλέφαρα σφαλιστά, χείλη σφιγμένα. Το δάπεδο του καταστρώματος είναι ολισθηρό, γλιστράει, μυρίζει ρητίνη που έχει παλιώσει. Θαλασσοπούλια πετούν χαμηλά, κυνηγώντας το κατάρτι. Τα κρωξίματά τους του προκαλούν θλίψη. Το θαλασσινό αεράκι παρασύρει κάθε σκέψη· η εκστρατεία έχει τελειώσει. Επιτέλους, σπίτι. Οι παφλασμοί των κυμάτων γαληνεύουν την ψυχή, ο φθινοπωρινός ήλιος δύει στον ορίζοντα, μουδιάζοντας τη σκέψη. Οι καμπάνες που ακούγονται από τους ναούς της πόλης δεν είναι αρκετά ηχηρές ώστε σκεπάσουν τις κραυγές και τους οδυρμούς που ακούγονται από το λιμάνι. Ούτε είναι αρκετά ικανές ώστε να αποσπάσουν την προσοχή από τη φωτιά που μαίνεται στο παλάτι. Ο Ράμενανχ σήκωσε το βλέμμα. Εκείνη τη στιγμή που αντίκρισε τα ανάκτορα να φλέγονται, ο τρόμος που ένιωσε ήταν τόσο δυνατός που τελικά ρίζωσε για πάντα μέσα του. Η μητέρα της δεν τον συγχώρεσε ποτέ. Έφυγε, αφού πρώτα θάψανε την πριγκίπισσα με τις τιμές που απαιτεί το τελετουργικό για τα παιδιά των βασιλέων. Έμεινε μόνος, να αποζητά κάποιο σκοπό στην παρηγοριά που όλοι οι δυστυχισμένοι έψαχναν στην εκδίκηση. Η κορούλα του είχε δολοφονηθεί από ανθρώπους στους οποίους ο ίδιος είχε αναθέσει τη φύλαξή της, όσο εκείνος αναζητούσε

δόξα και μεγαλεία στα βασίλεια της ανατολής. «Τι θέλεις Βασιλέα;» ρώτησε εθιμοτυπικά ο πρωθιερέας, επαναφέροντάς τον απότομα στην πραγματικότητα. Οι αναμνήσεις ξεθώριασαν. Οι άναρθρες κραυγές που την προηγούμενη ώρα αντιλαλούσαν στην υπόγεια αίθουσα του Μαντείου της Αγχείας, τώρα είχαν σιγήσει. Τα ασυνάρτητα λόγια της κόρης τον είχαν ταράξει. Θα ορκιζόταν πως δεν ήταν λόγια ανθρώπινα. Μόνο οι θράκες που κόρωναν το σκοτάδι ακούγονταν να τσιτσιρίζουν σιγανά. Το λίκνισμα του νερού προκαλούσε φτενές, τρεμάμενες ανταύγειες πάνω στα κιονόκρανα του περιστυλίου της πηγής. Στο βάθος, ο καπνός είχε εγκλωβιστεί, παρασύροντας μαζί του και τη σκόνη. Μια βαριά δυσωδία σαπίλας πλανιόταν στην αίθουσα, ανάκατη με τη μυρωδιά της καύσης των βοτάνων. Από τη βάση του τρίποδα ξεχύνονταν κάθε λογής αναθυμιάσεις: στρυχνώδη φυτά, δάφνη, υοσκύαμος, απήγανος, αμανίτης, δατούρας, κι ένας θεός ξέρει τι άλλο. Ο Ράμενανχ ένιωθε εδώ και ώρα το κεφάλι του ελαφρύ. Τα αυτιά του βούιζαν. Η μύτη του έτσουζε. Οι τοίχοι συστρέφονταν αργά γύρω του. Τα αγάλματα πάλλονταν. «Ξαναρωτώ, τι θέλεις Βασιλιά;» Ο κουρασμένος γέρο-πολεμιστής ένιωσε τα χείλη του να τρέμουν. «Θέλω να μιλήσω στην κορούλα μου πάλι. Να τη δω ξανά. Να έχουμε μια ακόμη ευκαιρία. Οι θεοί ξέρουν πόσο μου έχει λείψει.» Σφίγγοντας τα δόντια ψέλλισε: «Λένε πως όποιος καταφέρει να επι-

Μια λέξη αρκεί για να λυτρωθείς, θέλει απλώς να πιστέψεις πως κανείς δεν μπορεί να σε εμποδίσει να εκπληρώσεις το πεπρωμένο σου – ούτε καν οι θεοί.

σκεφθεί τη Γη των Τεθνεώτων, αποκτά δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Του επιτρέπεται να γυρίσει πίσω, να γίνει νέος πάλι. Η ζωή του να ξεκινήσει ξανά από το σημείο που εκείνος θα ορίσει. Είναι αλήθεια; Μπορώ να λυτρωθώ αν καταφέρω τέτοιο άθλο; Αν καταφέρω να φτάσω ως εκεί όπου μόνο οι νεκροί έχουν πάει;» Ο συνομιλητής του δίστασε αρχικά. «Κουβαλάς μεγάλο βάρος μέσα σου Ράμενανχ. Άκουσε έναν παλιό φίλο. Εγκατέλειψε τούτη τη μάταιη αναζήτηση. Η Γη των Τεθνεώτων βρίσκεται στην άκρη του κόσμου. Είναι απαγορευμένο μέρος για όλους τους θνητούς». Κάνοντας μια μικρή παύση, συνέχισε, «Βρίσκεται στο χείλος των γκρεμών, πίσω από τείχη ικανά να σε συνθλίψουν. Εκεί κατοικούν οι ψυχές όσων έφυγαν νωρίς· ψυχές καθαρές, δίχως αμαρτίες. Χρονοτριβούν, περιμένοντας ξανά μια ακόμη ευκαιρία. Ζουν στο μεταίχμιο, στο άκρο, φυλάσσονται ευλαβικά, γιατί έχουν κι άλλο ρόλο να διαδραματίσουν». Ο γέρο-Βασιλιάς σηκώθηκε όρθιος. Το βλέμμα στο χαρακωμένο πρόσωπό του ήταν απτόητο και σκυθρωπό. Είχε κατασταλάξει στην κρίση του. Δεν θα έκανε πίσω. «Θέλω να ακούσω τον Χρησμό», είπε. Ο πρωθιερέας αναστέναξε. Κατάλαβε. Τίποτα απ’ όσα θα έλεγε δεν θα τον αποθάρρυνε. Στύλωσε το βλέμμα και διάβασε με σιγανή φωνή· τα χείλη του κουνιόντουσαν ανεπαίσθητα, «Αν θες να λυτρωθείς μια λέξη αρκεί λίγο θέλει απλώς να εννοήσεις πως

cultura 33

comic

cultura

comic

ούτε οι Θεοί δεν μπορούν να παρεμβληθούν στο αδράχτι μιας ψυχής με το οποίο υφαίνει το ριζικό της». Ο Ράμενανχ έμεινε για αρκετή ώρα σιωπηλός. Έπειτα, μειδίασε θλιμμένα. Τι μπορούσε να σημαίνει; Ο πρωθιερέας επανέλαβε: «Αν θες να λυτρωθείς, μια λέξη αρκεί, λίγο θέλει απλώς να εννοήσεις πως ούτε οι Θεοί δεν μπορούν να παρεμβληθούν στο αδράχτι μιας ψυχής με το οποίο υφαίνει το ριζικό της» Ο Ράμενανχ στηρίχθηκε πάνω στο μαρμάρινο ανάκλιντρο. Έτσι όπως το διάβασε θα μπορούσε να σημαίνει: Μια λέξη αρκεί για να λυτρωθείς, θέλει απλώς να πιστέψεις πως κανείς δεν μπορεί να σε εμποδίσει να εκπληρώσεις το πεπρωμένο σου – ούτε καν οι θεοί. Ο πρωθιερέας είπε ξανά, «Αν θες να λυτρωθείς, μια λέξη αρκεί λίγο, θέλει απλώς να εννοήσεις πως ούτε καν οι Θεοί δεν μπορούν να παρεμβληθούν στο αδράχτι μιας ψυχής με το οποίο υφαίνει το ριζικό της» Τώρα, η ερμηνεία ήταν διαφορετική. Μια λέξη δεν αρκεί για να λυτρωθείς ολοκληρωτικά, πρέπει να αποδεχτείς πως ούτε καν οι θεοί δεν μπορούν να εναντιωθούν στο πεπρωμένο. «Τι πιστεύεις πως εννοεί με τη φράση «μια λέξη αρκεί;»» Ο πρωθιερέας τον κοίταξε συλλογισμένα. Η τελευταία λέξη της κόρης ήταν ξεκάθαρα η λέξη Ώλενος. Έτρεφε σεβασμό για εκείνον, έτσι διακινδύνεψε μια γνώμη. «Η Γη των Τεθνεώτων κρύβεται πίσω από μια πύλη, στο άκρο του πιο μεγάλου λαβυρίνθου που έχει γνωρίσει ποτέ ο κόσμος. Δεν είμαι σίγουρος, μα νομίζω πως για να έχεις την ευκαιρία να μπεις μέσα, θα πρέπει να συγκινήσεις τη γέρικη καρδιά του φύλακα χρησιμοποιώντας μια μόνο λέξη».

ο ταξίδι στην άκρη του κόσμου ήταν από μόνο του ένας άθλος. Συνάντησε ερήμωση στον δρόμο του· παρακμή, κενότητα, νεκρές πολιτείες, βυθισμένες ερήμους. Ο λαβύρινθος στα βουνά ήταν ασύλληπτος σε μέγεθος. Κυκλώπεια τείχη τον έκρυβαν, κατασκευές που μόνο ο άνεμος μπορούσε να αγγίξει. Μαρασμό και θάνατο βρήκε παντού. Τα πάντα ήταν γηραιά, ρημαγμένα, πεπαλαιωμένα, παγωμένα. Μισοσβησμένες στράτες, κτίρια, όπλα αφημένα, συντρίμμια. Η δύση πάντα ήταν άντρο της παλιάς

