IZEN Magazine najaar 2013

izen

najaar 2013

Magazine

Iedereen eco!

FRANCESCA VANTHIELEN

jA, ELEKTRISCH RIJDEN IS VOOR MORGEN

Technopolis xplora: beter dan playstation

Freya vindt zonnepanelen nog steeds rendabel

Futureproofed test de toekomst

Energietips voor een warme winter

Bouwen of verbouwen?

Beide kunnen even groen!

Verbeter de wereld, verwen jezelf 1

Test zelf!

Beleef Open Bedrijvendag vanaf 10u op het Energie Innovatie Festival!

Energieneutraal gebouw

- Wetenschapsshow door Technopolis - Rij met een kleine elektrische wagen - Drink jenever bij -10°C en kijk hoe een warmtepomp werkt bij die temperatuur - Zet zelf een kleine zonne-installatie in elkaar - Hoe word je energie-onafhankelijk?

- Muziek, djembé, kinderanimatie & eco marktje - Win tickets voor de film Marina!

- Win een vlucht in de IZEN luchtballon energy systems

WIN en stijg ‘s avonds op

Wetenschapsshow door Technopolis!

Adres: IZEN energy systems, Hoeksken 56, 2275 Lille, info@IZEN.be

Partners: 2

energy systems

Welkom

Beste zonneklopper, De strijd is gestreden! Groene stroom is vandaag echt onze energie. De afgelopen jaren zijn groene technologieën zo geëvolueerd dat alles mogelijk is geworden. Massaproductie heeft zonnepanelen bovendien betaalbaar gemaakt, waardoor mensen massaal gekozen hebben voor eigen groene stroom. Kijk naar Nederland, daar zijn zonder subsidies 90 000 zonne-installaties geplaatst op minder dan 12 maanden - én met een hoger rendement dan een klassiek spaarboekje.

De democratisering van energie is dus eindelijk ingezet. Iedereen kan nu de controle krijgen over zijn energiefactuur, en zelfs energieonafhankelijk worden. Natuurlijk brengt dat families geld op, maar het maakt van mensen in de eerste plaats weer de stuurmannen en -vrouwen van hun gezin. Stuurlui die zelf beslissen hoeveel hun energie kost en hun verbruik oploopt.

Colofon Verantwoordelijk uitgever: Gie Verbunt Hoeksken 56, 2275 Lille Coördinatie: Jelle Henneman Redactie: Joke Lammens Maarten Gilis Pieter Callebaut Jolien Lynen Vormgeving: Joke Lammens Fotografie: Jolien Lynen Maarten Gilis Joke Lammens Contact: IZEN, Hoeksken 56, 2275 Lille info@IZEN.eu - www.IZEN.eu 0032 (0)14 55 83 19

En er komt nog veel meer aan. Het domino-effect van nieuwe ideeën is enorm. Elektrisch rijden is geen verre toekomstdroom meer, wordt binnen enkele pagina’s beloofd.

Woningverwarming doorgaat een hele metamorfose. Binnenkort houden onze warmteregelaars rekening met de weersvoorspelling. En verwarmen we 100 % elektrisch, met een warmtepomp die vier keer efficiënter is – en dat zowel in oude als in gloednieuwe huizen.

En onze kinderen? Die gaan pas helemaal anders naar duurzaamheid kijken, zo leert onze reportage in Technopolis.

Ere wie ere toekomt, deze groene shift was in het begin enkel mogelijk door een ondersteuningsmechanisme van de overheid en een duidelijk Europese doelstelling. Het maakte Europa op 10 jaar tijd tot de groene koploper van de wereld, met een groeiende tewerkstelling in een nieuwe economie. Dat de Vlaamse en Europese overheden nu dan ook beslist hebben om zonnepanelen in de schaduw te zetten is een choquerende beslissing, waar we in dit magazine uitgebreid op terug komen.

Maar eerlijk, wij maken ons niet al te veel zorgen. De groene big bang gaat volgens ons gewoon door. Lees er de interviews met groene denkers als Futureproofed en Francesca Vanthielen maar op na. Kijk enkele pagina’s verder naar hoe crowdfunding en zelfs groene banken de taak van de overheid aan het overnemen zijn. Of kom het op ons Energie Innovatie Festival aan de lijve ondervinden. Aan groene stroom is geen stoppen meer aan.

Zonnige groeten, Pieter Head of PR and Marketing 3

of experience 4

inhoud

6

10

13

fUTUREpROOFED

FRANcESCA

Energietips

VergĂŠĂŠt groene producten

iedereen eco!

IZEN netwerk

14

16

20

groen (ver)bouwen

Elektrisch rijden

klimaatmakers

nieuwbouw en renovatie

Sneller dan je denkt

Beter dan Playstation

24

28

32

Freya van den bossche

crowdfunding

verwen jezelf

zonnepanelen nog rendabel

zoektocht naar het groene geld

het goede groene leven

5

6

Futureproofed test de toekomst

“Vergéét groene producten” “Cut the crap”, zou een goede baseline zijn voor de duurzame consultants van Futureproofed. Geen halve maatregelen of gemakkelijke groene voornemens voor hen, zij willen doortastend te werk gaan om de klimaatrevolutie te bereiken. Een resem topbedrijven is alvast aan boord.

7

Vergeet groene producten

“Een groen bedrijf, dat is geen onderneming die met het stukje overblijvende winst nog wat led-lampen installeert in de kantoren.” Steven Van Praet grijnst breed, iets wat hij het hele gesprek zal doen, telkens hij iets uitlegt wat voor hem de evidentie zelve is. Van Praet is vennoot bij Futureproofed, een consultancybedrijf dat ondernemingen en overheden op het duurzame pad begeleidt. Klimaatadviseur en Al Gore’s Belgische rechterhand Serge de Gheldere is er de stichter. “Althans, zulke maatregelen zouden wij niet genoeg vinden voor onze klanten. Wat wij bij bedrijven willen doen, is de kernactiviteit duurzaam maken. Niet de details.”

Hoe doet u dat?

“Eerst berekenen we de CO2-uitstoot van het bedrijf, maar dan helemaal.

Niet alleen de uitstoot van hun dagelijkse werking, maar ook die van de producten die ze kopen en verkopen. Bij een supermarkt, bijvoorbeeld, gaat het niet enkel over hun winkels, maar ook om het vlees dat ze verkopen.

Vervolgens gaan we kijken hoe we dat kunnen oplossen. En dat doen we niet door gewoon de uitstoot te verkleinen, maar door oplossingen te bedenken die geld opbrengen terwijl ze datzelfde doel bereiken. In ons voorbeeld kan je vlees maar tot op bepaalde hoogte duurzaam maken. Maar je kan ook investeren in een eigen veggie-lijn, omdat je weet dat mensen steeds gezonder willen eten.

Zo beperk je de uitstoot van het vlees door het te vervangen, én je verdient eraan. Dàt zijn de zakenmodellen van de toekomst.”

Groene producten?

“Géén groene producten! De grote massa consumenten is niet geïnteresseerd in groene producten. Die worden gezien als duur, niet kwalitatief genoeg, … Wij noemen veel van die groene producten “oplossingen die op zoek zijn naar een probleem”. Terwijl je het net moet omkeren. Je moet oplossingen bieden aan de problemen van je klanten. Onze voeding kost ons steeds meer, onze energie ook, de overheid doet ons meer betalen voor wat we verbruiken, … Dat zijn onze problemen, denken we. Niet het klimaat. Maar als je goed kijkt, dan zie je dat die problemen door een gebrek aan duurzaamheid zijn ingegeven, natuurlijk. Maar dat komt bij klanten niet op de eerste plaats. Ik geef een voorbeeld: een Tesla. Een luxewagen die er prachtig uitziet, waarmee je levenslang gratis kan ‘tanken’ bij Tesla8

stations en die bovendien fantastisch rijdt. Ah ja, en hij is ook groen, want hij rijdt volledig elektrisch, tot 500km ver.

Je koopt een Tesla om zijn superieure kwaliteiten — beste wagen ooit getest door de Amerikaanse tegenhanger van Test-Aankoop; beste crashtest-score ooit gemeten door de Amerikaanse overheid — en niet als een groen product. Maar zijn succes is wel degelijk duurzaam.”

Een Tesla is een nieuwe wagen.

Hoeveel bedrijven kunnen heel hun werking omgooien om aan zulke eisen te voldoen?

“Heel wat. Een bedrijf als Deceuninck, dat ramen en deuren maakt, recycleert nu de pvc van oude ramen…voor nieuwe. Reken dat eens uit, zo worden ze een stuk minder afhankelijk van de kost van olie. Patagonia, bekend om zijn trekkerskleren als fleeces, heeft op acht jaar 56,5 ton aan kleding gerecycleerd in nieuwe Patagonia-kleren. Ook Nike is daar volop mee bezig, of ons eigen Umicore. Dat zijn eigenlijk ecosystemen. Dat zeggen wij ook telkens aan klanten: dat ecosysteem van onze planeet, dat werkt al een paar miljoen jaar. Maak dat gewoon na!”

Bedrijven zijn mee, zo lijkt het?

“Heel wat niet, maar velen wel. Onder onze klanten zitten heel wat grote organisaties: Tessenderlo Chemie, Colruyt, JBC, ING, Deme, Nike, Europees Parlement, Recticel, Schoenen Torfs, … Zeker ceo’s zijn vaak behoorlijk visionaire mensen, die het belang van duurzaamheid inzien. Het is op de lagere echelons in een bedrijf dat we veel meer weerstand tegenkomen. De ceo’s hebben door dat het niet gaat om een groen marketingverhaal of om goodwill, maar om het overleven van hun bedrijf. Opnieuw: duurzaamheid is geen bijkomstigheid, het gebrek eraan is een probleem voor de werking van elk bedrijf. Zeker op langere termijn.”

