Ekoland 1/2022, een uitgave van Agrio Uitgeverij BV

EKOLAND Biokennis week

Ekoland special met het programma, van ruim 120 online workshops, en extra informatie.

1

No.

1/2022

Een uitgave van Agrio Uitgeverij B.V. Losse verkoop € 13,49

www.ekoland.nl

Biokennisweek katern met omschrijvingen van alle webinars, inclusief sprekers

W

2022 SCH

OU

L

GI

D

B

IN BIO

O

VATIEPR I

JS

NO

E LAN

Bedrijf in Beeld: De Corsten’s - Pionieren met vroege biologische teelten

EKOLAND

JANUARI | NUMMER 1 – 2022

42

BEDRIJF IN BEELD

De Corsten’s Pionieren met vroege biologische teelten in Midden-Limburg!

Thieu, Cora en hun zoon Marc Corsten schakelden in een paar jaar om van een gemengd bedrijf met gangbare varkenshouderij naar biologische vollegrondsgroenteteelt met niet-kerende-grondbewerking, vaste rijpaden en vervroegde ATIEPR teelten.

OV

BEDRIJF IN BEELD

I

LANDBOUW & VOEDING

20 - ‘ Van silo-denken naar integraal systeemdenken’

ONDERZOEK

11 - Meerwaarde van de bioboer

EKOLAND INNOVATIEPRIJS

12 - De drie genomineerden

INTERVIEW

16 - Gedeputeerde Elies Lemkes over vijftien procent bio-areaal in 2030

AGROFORESTRY

EKOLAND | januari – 2022

BIOKENNISWEEK

23 - Intro 24 - Blokkenoverzicht 28 - Webinars

REGELGEVING

41 - GLB: Nieuwe ronde, nieuwe kansen

18 - Bomen op elk bedrijf?

Editoriaal (2x) Landbouwberichten Marktberichten Biohuis update

ONDERZOEK

22 - Groeiambities en kennisagenda bio-landbouw

BEDRIJF IN BEELD

4 en 5 6 56 57

42 - De Corsten’s

LANDBOUW EN VOEDSEL

NO

GI

W OU

D

B

E LAN

VATIEPR I

W

2022 SCH

OU

O

L

BEDRIJFSVOERING

9 - Regels & wetten ‘ Wat mag ik?’

SCH

BIO

We stellen u voor aan de drie genomineerden voor de Ekoland Innovatieprijs biologische landbouw 2022: Ekoboerderij Arink, Huiberts biologische bloembollen en Landzicht Biologisch

Inhoud

2020

JS

Strokenteelt Nieuw Udengast

GI

L

‘ Landbouw basis van samenleving’

INNOVATIE

VASTE RUBRIEKEN

O

E LAN

Thema |

ONDERZOEK

48 - Resistenties op de proef in natte zomer 50 - Voedselbossen onderzocht

INNOVATIE

52 - Strokenteelt in beeld Deel 5- Nieuw Udengast

BEDRIJFSVOERING

54 - Wordt vervolgd Starten als boer, wat komt erbij kijken?

EVENEMENT

59 - Koedialogen

HANDEL & AFZET

61 - Plantaardig telen heeft toekomst 62 - Koken met de tuinders

46 - Landbouw als motor voor verandering

3

D

B

EKOLAND INNOVATIEPRIJS 2022

IN

12

BIO

52

JS

IN

N

VOOR WOORD Robert Ellenkamp

Sterke biologische erven

hoofdredacteur Agrio

Beste biologische boer en tuinder. Jouw vertrouwde biologische vakblad Ekoland is per 1 januari overgenomen door Agrio. Ik ben zelf al bijna 23 jaar werkzaam bij Agrio, waarbij wij uitgroeiden van een kleine regionale uitgever naar het media­bedrijf dat de meeste boeren in Nederland bereikt. Met ­Ekoland voegen we jullie daar ook aan toe.

Je vraagt je waarschijnlijk af wat dat voor jullie gaat opleveren.

Een terechte vraag en het hele antwoord daarop heb ik ook nog niet. Mijn standpunt is dat als een product goed is en gewaardeerd wordt, dat je niet de boel op de kop moet gaan gooien.

De redactie zal het komende jaar vast wel wat veranderingen gaan doorvoeren, maar dat doen we geleidelijk en alleen als we overtuigd zijn dat daar behoefte aan is bij jullie. In dit voorjaar ontvangen jullie een vragenlijst, zodat wij als redactie een beeld krijgen van wat jullie waarderen en waar jullie behoefte aan hebben. Binnen de redactie van Ekoland, die onder Agrio gewoon doorgaat, ervaarde ik tijdens mijn eerste redactieoverleg al volop inspiratie voor nieuwe impulsen. Ik ben vooral nieuwsgierig of die overeenkomen met jullie wensen.

Voor de oplettende lezers onder jullie is er op de cover al wel iets verandert: het logo van Agrio is erbij gekomen en de letters zijn zwart geworden. Dat is de lijn van al onze merken. Inhoudelijk is er niets verandert. Deze uitgave is nog gemaakt onder leiding van Jaap van Westering en Annemieke Praamstra die ruim dertig jaar goed voor Ekoland zorgden en het lieten groeien naar een prachtig inhoudelijk vakblad voor de biologische keten.

Ons doel is om Ekoland verder te laten groeien. Daarmee doel ik op meer berichtgeving online en het vakblad digitaal ontsluiten, maar ook op meer boeren en tuinders die geïnspireerd willen worden over een biologische bedrijfsvoering en dito afzet. Dat laatste volgt uit onze Sterke Erven-strategie: nieuws en kennis aanreiken om boerenerven toekomstbestendig te houden en maken. Boeren en tuinders die biologisch overwegen, al serieus plannen maken of al in transitie zijn, kunnen we met Ekoland in het Agrio-huis nu beter bedienen.

Advertentie

Wat wil jij leren? Kijk op www.bioacademy.nl Vanaf 12 februari: Driebergen

Cursus Biodynamisch Moestuinieren

Je leert alles over een goede composthoop, een teeltplan, hoe je moet zaaien, planten en welke gereedschappen geschikt zijn. Uiteraard is er veel aandacht voor bemesting en de grond: de basis van biodynamisch!

Vanaf 11 februari - Dronten

Succesvol samenwerken voor een gezond bedrijf

vanaf 25 februari in Dronten: Doorschakelen naar Demeter: Durft u het aan?

Samenwerken is essentieel voor een succesvol en gezond multifunctioneel bedrijf. Je krijgt praktische handvatten, modellen en oefeningen gericht op leiderschap, teamsamenwerking en besluitvorming.

18 februari - Ens

No Shit Food: Workshop 100% plantaardige mest

Joost van Strien en Chris Feickens zijn de eerste Nederlandse akkerbouwers met het biocyclic vegan keurmerk. Ze gebruiken geen dierlijke mest meer. Leer hoe je zelfvoorzienend in stikstof wordt en plantaardig je mineralen aanvult mét een rendabel resultaat.

www.bioacademy.nl Het grootste biologische leeraanbod op één site

VOOR WOORD Leen Janmaat

Verbreden en verdiepen Per januari 2022 heeft uitgever Agrio Ekoland overgenomen.

Van nabij heb ik meegemaakt hoe Jaap en Annemieke (Uitgeverij Van Westering) met hart en ziel hebben gewerkt aan ons vakblad. Voor hun breekt nu een rustige periode aan. Het is hun van harte gegund. Wij als redactie gaan gewoon door, maar wel met een nieuwe partner. Dat vraagt aanpassing van beide zijden, zo kent Agrio haar eigen werkwijze en procedures bij het vullen van vakbladen.

Maar ook de redactie heeft zo haar gewoonten. We gaan zien wat het komend jaar zal brengen. Wat de inhoud van Ekoland betreft kunt u begin 2022 wat vragen verwachten over het blad. Het lezersonderzoek helpt ons op weg naar noodzakelijke verbeteringen.

Met Agrio als uitgever zie ik kansen voor verbreding. De uitgebreide kennis en grote praktijkervaring van de sector zijn bruikbaar voor de hele landbouwpraktijk. Zeker nu het beleid inzet op vergroening en verduurzaming. De invulling van Ekoland kan straks een uitdaging vormen voor de gehele landbouw, je hoeft het niet altijd met elkaar eens te zijn. Echte innovatie begint met een open mind, goed kijken en goed

hoofdredacteur

luisteren. Op het bankje bij het Louis Bolk Instituut stond de spreuk ‘Waarnemen in rust, Denken in samenhangen en Krachtig handelen’.

Naast verbreding ligt er in de bio- sector de uitdaging om verder te verdiepen en zich te ontwikkelen. Dat er al veel is bereikt, betekent niet dat we genoegzaam achterover kunnen leunen. Er is werk aan de winkel. Zo vraagt de nieuwe EUverordening die per januari 2022 ingaat, om aanpassingen op bedrijfsniveau. Met name pluimveehouders zullen op het gebied van huisvesting aanpassingen moeten doen. Wat de EU-verordening vraagt van bedrijven aan veranderingen komt aan de orde in de workshops die in de Biokennisweek van 10 tot en met 13 januari op het programma staan. Helaas dit jaar geen Biobeurs live. De ontmoetingen zullen via het digitale platform gaan plaatsvinden. Aanmelden kan via de website bio-beurs.nl. Handen schudden, schouderkloppen en omhelzen stellen we maar weer uit. In deze uitgave kunt u op zoek naar workshops die mogelijk bijdragen aan de noodzakelijke verdieping en verdere ontwikkeling van uw bedrijf en persoonlijke ambities.

COLOFON ISSN: 0926-9142

Uitgever Ben van Uhm Karlijn Giezenaar Hoofdredacteur Leen Janmaat Eindredactie Bernard Faber Redactie Roos de Adelhart Toorop Maria van Boxtel Niels Heining Christoffel den Herder Edith Lammerts van Bueren Kees van Veluw Kees van Zelderen Bladmanagement Annemieke Praamstra Mark Oude Luttikhuis Lithografie & Prepress Jaap van Westering

Vormgeving Diana Beekvelt Aan dit nummer werkten mee Leonardo van den Berg, Peter Blom, Dick Boschloo, Maria van Boxtel, Maria Buitenkamp, Bernard Faber, Hilde Faber, Daniel Gomez, Esther de Groot, Niels Heining, Feitze van der Hoek, Leen Janmaat, Hille van der Kaa, Gerdine Kaptijn, Jan de Koeijer, Edith Lammerts van Bueren, Jesse Opdam, Evert Prins, Piet Rombouts, Bastiaan Rooduijn, Bert van Ruitenbeek, Geertje Schlaman, Annelijn Steenbruggen, Kees van Veluw, Marcel Vijn, Helmer Wieringa, Anne van Wijk, Dorien Willems, Redactie-adres Postbus 168, 7040 AD ’s-Heerenberg T 0314-626438 E redactie@ekoland.nl

WWW.EKOLAND.NL EKOLAND | januari – 2022

Advertentieacquisitie Monique Wichers Schreur T 0314-684448 | E verkoop@agrio.nl

Ekoland is een uitgave van Agrio Uitgeverij B.V.

Abonnementen­administratie Agrio Uitgeverij B.V. Postbus 168, 7040 AD ’s-Heerenberg Nathalie Kok T 0314-682293 E abonnementen@agrio.nl

Abonnementen Ekoland verschijnt 11x per jaar.

Een jaarabonnement kan elke maand ingaan en kost € 119,49 (NL) ­inclusief BTW. Het abonnement wordt ­stilzwijgend verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd. Indien niet anders is overeen­gekomen wordt jaarlijks een factuur ter beta­ ling van het a ­ bonnementsgeld toegezonden.

Adreswijzigingen s.v.p. vier weken van te­voren schriftelijk opgeven aan de abonne­men­ten­ad­ministratie o.v.v. het oude adres (via de adresdrager of www.ekoland.nl, zie abonnee ­service).

Druk Drukkerij Veldhuis Media, Raalte ©2022. Het geheel of gedeeltelijk over­ nemen van artikelen en/of i­llustraties is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. De redac­ tie noch de uitgever aanvaardt enige verantwoor­delijkheid voor schadelijke gevolgen die kunnen ontstaan na gebruik­ making van gegevens uit dit blad.

Los nummer € 13,49

@vakbladekoland

Het volgende nummer van Ekoland verschijnt rond 18 februari 2022 5

BIOLOGISCHE LANDBOUW NIET GENOEMD IN NIEUW REGEERAKKOORD Rutte IV trekt 25 miljard euro uit voor transitie landbouw maar vergeet EU ambities ‘We brengen natuur en landbouw in balans door de transitie naar kringlooplandbouw voort te zetten op het terrein van voer, mest, bodem, pacht, dierenwelzijn en daarbij behorende innovaties. Met inzet van reststromen in veevoer, vervanging van kunstmest door organische mest en een grondgebonden melkveehouderij sluiten we kringlopen’. Het nieuwe kabinet van VVD, D66, CDA en ChristenUnie zet met een miljardenfonds in op een transitie van de land- en tuinbouw, maar noemt nergens hoe ze het EU doel van 25% biologische landbouw in 2030 wil gaan realiseren. “Als je voor een landbouw kiest met mooie woorden over grondgebondenheid, kunstmest vervangen door organische bemesting; vermindering stikstof door uitkoop bij vooral intensieve veehouderijbedrijven; naleving richtlijnen voor waterkwaliteit, dan zou het logisch zijn om ook de Europese Farm to Fork strategie te omarmen en voluit te kiezen voor meer biologische landbouw.” schrijft Bert van Ruitenbeek, directeur Stichting Demeter in zijn reactie op het akkoord.

