Wintersprookjes
Babel
Spraakverwarring in stereo Sam Vloemans & Frank Adam over Babel
work in progress © Mario Costa / Emilie Lauwers
Babel Antwerpen vanaf 18 dec Gent vanaf 27 jan
Sinds de babylonische spraakverwarring is de mens zogezegd gedoemd om elkaar in de haren te vliegen. Niets is minder waar, aangezien de handen nooit steviger in elkaar werden geslagen dan voor Babel, een nieuwe operaworp waarvan zelfs de jongsten onder ons kunnen genieten dankzij een samenwerking tussen I Solisti del Vento, HETPALEIS en Opera Vlaanderen. Sam Vloemans werd gevraagd als componist, Frank Adam als librettist. Samen construeerden zij de toren. 24
Wat drijft jullie om een opera te maken en ook nog jonge kinderen aan boord te trekken? Frank Adam: Ik ben opgegroeid in een muzikale familie. Mijn vader dirigeerde een Brugs vijftigkoppig mandolineorkest en dus kreeg ik net als mijn drie broers op jonge leeftijd… zo’n mandoline in handen gestopt! Zo maakte ik kennis met een breed scala aan stijlen en componisten – van Bach, Mozart, Händel, Schubert, Dvořák, Wagner over Verdi, Lehár tot de de onvolprezen Manos Hadjidakis. Sam Vloemans: Mijn vader heeft nog burgerdienst gedaan als dokter op de Nederlandse Antillen waar ik geboren ben. Die eerste jaren groeide ik vooral op met ‘black music’: latin, funk, soul en jazz. Toen we terugkwamen herinner ik me dat bij mijn grootouders altijd klassieke muziek speelde. Mijn klankbad was daardoor ook heel divers, besef ik nu. Als kind vind je dat allemaal vanzelfsprekend en normaal. Adam: Kinderen hebben geen last van voorkennis en beleven een opera in het moment. Zingen is voor hen nog natuurlijk. Ik ben in een aantal Antwerpse ‘Babel’-scholen op bezoek gegaan en stelde vast hoe kinderen na amper zes
maanden in België uitstekend Nederlands spraken en poëzie konden smaken. Vloemans: Ik geloof heel erg dat je puur artistiek niet moet inbinden voor kinderen. Je gaat niet minder moeilijk of complex schrijven of componeren. Je zorgt alleen voor aangepaste spanningsbogen of psychologische lijnen die ook voor jonge kinderen duidelijk zijn. Wij geloven heel sterk in het feit dat het een 6+ voorstelling is, maar we maken geen voorstelling voor zesjarigen. Wij maken een voorstelling voor iedereen vanaf zes jaar. Waarom willen jullie een lans breken voor het operagenre? Vloemans: Een kleine drie jaar geleden werd ik uitgenodigd door I Solisti del Vento, er was goesting om iets volledig nieuw te creëren. We wilden bewust geen bewerking doen, maar echt een origineel verhaal vertellen. Ik heb toen Frank Adam als librettist voorgesteld omdat hij volgens mij gewoonweg een fantastisch schrijver is. Wat hij ook schrijft, het blijft immer poëtisch en met een gevoel voor humor... dat is voor mij… (wordt er stil van). Een volwassene kan dat even schoon vinden.
25
Babel
Wintersprookjes Babel kort
work in progress Š Mario Costa / Emilie Lauwers
In Babel wordt er helder gebrabbeld, teder gescholden, hartelijk gevochten en wreed graag gezien. In het Babels worden Babelaars dromers, bouwers, helden of zelfs goden. We maken kennis met een plaats waar honderden talen door elkaar gesproken worden en waarin toch samengeleefd wordt. Een plaats die telkens opnieuw uitgevonden wordt. Babel wordt een ontroerende muziektheaterproductie voor de ganse familie met het Kinderkoor van Opera Vlaanderen, acht live muzikanten en drie operazangers in een taal die niemand begrijpt en daardoor het universele verhaal van een samenleving vertelt. Vol volle woorden en lege zinnen, vol lege woorden en volle verhalen. Vol muziek en humor.