Is dat geen goed nieuws? Als grote bedrijven de noodzaak beseffen, kan nieuwe technologie de klimaatramp afwenden.

“Ik vrees ervoor. Ik ben een ingenieur, en die gaan af op cijfers. Ondanks alle geweldige duurzame initiatieven wereldwijd neemt de globale uitstoot van CO2 nog elk jaar toe, met ongeveer 3 procent. Terwijl we elk jaar 6% minder moeten uitstoten om een kans te hebben de onomkeerbaarheid van klimaatverandering af te wenden. Dat zegt veel

Serge de Gheldere - oprichter en CEO Futureproofed

over onze toekomst, geruststellend is het niet. Pas op, ik geloof best dat slimme duurzame businessmodellen ons kunnen helpen. Dat we dingen zullen uitvinden die CO2-neutraal zijn en ons onafhankelijk maken van grondstoffen. Het probleem is tijd. Het komt waarschijnlijk nooit meer op tijd.”

Hoezo?

“2030 is volgens heel wat wetenschappers een omslagpunt. We kennen sinds kort ons “CO2-budget”: 560 gigaton CO2. Dat lijkt abstract, maar dat is de hoeveelheid waar we onder moeten blijven als we willen vermijden dat klimaatverandering zichzelf gaat versterken en in een soort vicieuze cirkel terechtkomt. Als we verder blijven gaan zoals vandaag, 31 gigaton per jaar uitstoten, dan hebben we dat punt bereikt in 2030.

Gaan we verder, dan smelt onder andere de permafrost in de ijsgebieden, waardoor de vrijgekomen gassen het proces van klimaatopwarming versnellen. Op dat ogenblik wordt het een onomkeerbaar proces. Volgens James Hansen, de wereldberoemde NASA-

professor die de klimaatopwarming al tientallen jaren aanklaagt, komt dat punt er zelfs al aan in 2017.

Dan zou je kunnen zeggen, we hebben nog tot 2030. Alleen leren cijfers dat een vijfvoud van die 560 gigaton nu al in de startblokken staat. Bekijk je de vooruitzichten van de olie-industrie, gebaseerd op de bewezen reserves, dan hebben ze nu al plannen voor installaties, gefinancierd en al, die dat vijfvoud zullen uitstoten. Voor 20.000 miljard euro staat dat in de boeken. Stel, het lukt je om dat tegen te houden, dan zit je met een financiële crisis die tien keer zo groot is als degene die we net achter de rug hebben. Want dat zijn opbrengsten waar financiers, en dus heel wat banken, op rekenen.”

U klinkt niet bijzonder hoopvol.

“Ik bekijk dat nogal filosofisch, inderdaad, ik doe dat door te aanvaarden wat is. Kijk eens naar buiten, uit dit raam. Al die oude huizenwijken daar, dat is één van de grote uitdagingen. Wat je nu ziet - het gebrek aan isolatie, aan energiezuinigheid – dat is fataal. Dat weten we.

We moeten oplossingen bedenken om zulke huizen duurzaam te maken. Punt

is: we kunnen die oplossing best wel vinden, door bijvoorbeeld ons spaargeld dat vandaag niets opbrengt te investeren in energierenovatie van deze huizen aan een mooi rendement. Dat is een hele economie. Ik begrijp het niet. Er ligt een enorme kans voor ons, daar, bij die huizen. Maar deze samenleving lijkt die niet te nemen. We gaan demonstreren omdat Opel sluit, terwijl we zouden moeten demonstreren om Opel te vervangen door iets dat echt toekomst heeft. De overheid moet haar rol van stok spelen in dit proces, van dwangmiddel. Denemarken heeft op 1 januari van dit jaar alle centrale verwarmingen op basis van fossiele energie voor nieuwbouw gewoon verboden. Simpel.

Maar de stok en de politiek lijkt niet samen te gaan. Terwijl de klimaatopwarming een heel objectief risico is en een fataliteit in zich draagt voor de hele bevolking. Een risico analyse die de politiek niet maakt. In Nederland heeft advocaat Roger Cox de staat om die reden een proces aangedaan, omdat het aan haar rol van beschermer niet voldoet. Misschien moeten we dat hier ook maar doen.”# (jh) 9

10

Francesca Vanthielen

iedereen eco!

Beauty en brains is een wel bijzonder afgezaagde beschrijving. Maar wat met beauty en groen bewustzijn, én een ecologische visie? Dan moet het wel over duizendpoot Francesca Vanthielen gaan. “Ik heb een enorm ecologisch schuldgevoel.”

We ontmoeten Francesca Vanthielen in een koffiebar in de buurt van haar woonplaats in Antwerpen. Ze heeft niet stilgezeten de laatste jaren. Woordvoerster van de democratische burgertop G1000. Een master vergelijkende en internationale politiek. Eén van de stemmen van Sing for the Climate. En ambassadrice van de Greenpeace actie ‘Save The Artic’. Toch betekenen die sociale en ecologische engagementen niet dat Francesca zichzelf als een progressieve actievoerster ziet. “Ik zou mijn engagement zelfs eerder een conservatieve reflex noemen. We moeten behouden wat goed is aan onze planeet. Volgens wetenschappers hebben we het punt waarop de opwarming van de aarde onomkeerbaar is al bereikt. We kunnen het probleem enkel nog stabiliseren.

Maar de schade herstellen die tot nu toe is aangericht, is onmogelijk geworden. Dat is wel even slikken.”

GEDRAG VS. TECHNOLOGIE Is het tijd voor de grote middelen?

“Natuurlijk. Wie kan nu nog ontkennen dat we niets moe-

ten doen? Ik hoor soms zeggen dat het niet nodig is onze leefwijze te veranderen. Want dat zou betekenen dat je geen vertrouwen hebt in de technologie. Maar ik geloof niet dat de oplossing enkel en alleen uit nieuwe technologieën bestaat.

Die zullen lang niet volstaan. Dé sleutel ligt bij een grondige gedragsverandering, niet bij de technologische vooruitgang.

Maar het ene sluit het andere natuurlijk niet uit. Technologieën zoals die van IZEN kunnen er voor zorgen dat we onze huidige levensstandaard kunnen aanhouden. In de eerste plaats moet ons gedrag veranderen, maar om dat doenbaar te maken, hebben we de nieuwe technologieën nodig. Beide gaan dus hand in hand.”

Ben je hoopvol?

“Je mag niet vergeten dat onze mentaliteit al enorm veranderd is. In de serie Mad Men, die zich afspeelt in de jaren ’60, zit een scène van een gezin dat picknickt in het park. Na afloop wordt het laken gewoon uitgeschud en belanden alle plastic verpakkingen en lege flessen in het gras. In die tijd werd daar niet van opgekeken. Nu is dat gelukkig niet meer

›

11

Solar Home Parties

Ik ben grote voorstander van ‘de vervuiler betaalt’.

Je kosten moeten in lijn liggen met je gedrag en je levensstijl. De portefeuille blijft de meest efficiënte manier om het gedrag van mensen te veranderen.

denkbaar. Ook glas bijvoorbeeld, niemand gooit dat vandaag nog in de restvuilniszak. Bovendien zijn bedrijven er wel degelijk mee bezig. Ik geef regelmatig bedrijfspresentaties en merk dat de inspanningen die bedrijven leveren meer zijn dan enkel windowdressing. Het belang van duurzaamheid dringt echt door tot de bedrijfswereld. Een bedrijf dat naar de toekomst kijkt, kan gewoon niet anders dan er rekening mee houden.”

hernieuwbare energie gaat. Dat is maar een fractie van wat er wordt geïnvesteerd in onderzoek naar kernenergie. Ik vind het enorm jammer dat er vandaag nog altijd zo sterk wordt ingezet op kernenergie. Als we dat budget zouden gebruiken voor hernieuwbare energie, zou onze groene productie een ongelofelijke boost krijgen.”

GELD, GELD, GELD

Maar we kunnen zelf ook iets doen. Hoe rijm jij je ecologisch bewustzijn met je drukke leven?

“In Antwerpen neem ik altijd de fiets, ik recycleer sterk, beperk het vliegen, … Maar eigenlijk heb ik nog altijd een enorm schuldgevoel. Bijvoorbeeld over de grote berg verpakkingen die ik elke dag moet weggooien. Na het koken schrik ik steeds hoeveel afval ik overhoud. Wat ik tegenwoordig ook minder doe, is reizen. Het idee van massatoerisme is volgens mij niet langer houdbaar. Reizen wordt meestal gezien als een persoonlijke verrijking, in plaats van een wisselwerking.

Dat is een heel egoïstische gedachte. Zowel ecologisch als cultureel kan toerisme heel wat schade aanrichten. Ik weet het, ik heb zelf een tijd lang een reisprogramma gepresenteerd. Maar daardoor ben ik dat stilaan gaan beseffen. Ik geloof dat ik meer kan doen dan enkel mijn eigen impact beperken. Mijn gezicht is nu eenmaal bekend in Vlaanderen.