Volgens het akkoord gaat Rutte IV voor

Pilots samenwerking Akkerbouw en Veehouderij

In vijf door het ministerie van LNV aangewezen experimenteergebieden werkt Wageningen University & Research aan optimalisering en vernieuwende vormen van samenwerking in akkerbouw en veehouderij. Het project omvat zes verschillende pilots. Dit project beoogt aan6

een integrale aanpak van stikstof, waterkwaliteit, bodem, klimaat en biodiversiteit. De stikstof- en natuurdoelen moeten vijf jaar eerder worden gehaald, het nieuwe kabinet komt daarmee tegemoet aan de adviezen van het adviescollege Stikstofproblematiek. ‘Een Nationaal Programma Landelijk Gebied pakt de uitdagingen in de landbouw en natuur aan met een transitiefonds waarin tot 2035 cumulatief €25 miljard beschikbaar komt. In bestuurlijke afspraken met provincies worden voorwaarden vastgelegd aan het vrijgeven van rijksbudget’, meldt het coalitie akkoord. ‘We stimuleren nieuwe verdienmodellen zoals ‘bio-based’ bouwmaterialen, ‘carbon credits’ en stikstofbinding. Met langjarige overeenkomsten en een passende vergoeding vergroten we de mogelijkheden van (agrarisch-)natuur en landschapsbeheer’.

Verder wordt er een grondbank opgericht om de instap voor jonge boeren en het vinden van ontwikkelruimte te vergemakkelijken. Deze grondbank geeft vrijko-

passing van wet- en regelgeving en opschaalbare werkwijzen in de praktijk die substantieel bijdragen aan het sluiten- of op kleinere schaal inrichten van kringlopen. Het ministerie van LNV wil verkennen op welke wijze een verbinding van akkerbouw en veehouderij op een lokale of regionale schaal bij kan dragen aan het realiseren van de doelen van een transitie naar kringlooplandbouw. Dit project vindt plaats in het kader van het realisatieplan van de visie op kringlooplandbouw van LNV. Voorafgaand aan het project zijn in de experimenteergebieden de volgende zes pilots geïdentificeerd: Ecolana in Holwerd, Drenthe in Emmen, Flevoland in Dronten, TwenteTwickel in Bentelo, Achterhoek in Hengelo en de Peel in

mende grond uit te voor het extensiveren, omvormen en verplaatsen van bedrijven van boeren die graag door willen en voor natuur. De ingezette omslag naar geïntegreerde gewasbescherming wordt geïntensiveerd door het stellen van tussendoelen, bevorderen van innovatie en precisielandbouw, stimuleren van groene alternatieven en loskoppelen van verkoop en advies. Naast doelstellingen op gebied van landbouw heeft de nieuwe coalitie ook ambities voor menselijke gezondheid, zo gaat er bekeken worden hoe op termijn een suikerbelasting ingevoerd kan worden en de BTW op groente en fruit naar 0% verlaagd kan worden.

Odiliapeel. Deze pilots van samenwerkende akkerbouwers en veehouders worden gefaciliteerd om op basis van een proces van continue verbetering en experimenten gedurende vier jaar onderbouwing te genereren waardoor vernieuwende landbouwpraktijken opschaalbaar kunnen worden gemaakt.

EU landbouw vooruitzichten Het areaal biologisch landbouw in de EU zal naar verwachting toenemen tot 15% in 2031. Voor blijvend en tijdelijk grasland kan dit zelfs 20% zijn, terwijl van het bouwland maar 12% biologisch zal worden in de komende 10 jaar. Er van uitgaande dat de vraag voor

bio producten in 2022-2031 net zo zal blijven toenemen als in 2014-2019. Deze trend kan versnellen door extra investeringen in en campagnes door de bio sector. Dat staat in de Agricultural Outlook die begin december door de Europese Commissie werd gepresenteerd.

De vraag naar biologische producten neemt wereldwijd toe en dat biedt mogelijkheden.

Vooral voor de biologische zuivel sector, waar specifiek veel vraag naar is en zal blijven.

De biologische melkproductie in de EU zal naar verwachting groeien naar van 3,5% in 2019 naar 8% in 2031. Dit zal waarschijnlijk ook leiden tot een toename in biologisch veevoer productie, de teelt van bio granen en (soja) bonen zal daardoor groeien. januari – 2022 | EKOLAND

LANDBOUWBERICHTEN

Biodiversiteitsmonitor akkerbouw

rustgewassen en milieubelasting gewasbeschermingsmiddelen.

In verschillende pilots, verspreid over het land, wordt al met de KPI’s gewerkt. Volgend jaar zal ook in het kader van de BMA praktijk pilots plaatsvinden.

Meer op www.louisbolk.nl

Netwerk Goed Boeren

Akkerbouwers kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het herstel van biodiversiteit, onder andere met de Biodiversiteitsmonitor. Die maakt de prestaties op en rondom een akkerbouwbedrijf meetbaar en inzichtelijk, zodat akkerbouwers weten wat ze kunnen doen om de biodiversiteit te verbeteren. Wageningen University & Research en het Louis Bolk Instituut hebben advies uitgebracht over een set van indicatoren, waarmee biodiversiteitsprestaties per bedrijf op een eenduidige manier meetbaar worden. De KPI’s die worden geadviseerd zijn onder andere: percentage natuur- en landschap, stikstofoverschot en gewasdiversiteit, percentage

Boeren versterken elkaar steeds meer onderweg naar duurzame landbouw. Zoals in het Netwerk Goed Boeren, een groep van vooroplopende Brabantse boeren. Klein begonnen met 10 boeren in 2015 en inmiddels flink aan het groeien. Met hulp van subsidie uit de Subsidiemodule agrarische bedrijfsadvisering en educatie (SABE). Het Netwerk Goed Boeren is een idee van de Brabantse Milieufederatie (BMF). “Wij willen de duurzame landbouw vooruithelpen,” vertelt Yvette Osinga, medewerker duurzame landbouw bij de BMF. “En wel door boeren bij elkaar te brengen die daarmee bezig zijn. Vanaf het begin ondersteunen wij het netwerk en organiseren onder andere bijeenkomsten.” De boer laat dan zien waarmee hij bezig is, welke uitdagingen hij

tegenkomt en hoe hij daarmee omgaat. Dat doen we een paar keer per jaar.” Ook wisselen de boeren praktische informatie over bijvoorbeeld bloemenranden, kruidenrijke grasvelden en boslandbouw. Of over verdienmodellen in de duurzame landbouw. Zo heeft een biologische tuinderij gepresenteerd hoe zij inkomsten haalt uit samenwerking met haar klanten.

Nitraatrichtlijn niet overtuigend De Europese Commissie is onvoldoende overtuigd dat Nederland met het ingediende 7e

actieprogramma Nitraatrichtlijn alle doelen ten aanzien van waterkwaliteit tijdig zal halen.

Dat schrijft minister Schouten in een brief aan de Tweede

Kamer. De Europese Commissie heeft Nederland niet geagendeerd voor het Nitraatcomité van 15 december. Dat betekent dat de volgende stap in de procedure tot derogatie nu nog niet kan worden gezet.

Het zicht op het halen van de doelen ten aanzien van waterkwaliteit is wel nodig voor de volgende stap in de procedure naar een derogatie en de aanvullende maatregelen van een nieuw kabinet worden door de Commissie afgewacht, aldus Schouten. Op verschillende niveaus hebben hierover afgelopen weken gesprekken plaatsgevonden met de Europese Commissie. Schouten heeft gepleit voor flexibiliteit in de procedure om te komen tot derogatieverlening, zodat de besluitvorming over een nieuwe derogatieverlening tijdig, dat wil zeggen in het tweede kwartaal van 2022, kan worden afgerond. De Commissaris heeft aangegeven bereid te zijn de aanpak van het nieuwe kabinet z.s.m. begin volgend jaar op zijn merites te beoordelen en te bezien of dat voldoende ambitieus is om enige flexibiliteit in de procedure te rechtvaardigen.

BOERENVERSTAND PODCAST spreekt met GENOMINEERDEN Drie genomineerden van de Ekoland innovatieprijs in speciale BioKennisweek specials Speciaal voor de BioKennisWeek hebben de makers van de Boerenverstand podcast een driedelige serie gemaakt met de drie genomineerde boeren van de Ekoland innovatieprijs. Podcastmakers Joëlle van den Brand en Lilia Planjyan zijn op de boerenerven geweest om meer te horen over de beweegredenen van de genomineerden. Wat motiveerde om te komen tot bepaalde innovaties? Hoe evalueert een bedrijf tot een koploper?

De Boerenverstand Podcast is tot stand

EKOLAND | januari – 2022

gekomen door de behoefte van makers van den Brand en Planjyan aan feitelijke inzichten voor het ontwikkelen van een toekomstbestendige landbouwsector. Doormiddel van podcast gesprekken willen zij een bijdrage leveren aan het realiseren van een sterk en duurzaam landbouwsysteem.

Op deze manier kunnen de toekomstige

Ekoland innovatieprijs genomineerden weer geïnspireerd raken.

De BioKennisWeek specials over de Ekoland innovatieprijs worden tussen 7 en 12 januari gepubliceerd op www.boerenverstandpodcast.nl/podcasts en zijn ook beschikbaar via je favoriete podcast app.

7

KRAANSWIJK EKO DIGESTAAT ORGANISCHE MESTSTOF VOOR DE BIOLOGISCHE LANDBOUW

100% Biologische mest; 100% A-meststof NVWA erkende exportwaardige digestaat door hitte behandeling GLOBAL G.A.P. bewerkte mest (geen wachttijd tussen bemesting en oogst) Onkruid en ziektekiem vrij Gegarandeerde gehalten: uw bemestingsplan klopt altijd

NIEUW! Digestaat ook geschikt voor DEMETER bedrijven Dunne fractie (1 en 2) Dun vloeibare meststof Snelle opname door de plant NIEUW: 6 kg N, 1,0 kg P2O5, en 7 kg K2O Ook beschikbaar: 6,4 kg N, 2,3 kg P2O5, en 7 kg K2O Ideaal toe te dienen via sleepslangbemester Of als overbemesting / rijenbemesting Ideale meststof voor de vruchtzetting bij fruitteelt bedrijven

Dikke fractie (1 en 2) Kruimelige stapelbare mest Bevat veel organische stof Ideale bodemverbeteraar NPK 1: 8 kg N, 18 kg P2O5, 8 kg K2O NPK 2: 9 kg N, 14 kg P2O5, 8 kg K2O Laat zich zeer goed verstrooien Zeer geschikt voor graasdierbedrijven om de fosfaattoestand van de percelen op peil te brengen Financieel interessanter als compost!

Levering en prijzen Leverbaar via diverse opslagen in Nederland, hierdoor ook in het ‘groeiseizoen’ snel leverbaar U wilt een grote hoeveelheid digestaat geleverd hebben op één dag? Geen probleem!

Prijzen afhankelijk van type fractie, transportafstand en het aanwezig zijn van een (tussen-)opslag Offerte direct opvraagbaar Voor meer informatie: Chris Bomers T 0544-461539 M 06-23785384 E chris.bomers@kraanswijk.nl I www.kraanswijk.nl 8

SKAL 006500

‘ Wat mag ik?’

BEDRIJFSVOERING

REGELS

& WETTEN Hoe om te gaan met regelgeving

Foto: Freepik

HERZIEN OVERZICHT VAN WETTEN EN REGELS VOOR MULTIFUNCTIONELE LANDBOUW

Wet- en regelgeving verandert, zowel in de landbouw als eromheen. Daarom voor multifunctionele landbouwbedrijven een update van de brochure ‘Wat mag ik’ over gebruik, bouwen en activiteiten op je bedrijf. ‘Wat mag er naast landbouw?’ is de centrale vraag. TEKST | HELMER WIERINGA

L

andbouwbedrijven hebben met veel wet- en regelgeving te maken. Ga je als landbouwbedrijf er een niet-landbouwactiviteit bij doen, zoals recreatie of zorg, dan volgen er nog meer regels. Logisch, want ook die productietakken hebben voor die tak geldende regels. De volledig herziene brochure ‘Wat mag ik?’ gaat over de regels voor die andere bedrijfstakken.

De Omgevingswet is wel een heel aparte nieuwe wet. Misschien ben je net gewend aan bestemmingen en je bouwvlak? Per half juli 2022 wordt ondermeer de Wet op de Ruimtelijke Ordening vervangen door de Omgevingswet. ‘Het fysieke leefmilieu’ is dan de nieuwe term voor ‘ruimte’.