26
27
Babel Frank Adam
Frank Adam is een literaire duizendpoot. Hij schrijft niet alleen teksten voor theater, opera en radio, hij publiceert ook romans, absurde fabels, poëzie en liederen. Zowel absurde als ernstige, geestige als ontroerende onderwerpen staan centraal in zijn verhalen, die vaak filosofisch getint zijn. Met de cyclus Confidenties aan een ezelsoor heeft Adam het genre van de fabel voor volwassenen en de conte philosophique in Vlaanderen heruitgevonden. Hij maakte en speelde luisterspelen voor radio Klara, leverde (muziek) theaterteksten voor Concertgebouw Brugge, HETPALEIS, kc De Werf Brugge, De Roovers, Festival van Vlaanderen, Opera Vlaanderen; o.a. voor componisten Sam Vloemans, Joachim Brackx, Diederik Glorieux en Johan De Smet. Als performer deelde hij het podium met o.a. cellist Lode Vercampt, pianofortespeler Tom Beghin en pianist Philippe Ochem (directeur JazzDor Straatsburg). Zijn werk werd meermaals bekroond. Zijn monumentale stuk Aleksej (HETPALEIS) werd geselecteerd voor o.a. het Vlaams Theaterfestival, de Nederlands-Duitse Kaas & Kappes Stückepool en European Theatre Today - The Plays, de beste stukken uit eenenveertig Europese landen. Werk van Frank Adam werd onder meer vertaald naar het Engels, Frans, Duits, Lets en Slovaaks.
Wintersprookjes
Adam: Als muziektheaterauteur had ik ook al wel ervaring: een opera buffa, theater liederen, een requiem, en meerdere absurde fabels-voorstellingen. Ik ben sowieso erg met de muzikaliteit in de taal zelf bezig. Geïnspireerd door een masterclass van componist Michael Finnisy tast ik in mijn muziektheaterteksten al twintig jaar de taalgrenzen af door gebruik van andere idiomen: Vlaamse dialecten, Duits, Frans, potjeslatijn, klassiek Latijn, Arabisch en Hebreeuws. Achteraf blijken die een perfect laboratorium voor het ‘Babels’, de taal van de voorstelling: een volstrekt ‘nieuw’ idioom gevormd door elementen uit alle mogelijke talen, gaande van bekende lingua franca’s tot minderheidstalen als Swazi, Tok Pisin of West-Vlaams. Geen toeval dat Sam Vloemans de muziek zou schrijven: als veelzijdig componist en multi-instrumentalist is hij eigenlijk een muzikaal superdivers Babel op zich. Vloemans: Operacompositie was voor mij daarentegen toch een beetje een sprong in het ongewisse. Het is de eerste keer dat ik zo intens met klassieke zangers werk en voor hen een partituur van een uur lang moest schrijven. Maar zodra ik de noten tot leven hoor komen, krijg ik weer energie en kan ik verder schrijven. Ik ben op dat punt als componist een echte buikschrijver: ik moet het eerst zelf voelen en dan kan ik het vertalen naar de partituur. Wat het wel avontuurlijk maakte tussen het componeren door is dat ik ook nog totaal andere dingen had lopen. Zo stond ik afgelopen zomer als blazer op Werchter Classic te spelen voor 60 000 mensen, terwijl ik de dag ervoor nog opera zat te pennen. Ik zou het zelf ook niet anders willen, aangezien die diversiteit en de verschillende stappen die je zet een waardevol creatieproces maken. Frank, regisseur Benoît De Leersnyder, scenografe Emilie Lauwers en ik zijn zo het voorbije jaar regelmatig samengekomen om elkaar telkens nieuwe impulsen te geven. Dat was heerlijk. Met elkaars suggesties ging iedereen dan naar huis om bij te schaven. Adam: Na een rijpingsproces van een jaar waarin ik allerlei taaltheoriën heb gelezen, schreef ik uiteindelijk vier maanden aan het libretto. Er is in deze co-productie van drie huizen - I Solisti del Vento, HETPALEIS en Opera Vlaanderen - merkwaardig genoeg niemand die niet eerder samenwerkte met iemand anders van het artistieke team. Dat bevordert het creatieve proces ook. Het pingpongen van ideeën met deze mensen en ons Babel-ei in zo’n creatief nest te mogen leggen was voor Sam en mij een voorrecht. Wat is jullie kijk op het eeuwenoude verhaal van Babel? Adams: De Babelse spraakverwarring wordt in de voorstelling niet beschouwd als vloek of zegen maar als een neutraal gegeven. Het kan een uitnodiging zijn om de ander te ontmoeten of om hem juist op zijn gezicht te timmeren. De toren van Babel wordt niet gebouwd met stenen maar met taal. Twaalf steeds groter wordende golven Babeltaal & Babelmuziek groeien cyclisch naar een zelfvernietigende climax toe, waarna alles opnieuw kan beginnen. Linguïsten noemen taal letterlijk ‘magisch’: zonder fysieke ingreep kun je gedachten in iemands hoofd planten. Vloemans: Eigenlijk hebben wij het idee dat opera zelf ook een hoog Babelgehalte heeft. Zelfs in je eigen moedertaal versta je er woordelijk vaak weinig van. Opera is dus vooral een klank, en die kan je over de hele wereld spelen. ‘Babel’ is erg universeel.