μαγείας. Αηδιαστική και βδελυρή, σιχαμερή. Ο χρόνος ροκάνιζε οτιδήποτε έβρισκε μπροστά του. «Και τι συνάντησες ταξιδεύοντας ως εδώ;» ρώτησε μια βαθιά φωνή, μέσα από τα σκοτάδια. Η κτηνώδης πύλη που ορθωνόταν στο βάθος, του τράβηξε το βλέμμα. Ήταν γεμάτη αυλακώσεις, ποικίλματα που θύμιζαν ρυτίδες. Καταχνιά και σκόνη ρήμαζαν την αίθουσα. Τα αχνά στεφάνια της άλω που γεννούσε η υγρασία πρόδιδαν τη θέση των δαυλών· η φλόγα τους όμως δεν ήταν αρκετή για να φωτίσει τον σφραγισμένο χώρο. Δεν μπορούσε να διακρίνει ποιος του μιλούσε. «Έναν κόσμο κλονισμένο», απάντησε με σταθερή φωνή. «Δε μπορώ να σε αφήσω να διαβείς. Δεν είναι φρόνιμο για τους ζωντανούς να παραβιάζουν το άσυλο των νεκρών». Ο Ράμενανχ στύλωσε το γέρικο κορμί του. Ο φύλακας κάγχασε. «Ξέρω. Κανείς που φτάνει ως εδώ δεν είναι διατεθειμένος να γυρίσει πίσω». Από το βάθος ακούστηκαν οπλές πάνω σε πέτρα. Μια μυρωδιά αιθέρα και ελαίων έφτασε ως τα ρουθούνια του. Κάτι αναδεύτηκε στο βάθος. «Προσπαθείς να πας εκεί που δεν ανήκεις. Δεν θα σε αφήσω». Η φωνή δυνάμωσε. Ο τόνος με τον οποίο ξεστόμισε την προειδοποίηση, φόβισε προς στιγμήν τον Ράμενανχ. Πάραυτα, άδραξε το σφυρί και το καλέμι και δρασκέλισε αποφασιστικά ως την πύλη. Για μια στιγμή δίστασε, όμως στη συνέχεια, σφίγγοντας τα δόντια, άρχισε να λαξεύει γράμματα επάνω στην επιφάνειά της. Οι κτύποι αντηχούσαν εκκωφαντικά στον χώρο, διαπερνούσαν το κορμί του, μα ούτε για μια στιγμή δεν έκανε πίσω. Ένιωσε τον φύλακα να πλησιάζει. Οι κρούσεις του σφυριού πολλαπλασιάστηκαν. Μπορούσε να διαισθανθεί τη δυσαρέσκειά του, μα συνέχισε απτόητος. «Λαχταρώ να ξανανιώσω πάλι», μούγκρισε, ξεσπώντας με ξαφνική μανία πάνω στις θύρες. «Θέλω να ξαναδώ την κόρη μου. Βαρέθηκα τη μοναξιά. Τη θλίψη. Να βλέπω παντού γκρίζο. Να τρώνε τις σάρκες μου οι τύψεις. Θέλω να τα κάνω όλα διαφορετικά. Να ξαναγυρίσω σ’ εκείνη την εποχή που δεν είχα χάσει ακόμη τίποτα. Δεν αντέχω άλλη στεναχώρια, μ’ ακούς! Θέλω να την δω έστω για λίγο, κι ας ξεψυχήσω ύστερα». «Υπάρχουν σημάδια που ποτέ δεν γιάνουν, πράγματα που δεν ξεγίνονται, Βασιλιά». «Θέλω να της ζητήσω συγνώμη. Δεν

Θέλω να ξαναδώ την κόρη μου. Βαρέθηκα τη μοναξιά. Τη θλίψη. Να βλέπω παντού γκρίζο. Να τρώνε τις σάρκες μου οι τύψεις. Θέλω να τα κάνω όλα διαφορετικά. Να ξαναγυρίσω σ’ εκείνη την εποχή που δεν είχα χάσει ακόμη τίποτα. Δεν αντέχω άλλη στεναχώρια, μ’ ακούς! Θέλω να την δω έστω για λίγο, κι ας ξεψυχήσω ύστερα

αντέχω άλλο». Βαριά σιωπή έπεσε ανάμεσά τους. Ο Ράμενανχ σκούπισε το μέτωπο, έσφιξε σε γροθιές τα χέρια του, κι έπειτα συνέχισε ξανά το έργο του. Κομμάτια σπασμένης πέτρας εκσφενδονίστηκαν στο δάπεδο. Ο αντίλαλος των κτύπων δυνάμωσε. «Γιατί να αφήσω εσένα, απ’ όλους τους ανθρώπους, να μπεις μέσα;» ρώτησε η φωνή, σε επιτακτικό τόνο. «Τι είναι αυτό που σε ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους;» Το περίγραμμα της μορφής διαγράφηκε ολοκάθαρα μέσα στο σκοτάδι. Έδειχνε βαρύς. Αγέρωχη κορμοστασιά, ψηλή. Η όψη του τον γέμισε με δέος. Γύρω από το δέρμα του ξεχώρισε μια φαιόχρωμη αύρα. Μισός άνθρωπος, μισό άτι. Κάτοχος της προαιώνιας σοφίας. Μάτια χρυσαφιά τρεμόπαιξαν, πριν φανερωθούν μπροστά του. Τα βάθη που αντίκρισε τον συντάραξαν. Έκανε στην άκρη, για να τον αφήσει να δει τι είχε γράψει. Δίπλα από τον θυρεό της πύλης, ξεχώριζε μια λέξη. Μια λέξη που προτίμησε να του τη δείξει, παρά να την προφέρει: «ΑΝΑΓΚΗ». Απόλυτη σιγή. Δισταγμός, παύση. Κάτι απτό τον τύλιξε ξαφνικά, ένα κύμα ζεστασιάς που έμοιαζε με θαλπωρή από τζάκι. Η υγρασία της ατμόσφαιρας αυξήθηκε. Ο σκοτεινός μυχός της αίθουσας τρεμούλιασε. Το δάπεδο ρίγησε, τα αδρά, βαριά υφάσματα που κρέμονταν από τους τοίχους σκίρτησαν. Συναίσθημα. Διάχυτη, λευκή μαγεία. Συμπόνια. Ο Ράμενανχ ένιωσε τον θυμό του φύλακα να ξεθυμαίνει, σαν το κύμα που υποχωρεί στο ακρογιάλι. Διαισθανόταν την ταραχή του, τη διστακτικότητα του. Ενδόμυχα, όλοι ήξεραν. Όταν έναν άνθρωπο τον καίει η ανάγκη, παύει να είναι άνθρωπος· γίνεται δύναμη της φύσης. Τίποτα δεν τον σταματά. Τον οδηγεί σε άκρα που οι άλλοι δυσκολεύονται να κατανοήσουν. Ο φύλακας άγγιξε τα γράμματα. «Η μαγιά της αλλαγής. Η μητέρα όλων των κινήτρων», είπε. Τον κοίταξε λυπημένα. «Το μόνο πράγμα που μπορεί να μας ενώσει όλους». Ο Ράμενανχ δεν ένιωσε πως χρειαζόταν να πει κάτι παραπάνω. «Όσοι το τόλμησαν στο παρελθόν τρελάθηκαν ή πέθαναν πιο γρήγορα. Αν μπεις μέσα σ’ αυτή την καταιγίδα, χάθηκες». «Δεν με νοιάζει». Σιγή, ξανά. «Γερνάει τα πάντα. Γύρω από το μάτι, υπάρχει έξαρση στη φθορά του

cultura 35

comic

χρόνου. Όπως ο ήλιος γερνάει το δέρμα, αν εκτεθεί πολύ σ’ αυτόν, έτσι και οι εκκενώσεις της μαύρης θύελλας είναι ικανές να σε συνθλίψουν, με τάχιστο, αβάσταχτο, εξοντωτικό ρυθμό». Ο Ράμενανχ δεν μίλησε. Το βλέμμα του δεν έγινε λιγότερο αποφασιστικό. «Η εκτεταμένη έκθεση στα στοιχεία της φύσης χειροτερεύει το φαινόμενο. Ζημιά, γήρας, ασφυξία, κάμψη. Κούραση, πνευματική και σωματική. Αυτά βιώνεις, σ’ ένα περιβάλλον τόσο εχθρικό, που είναι ικανό να σε κάνει σκόνη. Υπάρχει κάποιου είδους βλάβη, μια αρρυθμία ως προς το πώς θα έπρεπε να λειτουργεί ο κόσμος». Πλησίασε κοντύτερα. Ο Ράμενανχ ένιωσε τις αισθήσεις του να αποσυντονίζονται. Δεν φοβόταν όμως. «Κανείς δεν έχει την ικανότητα να ξεπεράσει το φράγμα που οι θεοί έχτισαν για να φυλάνε τους νεκρούς». «Άνοιξε την πύλη, Κένταυρε Ώλενε. Πίσω απ’ αυτή την πόρτα βρίσκεται η μικρή μου κόρη». Ο φύλακας έσκυψε το κεφάλι. Ο Ράμενανχ άκουσε τις θύρες να ανοίγουν. «Οι αναμνήσεις θα σε προστατεύσουν. Η θέληση και το θάρρος θα σε κρατήσουν όρθιο. Η ανάγκη θα σε οδηγήσει ως εκεί που μπορείς να φτάσεις». Δίχως δισταγμό, ο γέρο-πολεμιστής διάβηκε το σκοτεινό κατώφλι.

άθε βήμα και οδύνη. Εναντιωνόταν με πείσμα. Βάδιζε μπροστά, πάντα μπροστά, μα ο άνεμος που λυσσομανούσε τον συγκρατούσε. Το ράπισμα της βροχής τον τύφλωνε, τον έπνιγε. Ένιωθε χαρακιές στο πρόσωπο, κεντρίσματα στο σώμα. Τα μαλλιά του είχαν γίνει ολόλευκα. Κάθε σταγόνα, και μαστίγωμα. Κάθε ριπή και μια πληγή. Ουρλιαχτά, σφυρίγματα, οργή και λύσσα. Το νερό δεν ανακούφιζε, έκαιγε το γυμνό τοπίο, ερήμωνε τα υψίπεδα, διάβρωνε το έδαφος. Βίωνε έντονη κινητικότητα, ξαφνικές εξάρσεις και παύσεις στον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να κυλάει ο χρόνος. Ένιωθε το κορμί του να καταρρέει. Όμως, αυτό για το ο-

cultura

comic

ποίο δεν ήταν προετοιμασμένος, αυτό που τον έκανε να ταραχτεί ως τα τρίσβαθα της ψυχής του, ήταν πως η μαύρη καταιγίδα πλήγωνε το καθετί, ορατό κι αόρατο. Έφθειρε και την ψυχή, όχι μόνο το κορμί. Ένιωθε το πνεύμα του να γερνάει. Τη σκέψη του να θολώνει, να χάνει τη διαύγειά της. Όλα τα βάσανα της ζωής τον χτύπησαν μεμιάς. Πίκρα, απογοήτευση, φόβος, καημός, στεναχώρια, θέριεψαν, άρχισαν να θρέφονται από την ψυχή του. Σμήνη κεραυνών τράνταζαν τον κόσμο. Κάθε βροντή, και μια ρυτίδα. Κάθε ανάσα κι ένας ρόγχος. Κάθε βήμα ενάντια στον άνεμο, χίλιες βελόνες. Αντίκρισε παγωμένα πτώματα. Ανθρώπους ριζωμένους στην ίδια θέση. Λυπητερές εικόνες που ταξίδευαν από το παρελθόν για να στοιχειώσουν το παρόν. Άνθρωποι με τα ίδια κίνητρα όπως τα δικά του. Ο χρόνος τους είχε σταματήσει. Έβλεπε τον ορίζοντα να λιώνει, τον ουρανό να συστρέφεται, πνιγμένος από ένα σμάρι μαύρων νεφών και θρυμμένης σκόνης. Παγιδευμένος στο παράδοξο, ένιωσε σαν έντομο σε κεχριμπάρι. Αν σταματούσε, θα πάθαινε το ίδιο. Οι αναμνήσεις τον κράτησαν ζωντανό. Η νοσταλγία νάρκωσε τις τύψεις, απάλυνε τον πόνο. Προϊδέαζε για τη γαλήνη που κρυβόταν παρακάτω. Όμως, αν και γλυκιά, πλημμύρισε την καρδιά του με παράπονο. Οι ώμοι του άρχισαν να τραντάζονται. Δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα αναφιλητά. Τα δάκρυα που στέγνωνε ο αέρας άφηναν ίχνη πάνω στο δέρμα του. «Κορούλα μου. Θέλω να σε ξαναδώ. Θεοί, δώστε μου δύναμη.» Πήγαινε και πήγαινε. Αγκομαχούσε ενάντια στον χρόνο. Τριάντα πέντε χρόνια πριν. Γιασεμί. Νύχτα. Καλοκαίρι. Βόλτα στα σοκάκια της πόλης, περιμένοντας τη μαμά. Δεν μπορεί να διακρίνει καθαρά το πρόσωπο της. Πλησιάζουν στην αμμουδιά. Το αεράκι δυναμώνει, στολίζει μ’ ένα πλατύ χαμόγελο τα χείλη της. Η συννεφιά της θάλασσας και οι αστραπές που φωταγωγούν τα βάθη του ωκεανού, την ενθουσιάζουν. Νεανική τρέλα την πιάνει. Βουτάει στη θάλασσα, αγνοώντας την προειδοποίησή του. Ύστερα, γυρνάει και ξαπλώνει στην αγκαλιά του για να ζεσταθεί· την παίρνει ο ύπνος στα καλά καθούμενα. Κόρη μου. Πάντα πήγαινες μπροστά, δίχως να κοιτάζεις πίσω.