De wet bundelt alle regels, ook van Rijk en Provincie. Zo bereikt de overheid integratie met minder wetten. Daarom komt er per gemeente één omgevingsplan waarin alle bestemmingsplannen samenkomen.

Ook alle milieunormen, zoals de teeltvrije zone uit het Activiteitenbesluit, komen in het nieuwe omgevingsplan. Het omgevingsplan is zo meer een dataset dan een ‘kaart met bestemmingen’. De praktijk moet nog uitwijzen of dit gaat werken.

De Warenwet blijft hetzelfde. Met een verkooppunt, met zorg, horeca of recreatie EKOLAND | januari – 2022

komt voedselveiligheid als vraag je erf op. Voedsel moet – conform die Warenwet - immers veilig zijn. Als principe kun je onthouden: hoe meer jij een product ‘bewerkt’ of hoe kwetsbaarder het product is, hoe meer regels er gelden om te bewaken dat alles veilig en hygiënisch blijft.

De Warenwet werkt zonder vergunning, maar met eigen registratie. Je moet dus zelf nadenken hoe je aan de regels voldoet of een verplichte hygiënecode volgen. Dit wordt via controlebezoeken gecheckt door de NVWA. Er bestaat ook ‘mensveiligheid’. Het is leuk dat er mensen op het erf komen, om te werken, te herstellen, als opvangplek voor kinderen of ouderen, of als plek voor winkel, workshops of logeren. Net als elders wil iedereen dat dit ook op jouw bedrijf veilig en verantwoord gebeurt. Dat stelt eisen aan kwaliteit van medewerkers (diploma’s, Verklaring omtrent Gedrag), de plek (inrichting), installaties (toegankelijkheid), stallen (contact mens en dier)

Heeft u een vraag?

Mail die dan naar: kopij@ekoland.nl of hwieringa@landco.nl Jouw vraag blijft anoniem! Voor eerdere en meer ­antwoorden zie: www.landregels.nl

en uitleg (communicatie spelregels). Van arbeidsinspectie tot GGD, van NVWA tot je verzekeringsmaatschappij kan hierover gaan. De brochure ‘Wat mag ik?’ geeft je overzicht.

Een volwaardig landbouwbedrijf zijn geldt voor bijna alle regelgeving. De agrarische productietak moet voldoende omvang hebben om de mogelijkheid tot verbrede landbouw te benutten. Een te klein bedrijf kan betekenen dat zorg, kamperen of winkel opeens strijdig worden en niet meer zijn toegestaan. Omgekeerd kan een reëel agrarisch bedrijf veel nevenactiviteiten beginnen, zonder in de ‘zware’ kant van zorg, kinderopvang of horeca terecht te komen. Anders gezegd: je mag veel ‘kleine’ dingen doen. Met enkele buiten werkende hulpboeren wordt de kantine nog geen dagopvang. Een maandelijkse les aan een schoolklas is nog geen kinderopvang. Een winkel met eigen producten of ophaalpunt is geen detailhandel. Daarom: experimenteer altijd eerst op kleine schaal. Dan ontdek je wat je wilt en leer je hoe je met die extra regels kunt doorpakken.

Helmer Wieringa is partner in Land & Co Download de brochure ‘Wat mag ik?’ van edepot.wur.nl/16415

9

ONDERZOEK

BIOLOGISCHE LANDBOUW OOK VOOR POLITIEK OPLOSSING VOOR TAL VAN VRAAGSTUKKEN

Meerwaarde van de bioboer Deel 13 | De afsluiting

ten te kopen. Daarnaast wordt er volop ingezet op de promotie van biologische producten. Wat hierbij helpt is dat vijf procent van alle Denen jaarlijks een biologische boerderij bezoeken. De Deense politiek steunt biologisch volop omdat het voor hen duidelijk is dat biologische landbouw kan bijdragen aan het behalen van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Volgens Holmbeck is het verschil met andere landen dat biologische landbouw als oplossing voor een tal van vraagstukken in de Deense politiek is geïntegreerd.

Het Deense model Hoe draagt biologische landbouw bij aan de maatschappij en wat zijn hiervoor de uitgangspunten. In een serie van dertien factsheets gingen we in Ekoland op deze vragen in.

De conferentie ‘The Added Value of the Organic Farmer’ vormde de afsluiting van het project.

TEKST ANNE VAN WIJK, FEITZE VAN DER HOEK & LEEN JANMAAT FOTO VAN HALL LARENSTEIN

A

Wereldwijd is landbouw in transitie.

Biologische landbouw levert kennis en handvatten om dit te bewerkstelligen.

Een groot aantal biologisch(-dynamisch) werkende ondernemers zijn hier namelijk al dagelijks mee bezig. Zij werken aan de relatie mens en dier, zoeken naar vernieuwende concepten om emissies te verlagen, werken in korte ketens om het contact met de consument transparant te houden, zorgen dagelijks voor de bodem en daarmee voor gezonde producten voor de consument. De maatschappelijke bijdrage is daarmee groot! Zie ook de VLOGS op FBBF.nl

fgelopen jaren is in samenwerking met Hogeschool Van Hall Larenstein, Aeres MBO, Avalon en het Louis Bolk Instituut gewerkt aan meerdere thema’s binnen de biologische landbouw. Met behulp van bestaande literatuur is gekeken naar de meerwaarde van biologisch boeren.

De uitgegeven fact sheets geven inzicht in wat biologische boeren bijdragen aan de samenleving, zie www.fbbf.nl. Het project is afgelopen najaar afgesloten met een goedbezochte internationale conferentie.

Gedeputeerde Klaas Fokkinga van de provincie Friesland deed de aftrap, waarbij hij aangaf dat de aandacht voor biologische landbouw alleen maar toeneemt en het onderwerp leeft. Aansluitend op het Europese beleid wil de Provincie Friesland ondersteuning geven aan biologische landbouw. Hieronder aandacht voor Denemarken dat als EU-land een eind op weg is.

Denemarken is al een eind op weg om de ambitie 25 procent biologische landbouw te realiseren. Het land heeft op dit moment van alle landen in de Europese Unie het hoogste biologische marktaandeel in supermarkten (bron: FiBL 2021).

Biologische is hier niet langer een nichemarkt. Sinds 2007 verdubbelde het aantal biologische hectares in Denemarken. Ook zijn steeds meer (jonge) boeren geïnteresseerd in een biologisch bedrijfsvoering.

Al deze ontwikkelingen hebben volgens Holmbeck plaats kunnen vinden doordat er een ‘ecosysteem’ is gecreëerd waarin beleid (overheid), retail (supermarkten), biologische boeren en biologische belangenbehartigers samenwerken. Doordat al deze partijen samenwerken kan er veel gedaan worden om de consumenten ervan te overtuigen biologische produc-

Paul Holmbeck (directeur bij Holmbeck EcoConsult, lid World Board IFOAM Organic International) gaf een inkijk in hoe Denemarken werkt aan verder groei en opschaling van biologische landbouw en hoe de Europese Unie het doel van 25 procent biologisch kan bereiken.

Bioregion Boosting Biodiversity (triple B)

EKOLAND | januari – 2022

Anne van Wijk en Feitze van der Hoek zijn werkzaan aan Hogeschool Van Hall Larenstein, Leen Janmaat aan het Louis Bolk Instituut ­

Bioregion Boosting Biodiversity is een initiatief van Avalon in samenwerking met IFOAM en heeft als doel ondersteuning te geven aan regio’s die werken aan biodiversiteit ­gekoppeld aan landbouwpraktijk. De afgelopen jaren hebben verschillende regio’s in diverse landen de intentie uitgesproken om toe te werken naar 100% natuurinclusieve of zelfs biologische landbouw. In overleg met diverse Nederlandse en internationale organisaties is het plan opgevat om voor deze regio’s/landen een ondersteuningsprogramma op te zetten met als werktitel: Bioregions Boosting Biodiversity.

11

IN

W

L

GI

W

2022 SCH

D

OU

BIO

O

E LAN D

B

IN

SCH

OU

VATIEPR I

B

NO

JS

GI

L

O

JS

BIO

Genomineerden 12

VATIEPR Genomineerden O I N Ekoland Innovatieprijs 2022 2020

E LAN

GENOMINEERDEN EKOLAND INNOVATIEPRIJS BIOLOGISCHE LANDBOUW 2022

‘ Landbouw basis van samenleving’ Het coronavirus veroorzaakt verdriet en ongemak. Maar mensen reflecteren ook meer op wat het leven zinvol maakt.

Daardoor ontstaat ander gedrag. Biologische bedrijven die in een korte keten werken, of met een educatie- of recreatiefunctie maakten meer omzet. De jury zag deze ontwikkeling terug bij de genomineerde bedrijven.

TEKST KEES VAN VELUW FOTO’S GEERTJE SCHLAMAN & DICK BOSCHLOO

T

wintig procent meer bezoekers of zelfs een dubbele omzet zijn geen uitzondering! Dat is natuurlijk fantastisch en hopelijk blijft dat zo als we door deze crisis heen zijn. De drie bedrijven die de jury, bestaande uit Mirjam Hilgeman, Geertje Schlaman, Maria van Boxtel, Bart Fokkens, Lex Kruit en Kees van Veluw uitgekozen heeft, hebben allemaal een sterke verbinding met de samenleving. Daar zijn ze ook erg naar op zoek; ze zijn natuurlijk ondernemer, maar ze werken ook aan een doel dat het bedrijfsniveau overstijgt en daar worden mensen warm van. Landbouw is en blijft de basis van de samenleving. Je hebt af en toe een dokter nodig maar je hebt drie keer per dag een boer nodig voor je eten, las ik laatst.

De Ekoland Innovatieprijs wordt gesponsord door de Rabobank en Kopersporen

Alle dertien aangemelde bedrijven laten de hele Nederlandse landbouw zien dat het anders kan. De jury heeft drie bedrijven uitgekozen om extra in het zonnetje te zetten. Alle drie bedrijven worden geleid door al wat oudere boeren. Dat staat garant voor een goed ontwikkeld en bewezen bedrijfssysteem. De jury hoopt van harte dat zij andere Nederlandse boeren inspireren om het ook zo te gaan doen en daarmee de landbouw een nieuw bestaansrecht te geven.

Winnaars

Op woensdag 12 januari 2022 om 18.15 uur worden de winnaars van de 1e, 2e en 3e prijs bekend gemaakt tijdens de Online Biokennisweek. De prijswinnaars ontvangen een geldbedrag dat ter beschikking is gesteld door de Rabobank, een koperen schop die ter beschikking is gesteld door Kopersporen en natuurlijk veel media-aandacht.

We nodigen iedereen van harte uit om bij deze online happening a ­ anwezig te zijn!

januari – 2022 | EKOLAND

EKOLAND INNOVATIEPRIJS

LIANE BETING EN JOHN ARINK

Lokaal sluiten van de kringloop

L

iane Betting en John Arink werken op hun melkveebedrijf in het Gelder­ se Lievelde ‘met de hectares die onder het bedrijf liggen’, zonder input van buitenaf. Veehouder John Arink en kaasmaakster Hermiene Makkink nemen de juryleden meteen mee voor een rondje over het erf, om alle onderdelen van de lokaal gesloten kringloop te zien.

De robuuste Fries-Hollandse kalveren staat in leeftijdsgroepen in verschillende stallen, en vreten voer van eigen bodem.

“We hebben op de circa 130 hectare grond die we gebruiken 170 dieren, waarvan 50 melkkoeien. Al het jongvee – ook de stierkalveren, die door de dierenarts worden geost – blijven minimaal 2,5 jaar op eigen bedrijf,” vertelt John. Een Belgisch witblauwe stier dekt de helft van het melkvee, zodat kalveren en jongvee dat

EKOLAND | januari – 2022

voor vlees worden aangehouden ook voldoende aanzetten.

Van zo’n drie melkbeurten per week maakt Hermiene prijswinnende, rauwmelkse witschimmelkaas. De kaasmakerij is ingericht in een skybox boven de melkveestal, en aan herziening toe. “Nu we zeker weten dat het loopt, komt er een nieuwe kaasmakerij.” De bewuste keuze voor een iets exclusiever product draagt bij aan het goede verdienmodel van Ekoboerderij Arink. De overige melk gaat naar regionale melkverwerker Aurora. De Arink’s laten met hun collega’s zien dat je ook zonder soja-import melk en vlees kunt produceren. De circa 30 hectare huiskavel in eigendom is langzaam maar zeker aangevuld met pachtgronden van Natuurmonumenten, want ‘het combineren van natuur en landbouw werkt uitstekend’. Met

Ekoboerderij Arink in Lievelde teelten van granen zoals haver, gemengd met eiwitgewassen zoals bonen, lupine en erwten produceert Arink voor 99 procent het eigen voer. “Zelf telen van krachtvoer vereist wel een aanpassing van je systeem.

Maar je kan met een lage stikstofgift van 90 kg N per hectare toch goed uitkomen.

Wij hebben op een laag stikstofniveau de kringloop gesloten en geen stikstofprobleem meer.”

Drie zeugen geven voldoende biggetjes om ook eigen varkensvlees in de boerderijwinkel en in de regio te verkopen.

De focus op herbruikbare materialen en circulair werken is ook doorgevoerd in het Biotel, gastenverblijf van stro- en leembouw in de vorm van een hooiberg.