Sam Vloemans
Sam Vloemans
Adam: De voorstelling is dus zonder boventiteling perfect verstaanbaar dankzij het acteren en het zingen met handen, voeten, poten en oren. Opera meets Wizzy & Woppy zeg maar. Babel wordt voorgesteld als een smeltkroes, de stad van de toekomst, hoe zullen we die in de voorstelling zien en horen? Vloemans: Het libretto schetst het verhaal van die stad Babel, dus dat heb ik in de compositie ook met typische stadselementen proberen te ondersteunen. Zonder te vergeten natuurlijk dat het uitgevoerd wordt door een klassiek ensemble, klassieke zangers en een klassiek koor (het Kinderkoor van Opera Vlaanderen, nvdr.). Dat respecteer ik heel hard. Babel is een klassieke opera: doorgecomponeerd van A tot Z en volledig akoestisch. Heel old school, om het met een stadsterm te zeggen. Adam: Als librettist hoorde ik een steeds breder, dieper en complexer wordende muziekstroom met vage flarden, die afkomstig zouden kunnen zijn van Purcell, Mozart, R. Strauss, Wagner tot walviszang, Mongoolse keelzang, Qi Gong-melodieën, Jiddische liederen, Klezmer, Balkan, Chinese pipa, ska, scat, en zelfs dubstep of Rammstein. Ik geef stiekem toe dat het melting pot-gevoel van een stad als New York af en toe wel de kop opstak in mijn verbeelding tijdens het schrijven. Veel Europese steden zijn nu ook al een tijd majority-minority cities: de meerderheid van de bevolking behoort tot een minderheid. Mogen we nog meer verwachten van het nieuwe componist-librettist-duo Vloemans-Adam? Vloemans: Ik voel mij als een vis in het water als het gaat over componeren en arrangeren. Dus als het op mijn pad komt, zal ik het zeker opnieuw omarmen. Adam: Ik vind de ondersteuning van nieuwe operacomposities en zeker libretto’s ongelooflijk belangrijk. Iedereen kent Mozart, maar wie kent zijn librettist Da Ponte? Hoedje af voor Francis Pollet, de artistiek leider van I Solisti del Vento, en Benoît De Leersnyder, die vorig jaar nog Heart2Get als ode aan die librettist afleverden. Met Babel wil ik als librettist opera graag nog opera laten zijn. Geen vertelling gedrenkt in een soundscape-achtig muziekbad, maar een doorgecomponeerd stuk waar woord en muziek in elkaar zijn vervlochten. Vloemans: Mensen samenbrengen is voor mij als maker elementair. Ik denk dat we die verbindende kracht van een voorstelling niet mogen onderschatten.
www.frankadam.be
Benjamin Verhoeven
Sam Vloemans is een veelzijdig muzikant. Hij speelt trompet, bugel, percussie en pauken. Daarnaast componeert, arrangeert en produceert hij werken. Hij studeerde aan de conservatoria van Antwerpen en Rotterdam, waar hij les kreeg van onder andere Jarmo Hogendijk, Eric Vloeimans en Jan Laurens Hartong. Als creatieve duizendpoot valt Sam Vloemans niet in een hokje te duwen. Geboren in Curaçao kreeg hij latin met de paplepel mee, maar evengoed voedde hij zichzelf met jazz, soul, pop en klassiek. Met de radio en de platenspeler als inspiratiebron, zocht Vloemans zijn eigenzinnige weg naar de muziek. Als sideman werkte hij reeds samen met Michael Franti & Spearhead, Dez Mona, Philip Catherine, Luka Bloom en beeldend kunstenaar Hans Op de Beeck. Met Gabriel Rios stond hij op alle grote festivals van de Benelux, zoals North Sea Jazz, Werchter, Pinkpop, Dranouter, Pukkelpop en Lowlands. Daarnaast maakte hij eerder al vier voorstellingen bij HETPALEIS. Vloemans bracht verschillende albums uit met zijn eigen band, waaronder zijn project Bord du Nord dat hij tijdens een verblijf in Parijs schreef. Als componist creëerde hij Aplatanado voor blazersensemble ‘Houthandel Antwerpen’ en werd o.a. uitgenodigd op het Walter Boeykens festival waar zijn werk onder handen werd genomen door een strijkkwintet onder leiding van Eric Baeten. www.samvloemans.com
Frank Adam
28
29