Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği
TIP EĞİTİMİNDE
GÖĞÜS HASTALIKLARI Editörler
Doç. Dr. Levent Dalar İstanbul Bilim Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
Prof. Dr. Mecit Süerdem Selçuk Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya
Prof. Dr. Can Öztürk Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Prof. Dr. Attila Saygı Maltepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
İSTANBUL TIP KİTABEVİ
©İstanbul Medikal Yayıncılık BİLİMSEL ESERLER dizisi Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği TIP EĞİTİMİNDE GÖĞÜS HASTALIKLARI Editörler: Doç. Dr. Levent Dalar, Prof. Dr. Mecit Süerdem Prof. Dr. Can Öztürk, Prof. Dr. Attila Saygı 1. Baskı 2015 ISBN - 978-605-4949-25-0 Yasalar uyarınca, bu yapıtın yayın hakları istanbul medikal sağlık ve yayıncılık hiz. tic. ltd. şti.’ye aittir. Yazılı izin alınmadan ve kaynak olarak gösterilmeden, elektronik, mekanik ve diğer yöntemlerle kısmen veya tamamen kopya edilemez; fotokopi, teksir, baskı ve diğer yollarla çoğaltılamaz.
www.istanbultip.com.tr 2015 İstanbul Medikal Sağlık ve Yayıncılık Hiz. Tic. Ltd. Şti. 34104, Çapa-İstanbul-Türkiye www.istanbultip.com.tr e-mail: info@istanbultip.com.tr Adres: Şehremin Mah. Börekçi Veli Sok. No: 4/A Çapa-İST. Tel: 0212.584 20 58 (pbx) 0212.587 94 43 Faks: 0212.587 94 45
UYARI Medikal bilgiler sürekli değişmekte ve yenilenmektedir. Standart güvenlik uygulamaları dikkate alınmalı, yeni araştırmalar ve klinik tecrübeler ışığında tedavilerde ve ilaç uygulamalarındaki değişikliklerin gerekli olabileceği bilinmelidir. Okuyuculara ilaçlar hakkında üretici firma tarafından sağlanan her ilaca ait en son ürün bilgilerini, dozaj ve uygulama ekillerini ve kontrendikasyonları kontrol etmeleri tavsiye edilir. Her hasta için en iyi tedavi şeklini ve en doğru ilaçları ve dozlarını belirlemek uygulamayı yapan hekimin sorumluluğundadır. Yayıncı ve editörler bu yayından dolayı meydana gelebilecek hastaya ve ekipmanlara ait herhangi bir zarar veya hasardan sorumlu değildir.
Yayına hazırlayan Yayıncı sertifika no İmy adına grafikerler Sayfa düzeni Yazarlar Kapak Baskı ve cilt
İstanbul Medikal Sağlık ve Yayıncılık Hiz. Tic. Ltd. Şti. 12643 Mesut Arslan, Tuğçe Yıldırım Mesut Arslan, Hatice Arslan Doç. Dr. Levent Dalar, Prof. Dr. Mecit Süerdem Prof. Dr. Can Öztürk, Prof. Dr. Attila Saygı İmy Tasarım Ekspress Basımevi Deposite İş Merkezi A6 Blok Kat: 3 No: 19 İkitelli - İST Tel: 0212 671 61 51
Bu kitap TÜSAD Kurucu Başkanı olan Prof. Dr. Meliha Terzioğlu’nun anısına ithaf edilmiştir.
Prof. Dr. Meliha Terzioğlu Özgeçmişi Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği’nin kurucu başkanı olan ve derneğin ilk başkanı olarak 24 yıl süre ile görevini sürdüren Prof. Dr. Meliha Terzioğlu, 1915 yılında Soma’da dünyaya gelmiştir. İstanbul Amerikan Kız Koleji mezunu olan hocamız Amerika’da Wellesley College’de eğitimi sürdürmüştür. Tıp eğitimini Yale University Medical School’da tamamlayarak Columbia University Medical Center ve Cold Spring Harbor Marine Biological Laboratory’da çalışmıştır. Daha sonraki yıllarda İsviçre Bern Üniversitesi Fizyoloji Enstitüsünde çalışmıştır. 1938’de İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Kürsüsünde Prof. Dr. H.Winterstein’in direktörlüğünde asistanlığa başlamış, 1944’de doçent, 1949’da profesör kadrolarına atanmıştır. 1967’de İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesine geçerek Fizyoloji ve Biofizik Kürsüsü Başkanı görevine gelmiştir. Ayrıca Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yönetim Kurulu Üyesi, Temel Tıp Bilimleri Bölümü Başkanı ve TÜBA Üyesi olarak görevini sürdürmüştür. Emekliliğini takiben 1984-1992 yılları arasında sözleşmeli profesör olarak çalışmış ve İstanbul Üniversitesinde 57 yıl hizmet vermiştir. Prof. Dr. Meliha Terzioğlu 1988’de Cambridge International Biographical Center tarafından yayınlanan Foremost Women of Twentieth Century adlı kitabın başında biyografi ve resimleri yer almıştır. Ayrıca aynı merkez tarafından Solunumun santral ve periferik kontrol mekanizmaları, Hipokside Eritropoez Düzenleme Mekanizmaları, Yüksekliğe Adaptasyon Mekanizmaları ile ilgili çalışmalarından dolayı “şeref sertifikası“ verilmiştir. Hocamızın resim ve biyografisi Cambridge International Biographical Center duvarına asılmıştır. Rockefeller Foundation’dan sağladığı bursla 4 ay süre ile Amerika’da yükseklik fizyolojisi ile ilgili bölümlerde ve irtifa istasyonlarında incelemelerde bulunmuştur. Ayrıca Amerikan Hava Kuvvetlerinin davetlisi olarak Randolph School of Aviation Medicine’de 2 hafta süre ile 3 konferans vermiş ve Peru Üniversitesinin daveti üzerine Morococcha İrtifa İstasyonu’ndaki sempozyuma katılmıştır. Prof. Dr. Meliha Terzioğlu’nun TÜSAD’ın kurulmasındaki en büyük hedefi temel bilimler ve klinik bilimler arasında gerekli olan bilimsel köprünün kurularak, bilgilerin paylaşılmasına ve ortak çalışmalar yapılarak bilimsel güç birliğinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktı. Mükemmeliyetçi, cesur ve otoriter yapıdaki Prof. Dr. Meliha Terzioğlu, güçlü öğrenim ve akademik yaşantısının kendisine getirdiği kazançları gerek Fizyoloji, Biofizik uzmanlarının ve gerekse kendisinden destek isteyen Göğüs Hastalıkları uzmanlarının yurt dışına gitmeleri konusunda ve özellikle TÜSAD’ın gelişmesinde kullanmıştır. Prof. Dr. Meliha Terzioğlu Avrupa Solunum Klinik Fizyolojisi Derneği’nde (SEPCR) 19731977 tarihleri arasında Yürütme Komitesi Üyesi ve 1977-1981 tarihleri arasında 2. Başkan olarak görev almıştır. 1981-1986 tarihleri arasında Electoral Committee Üyesi olarak görev yapmıştır.