Door die bekendheid in te zetten, zou ik graag ook bij andere mensen het bewustzijn wat aanwakkeren. Die persoon die met z’n vingertje staat te zwaaien als iemand energie verspilt? Dat ben ik. Als ik vrienden de auto zie nemen naar het fitnesscentrum, of met een 4x4 zie aankomen, kan ik moeilijk zwijgen. “Zo’n groot verbruik… Jij rijdt met twee auto’s tegelijk!” Ik vind de klimaatopwarming gewoon een belangrijk probleem. Iedereen moet beseffen dat het menens is.”# (jly)

Zo’n grondige gedragsverandering, dat klinkt mooi. Maar hoe zet je mensen aan hun levensstijl aan te passen? Iedereen wil een groot huis, een auto, …

“Ik ben grote voorstander van ‘de vervuiler betaalt’. Je kosten moeten in lijn liggen met je gedrag en je levensstijl. De portefeuille blijft de meest efficiënte manier om het gedrag van mensen te veranderen. Helaas is de klimaatopwarming een globaal probleem, dat maakt het enorm moeilijk aan te pakken. Er is geen overkoepelende overheid die verantwoordelijk gesteld kan worden. Iedereen legt de oorzaak, en dus ook de oplossing, ergens anders. Ook in de politieke wereld wordt ecologie niet gezien als een prioriteit voor de toekomst.

De crisis heeft er mee voor gezorgd dat het thema naar de achtergrond verdwenen is. Wanneer het moeilijker gaat, is het logisch dat er voorrang wordt gegeven aan gezondheidszorg, werk, pensioenen, … Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de Europese Unie. Ecologie zou hét toekomstproject kunnen zijn waarmee Europa zich kan onderscheiden. Door consequent beleid zouden we echte koplopers kunnen worden.

Maar net zo min als Europa een sociaal project heeft, heeft het geen ecologisch project. Europa heeft veel problemen en te weinig geld om écht een duidelijke toekomstvisie uit te dragen. Duurzaamheid is momenteel geen prioriteit. Kijk bijvoorbeeld naar het Europese onderzoeksgeld dat naar 12

ZWAAIENDE VINGERTJE

Hoe zou het zijn met… …Marina?

De samenwerking tussen Eyeworks en IZEN kwam vorig jaar tot stand bij de productie van de CO2-neutrale film ‘Tot Altijd’.

Met ‘Marina’, de nieuwste prent van Stijn Coninx, wordt er een vervolg gebreid aan de financiële ondersteuning door IZEN. Op het Wereldfilmfestival van Montreal is ‘Marina’ door de grote poort naar binnen gestapt.

De film, gebaseerd op het leven van Rocco Granata, werd er geselecteerd als onderdeel van het prestigieuze ‘World Greats’-programma. “Dat is een hele eer”, reageerde Coninx.

in. Toch blijven de Kemphanen strijdvaardig. Een mix van jonge spelers en gevestigde waarden moet ervoor zorgen dat er in het seizoen 2014 - 2015 opnieuw eersteklassevoetbal gespeeld wordt in het Westelse Kuipje.

… LUCA BRECEL Als vaste sponsor van Luca Brecel volgt IZEN de prestaties van het Belgische snookertalent op de voet. Door de uitmuntende prestaties van vorig jaar liggen de verwachtingen zeer hoog.

Zijn manager, Lode Colson, verwacht een doorbraak binnen de 2 à 3 jaar. Al zette Luca ook dit jaar al enkele mooie prestaties neer. Daarnaast zet Luca zich in om snooker sterker op de Belgische sportkaart te zetten. In september opent hij een eigen snookeracademy!

Verlichting Vervang gloeilampen door energiezuinige spaarlampen of LED-lampen. En nog belangrijker: zet de verlichting uit waar die niet moet branden.

Sluipverbruik Tot 10% van het elektriciteitsverbruik in je woning is te wijten aan stille verbruikers (lampjes, tijdsaanduidingen,…) die dag en nacht wat energie nodig hebben.

Zet deze apparaten zoveel mogelijk volledig uit met een aan/uit knop of via een stekkerdoos. Door het sluipverbruik in te perken, kan je tot 150 euro per jaar besparen!

Wassen, drogen en strijken Wassen op 30° levert zeer goede wasresultaten op en bespaart elektriciteit. De droogkast is een ware energievreter. Ook buiten de zomermaanden kan de was vaak op een rekje of buiten gedroogd worden. Strijken is niet je favoriete bezigheid? Plooi je droge was dan onmiddellijk op.

…KVC WESTERLO? Vorig jaar maakte IZEN van ’t Kuipke in Westerlo het eerste groene voetbalstadion van België. Een promotie naar de hoogste voetbalafdeling zat er voor KVC Westerlo helaas niet

events

energie tips winter

6 oktober 2013 Energie Innovatie Festival Openbedrijvendag http://www.izen.eu/openbedrijvendag

28-29 september 2013 CEDUBO-beurs http://www.cedubo.be

26 oktober 2013 EcoHome Infoavond Belfius-klanten Technopolis - Mechelen http://www.ecohomeweb.be

1 oktober 2013 CEDUBO - infodag verwarming en ventilatie http://www.cedubo.be

1-3 november 2013 9-11 november 2013 Ecobouwers Opendeur http://www.ecobouwers.be

5 - 13 oktober 2013 BIS-beurs - GENT http://www.bisbeurs.be

3-8 december 2013 Aribex beurs http://www.agribex+.be

Beperk het gebruik van dampkappen Dampkappen zuigen niet alleen de slechte geurtjes en de overmatige damp weg, maar zuigen zo ook de warme lucht naar buiten. Zorg dus dat de dampkap niet langer dan nodig aan staat.

Isoleer je waterleidingen CV-leidingen geven onnodig veel warmte af. Door buisisolatie in onverwarmde ruimten (zoals de kruipruimte) bespaar je op je stookkosten. Isoleer ook de koudwater buitenleiding tegen bevriezing.

Veranderen van energie-leverancier Dit is één van de eenvoudigste manieren om je factuur te verlagen. Zo kan je bij Lampiris tot 270 euro per jaar besparen, en dit met 100% groene energie!

Energie-audit Wil je een energiepositieve woning? Dan moet je eerst een duidelijk beeld schetsen van je huidige situatie. Na een onafhankelijke analyse, kan je een gedetailleerd rapport krijgen van je huidige situatie.

Via www.ecohometool.be kan je alvast een gratis voorproefje krijgen van de audit.

13

Groen Nieuw Passief bouwen of niet? Dat vroegen ook Bob en Nele zich enkele jaren geleden af. Dat hun nieuwe woning een lage energiewoning zou worden, stond vast. “We vonden het een evidentie om, met het oog op de toekomst, zo energiezuinig mogelijk te bouwen”.

“We zijn vertrokken vanuit het idee van een passiefbouw. Maar na het afwegen van de voor-en nadelen zijn we uiteindelijk bij een actieve woning uitgekomen,” vertelt Bob. Een actieve woning wekt, dankzij hernieuwbare energietechnieken, zelf alle energie op die nodig is.

“Met de kosten die we uitspaarden door niet voor een passieve woning te kiezen, konden we investeren in een lucht/water warmtepomp en zonnepanelen. De warmtepomp zorgt zowel voor de verwarming van de woning als voor ons warme water. We hebben dus geen gas meer nodig. Op de technische ruimte na, ligt er vloerverwarming in elke kamer.”

NIEUWBOUW

“Maar ook bij het uittekenen van de woning is er uiteraard veel aandacht besteed aan energiezuinigheid. Zo is de bouwschil zeer goed geïsoleerd.

In plaats van de slaapkamers op de bovenste verdieping te maken, ligt ons slaapgedeelte helemaal onderaan. Door de slaapkamers 1,5 meter onder de grond te bouwen, profiteren we van het isolerende effect van de bodem. Onder de grond vriest het nooit, daardoor gaat er in de winter minder warmte verloren. In de zomer voelt onze slaapkamer dan weer veel frisser aan. Wanneer het buiten warm is, is het beneden meestal maar 18 à 20 graden.”

“We wonen nu meer dan een jaar in onze woning en hebben nog maar twee keer een factuur van €20 voor elektriciteit in de bus gehad. De elektriciteitsmeter staat momenteel onder nul. Dat is hét bewijs dat dit woonconcept echt werkt. We hebben heel goed nagedacht over onze woning. Dat heeft duidelijk geloond.”

14

http://youtu.be/fa58n28qh1c

BouweN en oud Bijna 60% van de Belgen woont in een woning die ouder is dan 30 jaar. Er is in ons land nog heel wat werk is op vlak van energiezuinigheid. Lut en Fons bouwden in 1978 een woning die volledig voldeed aan de normen van toen.

Vijfendertig jaar later stijgt hun energiefactuur elk jaar.

Om opnieuw controle te krijgen over het energieverbruik in hun woning, besloten Lut en Fons een beroep te doen op het Ecohome concept van IZEN. “We wisten niet goed welke maatregelen het verschil zouden maken in onze woning en of we in aanmerking kwamen voor een warmtepomp. Daarom hebben we een energieaudit van EcoHome laten uitvoeren. Zo kregen we een volledig overzicht van hoe we van ons huis een lage energiewoning konden maken. Maar ook voor de maatregelen zelf konden we er terecht. We kregen een persoonlijke energie renovatie coach: Thomas.”

