Ekoland 2/2016 online editie

e

1 prijs

Bedrijf in beeld

- Mts Twisk - Warmonderhofboomgaard - Fruittuin van west -

2

No.

2/2016

Een uitgave van Van Westering Groep bv Losse verkoop â‚Ź 8,99

www.ekoland.nl

Peulvrucht op het podium in 2016

Een terugblik op de Biobeurs: Groen groeit, Biobeurs groeit mee

Zinderende sfeer op Biofach 2016

Omschakelen naar biologisch?

AR Bedrijfsontwikkeling is graag uw sparringpartner bij de omschakeling van uw bedrijf. > Strategische keuzes en bedrijfsplannen > Vergunningen en praktische bouwadvisering > Advisering mestbeleid Meer weten?

Alle veehouderijsectoren kunnen bij AR Bedrijfsontwikkeling terecht voor advies en ondersteuning. Informeer vrijblijvend naar de aanpak van AR Bedrijfsontwikkeling: 0317-499599, info@ar-bedrijfsontwikkeling.nl.

AR realiseer t www.argroep.nl

adv_BT_bio_90,5x126.indd 1

Rinagro_PP210x137_Okt-14.indd 1 Rinagro_PP210x137_Okt-14.indd 1

28-01-16 10:55

23-09-2014 10:29:35 23-09-2014 10:29:35

EKOLAND

FEBRUARI | nummer 2 – 2016

14

bedrijf in beeld

Mts Twisk - Warmonderhof­ boomgaard - Fruittuin van West Maatschap Twisk won dit jaar de Ekoland Innovatieprijs. Recent schreven we al over de innovatieve bewaarmethode van Twisk. Nu aandacht voor de wijze waarop ze de boomgaard van hun buren overnamen. Een driedubbelportret van Maatschap Twisk, de Warmonderhofboomgaard en de Fruittuin van West.

9

BioBeurs

10

Groen groeit, Biobeurs groeit mee

Internationale jaar van de peulvrucht

De Biobeurs werd officieel geopend door Jonnie en Thérèse Boer. Met meer dan 9.000 bezoekers, ongeveer 30 procent nieuwe exposanten en tientallen bomvolle workshops was de Biobeus 2016 een groot succes.

Een terugblik.

Inhoud bedrijfsvoering

8 Regels & wetten - Deel 18 De grenzen van de landbouw­ vrijstelling

Jaar van de Peulvrucht 9 Peulvrucht op het podium

Biobeurs

10 Groen groeit, Biobeurs groeit mee

Verslag van de biobeurs

Bedrijf in beeld

Bedrijfsvoering

bedrijfsvoering

Internationaal

handel & Afzet INTERNATIONAAL

24 Eko-extra - Deel 3 Bedrijfsvoering voorbij de

biologische regelgeving De Hooilanden

22 Groeiend goud ‘System of Rice Intensification’ nu ook gebruikt voor tarweteelt in India

Interview

14 Maatschap Twisk winnaar Ekoland Innovatieprijs 2016 Over: Mts Twisk - Warmonderhofboomgaard - Fruittuin van West

24 Biologische tuinders verenigen zich Biotuinders worden slecht gehoord, een nieuwe vereniging wil dat veranderen

Onderzoek

Stalontwerpen

18 Negen ton tarwe, hoe doe je dat?

De hoeveelheid beschikbare stikstof blijkt voor een groot deel de opbrengst van tarwe te bepalen.

EKOLAND | februari – 2016

26 Duurzaam Dijkmanshuizen Een stal met sheddak bijt het spits af in een serie over duurzame stalontwerpen

28 Wordt vervolgd - Deel 52

Bedrijfscontinuïteit in de b ­ iologische landbouw Bedrijfsopvolging: daar groei je in

32 Zinderende sfeer op Biofach 2016 Bio-consumptie blijft groeien in Europa en VS, ook belangstelling voor omschakeling neemt toe OP DE cover: Sjaak Twisk en Aga Sulik FOTO: Dick Boschloo

vaste Rubrieken Editoriaal Landbouwberichten Marktberichten Biohuis update Trekkers

5 6 30 31 34

3

Biologisch met voorsprong Hylander

Bejo Zaden B.V.

Hybound

Red Tide

Postbus 50 | 1749 ZH Warmenhuizen | Nederland

Red Baron

T + 31 (0) 226 - 39 61 62

Napoli

E info@bejo.nl

voor de exotische keuken

Al meer dan 25 jaar reist Amaizin de wereld rond en verzamelt de beste exotische gerechten en ingrediënten van rond de evenaar.

Wraps and snacks voor de Mexicaanse keuken Kokosmelk, curries en ananas uit Sri Lanka

• Sojabonen noedels uit Azië • Aziatische en Mexicaanse bonen- en linzengerechten

www.amaizin.com

voor woord

Mindset Op 12 en 13 Februari vond de tweede Voedsel Anders Conferentie plaats. Met 900 deelnemers was het net als de eerste conferentie en net als de Biobeurs een enorm bubbelend netwerk met prachtige en diepe inzichten. De mindset wordt steeds duidelijker ‘anders’. Einstein kreeg deze week al het gelijk van veel natuurkundigen met zijn aangetoonde zwaartekrachtgolven.

Ook zijn wijsheid: ‘De huidige problemen kun je niet oplossen met dezelfde mindset als die welke de problemen heeft veroorzaakt’, is een waarheid als een koe! Een concreet voorbeeld: de pluimveesector kampt met het probleem dat het eigenlijk immoreel is om eendagshaantjes te vergassen. In de oude mindset ga je op zoek naar een techniek die na een paar dagen broeden al kan zien of er in het ei een haantje of een hennetje zit. De ‘haaneieren’ kunnen dan gebruikt worden in de industrie, de ‘heneieren’ worden verder uitgebroed. Probleem opgelost! Nee dus, vind ik. Je ontneemt nog steeds de haantjes het recht om te mogen leven. In de ‘andere’ mindset ga je dubbeldoel-kippen fokken en worden de haantjes vleeskip en de hennetjes leg- en daarna soepkip. Een ethisch veel mooiere oplossing en de economie moet zich daarop maar aanpassen. Eerst de moraal en dan de economie! Voedsel moet echt met een andere mindset worden geproduceerd, verwerkt, verhandeld, gegeten en gere-

cycled. Landbouw staat niet naast natuur, duurzame landbouw is natuur. Of anders gezegd: de natuur kan prima zonder landbouw, maar landbouw kan absoluut niet zonder natuur.

Een ander aspect van die andere mindset is het serieus nemen van de intrinsieke eigenschappen van planten. Geef je een tarweplant alle ruimte dan stoelt hij uit met wel meer dan 30 scheuten. Dat is de ‘mindset’ die in een tarwekorrel zit. Dat geeft de plant weerstand en, lekker voor ons, een grote en effectieve opbrengst. In deze Ekoland vat Gerard Oomen vat het werk van Kees Steendijk van de afgelopen vijf jaren samen. In het buitenland, Madagascar en India, maken ze al sinds 1980 gebruik van de ‘Intrinsieke Mindset’ van rijst en tarwe. De resultaten zijn niet minder dan spectaculair! Opbrengstverhogingen van 90%: van 2.8 ton naar 5.3 ton graan per ha. En dat met veel minder chemie en meer organische bemesting. Daar kan de oude, op chemie en techniek gebaseerde mindset niet tegen op. Lees erover in deze Ekoland!

Kees van Veluw hoofdredacteur

colofon ISSN: 0926-9142

Uitgever

Vormgeving

Advertentieacquisitie

Abonnementen

Vilarrica bv, Baarn

Van Westering Groep bv, Baarn T 035-8873531 | E sales@ekoland.nl

Ekoland verschijnt 11x per jaar.

Een jaarabonnement kan elke maand ingaan en kost € 94,99 (NL) inclusief BTW. Het abonnement wordt ­stilzwijgend verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van het lopende abonnementsjaar schriftelijk (bij voorkeur via de website www.ekoland.nl) wordt opgezegd. Indien niet anders is overeen­gekomen wordt jaarlijks een factuur ter beta­ling van het ­abonnementsgeld toegezonden.

Adreswijzigingen s.v.p. vier weken van te­voren schriftelijk opgeven aan de abonne­men­ten­ad­ministratie o.v.v. het oude adres (via de adresdrager of www.ekoland.nl, zie abonnee service).

Jaap van Westering

Aan dit nummer werkten mee

Hoofdredacteur

Dick Boschloo, Maria van Boxtel, Peter Brul, Maria Buitenkamp, Ravi Chopra, Bernard Faber, René Heusschen, Matthjs de Kruijff, Gerard Oomen, Walter Rossing, Debashish Sen, Willem Stoop, Kees Water, Helmer Wieringa

Kees van Veluw

Eindredactie Bernard Faber

Redactie Maria van Boxtel Eline de Bot Christoffel den Herder Leen Janmaat

Bladmanager Annemieke Praamstra

36ste jaargang nr 2

Redactie-adres Postbus 696, 3740 AP Baarn T 035-8873531 E redactie@ekoland.nl

Druk

Abonnementen­administratie Van Westering Groep bv Postbus 696, 3740 AP Baarn T 035-8873531 E abonnementen@ekoland.nl ©2016. Het geheel of gedeeltelijk overnemen van artikelen en/of ­illustraties is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. De redactie noch de uitgever aanvaardt enige verantwoor­ delijkheid voor schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan na gebruikmaking van gegevens uit dit blad.

Ekoland is een uitgave van Van Westering Groep bv

Drukkerij Veldhuis Media, Raalte

www.ekoland.nl EKOLAND | februari – 2016

Los nummer € 8,99 @vakbladekoland

Het volgende nummer van Ekoland verschijnt op 18 maart 2016

5

Biologische mouterij De Kiem gaat van start Het op kleinschalige wijze en met lokale ingrediënten produceren van bijzondere bieren kan zich verheugen in een groeiende belangstelling.

Er zijn nu al zo’n 250 tot 300 kleine en micro­ brouwerijen in Nederland. Deze bedrijven kan biologische ­mouterij De Kiem gaan bedienen met speciale moutsoorten.

Nederlandse micro-brouwers hebben grote belangstelling voor lokale moutsoorten. In een enquête gehouden tijdens de algemene ledenvergadering van het Klein Brouwerij Collectief in 2015 gaven 41 van de 48 brouwers aan dat ze graag een micromouterij zouden zien in Nederland om aan die vraag te gaan voldoen. Bierbrouwer Freek Ruis speelt al enkele jaren met het idee voor een mouterij die aan de behoeften van kleinschalige brouwers kan voldoen.

Dit jaar gaat zijn biologische mouterij De Kiem van start. Momenteel is hij is op zoek naar veelbelovende granen en rassen. Het graan voor de mouterij zou van een soort en ras moeten zijn dat er toe doet (erfgoed, karakter, technische kwaliteit), afkomstig van één locatie (akker, boer), afhankelijk van de wensen van de klanten. Gebaseerd op de vraag van de brouwer, wordt het mout

Van chemie naar ecologie

Gebruiken we in 2025 uitsluitend ecologische gewasbeschermingsmiddelen en biociden?

Aan de hand van aansprekende voorbeelden illustreren wetenschappelijke experts de negatieve effecten van pesticiden op mens en milieu en de laatste wetenschappelijke inzichten over 6

niet gemengd, maar wordt gemout naar specificatie, Er bestaat een toenemende vraag naar mout van hoge kwaliteit en karakter, de nieuwe, biologische mouterij maakt het deze brouwers mogelijk om die waarde door te geven aan de consument (van akker tot glas).

Behalve brouwgerst, werden vroeger ook brouwtarwe, spelt, brouwhaver en –rogge in de traditionele bierproductie gebruikt. In Engeland bestaan al langer kleinere mouterijen en heeft zich de Maris Otter mout kunnen ontwikkelen die nu over de hele wereld word gevraagd door ‘craft brewers’. Ook in Scandinavië wordt onderzoek gedaan naar brouwgerst voor craft brewing.

Voor het testen van de granen wordt een kleine moutmachine gebouwd die 25 kilo mout kan maken. De granen zoekt Ruis

ecologische alternatieven. In dialoog met betrokken partijen wordt een toekomstvisie gevormd voor de gehele keten van gewasbescherming en -bestrijding naar voedselvoorziening, milieukwaliteit en volksgezondheid. Met lezingen van Frank Berendse, Martin van den Berg, Petra Bleeker, Nico van Straalen en Louise Vet. De bijeenkomst vindt vrijdag 19 februari plaats in Het Trippenhuis in Amsterdam.

Week van de Akkerbouw Van 20 tot en met 25 juni wordt voor de tweede maal de Week van de Akkerbouw georganiseerd. Dit initiatief wil Neder-

Pieter Bruegel - De Graanoogst

bij bedrijven, verenigingen, stichtingen, coöperaties en boeren. Daarnaast worden proefvelden ingezaaid bij UniFarm in Wageningen. Suggesties zijn welkom. Ruis heeft een sterke interesse in traditionele granen en graanrassen die gebruikt werden voor het produceren van bier in Nederland. Pils, gemaakt van brouwgerst is de dominante biersoort geworden, maar dat was vroeger zeker niet het geval. Nu worden ook weer allerlei andere types bier populair. Kuitbier, ontstaan eind 14e eeuw en begin 17e eeuw nog hét bier in bijvoorbeeld Antwerpen, was gebaseerd op gemoute haver. Dankzij de nieuwe kleinschalige brouwerijen wordt dit bier weer geschonken, onder andere in het Rijksmuseum!

Meer info: Freek Ruis, Mouterij De Kiem

zich vanaf nu aanmelden voor deelname aan de Open Dag op de website van de Week van de Akkerbouw. www.weekvandeakkerbouw.nl

Eerlijk zaad landers laten kennismaken met de akkerbouw; een innovatieve en duurzame sector die aan de basis staat van een groot deel van het dagelijks eten. Met een Open Dag, seminar en social media winactie nodigt de Week van de Akkerbouw consumenten uit om het verhaal achter hun eten te ontdekken. Akkerbouwers en andere bedrijven kunnen

Op de Biofach kondigde Eosta de introductie van zaadvaste varianten tomaat aan. Dit om tegenwicht te bieden op de ontwikkeling dat raseigenschappen in de toekomst mogelijk eigendom worden van zaadbedrijven. Het is een pleidooi om het eigenaarschap van raseigenschappen beschikbaar te houden voor de gebruikers, dus de kwekers en boeren. In de flyers (drietalig) wordt uitgelegd wat zaadvaste februari – 2016 | EKOLAND

landbouwberichten vermeerdering inhoud en wat de verschillen zijn tussen zaadvast en hybride. In de wandelgangen van Biofach werd hierover

Vlaamse melk­vee­ houders interesse in omschakeling Op dinsdag 26 januari kwamen een zeventigtal geïnteresseerden naar de studiedag over omschakeling naar biologische veehouderij op Inagro. Er was een sterke vraag naar biologisch

flink gediscuteerd, want volgens enkele biologische zaadvermeerderaars is de biologische sector meer gebaad bij moderne hybride productieve rassen. Volgens Eosta directeur Gert Kogeler is Eosta niet tegen hybriden, maar wel fel tegen het patenteren van natuurlijke eigenschappen.