Door lokaal en duurzaam te werken, laten ze zien dat klimaatvriendelijke landbouw mogelijk is.

13

JOHN EN JOHANNA HUIBERTS

Grootste biologische bollenteler ter wereld

H

et begon met stengelaaltjes, een bodemcursus en een stukje bezinning. John en Johanna Huiberts uit Sint Maartensbrug besloten zeven jaar geleden om te schakelen. Inmiddels zijn ze het grootste biologische bollenteeltbedrijf ter wereld dat ook nog zeer innovatief en rendabel is. John: “We zijn geen geitenwollensokkengrap maar een écht bedrijf!”

In totaal zijn er acht biologische bollentelers met een totaal areaal van 55 ha bollenteelt. Hiervan teelt Huiberts 35 ha.

Het bedrijf is circa 70 ha groot. De overige hectares gaan in vruchtwisseling of geven ruimte aan jonge mensen met nieuwe initiatieven. Inmiddels kent het bedrijf een reeks met innovaties en kunnen John en Johanna Huiberts een eigen handboek schrijven over de teelt én afzet. Als pioniers hebben ze een eigen weg moeten vinden met mislukkingen en tegenslagen.

14

John Huiberts: “Ik heb van alles geprobeerd en ontdekt dat de enige weg is met de natuur mee, zonder chemie.”

Ideeën worden uitgewisseld met de studieclub Natural Living and Growth (NLG). John neemt de ruimte om op zijn bedrijf te experimenteren. “Alles voor een gezonde bodem.” Zo wordt er niet meer geploegd, composteren ze zelf, wordt bokahsi gemaakt en heeft John zijn eigen mulcher-machine ontwikkeld.

Het is inmiddels een bewezen machine die uit verschillende proeven als beste uit de test is gekomen. “We houden onze grond altijd bedekt.”. Hij ook een onderzode-planter die de zode optilt, de bollen eronder plant en de zode weer terug legt.

Hierdoor wordt de bodem zo weinig mogelijk verstoord. Het geeft een natuurlijke bescherming tegen vorst en water.

Huiberts biologische bloembollen in Sint Maartensvlotbrug Johanna experimenteert op het bedrijf met plantversterkers: ‘Vitaleaves’. Een mengsel dat de bollen voedt. Het bevat eigen geteelde bonen als eiwitbron, kruidenrijk hooi uit een nabij gelegen natuurgebied, aangevuld met kruiden als brandnetel en heermoes, zeewier en mineralen.

Ook in de afzet wordt geëxperimenteerd met innovatieve creaties, zoals natuurlijke confetti van tulpenblaadjes, biobollen op pot, tulpenthee, tulpenwodka en poëtische bloemmixen. Toen de vraag vanuit sterrenrestaurants naar eetbare biologische bloembollen kwam ontstond het kookboek ‘Eet smakelijke tulp’ met vijftig verrassende recepten.

John: “Na acht jaar hebben we nu een goed inkomen. Zonder opvolger willen we graag onze ervaringen delen. Ik wil graag dingen doen die gangbaar kan overnemen.”

januari – 2022 | EKOLAND

EKOLAND INNOVATIEPRIJS

MEES, AGEETH EN FLOOR VISSER

Bio-mensen-mensen

E

en geurende warme banketletter ligt te klaar als de jury arriveert bij vader Mees, moeder Ageeth en middelste zoon Floor Visser van boerderij Landzicht Biologisch in Strijen in de Hoekse Waard.

Het gesprek komt gelijk los. Ageeth: “We stonden in 1995 in Ekoland met een foto waarop ik met Floor in mijn armen stond.

We waren net begonnen met het groenteabonnement, toen heel innovatief.”

Nu 27 jaar later telen ze voor circa 1300 abonnees op 8 ha groenten, te midden van knotwilgsingels en hagen, een bloementuin, een hoogstamfruitboomgaard en een kruidentuin. Floor heeft inmiddels aan de boerderij zijn eigen bedrijfstak toegevoegd. Landzicht Biologisch levert naast het groente-abonnement ook een totaalassortiment AGF aan zo’n honderd restaurants, groentezaken, biowinkels en

W

2022 SCH

Wil je meer weten over de genomineerden?

Luister dan nu naar de Boerenverstand podcastserie via www.boerenverstandpod cast.nl/podcasts of je favoriete ­podcast app.

OU

L

GI

Mees is in 1987 omgeschakeld. Mees: “Ik ben op deze boerderij opgegroeid met vertrouwen in de natuur. Met die natuur wilde ik samenwerken. Een opleiding in de klassieke homeopathie, waar ik ook Steiner las, heeft het omschakelproces bespoedigd. Later toen de preparaten verplicht werden, ben ik gestopt met bd en als bio-boer verder gegaan. Ik richt me vooral op het stimuleren van de biodiversiteit.” Samen met abonnees hebben ze knotwilgsingels en meidoornhagen geplant rondom de groentetuin. “Fantastisch hoeveel vogels daar een plek vinden!”

Mees en Ageeth vinden het bijzonder

dat tijdens de zwangerschap van Floor het allemaal is ontstaan. “We wilden de anonimiteit doorbreken, verse smaakvolle biologische groenten bereikbaar maken voor iedereen en direct aan de consument leveren voor een eerlijke prijs. Via de abonnementen kregen we veel contact met abonnees, samen met hen zijn we gegroeid tot waar we nu staan, vooral door liefdevol ons eigen verhaal over biologisch te vertellen en te luisteren naar wat de abonnees van ons verwachtten.”

Op 30 ha kleigrond telen ze aardappels, groenbemesters, pompoen, sperziebonen en spelt. Het hele bedrijf geeft aan circa vijftien mensen vreugdevol werk. Floor besluit: “We hebben met gevarieerde teelten en het groente-abonnement als basis, een totaalconcept opgebouwd. Daar bouw ik nu al aan verder!”

D

B

IN BIO

O

VATIEPR I

JS

NO

groothandels. Een tiental bio-collega’s in de regio leveren AGF en Floor zorgt voor de afzet. Dus grotendeels uit de regio, voor de regio!

Landzicht Biologisch in Strijen

E LAN

EKOLAND | januari – 2022

15

Vlnr: Dyanne Schrauwen, Elies Lemkes en Pipie Smits van Oyen, die namens de Brabantse bio boeren het visiedocument overhandigt.

PROVINCIE BRABANT ZET IN OP SCHAALVERGROTING ÉN VERDUURZAMING De transitie naar duurzame landbouw stelt bestuurders voor grote uitdagingen, zeker in regio’s waar de stikstofuitstoot hoog en de natuur kwetsbaar is. Gedeputeerde Elies Lemkes (CDA) heeft in de Provinciale Staten van Noord-Brabant de portefeuille Landbouw, Voedsel, Bodem en Brede welvaart. De Biobeurs is aanleiding voor een interview met de gedeputeerde.

Welke rol ziet zij voor biologische landbouw?

TEKST | BERNARD FABER

Vijftien procent bio-areaal in 2030

D

e Brabantse landbouw- en voedselsector blinkt uit door productiviteit. Tegelijk is een betere balans met natuur en landschap inmiddels een noodzaak geworden. Welk beleid voor de landbouw voert Brabant de komende tien jaar om in de voedselketen de transitie naar duurzaam en circulair te maken?

Elies Lemkes: “We willen naar een landbouw- en voedselsysteem 3.0. Waarom 3.0? In Brabant zijn we ooit begonnen met het ontginnen van de woeste gronden. Dat was de eerste fase van de landbouw.

De tweede fase is de zeer efficiënte productiewijze, deels intensief, die we nu hebben. De derde fase moet een systeem worden met vier kenmerken: slim, dus optimaal gebruikmakend van technologie; waardevol, dus waarde toevoegend aan producten; circulair, dus gebaseerd op kringlopen en als vierde hoekpunt dat het verbonden is. Daarmee bedoelen we de verbinding van boer met burger, maar ook de verbinding tussen de schakels in de keten. Het zijn letterlijk en figuurlijk toch vaak silo’s, die los van elkaar lijken te functioneren, waardoor we een productiesysteem hebben gecreëerd dat nauwelijks echt verbonden is met de vraag.

We willen de meest duurzame regio in Europa zijn, zowel qua proces als producten. Tegelijk willen we ook economisch toonaangevend blijven. De landbouw- en voedselketen is naast hightech een belangrijke pijler van de Brabantse economie. Natuur- en landschapsinclusief boeren is een belangrijke doelstelling.

16

We willen vijfhonderd natuurinclusieve boeren en vijftien procent van het landbouwareaal biologisch.

Maar ook wat we noemen ‘gemeenschapsinclusief’.

De boer als voedselproducent en als aanbieder van zorg, recrea­tie en ecosysteemdiensten. De Brabantse natuur heeft sterk te lijden onder stikstof. Daarom hebben we een Brabantse Aanpak Stikstof. Onderdeel daarvan is strenge regelgeving voor veehouderij. In de varkens­houderij moet een uitstootvermindering van 85 procent worden bereikt. Op één januari 2024 moeten alle veehouders aan de in de aanpak gestelde eisen voldoen.”

U heeft het over waarden en targets zoals circulair en verbonden met de maatschappij en natuurinclusief.

Dat klinkt alsof u naar een model gaat met regionale voedselproductie en afzet. Dat staat wel erg af van de huidige werkelijkheid.

“We hebben gekeken naar hoe de sector er over tien twintig jaar uitziet. En dan zie ik een tweedeling tussen grotere en kleinere bedrijven. Er zijn nu twaalf procent grotere bedrijven, over tien jaar zal dat denk ik zo’n dertig procent zijn. De trend van schaalvergroting gaat door. Dat zijn internationaal georiënteerde boeren, die wel moeten voldoen aan alle eisen op het gebied van duurzaamheid. Het gaat om bedrijven in alle sectoren, zowel dierlijke als plantaardige productie. Het voordeel van grote bedrijven is dat ze ook veel kunnen investeren in duurzaamheid. Zo’n vijfenveertig procent zal midden- en kleinbedrijf zij.” januari – 2022 | EKOLAND

Visiedocument Brabantse biologische boeren: www.landbouwenvoedselbrabant.nl/ nieuws+home/2012838.aspx?t=Biologischeboeren-overhandigen-visiedocument-

INTERVIEW

Ik ben teruggefloten door de biologische boeren, die zeiden: ‘vijftien procent vinden wij realistisch’. regelgeving, omdat in onze interim omgevingsverordening, natuurinclusieve boeren een aparte positie kregen. Inmiddels zijn we zo ver dat we dat ook voor biologisch gaan doen. We willen ook graag de transitie naar biologisch financieel gemakkelijker maken. Daar praten we met de banken over. En we zijn volop in gesprek met mbo en hbo, om te kijken of we biologisch agrarisch onderwijs kunnen creëren in Brabant. De biologische boeren hebben dus heel concrete punten aangereikt.”

Dan zal er bij die intensief werkende bedrijven echt nog veel moeten veranderen. Ze zijn gericht op zo goedkoop mogelijk produceren met heel veel inputs. Dat lijkt in tegenstelling te zijn met circulair boeren.

“Een grootschalig bedrijf kan ook heel goed op kringloop gebaseerd zijn. En dan niet op de regionale kringloop, maar wel op de kringloop van NoordwestEuropa. We willen als overheid niet alle ondernemersruimte beknotten, en zeggen: ‘We willen alleen nog maar biologisch en natuurinclusief.’ Als je ziet hoe wij op dit moment met duurzaamheid bezig zijn in Brabant, of het nou om geur of emissies gaat, durf ik wel te zeggen dat grootschalige bedrijven straks ook heel erg duurzaam zijn. Misschien wel duurzamer dan een biologisch bedrijf.”

Brabantse biologische boeren hebben een visiedocument opgesteld waarin ze onder andere voorstellen om in 2030 te komen tot vijftien procent biologische areaal en in 2040 door te groeien naar de 25 procent van de Europese Farm to Fork strategie. U heeft zich hierdoor laten inspireren en de doelen overgenomen in uw beleid. Wat inspireerde u in die visie en die presentatie?

“Een paar dingen. De consumentenkant moet ook volgens de biologische boeren, echt verder worden ontwikkeld. Je kunt wel veel biologische boeren hebben, maar als er geen afzet is, dan bloedt het dood.

Het imago van biologisch kan nog worden verbeterd, overigens is dat nu in positieve zin snel aan het veranderen. We hadden ook een discussie over wet- en EKOLAND | januari – 2022

Het huidige bio-areaal in Brabant is 2,6 procent. U en de boeren willen tot 2030 groeien naar 15 procent van het areaal en daarna naar 25 procent. Is dat realistisch in uw ogen?

“Dat is de hamvraag. Dat is iets wat steeds terugkomt.

Ik moet je eerlijkheidshalve zeggen dat ik 25 procent biologische landbouw voor 2030 in ons beleidskader wilde hebben. Ik ben eigenlijk teruggefloten door dat plan van de biologische boeren zelf, die zeiden: ‘15 procent vinden wij realistisch’. Dat is ingegeven door de marktvraag die zich nog moet ontwikkelen, en daarom hebben we er 15 procent in gezet.”