Η εκτεταμένη έκθεση στα στοιχεία της φύσης χειροτερεύει το φαινόμενο. Ζημιά, γήρας, ασφυξία, κάμψη. Κούραση, πνευματική και σωματική. Αυτά βιώνεις, σ’ ένα περιβάλλον τόσο εχθρικό, που είναι ικανό να σε κάνει σκόνη. Υπάρχει κάποιου είδους βλάβη, μια αρρυθμία ως προς το πώς θα έπρεπε να λειτουργεί ο κόσμος

Δάκρυα. Σφιγμένα δόντια. Ματωμένα χείλη. Ο Ράμενανχ συνέχιζε να προχωρά, χαμένος καθώς ήταν στις αναμνήσεις. Θυμόταν το πρώτο κλάμα, το πρώτο ξενύχτι. Το νανούρισμα κάθε βράδυ, τις ιστορίες του χειμώνα, τους περιπάτους στο σπαρμένο χωράφι. Η ράχη του σκέβρωσε. Το δέρμα του ζάρωσε. Τα μάτια θόλωσαν από τον καταρράκτη. Τα πόδια του έτρεμαν. Πήγαινε και πήγαινε. Ο αγέρας έκοβε σαν γυαλί. Το γέλιο που ξέχασα. Τα βλέμματα που έχασα. Το μέλλον που απέρριψα. Οι στιγμές που ξεγλίστρησαν μέσα από τα χέρια μου. Κορίτσι μου. Πάντα πήγαινες μπροστά, δίχως να κοιτάζεις πίσω. Έφευγες, έτρεχες, κυνηγούσες το άγνωστο, μα εγώ πάντα σε πρόφτανα. Πάντα ήμουν εκεί για να σε προστατέψω. Και τώρα, έρχομαι ξανά. Δεν μπορούσε να μιλήσει. Ένιωσε το αίμα του να παγώνει στις φλέβες του. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησε πως τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο, ακόμη κι αν τα κατάφερνε. Υπάρχουν σημάδια που ποτέ δεν γιάνουν, πράγματα που δεν ξεγίνονται, Βασιλιά. Τούτη η σκέψη τον σακάτεψε. Το τίμημα της νιότης, της δεύτερης ευκαιρίας, ήταν μια γέρικη ψυχή. Μια ψυχή κουρελιασμένη, που ποτέ δεν θα έγιανε, ακόμη κι αν κατοικούσε σε σώμα νέο. Η φθορά της θύελλας δεν είχε στόχο το κορμί, μα το πνεύμα. Το δηλητηρίαζε με απελπισία, ματαιότητα και θλίψη. Θα γινόταν σκιά του εαυτού του. Τα χέρια του κρέμασαν άτονα. Η καρδιά του άρχισε να αγκομαχάει, έτοιμη να σκάσει. Το πηγούνι του χτύπησε στο χώμα. Πάραυτα, συνέχισε. Σερνόταν, βαρυγκωμούσε. Οι ρωγμές στο χώμα ήταν γεμάτες λάσπη. Δεν προλάβαινε να της μιλήσει. Ωστόσο, είχε φτάσει αρκετά κοντά ώστε να την αντικρίσει. Είχε πάει μακρύτερα απ’ οποιοδήποτε άλλον. Συνέχισε να σέρνεται, μα τελικά δεν άντεξε. Το κορμί του πάγωσε· έγινε σκιά των περασμένων. Ο χρόνος διεκδίκησε την ύπαρξή του. Το φως που αντίκρισε πίσω από το σκοτάδι, όμως, δεν ήταν ήλιος, ήταν το χαμόγελο της. Κόρη μου. Πάντα πήγαινες μπροστά, δίχως να κοιτάζεις πίσω. Δεν πειράζει. Το ότι σε βλέπω πάλι είναι αρκετό για να λυτρωθώ έστω και λίγο.

Σχέδιο-Σενάριο: Aρησ Λαμπου "Thirst"

cultura 37

comic

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Στον Γιάννη Παπαδόπουλο

cultura

comic

Ξ εκινήσατε να δημοσιεύετε για την Βαβέλ, ενώ ήσασταν ακόμα στην Σχολή Καλών Τεχνών. Πως ακριβώς συνέβη αυτό; Δεν Μπήκα στην ΑΣΚΤ με την πρόθεση να γίνω εικαστικός. Όταν τελείωνα το λύκειο στο τέλος της δεκαετίας του ‘80, οι γονείς μου ανησυχούσαν για την ροπή μου προς τα μπάχαλα, την αδράνεια, την αλητεία και τις εκάστοτε καταχρήσεις, και με πίεζαν, να σπουδάσω. Αρχικά πήγα στη Βακαλό, αλλά όταν συνειδητοποίησα πόσες εργασίες έβαζαν, τα παράτησα πριν τα Χριστούγεννα. Με μερικούς μήνες φροντιστήριο σχεδίου, μπήκα εύκολα και άκοπα στην ΑΣΚΤ. Εκεί, με βρήκε μία από τις συχνές ιδεολογικό-πολιτικό-υπαρξιακές μου κρίσεις. Αδυνατούσα, να οραματισθώ τον εαυτό μου ως εικαστικό, συσχετιζόμενο με γκαλερί, μουσεία, συλλέκτες, curators, ιστορικούς τέχνης και καλλιτέχνες. Τα κόμικς, που μαζί με τα πρώιμα videogames ήταν οι κύριες παιδικές κι εφηβικές ενασχολήσεις μου, επανήλθαν στο προσκήνιο και αποκατέστησαν την προσωπική ηθική μου τάξη. Τα κόμικς ως γνήσιο λαϊκό rock’n’roll ή punk ή κάτι παρόμοιο, δεν μου προκαλούσαν υπαρξιακή ναυτία και δεν ήμουν αναγκασμένος, να υποδύομαι και να φέρω τον ρόλο του «καλλιτέχνη», που ακόμα και τώρα, δεν ταυτίζομαι μαζί του. Με θεωρώ τεχνίτη, όχι καλλιτέχνη. Τι σας έκανε να αποφασίσετε να ασχοληθείτε με τα κόμικς; Έχουν υπάρξει δύο ηλικιακά διαφορετικά κίνητρα. Ως παιδί και έφηβος, έκανα κόμικς για την χαρά του παιχνιδιού. Με συνέπαιρνε η γοητεία αυτής της μορφής φτηνού «κινηματογράφου» κι ήδη από τότε ήθελα να αφηγούμαι

τις όποιες ιστορίες μου. Ως ενήλικος διαφέρει, οι ανάγκες της έκφρασης και της εκτόνωσης πρωτεύουν και ακολουθεί -θα το θέσω αρκετά χοντροκομμένα και σχηματικά, αν και μου ακούγεται κάπως μαλακισμένη η διατύπωση- η «αναρχική πολιτιστική προπαγάνδα», μιας και η πολιτική στράτευση διαπνέει την υπόσταση και την δουλειά μου. Και είναι και η βαθύτατη απαισιοδοξία μου για το είδος μας και ο μηδενισμός μου σε σχέση με το –ανύπαρκτο για μένανόημα της ζωής, που για σύνθετους λόγους, θέλω να τα μοιράζομαι. Τι είναι για εσάς η Βαβέλ; Αυτή την ερώτηση και με 10.000 λέξεις, δυσκολεύομαι να την απαντήσω και να μεταφέρω, τι υπήρξε για μένα το περιοδικό. Λοιπόν, πάνω απ’ όλα ήταν απόλυτη δημιουργική ελευθερία, χωρίς μάλλον, ίσως και αλλά, προϋποθέσεις ή δεσμεύσεις, ελευθερία του είδους που εύχομαι να βιώσει και να αναπτυχθεί εντός του κάθε νεόφυτου δημιουργού του οτιδήποτε. Πειραματίστηκα με ό, τι και όσο ήθελα, όποτε ήθελα, με τις ελλειπτικές ιστορίες, τις χυδαιότερες και ταπεινότερες μορφές της γλώσσας, την αποδόμηση ως και διάλυση των σελίδων, την «οικειοποίηση» κατ’ εμέ -ή στεγνή κλοπή κατά άλλους- εικόνων και κειμένων τρίτων, την απουσία προόδου, δομής και δράσης, την προβοκατόρικη έκθεση του σεξ, των ναρκωτικών, της βίας, του χουλιγκανισμού, την αναρχική προπαγάνδα, το «πολιτιστικό αντάρτικο» κι όλα αυτά, με πλήρη κι αμέριστη αποδοχή εντός ενός προστατευμένου και προστατευτικού περιβάλλοντος. Το εύχομαι σε όλους, οι πειραματισμοί σε ασφαλές περιβάλλον είναι νεανική ευλογία. Και δεν είναι, ότι τα παιδιά της Βαβέλ, δεν άκουγαν και διάφορα για μένα, π.χ. ότι η δουλειά μου είναι ξενόφερτη κι εκτός ελληνικής πραγματικότητας, ότι η γλώσσα μου είναι χυδαία κι ευτελής, ότι τα σενάριά μου είναι χαοτικά και μάπα, ότι η σχεδιαστική μου ποιότητα είναι ασταθής, ότι προωθώ την τυφλή βία, τον χουλιγκανισμό και την πρέζα, ότι η ελευθερία που μου παρείχαν ήταν ασύδοτη. Και μάλλον είχαν δίκιο σε πολλά που έλεγαν, αλλά τα παιδιά της Βαβέλ είχαν την διορατικότητα, ώστε, να βλέπουν πέρα από το περιτύλιγμα. Καταλάβαιναν, ότι η βιωματική δουλειά μου είχε την ε-