Als ketenpartij neemt Eosta daarom stelling en pleit voor een vrije veredeling die past bij de waarden van de biologische landbouw. Planteigenschappen die in de natuur voorkomen en de basis zijn van gezonde landbouw en voeding, behoren vrij beschikbaar te zijn voor veredeling. Het kwekersrecht biedt zaadbedrijven hiervoor voldoende bescherming.

zuivel - wat zijn de kansen voor uw bedrijf?!. De drie presentaties ‘Marktsituatie en kostprijs’, ‘Biologische melkveehouderij in de praktijk’ en ‘Omschakeling’ lichtten de kansen en uitdagingen van biologische melkveehouderij uitgebreid toe. In de loop van dit jaar zullen nog bijkomende bedrijfsbezoeken en infomomenten worden ingericht voor melkveehouders die verder met de biologische bedrijfsvoering willen kennismaken.

Boete voor houden van te veel kippen Biologisch pluimveebedrijf Van den Brink uit Oldebroek is door de economische politierechter in Zutphen veroordeeld voor het meer kippen houden dan is toegestaan. Het bedrijf krijgt hiervoor een boete en moet het geld dat is bespaard door geen kippen te leasen, terug betalen. Dat komt neer op bijna 35.000 euro.

Het biologisch pluimveebedrijf hield in 2013 en 2014 meer kippen dan was toegestaan volgens de wet, respectievelijk 14.787 en 10.382 pluimvee-eenheden.

Glastuinbouwers gezocht om om te schakelen Eosta en het Louis Bolk Instituut stonden op 16 en 17 februari jl. voor het eerst samen op de

Flyer: www.eosta.com/sites/www.eosta.com/ files/documenten/brochure_zaadvaste_ras­ sen_nederlands_web.pdf

Tuinbouw Relatie dagen, om voorlichting te geven over biologische tuinbouw en zo gangbare telers een reëel beeld te geven van de mogelijkheden om over te stappen op biologische landbouw. Volgens Eosta is er ruimte in de markt voor nieuwe omschakelaars naar biologisch glastuinbouw. Op dit moment is er al meer dan 100 ha biologische glastuinbouw in Nederland.

De biologische markt groeit echter snel, vooral de vraag naar bijzondere en smaakvolle kasproducten. Om aan de vraag

te kunnen blijven voldoen gingen het LBI en Eosta het gesprek aan met geïnteresseerde telers.Zij werden op de hoogte gebracht van de marktperspectieven en de voorwaarden die worden gesteld bij omschakeling. Voor glastuinders vormt met name de omschakelingsperiode een drempel om de overstap te maken.

Op zoek naar nieuwe productiesystemen Onderzoek en sector zijn op zoek naar een landbouw­ systeem met sterke gewassen dat minder last heeft van ziekten, plagen en weersomstandigheden.

Meer gewasdiversiteit per perceel lijkt een oplossing. Maar hoe is dit principe in te passen binnen de huidige bedrijfsvoering?

Deze vraag stond centraal tijdens een workshop op de Bio-beurs in Zwolle. Zo’n 50 deelnemers namen deel aan de workshop: Gewasdiversiteit op het bedrijf, monocultuur of gemengde teelt? Vanuit de leerstoelgroep Farming Systems Ecology van Wageningen EKOLAND | februari – 2016

University vertelde Dirk van Apeldoorn over zijn ervaring met ‘biodiversiteit in tijd en ruimte’. In een experimentele proefopzet onderzoekt hij de gevolgen van diversiteit in genen, tijd en ruimte. Het ontwikkelen van dit nieuwe productiesysteem met diversiteit en strokenteelt vraagt om vakmanschap. Volgens Van Apeldoorn zijn er slimme boeren/ telers nodig op het gebied van gewascom-

binaties, afzet van de gemengde teelt en mechanisatie. Dit laatste wordt mogelijk met nieuwe technologieën.

7

bedrijfsvoering

Regels & wetten Deel 18 Hoe om te gaan met (nieuwe Europese) regelgeving

De grenzen van de landbouwvrijstelling In de tweede aflevering van dit jaar aandacht voor waardever­ andering door het ondernemen van nieuwe activiteiten, familie­ bankieren en de gevolgen voor veel ondernemers van de recen­ te aanscherping van de Wet Bescherming Persoonsgegevens.

Tekst

Ik begin met een tweede tak in een oude stal en richt hiervoor een aparte BV op.

Landbouw blijft de hoofdtak. Klopt het dat ik de waardestijging niet hoef fiscaal af te rekenen?

Het Nederlandse belastingsysteem bevordert de voortzetting van familiebedrijven.

Het belastingsysteem belast de waardeverandering van agrarische grond voor de boer of tuinder daarom niet, zolang het in gebruik blijft voor landbouw. Deze uitzondering heet de landbouwvrijstelling.

Hierdoor is het mogelijk om zonder belastingheffing grond door te geven aan een opvolger, of te verkopen aan een andere ondernemer met een agrarisch bedrijf. Er gelden wel voorwaarden zoals termijn van voortzetting.

Omzetting naar niet-landbouw geeft een waardeverandering die in beginsel niet onder deze vrijstelling valt. Bij omzetting van een agrarisch gebouw voor gebruik met een tweede, ‘niet-agrarische’ tak, zoals een zorggebouw of appartementen, is waardestijging van het gebouw voor de 8

belasting aan de orde. Zolang er sprake is van één onderneming met een flinke landbouwtak zal er geen directe aanleiding voor belastingheffing zijn. Het is dan functioneel en economisch één geheel met landbouw als drijvende kurk. Dat de takken ‘elkaar nodig hebben’ voor een optimale bedrijfsvoering maakt het verhaal sterker. Bijvoorbeeld, de kinderen op een agrarische kinderopvang spelen en ‘werken mee’ op de boerderij, en juist vanwege die opzet kiezen hun ouders hiervoor. Zodra er sprake is van twee ondernemingen zoals een aparte BV of een aparte huurder, is afrekening van de waardestijging voor de fiscus aan de orde. Maar ook in de eerste opzet kan de fiscus van oordeel zijn dat er te veel waardestijging wordt gecreëerd die los staat van de landbouwfunctie. De grens is moeilijk te trekken. Bij twijfel is de fiscus in het algemeen bereid tot afspraken vooraf, mits de ondernemer in het vooroverleg open kaart speelt. Als de fiscus spreekt van een ‘andere bestemming’ verwijst dit niet naar het bestemmingsplan, naar het feitelijke gebruik.

Wat is familiebankieren?

Familiebankieren is een term voor combinaties van geld lenen en schenken binnen de familie. De wetgever laat niet toe dat we vooruitlopen op een erfenis. Toch willen

heeft u een vraag?

Mail die dan naar: kopij@ekoland.nl of hwieringa@landco.nl.

Uw vraag blijft anoniem! Voor eerdere en meer ­antwoorden zie: www.landregels.nl

ouders of overige familie vaak meedenken hoe hun vermogen kan worden ingezet voor plannen van de volgende generatie.

De overheid stimuleert dat ouders meedenken over de hypotheek van hun kinderen. Familiebankieren is dan de term waarin aan kinderen wordt geleend en geschonken op zo’n manier dat dit past binnen de fiscale regels en dat dit voordelig is voor de financiering van nieuwe plannen zoals de aankoop van grond of woning.

Verlies van klantgegevens? Nalatigheid kan tot flinke boete leiden!

Als ondernemer verzamel je misschien klantgegevens voor een nieuwsbrief, klantenkaart of bestellingen via webwinkel. De Wet Bescherming Persoonsgegevens stelt hieraan regels. De rijksoverheid heeft echter gemerkt dat ondernemers slordig zijn met de bescherming van deze gegevens. U bent voortaan verplicht diefstal, verlies of misbruik van persoonsgegevens te melden aan de betrokken personen en aan de Autoriteit Persoonsgegevens. Vanaf 1 januari 2016 gelden er bovendien boetes voor het lekken van data door nalatigheid. Nalatigheid is bijvoorbeeld aan de orde indien een medewerker of stagiair onbevoegd toegang krijgt en gegevens gebruikt, of als er een print met namen en data bij het oud papier ligt, of als een onbeveiligde usbstick met persoonsdata verloren wordt.

Ook succesvol hacken kan het gevolg zijn van nalatigheid, dit kan tot een boete leiden tot 10% van de omzet.

Helmer Wieringa is partner in Land & Co Op zoek naar de juiste rechtsvorm voor uw bedrijf? Download de brochure ‘Rechtsvormen in de multifunctionele landbouw’ van www.landco.nl.

februari – 2016 | EKOLAND 21

Jaar van de Peulvrucht

De FAO (Food & Agricultural Organization) van de Verenigde Naties luidde op 10 november jl. in Rome officieel het ‘Internationale Jaar van de Peulvrucht’ in. De start van een jaar vol wereldwijde initiatieven voor de erkenning van al het goede van de boon als voedingsmiddel. In 2016 zullen in 32 landen Nationale Bonencomités bonen op de kaart zetten. Tekst Bernard Faber

2016 is het Internationale Jaar van de Peulvrucht

Peulvrucht op het podium

P

eulvruchten – bonen, linzen en erwten; sojabonen en pinda’s - vormen wereldwijd nog steeds een zeer belangrijke voedingsbron. Peulvruchten bevatten relatief veel eiwitten, zijn rijk aan vitamine B en voedingsvezels. In grote delen van de wereld vormen peulvruchten naast granen dan ook een belangrijk onderdeel van het traditionele voedingspatroon. Peulvruchten kunnen zich aan zeer uiteenlopende klimaatomstandigheden aanpassen en komen voor in een verbazingwekkend aantal variëteiten. Alleen al van de gewone boon (Phaseolus vulgaris L.) zijn er wereldwijd meer dan 40.000 verschillende variëteiten! Daarnaast spelen peulvruchten met name in de biologische landbouw een belangrijke rol in de vruchtwisseling vanwege hun stikstofbindende eigenschappen. Peulvruchten zijn dus niet alleen een gezonde maar ook een duurzame voedingsbron voor de wereldbevolking.

Vanwege deze combinatie van prettige eigenschappen zijn en blijven peulvruchten onmisbaar voor een duurzame voedselproductie voor de huidige en toekom-

EKOLAND | februari – 2016

stige wereldbevolking. Daarnaast blijken peulvruchten in de dagelijkse voeding te helpen bij de preventie van onder andere hart- en vaatziekten, obesitas en kanker.

Vanwege hun gezonde eigenschappen hebben peulvruchten een prominentere rol gekregen in de nieuwe Richtlijnen Goede Voeding, zoals op 4 november 2015 gepresenteerd. De VN en alle deelnemende landen hebben dan ook als oogmerk de consument te overtuigen van de voedingseigenschappen en duurzame voordelen van bonen, linzen en erwten.

Daarnaast zal de boon zich in 2016 manifesteren als supersmakelijke inspiratie voor de maaltijd.

te starten vanaf januari 2016 waarin de boon een podium krijgt. Onder de naam ‘Blije Boon’ zullen in heel 2016 en daarna activiteiten plaats vinden waarbij informatie én inspiratie voor de dagelijkse maaltijd centraal staan. Inmiddels heeft een flink aantal partijen, waaronder Natuur & Milieu, Voedingscentrum, Albert Heijn, Albron, Professor Daan Kromhout en chef-koks Luc Kusters (Dutch Cuisine), Mathijs Vrieze en Tjitze van der Dam, de boon omarmd. Zij besteden - ­ieder vanuit hun eigen specialisme - volop aandacht aan de boon. Ook in Ekoland besteden we aandacht aan het jaar van de peulvrucht.

Met als thema-nummer Ekoland 3/2016.

In Nederland eten we tegenwoordig veel minder peulvruchten dan de generaties voor ons. De helft van de bevolking eet nauwelijks of geen peulvruchten. Tien procent van de bevolking eet ten minste 8 gram peulvruchten per dag (bron: Gezondheidsraad). Reden voor het Nationaal Comité Bonen - een samenwerking tussen de Bruine Bonen Bende, bonenfabrikanten, gezondheidsinfluentials en retailketens - om een intensieve campagne

Meer informatie op: www.fao.org/pulses-2016/en/ www.blijeboon.nl/ www.bruinebonenbende.nl

9

Ook in 2016 is de complete sector weer in IJsselhallen aanwezig

Groen groeit, Biobeurs groeit mee Meer dan 9.000 bezoekers, ongeveer 30 procent nieuwe exposanten en tientallen bomvolle workshops: de Biobeus 2016 was een groot succes.

Een terugblik. Tekst & Foto’s Matthijs de Kruijff

e Bo er

Biobeurs in cijfers

tijden

s de officie

le op en

ing v an d

e Bio beurs De enorme vraag naar biologische producten is voor de boeren en producenten niet bij te benen en daarom werd er op de Biobeurs dit jaar extra veel aandacht aan omschakelaars gegeven.

Met succes, want volgens de beursorganisatie waren er zeker 600 tot 700 boeren in omschakeling en boeren die overwegen om naar biologisch om te schakelen. Voor hen waren er workshops als ‘Omschakelen naar biologische akkerbouw en groenteteelt’ en ‘Omschakelen naar biologisch melkvee voelt (als Foto

• Ruim 9000 ­bezoekers, waarvan ­ongeveer 3500 boeren en tuinders en zo’n 600 tot 700 ­omschakelaars; • Ruim 300 ­exposanten; • Ongeveer 30 procent nieuwe exposanten.

Bosc

en Th érès

Dick

Jonnie

hloo

D

e verwachtingen voor de Biobeurs 2016 waren hooggespannen. De eerste editie van de beurs legde de lat in 2015 meteen bijzonder hoog en dus moest ook dit jaar de Nederlandse biologische sector massaal uitlopen voor het tweedaagse evenement in de Zwolse IJsselhallen. En zo geschiedde. Het bezoekersaantal groeide, evenals het aantal nieuwe exposanten en het aantal workshops en andere activiteiten. Organisator Bionext reageerde na afloop dan ook bijzonder tevreden. De complete sector was in de IJsselhallen aanwezig. Als exposant, maar natuurlijk ook als bezoeker. Van boer tot kok, van verwerker tot supermarkt; het biologische feestje was compleet. Het is tekenend voor de enorme vraag naar biologische producten.