“We hebben een produc­ tiesysteem gecreëerd dat nau­ welijks echt verbonden is met de vraag.”

Hoe kunt u als overheid die vraag stimuleren?

“Dat is niet zo eenvoudig, want als overheid ben je er voor iedereen. We kunnen iets doen met onze eigen catering en inkoopbeleid. Dat hebben de biologische boeren ook aangegeven. Komend jaar ondersteunen we pilots in twee supermarkten om verse biologische producten meer in de spotlights te zetten. We kijken hoe we de vraag naar biologische zuivel nog meer kunnen stimuleren. En we zijn in gesprek met Udea om te kijken wat we in samenwerking kunnen doen.”

Eet u zelf biologisch?

“Ik eet veel biologische producten maar niet honderd procent. Ik vind het belangrijk dat ik ergens aan kan zien dat er aandacht besteed is, dat het met respect voor de omgeving is geteeld. Als het over vlees gaat, wat ik overigens niet heel veel eet, dan het liefst met drie sterren en bij voorkeur biologisch. Maar het is wel een mix.”

Webinar Biokennisweek

59 - B iologisch van Brabantse bodem Dnderdag 13 jan | 14.45 - 15.45 uur Door Elies Lemkes-Straver (Gedeputeerde Landbouw, Voedsel, Bodem en Brede welvaart provincie NoordBrabant), Bart van den Broek (Bioboerderij ‘t Schop), Lyanne Veldboer o.v. (Yuverta MBO Boxtel,) Erik Does o.v. (Udea), Pipie Smits van Oyen (De Koekoek en BioHuis), Bart Fischer (7 BFT Strategy, Innovation & Digital Transformation) Mmv Marjolein Keuning

17

MEDE DOOR OVERHEIDSSTIMULANS KAN AGROFORESTRY OPSCHALEN NAAR NATIONAAL NIVEAU

Bomen op elk bedrijf?

Agroforestry is een verzamelnaam voor landbouwvormen waarbij bomen en struiken worden gecombineerd met agrarische pro­ ductiesystemen.

Agroforestry loopt uit­ een van voederbomen in de melkveehouderij, strokenteelt in de akker­ bouw, struiken in de uitloop van kippen tot voedselbossen.

Na lokale initiatieven ontstaat er nu opschaling op landelijk niveau.

TEKST & FOTO | EVERT PRINS & PIET ROMBOUTS

A

groforestry is een manier om de landbouw productiever, diverser, natuurinclusiever en veerkrachtiger te maken. Er zijn meerdere redenen om met agroforestry aan de slag te gaan.

Bomen en struiken vervullen namelijk een breed pallet aan ecosysteemdiensten.

Hierbij kan worden gedacht aan het herstel van biodiversiteit, dierenwelzijn en het verbeteren van bodem-, water-, en luchtkwaliteit. Agroforestry is vooral ook verbonden met het klimaat. Naast het verhogen van het organische stofgehalte in bodem draagt agroforestry ook bij aan koolstofvastlegging in houtige delen van de bomen en struiken. Belangrijk is dat bomen en struiken functioneel worden ingepast in ons landbouwsysteem. De potentie lijkt groot vanwege bedrijfsmatige en maatschappelijke belangen. De voornaamste voorwaarde voor de doorontwikkeling van agroforestry is dat de betreffende agrarische ondernemers er ook een boterham mee kunnen verdienen.

Een echte praktijkbeweging. Het bijzondere van de agroforestry-ontwikkeling in Nederland is dat het zich vanuit de praktijk (bottum-up) heeft ontwikkeld.

Tien jaar geleden startte een groep boeren onder begeleiding van het Louis Bolk Instituut om de inpasbaarheid van bomen in de landbouw te testen. Destijds werd al onderzoek gedaan naar de minerale

18

samenstelling inclusief sporenelementen van bladeren en twijgen van zogenaamde voederbomen. Vijf jaar later startte het Agroforestry Netwerk Brabant. Onder begeleiding van diverse deskundigen gingen aangesloten boeren aan de slag met het integreren van bomen op hun bedrijf om het daarmee productiever, veerkrachtiger en duurzamer te maken. Vanuit dit netwerk werden excursies en workshops georganiseerd en bedrijfsplannen opgesteld.

Tegenwoordig bestaat het netwerk uit 150 enthousiaste boeren. In de provincie Gelderland loopt een vergelijkbaar initiatief, waar momenteel ook al 75 boeren bij betrokken zijn. Ook andere provincies zitten op het vinkentouw.

Agroforestry in beeld met Masterplannen. Aangedreven door met name klimaatproblematiek stelden overheden zich tot doel om de agroforestrybeweging te stimuleren. In opdracht van het ministerie van LNV zijn er in 2020 twee masterplannen opgesteld: Het Masterplan Agroforestry en het Masterplan Voedselbossen.

Hierin is uiteengezet wat er nodig is om binnen enkele jaren te komen tot 25.000 hectare agroforestry waaronder 1.000 hectare voedselbos. Bij het opstellen van de plannen zijn een vijftigtal boeren, beleidsmakers en onderzoekers geraadpleegd.

Er moet nog veel gebeuren. Bijvoorbeeld op het gebied van wet- en regelgeving: het

Belangrijk is dat bomen en struiken f­u nctioneel ­worden inge­ past in ons landbouw­ systeem.

AGROFORESTRY

bestemmingsplan en de Wet Natuurbescherming kunnen behoorlijk in de weg zitten. Daarnaast is het belangrijk dat de beweging wordt ondersteund door gedegen onderzoek strategische voor de keuzes die gemaakt moeten worden bij de aanleg van agroforestrysystemen en om de claims van de positieve effecten van agroforestry in Nederlandse context te onderbouwen. Dit vergemakkelijkt de besluitvorming. Het uitwerken van verdienmodellen vormt hierin een onderdeel. Agroforestry, met al zijn combinaties, is een stuk complexer dan de monoculturen zoals we die afgelopen decennia steeds meer gewend zijn geraakt.

Met elk extra gewas of boomsoort die je in het landbouwsysteem introduceert, stijgt het aantal mogelijke combinaties exponentieel. Dat maakt het uitzonderlijk moeilijk om kosten en baten van de verschillende agroforestry-systemen goed in te schatten en om een goede berekening van het achterliggende verdienmodel uit te voeren.

Tenslotte is duidelijk dat het van groot belang is om boeren met elkaar te blijven verbinden. Enerzijds om de boeren die met agroforestry aan de slag zijn gegaan van elkaar te laten leren. Anderzijds om de lessen van pioniers beschikbaar te maken voor nieuwe agroforestryboeren. Er blijkt veel honger te zijn naar praktijkervaringen.

Veel boeren voelen dat bomen bij kunnen dragen aan een divers en veerkrachtig bedrijf maar willen de meerwaarde graag beter in beeld krijgen. Mede vanuit deze gedachte is het idee voor een Nationaal Agroforestry Netwerk ontstaan.

EKOLAND | januari – 2022

Nationaal agroforestry netwerk.

Onlangs is het Agroforestry Netwerk Nederland opgericht door het ministerie van LNV en RVO, met de missie om inpassing van bomen en struiken in de landbouw te stimuleren. Bij het netwerk zijn onderzoeksinstituten, provincies, gemeenten en praktijknetwerken van agroforestry-pioniers aangesloten, waaronder praktijknetwerken voor de realisatie van voedselbossen. Vanuit dit netwerk wordt gewerkt aan het wegnemen van belemmeringen voor agroforestry. Daarom is het ook zo belangrijk om de praktijk, onderzoek en overheid met elkaar te verbinden.

Vanuit het netwerk wordt momenteel al met provincies en gemeenten gekeken hoe belemmeringen in wet- en regelgeving weggenomen kunnen worden en wat overheden van elkaar kunnen leren. Ook wordt vanuit dit netwerk een centrale onderzoeksagenda opgesteld om onder meer ecosysteemdiensten te kwantificeren en verdienmodellen uit te werken. Daarnaast wordt ingezet op het in contact brengen van individuele boeren en lokale netwerken. Hoewel het netwerk nog nat is achter de oren, laat deze ontwikkeling wel zien dat agroforestry aan het doorbreken is.

Het doel om in Nederland in 2030 25.000 hectare agroforestry, waarvan 1000 hectare voedselbossen, te realiseren wordt een stuk realistischer.

Verdienmodellen. Hoe het verdienmodel eruit ziet is van vele zaken afhankelijk, waaronder de ambitie van de boer. In een systeem met voederbomen zijn de indirecte opbrengsten (gezondheid en welzijn dieren) en ecosysteemdiensten belangrij-

ker dan de directe inkomsten. Inclusief beperkte directe inkomsten wordt het systeem hier kostenneutraal. Aanvullende inkomsten komen uit het verwaarden van de vastgelegde koolstof op de koolstofmarkt.

Bij agroforestry-systemen met productieve bomen en struiken, zoals noten en fruit, ligt dat anders. Hier worden ook ecosysteemdiensten vervuld, maar moet uiteindelijk ook geld worden verdiend met plantaardige producten. Het verdienmodel is mede afhankelijk van de schaal (aantal hectare en boomdichtheid), keuzes in arbeid en mechanisatie en vooral de afzetkanalen. In de regionale netwerken zijn tientallen bedrijfsplannen gemaakt op basis van onderbouwde inschattingen.

Dat ziet er veelbelovend uit, maar de systemen moeten zich in de praktijk nog bewijzen.

Evert Prins werkt bij Louis Bolk Instituut (LBI), Piet Rombouts is agro-ecologisch adviseur gespecialiseerd in agroforestry.

Webinar Biokennisweek

109 - Agroforestry en verdienmodellen Maandag 10 januari | 11:00-11:30 uur Door Heleen Klinkert en René van Druenen (St Agrobosbouw NL)

103 - Nieuwe toekomst voor hagen Maandag 10 januari | 16:30-17:00 uur.

Door Gert Jan Jansen (Bureau Renderend Landschap), Marieke Jelsma (Van Hall Larenstein) - Mmv Piet Rombouts (Rombouts Agroecologie)

8 - Voederbomen voor bio-herkauwers Dinsdag 11 januari | 11.30-12.00 uur Door Jan Valckx (W. Govaerts & Co)

101 - A groforestry: Ervaringen van boeren in praktijk Dinsdag 11 januari | 13:30-14:00 uur Door Ron van Zandbrink (melkveehouder), Paul den Dunnen (akkerbouwer) Mmv Evert Prins (Louis Bolk Instituut)

102 - A groforestry: Verdienmodel, samen­ werking en coöperatie ­ontwikkeling Dinsdag 11 januari | 15:30-16:00 uur.

Door Marco Bijl (Forest Service Group), Jan Creemers (Hanne Hoeve) - Mmv Euridice ­Leyequien (Van Hall Larenstein)

99 - Agroforestry maakt doorbraak!

Woensdag 12 januari | 20:00-20:30 uur Door Ilse Geijzendorffer (LBI), Piet Rombouts (Rombouts Agro­ecologie), Wijnand Sukkel (WUR) Mmv Marcel Vijn (WUR) en Evert Prins (LBI)

19

VIER CRISES INTEGRAAL AANPAKKEN LEIDT TOT DUURZAME SYSTEMISCHE VERANDERINGEN

silo-denken naar integraal systeemdenken’

‘ Van

Ons voedselsysteem draagt bij aan de huidige crises rond klimaat, biodiversiteit en chronische welvaartsziekten. En aan de vertrouwenscrisis bij boeren.

Die crises moeten we niet apart, maar in combinatie aanpakken onder de noemer ‘Gezondheid in Drievoud’ betoogt de Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding.

Figuur 1. G ezondheid in Drievoud symbolisch weergegeven.

RIDLV 2021.

TEKST EDITH LAMMERTS VAN BUEREN & PETER BLOM | ILLUSTRATIES RIDLV Figuur 2. Een mogelijke benchmark voor een triple health scorelijvan supermarkten. RIDLV 2021.

Vier crises In de afgelopen tien jaar zijn er op het gebied van duurzaamheid, landbouw en voeding stappen gezet en zijn er allerlei initiatieven ontstaan, maar vaak geïsoleerd en met weinig oog voor de samenhang die nodig is om tot structurele verbeteringen te komen. Daarom vond de Raad het tijd om de huidige situatie vanuit dat perspectief te analyseren en met aanbevelingen te komen die recht doen aan de noodzaak van een systeemverandering. In zijn analyse worden er vier crises benoemd waar Nederland mee 20

te maken heeft: 1. Klimaatcrisis (voor 30 procent voor r­ ekening van ons voedselsysteem), 2. Biodiversiteitscrisis (een direct gevolg van de landbouw), 3. Crisis in de volksgezondheid met stijgende kosten voor het omgaan met mensen met chronische ziekten waarvan velen aan voedsel gerelateerd zijn. En 4. We zitten in een complexe crisis met betrekking tot de positie van boeren, wegens structurele onderbetaling, te weinig perspectief door overschot aan stikstof in lucht en grondwater dat natuurgebieden vervuilt. januari – 2022 | EKOLAND

LANDBOUW & VOEDING

In het rapport zijn vijf oorzaken gedefinieerd.