λάχιστη δυνατή μυθοπλασία. Όταν πριν πολλά χρόνια, κλαιγόμουν στον Max Andersson για το -εσωτερικής και συναισθηματικής φύσης- «διαζύγιο» με την Βαβέλ, μου ‘χε πει, πως κι εκείνος, είχε νέος μια παρόμοια εμπειρία στην Σουηδία κι ότι «πονάει πολύ η ρήξη του ομφάλιου λώρου». Αν ποτέ χρειαστεί να αναγράψω τις ευχαριστίες της ζωής μου, οι Τζούδες, ο Σιούνας κι οι υπόλοιπες/οι Βαβελαίοι έχουν ξεχωριστή θέση και τους χρωστάω τα πλείστα. Από τα κόμικς σας στην Βαβέλ και τον αναρχικό «Παρία», οδηγούμαστε στην χωματερή που φιλοξενήθηκε στο «9» της Ελευθεροτυπίας. Θα έλεγε κανείς ότι παρατηρείται αλλαγή στη θεματολογία σας καθώς θίγετε όλα εκείνα που κάνουν μια «χώρα του φωτός» να ψάχνει ανάσες μέσα στο σκοτάδι. Η μετάβαση από τον Παρία στην Χωματερή, από την Βαβέλ στην Ελευθεροτυπία, είναι η ρήξη του ομφάλιου λώρου που προείπα, η μετάβαση απ’ την ερασιτεχνική παιδική χαρά της Βαβέλ, στην επαγγελματική εργασία μ’ ό, τι συνεπάγεται. Ο Παρίας και δεν το λέω, για να το παίξω κάπως, δεν έχω ιδέα, αν είναι ένα καλό κόμικς, αλλά δεν νομίζω, να πει κάποιος, ότι στερείται ειλικρίνειας και ευθύτητας, και μάλλον γι αυτό και βρήκε την θέση του και το κοινό του. Είναι μια κατάθεση των συναισθημάτων, των φόβων και των ελπίδων(;) μου για την Επανάσταση, μόνο αυτό, από τον παλιότερο, νεότερο εαυτό μου. Όταν ο Άγγελος Μαστοράκης -R.I.P. μεγάλη η χάρη του, με λύτρωσε πρόσκαιρα απ’ την φτώχεια ο άνθρωπος- μου πρότεινε, να συνεργαστώ με το 9, αυτολογοκρίθηκα. Εδώ, οφείλω μία παρένθεση: το 9 της Ελευθεροτυπίας και ακόμα περισσότερο το Καρέ Καρέ της ΕΦΣΥΝ, ήταν πολιτικά συνειδητές επιλογές εργασίας και μόνο αυτοπεριορισμοί και αυτολογοκρισία έχουν υπάρξει. Από την μία, είναι κεκτημένο μου βάση αυτοματισμού, γιατί είναι ηλίου φαεινότερο ποιος είμαι, τι πιστεύω και τι κάνω, και είναι διαχρονικά δηλωμένο μ’ εμφατική συνέπεια και σταθερότητα. Απ’ την άλλη όμως, η μέση εφημερίδα, όχι μόνο, δεν θα μ’ ανεχόταν, αλλά, ούτε καν, θα ήθελε την συνεργασία μου. Δεν ξέρω, αν έκανα καλά, αλλά δεν μετέφερα την

O Λέανδρος γεννημένος στην Αθήνα ξεκίνησε να δημοσιεύει κόμικς του στη «Βαβέλ» τον Φλεβάρη του 1996, από όπου και πολύ γρήγορα κέρδισε τις εντυπώσεις με το έντονα απαισιόδοξο και αναρχικό ύφος του. Το 1999 κυκλοφόρησε από τη Βαβέλ το πρώτο του άλμπουμ με τον τίτλο «Ο Παρίας» και έπειτα μεταπήδησε στο «9» της Ελευθεροτυπίας, με το 2007 να δημοσιεύεται «Η Χωματερή» ως ο πέμπτος τόμος της σειράς «Συλλογή 9». Το 2009 συγκεντρώθηκαν οι ιστορίες του από τη «Βαβέλ» στο άλμπουμ «Με μεγάλωσαν σκυλιά» (εκδόσεις Babelart). Σήμερα δημοσιεύει στριπάκια του στο «Καρέ-Καρέ» της «Εφημερίδας των Συντακτών».

Ο Λέανδρος, γνωστός για το έντονα απαισιόδοξο και αναρχικό ύφος του, μας μιλάει στο ίδιο ύφος για την Βαβέλ, την ζωή και τον "ΤΕΧΝΙΤη" μέσα του. cultura 39

comic

κανονική μου δουλειά στην εφημερίδα, πίστευα, ότι δεν θα περπάταγε η φάση. Η Μητρόπολη, η πρώτη σειρά του 9 ήταν στη χαραμάδα, μοιάζει περισσότερο με το υλικό της Βαβέλ και είναι ένα είδος μετάβασης προς το χιούμορ και τα στριπ. Κατανοώντας καλύτερα τους περιορισμούς μιας εφημερίδας, ακόμα και της χαλαρής Ελευθεροτυπίας, η αναλογία της Χωματερής μου είχε φανεί βολική. Επέτρεπε, να πω χοντρά, σκληρά και τραβηγμένα πράγματα, χωρίς περιπλοκές κι επιπλοκές. Η ΕλλάδαΦούσκα του τότε, με την υπερφίαλη αυτό-επιβεβαιούμενη σιγουριά της βαθύτατης βλακείας της άγνοιας, με προ(σ)καλούσε, να την γιαουρτώσω. Με πικρό χιούμορ, γιατί το χάρισμα της Κασσάνδρας, κανείς δεν το διασκεδάζει πραγματικά… Το διαχρονικό δια ταύτα της δουλειάς μου, πάντως, ήταν και είναι το ίδιο, από την Βαβέλ έως και την Εφ.Συν.: η στεγνή, ξερή, μηδενιστική και κυνική κριτική, υπό ένα αντικοινωνικό, πολιτικά αυτόνομο, απαισιόδοξο πρίσμα. Τελικά τι σημαίνει η «διαχρονικά αξιόσπαστη Αθήνα» που διαβάζουμε στον πρόλογο του «Με μεγάλωσαν σκυλιά»; Από μικρός, σε στιγμές μεγάλης ιδεαλιστικής συναισθηματικής φόρτισης, διακατέχομαι από καταστροφικές τάσεις, που μερικές φορές εξελίσσονται σε καταστροφική οργή ή και μανία. Δεν θα επεκταθώ, θα φέρω μόνο ένα παράδειγμα: κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, είδα για πρώτη φορά στην Αθήνα έναν τόσο εξαθλιωμένο άστεγο, όσο εκείνοι, που είχα δει στο εξωτερικό και σημειωτέον, ότι τότε, οι Έλληνες θεωρούσαν ακόμα τους άστεγους τεμπελόσκυλα, που πάθαιναν, ό, τι τους άξιζε. Ήταν ένα πολύ κρύο χειμωνιάτικο βράδυ και περιφερόταν στην Αλεξάνδρας χωρίς παπούτσια, με σακούλες σουπερμάρκετ τυλιγμένες στα πόδια του. Το θέμα είναι, τι μου συμβαίνει, κάτι τέτοιες στιγμές επιφοίτησης που είχα/έχω συχνά στην ζωή μου. Πρώτα, ξυπνάει μέσα μου ένα μικρό, ευάλωτο και ευσυγκίνητο παιδάκι. Αισθάνομαι, ότι σκυλοπνίγομαι μέσα στον ίδιο μου τον εαυτό, σε μία θάλασσα από δάκρυα πόνου και θλίψης, που δεν είναι δική μου, ανήκει στους άλλους και θα ‘θελα, να μπορούσα, να φιλτράρω τα εισερχόμενα ερεθίσματα, αλλά ταυτόχρονα φοβάμαι, ότι αν φιλτράρω επιτυχώς τις προσλαμβάνουσες, θα γίνω κι εγώ γουρούνι. Με πνίγει η αδικία, όχι γιατί είμαι εγώ προσωπικά αδικημένος, αλλά γιατί η αδικία, η βίαιη επιβολή κι η αδιαφορία είναι οι κανόνες της κοινωνίας. Η θλίψη γίνεται οργή. Και μετά, αρχίζω να λυσσάω, να μισώ τους ανθρώπους και τον πολιτισμό μας κι η Αθήνα σταματά να είναι πόλη και μεταμορφώνεται σ’ ένα απρό40

cultura

comic

σωπο, μηχανικό κτήνος, που πρέπει, να καταπολεμηθεί δονκιχωτικά για υγειονομικούς λόγους. Επιστρέψατε μετά από σχεδόν επτά χρόνια στα έντυπα. Γιατί τόσο μεγάλη παύση; «Ο Λέανδρος που κάνει κόμικς» είναι το εμφανές τμήμα μου και είμαι πολυσχιδής ή κατακερματισμένος ή και τα δύο. Ασχολούμαι με πολλά πράγματα, ήμουν σε μουσικό γκρουπ, φτιάχναμε με φίλους μια ταινία με DSLR, ασχολήθηκα με μοντάζ, σκηνοθεσία, green-screen, cgi, κάνω διάφορα γραφιστικά για cd, αφίσες, κάνω σελιδοποίηση, προγραμματίζω MIDI, ασχολούμαι με τα Linux, με τα pc και γενικότερα, μ’ αρέσει, να διαλύω το hardware και να το επισκευάζω μόνος μου, παραπαίζω βιντεοπαιχνίδια και με κονσόλα και στο pc και στο κινητό, γράφω πολύ, συνεργάζομαι μ’ αναρχικά έντυπα. Εννοώ, ότι απ’ την δική μου πλευρά, δεν υπάρχει απουσία. Βασικά, ούτε παρουσία, υπάρχει. Το κυρίως μέρος μου, είναι και θα είναι αφανές. Σήμερα δημοσιεύετε την σειρά από στριπς «Το τελευταίο τέλος του κόσμου» στην Εφημερίδα Των Συντακτών, έπειτα από τη συνέχεια της «Χωματερης» επίσης στην ίδια εφημερίδα, θίγοντας πάλι με πικρό χιούμορ τα κακώς κείμενα. Πόσο πιστεύετε ότι έχει αλλάξει η Ελλάδα μέσα στα χρόνια της κρίσης και πόσο αισιόδοξος είστε για το μέλλον; Δεν είμαι αισιόδοξος, αλλά αυτό είμαι εγώ. Φταίει η σκοπιά, που βλέπω τα πράγματα και είναι υπαρξιακό το ζήτημα. Όταν σκέφτομαι, ποιες είναι οι κοσμικές μαθηματικές πιθανότητες, η αστρόσκονη που βάσει της Φυσικής με απαρτίζει, αντί να είναι διάσπαρτη ανόργανη ύλη, να αποτελεί ένα συγκροτημένο σύνολο οργανικής χημείας, με ονοματεπώνυμο και πολιτισμικές υποχρεώσεις, μου γυρνάει η βίδα. Δεν αισθάνομαι υπερτυχερός νικητής του κοσμικού λόττο, αλλά διαγαλαξιακά άτυχος. Τώρα, που κοντεύω τον μισό αιώνα ζωής και έχω την απαραίτητη αποστασιοποίηση, καταλαβαίνω ότι ο κόσμος και η Ελλάδα εντός του, είναι αυτό που είναι και είναι τόσο, όσο. Τόσο μπορούμε οι άνθρωποι και τόσο είναι. Ο καθένας ατομικά και όλοι μαζί συλλογικά. Νομοτελειακά, σπέρνουμε και θερίζουμε τον καρπό της σποράς μας. Τώρα, οι Έλληνες, νομίζω, ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα, παραμένουμε Βαλκάνιοι κατά πολλές καλές και κακές έννοιες και είναι άγνωστο, τι θα γίνουμε, αν προλάβουμε, να μετασχηματιστούμε σε κάτι νέο, κάποτε. Προς το παρόν, για να το πω όσο πιο ευγενικά μπορώ, είμαστε τα παιδιά των γονιών μας κι εκείνοι, των δικών τους κ.ο.κ. 