Ook het feit dat er talloze consumenten over de vakbeurs dwaalden geeft aan dat biologisch meer leeft dan ooit. “Door hier rond te lopen krijgen we als het ware een soort kijkje in de keuken”, vertelde een beursbezoekster die met haar man een dagje uit was.

ZONNEPANELEN

Agrico / Bioselect

duit 15, 8305 bb emmeloord t 0031 527 639 911 info@agrico.nl www.agrico.nl

Agrisun B.v. ambachtstraat 24, 7587 bw de Lutte t 0541-551887 burg. J.g. Legroweg, 9761 td eelde t 050-3050005 www.agrisun.nl

de halm bv

de Bolster Biologische zaden www.bolster.nl

10

Postbus 3, 5473 Zg heeswijk-dinther t 0413 293 090 - f 0413 293 545 info@dehalm.nl www.dehalm.nl

Aqua Aurora b.v. woudhuizerweg 82 7325 wL apeldoorn t 06-55 767 259 www.aqua-aurora.nl

Aurora/de dageraad bv

vensestraat 47, 6599 an ven-Zelderheide t 0485 513 055 info@aurora-kaas.com www.aurora-kaas.com

Komt u ook proeven?

deli harmony B.v.

de hootkamp 6, 5321 Jt hedel Standnr: G.244 t 073 5995683 info@deliharmony.nl www.deliharmony.nl februari – 2016 | EKOLAND

Biobeurs Winnaars van de eerste tweede en derde prijs van de Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2016 van links naar rechts: -Fruittuin van West, Wil en Lisan Sturkenboom; -Huiberts Bloembollen, John en Johanna Huiberts; - Maatschap Twisk, Sjaak Twisk en Aga Sulik en jurylid Maria van Boxtel (uiterst rechts)

het goed is) als thuiskomen’. De (potentiële) omschakelaars reageerden massaal enthousiast op de Biobeurs en de verwachting is dan ook dat omschakelen de komende jaren een belangrijk thema op en rond de Biobeurs blijft, met als uiteindelijk doel om zoveel mogelijk boeren te laten omschakelen. Inspirerende verhalen spelen daarbij een belangrijke rol en die kwamen tijdens de workshops van ervaringsdeskundigen en adviseurs.

Met een workshop ‘Faire prijzen’ werd het beursprogramma geopend. Op uitnodiging van BioHuis vertelde de Duitser Felix Prinz zu Löwenstein over zijn visie op eerlijke prijzen, maar ook over zijn omschakelmoment tijdens de vroege jaren ’90. Prinz zu Löwenstein is als voorzitter van Bund Ökologischer Lebensmittelwirtschaft (BÖLW) en schrijver van het boek ‘Food Crash’ een invloedrijk persoon binnen de Duitse biologische sector en dus kon zijn workshop en verhaal op flink wat belangstelling rekenen. “Het is goed om hier te zijn en om ervaringen en ideeën met mijn Nederlandse collega’s

te delen”, aldus de Duitser. Er stonden nog vele andere workshops op het programma, één daarvan was ‘Bedrijfsopvolging: hoe doe je dat?’. Om de sterk groeiende vraag naar biologische producten te kunnen bijbenen is bedrijfsopvolging minstens net zo belangrijk als omschakeling. Het resulteerde in een drukbezochte workshop met een jong publiek. Jonge boeren die opvolger zijn of worden vertelden over hun ervaringen. Maria van Boxtel leidde de workshop en stelde de soms wat twijfelende bezoekers gerust: “Bedrijfsopvolging is gemakkelijker dan je denkt. Als je maar zeker van je zaak bent.

De fiscus is echt zo gek nog niet”, zei ze met een knipoog.

Het Pluimveeplein was een primeur op de beursvloer. Het plein werd op initiatief van verschillende spelers uit de pluimveehoek georganiseerd en krijgt wat hen betreft zeker een vervolg. Op

CERTIFIED ORGANIC DISTILLERS

stichting merkartikel Bio+ www.bio-plus.nl

biobackstube ahaus gmbh fleehook 53, d-48683 ahaus, duitsland t 0049 25619799612 grunder@biobackstube.org www.biobakker.eu

Biospirits B.v.

Streekplein Foto’s Dick Boschloo

Koken en proeve n op het Streekp lein....

.... en bij het The ater van de Sm aak

Toewijding, zorg, aandacht, respect en liefde

commandeur ekovlees B.v.

televisieweg 6, 1322 aC almere t 036 - 5216193 info@biospirits.nl www.biospirits.nl

hand-eg 3 1648 gd de goorn t 0229 540960 info@commandeurekovlees.nl www.commandeurekovlees.nl

stichting demeter

do-it B.v.

Worldwide Expertise for Food & Flowers

delphy

Postbus 7001, 6700 Ca wageningen t 0317 - 491 578 info@delphy.nl www.delphy.nl EKOLAND | februari – 2016

DEN BV DEN HARTIGH HARTIGH BV

TT0527-298000 0527-298000 www.denhartigh-potato.nl www.denhartigh-potato.nl

t 0343 522 355 info@stichtingdemeter.nl www.stichtingdemeter.nl

hermesweg 7 3771 nd barneveld t 085 4870487 www.organic.nl 11

het Pluimveeplein verenigden grote partijen waaronder Greenfood, Van Gorp, Eendracht, Bio +, Van Beek, BPV en Reudink, zich in het convenant Solidair Met Soja. Ook het Ondernemersplein beleefde dit jaar zijn primeur op de beurs. Speciaal voor de startende ondernemer was er een kleiner plein met statafels ingericht. Hier stonden bedrijfjes als Superdrinks, Colour Well en Lados biologische olijfolie. Ze stonden voor het eerst als exposant op de beurs. “Het Ondernemersplein is perfect voor mij en alle anderen die hier staan”, zei Adoniz Labos van Lados. “Het is een mooie kans voor startups, wellicht kijken we volgend jaar al naar een volwaardige stand.” Op het Streek- en Foodplein werd weer volop gekookt en gegeten. Diverse chefkoks vertoonden hun kunsten met producten van de standhouders en voorzagen voorbijgangers van verschillende lekkernijen. Henk van Oers, eigenaar van Deli Harmony, had het er druk mee. “Man, het is een gekkenhuis”, vertelde hij. “Maar wel in de goede zin van het woord hoor. Als je al 35 jaar in het vak zit, ken je alles en iedereen, maar dat is natuurlijk alleen maar gezellig en bovendien goed voor de onderlinge contacten. De Biobeurs is echt van onschatbare waarde voor onze sector.”

Kookdemon

stratie

Koos Havelaar: “Geweldig om het enthousiasme van de bioboer te voelen!”

Ekoplaza

eko-holland melk op maat www.eko-holland.nl

Postbus 244, 5460 AE Veghel T 0413 256 700 - F 0413 256 156 info@ekoplaza.nl www.ekoplaza.nl

green organics Bv

de kromme rijn 1, 8253 rg dronten t 0321 385 340 - f 0321 385 341 info@greenorganics.nl www.greenorganics.nl

grow group B.v.

geestweg 146a, 2671 MC naaldwijk t 088-0120500 - f 088-0120509 info@growgroup.com www.growgroup.com

Blueretail dé winkelmanagement software voor uw geld-, goederen- en transactieprocessen van winkel tot winkelketen en tevens uiterst geschikt voor omnichannel contentaansturing van uw webshop!

nautilus organic

ecu 21a, 8305 ba emmeloord t 0321 328 040 info@nautilusorganic.nl www.nautilusorganic.nl

newway retail software t 077 - 3237800 marketing@newway.nl www.newway.nl

odin groothandel

de Panoven 1, 4191 gv geldermalsen tel: 0345-577133 info@estafette.org www.estafette.org

Polymer logistics

bolkensteeg 25, 5103 aa dongen tel: 0162-372290 mark.heijmans@polymerlogistics.com www.polymerlogistics.com

Robert Herder messen

solinger staalwaren wensink B.v.

edisonstraat 19, 7601 Ps almelo t 0546 818852 info@solinger.nl www.solinger.nl 12

stoker holland verkoop B.v. noorderbaan 22 8256 Pr biddinghuizen t 0321 331 044 info@stokerholland.nl www.stokerholland.nl

team ecosys

oude rijksstraatweg 44 7391 Me twello t 0571 275 153 info@team-ecosys.nl www.team-ecosys.nl

triodos Bank

utrechtseweg 44, 3704 hd Zeist 030 6942 700 info@triodos.nl www.triodos.nl februari – 2016 | EKOLAND

prijswinnaars Biobeurs:

De beurs vormde ook dit jaar weer het toneel voor het uitreiken van verschillende prijzen. Maatschap Twisk uit Dronten werd uitgeroepen tot winnaar van de Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2016. Zij wonnen hiermee, naast de oorkonde, juryrapport en bloemen, een mooie koperen spade van Kopersporen en een geldbedrag van €1500,- .

De tweede prijs (€ 750,- en een koperen schepje) ging naar Wil en Lisan Sturkenboom van Fruittuin van West uit Amsterdam West, terwijl John en Johanna Huiberts van Huiberts Bloembollen uit Sint Maartensbrug met de derde prijs (€250,- en een koperen schepje) aan de haal gingen. De geldprijzen zijn gesponsord door de Rabobank. De jury van de Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2016 bestond uit Jan van Beekhuizen, Jan Bokhorst, Maria van Boxtel, Jan Jonkman, Geertje Schlaman en Kees van Veluw. De Rabobank besloot voorafgaand aan de Biobeurs de Ekoland Innovatieprijs voor nog eens drie jaar te sponsoren. “Het is mooi om innovatieve, biologische bedrijven in het zonnetje te zetten, maar ook om gangbare bedrijven te laten zien hoe het ook kan”, reageerde Jan van Beekhuizen van de bank.

1e prijs Ekoland Innovatieprijs: Maatschap Twisk; 2e prijs Ekoland Innovatieprijs: Fruittuin van West; 3e prijs Ekoland Innovatieprijs: Huiberts Bloembollen.

Beste Boerderijwinkel 2016: Kleinlangevelsloo uit Raalte; Beste Webwinkel: geen winnaar; Beste Middelgrote Winkel: Ecoshop Helder uit Lemmer; Beste Grote Winkel: Gimsel Rotterdam.

Veel media-aandacht was er ook dit jaar.

Onder andere Radio 1, De Stentor en De Leeuwarder Courant waren op de beurs aanwezig. Bovendien was #BioBeurs tijdens de eerste beursdag zelfs een Trending Topic op Twitter binnen Nederland. Na afloop van de beurs konden exposanten hun overgebleven voedingsmiddelen aan de aanwezige Voedselbank doneren.

Al met al kunnen we wel stellen: groen groeit, evenals de Biobeurs. Op naar 18 en 19 januari 2017!

con Amore con Amore ee PPassione Assione k.A. havelaar & zn.

nijverheidstraat 10, 2741 gr Moerkapelle t 079 593 1307 - f 079 593 1164 info@havelaar.biz www.havelaar.biz

la Bio idea

hermesweg 7 3771 nd barneveld t 085 4870487 www.labioidea.nl

land & co

M. van boxtel, t. iJzerman, h. wieringa Postbus 179, 6700 ad wageningen t 0317 350 700 - f 0317 350 130 info@landco.nl - www.landco.nl

Slow Food

Demeterplein - Fot o Dick Boschloo

naturelle

koopliedenweg 2 2991 L n barendrecht t 0180 657 200 info-naturelle@thegreenery.com www.natuurlijknaturelle.nl

smart farming

Q-cape

Palingweg 15, 8256 Pa biddinghuizen tel: 085-0021020 info@qcape.nl www.qcape.nl

reesink technische handel b.v. woudhuizermark 79, 7325 aC apeldoorn tel: 0575-599469 info@rth.reesinknl www.rth.nl

rijk zwaan de lier

burg. Crezeelaan 40, 2678 kX de Lier t 0174 532 300 info@rijkzwaan.nl www.rijkzwaan.nl

rinagro

buren 4, 8756 JP Piaam 0515 232 724 info@rinagro.nl www.rinagro.nl

Biologische Zaden

Udea B.V.

Postbus 244, 5460 AE Veghel 0413-256700 info@udea.nl / www.udea.nl EKOLAND | februari – 2016

van gorp Biologische voeders

Zomerdijkweg 2, 5145 Pk waalwijk t 0416 315 770 - f 0416 315 779 info@van-gorp.com - www.van-gorp.com

vitalis Biologische zaden B.v. hengelderweg 6, 7383 rg voorst t 0575 502 648 info@biovitalis.eu www.biovitalis.eu

mest!’

‘Vlamings is het best in bio-

handelsonderneming vlamings B.v.

nachtegaallaan 31, 5425 rt de Mortel t 0492 319434 www.vlamings.nl 13

Maatschap Twisk won dit jaar de Ekoland Innovatieprijs.

In november 2015 schreven we al over de innovatieve bewaarmethode van Twisk. Daarom nu aandacht voor de wijze waarop ze de boomgaard van hun buren overnamen. Een driedubbelportret van Maatschap Twisk, de Warmonderhofboomgaard en de Fruittuin van West.

Tekst Maria van Boxtel | Foto’s Dick Boschloo

Maatschap Twisk 14

februari – 2016 | EKOLAND

Bedrijf in beeld

een drieluik over twee prijswinnaars en samenwerking: Mts Twisk - Warmonderhofboomgaard - Fruittuin van West

Maatschap Twisk winnaar Ekoland Innovatieprijs 2016

D

e Warmonderhofboomgaard aan de Knooplaan in Dronten, die werd toch gerund door Wil en Lisan Sturkenboom? Niet meer: in 2014 is de biologisch-dynamische boomgaard verkocht aan buren Sjaak Twisk en Aga Sulik. Want buurman’s land is maar een keer te koop, en samenwerken doet Maatschap Twisk graag. Ook met jonge fruittelers.