Overheidsbeleid – de overheid richt 1 zich sinds de Tweede Wereldoorlog te veel en vooral te lang op lage voedselprijzen en een hoog, economisch rendement op korte termijn, waardoor andere waarden, zoals gezondheid van mensen en de natuurlijke basis, niet zijn meegenomen in het landbouwbeleid. Daarnaast blijkt het milieubeleid ontoereikend. Om tot verandering te komen is het noodzakelijk om het neoliberale voedselconsumptiebeleid te beëindigen, die de verantwoordelijkheid bij de consument legt zodat supermarkten alles kunnen verkopen wat gezond en ongezond is, zolang het is toegestaan binnen de grenzen van de regels. Dit heeft tot onevenwichtige machtsverhoudingen geleid waarbij de boer en de consument aan het kortste eind trekken.

2 Te weinig inspanningen om de externe kosten mee te rekenen - dat maakt dat ongezond voedsel vaak het goedkoopst in de schappen van de winkels ligt, en de belastingbetaler de prijs betaalt voor de hoge maatschappelijke kosten.

3 Er is te veel nadruk gelegd op economische kostprijsverlaging vanuit een te eng gedefinieerd efficiëntieparadigma voor de korte termijn.

4 Door het overheersende reductionistische en mechanistische wereldbeeld denken we dat we ons voedselpakket eenvoudigweg kunnen ‘verrijken’ met allerlei additieven en chemicaliën, en is er te weinig aandacht geweest voor natuurlijke gezondheid van ecologische systemen.

5 Ons voedselsysteem is te gefragmenteerd en bestaat uit vele losse schakels die ieder voor zich om een plaats in de markt strijden. Er moeten nieuwe relaties en verbindingen worden gecreëerd tussen de schakels, tussen landbouw en voeding, maar ook tussen producent en consument.

Door de problemen afzonderlijk te benaderen door verschillende departementen, belangenorganisaties en onderzoeksinstellingen zijn steeds weer reparaties nodig, wat leidt tot extra regels en kosten.

Kansen voor synergie worden gemist. De noodzaak tot een integrale aanpak die de vier crises gelijktijdig aanpakt wordt steeds duidelijker.

EKOLAND | januari – 2022

Paradigmaverschuiving. We hebben dus dringend behoefte aan een paradigmaverschuiving van focus op lage voedselprijzen en korte-termijn-efficiëntie naar Gezondheid in Drievoud: Een gezonde planeet, gezond voedsel voor de consument, en gezonde sociaaleconomische omstandigheden voor met name de boeren in het voedselsysteem, zie Figuur 1. Wat moet leiden tot een eerlijke verdeling van de consumenteneuro over de actoren in de voedselketen en rekening houdt met gezondheid van mens en planeet door de rekening niet door te schuiven naar anderen, zoals de belastingbetaler en toekomstige generaties.

De Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding

De Wetenschappelijke Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding (RIDLV) is een interdisciplinaire en onafhankelijke denktank. Leden zijn: Peter Blom, Alex Datema, Imke de Boer, Willem Ferwerda, J­ ohan Garssen, Machteld Huber, Theo Jetten (secretaris), Helen Kranstauber, Edith Lammerts van Bueren (voorzitter), Ludwig Lauwers, Jaap Seidell, Jan Staman, Wouter van der Weijden en Herman Wijffels.

De Raad wil duurzaamheid en ­gezonde voeding niet apart benaderen maar in samenhang. Zij geeft daar onder meer invulling aan door casussen uit te werken voor specifieke sectoren en door het organiseren van symposia.

Anders denken en anders doen. Het pleidooi van de Raad is om het paradigma Gezondheid in Drievoud in te zetten als organiserend principe voor alle spelers in het voedselsysteem. Dat vereist allereerst omdenken: Van silo-denken naar integraal systeemdenken. Dat wil zeggen, zoeken naar oplossingen die altijd rekening houden met alle drie de aspecten van Gezondheid in Drievoud. Dat betekent ook dat we van korte naar langetermijn-efficiëntie moeten komen, en van een mechanistische naar een ecologische wereldvisie, van controle naar een veerkracht benadering met gebruik van diversiteit in plaats van het elimineren van biodiversiteit.

Noodzakelijk om neoliberale voedselconsumptiebeleid te beëindigen.

Aanbevelingen. De Raad doet een reeks aanbevelingen aan de hoofdrolspelers in het voedselsysteem.

Aan de overheid: voer heffingen in op toegevoegde suiker en zout en op rood vlees, maar maak groenten en fruit goedkoper door bijvoorbeeld verlaging van de BTW. Verbied alle kindermarketing, ook op sociale media, voor ongezond en niet-duurzaam voedsel. En reguleer de voedselomgeving rond bijvoorbeeld scholen. En ga weer ruimtelijk ordenen om de stikstofproblemen voor natuurgebieden op te lossen. Geef een hogere prioriteit aan preventieve gezondheidszorg, met name door gezonde voeding. Nu wordt daarvoor slechts 30 miljoen begroot op een gezondheidsbegroting van 100 miljard euro oftewel 0,003 procent!

Aan de voedselindustrie: stop met ultrabewerkt voedsel en kies voor drievoudig gezond. Aan de supermarkten: maak voor consumenten de gezonde keuze de makkelijke keuze. En betaal een hogere prijs aan boeren die goed scoren op drievoudige gezondheid.

Aan NGO’s: maak een robuust triple health-systeem om supermarkten te beoordelen, zie Figuur 2.

En aan het hoger onderwijs: geef voedingskunde een volwaardige plaats in de opleiding van artsen en zorgverleners.

Tot slot. Integrale duurzaamheid gaat in de landbouw over meer dan stikstof, kunstmest en het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ook de gezondheid van de consument en sociale inclusiviteit - denk aan de positie van boeren in het landbouw- en voedseldebat - horen daarbij. Dat lijkt oplossingen in eerste instantie complexer te maken maar het is onze overtuiging dat met uitgangspunten als triple health deze complexiteit minder een probleem is en eerder tot systemische veranderingen leidt, die de belangen van alle stakeholders meeweegt.

Edith Lammerts van Bueren is emeritus hoogleraar ­biologische plantenveredeling en voorzitter van RIDLV Peter Blom is voormalig CEO van Triodosbank, en lid van RIDLV Het rapport ‘Gezondheid in Drievoud - Naar een gezond voedselsysteem voor planeet, consument en boer’ kunt u downloaden op: www.ridlv.nl

21

ONDERZOEK

Met een biologisch landbouwareaal van 4,1 procent in 2020 zit Nederland ver onder het Europees gemiddelde.

Bionext voorziet een kentering vanuit de overheid en consumenten.

Meer innovatie binnen de sector, maar ook samenwerking en kennisuitwisseling met gangbaar is nodig om verder te groeien.

Biologische landbouw en nationaal beleid

Het ministerie legt in zijn beleidsnotities nadruk op ‘kringlooplandbouw’ en ‘natuurinclusieve landbouw’. Dit leidt tot een stagnatie in de vraag naar biologische producten. Om de EU-doelstelling van 25 procent bio-landbouwareaal in 2030 te helpen realiseren zal Nederland haar ambities sterk moeten opschroeven. Een biologische kennis- en ontwikkelingsagenda zou richting geven aan beleid en praktijk. In het nieuwe regeerakkoord wordt biologische landbouw overigens niet genoemd. Dat is vreemd, want biologische landbouw draagt bij aan oplossingen voor het stikstofoverschot en levert gezonde voeding.

TEKST LEEN JANMAAT FOTO LOUIS BOLK INSTITUUT Ilse Geijzendorffer

NEDERLAND LOOPT ACHTER TEN OPZICHTE VAN ANDERE EU-LANDEN

Groeiambities en kennisagenda bio-landbouw

D

e Europese ambitie zoals verwoord in de Farm to Fork strategie vraagt om nationaal beleid en doelstellingen voor biologische landbouw. Het nieuwe kabinet zal er niet omheen kunnen. Intussen verzamelt het ministerie van LNV kennis en informatie om het stimuleringsbeleid vorm te geven. Minister Schouten liet al weten dat het stimuleren van afzet voor biologische producten onderdeel gaat worden van de nieuwe plannen.

Op verzoek van de commissie landbouw heeft het Louis Bolk Instituut (LBI) een SWOT-analyse opgesteld. Onderzoekers van LBI wijzen erop dat versterking van de kennis- en innovatiekracht bij boeren, beleid en marktpartijen dringend is gewenst. Ook waarschuwen ze om niet eenzijdig nadruk te leggen op subsidies ter vergroting van het biologisch areaal zonder ook de vraag te stimuleren. Een stabiel en koersvast overheidsbeleid is

22

nodig, met ondersteuning gericht op meerjarige doelen om de bedreigingen van de sector te ondervangen en groei te stimuleren.

Ilse Geijzendorffer van het Louis Bolk Instituut is direct betrokken bij het opstellen van een nationale kennisagenda.

“Een kennisagenda is slechts één van de elementen die nodig zijn om tot de gewenste groei van de sector te komen.

De biologische sector heeft meerdere uitdagingen waaronder het bevorderen van de afzet, maar ook het bewaken van het merk bio richting de consument op het vlak van duurzaamheid. Afgelopen voorjaar hebben we samen met BioNext, WUR, CLM, Delphy en BioAcademy in de vorm van een manifest suggesties meegegeven aan het Ministerie van LNV. In dit manifest doen we aanbevelingen voor een kennisagenda en voor wat er nodig is voor verdere groei en ontwikkeling van de

sector. Vanuit een ander hoek vroeg LNV ons deze zomer om een SWOT-analyse uit te voeren voor de biologische sector.

Dit rapport is afgelopen herfst naar de Tweede Kamer gestuurd. Het liefst wil je dat de boeren ondernemersruimte krijgen voor een duurzame bedrijfsvoering en dat ze daarbij een goede prijs voor goede producten kunnen krijgen en betaling voor diensten die zij aan de maatschappij leveren. Ik ben niet zo’n fan van oproepen aan de overheid om geld, dan klinkt het zo als een goed doel. Het gaat hier om kennis en financiële impulsen die zijn gericht op specifieke doelen en deze kunnen breed worden ingezet, dus ook toegankelijk zijn voor gangbare boeren en tuinders. Je kunt ook denken aan steun in de vorm van vermindering van financiële risico’s. Landbouwers durven dan meer risico te nemen tijdens de teelt. Tegelijkertijd moet je ook de impact van ingezette maatregelen monitoren en eventueel bijstellen. Als de ecoregelingen in het nieuwe GLB geen groei in de biologische sector oplevert, moet er kennelijk nog iets anders gebeuren”.

Webinar Biokennisweek

117 - Onderzoeks en innovatieagenda biologische productie en consumptie

Woensdag 12 jan | 9.30 uur - 11.15 uur Door Michaël Wilde (Bionext), Ilse Geijzendorffer (LBI), Rogier Schulte (WUR), Edith Lammerts van Bueren (BioAcademy), Derk Rademaker (Delphy), Edo Dijkman (CLM) Mmv Marjolein Keuning

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK 2022

Bezoek de virtuele workshopruimtes met

ruim 120 korte en lange webinars Ook in 2022 geen live Biobeurs, maar een online Biokennisweek. Meteen na de Kerstvakantie – van 10 tot 13 januari 2022 – kun je deelnemen aan ruim 120 webinars. In deze Ekoland vind je het programmaoverzicht. Welk webinar wil jij zeker volgen? TEKST MARIA VAN BOXTEL | FOTO BIOROMEO

NO

GI

BioAcademy is in samenwerking met Bionext en Libèma ook dit jaar de medetrekker van het webinar­programma. De website van de BioAcademy leid je ook door naar de Biokennisweek. Op ­bioacademy.nl­vind je een uitgebreid aanbod van scholing, cursussen, trainingen en activiteiten over biologische landbouw.

23

W

2022 SCH

OU

O

VATIEPR I

JS

EKOLAND | januari – 2022

Op 12 januari ook de uitreiking van de Ekoland Innovatieprijs 2022! De drie genomineerden – de families Arink van Ekoboerderij Arink, Huiberts van Huiberts Bloembollen en Visser van Landzicht - delen hun innovaties via een video en lichten hun vernieuwingen toe in een gesprek in de studio. Wat is hun prijswinnende innovatie? Wat ontwikkelden ze verder nog aan nieuwe ideeën?

Hoe komen ze op hun ideeën? Wat werkt goed, wat kan nog beter? Vier de prijsuitreiking online met ons mee!

L

Met de Boerentroonrede sluit op donderdagavond de Biokennisweek af. Jonge boer Krispijn van den Dries van BioRomeo, een biologisch-dynamisch akkerbouwbedrijf uit de Noordoostpolder, neemt je mee in wat hem drijft. Krispijn zet zich - met zijn vader en een bedrijfspartner – in voor grote biodiversiteit, zoals de inmiddels ingeburgerde gekleurde wortels die BioRo-

meo teelt. Hij is voortdurend op zoek naar vernieuwing en verbinding, tussen boer en burger, tussen platteland en stad. Een troonrede van een boer die voor z’n jonge gezin een papa-dag heeft ingelast. Hoe kijkt hij naar de toekomst van de boer?