Prof. Dr. Meliha Terzioğlu Özgeçmişi
TÜSAD’ın bu dernekle ve Avrupa Pnömoloji Derneği (SEP) ile bilimsel bakımdan ilişkilerin kuvvetlenmesine katkıda bulunmuştur. Bu ilişkiler sayesinde TÜSAD’ ın 1972 yılında “Vantilasyonun Kimyasal Regülasyonu ve İlgili Klinik Aksaklıklar” ve 1978’de “Hiperoksi ve O2 Toksisitesi” konularında SEPCR ile müşterek iki internasyonal sempozyumun düzenlenmesinde ve 1975 yılında Magosa’da Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde yapılmış ilk Türk bilimsel toplantı olan TÜSAD IV. Ulusal Kongresi’nin gerçekleşmesinde büyük katkısı olmuştur. Prof. Dr. Meliha Terzioğlu tüm akademik yaşantısında yönetici, eğitici ve araştırmacı olarak aktif bir şekilde çalışmış ve 14 Mart 1995 tarihinde bir öğrencisine doktora belgesini verdiği günün akşamı vefat etmiştir.
iv
Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD)
Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) 22 Haziran 1970 yılında İstanbul’da kurulan, göğüs hastalıkları uzmanlarının kar amacı gütmeyen, ulusal, mesleki ve bilimsel ilk uzmanlık derneğidir. TÜSAD Bakanlar Kurulu’nun 28.02.1978 tarih 7/15094 nolu kararıyla Kamu Yararına Dernek ünvanı aldı. Derneğin genel merkezi İstanbul’da olup Ankara ve İzmir’de şubeleri bulunmaktadır. Solunum alanı ile uğraşan tüm tıp disiplinlerini çatısı altında toplayan TÜSAD’ın üye sayısı üç bine yakındır. Derneğin temel amaçları; toplumun akciğer sağlığını korumak adına tıp ve uzmanlık eğitiminin niteliğini artırmak ve mezuniyet sonrası eğitimleri sürdürmek, aynı zamanda toplumu akciğer sağlığı ve hastalıkları konusunda bilgilendirerek koruyucu sağlık hizmetlerine katkı sunmaktır. TÜSAD bir uzmanlık derneği misyonu üstlendiği için aynı zamanda dernek üyelerinin özlük haklarını savunur ve alanımızla ilgili tüm basamaklarda bürokrasiyle işbirliği yapar, danışmanlık verir. TÜSAD, uzmanların ve akademisyenlerin bilimsel niteliklerini yükselten sınavları yapan, uzmanlık eğitimi kalitesini artırmak için asistan sınavlarını ve göğüs hastalıkları kliniklerinin akreditasyon çalışmalarını yürüten Türk Göğüs Hastalıkları Yeterlilik Kurulu’na aktif olarak destek verir. TÜSAD Araştırma Destek Fonu genç araştırmacıların bilimsel çalışmalarına maddi destek sağlamaktadır. Derneğin düzenli hakemli bilimsel dergisi olan ve 1976 yılından itibaren yayınlanan SOLUNUM önemli birçok dizin sistemi içinde
bulunmaktadır. Dergi 2014 yılından itibaren EURASIAN JOURNAL OF PULMONOLOGY ismi ile tamamen İngilizce olarak yayınlanmaktadır. Ayrıca TÜSAD Eğitim Kitapları Serisi olarak çok sayıda değişik konularda eğitim kitapları yayınlandı ve yayınlanmaya devam ediyor. TÜSAD; alanımızdaki ilk uluslararası toplantıları başlatarak 1972 ve 1978 yıllarında Avrupa Solunum Klinik Fizyolojisi Derneği (SEPCR) ile ortak uluslararası iki sempozyum düzenledi. Her iki toplantının sunumları “Bulletin Européen de Pysiopathologie Respiratoire” dergisinde yayınlandı. TÜSAD Başkanı Prof. Dr. Meliha Terzioğlu’nun Avrupa Solunum Klinik Fizyolojisi Derneği’nde (SEPCR) 1973-1977 tarihleri arasında Yürütme Komitesi Üyeliği ve 1977-1981 tarihleri arasında 2. başkan olarak görev yapması, SEPCR ve Avrupa Pnömoloji Derneği (SEP) ile bilimsel bakımdan ilişkilerin kuvvetlenmesine katkıda bulundu. TÜSAD’ın 1975 yılında Magosada düzenlediği IV. Ulusal Kongresi, Kıbrıs Türk Federe Devletinde yapılmış ilk Türk bilim toplantısı olma özelliğindedir. Derneğin 16 çalışma grubu mevcut olup her grubun 5 kişiden oluşan yürütme kurulu üyesi vardır. TÜSAD Çalışma Grupları (KOAH, Astım ve Alerji, Akciğer Kanseri, Fizyoloji, Girişimsel Pulmonoloji, İnfeksiyon, Tüberküloz, Yoğun Bakım, Solunum Rehabilitasyonu, Difüz Parankimal Akciğer Hastalıkları ve Pulmoner Vasküler Hastalıklar, Mesleki ve Çevresel Solunum Hastalıkları-İş Sağlığı, Tütün Kontrolü, İnhalasyon Tedavileri, Uyku
Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD)
Bozuklukları Çalışma Grupları ile Göğüs Cerrahisi Koordinasyon Kurulu ve Çocuk Göğüs Hastalıkları Koordinasyon Kurulu) toplum eğitimine ve sağlığına katkı ve üyelerimiz ile ilgili alanlardaki meslektaşlarımızın bilimsel anlamda desteklenmesi faaliyetlerini planlamakta ve gerçekleştirmektedir. Çalışma grupları dışında 7 üyeli yönetim kurulu bulunan ve TÜSAD’ın okulu görevini üstlenen TÜSAD AKADEMİ, yurtiçinde çok sayıda mesleki gelişim sempozyumları ve kursları düzenlemesi yanı sıra Avrupa üniversiteleri klinikleri içinde çok sayıda ortak mesleki kurslar organize etmektedir. TÜSAD’ın üyeler arası internet tabanlı iletişim platformu, çok zengin içerikli dernek web sitesi (solunum.org.tr) ve dernek etkinliklerinin yansıtıldığı SOLUNUM AKTÜEL isimli gazetesi ile üyelere düzenli bilgi aktarımı sağlanmaktadır. KOAH Çalışma Grubu tarafından KOAH Bülteni, Astım ve Alerji Çalışma Grubu tarafından Astım Bülteni düzenli olarak yayınlanmaktadır. TÜSAD 36 yıldır düzenli olarak her yıl sonbaharda yaklaşık 1500 üyesinin katıldığı, aynı anda dört salonda yapılan yıllık kongreler organize etmektedir. Kongrelere katılabilmeleri için her yıl ortalama 350 üyeye dernek sponsor olmaktadır.