“Daar krijgen we nou energie van,” vertelt Aga. “Onze collega’s Wil en Lisan Sturkenboom verhuisden naar Amsterdam. Hun biologisch-dynamische boomgaard dreigde verloren te gaan. Onze percelen grenzen aan hun boomgaard. Wij hebben het gekocht met een lening van de Triodos bank, die stonden erachter. Zo konden Wil en Lisan investeren in de ‘Fruittuin van West’ en namen wij hun medewerkers Maaike en Gaia in dienst.” Sjaak vult aan: “Wij konden het doen en we vinden het leuk. We waren aan de keukentafel er snel uit met Wil en Lisan.” De jonge bedrijfsleiders zijn enthousiast. Maaike Bischot werkte al zes jaar op het bedrijf, Gaia Firth kwam er later bij, samen zijn ze gevraagd om te blijven. “Een supergave kans die we met beide handen hebben aangegrepen. We beslissen en regelen veel zelf. Het voelt eigenlijk als ondernemer zijn.

We zijn erg trots op ‘onze’ boomgaard en doen er echt alles aan om fruit van een top kwaliteit te telen.”

“Wij konden het doen en we vinden het leuk.”

De dames leiden ons rond, hun kennis blijkt indrukwekkend. Gezonde en vitale bomen en fruit krijgen we al pratend in de handen geduwd, maar ook alle soorten ziektes die het fruit kunnen aantasten, laten ze zien. Zonnebrandplekjes, een klein beetje schurft.

“Met aandacht snoeien is belangrijk.” En de juiste rassen. “We hebben voor een gedeelte van de boomgaard al nieuwe boompjes gekocht. De rode bessen hebben plaatsgemaakt voor de kleine boompjes, die later dit jaar worden uitgeplant. als een ander stuk boomgaard wordt gerooid. . Bessen zijn gerooid want : “De Suzuki fruitvlieg bleek toch een heel vervelend beestje te zijn! En onze harten liggen meer bij appels en peren.”

De vaste plukkers uit de omgeving zijn gebleven, en schuiven grappend aan voor de pauze. Aangevuld met de vaste groep van Sjaak en Aga is het een gezellige drukte op de boomgaard. Over de samenwerking: “We overleggen vaak met elkaar, maar we bellen ook nog wel met Wil of Lisan. En we gaan samen met Aga naar Frankrijk om de boomgaarden te bekijken.” De jonge fruittelers zijn in loondienst, ze kunnen zelf aangeven of ze ondernemer willen worden. Voor nu gaat het erom de teelt onder de knie te krijgen. “Onze uitdaging is om balans te krijgen in de boomgaard.

Balans tussen groei en bloei en dat alles wat leeft in

De vaste medewerkers van de Warmonderhofboomgaard EKOLAND | februari – 2016

15

Maaike Bischot en Gaia Firth Warmonderhofboomgaard

Maatschap Twisk winnaar van Ekoland Innovatieprijs 2016 Maatschap Twisk teelt op meerdere locaties in de Flevopolder groenten en akkerbouwgewassen, houdt vleesvee en werkt samen met andere ondernemers in verwerking, teelt of fruit. In de uien en sjalotten is het bedrijf van Sjaak Twisk en Aga Sulik actief in de hele keten: van moederplanten, eerste- en tweedejaars plantuitjes, uien tot plant- en zaaisjalotten. Plantgezondheid is dan belangrijk, want plantgoed mag absoluut niet geïnfecteerd zijn. Hele percelen – zelfs met een beperkte besmetting – worden afgekeurd en moeten worden vernietigd, zowel in de reguliere als in de biologische teelt. Al dertig jaar worstelt Sjaak Twisk met schimmels als valse meeldauw en koprot.

Nu heeft hij een deel van de oplossing. Maatschap Twisk investeerde zelfstandig in een nieuwe bewaarschuur voor uien, voorzien van een innovatieve, grootschalige hete luchtbehandeling. Deze hete luchtbehandeling is een innovatie die Sjaak Twisk zelf verbeterde, door goed waar te nemen hoe in de ui ziekten ontstaan en zich verspreiden.

In de nieuwe bewaarschuur wordt het plantgoed niet, zoals gebruikelijk, pas vlak voor het uitplanten ondergedompeld in een heet water bad, maar krijgen de uienbolletjes al direkt na het oogsten en inschuren een behandeling met hete lucht om schimmels zoals koprot en valse meeldauw te doden. “De eerste resultaten zijn verrassend positief.”

Sjaak experimenteert zelf met de optimale behandeling tijdens de bewaring voor verschillende soorten uigewassen en –rassen. “We moeten nog meer ervaring opdoen, want we zijn zeker nog niet alles tegengekomen.” De nieuwe bewaarschuur is duurzaam en energiezuinig, voor de bewaring is geen extra warmtebron nodig en het woonhuis wordt ook nog meeverwarmd. De gedurfde investering en doordachte aanpak is een inspiratie voor zowel biologisch als gangbaar werkende ondernemers. Optimale teelt met behoud van gewasvitaliteit lukt goed, want Sjaak, Aga en hun medewerkers observeren nauwkeurig wat er gebeurt in en met gewas. Innovatie is ook zichtbaar in de teelt: afwisseling met groenbemesters, in rotatie en samenwerking met een melkveehouder, altijd biodiversiteit boven steriliteit. Dat zie je zelfs in de bewaring: een levendige en kriebelige spinnenkolonie voelt zich helemaal thuis tussen de hoge stapels kuubskisten.

16

de boomgaard, van lieveheersbeestje tot buizerds, een plekje heeft.” Voordeel van de samenwerking met een aangrenzende akkerbouwer zoals Sjaak en Aga: “Nu staan naast onze boomgaard hun wortelen. Misschien gaan we in de toekomst wel mee in hun vruchtwisseling met het fruit.” Met samenwerken op deze manier hebben Sjaak en Aga al ervaring, wortelloof staat ook te wuiven langs een weiland van een biologische melkveehouder een eind verderop. Wortelen op een melkveebedrijf? “Wij telen hoogwaardig ruwvoer voor hem op onze percelen, en op zijn velden telen wij weer wortelen, uien en broccoli. Dat noem ik een vruchtbare samenwerking.” Zo werkt Maatschap Twisk samen met andere telers, om samen voldoende te leveren, teeltspecialisatie te houden en de vruchtwisseling te verruimen.

Wil en Lisan Sturkenboom zochten en vonden intussen een nieuwe uitdaging in Amsterdam. “Voor mijn vijftigste wilde ik nog een keer wat anders doen,” lacht Wil. “En dit bedrijf doen we samen,” vertelt Lisan.

Ze verlieten Dronten voor de rand van Amsterdam, waar, omsloten door woonwijken, sportvelden, treinen en snelwegen, een perfect groen gebiedje ruimte biedt voor een unieke vorm van stadslandbouw (zie ook Ekoland januari 2016). Hier verrees in een jaar de Fruittuin van West, een boomgaard met een grote variatie aan appels, peren, kersen en kleinfruit, waar bezoekers doorheen kunnen wandelen om zelf hun producten te plukken. De boomgaard is vol geplant met zes jaar oude appelbomen van fruitteler Wim Stoker, die zich gaat concentreren op sorteren en bewaren en zijn eigen boomgaard afbouwt. Tussen de bomen en je februari – 2016 | EKOLAND

Bedrijf in beeld

Maatschap Twisk

Bedrijfsgegevens Maatschap Twisk Ar beid: Sjaak Twisk en Aga Sulik, 8 vaste medewerkers en eigen seizoenmedewerkers Grondsoort: klei Areaal: zo’n 300 ha eigendom, pacht en natuurterrein Teelten: uien, sjalotten, groenten, akkerbouwgewassen Tevens eigenaar Warmonderhofboomgaard, fruiteelt.

Vee: 50 Gasconne zoogkoeien met jongvee Be mesting: eigen stalmest, groenbemesters en voorvruchten met leguminosen Af zet: zelfstandig en samen met collega’s, BioBeta, Carel Bouma, lid van Bioselect (Agrico) en Agrifirm.

Bedrijfsgegevens Fruittuin van West Arbeid: Wil en Lisan Sturkeboom, medewerkers Grondsoort: klei 25% afslipbaar 2 tot 5% organische stof Areaal: 8 ha - fruit, kippen en natuurbeheer Te elten: appels, peren, kersen, zachtfruit, witloftrek, shiitaketeelt Ac tiviteiten: zelfpluk, winkel, horeca en opleiding, bijeenkomsten, zorg en mogelijkheden voor aanvullende ondernemingen Af zet: eigen producten zelfpluk en -oogst, andere producten in eigen fruittuinwinkel www.fruittuinvanwest.nl

Bedrijfsgegevens Warmonderhofboomgaard Ar beid: Gaia Firth en Maaike Bisschot en vaste seizoens­ medewerkers Grondsoort: klei Areaal: 25 ha fruitteelt Teelten: appels, peren, kersen Af zet: zelfstandig en in samenwerking met Wim Stoker (Stoker Holland) EKOLAND | februari – 2016

“Voor mijn vijftigste wilde ik nog een keer wat anders doen.”

Fruittuin van West, Wil Sturkenboom (midden)

benen: kippen. De 248 kippen scharrelen in een goed afgezet stuk boomgaard. De eieren worden door klanten zelf geraapt. “We hebben twee lagen schrikdraad en een afscheiding in de sloten, om vossen buiten te houden.” Dat de hond zich heeft aangewend ’s nachts te slapen bij de mobiele kippenrennen, helpt ook. Alle ideeën om burgers bij de landbouw te betrekken en om duurzaam te werken, voeren Wil en Lisan consequent uit op de nieuwe plek. Met steeds nieuwe uitdagingen. “De mensen die hier langs komen, oogsten in principe alles zelf. Afgelopen jaar ging het alleen met de frambozen niet snel genoeg.” Er hingen nog frambozen aan de struiken, die vanwege het risico op overrijpheid snel zijn geplukt en ingevroren door de medewerkers. “Ze zijn niet geschikt voor de markt,” weet Wil inmiddels. “Als fruit bij ons te oogsten is, dan is het te rijp voor de markt. Maar perfect rijp om meteen te eten.”

17

De hoeveelheid beschikbare stikstof blijkt voor een groot deel de opbrengst van tarwe te bepalen.

Negen ton tarwe, hoe doe je dat?

Rijpe tarwe in 2015 vlak voor de oogst

De graanopbrengsten op Europese biologische bedrijven lopen uiteen van 2 tot 9 ton per hectare. De auteurs hebben voor aantal bedrijven uitgezocht hoe de tarweopbrengsten tot stand komen. In dit artikel gaan ze na waarom Conny en Kees Steendijk van akkerbouwbedrijf De Korenschoof 9 ton tarwe per hectare konden oogsten in 2015 en in 2012 bleven steken op 6.2 ton. En wat daarvan geleerd kan worden.

Tekst Gerard Oomen & Walter Rossing | Foto’s Fam Steendijk

D “Graanwortels reiken tot zeker 100 cm diep.”

18

e grond op De Korenschoof leent zich goed voor de teelt van tarwe. De bouwvoor bestaat uit zware zeeklei en de textuur wordt naar beneden toe geleidelijk lichter. Vanaf 100 cm bestaat de grond uit fijn zand. Het perceel is goed gedraineerd en de grond wordt vooral bemest met vaste geitenmest en met kippenmest. Luzerne maakt ongeveer 25 procent uit van het bouwplan en alle voedingsstoffen anders dan stikstof zijn ruimschoots beschikbaar. Er wordt geteeld op vaste bedden en slechts een enkele keer wordt nog geploegd. Graanwortels reiken tot zeker 100 cm diep en het grondwater fluctueert tussen ca. 100 cm in de winter en 150 cm onder het maaiveld in de zomer. Het capillair opstijgend water bevat nauwelijks minerale stikstof, omdat uitgespoelde nitraat-N in de diepe ondergrond gedenitrificeerd wordt.

De Steendijks gaan voor sterke planten die allemaal de ruimte krijgen om flink uit te stoelen en grote aren te vormen. Ze zaaien daartoe met een precisiezaaimachine 1.100.000 grotere zaden/ha (1000-korrelgewicht van 53-60 g) van de rassen Tartaros en Julius op een rijafstand van 25 cm. Daartoe moet een fijn worden zaaibed gemaakt en wanneer dat niet lukt, zaaien ze in het voorjaar op dezelfde manier zomertarwe. Echt hoge opbrengsten worden alleen met wintertarwe gehaald. In het voorjaar wordt geëgd, geschoffeld en bijbemest. In 2012 is de groei en ontwikkeling van de tarwe in het hele perceel gevolgd en in 2015 alleen daar, waar een bemestingsproef was aangelegd. De gewassen werden in beide jaren nauwelijks aangetast door ziekten en plagen en onkruid werd met succes bestreden. In 2012 viel er vanaf 1 mei tot de oogst veel februari – 2016 | EKOLAND

Onderzoek

regen en in 2015 was het in die periode juist erg droog.

De tarwe had echter geen last van droogte in 2015, omdat de wortels tot in de capillaire zone reikten. De opbrengsten lijken daarom voornamelijk bepaald te zijn door het verloop van N-mineraal gedurende het groeiseizoen.

Het verloop van N mineraal (figuren 1 en 2) kon in alle drie gevallen goed worden gereconstrueerd met NDICEA en we gaan er daarom vanuit dat we de uitkomsten van NDICEA mogen gebruiken om te begrijpen hoe de opbrengsten tot stand kwamen en hoe het anders had gekund.

Bij nadere analyse vallen een paar dingen op: • De opbrengsten in de drie gewassen waren goed gecorreleerd met het aantal aren/m2 (figuur 3).

• De beschikbaarheid van de stikstof in de bouwvoor gedurende het vroege voorjaar had een groot effect op het aantal aren per m2 (effect van bemesting in 2015 in figuur 2).

• In 2015 was veel meer stikstof in de ondergrond beschikbaar dan in 2012.

• In 2012 werd het merendeel van de stikstof opgenomen uit de bovengrond en in 2015 voor de helft uit de ondergrond.

• In 2015 werd de beschikbare stikstof beter benut (laatst gemeten waarden in 2015 zijn lager dan die in 2012).

In 2012 bevatte de bouwvoor in het vroege voorjaar niet minder stikstof dan in 2015, maar er waren te veel planten verloren gegaan. De grond was in de winter van 2011/2012 verslempt omdat door het zachte weer al vóór de winter geschoffeld moest worden. Bovendien hadden smienten in de tarwe huisgehouden. In het voorjaar moest de ontstane korst met enig geweld opengeschoffeld worden. De resterende 51 planten/ m2 waren achterop geraakt en vormden ondanks de ruimte die ze hadden, niet meer dan 317 aardragende halmen/m2. Mogelijk was de beschikbare stikstof beter benut, wanneer er meer aren waren gevormd.