“Uit de analyse bleek dat het isoleren van ons dak en de spouwmuren onze energiekosten stevig zou verminderen. Daarnaast konden we een zonneboiler plaatsen en een paar zonnepanelen bijleggen om ons volledige verbruik te dekken. De isolatie is ondertussen al gebeurd, de zonneboiler en zonnepanelen laten we binnenkort plaatsen. Daarnaast wilden we graag afstappen van onze mazoutverwarming. Mazout wordt steeds duurder en het is niet meteen een milieuvriendelijke manier om je huis te verwarmen. Daarom hebben we beslist om een warmtepomp te laten installeren. Onze oude mazoutketel was zo zwaar dat hij, met de extra isolatie die nu gebeurd is, onze woning wel 3 keer zou kunnen opwarmen. Je kan je inbeelden hoeveel energie we nu besparen! In totaal zal alles al binnen 7 jaar terugverdiend zijn, zo groot is het verschil in energiekosten.”# (jly)

http://www.ecohomeweb.be

RENOVATIE

15

Blue Corner en IZEN gaan samenwerken

16

BMW Vision

“Ja, elektrisch rijden is voor morgen” Is elektrisch rijden verre toekomstmuziek? Volgens Patrick Maquoi zullen we daar al over een jaar of drie helemaal anders over denken. Met zijn bedrijf Blue Corner strijdt hij mee om een plaats in een markt met een enorm potentieel. ‘Vergelijk het gerust met de opkomst van de telecom.’

“Het netwerk van laadpalen voor elektrische wagens kan je vandaag vergelijken met het zetten van zendmasten voor mobiele telefonie vroeger. De operatoren waren die al aan het plaatsen voor mensen massaal gsm’s zijn gaan kopen. Nu is de gsm gemeengoed, net als mobiel internet, of internet en digitale televisie in je huis. En zo zal het ook zijn met elektrische wagens.

Maar daarom moeten we eerst een goede dekking hebben van laadpalen over heel Vlaanderen, waar je met abonnementen je wagen, fiets of scooter kan opladen. Dat is wat Blue Corner doet. Een gigantische klus, net als pakweg het leggen van de internetkabel – al is ook dat niet eens zo lang geleden.”

U spreekt erover als iets heel concreets, terwijl elektrisch rijden bij de meeste mensen hoogst verre toekomstmuziek is.

“Voor de hele sector is 2020 een scharnierjaar, dat is geen verre toekomst.

Dan moet elektro-mobiliteit dicht bij de doorbraak zitten. Dat is inderdaad snel, gezien we nu echt nog in de proeffase zitten. We zijn met Blue Corner nog maar drie jaar bezig, en zitten in één van de Vlaamse proeftuinen of innovatieplatformen van minister Ingrid Lieten. Maar je kan zelfs in deze fase al spreken van concurrentie. Er zijn al een aantal spelers op de markt, en allemaal willen we in pole position staan wanneer elektrisch rijden doorbreekt.”

Wat staat er nog in de weg van die doorbraak?

“Er zijn drie zogenaamde road blocks.

De aankoopprijs van een elektrische wagen, de autonomie van de batterij, en het aantal laadpunten. Wat de batterij betreft, dat gaat heel erg snel.

Opslag van elektriciteit is een heel complexe zaak, maar de grote jongens zijn er zich nu al een aantal jaren mee gaan bemoeien, en dat scheelt heel wat. Er wordt vandaag een berg geld geïnvesteerd in batterij-onderzoek.

Niet alleen door de grote autoconstructeurs, maar ook bijvoorbeeld door gsm-producenten – opnieuw een gelijkenis tussen de twee sectoren. Je ziet twee evoluties op dat vlak: de ene zorgt ervoor dat betere batterijen langer 17

›

PRESENTATIE Duurzaamheid, geeft energie aan je bedrijf Duur: 30 min Reservatie: info@IZEN.be

Kris Duchesne Head of B2B Department Spreker over duurzaamheid

“Wat kan ik doen om mijn energiefactuur onder controle te houden? Gaat het licht uit als de kerncentrales dicht gaan? Winnen bedrijven die inzetten op duurzaamheid? Gaat de energieprijs stijgen of dalen?”

Op die vragen willen we met onze presentatie een antwoord bieden. We hebben heel wat kennis verzameld rond duurzaam ondernemen en zijn tot interessante conclusies gekomen die bedrijven kunnen helpen hun kosten onder controle te houden én aan klantenbinding te doen.

18

EcoCompany op maat van ondernemers Samen met IZEN werkt 4IS, een zusterbedrijf van Blue Corner, aan een partnership op maat van bedrijven. Onder de noemer EcoCompany kunnen ondernemers binnenkort vragen om hun bedrijf te vergroenen. Na een doorgedreven energieaudit, stelt 4IS een energierapport op. Daar wordt door IZEN een stappenplan aan toegevoegd, waarbij ondernemers kunnen kiezen welke doelen ze zich stellen.

2020 wordt een scharnierjaar voor elektrisch rijden doen rijden, de andere dat een batterij op steeds kortere tijd opgeladen wordt.

Zo komt er nu een Renault op de markt die je in 1,5 uur helemaal oplaadt. Een jaar geleden was dat nog acht uur. Zo snel gaat het dus.”

En hoe lang doe je daar dan mee?

“Vandaag is een gemiddelde autonomie 140 kilometer, maar een Tesla bijvoorbeeld doet al 300 kilometer. Nu, de meeste mensen doen heus geen 140 kilometer op een dag. En als laadpalen overal zijn ingeburgerd, kan je gerust even bijladen tijdens de lunch. Dat zal werken met abonnementen van verschillende laaddienst-aanbieders, zoals Blue Corner. Van wie de laadpaal zelf ook is, ook als je met je gsm op een ander netwerk zit, krijg je toch de factuur van je eigen aanbieder. Zo kan je nu al met het Blue Corner abonnement bijvoorbeeld perfect in Nederland, Duitsland en andere Europese landen terecht.”

Renault Twizy

Doet onze overheid genoeg om elektromobiliteit te stimuleren?

“Er zijn wel beperkte stimuli, maar in de buurlanden gaat men toch verder. In Nederland zorgt de gemeente ervoor dat er een laadpaal komt, als een inwoner een elektrische wagen heeft gekocht - ‘Paal Volgt Auto’, heet dat daar. In Frankrijk krijg je een subsidie tot 7000 euro.”

“Nu, auto’s zijn een ding, maar een heel aantrekkelijke markt voor ons wordt ongetwijfeld die van de scooters. De abonnementsformules om met een elektrische scooter te rijden ligt echt heel laag. En bovendien trekt zo’n ding – scooter of wagen – veel sneller op dan hun tegenhangers met een klassieke motor. Het is ook de reden waarom de nieuwste elektrische wagens er uitzien als dure bolides. De tijd van de koekendozen is finaal voorbij.”

“Vandaag gaan we beginnen aan een pilootproject’ aldus Patrick Maquoi. ‘We gaan een bedrijf helemaal vergroenen volgens dat stappenplan, waardoor we het concept van EcoCompany op punt kunnen stellen.”

“De link tussen elektromobiliteit en groene energie is dan ook evident.

Als je geen groene energie gebruikt voor je motor, dan haalt het niets uit, natuurlijk. Dan kan je het evengoed niet doen. En ook andersom kunnen de twee elkaar van dienst zijn. Zo kan het opladen van je wagen een perfecte oplossing zijn om de overtollige stroom van je zonnepanelen efficiënt te gebruiken.

Wie weet fungeert je auto ooit als een soort energieopslag voor je hele huis. Toekomstmuziek, dat zeker. Maar je ziet dat het snel kan gaan.”#

(jh)

Peugeot 609 Concept Car Design 19

De Klimaatmaker

Beter dan Playstation Luiz, Ward en Pim liggen in de eerste plaats wakker van auto’s, hun nieuwe klas en het laatste Playstation-spelletje. Niet van energie en elektriciteit. ‘Dat komt toch gewoon uit de grond?’ Maar dan hadden ze de Klimaatmaker nog niet gezien, het nieuwe energiespel van IZEN en Technopolis. ‘Ai, dit stoot veel te veel CO2 uit!’

Pim, Luiz en Ward

20

Zelf een stad van energie voorzien, creatief recycleren of een vliegtuigje op zonne-energie doen werken. Technopolis maakt kinderen al meer dan tien jaar warm voor wetenschap en technologie. Ook het klimaat en hernieuwbare energie spelen er een belangrijke rol.

Onder andere in de Klimaatmaker, een spelopstelling waar IZEN aan meewerkte. De Klimaatmaker maakt deel uit van de nieuwe zone Xplora, waar

jongeren de beroepen van de toekomst kunnen ontdekken. Zoals deze drie 13-jarige pubers in ons zog. Eerste vaststelling: Luiz, Ward en Pim lopen geïntrigeerd Technopolis door, op ontdekkingsreis van het ene naar het andere spel. Een vliegtuig besturen, een 3D foto maken, fietsen in de lucht, … “Hier komen we zeker nog eens terug!”

Luiz de weerman

DE NIEUWE WEERMAN

Aangekomen bij de opstellingen van de Klimaatmaker vertelt Luiz enthousiast dat hij later weerman wil worden. En na de uren piloot. “Ik word de nieuwe Frank Deboosere!

Aardrijkskunde was altijd al mijn beste vak, zeker de onderdelen over het weer.” Ward houdt het liever op ontwikkelaar van games of chirurg, terwijl Pim gewoon veel geld wil verdienen. Maar het weer presenteren in Technopolis, daar zijn ze alle drie meteen voor gewonnen.

“Welkom beste kijkers. Vandaag passeert een orkaan over België.

Alle windmolens zijn preventief stilgelegd. Blijf binnen en probeer kalm te blijven. Zo, morgen is het de beurt aan Sabine!” Op de ‘Technopolis weerkaart’ kies je zelf of er zon of wolken te zien zijn aan de hemel.