Uluslararası dernekler ile iletişim ve işbirliği içinde olan TÜSAD alanımızdaki ilk dünya kongresi olan 17. Asya Pasifik Kongresini 2003 yılında başarı ile gerçekleştirdikten sonra benzer işbirliklerini devam ettirerek en son TÜSAD desteğinde, önemli bir Avrupa kongresi olan “European Congress for Bronchology and Interventional Pulmonology (ECBIP, April 27-30, 2013 - İzmir)” kongresini gerçekleştirildi. TÜSAD ve ISAM (International Society for Aerosols in Medicine ) tarafından ortaklaşa düzenlenen “Basic Principles and Clinical Applications of Aerosol in Medicine“ sempozyumu 02 Ekim 2013’de Çeşme’de düzenlendi. 2013 ve 2014 yıllarında uluslararası “COPD Istanbul” toplantıları düzenlendi ve bu toplantıların her yıl bahar aylarında İstanbul’da yapılmasına karar verildi. TÜSAD “TÜKENMEYEN BİR NEFESLE” sloganı ile 45 yıllık geçmişinde; 36 ulusal kongre, sayısız bilimsel toplantı, sempozyum, çeşitli bilimsel yayınlar, ödüller, araştırma proje destekleri, çok sayıda uluslararası sempozyum, iki dünya kongresi, halka yönelik ve değişik sağlık sorunlarına odaklanan farkındalık projelerine imza attı. Sağlık Bakanlığı, Türk Tabipleri Birliği ve diğer kuruluşlarla işbirliği içerisinde yürütülen birçok etkinliği başarıyla gerçekleştirdi.
Dernek Başkanları: Prof. Dr. Meliha Terzioğlu (1970-1994), İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Müzeyyen Erk (1994-2000), İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Mustafa Yaman (2000-2006), İÜ. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı) Prof. Dr. Can Öztürk (2006-2011), Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Prof. Dr. Mecit Süerdem (2011-2013), Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Doç. Dr. Filiz Koşar (2013- ), İstanbul Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi
vi
Yazarlar
Doç. Dr. Yasin Abull Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Trabzon
Doç. Dr. Müge Aydoğdu Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Prof. Dr. İbrahim Akkurt Ankara Özel Akay Hastanesi, Ankara
Prof. Dr. Zeynep Ayfer Aytemur İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Malatya
Doç. Dr. Evrim Eylem Akpınar Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları ABD, Ankara Prof. Dr. Çetin Atasoy Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Radyoloji Anabilim Dalı, Ankara Prof. Dr. Göksel Altınışık Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Denizli Prof. Dr. Ali Nihat Annakkaya Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Düzce
Uzm. Dr. Ömer Ayten GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Yrd. Doç. Dr. Ege Güleç Balbay Düzce Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Düzce Yrd. Doç. Dr. Nazan Bayram Gaziantep Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Gaziantep Doç. Dr. Serdar Berk Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Sivas
Prof. Dr. Ayşe Tana Aslan Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı, Ankara
Prof. Dr. Hayati Bilgiç GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Yrd. Doç. Dr. Yusuf Aydemir Sakarya Eğitim Araştırma Hastanesi, Sakarya
Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe Üniversitesi, Halk Sağlığı Enstitüsü, Ankara
Yazarlar
Uzm. Dr. Şermin Börekçi İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
Prof. Dr. Demet Karnak Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Doç. Dr. Emel Ceylan Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Aydın
Prof. Dr. Oya Kayacan Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Prof. Dr. Mukadder Çalıkoğlu Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Mersin
Prof. Dr. Oğuz Koktürk Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Yrd. Doç. Dr. Tayfun Çalışkan GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
Doç. Dr. Filiz Koşar Yedikule Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi EAH, İstanbul
Prof. Dr. Faruk Çiftçi GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
Prof. Dr. Muzaffer Metintaş Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Eskişehir
Doç. Dr. Funda Coşkun Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Bursa
Doç. Dr. Oğuzhan Okutan GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul
Uzm. Dr. Fatma Çiftci Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Dr. Nesrin Öcal GATA Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Uzm. Dr. Gül Dabak İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi, İstanbul
Prof. Dr. Candan Öğüş Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir
Doç. Dr. Levent Dalar İstanbul Bilim Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Prof. Dr. Meral Gülhan Ufuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara Doç. Dr. Asiye Kanbay İstanbul Medeniyet Üniversitesi Tıp Fakültesi, SB Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul
viii
Prof. Dr. Mustafa Hikmet Özhan Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir Prof. Dr. Tevfik Özlü Karadeniz Teknik Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Trabzon Doç. Dr. Savaş Özsu Karadeniz Teknik Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Trabzon
Yazarlar
Doç. Dr. Zeynep Ferhan Özşeker Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul Prof. Dr. Can Öztürk Gazi Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara Doç. Dr. Önder Öztürk Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Isparta Prof. Dr. Attila Saygı Maltepe Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Prof. Dr. Gülderen Şahin İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Doç. Dr. Nazan Şen Başkent Üniversitesi, Adana Uygulama ve Araştırma Merkezi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara
Uzm. Dr. Tuğba Şişmanlar Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Göğüs Hastalıkları Bilim Dalı, Ankara Prof. Dr. Mecit Süerdem Selçuk Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya Prof. Dr. Akif Turna İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul Doç. Dr. Baykal Tülek Selçuk Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya Prof. Dr. Gaye Ulubay Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara Prof. Dr. Oğuz Uzun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Ana Bilim Dalı, Samsun
ix
Önsöz