Σχέδιο-Σενάριο: Σπύρος Ανδριανός, Χρώμα : Elodie Kohler Ανδριανός "Πριν

Και Μετά Τον

Γάμο"

cultura 41

comic

cultura

comic

cultura 43

comic

Σχέδιο:ΘΑΝΟΣ ΚΟΛΛΙΑΣ - Σενάριο:ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΕΙΛΑΣ "ΜΙΧΑΛΗΣ

cultura

comic

ΠΟΝΤΙΚΑΣ"

cultura 45

comic

cultura

comic

cultura 47

comic

●

THE UMBRELLA ACADEMY: ΣΕΖΟΝ 1 εξόριστους και τους καταπιεσμένους, ανθρώπους, cyborg και ζώα. Παράλληλα είναι μια νεαρή γυναίκα που εξερευνά τα δικά της όρια και δυνατότητες, δίνοντας μας έτσι και μια πολύ όμορφη αν και κλισέ ιστορία νεανικής αγάπης. Τα παράδοξα μεγάλα μάτια της είναι και η μόνη και κάπως αδέξια αναφορά στις manga ρίζες της. Σε κάθε περίπτωση όμως αποτελεί τόσο τον πυρήνα της δράσης όσο και την συναισθηματική δύναμη που σηκώνει στους ώμους της όλη την ταινία.

ALITA: BATTLE ANGEL

ΖΕΣΤΑ CYBORG, ΨΥΧΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

ο Αlita: Battle Angel ξεκίνησε τη ζωή του ως Gunnm, το μακρινό 1990 από το μυαλό του mangaka Yukito Kishiro. Πρόκειται για ένα cuberpunk manga που είχε όλα τα χαρακτηριστικά της υπερβολικής δεκαετίας του 1990, αλλά και των martial arts manga. Παρόλα αυτά, στον πυρήνα του διέθετε πολύ συγκεκριμένες και περιγραφικές ιδέες για την ταξική συνείδηση, τον κοινωνικό ανταγωνισμό και πόλεμο, ατομικό και συλλογικό, αλλά και πρόβαλε έναν κεντρικό χαρακτήρα δυναμικό και ταυτόχρονα ταπεινό και προσεγγίσιμο, μια πραγματική, παλιομοδίτικη ηρωίδα που φαίνεται πως κάθε εποχή έχει ανάγκη. Το Αlita: Battle Angel πρόκειται για μία τρομερά διασκεδαστική ταινία. Η ψηφιακή Alita της Rosa είναι ένας πραγματικός άγγελος. Παρότι ψηφιακή, καταφέρνει να συνδυάσει μια ζεστή ανθρωπιά και την ίδια στιγμή μια πολύ σκληρή στάση απέναντι στους στερεοτυπικούς αμοραλιστικούς αντιπάλους της. Η Alita, όντας και αυτή κατά μία έννοια μετανάστρια, προστατεύει τους αδύναμους και τους κατατρεγμένους, τους

cultura

comic

Πέρα από αυτό όμως, δυστυχώς το Αlita: Battle Angel πέφτει στην ίδια παγίδα με τους προκατόχους του, και παρά τις πολύ συμπαθητικές προσπάθειες της Salazar δεν καταφέρνει να ανδρώσει καμιά αξιόλογη ερώτηση, κανέναν προβληματισμό. Αντ’ αυτού,ακόμα και το κομμάτι της μάχης φαίνεται να χωλαίνει. Ο σκηνοθέτης Robert Rodrigeuz φαίνεται να νιώθει άβολα στους μεγάλους, χαοτικούς, μελλοντολογικούς διαδρόμους του cyberpunk, ειδικά στις παράδοξα φωτεινές και αισιόδοξες στιγμές τους. Έτσι αποπειράται συνεχώς να μεταφέρει τη δράση σε πιο μικρούς χώρους, κάτι που το ίδιο το κλίμα της ταινίας δε σηκώνει. Επιπλέον, ο Rodrigeuz φαίνεται πως χάνει το ενδιαφέρον του για μια PG-13 ταινία και τελικά δεν καταφέρνει να της δώσει μια ατμόσφαιρας έντασης ή κινδύνου, με αποτέλεσμα όλες οι μάχες να φαίνονται υποτονικές, παρά την ταχύτητα τους και τα σωστά μετρημένα slow motion. Αυτή η κατάσταση επιδεινώθηκε αρκετά με την άβολη χρήση του 3D, το οποίο δεν αξιοποιεί τις άπειρες και τρομακτικές του δυνατότητες στην συνύπαρξη ψηφιακών και πραγματικών ηθοποιών, όπως έχουν κάνει άλλες και άλλες ταινίες. Στο επίπεδο των ερμηνειών με εξαίρεση την προσηνή Salazar o Christoph Waltz επίσης αξίζει, που ουσιαστικά βγάζει τέτοιους ρόλους στον ύπνο του, ενώ οι υπόλοιποι ηθοποιοί πέφτουν θύματα της έλλειψης ρυθμού και συναισθηματικής επένδυσης στη ταινία. Δυστυχώς το Αlita: Battle Angel είναι πολύ κατώτερο των προσδοκιών, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του πως χρειάστηκε 16 χρόνια για να δει το φως της δημοσιότητας… Νίκος Γιακούμελος

ΜΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΥΠΕΡ ΗΡΩΩΝ

Η πιο φιλόδοξη νέα σειρά βασισμένη σε κόμικς που είδαμε πρόσφατα, δεν είναι άλλη από το The Umbrella Academy. Βασισμένη στην ομώνυμη κόμικς σειρά σε σενάριο Gerald Way και σκίτσο του Gabriel Ga, αποτελούμενο από 15 κεφάλαια, της Dark Horse Comics, από το 2007 και συνεχίζεται έως και σήμερα. Όπως και στο κόμικ έτσι και στη σειρά, ένα πρωινό 43 γυναίκες γεννάνε ταυτόχρονα, οι οποίες βέβαια δεν είχαν όμως συλλάβει ακόμα. Ένας πλούσιος άντρας υιοθετεί 7 από αυτά και τα εκτρέφει, μετατρέποντάς τα σε «ζωντανά όπλα», πολεμώντας τους «κακούς». Με ονόματα νούμερα – αν και η θετή μητέρα τούς έδωσε αληθινό όνομα μετέπειτα – και τα 6 παιδία ξεχωρίζουν από τους υπολοίπους, εκτός του νούμερο 7, που φαίνεται να είναι κανονική. Χρόνια αργότερα, όλα τα παιδιά «παραιτήθηκαν» με τον Νούμερο 5 να έχει εξαφανιστεί μυστηριωδώς, και την ημέρα κηδείας του πατέρα τους, το Νούμερο 5 να επιστρέφει από το πουθενά και τους επανενώνει όλους, ώστε να αντιμετωπίσουν το επικείμενο τέλος του κόσμου, μέσα σε 8 ημέρες! Αποτελούμενο από ένα εξαιρετικό καστ, με ηθοποιούς όπως οι Ellen Page, Tom Hopper, Robert Sheehan κ.α., μας δείχνει έναν διαφορετικό δρόμο για τις τηλεοπτικές σειρές βασισμένες σε κόμικς, με μεγαλύτερο budget, καλογραμμένο σενάριο και ένα story που αντιμετωπίζει άλλες φημισμένες ομάδες ηρώων, όπως οι Avengers κλπ. Εξαιρετική κινηματογραφία, σπουδαίοι διάλογοι, απίθανα ειδικά εφέ και τέλος δράση που χτυπά κόκκινο, γυρισμένη με εξαιρετικό τρόπο. Το μεγαλύτερο επίτευγμα της σειράς βέβαια είναι η ανάπτυξη των χαρακτήρων, με τους οποίους και δένεσαι από την πρώτη στιγμή. Η πρώτη σεζόν 10 επεισοδίων είναι διαθέσιμη από τις 15 Φεβρουαρίου στο Netflix. Ίωνας Αγγελής

CAPTAIN MARVEL ΚΟΜΙΚ ΥΠΟΒΑΘΡΟ

Έπρεπε να περάσει μια δεκαετία και να κυκλοφορήσουν 20 ταινίες του Marvel Cinematic Universe για να δούμε την πρώτη ταινία της εταιρίας με γυναίκα πρωταγωνίστρια, αλλά ο καιρός έφτασε και μάλιστα μοιάζει να είναι μία από τις πιο σημαντικές ταινίες των Marvel Studios, για διάφορους λόγους. Στις πρώτες της εμφανίσεις, η Carol Danvers ήταν αξιωματικός της αεροπορίας, υπεύθυνη ασφαλείας της NASA και συνεργάτης του Captain Marvel, του εξωγήινου Kree με το όνομα Mar-Vell. Στην συνέχεια, όντας θύμα μιας έκρηξης, το DNA άλλαξε και απέκτησε δυνάμεις αντίστοιχες με του Mar-Vell. Η πρώτη της υπερηρωική της περσόνα ήταν αυτή της Ms Marvel, ενώ το 2012 έγινε η μεγάλη αναβάθμιση όταν υιοθέτησε το όνομα Captain Marvel. Μερικές από τις σημαντικότερες της ιστορίες είναι το πρώτο volume του τίτλου Ms. Marvel, κατά το οποίο εδραιώθηκε ως μια άκρως φεμινιστική ηρωίδα, και το Avengers Annual #10, όπου η Rogue των X-Men (τότε της Brotherhood of Mutants) απορροφάει τις δυνάμεις της και τις αναμνήσεις της και εκεί πραγματοποιήθηκε η αρχή της σχέσης της Carol στους X-Men. Όσον αφορά πιο σύγχρονους τίτλους, έχει εκτεταμένη συμμετοχή σε events όπως House of M, Secret Invasion, γίνεται αρχηγός των Mighty Avengers, είναι πρωταγωνίστρια του Civil War II και ηγείται των The Ultimates, ενώ από τις ομώνυμες της σειρές υπάρχουν πάρα πολλές επιλογές. Ξεχωρίζουν τα Ms Marvel Vol. 2, Captain Marvel Vol. 7 (το πρώτο της Carol ως Cap) και το Vol. 8, που κατευθύνεται προς πιο διαστημικά μονοπάτια και φαίνεται να αποτελεί έμπνευση για την ταινία. Στο κινηματογραφικό κομμάτι, η ταινία της αποτελεί origin story μεν, διαφορετικό από τα συνηθισμένα δε, καθώς στην αρχή η Carol είναι ήδη καταξιωμένη μαχήτρια για τους Kree, έχοντας χάσει τις αναμνήσεις της από την Γη. Ταυτόχρονα θα δούμε ένα ανεξερεύνητο τμήμα της ιστορίας του σύμπαντος, καθώς το φαινόμενο των υπερηρώων ουσιαστικά τότε