Maar het weerbericht geeft ook een indicatie van de hernieuwbare energie die daardoor opgewekt wordt.

Een stad van energie voorzien, het tweede deel van de Klimaatmaker, is een moeilijkere opdracht. Door de juiste energiebronnen op de juiste plaatsen op een scherm te zetten, moeten ze genoeg energie opwekken voor alle inwoners. Maar hun keuzes hebben ook gevolgen voor de CO2-uitstoot van de stad. Waar de elektriciteit bij hen thuis vandaan komt, daar denken de jongens niet echt over na. “Stroom komt gewoon uit de grond,” lacht Pim. Beginnen doen ze met een kerncentrale. “We zetten ze ver van de stad.

Is het dan veilig?” De kerncentrale levert meteen voldoende energie voor alle inwoners, wat gevolgd

wordt door een “Yes” en “Laten we er nog een stuwdam, een gascentrale en zonnepanelen aan toevoegen.” Hun resultaat? “We wekken 500% op van de energie die nodig is.

Wat een topscore! Te veel energie?

Dat is toch goed!” Wanneer ze een blik werpen op hun CO2-uitstoot, moeten ze even slikken. “Wat een lang getal.”

Bij hun tweede poging houden de jongens ook rekening met de kadertjes met voor-en nadelen die bij het plaatsen van elke energiebron verschijnen. Een kerncentrale produceert nucleair afval, een stuwdam schaadt het ecosysteem, zonnepanelen kunnen enkel overdag energie

“Hallo meneer, mag ik een beetje elektriciteit van u kopen?”

Hilariteit. produceren, … Een moeilijke discussie. Uiteindelijk gaan ze voor een combinatie van windmolens, zonnepanelen en een stuwdam. Met 11,36 g CO2 per kWh elektriciteit als resultaat. “Dit is geen eenvoudig, maar wel een leerrijk spel,” vertelt Luiz. “Nu weet ik dat je niet te veel energie moet opwekken, maar ook niet te weinig. En dat een windmolenpark veel energie produceert,

terwijl een gascentrale een grote CO2-uitstoot heeft.”

Hoe zou in België de meeste elektriciteit worden opgewekt, vragen de jongens zich af. “Met windmolens?” gokt Ward. Pim en Luiz denken dat de kerncentrales het grootste deel produceren. Correct! Maar het idee dat België ook energie koopt in het buitenland, vinden ze te gek voor woorden. “Hallo meneer, mag ik een beetje elektriciteit van u kopen?”

Hilariteit.

Tijdens het laatste spel van de Klimaatmakers kunnen Luiz, Pim en Ward hun persoonlijke milieuimpact berekenen. Eet je elke dag vlees? Drink je leidingwater?

Hoeveel auto’s heb je thuis? Hoe vaak koop je een nieuwe gsm? Om een antwoord te geven moeten ze als een vogeltje naar het juiste nestkastje vliegen. “We zijn zeker niet elke dag met het milieu bezig, maar letten er wel op het licht uit te doen, afval te recycleren, enzovoort. Allemaal kleine dingen waarmee je toch veel energie kan besparen.”

De jongens zouden gerust meerdere dagen kunnen ronddwalen in Technopolis zonder zich te vervelen. Elke installatie weet andere zintuigen te prikkelen en daagt hen uit nieuwe dingen te proberen. Wanneer het tijd is voor de terugrit zijn ze op z’n minst een beetje geïnspireerd door de opstellingen rond energie. “Rijdt deze auto ook op zonne-energie,” vraagt Luiz. “Nee? Jammer!” Een zonneauto voor particulieren… Misschien kunnen de jongens dat zelf uitvinden?

21

›

GROEN, GROENER, GROENST

IZEN zonnepanelen

Dat Technopolis voor De Klimaatmaker in zee ging met IZEN, is geen toeval. Enkele jaren geleden plaatste IZEN 1.300 zonnepanelen op het dak van Technopolis. Die voorzien het doe-centrum voor één derde van energie. Al is dat maar een deel van de duurzaamheidsactie in Technopolis. “We hebben geïnvesteerd in vuilnisbakken voor gescheiden afval, bewegingssensoren in plaats van lichtschakelaars, LED-verlichting …,’ vertelt gedelegeerd bestuurder van Technopolis Erik Jacquemyn. Voor die inspanningen ontving Technopolis zelfs De Groene Sleutel, een internationaal label voor milieuvriendelijke toeristische attracties.

IZEN EN DE KLIMAATMAKERS Bij IZEN hoopt men dat de nieuwe opstellingen jongeren meer inzicht kunnen geven in het klimaat. “Wie weet kunnen we hen warm maken voor een wetenschappelijke studierichting waarmee ze zelf een bijdrage kunnen leveren,” vertelt CEO Gie Verbunt. “Onze medewerkers hechten veel belang aan hoe zij in hun job het verschil kunnen maken. Onze ingenieurs zorgen er voor dat zonnepanelen zo veel mogelijk opbrengen. Onze energie-experts helpen gezinnen energie te besparen. Misschien komt één van de jonge klimaatmakers, later wel bij IZEN terecht.”

22

KONINKLIJKE OPENING Op 17 mei openden prins Filip en prinses Mathilde, ondertussen koning en koningin, het nieuwe deel van Technopolis. Door de uitbreiding werd Technopolis op slag ongeveer één derde groter. “Technopolis wordt in de eerste plaats niet groter, maar vooral anders. Nog meer gemaakt op maat van de bezoeker,” vertelde de voorzitter van Technopolis Luc Van den Brande. In de nieuwe ruimtes werd onder andere een kinderlab en de zone Xplora ondergebracht. Met Xplora wil Technopolis jongeren helpen bij het ontdekken van hun talenten, waarvan Klimaatmaker er één is. Ondanks de regen waagden ook Filip en Mathilde zich in Xplora aan het presenteren van het weer. Prinses Mathilde zei alvast te duimen voor beter weer voor de zonnepanelen op het dak van Technopolis. # (jly)

http://www.youtube.com/ user/IZENGROUP

23

“Natuurlijk zijn zonnepanelen nog rendabel�

24

Freya dient van antwoord

De naam van Vlaams minister van Energie Freya Van den Bossche kan in de groenestroomsector steevast op heel wat tandengeknars rekenen. De kritiek op haar beleid is niet min. Onterecht, vindt ze. “Er is nood aan rust. Door alle commotie zijn mensen vergeten dat zonnepanelen wel degelijk nog rendabel zijn.”

“Er wordt vandaag geen zonnepaneel meer verkocht in Vlaanderen”, is een vaak gehoorde boutade in de sector van de groene energie. De cijfers van een niche die een jaar geleden nog een van de snelstgroeiende en meest beloftevolle sectoren was, zijn dan ook allesbehalve goed. Enkel spelers die een breed gamma aanbieden aan duurzame energie-oplossingen, zoals IZEN, doen het nog goed. Als reden voor die bruuske omslag wordt steevast naar de overheid verwezen, die in recordtempo haar stimulansen voor deze sector terugschroefde. Met bijkomende belastingen als een injectietarief, en verplichtingen voor dure verzekeringen, lijkt de overheid groene stroom zelfs uitdrukkelijk te viseren. Maar hoe denkt ze dan haar amitieuze klimaatdoelstellingen te kunnen bereiken? En zelfs al zijn ook velen in de sector het erover eens dat de vroegere subsidies, samen met de fiscale aftrek, overdreven waren, dan blijft dit toch een brute evolutie?

Waarom is er niet geopteerd voor een tussenoplossing?

We moeten zoveel mogelijk hernieuwbare energie opwekken tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kost. Iedereen weet dat de prijzen voor zonnepanelen de afgelopen jaren gigantisch gedaald zijn. Dan zou het onverantwoord zijn om de subsidies niet mee te laten zakken. Het nieuwe systeem zorgt ervoor dat dergelijke evoluties in de toekomst automatisch worden meegerekend bij het bepalen van de steun. Het rendement van 5 procent is het uitgangspunt. Wanneer de technologie duurder of goedkoper wordt of wanneer de elektriciteitsprijs verandert waardoor het voordeel van zonnepanelen groter of kleiner wordt, zal de steun automatisch worden aangepast. Op die manier zorgen we niet alleen voor een gezond rendement voor wie nu zonnepanelen wil installeren, maar geven we de sector ook meer zekerheid.”

“De Vlaamse steun garandeert een jaarlijks rendement van vijf procent op een investering in zonnepanelen, en dat gedurende vijftien jaar.”

Freya Van den Bossche: “Ik blijf ervan overtuigd dat we voluit de kaart van de hernieuwbare energie moeten trekken. Dat is de enige manier om onze energievoorziening om langere termijn betaalbaar te houden. Alleen door te investeren in onze eigen, schone energievoorziening kunnen we onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen, waarvan de voorraden beperkt zijn en de prijzen de komende decennia dus alleen maar kunnen stijgen. Bovendien is het de enige manier om onafhankelijk te worden van buitenlandse overheden en bedrijven.

Maar dat betekent niet dat je overdreven subsidies in stand moet houden. Het hervormde steunmechanisme garandeert een jaarlijks rendement van vijf procent op een investering in zonnepanelen, en dat gedurende vijftien jaar. Dat is flink meer dan wat een spaarboekje opbrengt.

Het aanzienlijke jobverlies in die sector is daar vandaag alvast geen teken van.

Bedrijven die creatief zijn, vinden zeker oplossingen. We zien dat er sinds begin dit jaar massaal veel zonneboilers geplaatst worden.