Solunum sistemi hastalıkları; her yıl milyonlarca insanı değişik boyutlarda etkileyen, bazılarının yaşamını kaybetmesine neden olan, önemli bir bölümünün ise yaşam kalitesini ciddi olarak bozan bir dizi sağlık sorununu kapsamaktadır. Dünyada Astım’ın 235 milyon, KOAH’ın 200 milyon insanı etkilediğini, her yıl yaklaşık 1.5 milyon insanın Akcğer Kanseri nedeniyle yaşamını kaybettiğini gözönüne alırsak “Göğüs Hastalıkları” disiplininin önemini daha netleştirmiş olabiliriz. Sosyo-ekonomik standartlardaki iyileşmeler, sağlık ve hijyen koşullarında yükselen standartlara karşın 2000’li yıllarda hala yılda 8 milyon kişi tüberküloz, 50 milyonu aşkın insan mesleki akciğer hastalıkları ile karşı karşıya kalmaktadır. Şu an bir milyardan fazla insanın tütün kullanıyor olması ve aşağı yukarı aynı düzeyde kişinin çevresel hava kirliliğine maruz kalması, önümüzdeki yıllarda da “akciğer hastalıklarının” sağlık hizmetlerinin her başmağında önemli bir yer tutacağının ciddi bir göstergesidir. Aslında solunum sistemi hastalıkları yetişkinler kadar çocuklarda da çok yaygındır. Her yıl 5 milyon çocuk yaşamını kaybetmekte ve pnomoni çocuk ölümlerinde ilk sırada yer almaktadır. Astım çocuklarda giderek artmakta ve dünyada global olarak % 14 oranlarını yakalamaktadır. Şu ana kadar özetlemeye çalıştığımız nedenlerle tıp uygulamalarında bir pratisyen hekim çok sıklıkla göğüs hastalıkları ile ilgili sorunlarla yüzyüze gelecektir. İyi ve doğru bir klinik değerlendirme ile birçok akciğer hastalığı birinci basamak aşamasında çözülebilir
niteliktedir. Benzer şekilde ikinci ve üçüncü basamakta tanı konulmuş kronik akciğer hastalıklarının takibinde birinci basamak hekimlerinin önemli bir rol üstlenmesi kaçınılmazdır. Ülkemizde sayıları hergün artan tıp fakültelerinde eğitimin standardının yükseltilmesi için ulusal çapta birçok çalışma yürütülmektedir. Bu amaçla hazırlanan ”Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı” çalışması 2014 yılı içinde sonuçlandırılmış ve tüm üniversite ve tıp fakültelerinin kullanımına sunulmuştur. Bir uzmanlık kurumu olan Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) kendi vizyonu, hedefleri ve misyonları çerçevesinde, ulusal göğüs hastalıkları eğitiminin her aşamasında yüklendiği sorumluluğu, tıp öğrencilerine yönelik hazırlanmış olan bu kitap ile taçlandırmaktadır. Kitap içerik ve konu seçimleri açısından yeni çekirdek eğitim programına uygun olarak hazırlanmıştır. Mezuniyet öncesi tıp öğrencilerimiz için bilgi ve klinik becerilerinin artmasını ve ülkemizde “Göğüs Hastalıkları” disiplini açısından asgari eğitim standartlarının yükselmesini sağlayacak niteliktedir. Diğer taraftan TUS sınavına hazırlanan mezunlarımız için de bir referans kaynak niteliğindedir. Kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm bölüm yazarlarımıza teşekkürü bir borç biliyoruz. Doç. Dr. Levent Dalar, Prof. Dr. Mecit Süerdem, Prof. Dr. Can Öztürk, Prof. Dr. Attila Saygı
İçindekiler
İİthaf th h f ..............................................................................................................iii iiiiii Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği (TÜSAD) ...........................................v Yazar ........................................................................................................... vii Önsöz ...........................................................................................................xi 1.
Halk Sağlığı ve Solunum Hastalıkları ........................................................ 1 Prof. Dr. Nazmi Bilir
2.
Solunum Sisteminin Anatomi, Histoloji ve Embriyolojisi ........................ 9 Doç. Dr. Baykal Tülek
3.
Solunum Fizyolojisi .................................................................................. 25 Prof. Dr. Gülderen Şahin, Doç. Dr. Funda Coşkun
4.
Solunum Sistemi Hastalıklarında Patofizyoloji ...................................... 45 Doç, Dr. Levent Dalar
5.
Göğüs Hastalıklarında Semptomlar ........................................................ 61 Prof. Dr. Oya Kayacan
6.
Göğüs Hastalıklarında Anamnez ............................................................. 71 Prof. Dr. Tevfik Özlü
7.
Solunum Sistemi Hastalıklarında Fizik Muayene ................................... 79 Prof. Dr. Hayati Bilgiç, Dr. Nesrin Öcal
8.
Tanı Yöntemleri ...................................................................................... 101 Uzm. Dr. Fatma Çiftci, Prof. Dr. Demet Karnak
9.
Solunum Sistemi Hastalıklarında Radyolojik Görüntüleme ................ 119 Prof. Dr. Çetin Atasoy
İçindekiler
10.
Solunum Fonksiyon Testleri .................................................................. 141 Prof. Dr. Gaye Ulubay
11.
Arter kan gazı ve asid-baz dengesi ....................................................... 153 Doç. Dr. Müge Aydoğdu
12.
Solunum Yetmezliği ............................................................................... 165 Doç. Dr. Filiz Koşar
13.
Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı ...................................................... 173 Prof. Dr. Mecit Süerdem, Prof. Dr. Mukadder Çalıkoğlu
14.
Tütün Bağımlılığı Sorunu ve Hekimlerin Sorumluluğu ........................ 185 Prof. Dr. Zeynep Ayfer Aytemur
15.
Tütün Bağımlılığı ve Tedavi Yaklaşımı .................................................. 191 Uzm. Dr. Şermin Börekçi
16.
Astım ....................................................................................................... 199 Doç. Dr. Zeynep Ferhan Özşeker
17.
İnhalasyon Tedavileri ............................................................................. 223 Doç. Dr. Emel Ceylan, Prof. Dr. Can Öztürk
18.
Pnömoni .................................................................................................. 231 Yrd. Doç. Dr. Yusuf Aydemir, Prof. Dr. Mustafa Hikmet Özhan
19.
Akciğer Tüberkülozu .............................................................................. 245 Prof. Dr. Faruk Çiftçi, Yrd. Doç. Dr. Tayfun Çalışkan
20.
Akciğerin Mantar Hastalıkları................................................................ 263 Doç. Dr. Nazan Şen
21.
Akciğer Apsesi ........................................................................................ 275 Doç. Dr. Evrim Eylem Akpınar
22.
Akciğerin Paraziter Hastalıkları ve Kist Hidatik ................................... 283 Yrd. Doç. Dr. Nazan Bayram
23.