δεύτερη σεζόν του Punisher, επιλέγει να κρατήσει τα καλά συστατικά της πρώτης, αλλά να κινηθεί σε διαφορετικά μονοπάτια...Με θαυμαστά για μία ακόμα φορά αποτελέσματα, και με πολλές υποσχέσεις για ακόμα καλύτερη συνέχεια. H σειρά ξεκίνησε στο Netflix στις 18 Ιανουαρίου και ολοκληρώθηκε σε 13 επεισόδια. Σε αυτά βλέπουμε έναν ήρεμο Frank Castle, να προσπαθήσει να ζήσει μία «φυσιολογική ζωή» μέχρι τη στιγμή που εντελώς άθελα του, στη προσπάθεια να σώσει μία κοπέλα από τους διώκτες της, μπλέκει και ο ίδιος σε μία μυστήρια υπόθεση συνωμοσίας, ένοχων μυστικών και ατελείωτης καταδίωξης που θα τον κάνουν να αναθεωρήσει ότι πίστευε για τη ζωή του. Και να «αγκαλιάσει» ξανά το ρόλο του Τιμωρού, που τόσο πολύ ήθελε να αφήσει πίσω του θαμμένο… Και σαν να μην έφτανε αυτό ο κάποτε φίλος και νυν εχθρός του Bill Russo, δραπετεύει από το νοσοκομείο και αναζητά εκδίκηση, με τη βοήθεια της ψυχολόγου του...O John Bernthal για μία ακόμα φορά επαναλαμβάνει

κάνει την εμφάνιση του, η SHIELD δεν αποτελεί την τεράστια οργάνωση που βλέπουμε στις άλλες ταινίες και ο Nick Fury δεν είναι o διευθυντής της οργάνωσης, αλλά ένας ακόμα υπάλληλος της. Προσθέτουμε στην εξίσωση στοιχεία στην πλοκή από το κλασσικότατο arc, Kree-Skrull War, και έχουμε το πολυαναμενόμενο νεότερο κεφάλαιο του MCU, το οποίο θα συστήσει την ηρωίδα πριν κάνει την αναμενόμενη της εμφάνιση τον Απρίλη στο Avengers: Endgame. Η ταινία Captain Marvel βγαίνει στις Ελληνικές αίθουσες από τις 7 Μαρτίου. Χρήστος Ασάρβελης

PUNISHER: Σεζον 2 Ένα Δύσκολο Αντίο…

το ρόλο του Castle, πλαισιωμένος από ένα πολύ καλό cast ηθοποιών που πραγματικά δίνουν υπέροχες ερμηνείες. Ουσιαστικά σε αυτή τη σειρά δεν υπάρχει μόνο ο πρωταγωνιστής, αφού ακόμα και οι δεύτεροι ρόλοι ξεχωρίζουν και ο καθένας δίνει και το δικό του χρώμα στη παλέτα της σειράς. Αν και λιγότερο σκοτεινή σε σχέση με την πρώτη, η βία κυριαρχεί και στη δεύτερη

σεζόν και μοιάζει να ακολουθεί τον Castle σαν σκιά σε κάθε του βήμα... Η πλοκή είναι γρήγορη από το πρώτο κιόλας επεισόδιο, δεν κάνει ούτε μία στιγμή «κοιλιά», οι χαρακτήρες έχουν όλοι ενδιαφέρον και ο καθένας θα βάλει το δικό του κομμάτι στο πάζλ αυτής της ιστορίας. Οι διάλογοι είναι έξυπνοι και άμεσοι με έντονο το κομμάτι του σαρκασμού αλλά και του χιούμορ,

και γενικά όλα προχωρούν δυναμικά και ομαλά και στα 13 επεισόδια της σειράς. Σενάριο στιβαρό, άριστη σκηνοθεσία, δυνατές ερμηνείες, αγωνία να χτυπάει στο κατακόρυφο, απολαυστικές σκηνές μάχης, καταδιώξεων και αναμετρήσεων καθιστούν τη σειρά αυτή must όχι μόνο για κάθε Marvelμανιακό ή οπαδό του Punisher, αλλά για όλους όσους θέλουν να δουν μία χορταστική σειρά στην οθόνη τους. Παράλληλα μας παρουσιάζει τον πιο ανθρώπινο και «ευαίσθητο» Castle που έχουμε δει ως τώρα καθώς και «κακούς» που αν δεν τους «συμπαθήσεις» τουλάχιστον νιώθεις πως είναι και αυτοί άνθρωποι με τις λάθος επιλογές τους, τα πάθη τους, και τις αδυναμίες τους που προσπαθούν, όπως άλλωστε και ο Frank, να βρουν το δικό τους δρόμο. Δυστυχώς, η σειρά έκλεισε με αυτή τη σεζόν, μετά από ανακοίνωση του Netflix. Μία σειρά πραγματικό διαμάντι ανάμεσα στις υπόλοιπες υπερηρωικές σειρές βασισμένες σε κόμικς, που θα θυμόμαστε για πάντα… Σπύρος Ανδριανός

cultura 49

comic

● ●

POLAR

ΗΡΘΕ ΑΠΟ ΤΟ ΚΡΥΟ… ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ!

ασισμένο στο graphic novel «Polar: Came From Cold», μας δίνει την ιστορία του διαβόητου hitman Duncan Vizla για εκδίκηση απέναντι στον πρώην εργοδότη του που αποπειράθηκε να τον σκοτώσει για να μη του δώσει την σύνταξη του, γίνεται η αφορμή για μια κατηφόρα ανούσιου και κενού νοηματικά splatter, για σκοποφιλική θέαση γυναικείας σάρκας και υπερβολικά πολύ torture porn. Mια γνήσια exploitation ταινία, που, σε αντίθεση λόγου χάρη με τo Planet Terror το θέαμα που προσφέρεται δεν είναι ούτε ειρωνικό, ούτε επικριτικό σε αυτό που προβάλλεται ή στο κοινό που το βλέπει. Δεν προσφέρει

cultura

comic

κάποια δυναμική θέση ούτε στις εμπλεκόμενες γυναίκες, που είναι απλά όργανα προώθησης της «πλοκής» ή μονοδιάστατες femme fatale και αυτό αναφέρεται κυρίως γιατί η Katheryn Winnick έγινε γνωστή από έναν empowered ρόλο, αυτόν της Lagertha και είναι κρίμα να την βλέπεις να περιορίζεται σε ένα όμορφο πρόσωπο το οποίο απλά στολίζει το πλάνο. Τη μοναδική μία καλή ιδέα της ταινίας -που προέρχεται από το κόμικς-,δηλαδή το ιδιωτικό συνταξιοδοτικό πρόγραμμα για δολοφόνους, που θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για μια ειρωνεία προς την εταιρική κουλτούρα των ΗΠΑ, αφήνεται στην άκρη πολύ γρήγορα. Είναι μια ταινία που δοξάζει τελικά την μαξιμαλιστική κενότητα της εταιρικής εκδίκησης. Οπτικά είναι εξίσου επίπονη αφού ο Jonas Åkerlund πετά κάθε προβληματισμό που μπορεί να είχαν οι ήρωες, κάθε έννοια ανθρωπιάς τους και το μόνο του ενδιαφέρον είναι να εστιάσει σε «edgy» στιγμές, προσβάλλοντας την νοημοσύνη του κοινού. Οι συζητήσεις επισπεύδονται και το γυμνό πιστολίδι επιβραβεύεται με κοντινά και slow motion. Επιπλέον, αγνοώντας ακόμα και την βασική χρωματική παλέτα του κόμικς, το μαύρο- άσπρο- πορτοκαλί, γεμίζει τα πλάνα με έναν χρωματικό οργασμό που πολύ γρήγορα κουράζει, ενώ οι προσπάθειες του να συνδυάσει τις λήψεις του με «κόμικ» στοιχεία είναι απλά πρόχειρες και αποτυχημένες. Το μόνο που κυριαρχεί είναι το χαοτικό, κουνημένο μοντάζ και η ταχύτητα, ένα παράδειγμα του φθηνής αισθητικής και προβληματικού chaos action cinema των αρχών αυτού του αιώνα. Όσον αφορά τις ερμηνείες, αυτές είναι το ίδιο ξύλινες και μη ανθρώπινες όπως και η υπόλοιπη ταινία. Μεγαλύτερο θύμα αυτής της στρατηγικής είναι βέβαια ο Mads Mikkelsen, ο οποίος τυγχάνει και παραγωγός της ταινίας. Βέβαια η εμπειρία και το physic του τον βοηθούν να διατηρήσει μια τουλάχιστον αξιοπρεπή στάση, ενώ σε διάφορα σημεία φαίνεται κιολας πως το διασκεδάζει. Παράλληλα, όπως είπαμε πριν, η Winnick αποτυγχάνει παντελώς σε οτιδήποτε. Απογοητευτική ήταν και η παρουσία του κατά τα άλλα αγαπημένου Matt Lucas. Νίκος Γιακούμελος

TITANS ΣΕΖΟΝ 1

ΒΙΑΙΟ ΜΕ ΤΟ ΣΤΑΝΙΟ! Βλέποντας τον εαυτό του να μετατρέπεται σε ένα τέρας που σκορπά τον θάνατο χωρίς ουσιαστικό λόγο ο Dick Grayson αποφασίζει να κρεμάσει τη στολή του Robin. Η εμφάνιση όμως ενός μυστήριου κοριτσιού δεν του επιτρέπει να κάνει την επιθυμία του πράξη και έτσι μπλέκει σε μια περιπέτεια, την οποία για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά θα πρέπει να συνεργαστεί με άτομα που γνωρίζει ελάχιστο καιρό, σχηματίζοντας με εξαιρετικά αργά βήματα τη γνωστή υπερηρωική ομάδα, (Teen) Titans. Η πρώτη τηλεοπτική σειρά της πλατφόρμας της DC είναι αρκετά μακριά από τον χαρακτηρισμό ως ικανοποιητική προσπάθεια. Η αναίτια βία, η εμφάνιση κάποιων πρωταγωνιστών που περισσότερο θυμίζει cosplay παρά Χολλυγουντιανή παραγωγή και η ατυχής επιλογή ηθοποιών στους ρόλους ανταγωνιστών (και όχι μόνο) που μετατρέπουν σε καρικατούρες τους χαρακτήρες τους δεν βοηθάνε τη σειρά να μας πείσει για τη σοβαρότητα των προθέσεων της. Παράλληλα, κάποια εν δυνάμει δυνατά χαρτιά, όπως η σχέση Batman και Dick Grayson, μένουν ουσιαστικά ανεκμετάλλευτα, παρ’ ότι η σειρά θα μπορούσε να μας παρουσιάσει ικανοποιητικά την περίπλοκη ψυχοσύνθεση και σχέση των δύο αντρών. Εξίσου προβληματικός είναι και ο τρόπος εισαγωγής διάφορων δευτερευόντων χαρακτήρων, οι οποίοι δεν έχουν να προσφέρουν κάτι ουσιαστικό πέρα από κλείσιμο του ματιού στους φίλους των κόμικς. Έτσι όμως, χάνεται πολύτιμος χρόνος εμβάθυνσης στις πραγματικά σημαντικές υποπλοκές της σειράς όπως η ιστορία της Starfire ή της Raven, οι οποίες εν τέλει αποκαλύπτονται βιαστικά μέσω exposition λίγο πριν το εξοργιστικό φινάλε, το οποίο αφήνει ανολοκλήρωτη την πλοκή της σεζόν! H χημεία της ομάδας και οι διάσπαρτες δόσεις χιούμορ κάνουν ότι μπορούν για να σώσουν απ’ το ναυάγιο μια σειρά που δεν ξέρει πως θέλει να αντιμετωπίσει την ύπαρξη του Batman, καταλήγοντας να στέκεται αμήχανη κάτω απ’ την επιβλητική σκιά του και προσπαθώντας απεγνωσμένα να μας υπενθυμίσει πως εκτός απ’ τους Titans υπάρχουν και άλλοι αγαπημένοι χαρακτήρες που θα μπορούσαμε να δούμε κάποια στιγμή στο μέλλον. Δυστυχώς, πέρα από τους πιστούς ακολούθους των χαρακτήρων, η σειρά μάλλον δεν απευθύνεται σε άλλο κοινό. Λαζαρος Κολαξής