BIO

Volg de korte webinars over uiteenlopende thema’s op maandag 10 januari en dinsdag 11 januari. Van kruidenrijk grasland tot keuze voor groenbemesters en bedrijfsopvolging tot agroforestry.

Op woensdag 12 januari en donderdag 13 januari kun je kiezen voor langere webinars die vanuit de studio in de Brabanthallen worden verzorgd. Bionext, kennispartners en het Ministerie van LNV presenteren op woensdagochtend bijvoorbeeld de kennis­ agenda biologische landbouw. Log in, doe mee en stel jouw onderzoeksvragen!

‘Krispijn van den Dries spreekt dit jaar zijn Boeren­ troonrede uit.’

D

B

e ingang van het digitale platform vind je op www.biokennisweek.nl, waar je ook je ticket kan kopen. Meedoen kan vanaf een computer of laptop (niet met smartphone of tablet).

Je komt binnen via de virtuele lobby. Hier kun je verkennen welke webinars je wilt volgen. In totaal biedt de Biokennisweek meer dan 120 webinars aan waarin meerdere actuele thema’s uit de biologische sector aan bod komen. De Biokennisweek geeft informatie die voor iedereen in de biologische keten interessant is. En overigens ook voor alle anderen die geïnteresseerd zijn in thema’s als klimaatverandering, biodiversiteitsverlies, watervervuiling, natuurinclusieve landbouw en agrarische bedrijfsopvolging. Biologische landbouw kan een belangrijke rol spelen bij de oplossing van deze problemen. Je kunt de webinars live volgen of op een later moment nog eens rustig terugkijken. Het volledige programma vind je in deze Ekoland en op biokennisweek.nl, waar je ook je toegangsticket kunt aanschaffen.

IN

D

E LAN

Webinar-overzicht Biokennisweek Webinars maandag 10 januari 2022 | 10.00 - 20.00 uur 10.00-10.30 uur

Online workshop 1

128. Kalf bij de Koe

Online workshop 2

106. Bio uitgelicht - Het koop- en eetgedrag in Vlaanderen/ België

Online workshop 3

125. Afrikaanse helden, Afrikaanse producten; African heros, African products

Online workshop 4

24

10.30-11.00 uur

1100-11.30 uur

11.30-12.00 uur

84. Biologische vliegenbestrijding, maar natuurlijk

15. Land van Ons - Samen werken aan herstel van landschap en biodiversiteit

12.00-12.30 uur

53. Ik wil boer worden

12.30-13.00 uur

13.00-13.00 uur

35. Biologische sierteelt anno 2022

67. Nieuw binnen de biologische wetgeving; De HACCP voor biologische productie.

5. Kunnen bio­ logische leghennen zonder ontworming?

12. Spoedcursus bio regelgeving voor omschakelaars – plant

33. Samen werken in de biotuin, wil je het echt en hoe doe je het?

21. Werk jij voor de koeien, of werken de koeien voor jou?

47. Onkruidbestrijding, het moet wél leuk blijven!

83. No shit the movement

82. De toekomst heeft een bodem vol leven

61. Kruidenrijk grasklaver: 10 vliegen in 1 klap

13. Spoedcursus bio regelgeving voor omschakelaars – dier

26. BioNederland :biologische kwaliteit door zorgvuldige verwerking

72. Core Organic: de oogst van 15 jaar internationaal bio-onderzoek voor de plantaardige sectoren

75. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022: voor producenten van gewassen?

116. Bio op de provinciale agenda; hoe maak je bestuurders enthousiast over bio?

88. Het nieuwe GLB voor de biologische boer

123. leveren biologische bodems door de bemestingsvorm volledige plantenvoeding?

109. Agroforestry en verdienmodellen

124. Sonettbeyond sustainability

13.30-14.00 uur

7 s

p

1 li

v

D

g

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

14.00-14.30

14.30-15.00 uur

73. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; voor pluimveehouders?

87. Op weg naar 100% residu-vrij strooisel: hoe ver zijn we?

Hoe komen we verder?

17. Met zorg en iefde geteelde producten verdienen een duurzame en circulaire verpakking

39. De regels rondom marketinguitingen

18. Doorschakelen naar Demeter, durft u het aan?

100. Ziekten en plagen en mogelijkheden beheersing voor de Europese biologische fruitteelt

91. Melkvee omschakelen naar biologisch, afzet de biologische zuivelmarkt

15.00-15.30 uur

15.30-16.00 uur

16.00-16.30 uur

16.30-17.00 uur

17.00 -17-30 uur

19.00-19.30 uur

19.30-20.00 uur

11. Motieven bij consumenten voor de korte keten

69. Vertrouwen, hét fundament voor keten­ samenwerking

90. Boerburgerdialoog, voorbeelden uit het buitenland

85. Barbants Duingoed van de boeren; een gebiedsaanpak voor duurzame voedselproductie

62. Culinaire activiteiten: goed klanten binden

58. Boerderijwinkel en webwinkel: slim je eigen producten verkopen

76. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; voor verkooppunten?

43. Duurzame verpakkingen en de bio- en zuivelmarkt

64. Biochecker: de wegwijzer in verplichte kenmerken voor de biologische keten

4. Vergroot je sociale impact

65. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; voor het vervaardigen van producten?

2. Biologisch, maar het kan veel gezonder…

92. De bodem kennen: welke mogelijkheden zijn er?

95. Stikstof binden met vlinderbloemigen in plaats van technologie. Wat kun je bereiken in jouw bedrijf?

103. Nieuwe toekomst voor hagen op agrarische bedrijf

97. Total Balance: Dé holistische totaaloplossing voor gezonde en vitale agrarische bedrijven, dieren, planten en mensen

120. Zaadproductie bij Bejo, in gesprek met de natuur

44. Omschakelen naar biologische akkerbouw en groenteteelt

119. Biologisch mestbeleid: Biohuis praat u bij!

Klimaat

Jong

Regelgeving

Biokennis week

Ekoland special met het programma, van ruim 120 online workshops, en extra informatie.

EKOLAND | januari – 2022

25

Webinar-overzicht Biokennisweek Webinars dinsdag 11 januari 2022 | 10.00 - 17.30 uur 10.00-10.30 uur

10.30-11.00 uur

1100-11.30 uur

11.30-12.00 uur

12.00-12.30 uur

12.30-13.00 uur

13.00-13.00 uur

13.30-14.00 uur

23. Aanvoer van bestrijdingsmiddelen via lucht en water en mogelijke maatregels daartegen

37. Wat betekent 40% ammoniak­ reductie voor mijn bio­logisch varkensbedrijf?

74. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; voor houders van varkens en herbivoren?

79. Wat is nieuw binnen de biologische wetgeving; De HACCP voor biologische productie?

80. Solidaire Betaling: op weg naar eerlijk loon

101. Agroforestry: Ervaringen van boeren in praktijk

48. Veredelen en telen voor voedings­ kwaliteit

40. Door alternatieve ruwvoerteelt minder inkoop van eiwit en energie componenten

22. Lage foot­ print en een hoog inkomen gaan hand in hand

3. Zwavelvoorziening biologische melkveebedrijven

7. Saldo ­ erhogen in de v ze uitdagende markt

8. Voeder­ bomen voor bio-­ herkauwers

14. Goed­ keuring van inputs in de biologische landbouw in Europa en de VS

Online workshop 2

93. Oriënteren op omschakeling: wat heb jij nodig?

63. Welke gevolgen heeft de invoering van de nieuwe EU bio verordening voor import en export?

25. BioNederland: import van Biologische producten

107. Heel logisch, Rabobank en biologisch!

54. Routekaart bedrijfsovername: Stapsgewijs naar start of overname

Online workshop 3

89. Koplopers in Kringloop­ landbouw: kennis naar praktijk

30. Impact met diversiteit: de rol van robots

38. De vijf meest bijzondere vragen over groenbemesters

Online workshop 1

19. Plaaginsecten in de akkerbouw

68. Het belang van vrij en robuust zaadgoed

34. De oogst van LIVESEED

129. Zuivel workshop Speciaal voor winkeliers van de bio speciaalzaak

Online workshop 4

Studiouitzending woensdag 12 januari 2022 | 9.00 - 20.30 uur

Studio uitzending

9.00-9.30 uur

9.30-11.15 uur

11.30-12.00 uur

12.00-12.30 uur

12.30-13.00 uur

13.00-13.30 uur

13.45-14.45 uur

1. Aftrap BioKennisweek Studiodagen

117. Onderzoeks- en innovatieagenda biologische productie en consumptie

9. Carbon Farming: een kans voor bio?

121. Koolstofboeren in een verbonden keten

108. Eerlijke prijs in verbonden ketens

118. Verkenning thema’s Nederlands actieplan biologisch

50.

360º Bio Marketing

Studiouitzending donderdag 13 januari 2022 | 9.00-18.00 uur

Online workshop

26

900-11.30 uur

12.00-13.00 uur

13.00-13.30 uur

13.30-14.30 uur

14.45-15.45 uur

20. Studentenblok: Biologisch ondernemerschap

55. Bioboer zoekt Bioboer: bedrijfsovername en starten

111. Speeddate Bioboer zoekt Bioboer

122. Uitdagingen en oplossingen: financiering van een eerlijk voedselsysteem

59. Biologisch van Brabantse bodem

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

14.00-14.30

14.30-15.00 uur

15.00-15.30 uur

105. Decertificering’ van biologische grondstoffen juridische uitdagingen en voorkomen aansprakelijkheid

60. Strokenteelt: ook iets voor jou?

32. Impact met peulvruchten: herontdekken en innoveren in techniek, locale keten en verdienmodel

10. Biologische bloembollen, logisch toch?

6. (bio) logisch in het onderwijs?

127. Natuurlijk meer eiwit benutten in uw melkveerantsoen

81. Ecologie zonder sociale rechtvaardigheid is gewoon tuinieren

24. Robuuste aardappelen in Nederland en Belgie

77. De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; voor meldingen en residuen?

94. Een systeemverandering in de landbouw: Hoe pakt bio de lead?

51. Meer melk met minder aangekocht eiwit

110. Verlaging van de ecologische voet­afdruk van verpakkingspapier door inzet van agrarische reststromen

36. Demosessie Biobedrijvengids: vind jouw bio-partners in België

102. Agroforestry: Verdienmodel, samenwerking en coöperatie ontwikkeling

42. De liefde voor de man gaat door de maag; oftewel een leven met waarde voor het mannelijke dier

104. Verschillende grondinstrumenten van Stichting BD Grondbeheer en Aardpeer

15.00-16.30 uur

29. Biologische zuivel in het land en in het schap: hoe nu verder?

16.45- 17.30

98. Prijsuitreiking Bioproduct­ verkiezing

16.00-17.15 uur

17.30-18.00 uur

113. Op ons erf: lekker eten van Brabantse bodem

27. Boerentroonrede

EKOLAND | januari – 2022

15.30-16.00 uur

17.30 - 18.00 52. Klimaatverandering en klimaat­ urgentie, tussen hoop en wanhoop

16.00-16.30 uur

16.30-17.00 uur

17.00-17.30 uur

45. Bio logische toekomst voor de landen tuinbouw?

70. Core Organic: de oogst van 15 jaar internationaal bio-onderzoek voor de dierlijke sectoren

126. True Price praktijkproject van Biowinkelvereniging en Bio Nederland

18.15-18.45

56. Prijs­ uitreiking Ekoland Innovatieprijs

19.00-20.00 uur

28. De praktijk van gewasdiversiteit: vanuit ervaringen naar de toekomst

Klimaat

Jong

Regelgeving

20.00-20.30 uur

99. Agroforestry maakt doorbraak!

27

Webinar-overzicht Biokennisweek 1 - Aftrap Biokennisweek 2022 studiodagen Wo 12 jan | 09.00 - 09.30 uur Opening Biokennisweek 2022 met Esther Veldhuis, directeur Plantaardige Agroketens en Voedselkwaliteit bij LNV Sprekers: Roosmarijn Saat – BioWinkelVereniging, Esther Veldhuis - Directeur Plantaardige Agroketens en Voedselkwaliteit bij LNV, ­M ichaël Wilde - Directeur Bionext Gespreksleider: Marjolein Keuning

2 - Biologisch, maar het kan veel gezonder…

Ma 10 jan | 17.00 - 17.30 uur Verschillen tussen biologische en gangbare producten zijn gering. Minder nitraat, meer zink en magnesium. We kunnen een grote verbetering doorvoeren door gewassen te verrijken met zeemineralen en basaltisch gesteentemeel.

4 - Vergroot je sociale impact Ma 10 jan | 16.00 - 16.30 uur Wij bakken biologische crackers én wij helpen mensen die lange tijd buiten de boot van regulier werk vallen. In onze ogen is een combinatie van sociaal, biologisch en kleinschalig ondernemen noodzakelijk voor een duurzame toekomst. Bovendien worden klanten daar blij van. In deze workshop gaan we daar dieper op in, delen wij onze ervaring en geven we je tips om zelf stappen te ondernemen. Biologische crackers gebakken door Spreker: Patrick Roozemond - Karis Crackers

5 - Kunnen biologische leghennen zonder ontworming?