Akciğer Kanseri....................................................................................... 293 Prof. Dr. Meral Gülhan
xiv
İçindekiler
24.
Plevra Hastalıkları................................................................................... 313 Doç. Dr. Önder Öztürk
25.
Mezotelyoma .......................................................................................... 329 Prof. Dr. Muzaffer Metintaş
26.
Pulmoner Emboli .................................................................................... 341 Prof. Dr. Oğuz Uzun
27.
Pulmoner Hipertansiyon ........................................................................ 353 Doç. Dr. Levent Dalar
28.
Uykuda Solunum Bozuklukları .............................................................. 367 Prof. Dr. Oğuz Koktürk, Doç. Dr. Asiye Kanbay
29.
Difüz Parankimal Akciğer Hastalıkları................................................... 385 Doç. Dr. Oğuzhan Okutan, Doç. Dr. Savaş Özsu, Uzm. Dr. Ömer Ayten
30.
Hipersensitivite Pnömonisi .................................................................... 403 Prof. Dr. Oğuz Uzun
31.
Mesleki Solunum Hastalıkları ................................................................ 417 Prof. Dr. İbrahim Akkurt, Doç. Dr. Serdar Berk
32.
Bronşektazi ............................................................................................. 429 Doç. Dr. Yasin Abul
33.
Kistik Fibrozis.......................................................................................... 439 Uzm. Dr. Tuğba Şişmanlar, Prof. Dr. Ayşe Tana Aslan
34.
Mediasten Göğüs Duvarı ve Diyafragma Hastalıkları ......................... 451 Prof. Dr. Akif Turna
35.
Akciğer Nakli........................................................................................... 463 Uzm. Dr. Gül Dabak, Prof. Dr. Attila Saygı
36.
Solunum Sistemi Hastalıklarında Kullanılan İlaçlar ............................. 475 Yrd. Doç. Dr. Ege Güleç Balbay, Prof. Dr. Ali Nihat Annakkaya xv
İçindekiler
37.
Solunum Sistemi Acilleri ........................................................................ 485 37.1 İnhalasyona Bağlı Akciğer Hasarı ............................................... 487 Prof. Dr. Candan Öğüş 37.2 Akut Dağ Hastalığı ve Yüksek Rakım Akciğer Ödemi ............... 495 Prof. Dr. Candan Öğüş 37.3 Dekompresyon Hastalığı ve Barotravma ................................... 501 Prof. Dr. Candan Öğüş 37.4 Karbonmonoksit Zehirlenmesi.................................................... 507 Prof. Dr. Candan Öğüş 37.5 Suda Boğulma .............................................................................. 513 Prof. Dr. Candan Öğüş 37.6 Anafilaksi ...................................................................................... 519 Prof. Dr. Göksel Altınışık 37.7 Masif Hemoptizi ........................................................................... 527 Prof. Dr. Göksel Altınışık 37.8 Üst Solunum Yolu Obstrüksiyonları ........................................... 537 Prof. Dr. Göksel Altınışık 37.9 Pnömotoraks ................................................................................ 547 Prof. Dr. Göksel Altınışık 37.10 Yağ Embolisi................................................................................. 557 Prof. Dr. Göksel Altınışık
Çoktan Seçmeli Soruların Cevapları ........................................................... 563 İndeks ....................................................................................................... 567
xvi
Halk Sağlığı ve Solunum Hastalıkları Prof. Dr. Nazmi Bilir
ÖNEMLİ NOKTALAR •
•
Sağlık hizmetleri “iyileştirici” ve “koruyucu” sağlık hizmetleri olmak üzere iki temel başlıkta değerlendirilir. İyileştirici hizmetlerin amacı sağlığı bozulmuş olan kişileri tekrar sağlığına kavuşturmayı amaçlarken, koruyucu sağlık hizmetlerinin amacı insanların sağlığının bozulmasını önlemeyi amaçlar. İyileştirici sağlık hizmetlerinde teker teker hastaların tedavisi için çaba gösterilir. Ayrıca iyileştirici sağlık hizmetleri ekonomik olarak büyük harcamalar gerektirir. Koruyucu hizmetler kişilerin hastalık nedeni ile yaşayacağı ağrı, ateş, nefes darlığı gibi yaşam kalitesini etkileyen olumsuzlukları da önler. Koruyucu hizmetler iyileştirici sağlık hizmetlerine göre daha ucuzdur daha kolaydır daha başarılıdır daha insancıldır
Sağlık Olaylarına Halk Sağlığı Yaklaşımı Hekimlik uzun yıllar boyunca hasta olanların tedavisi ile ilgili bir meslek olarak algılanmış
ve bu amaca yönelik uygulamalar yapılmıştır. Eski yıllarda hastalıklardan korunma amacı ile yapılan bazı çabalar görülmekle birlikte bu çabalar bilimsel bir temele dayanmadığı için başarılı olmamıştır. Bu çabalara örnek olarak doğa üstü güçlere çeşitli armağanlar verilmesi, bazı tütsüler kullanılması, kurbanlar sunulması gibi uygulamalar bilinmektedir. Eski çağlarda hastaların tedavisi uygulamaları da başarılı değildir, çünkü hastalıkların hangi nedenle meydana geldiği henüz bilinmemektedir. Hastalıkların tedavisi ve korunması konusundaki gelişmelerde mikrobun bulunması önemli rol oynamıştır. Onyedinci yüzyılın ikinci yarısında Hollanda’lı bilgin Antonie Philips van Leeuwenhoek (1632-1723) kendi geliştirdiği mikroskop ile mikropları görmüştür. Önceki yıllarda da bazı bilginlerin hastalıkların insandan insana bulaştığı şeklinde saptamaları olmakla birlikte hastalıkların mikroplar tarafından meydana getirildiği bilgisi Louis Pasteur (18221895) tarafından geliştirilmiştir. Hastalıkların mikropla ilişkisinin anlaşılması, hastalıkların tedavisi ve hastalıklardan korunma konusundaki bilgilerin de hızlanmasını sağlamıştır. Önceleri bütün hastalıkların mikroplar 1
Bölüm 1
tarafından meydana getirildiği düşünülmüş, ancak zamanla bazı hastalıkların mikroplar dışında başka faktörlerin etkisi ile de olabildiği ortaya konmuştur. Hatta mikropların neden olduğu hastalıkların meydana gelmesinde de mikroplar dışında bazı etkenlerin rolü olduğu anlaşılmıştır. Bu şekilde hastalıkların tedavisi ve önlenmesi konularında önemli gelişmeler sağlanmıştır. Toplumdaki bireylerin sağlık hizmetleri ile ilgili beklentileri, hastalandıklarında tekrar sağlıklarına kavuşmalarıdır. Sağlık hizmetlerini sunanlar açısından da hasta olanlara iyileştirici sağlık hizmetlerinin sağlanması önemlidir. Ancak sağlık hizmetlerinin planlanmasında, kişilerin hastalanmasının önüne geçilmesine yönelik hizmetlerin de planlanması gereklidir. Çünkü hastalık ortaya çıktıktan sonra kişilerin tekrar sağlıklı hale gelmelerini sağlamak her zaman olanaklı değildir. Hastaları tekrar sağlığına kavuşturmak olanaklı olsa bile, kişiler hasta oldukları süre içinde ağrı, yüksek ateş, nefes darlığı gibi çeşitli sıkıntılar yaşar. Bunun yanı sıra, hastalığın tanısı ve tedavisi için bazı muayene ve incelemeler yapılır, ilaçlar kullanılır veya ameliyatlar yapılması gerekebilir. Bütün bu müdahaleler hastaları tekrar sağlığına kavuşturmak için harcama gerektirir. Bu harcama hem kişinin hem devletin ekonomisi bakımından yük oluşturur. Buna karşılık hastalıkların önlenmesi hem bu harcamaların yapılmasını, hem de hastalanan kişinin yaşayacağı çeşitli sıkıntıları önler.