τα φετινά Oscars – που διεξάχθηκαν στις 24 Φεβρουαρίου, 2019 – κάτι πρωτόγνωρο συνέβη… Μία ταινία βασισμένη σε κόμικς, το Black Panther, απέσπασε υποψηφιότητα στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας. Ένα μεγάλο επίτευγμα για την ταινία, αλλά και για τον κόσμο του κινηματογράφου, όπως και των κόμικς, παγκοσμίως. Μαζί με αυτό, η ταινία βρίσκεται υποψήφια και σε άλλες 5 κατηγορίες: Καλύτερη Πρωτότυπη Μουσική, Καλύτερο Μοντάζ Ήχου, Καλύτερη Σκηνογραφία, Καλύτερη Μίξη Ήχου και Καλύτερη Ενδυματολογία. Και όλα αυτά από μία ταινία, απέναντι σε πολλές άλλες, εξίσου αλλά και παραπάνω, πολύ καλές. Σε πολλούς δεν άρεσε η παρούσα κατάσταση, προβάλλοντας την ταινία ως μη αντάξια υποψηφιότητας. Τελικά, το Black Panther «φόρεσε τα γυαλιά» στους haters, και πέτυχε να κερδίσει στα βραβεία Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής, Καλύτερης Σκηνογραφίας και Καλύτερη Ενδυματολογίας, συνολικά 3 Oscars, ένα νούμερο δύσκολο για οποιαδήποτε ταινία να αποσπάσει. Πως όμως φτάσαμε στο σημείο αυτό; ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΤΩΝ OSCARS… Η Ακαδημία Αμερικάνικου Κινηματογράφου είχε πάντα μία σχέση αγάπης-μίσους με ταινίες βασισμένες σε κόμικς, κυρίως λόγου του όρου που τις συνόδευε, «blockbuster», όπως επίσης της συγκεκριμένης φόρμουλας που πολλές φορές ακολουθούσαν, μετατρέποντάς τες σε χαμηλότερης ποσότητας πρωτότυπο περιεχόμενο και τεχνική. Η ταινία που ουσιαστικά άλλαξε το είδος δεν είναι άλλη από το The Dark Knight, του Christopher Nolan. Μία ταινία που μπορεί να χαρακτηριστεί κινηματογραφικός χρυσός, σε όλα τα επίπεδα, σεναρίου, κινηματογραφίας, ηθοποιίας κλπ. Χάρη σε αυτή που όχι μόνο άλλαξε τις ταινίες βασισμένες σε κόμικς για πάντα, αλλά και τα Oscars ριζικά. Ποιες αλλαγές είναι αυτές; Επειδή πολλοί παραπονέθηκαν για την ακύρωση της ταινίας από την κατηγορία «Καλύτερης Ταινίας», η Ακαδημία από 5 υποψηφιότητες προχώρησε σε 8 από το επόμενο έτος [2010]. Βέβαια, μπορεί το Dark Knight να πήρε 8 υποψηφιότητες και 2 νίκες, αλλά παρομοίου είδους ταινία δεν εμφανίστηκε μέχρι και την περσινή απονομή με το Logan, που αν και είχε

μονάχα μία υποψηφιότητα, κατατάσσεται στις μεγάλες, αυτή του «Καλύτερου Βασισμένου Σεναρίου». ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΚΟΜΙΚ Δημιούργημα των Jack Kirby και Stan Lee, αποτελεί το πρώτο κόμικ ευρείας κυκλοφορίας με Αφρικανό πρωταγωνιστή. Σε μία περίοδο ανόδου της αντιπαράθεσης για τη φυλετική ανισότητα στις ΗΠΑ, η Marvel αξιοποίησε την ευκαιρία που της δόθηκε για να εισάγει έναν μαύρο ήρωα. Όσο εξελισσόταν ο ήρωας, έτεινε γενικά να αποκτήσει μία δυναμική που ξεπερνάει κυρίαρχα στερεότυπα που έχουν βρει το δρόμο τους και στα κόμικς. Τέτοια κυριαρχούν στην απεικόνιση των μη δυτικών λαών ως αγρίων και απολίτιστων είτε ως έθνη κακοποιών που επιβουλεύονται τις ΗΠΑ είτε ως ανήμπορων και αβοήθητων που έχουν ανάγκη της παρέμβασης των δυτικών υπερηρώων. Κόντρα σε όλα αυτά, η Wakanda είναι μία χώρα της Αφρικής που ευημερεί ακριβώς επειδή κατόρθωσε να αντισταθεί σε όλα τα κύματα της αποικιοκρατίας και να αξιοποιήσει τον ορυκτό πλούτο της χώρα, κατά κύριο λόγο το φανταστικό μέταλλο Vibranium, προς όφελος του λαού. Στο κέντρο, φυσικά, όλης της επιτυχίας βρίσκεται ο θεσμός του Black Panther, του βασιλιά της χώρας που συνενώνει πάνω του την πολιτική, θρησκευτική και στρατιωτική εξουσία. Αυτό δίνει μία τρομερή ευελιξία στον χαρακτήρα που μόνο την τελευταία δεκαετία φαίνεται να αξιοποιείται πλήρως. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ Ας περάσουμε τώρα στην ουσία αυτής της συζήτησης, που δεν είναι άλλη από τον ίδιο τον λόγο που έχει λάβει το Black Panther τόση αγάπη από τους κριτικούς και έχει κερδίσει τόσα βραβεία από διοργάνωση σε διοργάνωση… Με ένα, κατά 90%, μαύρο καστ, που αποτελείται από A-list έως και σχετικά πρωτοεμφανιζόμενους ηθοποιούς. Η ταινία αποτέλεσε μία τεράστια εμπορική

επιτυχία, και αποτέλεσε ουσιαστικά μία εορτή για όλη την «μαύρη» κοινότητα. Τα πολιτικά μηνύματα της ταινίας πολλά. Αρχής γινόμενη η ημερομηνία δημοσίευσης της ταινίας, τον λεγόμενο μαύρο-μήνα, τον Φεβρουάριο. Η ταινία πέρα από τα περί καστ και συντελεστών, πέρναγε πολιτικά μηνύματα παρόμοια με το κόμικς, αλλά πηγαίνοντάς τα ένα βήμα παραπέρα, αφού ο Killmonger ουσιαστικά αντιπροσωπεύει την καταπίεση του Αφρικάνικου πολιτισμού, με την τελευταία του φράση να σημαδεύει την ταινία και αλλάζοντας το πολιτικό υπόβαθρο των ταινιών κόμικ για πάντα. Όπως αναφέρει και ο ίδιος ο παραγωγός Kevin Feige, πίεσε τον σκηνοθέτη Ryan Coogler για να παραμείνει αυτή η φράση στην τελική ταινία. Ο θεσμός των Oscars πάντα δουλεύει υπό μία συγκεκριμένη φόρμουλα, η οποία μιλά για ταινίες με «σημαντικό» περιεχόμενο, που θα σε στοχάσει και θα περάσει μεγάλα μηνύματα. Και φυσικά το Black Panther θα είχε μία θέση εκεί μέσα… Τελικά, δεν έχει σημασία εάν η ταινία είναι τόσο καλή όσο λέγεται – κάτι που ο καθένας ξεχωριστά μπορεί να κρίνει – αλλά το κοινωνικοπολιτικό μήνυμα που παρουσιάζει, και είναι πιο ισχυρό από ποτέ. Η Marvel, από ότι φαίνεται, πρόκειται να παραμείνει στην ίδια πορεία, με την Captain Marvel να συνεχίζει στο ίδιο μονοπάτι, αυτό της εκ-

προσώπησης, με γυναίκες και ανθρώπους άλλων φυλών (Ασιάτες, Λατίνοι) να παίρνουν σιγά σιγά τον δρόμο της παραγωγής… Ίωνας Αγγελής

OSCARS 2019

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ BLACK PANTHER [2018]

cultura 51

comic

Σχέδιο: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΣΑΟΥΣΗΣ - Σενάριο: ΒΑΣΙΛΗΣ ΧΕΙΛΑΣ "ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ

cultura

comic

ΘΑΝΑΤΟΥ"

cultura 53

comic

cultura

comic

cultura 55

comic

cultura

comic

cultura 57

comic

cultura

comic

cultura 59

comic

cultura

comic

cultura 61

comic

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Γιάννη Παπαδόπουλο

Έλενα Ναβροζίδου, Ελληνίδα στην καταγωγή αν και Γαλλίδα για την τέχνη, μας μιλά για την Βαβέλ, και τι πραγματικά ονομάζουμαι τέχνη.