In 2015 gingen veel minder planten verloren. Zo’n 80 planten/m2 brachten genoeg aren voort bij slechts 30 kg stikstof in de bouwvoor om uiteindelijk 7500 kg tarwe/ha op te leveren. Met de vroege stikstofgift begin maart kon het aantal aren/m2 verhoogd worden en steeg de opbrengst met zo’n 1700 kg/ha naar 9200 kg/ha.

In 2012 was slechts 30 kg van de opgenomen stikstof afkomstig uit de voorraad in de ondergrond. In de bouwvoor werd na begin maart 55 kg uit de bodem vrijgemaakt en 70 kg uit de mest die in het voorjaar gegeven was. Het stikstofleverend vermogen van de EKOLAND | februari – 2016

Figuur 1 (boven): Verloop N-mineraal in 2012. Voorvruchten waren aardappelen in 2011 en rode bieten in 2010 Figuur 2 (onder): Verloop N-mineraal in het bemeste (groen voor bovengrond, lichtblauw voor ondergrond) en onbemeste (paars voor bovengrond, donkerblauw voor ondergrond) deel in 2015.

Voorvruchten waren uien in 2014 en luzerne in 2013.

grond is gewoonlijk te laag om de groeispurt van het gewas bij te benen. Naarmate de voorraad in het vroege voorjaar lager is, zou men meer snel beschikbare stikstof moeten geven om nog een opbrengst van 9000 kg/ha te kunnen halen. Dat leidt bij giften van meer dan 100 kg beschikbare N /ha tot zware stikstofschokken in de bouwvoor, die het gewas niet zo gauw verwerken kan en die het gevoelig maken voor ziekten en plagen. Zo werd in 2012 op een belendend perceel gangbare tarwe in drie giften 224.5 kg N in kalkammonsalpeter gegeven en kwam Mycosphaerella graminicola daar ondanks de chemische bestrijding eerder en sneller omhoog dan in het perceel op de Korenschoof. Verder bleef op De Korenschoof door de ruime stand het licht langer diep in het gewas doordringen.

In 2015 werd ondanks de droogte een hoge opbrengst gehaald doordat naast 120 kg N uit de bovengrond (waarvan 40 kg uit de kippenmest) ook 120 kg stikstof uit de ondergrond opgenomen kon worden. Het merendeel (66 procent) van de stikstof die opgenomen werd, was al beschikbaar toen de planten nog maar net aan het uitstoelen waren. Een groot deel (160 kg) van de eerder vrijgekomen stikstof was niet uitgespoeld zodat zonder bijbemesting een opbrengst van 7500 kg/ha mogelijk was. De oude kracht werkte dankzij de gunstige fysische eigenschappen van de grond. Bij een lage beschikbaarheid van de stikstof in de bouwvoor gaat het gewas op zoek naar stikstof. In de ondergrond is het wortelstelsel ijler en de concen-

“In 2015 werd ondanks de droogte een hoge opbrengst gehaald.”

19

tratie van de stikstof is daar lager. Daardoor neemt het gewas de stikstof meer geleidelijk op dan wanneer alle stikstof in de bouwvoor geconcentreerd is. Ruim twintig jaar geleden heeft de auteur (GO) een proef met selderij gedaan en deze bleek in het voorjaar gevoelig voor bladvlekkenziekte waar alle stikstof geconcentreerd was in de bouwvoor, terwijl dit niet het geval was waar dezelfde hoeveelheid stikstof verdeeld was over het hele profiel. Voor tarwe is het waarschijnlijk niet anders. Het is niet helemaal duidelijk of de tarwe evenveel stikstof uit de ondergrond had opgenomen wanneer het niet zo droog was geweest.

De bodem en het bodemleven worden ontzien met aangepaste mechanisatie

In 2015 werd binnen een zelfvoorzienend melkveebedrijf in België (Het Ranke Riet in Lo-Reninge)1) 10 ton triticale/ha geoogst . Op een diep doorwortelbare zandige leem en net als op De Korenschoof als tweede gewas na het scheuren van een klaverrijke kunstweide met aan het eind van de winter 151 kg nitraat-N in de grond, waarvan de helft in de laag 60-90 cm. Het gewas werd op gang geholpen met 30 kg N/ha in een

organische korrelmeststof (11-3-0). De triticale werd op de gewone manier geteeld, dus met meer planten per m2. Triticale is minder gevoelig voor ziekten en plagen dan tarwe en het is maar de vraag of dicht gezaaide tarwe daar gezond zou zijn gebleven. Een lager aantal planten per m2 is een veiliger weg om ziekten te voorkomen.

Kortom op goede, dat wil zeggen diep-doorwortelbare, kleigronden zijn hoge tarweopbrengsten haalbaar als voldoende stikstof beschikbaar is en het gewas gezond blijft. De gevoeligheid voor ziekten en plagen werd op de Korenschoof beheerst door de ruime zaaiafstand en de matige bijbemesting. Deze bemesting was voldoende, niet omdat de grond zoveel stikstof leverde in de resterende tijd, maar omdat veel stikstof in de ondergrond bewaard was gebleven. Zo’n 40 kg N/ha in de bouwvoor in maart en april was voldoende is voor de vorming van 500 aren. Naarmate er minder stikstof in de ondergrond beschikbaar is, moet er zwaarder bijbemest worden en daarmee neemt de kans op ziekten en plagen toe.

Figuur 3: Verband tussen aantal aren per m2 en opbrengst ( kg/ha)

Opbrengst

Aantal aren /m2

Bemesting in voorjaar

2012 bijbemest

6200 kg/ha

317

30 kg N als verenmeel + 133 kg N als kippenstrooiselmest = 163 kg N, waarvan ≈70 kg N beschikbaar

2015 onbemest

7600 kg/ha

394

0 kg N

2015 bijbemest

9200 kg ha

478

66 kg N als gedroogde kippenmest, waarvan ≈ 40 kg N beschikbaar

20

Met NDICEA kan men begrijpen waar en hoe in de vruchtwisseling voldoende stikstof in boven- en ondergrond beschikbaar gemaakt kan worden zonder te veel stikstof te verliezen. De benodigde weerfiles kunnen niet meer automatisch worden gedownload, maar iedereen kan zelf binnen 10 minuten een file maken.2) 1) www.ccbt.be/sites/default/files/rassen-triticale.pdf 2) Meer weten hierover of zelf leren: mail naar oomen490@planet.nl

februari – 2016 | EKOLAND

bedrijfsvoering

De jonge vaarsjes gaan naar particulieren, gewoon via marktplaats

r de Kanter

l & Floo L odewijk Poo

EKO

De e l 3

eXtra

Bedrijfsvoering voorbij de bio-regelgeving

Multifunctionele landbouw in een kloppend systeem

De Hooilanden In de serie EKO X-tra Bio besteedt Ekoland aandacht aan boeren die extra duurzame waarde toevoegen aan hun bedrijf. Dit keer is dat het bedrijf De Hooilanden van Floor de Kanter en Lodewijk Pool. In de afgelopen tien jaar bouwden ze een multifunctioneel landbouwbedrijf op. Tekst René Heusschen | Foto’s De Hooilanden

F

loor de Kanter legt uit hoe De Hooilanden naar biologisch is gegroeid. De vader van haar partner Lodewijk Pool boerde gangbaar. Omdat er geen opvolger was, zat er niets anders op dan te stoppen.

Op een dag melde Lodewijk zich aan als opvolger, maar dan anders, op een natuurlijke manier en biologisch. Nu, tien jaar verder, staat er een multifunctioneel landbouw­ bedrijf en zijn er nog steeds wensen.

kloppend systeem,” aldus Floor. “We gaan mee met het ritme en het systeem is in balans. De bevallingen komen in één flow en zowel de koeien als wij zijn daar happy mee. Door de lage externe voerkosten, is het ook economisch rendabel ondanks de lagere melkgift.” De jonge stiertjes gaan naar Ecofields. En sinds twee jaar gaan

Als je vanaf nul begint, kun je nieuwe keuzes maken. De passie van Lodewijk voor echt voedsel, gecombineerd met de interesse van Floor voor mensen, leidt tot een concept waarin de boerderij centraal staat maar dat is aangevuld met een zorgtak. Daarnaast verhuren ze De Hoeve. Tevens laat Lodewijk in deze ruimte mensen via kookworkshops kennis maken met de smaak van echt voedsel.

Karakteristieke Blaarkoppen passen perfect in het Gelderse landschap bij Ede en Wageningen. De lichtere koeien kunnen in het laagliggende, nattere gebied langer buiten blijven. In de zomer zijn de koeien dag en nacht buiten. De koeien kalveren in het voorjaar af. Dit sluit goed aan op het voeraanbod. Voeraanbod en -vraag zijn zo in evenwicht. Ook qua gezondheid gaat het super. “Het voorjaarskalven is voor ons een EKOLAND | februari – 2016

Bedrijfsgegevens de hooilanden Eigenaren: Floor de Kanter en Lodewijk Pool - Fte: 2 partimers (zzp) - Veestapel: 80 blaarkopkoeien en enkele ­Bentheimer varkens - Areaal: 55 hectare weide (gepacht) - Bijzonderheden: verhuur van De Hoeve; zaal plus keuken voor vergaderingen en voor kookworkshops; zorgbegeleiding (drie dagen) - www.dehooilanden.nl

de jonge vaarsjes naar particulieren, gewoon via marktplaats. Deze dieren krijgen daar veel ruimte en hoeven niet meer het gangbare circuit in, “ze hebben het nog beter dan bij ons en dat is toch geweldig”.

Via een zelfservice-winkel verkoopt het bedrijf producten rechtsreeks aan de consument. “In ons gebied wordt heel veel gefietst en wat is mooier dan mensen die kennis maken met onze rauwmelkse kaas en boter.” Naast boter ligt er nu ook vlees van hun eigen koeien in de winkel. Op de zorgboerderij staan de mensen centraal.

Het werk op de boerderij staat voorop, zodat er geen ‘werk’ gezocht hoeft te worden voor de cliënten. Na tien jaar ervaring, hebben ze de zorgactiviteiten in de vingers. Cliënten zijn hier gewoon mensen, die meewerken op de boerderij.

Een nieuwe potstal is nog een grote wens.

“We denken aan een roundhouse-stal met een eigen plek voor de kalveren en de koeien. Maar het zal nog even duren voordat de financiering realiteit is.” Het bedrijf werkt aan verbinding met de omgeving en burgers. “We zijn blij dat mensen komen voor ons verhaal en dat ze zien dat ons systeem zich verder ontwikkelt. Ja, op de balans in het systeem ben ik best trots,” besluit Floor met een aanstekelijke lach.

21

‘System of Rice Intensification’ (SRI) nu ook gebruikt voor tarweteelt in India

Groeiend goud Een normale tarwe plant (rechts) tegenover een SWI plant

System of Rice Intensification’ (SRI) lijkt op de teeltwijze die bio-akkerbouwer Kees Steendijk ontwikkelt. Hij kreeg daarvoor in 2013 de Ekoland Innovatieprijs. SRI is vanaf 1980 ontwikkeld door een Franse priester in Madagascar. Hij zocht een alternatief voor de gangbare chemische landbouw, gebaseerd op lokale technieken en meststoffen.

Intussen worden SRI en SWI op veel plaatsen in Afrika en India verder ontwikkeld. In dit artikel de ervaringen uit Noord India. Tekst Ravi Chopra & Debashish Sen | foto’s Pradan

D

oor lage productiviteit en kleinschalige familiebedrijven, zien de meeste boerenfamilies in de berggebieden van India zich gedwongen om een groot deel van hun voedsel op de markt te kopen. Aangezien rijst en tarwe het hoofdvoedsel is, is het broodnodig de productiviteit van deze gewassen te verhogen. Het People’s Science Institute (PSI), een lokale NGO in Noord India,

SRI is een kosten­effectieve manier om stro- en graan­ oogsten te verbeteren. zag in het System of Rice Intensification (SRI) een mogelijke oplossing om de voedselzekerheid in deze gebieden te verbeteren. Proeven in 2006 met geïrrigeerde rijstteelt tegenover SRI laten zien dat SRI een kosteneffectieve manier is 22

om stro- en graanoogsten te verbeteren.

Doordat SRI-planten meer uitstoelen en groter zijn, is er meer veevoer per hectare en dus meer melk- en mestproductie.

Geïnspireerd door het succes van SRI heeft PSI besloten om soortgelijke teelttechnieken toe te passen op tarwe en dit System of Wheat Intensification (SWI) te noemen.

De eerste proeven met SWI werden in 2006-07 uitgevoerd door PSI in Dehradun, Noord India. Twee tarwerassen werden met verschillende dichtheden gezaaid. Slechts een zaadje werd gezaaid per heuvel en er werd tweemaal geïrrigeerd.

Onkruid werd gewied na 30 en 45 dagen, samen met de toediening van Panchgavya (vloeibare biologische mest gemaakt van een mix van melk, yoghurt, geklaarde boter, urine en mest). De groei van SWI en traditioneel met de hand (breed-

werpig) gezaaide tarwe werd bestudeerd en vergeleken. De gemiddelde opbrengst van de tarwe nam toe met ca. 50 procent van 1700 kg/ha op de traditionele percelen tot 2500 kg/ha op SWI percelen. Stroopbrengst met SWI steeg ook met 10 tot 30 procent. De maximale oogst van 2500 kg/ha werd behaald met 20 cm ruimte tussen de planten en tussen de rijen.

“PSI’s experimenten en aanpassingen van SWI in Dehradun zijn de eerste gedocumenteerde proeven met SWI methodes,” zegt Prof. Norman Uphoff van Cornell University, die de verspreiding van SRI kennis en praktijken in meer dan vijftig landen bijhoudt. SWI verhoogt de tarweproductie door een gezond wortelstelsel en productievere planten. Tegelijkertijd wordt de productiviteit van het land verhoogd door een minimaal gebruik van externe inputs. Systematisch zaaien op grotere zaaiafstand verlaagt niet alleen februari – 2016 | EKOLAND

Internationaal

Paras Ram Paras Ram, een Indiase boer uit de laagste kaste, stemde in met een experiment om op 5 kanals (2000 m2) tarwe te verbouwen op de SWI manier tijdens rabi (wintergroeiseizoen) 201112. Hij oogstte 980 kg van zijn land, dat eerder maximaal 640 kg opbracht. “Dat jaar hoefde ik slechts 300 kg tarwe te kopen om mijn gezin te voeden, tegenover gemiddeld 600 kg in andere jaren,” zegt Paras Ram. Zijn vee was ook geholpen met 1420 kg stro-opbrengst tegenover 960 kg normaalgesproken. Dit groeiseizoen heeft hij besloten zijn areaal SWI tarwe te verdubbelen naar 10 kanals, waarvan hij evenveel opbrengst verwacht als van 15 kanals gangbare tarwe. “Nu heb ik meer tijd om als taxichauffeur te werken en daarmee meer geld te verdienen,” zegt hij lachend.