Hastalıklardan Korunma İlkeleri Hastalıklardan korunma konusunda temel gereksinim, hastalıkların nedeninin ve oluş 2
şeklinin bilinmesidir. Hastalığa yol açan etken net olarak bilindiğinde, bu etkenin önlenmesine yönelik etkili ve başarılı korunma yöntemleri geliştirilebilir. Bunun yanı sıra, etken ile karşılaştıktan sonra hastalığın nasıl geliştiği, yani hastalığın oluş mekanizması bilindiği takdirde koruyucu amaçla etkili ve başarılı yaklaşımlar da yapılabilir. Hastalıkların nedenine yönelik, etkenin önlenmesi şeklinde yapılan korunma “birincil korunma” (primary prevention) olarak bilinir. Etkenden korunmak suretiyle hastalığın hiç olmaması sağlanabilir. Örneğin tüberküloz hastalığının etkeni bir mikroptur ve bu mikroba karşı koruyucu aşı geliştirilmiştir. Hastalık etkenine karşı koruyucu olan bu aşının uygulanması ile hastalığın oluşması önlenebilir. Kronik solunum sistemi hastalıkları veya akciğer kanserinin oluşunda çok temel faktörlerden birisi sigara içilmesidir. Sigara içilmesinin önlenmesi suretiyle bu hastalıkların oluşması da önemli ölçüde önlenmiş olur. Etkenden korunmanın tam olarak sağlanamadığı durumda da bazı koruyucu yaklaşımlar yapılabilir. Kişinin etken ile karşılaşmasından sonra vücutta hastalık gelişmeye başlar. Hastalığa ait belirti ve bulguların ortaya çıkmasından önce bazı muayene ve incelemelerle hastalığın “erken” dönemde bulunması da yarar sağlar. Hastalıkların erken dönemde saptanması durumunda tedavi daha kolay ve daha başarılı olur. Bu tür korunmaya da “ikincil korunma” (secondary prevention) adı verilir. Örneğin tozlu ortamlarda çalışan kişilerde aralıklarla akciğer filmi çekilmesi sağlanarak, toza bağlı olarak gelişen akciğer hastalığının erken dönemde yakalanması mümkündür. Bu durumda alınacak önlemlerle hastalığın ilerlemesi durdurulabilir veya yavaşlatılabilir. Tüberküloz veya akciğer kanserinde de yeterince erken tanı konduğunda tedavi daha başarılı olmaktadır.
Halk Sağlığı ve Solunum Hastalıkları
Halk Sağlığı Açısından Solunum Hastalıkları Hastalıklar bireysel ve toplumsal açıdan farklı öneme sahiptir. Bireyler açısından kişinin kendi sağlık sorunu önemli olurken, toplumsal açıdan yaklaşıldığında bir toplumda sık görülen, çok sayıda işgöremezliğe yol açan ve çok kişinin ölümüne neden olan hastalıklar önemli sağlık sorunlarını oluşturur. Bütün toplumlarda en sık görülen hastalıklar, çoğunlukla virusların neden olduğu akut solunum yolu hastalıklarıdır. Bu hastalıklar bireyler açısından ciddi risk oluşturmamakla birlikte, çok sayıda işgöremezliğe neden olmaları bakımından toplumsal açıdan önem taşır. Öte yandan akciğer kanseri, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları (KOAH) gibi hastalıklar hem sık görülen hem de bireyler açısından ciddi risk oluşturan hastalıklardır. Sonuç olarak solunum yolları hastalıkları ciddi bir “hastalık yükü” (disease burden) oluşturmaktadır. Halk sağlığı yaklaşımında hastalık yükü DALY (Disability-Adjusted Life Years Lost, sakatlığa uyarlanmış yaşam yılı kaybı) olarak ölçülmektedir. DALY hesabında iki temel öge yer alır. Bunlardan birisi “yaşam yılı kaybı” (YLL, Years Life Lost), diğeri de “sakat olarak yaşanan yıllar” (YLD, Years Lived with Disability) kavramlarıdır. Yaşam yılı kaybı ve sakat olarak yaşanan yılların toplamı “hastalık yükü” olarak adlandırılır. Dünya genelinde 235 milyon astımlı, 200 milyondan fazla KOAH’lı ve 9 milyon dolayında tüberkülozlu hasta vardır. Öte yandan 50 milyondan fazla kişi mesleksel akciğer hastalığı riskleri ile karşı karşıyadır ve bu kişilerin 1 milyon kadarında ciddi akciğer hastalığı vardır. Solunum hastalıklarının meydana gelmesinde önemli bir risk faktörü
olan sigara kullanımı da oldukça yaygındır; dünya genelinde 1,3 milyar kişi sigara içmektedir. Dünyada her yıl 4 milyon dolayında kişi kronik solunum hastalıkları nedeniyle erken yaşta ölmektedir. Bu sayı ile kronik solunum hastalıkları ölüm nedenleri arasında dördüncü sırada yer almaktadır. Kanserler arasında en çok ölüme neden olan akciğer kanseri nedeniyle her yıl 1,4 milyon kişi yaşamını kaybetmektedir. İnfluenza’nın neden olduğu solunum yolu enfeksiyonu ise dünyada her yıl 250 000 ile 500 000 kişinin ölümüne neden olmakta ve bu enfeksiyon nedeniyle yılda 150 milyar dolar tutarında ekonomik yük oluşmaktadır. Solunum hastalıklarının görülüşü çoğu ülkede zaman içinde artma göstermektedir. Avrupa Komisyonu Sağlık ve Tüketicinin Korunması Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan bir raporda, hastane kayıtlarına dayalı yapılan değerlendirmede ülkeler arasında 3 kat kadar farklılıklar olduğu görülmektedir. Ülkelerin bazılarında artma gözlenirken Hollanda, Kanada gibi ülkelerde ise azalma olduğu görülmektedir (Tablo 1). Türkiye’de 2012 yılında hastaneye yatan hastaların %12,9’u (erkeklerde %17,0 kadınlarda %9,7) solunum sistemi hastalıkları nedeni ile hastaneye yatmıştır. Aynı yıl içinde ölümlerin de %9,67’si (erkeklerde %10,67 kadınlarda %8,44) solunum sistemi hastalıkları nedeniyle olmuştur. Bu sayılara akciğer kanseri olguları dahil değildir. Görülme sıklığı, öldürücülük düzeyi, işgöremezliğe yol açması ve sonuç olarak hastalık yükü olarak değerlendirildiğinde solunum yolu hastalıkları arasında önemli olan beş hastalık şunlardır: KOAH: Dünyada ölüm nedenleri arasında dördüncü sırada yer alan KOAH 200 milyon 3