ΕΛΕΝΑ

ΝΑΒΡΟΖΙΔΟΥ

Στον

χοντας σπουδάσει καλές τέχνες και σκηνογραφία στη Γαλλία, πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τα κόμικς; Έχω σπουδάσει Καλές Τέχνες στο Nancy και σκηνογραφία στην Art Deco στο Παρίσι. Όταν γύρισα λοιπόν στην Ελλάδα λίγο πριν το ’90 και όσο ζω στην Ελλάδα, ο χώρος της απεικόνισης, του σχεδίου, του χρώματος, του ρεαλισμού ήταν λίγο μπλοκαρισμένος από την – λεγόμενη - «conceptual art». Kαι ο χώρος των συναδέλφων, των γκαλερί, της τέχνης που κυριαρχούσε εκείνη την περίοδο εδώ, ήταν κυρίως conceptual art, με αποτέλεσμα αφού εγώ ήθελα να κάνω απεικόνιση και ρεαλισμό και έβλεπα απεικόνιση και ρεαλισμό και ήταν και αυτό που με ενδιέφερε στη ζωγραφική, ο χώρος που μπορούσα να λειτουργήσω ήταν ο χώρος των περιοδικών κόμικς, όπου εκεί μπορούσα να κάνω τις εικόνες, όπως τις αντιλαμβανόμουν. Επίσης τότε υπήρχε ένα – ίσως και τώρα, δεν

cultura

comic

ξέρω - «παλιομοδίτικο» πνεύμα, ένα ταμπού, θεωρούσαν ότι άλλο ήταν η εικονογράφηση και άλλο η ζωγραφική. Επέμεναν ακόμα να διαχωρίζουν εικονογράφηση και ζωγραφική. Το δε κόμικς για αυτούς ήταν μια κατάσταση πάρα πολύ έξω από τα δικά τους πράγματα και φοβόντουσαν την άποψη και την τέχνη των κόμικς, δεν τις είχαν καταλάβει ούτε διδαχτεί, όπως κατόπιν είχαν την ίδια στάση απέναντι στην street art και στα υπέροχα graffiti. Εκείνη την εποχή κυριαρχούσε αυτός ο ‘ρατσισμός’ απέναντι στα κόμικς ήταν κάτι το οποίο σιχαινόμουν και γι’ αυτό δεν μπορούσα να λειτουργήσω πολύ εύκολα στον χώρο των ελληνικών αιθουσών τέχνης και έτσι αποφάσισα ότι ο μόνος τρόπος που θα μπορούσα να επικοινωνήσω ήταν τα κόμικς. Έτσι λοιπόν ξεκίνησα να κάνω κόμικς γιατί οι εικόνες που έκανα μπορούσαν να θεωρηθούν από κάποιους εικονογραφικές. Μας είχαν τρελάνει εκείνη την εποχή στις ειδικότητες: «Εκείνο είναι εικονογράφηση και εκείνο ζωγραφική» δεν μπορούσαν να σκεφτούν κάτι διαφορετικό. Και κατόπιν είδα ότι εκείνον τον «ρατσισμό» τον είχαν και απέναντι στα graffiti. Δεν είναι τυχαίο που άργησαν να διδάξουν στις σχολές γραφιστικής και καλών τεχνών τα κόμικς. Γι’ αυτόν τον λόγο, λοιπόν, κατάλαβα πως εκείνες τις εικόνες μου έπρεπε με κάποιον τρόπο να τις επικοινωνήσω και έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ. Επίσης εκείνη την εποχή που εγώ είχα εγκατασταθεί στην Αθήνα μετά από δέκα χρόνια στο εξωτερικό - σημειωτέον ότι είχα μεγαλώσει στην ελληνική επαρχεία -, τα τυπωμένα κόμικς ήταν η καλύτερη παρέα για τα βράδια μου. Διάβαζα όλους εκείνους τους υπέροχους δημιουργούς, βοηθώντας τον εαυτό μου να απελευθερώσω τη μιζέρια που έλαβα από τον υπάρχοντα χώρο, να απελευθερωθώ με μία παράλληλη τεράστια αισθητική απόλαυση. Εκείνη την εποχή άλλωστε ήταν στα top τους ο Liberatore, o Pratt, o Serpieri, o Magnus, o Moebius, ο Jean-Claude Claeys, όλοι αυτοί οι απίθανοι δημιουργοί που με βοήθησαν να δημιουργήσω αλλά και να ζήσω σε έναν αρκετά ξένο χώρο για μένα. Δεδομένου, ότι έχετε παρουσιάσει και καθαρά ζωγραφικές αλλά και τρισδιάστατες εκθέσεις, τι είναι αυτό που σας εκφράζει πιο πολύ, τα κόμικς ή γενικότερα οι εικαστικές τέχνες; Πιστεύω ότι όλα είναι ένα. Μεγαλύτερη σημασία έχει η ατμόσφαιρα που δίνει ο καλλιτέχνης. Το ψάξιμο όλο στη ζωή μου έγινε, και γίνεται, σε σχέση με τους χώρους και τα πράγματα που με ενδιαφέρουν να ασχοληθώ, να κάνω - να ευημερήσω κάνοντάς τα - και κατόπιν να τα δείξω. Δεν διαφέρει τίποτα, είτε είναι τριών διαστάσεων, είτε δύο διαστάσεων, μεγάλων ή μικρών, είναι το μυαλό του δημιουργού από πίσω, η γραφή του

καθώς και το πώς αντιλαμβάνεται την τέχνη. Οπότε είναι αυτό που έγραψε στο protagon.gr και ο κ. Άρης Μαλανδράκης, ότι: «Στην περίπτωση της Έλενας Ναβροζίδου, τα όρια είναι ασαφή, καθώς οι δύο τέχνες, η ζωγραφική και τα κόμικς ενώνονται ‘εις σάρκαν μίαν’». Ακριβώς. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχουν όρια, διότι ενώνονται «εις σάρκαν μίαν». Εσείς πως ξεκινήσατε να δημοσιεύετε στη Βαβέλ; Όταν ξεκίνησα να κάνω κόμικς δημοσίευσα δικά μου κόμικς το 1989 στο περιοδικό «Παρά Πέντε». Κατόπιν το περιοδικό αυτό πέρα-

ένα περιοδικό αμιγώς κόμικς και δεν μπορούμε να τη συγκρίνουμε με το «9» που ήταν ένα περιοδικό το οποίο δεν μπορούσε να υποστηρίξει ακριβώς το κόμικς, ήταν ένα ένθετο και ένα ένθετο πάντοτε δεν είναι ένα –ας πούμε«original» περιοδικό κόμικς, ήταν ένα περιοδικό λίγο πιο λάιτ στο concept ενώ η «Βαβέλ» ήταν ένα οργανικό περιοδικό κόμικς. Δηλαδή το ένθετο που συνοδεύει μια πολιτική εφημερίδα, δεν θα έχει το ίδιο βάρος, την ίδια εκκεντρικότητα… …και τον πολιτικό λόγο που είχε η «Βαβέλ» ας πούμε… Ακριβώς. Δεν θα έχει το βάρος ενός πραγματικού περιοδικού κόμικς. Θα είναι λιγάκι πιο ρετουσαρισμένο και δεν μπορούμε να μιλάμε για ρετούς όταν μιλάμε για τέχνη. Διαβάζοντας κόμικς σας, με την υπερρεαλιστική Λουντμίλα, από πού αντλούσατε την θεματολογία σας και ποια ήταν η έμπνευσή σας τότε; Φαντάσου τότε μία γυναίκα πνιγμένη σε ένα εργαστήριο, προσπαθώντας να βρει τον εαυτό της σε έναν μικρό χώρο, με διάθεση να δημιουργήσει, επιθυμώντας να διαβάσει λογοτεχνικά κείμενα, να αφήνει τον εαυτό της να φεύγει σε σουρεαλιστικές καταστάσεις, πλούσιες σε τέχνη, σε στόρυ, σε παράνοια, ώστε να ισορροπήσει την πραγματικότητά της, να δημιουργήσει την Λουντμίλα, μία ηρωίδα που ουσιαστικά αντιπροσωπεύει εκείνη. Της άρεσει να δρα στην Αίγυπτο, στο μπαρόκ, στην Ανατολή, στο μέλλον σε κείμενα λογοτεχνικά που λάτρευε… Εκείνη είμαι εγώ. Το 2008 δημοσιεύεται στη «Βαβέλ» το κόμικς «Επίσκεψις» βασισμένο σε κείμενο του Εμμανουήλ Ροΐδη, το «Ψυχολογία Συριανού Συζύγου»… Με δυστυχεί που παιδιά σήμερα δεν μπορούν να κατανοήσουν τέτοια κείμενα, αν και όταν δημοσιεύθηκε στο Φεστιβάλ της Βαβέλ, άρεσε σε πολλούς και με γέμισε με χαρά.

σεκάποια σοβαρά οικονομικά προβλήματα και έκλεισε. Οπότε μοιραίως πήγα στη Βαβέλ που ούτως ή άλλως λάτρευα καθώς διάβαζα με πάθος και τα δύο. Είχα πάει και στα δύο, ξεκίνησα από το Παρά Πέντε κατέληξα στη Βαβέλ, γνωρίζοντας και τα δύο και έχοντας ζήσει το κόμικς εκείνης της εποχής που ήταν «grande», αυτά τα δύο περιοδικά πουλούσαν πάρα πολύ το «Παρά Πέντε», το «Μικρό Παρά Πέντε», η «Βαβέλ» ήταν περιοδικά που διαμόρφωναν αισθητική. Τι είναι για σας η Βαβέλ; Η «Βαβέλ» είναι για μένα μια –είναι λέω και δυστυχώς ήταν- μια όασης. Ήταν

Γιατί επιλέξατε αυτό το κείμενο του Ροΐδη; Γιατί κυρίως και εμένα είναι αγαπημένος μου ο Ροΐδης και τον διάβαζα πάρα πολύ, και πάντα ήθελα τα κείμενά του να τα εικονογραφήσω μαζί με την Λουντμίλα. Κείμενα που διάβαζα στον ελεύθερό μου χρόνο, και θεώρησα απαραίτητο να αποτυπωθούν στα εικαστικά.

Η Έλενα Ναβροζίδου σπούδασε καλές τέχνες στο Nancy της Γαλλίας και σκηνογραφία στη σχολή Arts Decoratifs στο Παρίσι, ενώ ακόμα είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ξεκίνησε να δημοσιεύει κόμικς της το 1989 στο περιοδικό «Παρά Πέντε» και έκτοτε η υπερρεαλιστική Λουντμίλα, η alter-ego ηρωϊδα της, έγινε το σήμα κατατεθέν της. Το 1998 μεταπήδησε στη Βαβέλ όπου μαζί με τον Κώστα Βιτάλη δημιούργησαν υπέροχα κόμικς και μαζί είχαν δημοσιεύσει και δύο άλμπουμ, την Ανοιξιάτικη Νύχτα και Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου, 1998. Έχει εκθέσει έργα της σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στο Εξωτερικό. Διδάσκει κόμικς στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Τα κόμικς της καθώς και άλλες δουλειές της μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της www. elena-navrozidou.com.

Σήμερα με τι ασχολείστε; Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Εδώ και μερικά χρόνια μαζί με μία φίλη δημοσιογράφο, έχουμε στήσει ένα βιβλίο, και μέχρι στιγμής έχω σχεδιάσει περίπου 40 σκίτσα - ερωτικού περιεχόμενου - σε κείμενα δικά της, και τώρα προσπαθούμε να το εκδώσουμε. Ελπίζουμε αρχές του επόμενου χειμώνα να έχει εκδοθεί. 

cultura 63

comic

Σχέδιο-Σενάριο: κωνσταντινοσ κατσοσ "4

cultura

comic

πράγματα που δεν ήξερες για τον Batman"

Σχέδιο-Σενάριο: πeρικλησ κουλιφετησ "Έρωτας

στα χρόνια του Fb"

cultura 65

comic

Σχέδιο: ΣΑΒΒΑΣ ΑΜΠΑΤΖΙΔΗΣ "fight

cultura

comic

back!"

Comic Cultura H ψηφιακη ενατη τεχνη

Δωρεάν Διμηνιαίο Ψηφιακό Περιοδικό Κόμικ Κάθε δύο μήνες και ένα νέο τεύχος, γεμάτο κόμικς, άρθρα και συνεντεύξεις!

Το τρίτο τεύχος (#03) έρχεται `αρχές Μαΐου 2019... Μην το χάσετε! Επικοινωνία: 6947518473 | comicculturamag@gmail.com | Fb: Comic Cultura | Insta: comic_cultura

cultura 67

comic

COMIC CULTURA #02 (Μάρτιος - Απρίλιος 2019)

Articles inside

Comic Cultura #02 - Sneak Peek