Het verpoten van 15 dagen oude tarweplantjes in het perceel

PSI heeft systematisch onderzoek gedaan om de optimale teelttechnieken voor SWI tarwe te ontwikkelen. Het gaat hier om (a) direct zaaien met behoud van voldoende zaaiafstand, (b) zaaien op rijen met ruime afstand tussen de rijen maar minder afstand in de rij en (c) verplanten van 15-20 dagen oude zaailingen in verschillende dichtheden met irrigatie.

Deze proeven laten zien dat de maximale opbrengst (5,3 ton/ha) van een SWI gewas wordt bereikt met een zaaiafstand van 20 cm tussen de rijen en 20 cm in de rij met één zaadje per heuvel. Zie tabel

de benodigde hoeveelheid zaad met 60-70 procent (tot 25 kg/ha), het verlaagt ook nog eens de competitie tussen de planten.

Voldoende beschikbaar zonlicht, water, nutriënten en goede beluchting leiden tot een toename in de uitstoeling en daarmee een hogere productie.

De meeste Indiase boeren behouden alleen de zaaiafstand tussen de rijen maar zaaien in de rij dichter opeen en zaaien vaak twee zaden per heuvel. Ze hebben verschillende methodes ontwikkeld om hun velden te wieden en te bemesten. Ze realiseren zich dat voor SWI een striktere tijdsplanning en meer arbeid nodig is voor zaaien, wieden, irrigeren etc. om goede resultaten te behalen. Desondanks

zijn de boeren erg tevreden met de hogere SWI tarwe- en stro-opbrengsten. Daarnaast zijn ze te spreken over de andere voordelen, waaronder (I) minder zaaizaad benodigd, (II) waterbesparing, (III) minder gebruik van chemicaliën en (IV) verbeterde bodemkwaliteit en -gezondheid.

PSI is vastberaden om SWI uit te breiden naar meer boerenfamilies om de voedselzekerheid te verbeteren in de Westelijke Himalaya en de Centrale Hooglanden van India. Enkele uitdagingen zijn: (I) het ontwerpen van zaaimachines met een vaste zaaiafstand, (II) toegang voor boeren tot goede onkruidwieders, (III) boeren leren hoe ze SWI moeten verbouwen en (IV) waterbeschikbaarheid in regenafhankelijke omstandigheden, in het bijzonder tijdens het onkruid wieden.

Ravi Chopra en Debashish Sen zijn werkzaam bij het People’s Science Institute, Dehradun, Noord India. http://peoplesscienceinstitute.org/index.html.

Dit artikel werd vertaald door Linda Groot Koerkamp.

Voor meer info over SRI en SWI mail naar Willem Stoop: Willem.stoop@planet.nl

Tabel : SWI Opbrengst bij verschillende zaaimethodes

Parameter

Gangbare methode/ Zaaien met de hand

Rijafstand (cm)

Zaaien in rijen met zaai-machine

Zaaien in rijen achter ploeg

SWI -1

SWI-2

25

25

25 x 25

20 x 20

25 x 25

Zaaiafstand (cm) 1

Aantal zaden/heuvel

20 x 20 2

1

2

Aantal scheuten/plant

2

4

1

9

11

11

8

Gem. planthoogte (cm)

63

66

67

71

67

68

67

Gem. aarlengte (cm)

8.8

9.2

8.4

11.2

11

11.8

10.8

Gem. aantal korrels/aar

45

49

48

62

59

65

53

Graanoogst (t/ha)

2.0

3.5

3.0

4.4

4.2

5.3

5.0

Stro oogst (t/ha)

3.0

4.8

3.8

8.0

6.7

8.0

6.7

EKOLAND | februari – 2016

23

Luuk Schouten, voorzitter

Biotuinders worden slecht gehoord, een nieuwe vereniging wil dat veranderen

Biologische tuinders verenigen zich In november vorig jaar heeft een groep biologische tuinders besloten een vereniging op te gaan richten van en voor biologische tuinderijen. Op woensdag 10 februari jl. is de oprichtingsakte getekend. Ekoland sprak met bestuursleden Luuk Schouten en Floor van Ede. Al voor de oprichting was er een succes te melden. Tekst en foto’s BERNARD FABER

I

n Nederland zijn zo’n 100 kleine biologische tuinderijen, in oppervlakte variërend van circa 1 4 hectare. Daarnaast is er een – groeiende – groep tuinderijen die op biologische wijze teelt, maar nog geen SKAL licentie heeft. Deze tuinders waren tot nu toe niet verenigd en niet of nauwelijks vertegenwoordigd in het BioHuis en de Bioraad, terwijl ze wel een belangrijke rol spelen in de sector - of eigenlijk voor de sector - omdat ze in belangrijke mate het gezicht bepalen van de biologische landbouw in Nederland.

Hun stem werd tot nu toe slecht gehoord. “Daar willen we als vereniging verandering in aanbrengen”, vertelt Luuk Schouten en één van de initiators. “Als individuele ondernemer krijg je niet veel veranderd.

24

Vorig jaar hebben we met een groep van ruim zestig kleine bedrijven met succes bij SKAL gelobbyd voor een verlaging van de eigen bijdrage. Voor veel tuinders was die bijdrage elk jaar een zware aanslag op het inkomen.” De verlaging geldt voor bedrijven uit de primaire sector die in het voorafgaande jaar een omzet hebben behaald van minder dan 50 duizend euro.

De korting bedraagt 250 euro, in plaats van 340 euro betalen deze bedrijven 90 euro. Schouten: “We zijn blij dat de korting die SKAL ons geeft echt substantieel is.”

Het succes van deze actie was mede aanleiding voor de oprichting van een vereniging van en voor tuinders.

Als lobbypunten noemt Schouten: verbetering van de efficiency van controles, het ook in aanmerking kofebruari – 2016 | EKOLAND

Interview

Tuinderij Eyckenstein

Luuk Schouten: “We hebben geen onder- of bovengrens gesteld voor het aantal hectaren grond”

men van kleine bedrijven voor toeslagen vanuit de EU, het eenvoudiger maken van de gecombineerde opgave van het ministerie van EZ. Schouten: “Er wordt helemaal niet gedacht vanuit kleine agrarische bedrijven.

Terwijl de belangstelling voor lokaal verbouwd voedsel sterk groeit. Bovendien is het starten van een tuinderij of zelfoogstbedrijf voor veel jonge biologische boeren de enige manier is om een economisch levensvatbaar bedrijf te starten. ”

derkol (1 ha), Floor van Ede van ‘n Groene Kans (2 ha) en Mieke Baldé (van Tuinderij Volle Grond (1 ha).

Schouten: “Er zit veel energie op, we voelen dat het nu moet gebeuren. Over een maand heeft niemand van ons hier nog tijd voor, van maart tot en met oktober vragen productie en verkoop al onze tijd.” Gevraagd naar de samenwerking met BioHuis, zegt Schouten: “Francien van Rossum en ik zijn allebei individueel lid van van BioHuis. We willen meedraaien in BioHuis en ook in de Bioraad. BioHuis staat daar positief tegenover.

De kersverse vereniging is op de Biobeurs gestart met ledenwerving, na twee weken bedraagt het aantal leden 25, het streven is zo’n 75 leden. De contributie De eerste ledenvergadering vindt eind maart plaats. bedraagt 25 euro per jaar. “We hebben dat bewust zo De bijeenkomst wordt gehouden bij De Bolster. Van laag mogelijk gehouden,” vertelt medebestuurslid Floor Ede: “We hebben De Bolster tijdens de Biobeurs bevan Ede van tuinderij ‘n Groene Kans. “Om lid te kunnaderd en ze waren daar enthousiast over. We krijgen nen worden moet je een biologische tuinder zijn, en bij een rondleiding en worden geïnformeerd over nieuwe voorkeur een gecertificeerd zijn. We laten maximaal ontwikkelingen. Voor De Bolster is het interessant twintig procent leden niet gecertificeerde leden toe onom van ons te horen waar wij behoefte aan hebben, der voorwaarde dat ze binnen twee zodat ze daar op in kunnen jaar wel gecertificeerd zijn. We heb“Er wordt helemaal niet spelen. Het is voor veel tuinders ben niet een onder- of bovengrens trouwens nu al haalbaar om met gedacht vanuit kleine gesteld voor het aantal hectaren 100% biologisch uitgangsmaterigrond dat een lid bewerkt. Toch zijn aal te werken. Onze klanten vinagrarische bedrijven.” er veel overeenkomsten, zo zetten den dat trouwens vanzelfspreonze leden hun producten direct af aan de consument, kend.” Een tweede bijeenkomst is nog niet gepland, we werken allemaal lokaal, we leveren een grote divermaar er zijn wel ideeën: “Misschien in het najaar een siteit aan groenten en we zijn voor veel consumenten de bezoek aan HAK of een bijeenkomst bij SKAL. Met eerste kennismaking met biologische producten.”

SKAL zouden we willen praten over het zo efficiënt mogelijk maken van de controles, zodat we geen overHet bestuur bestaat uit Luuk Schouten van Tuinderij bodig administratief werk hoeven te doen.”

Eckenstein (0,7 ha), Francine van Rossum van KruiNieuwe leden kunnen zich aanmelden via: www.debiotuinders.nl. denhuis De Vlo (2,6 ha), Maurice Engels van de PolEKOLAND | februari – 2016

“We willen met SKAL praten over het zo efficiënt mogelijk maken van de controles.”

25

Een stal met sheddak bijt het spits af in een serie over duurzame stalontwerpen

Duurzaam Dijkmanshuizen Op het bedrijf Dijkmanshuizen van Ineke Hin en Marcel Drent op Texel werd in 2013 een nieuwe stal voor het melkvee gebouwd. In de stal zijn veel duurzame maatregelen getroffen.

Bovendien past de stal mooi in het landschap en bij de oude stolpboerderij.

Tekst Kees Water | foto’s Marcel Drent

‘Met 2 kg stro per koe per dag, wordt er toch nog 350 m3 vaste mest geprodu­ ceerd.’

26

I

n de zomer van 2012, was ik voor een weekje vakantie op Texel, en fietste ik voor een bakje koffie bij Dijkmanshuizen langs. “Je komt op een goed moment” kreeg ik van Ineke en Marcel te horen. Trots lieten ze me de bouwtekening zien voor een nieuwe stal met een zaagtanddak. “Wat vind je ervan Kees?”

Ik vond het prachtig natuurlijk. “Texel kent relatief veel zonuren en we willen onze eigen energie opwekken. Maar het moet wel in het landschap passen”. De stal voor 55 melkkoeien is in 2013 gebouwd op de plek waar eerst een jongveestal stond.

Voor de indeling op het erf en voor een goede ventilatie was een noord-zuid ligging het best. De dakhelling zou daarmee echter op het oosten en westen komen, niet geschikt voor zonnepanelen. Gezocht is naar dakmogelijkheden met een helling op de zuidkant. Daarbij speelde ook mee dat Ineke en Marcel de stal niet te hoog wilden bouwen, om de karakteristieke stolpboerderij te ontzien. Zo is uiteindelijk gekozen voor een zaagtanddak (sheddak). De nokhoogte blijft op zeven meter en en de schuine vlakken hebben een hellinghoek van 20 graden, wat goed is voor zonnepanelen.

Op het dak liggen nu 92 zonnepanelen, in totaal 152 m2. Deze waren in de afgelopen twee jaar goed voor gemiddeld 24.000 kWh/jaar aan opgewekte energie. Dat is 116 procent van wat vooraf werd aangegeven (Texel heeft veel zonuren!). Met deze energie is het bedrijf voor 95 procent energieneutraal, voor wat betreft de gebouwen, vaste installaties en het huishouden. De investering van 28.000 euro wordt in zeven jaar terugverdiend.

De authentieke Texelse stolpboerderij, in gebruik als woonhuis is nog steeds beeldbepalend op het erf.

Deze stolp is met riet gedekt en kent robuuste houten kozijnen, deuren en dakgoot. Landschappelijk inpassing vinden Ineke en Marcel zeer belangrijk. De stolp is en blijft hoofdgebouw. Vanaf de weg is de stal met de koeien erin goed zichtbaar. Aan deze zijde is de stal geheel open. De andere zijde is voor 75 procent open. In de winter of bij harde wind kunnen de openingen met (antracietkleurig) windbreekgaas worden afgesloten.

Ook de rechtopstaande delen van het dak zijn afgesloten met windbreekgaas. In praktijk staat de wegzijde open vanaf begin mei tot oktober. De schuifgordijnen februari – 2016 | EKOLAND

Stalontwerpen

gaan niet heel gemakkelijk open en dicht. De andere kant heeft een rolgordijn dat gemakkelijker is te bedienen. De voor- en achterzijde van de stal en zijkanten van het dak zijn uitgevoerd met verduurzaamd larikshout. Hierdoor heeft de stal een vriendelijk aanzicht.

Het hout past ook goed bij de andere gebouwen. De meerkosten van het hout ten opzichte van metalen damwandprofiel bedraagt 270 euro per stalplaats.

‘Op het zaagtanddak van de nieuwe stal liggen 92 zonnepanelen.’

Er is gekozen voor een emissiearme roostervloer met diepstrooiselboxen. Ten eerste omdat je met een potstal niet aan de gewenste emissienormen/koe kunt voldoen. Ten tweede is het gebruik van stro in potstallen, vanwege de hoeveelheid, relatief duur. Met diepstrooiselboxen (buitenste rij 1.15x 3.00 plus twee binnenrijen met kop naar elkaar toe van 1,20 x 2.50 m) is het strogebruik veel lager. Met 2 kg stro per koe per dag, wordt er toch nog 350 m3 vaste mest geproduceerd. Door het toepassen van een halfdichte vloer wordt voorkomen dat het stro in de mestkelder terecht komt. Met de halfdichte roostervloer wordt een reductie van 25 procent in de ammoniakemissie gerealiseerd, bovendien is deze vloer beter beloopbaar voor koeien dan een gewone roostervloer. De meerkosten voor de emissiearme W5-roostervloer bedragen 300 euro per koeplaats.