Ik ben er zeker van dat die evolutie deels komt doordat bedrijven die vroeger vooral op zonnepanelen focusten, nu differentiëren en ook meer nadruk leggen op zonneboilers. Dat en het feit toen de federale regering de fiscale aftrek voor zonneboilers schrapte, ik de Vlaamse premie verhoogd heb om een redelijke terugverdientijd te blijven garanderen. En wat zien we? Blijkbaar slaat die premie veel beter aan dan de belastingaftrek ooit heeft gedaan: wie een zonneboiler plaatst krijgt nog altijd evenveel als vroeger, maar hij hoeft wel niet meer te wachten op de afrekening van zijn belastingen. Hij krijgt de premie meteen.

Vergeet ook niet dat iedere nieuwbouw vanaf volgend jaar verplicht een systeem van hernieuwbare energie-opwekking zal bevatten. Gezinnen die bouwen zullen onder andere kunnen 25

kiezen voor een zonneboiler, zonnepanelen of een warmtepomp. Ook die maatregel zal voor extra tewerkstelling in de sector zorgen. EN met een rendement van 5 procent voor zonnepanelen moet je toch ook nog naar de consument kunnen stappen? Volgens mij zal de hernieuwbare energiesector in de toekomst dus nog steeds een van de belangrijkste sectoren in onze economie zijn.”

Dan moet de perceptie wel veranderen. De Vlaming lijkt veel vertrouwen verloren te hebben.

“Mij heb je de voorbije jaren nooit horen beweren dat zonnepanelen niet meer rendabel zouden zijn. Ik heb elke gelegenheid aangegrepen om positief te communiceren over het nut van eigen, milieuvriendelijke energie-opwekking, onder meer met zonnepanelen. En ik heb ervoor gezorgd dat er nog steeds een mooi rendement gegarandeerd wordt voor wie er wil in investeren. Het is natuurlijk zo dat de sector - om heel begrijpelijke redenen - heeft geprotesteerd tegen de steunverlaging met de boodschap dat het minder interessant zou zijn om te investeren in zonnepanelen. Daardoor is de boodschap dat de investering nog altijd een rendement van vijf procent oplevert

wat ondergesneeuwd geraakt. Ik ben daarom blij dat ik begin dit jaar samen met de sector een grootschalige communicatiecampagne heb kunnen voorstellen om het belang van PV te onderstrepen.

Ik denk dat er vooral nood is aan rust. Niemand vaart wel bij aanhoudende commotie. Het kader om een duurzame groei te realiseren is er. Als de sector daar verstandig mee omgaat, zal de consument opnieuw snel volgen.”

En wat met de toekomst? De volgende Vlaamse legislatuur krijgt de fiscale hefboom in handen. Mocht u minister blijven, hoe zou u die hefboom dan gebruiken om duurzame woningen te promoten?

“Ik stel vast dat de zonneboiler pas een succes is geworden toen de fiscale aftrek vervangen is door een premie die onmiddellijk uitbetaald wordt. Los daarvan ben ik het met u eens dat de staatshervorming ons heel wat mogelijkheden biedt op het vlak van woningfiscaliteit. Maar het is nog iets te vroeg om het over de concrete invulling daarvan te hebben.”# (jh)

h���

h��� Inleiding

Bereken je besparing

Praktische tips

Rapport

BErEkEn jE BEsparIng Met de EcoHome tool kan je in 2 stappen berekenen waar je energie kan besparen.

MIjn wonIng Type woning Isolatiepeil dak Isolatiepeil muren Mijn ramen zijn Bron verwarming Bron verwarming sanitair warm water VErBruIkspaTroon Droogkast

Bereken besparing

Word energie onafhankelijk in 2 stappen

word energie onafhankelijk in 2 stappen

De EcoHome tool is een handige applicatie die jou in een paar stappen een totaal overzicht geeft van je huidig verbruik en mogelijke besparing. Met een slimme mix van besparende maatregelen en hernieuwbare technologieën maken we je gezin de komende 25 jaar onafhankelijk van energieprijsstijgingen. Ontdek snel de besparingsmogelijkheden voor jouw specifieke gezin!

Download gratis op www.EcoHomeTool.be

26

opinie Gie Verbunt - CEO IZEN

De overheid lacht groen “In 2020 zal minstens 20,5% van onze energie hernieuwbaar zijn,” verkondigde de Vlaamse overheid een tijdje geleden trots. Een mooi idee, en een waar wij zeker ons steentje toe willen bijdragen. Maar is het de ministers wel menens? Want een aantal beslissingen gaan regelrecht in tegen onze groene ambitie.

Wat met het schouwspel van de afgelopen jaren in de Vlaamse regering bijvoorbeeld? “Subsidies voor zonnepanelen!” riep eerst een regeringslid met das. Het succes was groot. Té groot, blijkbaar. “Subsidies verminderen!,” keerde zijn vrouwelijke collega het stuur. Maar zelfs dan genoten mensen met zonnepanelen nog altijd van goedkopere energie. “De oplossing is eenvoudig,” besloot nog een andere minister in maatpak.

“Belastingen op de zon. Natuurlijk.”

Een belasting op zonne-energie? Dat zal de productie van hernieuwbare energie niet meteen aanmoedigen. Laat groene energie concurreren met andere elektriciteit, maar dan op een eerlijke manier. Calculeer de opslagkost van radioactief afval mee in de elektriciteitsprijs. Én de verzekeringspremie voor de kerncentrales die Electrabel niet betaalt. Én de kosten van de klimaatverandering door de CO2-uitstoot van steenkool- en gascentrales. Je zal merken, er zal geen schadelijke energie meer verkocht worden.

Maar dat heeft men ook in Europa duidelijk niet begrepen.

“En wat als we Chinese zonnepanelen nu eens duurder maken?”, bedachten ze daar deze zomer. “Wat een briljant idee!”

In augustus dwong EU-Commissaris Karel De Gucht een hogere prijs af voor zonnepanelen uit China. Daarmee wou hij een handvol failliete Europese zonnepaneelproducenten redden. Geweldig voor het ego van Karel! Maar de Chinezen lachen zich te pletter.

Zij maken plotsklaps veel meer winst en wij moeten ineens veel meer betalen voor zonnepanelen. Dus worden er minder zonne-installaties geplaatst wat leidt tot minder tewerkstelling en minder verkoop voor de Europese producenten. Terwijl de regeling net voor hen bedoeld was. De hele groene economie is erop achteruit gegaan. Het moment waarop de prijs van

“Voor alle duidelijkheid: ik ben tégen subsidies voor zonnepanelen”

groene energie gelijk is aan die van bruine energie, is voor minstens twee jaar uitgesteld. Dat kan tellen als groen signaal!

Was een beetje financiële steun voor de Europese producenten zo’n ondenkbare oplossing voor de EU? Of is dit, behalve voor onze landbouw, in onze geglobaliseerde vrijhandelswereld taboe?

Onze overheden zijn in de war. Laten we hen daarom uit hun lijden verlossen: Hernieuwbare energie ís de enige oplossing voor onze energiebevoorrading. Geen twijfel mogelijk. Op liefhebbers van kernafval na, wil iedereen meer groene energie.

Maar hoe?

Moet dat via subsidies? Luid en duidelijk: nee! Ik ben tégen subsidies voor zonnepanelen. Mensen hebben het geld van de overheid niet nodig om die keuze te maken. Instaan voor je eigen energie, je eigen comfort. Dat is toch zalig? Controle van je eigen energiekosten en elke dag genieten van je eigen groene elektriciteit. Subsidies maken hernieuwbare energie alleen maar afhankelijk van grijze mannen en vrouwen in pakken.

Wat moet een slimme regering dan doen? Het nut van zonneenergie van de daken schreeuwen! Daken die ons onafhankelijk maken van fossiele brandstoffen. Een duidelijk signaal.

Niet enkel woorden, maar ook daden. Dat hoeft niets te kosten. Leg zelf zonnepanelen op je overheidsgebouwen en betaal ze met de gerealiseerde besparing. Neem zélf eens initiatief voor televisiespotjes: ‘stroom van eigen kweek.’

Laten wij het heft ondertussen zélf in handen nemen. We zijn sterker dan we denken. Hernieuwbare energie is een positieve keuze. Choose life. Een leven vol schone energie. Onafhankelijk van onvoorspelbare energieprijzen, kernenergie en slinkende fossiele brandstoffen. Wij vechten vóór windmolens.

Of, om het met de woorden van een goeie vriend te zeggen: “Power to the people!”

27

Financiering zonder subsidies

28

De zoektocht naar het groene geld Net op het moment dat iedereen overtuigd geraakte van het nut van duurzame energie, heeft de overheid haar hulp ervoor fel teruggedraaid. Maar hebben groene (ver-) bouwers wel subsidies nodig? Er is op meer plekken groen geld te vinden dan je denkt. Bij IZEN zelf bijvoorbeeld.

In een dure residentiële wijk in Chicago, Oak Parks, zullen bewoners binnenkort genieten van een zogenaamde ‘smart grid’. Dat is een elektriciteitsnet dat de hele tijd monitort hoeveel stroom er verbruikt wordt en waar, en die elektriciteit daar op de meest efficiënte manier naartoe leidt. Het hele net is groen, voorzien van innovatieve batterijen en onafhankelijk van de grote stroomleveranciers.

En gratis.