Bölüm 1
Tablo 1. Bazı ülkelerde hastane kayıtlarına göre solunum hastalıkları, 1994-2003 (yüzbinde hız) Ülkeler
1994
1997
2000
2003
Danimarka
1347
1500
1556
1663
Finlandiya
2139
2453
2388
2113
Hollanda
716
706
636
648
İngiltere
1367
1396
1352
1449
İspanya
779
981
1077
1065
Kanada
1168
968
835
760
Türkiye
624
786
836
1023
Kaynak: OECD Veri tabanı
kişinin sorunudur ve zaman içinde sıklığı artmaktadır. KOAH olgularının önemli bir bölümü tanı konulmadan yaşamlarını sürdürmektedir. KOAH oluşumunda başlıca risk faktörleri sigara dumanı ile bazı mesleksel etkilenimlerdir. Ayrıca genetik olarak alfa-1 anti tripsin enzimi eksikliğinin de hastalığın oluşumunda rolü vardır. KOAH olgularının %75’i sigara kullanımına, %15 kadarı da mesleksel faktörlere atfedilmektedir. Sigara dumanı ve biomas dumanı etkileniminin önlenmesi ve çalışma ortamlarındaki toz ve solunum irritanı olan gazların kontrol altına alınması korunmadaki başlıca uygulamalardır. KOAH kontrolü için ayrıca erken tanı ve uygun tedavi yaklaşımları ile toplumun bu hastalık yönünden eğitimi de önemlidir. Astım: Solunum hastalıkları arasında en fazla görülen hastalık olan astım dünyada 235 milyon kişide vardır. Astım çocukluk döneminde sık görülmektedir, çocukluk dönemindeki hastaneye yatış nedenlerinin %30’u astım nedeniyle olmaktadır. Hastalı4
ğın nedeni net olarak bilinmemektedir; genetik olarak yatkınlığı olanlarda hava kirliliği, çevresel ve mesleksel allerjenler, sigara dumanı, gebelikte annenin sigara içmesi gibi faktörler risk oluşturmaktadır. Bu risk faktörlerinin önlenmesi ile hastalığın gelişmesi bir ölçüde önlenebilir. Akut solunum yolu hastalıkları: Çocukluk döneminde ve çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerde görülen akut solunum yolu enfeksiyonları dünya genelinde 4 milyon dolayında ölüme neden olmaktadır. Bu hastalıklar çoğunlukla viral nedenlidir. Afrika’da ve HIV enfeksiyonunun sık olduğu bölgelerde bakteriyel pnömoni de oldukça sıktır. Korunmada risk faktörlerinin azaltılması ve aşılama (S. pneumoniae ve Haemophilus influenzae tip b ile kızamık ve boğmaca aşıları) önemlidir. Tüberküloz: Dünyada 2011 yılında yeni olarak tüberküloz tanısı alan hasta sayısı 8,7 milyondur. Ayrıca 3 milyon dolayında hastaya tanı konulamadığı tahmin edilmektedir. Her
Halk Sağlığı ve Solunum Hastalıkları
yıl 1,3 milyon tüberküloz hastası ölmektedir. HIV enfeksiyonu olması hastalığa duyarlılığı artırmaktadır. Hastalık esas olarak akciğerlerde olmakla birlikte bazı hastalarda akciğer dışı organların (karaciğer, böbrek, beyin vb.) tutulumu da olabilir. Korunmada BCG aşısı uygulaması önemlidir. Hastalığın ilaçla tedavisi başarılıdır, ancak tedavinin aksatılmadan uygulanması çok önemlidir. Tedavinin aksatılması halinde ilaçlara dirençli vakalar ortaya çıkmaktadır. Dirençli vakalar tüberküloz önleme programları açısından güçlük yaratmaktadır. Hastanın yakın çevresindeki kişilerde akciğer filmi çekilmesi yolu ile yeni hastaların erken dönemde saptanması mümkündür. Türkiye’de 2012 yılı itibariyle 14 430 kayıtlı verem hastası vardır. Ülkemizde tüberküloz tanısı konulan hasta sayısı yıllar içinde azalma göstermektedir. 2002 yılında 18 043 olan yeni vaka sayısı 2008 yılında 17 425’ye inmiş, 2010 ve 2011 yılarında ise 15 700 ve 14 852’ye düşmüştür. Akciğer kanseri: Dünyada her yıl 1,61 milyon kişiye akciğer kanseri tanısı konmakta, her yıl 1,37 milyon kişi de akciğer kanseri nedeniyle ölmektedir. Dünyada her yıl tanısı konan bütün kanserlerin %13’ü akciğer kanseridir, kanser nedeni ile meydana gelen ölümlerin de %18’i akciğer kanseri nedeni ile olmaktadır. Akciğer kanserinin fatalite hızı (tanı alan hastalar arasında ölenlerin oranı) çok yüksektir (%86). Akciğer kanseri, meme, kolon ve prostat kanseri nedeni ile meydana gelen ölümlerden daha fazla ölüme neden olmaktadır. Akciğer kanserinin en önemli nedeni sigara içilmesidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kaynaklarına göre akciğer kanserlerinin %71’i sigara kullanımı nedeniyle olmaktadır. Sigaradan başka radon, asbest gibi bazı mesleksel etkenler de akciğer kanseri oluşumunda önemli rol oy-
nar. Sigara kullanımındaki hızlı artışa bağlı olarak geçen yüzyılın ikinci yarısında artan akciğer kanseri olguları, özellikle gelişmiş ülkelerde sigara kullanımının azalması sonucu son 20-25 yıl içinde azalmaya başlamıştır. Akciğer kanserinden korunma bakımından en önemli müdahale sigara ve diğer tütün ürünlerinin kullanımının ve sigara dumanından pasif etkilenimin azaltılmasıdır. Ayrıca işyeri ortamındaki etkenlerin de kontrol altına alınması önemlidir. Türkiye’de 2011 yılında akciğer kanseri insidans hızı erkeklerde yüzbinde 84,9 ve kadınlarda yüzbinde 9,9 olarak hesaplanmıştır.