De mest met stro wordt achter in de stal naar buiten geschoven. Daarna wordt het met de trekker met een mestschuif op de vaste mestplaats geschoven en af en toe met de kraan opgezet. In de zomer als de koeien alleen binnen komen voor het melken, is soms lastig de vloer schoon te houden. De weinige mest droogt dan snel op en als je dit wegschuift wordt het alleen maar uitgesmeerd en glad. In praktijk wordt de mestschuif in de zomer eens per week in werking gezet nadat de ingedroogde mest nat gemaakt is. Inmiddels wordt de stal voor het grootste deel van het jaar ingestrooid met rietmaaisel, afkomstig van het natuurgebied direct gelegen achter de boerderij en van het maaien van het riet in de sloten. Het is goedkoper dan stro, het maaisel komt direct uit de omgeving en het blijft ook beter liggen in de boxen. Wel neemt riet iets minder goed vocht op dan stro.

Er zijn Zweedse voerhekken geïnstalleerd omdat Ineke en Marcel willen op termijn willen stoppen met onthoornen. Standaard voerhekken hebben boven het kopgat een buis (gedeelte waar de koe haar kop door kan steken om te eten), Zweedse voerhekken hebben die buis niet en zijn daardoor geschikt voor koeien met hoorns. Een Zweeds voerhek kost ongeveer 100 euro per koeplaats meer dan een standaard hek.

Een bijkomend voordeel is dat een Zweeds voerhek niet zo hoog is. Hierdoor wordt het zicht vanaf de EKOLAND | februari – 2016

voergang sterk vergroot. Het ziet er ook vriendelijker uit en je kunt er als boer gemakkelijker overheen klimmen.

Aanvullend zijn nog een aantal energiebesparende maatregelen getroffen. Met een Mueller Fre-heater D-80 wordt 300 liter water opgewarmd met de warmte van de melk. Kosten 2.700 euro, in zeven jaar terug te verdienen. In de melkstal is ledverlichting geïnstalleerd. Voor acht armaturen waren de kosten 1.165 euro in plaats van 507 euro voor gewone tl-lampen. De meerkosten worden in minder dan vier jaar terugverdiend. In de stal zelf zijn Ecoline klokarmaturen van 120 Watt geïnstalleerd. Al met al voldoet de stal aan de verwachtingen van Ineke en Marcel.

27

D e e l 52

Wordt vervolgd

“Wat wil je als over­ drager?”

Bedrijfscontinuïteit in de biologische landbouw

Zelfs de allerkleinsten hadden op de BioBeurs belangstelling voor de workshop ‘Bedrijfsopvolging, hoe doe je dat?’

Terwijl pappa en mamma luisterden in de deuropening, ontstond voor de workshopruimte spontaan een crèche voor toekomstige bedrijfsopvolgers. Er was veel aandacht voor de verhalen van drie jonge boeren. Die leren van de ervaring op het bedrijf waar ze werken of dat ze overnemen.

Tekst Maria van Boxtel foto’s Dick Boschloo

O

p de beurs dit jaar verhalen van de verschillende fasen in bedrijfsopvolging. Jonge boeren deelden hun ervaringen met leren, werken en ondernemen op een agrarisch bedrijf. Zoals Daniël Schuylenburg, allround medewerker op de Stadsboerderij Almere van boer Tom Saat en boerin Tineke van den Berg.

Daniel voert allerlei werkzaamheden uit.

“Na vijf jaar nu best zelfstandig. Ik begin aan een klus, en dan komt Tom eens even

28

Bedrijfsopvolging: daar groei je in kijken hoe het eraan toegaat. Dan vraagt hij me eerst wat ik zelf van het gedane werk vind.” Zo doet hij steeds meer ervaring op met het werk op een bedrijf, met veel werkvariatie: “We hebben akkerbouw en vollegronds-groenteteelt, maar ook vee en werkplekken voor meubelmakers, een boerderijkeuken en een boerenmarkt op ons erf.” Daniël heeft nog geen opvolgplannen, hij werkt gewoon lekker.

“Ik wilde na de Warmonderhof gewoon

werkervaring opdoen met als doel een vakman te worden.” Hij experimenteert met ondernemen omdat Tom en Tineke hem zo’n twee hectare ter beschikking stellen om zelf te betelen. “Ik draai mee in de vruchtwisseling en verkoop mijn eigen producten.” De intervisiegroep FlevoJong van BD beroepsontwikkeling – waar hij sinds kort aan deelneemt – zette Daniël wel aan het denken over de toekomst.

“We zitten met jongeren bij elkaar in deze februari – 2016 | EKOLAND

bedrijfsvoering

Daniël Schuylenburg: “Ik draai mee in de vruchtwisseling en verkoop mijn eigen producten.”

groep, heel leuk. We bezoeken elkaars bedrijven, ik bedoel de bedrijven waar we werken. En we bevragen elkaar op onze toekomstplannen. Dat spoort je aan tot actie.” Voorlopig werkt Daniël nog lekker door op de Stadsboerderij.

Ook Jan Harm Welleweerd neemt deel aan de intervisiegroep FlevoJong. “Het is interessant om bij elkaar op het bedrijf te kijken en daarna persoonlijke vraagstukken te bespreken.” Hij is momenteel naar grote tevredenheid medewerker op een biologisch akkerbouwbedrijf in Zeewolde, maar wil uiteindelijk een eigen plek. “Na de CAH en Nyenrode heb ik in Rusland in de machinehandel en op een akkerbouwbedrijf gewerkt. Dat was fantastisch. Heel veel mogelijkheden en erg leerzaam, maar sociaal miste ik toch wat.” Na vijf jaar kwam hij daarom terug naar Nederland. Via Landgilde – met Helmer Wieringa als begeleider– kreeg Jan Harm zijn wensen helder voor ogen.

“Uiteindelijk wil ik een biologisch akkerbouwbedrijf dat bestaat uit meerdere onderdelen, en waar ik ondernemer kan zijn.

Via netwerken, artikelen, advertenties, bij grondeigenaren en bestaande bedrijven hoop ik te vinden wat ik zoek.” Er is nog Meer lezen over nieuwe starters? Download de Special van Dynamisch Perspectief Land: Ruimte voor nieuwe boeren van www.bdvereniging.nl of van www.toekomstboeren.nl Wil je ook deelnemen aan een intervisiegroep voor BD boeren, jong, oud of gemengd? Kijk op www.bdvereniging.nl voor de mogelijkheden van BD beroepsontwikkeling.

Zoek je opvolging of mensen voor je biologische bedrijf? Kijk op www.landgilde.nl EKOLAND | februari – 2016

geen resultaat, maar Jan Harm weigert te geloven dat het onmogelijk is. “Het vergt geduld en een zorgvuldige aanpak en daarom blijft Landgilde erbij betrokken.

Via Landgilde kwam ik in contact met een echtpaar dat nadacht over opvolging, maar toen Helmer hen concrete vragen stelde, bleek het nog te vroeg. We houden contact en daarnaast blijf ik verder zoeken.” Dat leidt tot vragen uit de zaal aan Helmer Wieringa: “Welke vragen stel je dan aan een overdrager?” Opruimen, helderheid brengen en het bedrijf verkoopklaar maken, zegt hij stellig. “Wat wil je als overdrager? Zijn er nog andere mensen betrokken, een lening van je broer, een stichting voor de zorg? Willen je kinderen echt niet? Wie gaat wanneer en waar wonen? Pas als je op die vragen een antwoord hebt, ga je aan tafel met een opvolger.”

Fred Willemssen nam wel al een bedrijf over. In stappen. “Met mijn broers werkte ik op ons gangbare tuinbouwbedrijf/akkerbouw en varkensbedrijf. Maar ik wilde wat voor mezelf. Via mijn begeleider van Arvalis kwam ik Maatschap Vollenberg tegen.” Dit biologische vollegrondsgroenteteeltbedrijf van 17 hectare had ook een goedlopende tak witlofteelt in de volle grond.“ Inmiddels heet het Kwekerij Vollenberg en ben ik eigenaar van het bedrijf.” Dat lukte Fred door de overname in stappen te doen. “Eerst een half

Jan Harm Welleweerd: “Het vergt geduld en een zorgvuldige aanpak

jaar samenwerken in de exploitatie met winstdeling, en zo het gevoel te krijgen en ontdekken of er ruimte in de markt was om meer omzet en productie te draaien om het voor mezelf financieel rendabel te

Subsidieregeling: € 10 miljoen voor jonge boeren Het ministerie van EZ en de provincies stellen via de jonge boerenregeling € 10 miljoen subsidie beschikbaar voor jonge boeren. De subsidie is bedoeld voor jonge ondernemers die een steuntje in de rug kunnen gebruiken als ze in moderne en duurzame installaties of machines willen investeren. De modernisering moet bijdragen aan verbeteringen van het milieu, klimaat, dierenwelzijn of de maatschappelijke inpassing van bedrijven.

De regeling voor jonge boeren tot 41 jaar wordt opengesteld van 1 maart tot 15 april 2016. Meer informatie? www.rvo.nl

Fred Willemssen: “Ik ben blij dat ik de vaste medewerkers ook heb kunnen overnemen.”

krijgen. Want de vorige eigenaar André was al een beetje aan het afbouwen, vanwege gezondheidsredenen. Ik als opvolger moet er natuurlijk weer vol voor gaan.”

Het eerste halfjaar beviel goed, en met een banklening koopt Fred het bedrijf nu in stukken met eerste kooprecht op het totaal. Het woonhuis kopen ze voorlopig niet. “We wonen nu lekker met de kinderen vlakbij, en André kan de teelt goed loslaten. Heel knap van hem.” Fred moet natuurlijk hard werken, maar is heel gelukkig met de overname. “Ik ben heel blij met de vaste medewerkers. Je moet wel wat aangaan om vast personeel over te nemen, maar dat hoorde bij de koopovereenkomst. Zij werken al jaren in de witlof, en ik leer weer van hen.” Hij had ook veel aan de begeleiders van Arvalis. “Bewaak zelf en met je overname-adviseur goed de hoofdlijnen van wat je wil. Met je accountant kun je je in de details verliezen, en dan krijg je ook de bijbehorende rekeningen. Dat is onnodig, met een helder doel en een beetje geven en nemen kom je er ook.”

Maria van Boxtel is partner in Land & Co.

29

Nitriet in bio-vleeswaren kan veel minder Het gebruik van nitriet vleesproducten staat volop in de belangstelling; met name het verminderen ervan in biologische vleesproducten. Onduidelijkheid kan weggenomen worden door eerlijke, op wetenschap gestoelde informatie.

Op de Biobeurs werden in een workshop, door Marits Steverink (True Food Projects) en Janneke Pijneneburg (Ben the Spiceman), de resultaten van een TNO onderzoek gepresenteerd over het gebruik van nitriet in vleeswaren. Recent publiceerde de WHO (World Health Organization) een onderzoeksrapport dat veel stof deed opwaaien over de gezondheidsrisico’s van het consumeren van bewerkt vlees. Het veroorzaakte grote ongerustheid en leidde tot een hoos aan vragen. Bij te hoge inname kan nitriet schadelijk tot giftig zijn. Voor mensen ligt dit niveau tussen de 33 en 220 mg/kg lichaamsgewicht. Als het nitriet in contact komt met bloed, zal (door het chemische proces die dat te weeg brengt) het transport van zuurstof van de longen naar andere weefsels sterk beperken. Daarnaast kan deze hoeveelheid nitriet de werking van bepaalde enzymen afremmen.

Van 2005 tot 2009 heeft er onderzoek

Eerste Holland paviljoen op Nordic Organic Food Fair

Het Nederlands Centrum voor Handelsbevordering (NCH) organiseert – bij voldoende belangstelling van het Nederlandse bedrijfsleven – voor de eerste maal een Holland paviljoen op de Nordic Organic Food Fair 2016 die in Malmö, Zweden plaatsvindt op 16 en 17 november 2016. Nordic Organic Food Fair 30

plaatsgevonden bij de WUR en TNO om, met behoud van voedselveiligheid, de dosering van nitriet in biologische vleeswaren te verlagen. Daaruit kwam concreet dat afhankelijk van het product de nitrietdosering gereduceerd kan worden naar 50 tot 80 mg/kg vleesproduct. Dit is duidelijk lager dan de maximaal toegestaan hoeveelheid nitriet in een product, nl: 150 mg/kg vlees.

In de (biologische) sector bestaat de wens om zo puur mogelijk te produceren, met zo min mogelijk hulpstoffen zoals bv nitriet. Het is echter noodzakelijk om vleesproducten voedselveilig te maken voor de consument, vanwege het tegengaan van de groei van de zeer giftige bacterie Clostridium botulinum tegen. Zonder de hulpstof nitriet is er een verhoogd risico op botulisme als de temperatuur gedurende langere periode boven de 10°C is. En die garantie is niet te geven gedurende de hele productieketen (productie - transport - consument)

Alternatieven, zoals groente-extracten, kunnen volgens Maurits Steverink en Theo Verkleij (TNO) schadelijker zijn dan het gecontroleerd toevoegen van nitriet zelf. Zij geven aan dat uit onderzoek is gebleken dat door reductie tóch nitriet in het product ontstaat. Soms zelfs hoger dan de wettelijke toegestane hoeveelheid en soms te weinig om de bacteriegroei tegen te gaan. Riskant en verwarrend, temeer omdat de producent zo de alsnog aanwezige nitriet (E 250) niet hoeft te declareren.

Hun advies: wees zorgvuldig met de toevoeging, beheers de koelketen zo veel mogelijk en wees transparant over het doel van het gebruik van additieven zoals nitriet in vleeswaren.

In Ekoland 12/2015 stond een interview met Maurits Steverink en Theo Verkleij.

Fruit Logistica breekt records

is een beurs voor gecertificeerde biologische voedingsmiddelen.

Het is de enige voedingsbeurs die betrekking heeft op deze regio en derhalve biedt het Holland paviljoen voor Nederlandse bedrijven een unieke gelegenheid om in contact te komen met kopers en zakelijke partners uit de Noorse regio alsmede de buurlanden.

Wessanen koopt bio-thee Piramide Wessanen gaat het biologische theemerk Piramide kopen. Wessanen en de Organic Flavour Company BV hebben een overeenkomst getekend voor de aankoop van het theemerk. De deal zal waarschijnlijk maart 2016 afgerond worden. Christophe Barnouin, CEO van Wessanen,

De Fruit Logistica 2016 die werd gehouden in februari jl. in Berlijn, stippelde speciaal voor de biologische sector de Organic Route uit. Het evenement heeft meer dan 70.000 bezoekers uit

reageert: “De overname van Piramide is een verdere stap in de uitvoering van onze strategie om onze leidende positie in biologische thee te versterken in het reguliere supermarktkanaal (met Zonnatura en Clipper) en dit nu ook te doen in het natuurvoedingskanaal. Het past in onze ambitie om sterke merken te bouwen in alle kanalen en te profiteren van onze omvang, expertise en capaciteiten in de kern van categorieën.”

meer dan 130 landen getrokken.