Gratis? Jawel. De bewoners van Oak Park hebben het Zuid-Koreaanse Smart Grid Institute aangeboden om de door hen ontwikkelde nieuwe installaties te

testen in de wijk, in ruil voor de helft van de 4 miljoen euro die het netwerk zal kosten. De andere helft zal komen van het International Institute for Sustainable Design. Voor de twee instituten is het project interessant voor onderzoek, en de bewoners moeten zich geen zorgen meer maken om hun energiefactuur. Met andere woorden: wie geen geld heeft om dure installaties te leggen, die moet vindingrijk zijn.

Dat is een belangrijke regel in deze tijden. Dan is groene stroom en duurzame energie eindelijk doorgebroken in het maatschappelijk debat, en dan trekt de overheid een groot deel van haar steun terug! Van de fiscale steun voor groene

investeringen blijft enkel die voor dakisolatie over. Om vensters en oude stookketels te vervangen, of zonneboilers en zonnepanelen te installeren, zijn er nog premies, maar die zijn vaak teruggeschroefd. In Vlaanderen zijn de terugverdientijden voor zulke investeringen dan ook fors gestegen. Als je je daarbij neerlegt tenminste.

Groene banken Want er zijn oplossingen. De eerste komt, misschien onverwacht, van één van de meest gecontesteerde sectoren van de afgelopen jaren: de banken.

Hen is het belang van duurzaamheid al29

›

IZEN zonneboiler sinds 1987 Het enige uit de jaren 80 dat nog hot is!

26 jaar geleden werd de eerste IZEN zonneboiler ge誰nstalleerd. Vandaag produceert die nog altijd zalig, warm water. Dat bespaart heel wat energie.

Van duurzaamheid gesproken!

30

energy systems

financiering zonder subsidies

Groene leningen zijn tot 1,5 procent goedkoper bij de bank lerminst ontgaan. En dus zetten ze het beleid van de overheid, met verlaagde rentevoeten voor groene kredietnemers gewoon voort.

“Toen de overheidsstimuli nog groter waren, hadden wij al beslist om groene investeerders een extra zet te geven”, zegt Jan Waeterschoot, verantwoordelijk voor de groene consumentenkredieten bij Belfius. “We deden dat niet alleen via lagere rentevoeten, maar ook door onze mensen op te leiden, zodat ze klanten konden begeleiden in de wirwar van premies en regels. Dat was een succesverhaal. Maar toen het beleid veranderde, stortte het in elkaar.

Er heerste een perceptie bij klanten dat groene investeringen niet meer interessant waren. Dat is niet zo, weten we.

En dus zijn we, los van de overheid, ons beleid van groene, aantrekkelijke rentevoeten verder gaan zetten.”

“Wat er dan interessant aan blijft voor mensen? Controle, zou ik zeggen. Een belangrijk punt dat wij altijd meegeven, is het belang van groene investeringen als pensioenplanning. We sparen al via drie pijlers voor ons pensioen, maar een eigen woning is voor ons zeker een extra pijler. En dan vooral een duurzame eigen woning. Wie met pensioen gaat, verliest doorgaans een groot deel van zijn maandelijkse inkomen. Dat noemen we de pensioenkloof. Wanneer iemand dan steeds meer moet betalen voor zijn of haar energie, en de energieprijzen zullen blijven stijgen, dan wordt die pensioenkloof almaar groter. Ben je minstens voor een deel energie-onafhankelijk, dan hoef je daar al niet meer van wakker te liggen.”

“Concreet hebben we aantrekkelijke krediettarieven voor mensen die met onze partners samenwerken, zoals IZEN. Maar ook anders hebben klanten die lenen voor groene investeringen een groot voordeel. Op een consumentenkrediet, bijvoorbeeld voor een renovatie, scheelt het tot 1,5 procent in vergelijking met andere leningen. En bij een hypotheek houden we rekening met de extra koopkracht die iemand met een bijna energie-neutrale woning heeft, zodat die meer kan ontlenen dan een ander. We willen zulke verlaagde

tarieven ook uitbreiden naar mobiliteit, bijvoorbeeld voor elektrische wagens en met partners als Cambio. Waarom?

Omdat we duurzaamheid belangrijk vinden. Maar ook omdat we merken dat groene ontleners betere kredietnemers zijn, die minder vaak hun schulden niet kunnen betalen. En hoe minder risico, hoe minder we aanrekenen.”

Geld van overal Maar geld verloopt vandaag al lang niet meer enkel via de geëigende kanalen zoals banken, en zeker groene stroomgeld niet. Het opwekken van eigen energie, en de stroomoverschotten die mensen op die manier produceren, betekende het startschot van een internationale trend. In heel wat landen duiken vandaag platformen op waarop investeerders, van grote fondsen tot particulieren, hun geld kunnen steken in groene energieprojecten. Eigenlijk worden ze zo zelf een bank. Kijk op het Amerikaanse Joinmosaic.com, waar investeerders al een kleine drie miljoen dollar staken in allerlei projecten – en de rente die ze daarvoor ontvingen voor de volle 100 procent op tijd kregen. Projecten gaan van scholen over buurthuizen tot de lokale McDonalds, allemaal groen en allemaal gefinancierd via het internet. Ook Lightsource in het Verenigd Koninkrijk zoekt mensen, boeren en ondernemers om hun velden en daken ter beschikking te stellen van door hen geplaatste panelen – in ruil voor propere stroom en een lagere factuur.

Abundance is nog zo’n voorbeeld van de crowdfunding-trend die langzaam maar zeker rond groene energie ontstaat. En uiteraard kan Vlaanderen, of IZEN, in zo’n geval niet achterblijven.

“Het is onze bedoeling om in Vlaanderen ook zo’n platform op te zetten”, bevestigt Gie Verbunt, ceo van IZEN. “Een vehikel waar zowel grotere investeerders als particulieren die via crowdfunding geld willen steken in duurzame energie samenkomen, en waar anderen projecten kunnen aanbieden. Ik denk aan scholen of buurtcentra die zonnepanelen of zonneboilers willen installeren, aan jeugdbewegingen die bijvoorbeeld samen een zonneboiler willen aankopen om op kamp hun water te verwarmen, … Waarom zouden die altijd via de normale financieringskanalen moeten passeren? Waarom zouden de ouders en de leerkrachten niet kunnen mee investeren in de installatie van zonnepa-

nelen voor de school, en daar een kleine winst op maken? Door ze op die manier te organiseren kunnen zulke projecten loskomen van de eeuwige scheidsrechters die moeten beslissen of ze daarin willen investeren. We kunnen dat ook zelf, die controle nemen. Dat is het idee erachter, veel meer dan alleen centen.”

“Wij willen een platform opzetten rond crowdfunding en grote investeerders” Vandaag werkt IZEN Invest al volgens een gelijkaardige methode. Voor organisaties en ondernemingen die niet meteen zelf het geld hebben om een systeem voor groene warmte op te zetten, financiert IZEN de plaatsing en verkoopt het nadien de groene stroom.

Zo geniet voetbalclub Westerlo van zonne-energie en –warmte met door IZEN betaalde panelen en boilers op het dak van het stadion. Maar dat systeem kan je opentrekken, tot veel meer mogelijke investeerders en projecten.

“We willen een dynamiek op gang brengen rond het investeren in groene warmte”, aldus Gie Verbunt. “Het zijn grote plannen, maar we willen stap voor stap beginnen, van onderuit. Er moet nog veel beslist worden, want professionaliteit moet eerst komen. We denken dan ook aan een jury van kritische specialisten uit de energie- en de financiële wereld, die projecten op hun waarde beoordeelt en zelfs begeleiding biedt. Dat heeft nog wat voeten in de aarde, maar we gaan wel aantonen dat het kan. Volgend voorjaar hopen we klaar te zijn!”# (jh)

31

Het goede groene leven

Verbeter de wereld verwen jezelf

JUST A WAY OF LIFE! Groen doen = eco logisch Als je eigenaar bent van een MacBook, ben je waarschijnlijk op zoek naar de beste manier om dat kostbare stuk te beschermen tegen externe krachten. Silva ontworp deze design bamboe laptop case, het perfecte eco-accessoire in lijn met jouw moderne leven. Gemaakt van ecovriendelijke bamboe, een gepolijste lederen riem, wollen voering en een gladde buitenkant. www.inhabitat.com

Tyvek Niet alleen voor FedEx meer Wikkel je voeten in Tyvek Civic Duty schoeisel. Ze zijn gemaakt van een comfortabel, ademend materiaal, dat waterbestendig is en zeer duurzaam. Tyvek werd al lang gebruikt als dak- en gevelbescherming in de bouwsector. Of misschien ken je het van het materiaal dat gebruikt wordt in FedEx enveloppen? Civic Duty ontdekte de kwaliteiten van de Tyvek en heeft er een creatieve styling van gemaakt in 8 modieuze kleuren. De schoenen hebben een gerimpelde, versleten look. Het is normaal dat na verloop van tijd, de kleur van de schoen een beetje zal vervagen. De vintage look! Civic Duty schoenen zijn gemaakt met lijm en kleurstoffen die milieuvriendelijk zijn. De gestroomlijnde verpakking is gemaakt van gerecycleerde materialen. www.civicdutyshoes.com 32

Eco-fashion is trendy Today Is A Good Day! Stijlvolle hippe modezaak voor mannen en vrouwen! Alles is gemaakt met respect voor de natuur en de makers, ‘fair en eco’. Milieuvriendelijke jeans en eco-schoenen zijn in opmars. ‘eco’ is niet meer ‘alternatief’ maar juist trendy.