Sonuç Halk sağlığı yaklaşımı, hastalıklardan korunmayı ve sağlığın geliştirilmesini önceleyen bir yaklaşımdır. Hastalıkların meydana gelmesinde rolü olan risk faktörlerinin önlenmesi ve uygun erken tanı uygulamaları ile daha sağlıklı bir toplum hedefine ulaşmak mümkündür. Bu şekilde okula ve işe devamsızlık da azalır, verimlilik artar ve sağlık harcamaları bakımından önemli kazanım sağlanabilir. Bu çerçevede, akciğer sağlığının korunması amacı ile başta sigara kullanımı ile mücadele edilmesi olmak üzere mesleksel ve çevresel zararlı etkenlerden korunma, uygun aşılama, erken tanı, zamanında ve uygun tedavi yapılması suretiyle solunum sistemi hastalaıklarına bağlı morbidite ve mortalite azaltılabilir. Bu amaçla uluslararası işbirliği içinde “Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalıkları için Küresel Girişim” (GOLD; Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease) ve “Solunum Hastalıklarına karşı Küresel Birliktelik” (GARD; Global Alliance against Chronic Respiratory Diseases) şeklinde çalışmalar sürdürülmektedir. 5
Bölüm 1
Çoktan Seçmeli Sorular 1. Sağlık hizmetleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden YANLIŞ olanı işaretleyiniz. a. Koruyucu sağlık hizmetleri iyileştirici hizmetlere göre daha ucuzdur. b. İyileştirici sağlık hizmetleri toplumun sağlığının korunması açısından daha başarılıdır c. Koruyucu sağlık hizmetleri iyileştirici hizmetlere göre daha insancıldır. d. Koruyucu sağlık hizmetlerinde hastalık nedeninden korunma önemli yer tutar. e. İyileştirici hizmetler genellikle ekip çalışması şeklinde yerine getirilir. 2. İkincil korunma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden YANLIŞ olanı işaretleyiniz. a. Aşılama başarılı bir ikincil korunma uygulamasıdır. b. Hastalıkların etkenine yönelik korunma ikincil korunma değildir. c. İkincil korunma yöntemleri arasında tarama muayeneleri önemlidir. d. İkincil korunma hastalıkların erken tanısı anlamına gelir. e. İkincil korunma ile hastaların yaşam süresini uzatmak mümkündür. 3. Hastalık yükü kavramı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden DOĞRU olanı işaretleyiniz. a. Hastalık yükü DALY (Sakatlığa uyarlanmış yaşam yılı kaybı) ile eş anlamlıdır. b. Hastalıkların görülme sıklığı ile hastalık yükü arasında ilişki yoktur.
6
c. Sakat ve iş göremez durumda yaşanan yılların toplamı hastalık yükü hesabında dikkate alınır. d. KOAH’ın öldürücülük düzeyi yüksek olmadığından hastalık yükü yüksek değildir. e. Akciğer kanseri seyrek görüldüğü için hastalık yükü de yüksek değildir. 4. Solunum hastalıkları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden YANLIŞ olanı işaretleyiniz. a. Dünyada 200 milyon dolayında KOAH hastası vardır. b. Dünyada tüberkülozlu hasta sayısı 10 milyon dolayındadır. c. Dünya genelinde 10 milyon kişi çalışma ortamında akciğer hastalığı riskleri ile karşı karşıyadır. d. Dünyada her yıl birkaç yüzbin kişi influenza enfeksiyonu nedeni ile ölmektedir. e. Dünyada her yıl 1 milyondan fazla kişi akciğer kanseri nedeniyle ölmektedir. 5. Akciğer kanseri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden YANLIŞ olanı işaretleyiniz. a. Dünyada her yıl 5 milyon kişiye akciğer kanseri tanısı konmaktadır. b. Gelişmiş ülkelerde son 10 yılda akciğer kanseri ölümlerinde azalma görülmektedir. c. Akciğer kanserlerinin %70 kadarı sigara içilmesi nedeniyle olmaktadır. d. Türkiye’de erkeklerde akciğer kanseri insidansı kadınlara göre 9-10 kat fazladır. e. Akciğer kanserinden korunma bakımından en etkili uygulama tütün ürünü kullanılmasının azaltılmasıdır.
Halk Sağlığı ve Solunum Hastalıkları
Kaynaklar 1. Respiratory diseases in the world, Realities of Today – Opportunities for Tomorrow, Forum of International Respiratory Societies, Edited and typeset by the European Respiratory Society publications office, 442 Glossop Road, Sheffield, S10 2PX,UK, 2013. Print ISBN: 978-184984-056-9; e-ISBN: 978-1-84984-057-6 2. Stang P, Lydick E, Silberman C, Kempel A, and Keating ET. The Prevalence of COPD; Using Smoking Rates to Estimate Disease Frequency in the General Population, Chest 2000; 117: 354-9. 3. TC Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2012, TC Sağlık
Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü, Ankara, 2013. 4. Public Health Strategic Framework for COPD Prevention, Centers for Disease Control and Prevention, Atlanta, GA: Centers for Disease Control and Prevention; 2011. 5. Stavros Garantziotis S, Schwartz DA., Ecogenomics of Respiratory Diseases of Public Health Significance, Annu Rev Public Health. 2010;31:37–51. doi: 10.1146/annurev.publhealth.012809.103633. 6. Sun X, Chen J, Shi Y, Zeng Q, Wei N, Xie R, Chang C, Du W., Measuring Health Literacy Regarding Infectious Respiratory Diseases: A New SkillsBased Instrument, PLOS ONE | www.plosone. org, 2013;8:e64153.
7