2.891 exposanten uit 84 landen presenteerden een volledig marktoverzicht van de groentenen fruitbranche. Wereldwijde februari – 2016 | EKOLAND

marktberichten aandacht was belangrijk voor de exposanten net als de aanzet tot en de afronding van transacties.

Er werden 27 wereldwijde innovaties gepresenteerd, hetgeen maar weer de hoge mate van innovatie in de industrie onderstreept. “Wij verheugen ons niet alleen over een nieuw record aantal bezoekers, maar vooral over de hoge intensiteit van de zakelijke en professionele uitwisselingen. De internationale interesse was op dit evenement op een unieke manier te bespeuren”, reageerde organisator Dr. Christian Göke.

Waar liggen de export- en importkansen?

Bionext deed in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken onderzoek naar de kansen voor de sector. Er werd onderzoek gedaan naar trends in België, Canada, Denemarken, Engeland en de VS. Uit het onderzoek blijft dat vooral in Canada, de VS en Engeland exportkansen liggen. Door het klimaat is

Fonterra ontkoppelt bio-melkprijs

recentelijk bekend op zoek te zijn naar biologische melkveehouders in Noord- en Oost-Nederland.

Hoeveel melkveehouders het kan gebruiken, maakte het niet bekend, evenmin als de melkprijs.

Commissie onder vuur op BioFach Canada echter een belangrijke importeur van biologische producten, ongeveer 80% van alle biologische levensmiddelen die in Canada worden vermarkt zijn geïmporteerd. De Engelse bio landbouw profiteert nauwelijks van de vraag naar biologisch.

Hier liggen exportkansen voor biologische producten uit het buitenland. De VS is interessant omdat de verwachting is dat de populariteit van biologisch de komende vijf jaar zal blijven toenemen omdat huishoudens meer te besteden hebben (jaarlijks toename van 2,4%) en gezondheid een steeds belangrijkere rol speelt.

In navolging van andere zuivelondernemingen ontkoppelt ook Fonterra zijn biologische melkprijs van de gangbare melkprijs. Vanaf juni kunnen ledenmelkveehouders gaan kiezen voor een biologische melkprijs gebaseerd op de markt voor biologische zuivel. De NieuwZeelandse zuivel­gigant biedt ook de mogelijkheid om aan de huidige systematiek, een premie op de gangbare melkprijs, vast te houden. Reden voor de wijziging in de melkprijssystematiek is ook dat Fonterra nieuwe biologische melkveebedrijven aan zich wil binden. A-ware, de Nederlandse partner van Fonterra, maakte

Tijdens het wetgevingseminar IFOAM EU in op de BioFach werd de Europese Commissie door alle aanwezigen aangevallen. De afkeuringsgrens voor residuen, behoud van controle in de biowetgeving en beperkingen aan import uit derde landen via de eis van compliance zijn de drie belangrijkste onderwerpen waar zowel de biosector verenigd in IFOAM EU, als Martin Hausling namens het EU Parlement felle kritiek uiten naar de positie van de Commissie.

Een afkeuringsgrens op residuen zal volgens Bionext leiden tot een inkrimping van biologische landbouw.

Biohuis update Bio-beurs 2016 nog beter De Bio-beurs 2016 zit er weer op. Deze werd voor de tweede keer door Bionext, dus door de sector zelf, georganiseerd. Er waren 30% nieuwe exposanten ten opzichte van 2015. De 60 workshops werden goed bezocht, er werd van alles gekookt en geproefd, er kwamen weer meer bezoekers dan vorig jaar en er hing een geweldige positieve sfeer. Ook de workshops over omschakelen naar bio werden zeer goed bezocht.

Van de 9.000 bezoekers waren de 3.500 boeren de grootste EKOLAND | februari – 2016

groep bezoekers. Zo’n 650 hiervan zijn in omschakeling of overwegen biologisch. Het Biohuis kijkt zeer tevreden op de Biobeurs terug. U kunt nu alweer een plek voor 2017 reserveren.

de Bioraad, het adviesorgaan van het Biohuis. Hij is ook actief in de discussie met Global GAP over nieuwe bemestingsregels.

Vraag en aanbod op site Bio-bank

www.bio-beurs.nl.

Nieuw Biohuis bestuurslid: Jaco Burgers Op de ledenvergadering van het Biohuis in januari is Jaco Burgers door de leden gekozen tot bestuurslid van het Biohuis. Hiermee versterkt Biohuis haar bestuur met een extra bestuurslid. Jaco Burgers is directeur van Erf B.V.,

een groot particulier biologisch bedrijf in Flevoland. Het bedrijf houdt zich ook bezig met verwerking en afzet aan retailers. Jaco is bestuurder bij LTO Noord in de vakgroep biologische landbouw in het overleg LTO-plant. Jaco is sinds een aantal jaren de vertegenwoordiger van LTO Noord in

Op de Bio-bank kunnen biologische boeren en tuinders adverteren met o.a. grond, voer, mest, vee, stro en pootgoed. Op dit moment wordt er vrij veel mest aangeboden. Ook als u samenwerking zoekt met een biologische akkerbouwer of veehouder, kunt u gebruik maken van de Bio-Bank. www.bionext.nl/bio-bank

31

Bio-consumptie blijft groeien in Europa en VS, ook belangstelling voor omschakeling neemt toe

Zinderende sfeer op Biofach 2016 Van 10 tot en met 13 februari vond in Neurenberg de jaarlijkse Biofach plaats, dé internationale beurs voor de biologische sector. Het aantal bezoekers overtrof dat van vorig jaar ruimschoots. De stemming was positief, want overal groeit de consumptie van biologische producten. Tekst Peter Brul | foto’s NÜRNBERG MESSE & Ekoland

E

r waren dit jaar in Neurenberg nieuwe perspectieven aftekenen voor de ruim 2500 stands op 8 hectare kruidenhandel. Voor Hein Wolf van cobeursoppervlak. Ongeveer 30 proöperatie Nautilus was de beurs een ideale cent van de stands was Duits, de overige gelegenheid om veel klanten te spreken, 1750 kwamen uit 70 andere landen. Het deels ook samen met de leden van de coöaantal bezoekers was nog niet bekend peratie, zodat de korte lijn van telers naar bij het schrijven van dit artikel, maar afnemers optimaal gewaarborgd en ook komt waarschijnlijk boven de 48.500 uit, zichtbaar is voor de klanten. wat een behoorlijke groei betekent ten opzichte van 2015 met 44.624 bezoekers De Biofach is ook het trefpunt voor conen 2014 met 42.445 bezoekers. Nedertact met buitenlandse collega’s. Dat geldt land zit met 107 stands in de top 5, na ook voor Wim Stoker, die de handel in Duitsland, Italië, hardfruit verder ziet aantrekFrankrijk en Spanje. ken. Alle producenten van bio‘s Avonds was De Nederlandse fruit uit Europa spreken de stemming ook logisch standhouders waren elkaar hier. Gerard Versteeg, zeer te spreken over directeur van Nederlands qua opperbest.’ de beurs. Oebele omzet grootste biologische hanKempenaar sprak van een hele positieve delsbedrijf Tradin uit Amsterdam, was impuls voor Organic Flavour Company zeer te spreken over de beurs. Alle drie na de verkoop van het theemerk Piradagen waren de medewerkers druk met mide, waardoor zich na deze beurs weer afspraken met leveranciers en afnemers.

32

Hiermee is misschien ook een van de weinige minpuntjes genoemd. De Biofach is voor de internationale standhouders eigenlijk een driedaagse beurs, maar hij duurt vier dagen. De zaterdag bungelt er een beetje bij en is wel belangrijk voor de stands die zich richten op de Duitse winkeliers, maar de zakelijke contacten voor de internationale handel, zijn dan al weg.

Ook bij Do-It was de stemming zeer positief, directeur-eigenaar Poppe Braam zag de groei in de markt vertaald in een grote februari – 2016 | EKOLAND

Een impressie van enkele Nederlandse standhouders op de BioFach

aanloop. Veel vertrouwde en nieuwe klanten wisten zijn stand te vinden. ’s Avonds was de stemming ook opperbest, tot geluk van de restauranthouders in Neurenberg. Voor Neurenberg is de Biofach trouwens een leuke economische impuls. De internationale biologische sector brengt elk jaar in de Biofach week zo’n 20 miljoen euro naar de stad.

In 2015 viel op dat in de drie ‘Duitse hallen’ de slagkreet ‘Regional ist erste wahl’ veel gebruikt werd. Dat was nu bijna niet het geval, maar dat wil allerminst zeggen dat deze trend voorbij is.

Het is al veel meer een vanzelfsprekendheid geworden in de communicatie.

Het Nederlandse paviljoen, met oa Ecobulbs en Stoker

Aurora

‘Hoe kunnen we de biologische landbouw verder verdiepen en verbeteren?’

De praktijk is echter wel wat anders, Duitsland is een groot importland, ook voor heel veel producten die in het land zelf prima kunnen worden geteeld. Net als in ons land en in veel andere WestEuropese landen, is ook in Duitsland in de afgelopen 10 jaar de ontwikkeling van het areaal biologische landbouw sterk achtergebleven bij de groei van de markt. Dat is nu weer aan het veranderen, veel gangbare boeren en tuinders tonen belangstelling in omschakeling.

Dat de Biofach in Duitsland plaats vindt, heeft zijn reden. Bio leeft erg in ons buurland. De markt groeide de afgelopen jaren met 5 á 10 procent per jaar en heeft inmiddels een omvang van meer dan 8,5 miljard euro (2015) in Nederland is dat 1 miljard. Een interessant verschil met Nederland is dat de biologische supermarkten en de winkels op biologische bedrijven het in verhouding heel goed doen. Hier werd met negen procent de grootste omzetstijging gerealiseerd naar in totaal meer dan drie miljard euro. Duitsland is voor Nederlandse producenten, net als voor collega’s in de gangbare landbouw, verreweg de belangrijkste exportmarkt. Maar ook andere exportmarkten groeien sterk, zoals EKOLAND | februari – 2016

Ecomel

Green Organics

Grondleggers van La Bio Idea in de stand van Do-It

handel & Afzet INTERNATIONAAL

de Verenigde Staten, waar de groei zelfs meer dan tien procent bedroeg in 2014 en 2015 en er ruim boven de 40 miljard dollar aan bio wordt geconsumeerd. De VS is dan ook een grote importmarkt.

Het aandeel bio in de Amerikaanse consumptie bedraagt inmiddels bijna vijf procent. Voor Nederland zijn de Scandinavische landen ook belangrijk.

Met name in Denemarken en Zweden heeft biologisch voedsel al een hoog aandeel in de totale consumptie. En er is nog steeds een sterke groei gaande, in Zweden zelfs 38 procent in 2014 en meer dan 25 procent in 2015, waardoor bio daar nu een marktaandeel heeft van circa zes procent, wat neer komt op meer dan 2 miljard euro.

De sterkste groei wordt gerealiseerd bij groente en fruit, waardoor coöperatie Nautilus met steeds meer belangstelling naar deze landen kijkt en in 2015 voor het eerst aan de Nordic Organic Fair heeft deel genomen. De Britse markt, is een beetje een vreemde eend in de bijt.

Als enige grote westerse markt heeft deze sterk geleden onder de recessie van de afgelopen jaren, maar is zich inmiddels aan het herstellen, met vier procent groei in 2014. De omzet bedraagt nu weer zo’n 2,5 miljard euro.

In deze eeuw is de markt voor gecertificeerd biologische producten al gegroeid van 15 miljard dollar naar 80 miljard.

Wereldwijd is er nu meer dan 45 miljoen hectare gecertificeerd. Een simpel rekensommetje leert dat een hectare bio gemiddeld nog geen 2.000 euro consumentenomzet genereert.

Alle die groei zorgde voor een zinderende sfeer op de Biofach. Dat werd in het congresgedeelte nog versterkt door het overkoepelde thema ‘Organic 3.0’ oftewel: hoe kunnen we de biologische landbouw verder verdiepen en verbeteren, ons nog meer richten op de maatschappelijke uitdagingen waarvoor de landbouw staat en tegelijkertijd zorgen dat biologische landbouw echt mainstream wordt? Een boeiende uitdaging, niet in de laatste plaats wat betreft het bereiken van de internationale handel in bio met dit verhaal. Wordt vervolgd. www.biofach.de

En op het eind van de dag allemaal nog even verzamelen in de stand van Nautilus 33

Trekkers Te koop aangeboden ­grasklaver oogst 2016 het betreft hier omschakelvoer (01-04-2015 start omschakeling) info 0651786983 Tk. Doperwt-Peul-Capucijner, Namenia-Raapsteel-Cape Horn.

Tuinboon witkiem-Top soort !

Bejo zaden, div. Biozaden Joh.Kats Numansdorp tel. 0186-65 1579

Te koop: Hoaf brander 4,5m bouwjaar 2009. IJzendijke 0623980048 T.K. Smalspoor tracktor 4WD Bergmeister met cabine.

HOAF infrarood brander op hef, ook in verstek,werkbreedte 1 m.

Asperge onkruidbestrijdingswerktuig. Drouwen,0599-564563

Gratis - Advertentietekst per e-mail, sturen naar:

trekkers@ekoland.nl

Kijk op www.kopersporen.nl voor een uitgebreide catalogus

PKS-tuingereedschap van nature beter!

PKS-tuingereedschap van brons werkt gemakkelijker, roest niet en is beter voor de grond Kopersporen • Sparrenlaan 5 • 9401 RA Assen • tel: 0592-319402

VAN GORP

BIOLOGISCHE VOEDERS BV

he voeders c is g lo io b in t s li ia c e p s De De biologische voeders worden apart geproduceerd in onze fabriek te Schalkwijk en zijn leverbaar in de gehele BENELUX Informatie: Tel. 0416-315770 - Fax 0416-315779 Zomerdijkweg 2 - 5145 PK Waalwijk NL info@van-gorp.com - www.van-gorp.com

Ontwikkelaars voor een sterk en levendig platteland • Beleidsadvisering landbouw • Versterking verbrede activiteiten • Omschakeling naar biologisch ondernemen

Helmer Wieringa: 06 – 53 44 77 70 Taco IJzerman: 06 – 13 10 26 98 Maria van Boxtel: 06 – 53 59 31 88

www.landco.nl