Het ‘geitenwollensokken’ imago is vervangen door een duurzaam maar vooral ook luxueus concept. Gezellig shoppen in Antwerpen en Gent of online via de e-shop. Je vind hier o.a. de merken: Nancy Dee, People Tree, Jux en Nudie Jeans. En nog een leuke tip, je kan er betalen met ecocheques! www.todayisagoodday.be

CAN WATCH Stoer horloge van blik GREEN ENERGY SMOOTHIE

Beat the winterblues

Laat je afspraak niet in het water vallen Waterklok Nooit meer de batterijen van je wekker vervangen? Dan ga je best voor een milieuvriendelijke klok die enkel en alleen op water werkt. Een galvanische cel in de klok produceert, door een chemische reactie, elektriciteit op als ze in contact komt met water. Om de twee weken ververs je best het water.

Verder loopt de klok helemaal op eigen energie!

Opkikkertje nodig? Neem je blender en op 10 minuten is je powershake klaar!

Wat heb je nodig? 1-2 bananen,1 perzik, 1/2 mango en een paar blaadjes spinazie, een paar schepjes Griekse yoghurt en wat ijs (indien gewenst).

Alles wat je nodig hebt, is een basis van bananen, de vrucht van uw keuze en uw favoriete bladgroente of vers kruid (spinazie heeft een milde smaak die goed mengt). Voeg genoeg water toe om te mengen en dan genieten, dat is het! www.smoothierecepten.com

Horloges van gerecycleerde frisdrankblikjes. Hoe cool is dat? De Can Watch is niet voor niets winnaar van de best of the best Red Dot Design Award 2013!

Een slim, basic en opvallend ontwerp en bovendien handgemaakt door mensen met een beperking. De stoere lederen banden van restleer complementeren de Can Watch tot een echte blikvanger. Dit duurzame horloge meet 6 cm en is 3 cm hoog, met eenvoudige zwarte wijzers onder een glazen wijzerplaat. Kies voor een honingbruine of een groene lederen polsband. Naast de eerlijke beloning voor de mensen in de sociale werkplaatsen, laat Alchemist 5% van de winst weer terug vloeien naar deze instellingen.. www.morethanhip.nl

Nite Ize BioCase iPhone

Sunjar Neem de zon mee

De composteerbare en biologisch afbreekbare Nite Ize BioCase beschermt uw iPhone 4S, 4 en 5. Het respecteert het milieu en maakt een kleurrijk persoonlijk feit allemaal op hetzelfde moment. Als dat niet duurzaam is? www.niteize.com

In een bokaal kan je meer bewaren dan enkel confituur. De Sunjar vangt overdag zonlicht op en geeft dat ’s nachts af. Zet de bokaal overdag buiten of voor het raam. Zodra het donker wordt, licht hij vanzelf op. In de Sunjar zit een zonnecel, die een kleine batterij oplaadt.

Dankzij een lichtsensor weet hij wanneer het donker is. Zo kan je ’s nachts toch nog genieten van de zon. www.izen.eu/shop

handgemaakt

diy knuffel

groenten bewaren Vers aan de muur

Nog een eenzame handschoen liggen? Maak er een leuke knuffel van!

Niet genoeg bergruimte om je groenten vers te houden? Het kan ook anders!

www.pinterest.com

www.pinterest.com

33

Het goede groene leven

Planckendael

Groene neushoorns Met hun indrukwekkende lichaam en opvallende hoorn, zijn de Indische neushoorns één van de bekendste publiekstrekkers in dierenpark Planckendael. Hoewel hun pootafdruk naar mensenmaat gigantisch is, is IZEN erin geslaagd de ecologische voetafdruk van de dieren enorm te verkleinen. Dankzij een openluchtdouche op zonne-energie kunnen de neushoorns genieten van heerlijk warme en milieuneutrale douches.

“Neushoorns zijn logge, maar gevoelige dieren.

Een dagelijkse warme douche houdt hun huid in topconditie,” zegt Ilse Segers van Planckendael.

Voor de met uitsterven bedreigde neushoorns zorgt de douche voor een spetterende ontspanning. Zin in een beestige uitstap? Ga zelf een kijkje nemen bij de neushoorns in Planckendael!

INSPIRATIE

www.planckendael.be

Seafoodwatch App Weet wat je eet

Scrooser Steppen zonder spierpijn Met zijn dikke banden surf je op de Scrooser al steppend door de straten. Met een beetje hulp van een elektromotor gaat dat lekker soepel. De Scrooser heeft de vetste banden ooit. Een voordeel daarvan is dat de e-scooter rechtop blijft staan.

Voor luie of lange momenten is er wel een zadel aanwezig. Staand scooteren heeft een reden.

De Scrooser heeft geen gashendel en ook geen gaspedaal. Hij gaat sneller als je met je voet een zet tegen het asfalt geeft. Net als bij een step, maar dan met elektrische hulpmotor. De Scrooser heeft op Kickstarter de drempel van 120 000 dollar gehaald. Oprichter Jens Thieme is blij: “Met dit kapitaal kunnen we onze innovatieve Impulse Drive ontwikkelen.” Naast de aandrijving is het aluminium frame bijzonder. “Het bestaat uit twee delen.

Elke helft is uit één stuk gebogen via een proces dat ‘free form 3D bending’ heet. Frame en vork wegen maar 2,5 kilo. De kruising tussen scooter en cruiser heeft een topsnelheid van 25 km/uur. De 1000 watt elektromotor versnelt het achterwiel zonder tussenkomst van kettingen en versnellingen. De accu is een lithium-ion batterij die 25 dagen energie vasthoudt en in drie uur oplaadt. www.scrooser.com

34

85% van de zeeën en oceanen worden vandaag overbevist. Wat jij op je bord legt, heeft een grote impact op het ecosysteem. Door de juiste vissoorten uit de juiste regio’s te kiezen, kan je helpen de schade van overbevissing te stabiliseren of tegen te gaan. De Seafoodwatch App geeft je volledige controle over de ecologische voetafdruk van je vismenu. Geef de vis in die je wil klaarmaken of bestellen en de App toont welke soort een ‘goede keuze’, ‘een goed alternatief’ of ‘te vermijden’ is. De ranking wordt bepaald op basis van wetenschappelijke artikels, aanbevelingen van de overheid en eigen onderzoek. Helemaal gratis en inclusief handige informatie over verschillende vissoorten. www.seafoodwatch.com

Sporten voor Muco MVO - IZEN De vzw Zevendonk voor Muco organiseert elk jaar het evenement ‘Sporten voor Muco’ in Turnhout. IZEN steunt dit goede doel al enkele jaren. Doel is om geld in te zamelen om de strijd tegen mucoviscidose aan te gaan.

Mucoviscidose, kortweg Muco, is een erfelijke ziekte die het ademhalings- en spijsverteringsstelsel aantast. ‘Sporten voor Muco’ gaat steeds door op de derde zondag van september. Elk jaar

wordt een project gekozen dat mucopatiënten op één of andere manier helpt in hun gevecht. In 2013 is dit het MucoJOVOsportfonds, dat jaarlijks 100 jongeren en volwassenen met muco de nodige financiële steun wil geven om een aangepast sport- en bewegingsprogramma te kunnen uitvoeren. Door je in te schrijven voor de verschillende sporten, draag je je steentje bij. Je kan deelnemen aan loop-/wandelroutes,

fietsentochten of ritjes doorheen de Kempen met de motorfiets. Natuurlijk kan er ook gegeten en gedronken worden op het zonovergoten terras op het Zevendonksplein. IZEN vaardigt steeds een mooie delegatie aan deelnemers en vrijwilligers af. Meer informatie kan je vinden op www.zevendonkvoormuco.be of vindt ‘zevendonkvoormuco’ leuk op Facebook

LN BEANies Massaproductie is out!

Enkele jaren geleden begon de Belgische Ellen Kegels met het maken van mutsen en sjaals, nadat ze in het snowboardmilieu zag dat elke zelfbewuste sneeuwliefhebber de breinaalden terug had bovengehaald. Haar job in de reclamesector gaf ze op om zich voltijds aan haar knitwear avontuur te wijden. En het resultaat mag er zijn.

Alle stukken van LN Beanies zijn uniek, werden vervaardigd door de mama van Ellen en oma’s die ze online gevonden heeft om mee te werken. Daarnaast heeft ze ook een sublijn: LN Andes die vervaardigd werd uit 100% baby alpaca wol, rechtstreeks van de Peruviaanse Andes. In het LN Lab kan je terecht om je eigen muts samen te stellen. www.lnbeanies.com

Sit & Heat Verwarmd schommelen De Sit & Heat schommelbank is een energieneutrale verwarmde bank, geschikt voor drie personen. Door middel van het zonnepaneel voorziet deze unieke verwarming in zijn eigen energie. De zonne-energie die overdag wordt verkregen, wordt in een accu opgeslagen, zodat deze ’s avonds beschikbaar is voor

het verwarmen van de kussens. Eén uur zon overdag is voldoende voor twee uur verwarmd zitten met drie personen.

De bank is voorzien van de unieke Sit & Heat loungekussens, waarvan je zelf de kleuren kunt bepalen en de warmte kunt regelen. www.zapnow.nl

# (jly, jl en mg)

35

LOW CARBON •

IZEN energy systems •

IZEN warmtepomp

the most efficient housewarming

You’re invited! No shoes required

Gratis FEESTJE? Nu bij aankoop van een IZEN warmtepomp, organiseren wij jouw housewarmingparty!

Voor meer informatie, kan je terecht bij onze energie-experten.

IZEN energy systems nv - Hoeksken 56 - 2275 Lille 36

Tel: +32 14 55 83 19 - Fax:+32 14 55 83 17 - www.IZEN.eu