Ma 10 jan | 13.30 - 14.00 uur

Spreker: Anton Nigten - Het zout der aarde

Di 11 jan | 11.00 - 11.30 uur

Di 11 jan | 10.30 - 11.00 uur

Spreker: Roel Bloemert & Frank Duijzer – ICL Gespreksleider: Lex Slootweg – ICL

28

Sprekers: Ali-Jetske Hoogland & Hannah Olthof - Hogeschool van Hall Larenstein Gespreksleider: Feitze van der Hoek - Hogeschool van Hall Larenstein

7 - Saldo verhogen in deze uitdagende markt

3 - Zwavelvoorziening biologische melkveebedrijven

Zwaveltekort op grasklaverpercelen treedt steeds vaker op. Dit geldt voor alle grondsoorten, zelfs op veengrond. Melkveehouders kunnen dit probleem tackelen door vroeg in het jaar zwavel toe te dienen op hun grasklaverpercelen. In deze presentatie worden de mogelijkheden van het natuurlijk mineraal Polyhaliet (Polysulphate) toegelicht met het oog op een hoger eiwitgehalte, meer drogestof opbrengst en een betere smakelijkheid van de eerste en tweede snede. Naast diverse binnen- en buitenlandse proeven wordt de succesvolle proef van 2021 die uitgevoerd is door Groeikracht gepresenteerd. In deze gras klaver proef werd met Polysulphate een 21.5% hogere eiwitopbrengst gerealiseerd.

en ketenorganisaties? Want biologisch zou logisch moeten zijn in het onderwijs!

Ontwormingsmiddelen worden op regelmatige basis gebruikt in de biologische leghennenhouderij. Dit is niet in overeenkomst met de waarden van de biologische productie en bovendien is het gebruik van deze middelen vaak niet onderbouwd. In deze workshop krijg je handvatten om de wormdruk zo laag mogelijk te houden en anderzijds het verband tussen indicatoren voor worminfecties, effectieve wormdruk en de gevolgen voor diergezondheid en productiviteit te verhelderen.

Sprekers: Laura Van Vooren – Bioforum, ­Annatachja De Grande – ILVO, Monique ­Bestman – LBI

6 - (bio) logisch in het onderwijs?

Di 11 jan | 14.00 - 14.30 uur De landbouw bevindt zich momenteel in een transitie. Biologisch kan hiervoor een oplossing zijn. In het huidige onderwijs is nog onvoldoende aandacht voor biologisch in het curriculum en de animo bij studenten blijft achter. Wat is de oorzaak hiervan? Is er überhaupt vraag naar biologisch in het onderwijs? Welke rol zou het onderwijs hierin moeten spelen samen met overheid

In alle sectoren staat het saldo onder druk door stijgende grondstofprijzen en nieuwe regelgeving. Wat doet AR en wat kunt u zelf doen om het saldo te verhogen? Tijdens deze workshop zal nutritionist Dennis van Vilsteren toelichten welke maatregelen AR treft om de voerkosten te verlagen. Daarna zullen onze sectorspecialisten een voor een kort vertellen hoe u uw saldo kunt laten stijgen in deze uitdagende markt. Welke managementmaatregelen kunt u nemen om de technische resultaten en de diergezondheid te verbeteren.

Sprekers: AgruniekRijnvallei Biologisch B.V. met: Gert Tempel, Henno van den Bruinhorst, Koert Kuizenga, Dennis van Vilsteren, Theo Snetselaar Gespreksleider: Wim Krajenbrink - AgruniekRijnvallei Biologisch B.V.

8-V oederbomen voor bioherkauwers Di 11 jan | 11.30 - 12.00 uur Het voederen van bomen en struiken aan landbouwhuisdieren is op zich een eeuwenoude techniek. In onze moderne veehouderij zijn we de vele voordelen daarvan op vlak van voederwaardes, mineralen en sporenelementen, en dierengezondheid/ welzijn uit het oog verloren. Deze webinar brengt oude kennis en recente inzichten samen. We geven tips hoe je in een moderne bedrijfsvoering opnieuw voederbomen praktisch en landbouwkundig kan integreren op maat van je bedrijf.

Spreker: Jan Valckx - W. Govaerts & Co

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

9 - Carbon Farming: kans voor bio?

Wo 12 jan | 11.30 - 12.00 uur Meteoroloog, presentator, weerman én ambassadeur voor het project carbon farming Reinier van den Berg bespreekt de actuele toestand van het klimaat en de gevolgen daarvan voor de landbouw. Één van de oplossing tegen verder opwarming van de aarde is Carbon Farming. Reinier gaat in gesprek met biologische fruitteler Harrie van der Elzen en samen bespreken ze welke investeringen deze biologische boer heeft gemaakt m.b.t. carbon farming en of er ook een verdienmodel mogelijk is.

Spreker: Reinier van den Berg & Harrie van den Elzen - Biofruit

10 - B iologische bloembollen, logisch toch?

Di 11 jan | 15.30 - 16.00 uur

enorm uiteenlopen. Wat betekent dat, voor jouw bedrijf?

Spreker: Estella Franssen - Stichting de Ulebelt

Ma 10 jan | 14.00 - 14.30 uur

12 - S poedcursus bio regelgeving voor omschakelaars – plant Ma 10 jan | 13.30 - 14.00 uur In deze spoedcursus geeft Doornebosch Advies je een overzicht van de belangrijkste biologische regelgeving (EU, nationaal, SKAL, landbouwkwaliteit) waar je rekening mee moet houden als omschakelaar. Specifiek voor ondernemers in de plantaardige sectoren.

Spreker: Berdi Doornebosch - Doornebosch Advies

13 - S poedcursus bio regelgeving voor omschakelaars – dier Ma 10 jan | 10.30 - 11.00 uur In deze spoedcursus geeft Doornebosch Advies je een overzicht van de belangrijkste biologische regelgeving (EU, nationaal, SKAL, landbouwkwaliteit) waar je rekening mee moet houden als omschakelaar.

Specifiek voor ondernemers in de dierlijke sectoren.

Spreker: Berdi Doornebosch Advies

14 - Goedkeuring van inputs in de biologische landbouw in Europa en de VS Di 11 jan | 12.00 - 12.30 uur

Velt startte in 2019 een samenaankoop bio bloembollen waardoor 420.000 biobloembollen hun weg naar particuliere tuinen vonden. In 2021 werden bijna 1 miljoen biobollen besteld. Velt wil de vraag naar biologisch geteelde bloembollen vergroten, zodat meer telers kunnen overstappen naar bio.

Want nu is minder dan 1 % van het areaal biologisch. Velt vertelt over de organisatie, logistiek en samenwerking met Natural Bulbs en telers, keuze assortiment en dromen voor de toekomst Sprekers: Mirjam Weisscher & Yacine Ryckebush - Velt vereniging voor ecologisch leven en tuinieren, John Huiberts - Huiberts biologische bloembollen Gespreksleider: Mirjam Weisscher - Velt vereniging voor ecologisch leven en tuinieren

11 - M otieven bij consumenten voor de korte keten Ma 10 jan | 15.00 - 15.30 uur Wat beweegt consumenten, om hun eten uit de korte keten te halen? Wat vinden ze daar, en wat betekent dat voor ze? Vanuit de ervaringen met voedselcoöperaties is gebleken, dat de motieven voor deelnemers EKOLAND | januari – 2022

17 - Met zorg en liefde geteelde producten verdienen een duurzame en circulaire verpakking

Berdi Doornebosch van Doornebosch Advies legt in deze presentatie uit op welke manier inputs zoals meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen worden beoordeeld in Europa en de VS. De basis is de biologische regelgeving, maar het goedkeuringsproces verschilt per land. Specifiek voor meststoffen gaan we kijken naar de nieuwe Europese regelgeving voor biostimulanten, en de wijzigingen in het gebruik van meststoffen in de nieuwe biologische verordening EU 2018/848.

Spreker: Berdi Doornebosch - Doornebosch Advies

15 - L and van Ons - Samen werken aan herstel van landschap en biodiversiteit Ma 10 jan | 16.30 - 17.00 uur Presentatie over Land van Ons en Q&A met de oprichter, Franke Remerie. Land van Ons is in 2019 opgericht als coöperatie om het landschap en de biodiversiteit in Nederland te herstellen door het gezamenlijk opkopen van (landbouw)grond(en). En deze grond vervolgens te revitaliseren middels een ecologische en/of natuur-inclusieve bestemming.

Sprekers: Wigger de Vries & Franke Remerie Land van Ons Gespreksleider: Jeroen Jonker – ToDent

Innovatieve verpakkingsoplossingen voor AGF. De verpakkingen, gemaakt van recycled karton, vervangen plastic verpakkingen en voldoen aan de hoogste eisen voor AGF producten. Consumenten zijn op zoek naar duurzame en circulaire verpakkingen en A TOP ontwikkelt die in samenwerking met telers voor een optimaal resultaat.

Spreker: Adriaan Verbeek - A TOP B.V.

18 - Doorschakelen naar Demeter, durft u het aan?

Ma 10 jan | 14.00 - 14.30 uur Biodynamische landbouw kent een rijke landbouwcultuur en gaat op onderdelen verder dan biologisch. Wat heeft biodynamische landbouw bereikt en wat betekent dit voor uw bedrijf. In deze landbouwcultuur staat de bodem centraal en wordt het landbouwbedrijf gezien als een levend organisme. Naast de achtergronden van biodynamische landbouw, komen ook praktische maatregelen aan de orde. Hoe kom ik in aanmerking voor het Demeter certificaat? Het keurmerk voor biodynamische landbouw.

Spreker: Petra Derkzen - Bloeiwijs Gespreksleider: Leen Janmaat - Stichting Demeter

19 - P laaginsecten in de akkerbouw Di 11 jan | 10.30 - 11.00 uur Wortelduizendpoten, emelten, ritnaalden en aardvlooien vormen een toenemend probleem in diverse akkerbouw gewassen.

Naast vruchtwisseling speelt ook organische stof een rol. Met welke maatregelen kan gewasschade worden voorkomen of beperkt. Biologische akkerbouwers hebben vaak gras-klaver in de rotatie en zaaien waar mogelijk groenbemesters na de oogst.

In combinatie met gebruik van organische meststoffen bouwen populaties worteldui29

zendpoten, ritnaalden, emelten en aardvlooien zich op. In dit mini college kijken we naar de leefwijze van de plaaginsecten en welke maatregelen gewasschade voorkomen of beperken.

Sprekers: Christoffel den Herder - Ceres Hortiadvice, Jan Knook - Bio akkerbouwbedrijf Knook Gespreksleider: Leen Janmaat - LBI

20 - Studentenochtend: Kansen voor biologisch ondernemerschap Do 13 jan | 09.00 - 11.30 uur

len zijn zo gekozen dat ze tegemoetkomen aan de wensen die gesteld worden, zoals duurzaamheid, verdienvermogen, diervriendelijkheid en bodemvruchtbaarheid.

Spreker: Ado Bloemendal - Pure Graze

23 - A anvoer van bestrijdings­ middelen via lucht en water naar biologische landbouw­ bedrijven en natuurgebieden De afgelopen jaren hebben wij de belasting onderzocht van landbouwbedrijven, natuurgebieden, oppervlaktewater en particuliere tuinen met bestrijdingsmiddelen.

In de presentatie laten wij zien om welke stoffen het gaat, hoe de afstand van onbespoten percelen tot bespoten landerijen de belasting beïnvloedt en hoe groot het gevaar is dat van beregening uitgaat met oppervlaktewater dat resten van bestrijdingsmiddelen bevat. Ook komt ter sprake wat we ertegen kunnen doen. We zullen voorbeelden geven van enkele bekende stoffen, en nodigen het publiek uit eigen ervaringen te delen in de discussie.

24 - R obuuste aardappelen in heel Europa?

Di 11 jan | 15.30 - 16.00 uur

21 - W erk jij voor de koeien, of werken de koeien voor jou?

22 - L age footprint en een hoog inkomen gaan hand in hand Di 11 jan | 10.00 - 10.30 uur Presentatie over het samenvoegen van schijnbaar onverenigbare doelen tot een bedrijfssysteem dat weerbaar is in verschillende klimatologische omstandigheden en op alle grondsoorten en regio’s werkt. De doe-

30

Ma 10 jan | 11.00 - 11.30 uur Een van de uitgangspunten van de Europese wet voor biologische productie is dat biologische producten zorgvuldig verwerkt worden, zodat de biologische kwaliteit gehandhaafd blijft. Maar wat is zorgvuldige verwerking eigenlijk? In dit webinar nemen we jou mee naar de verschillende denkbeelden over zorgvuldige verwerking, we spreken er met een ondernemer over, en we zoomen in op een hulpmiddel dat ondernemers kan helpen die hiermee verder willen.

Sprekers: Marian Blom - Bionext Biologisch, Katharina Grimm – ondernemer

27 - B oerentroonrede 2022 : Krispijn van den Dries Do 13 jan | 17.30 - 18.00 uur

Spreker: Krispijn van den Dries - BioRomeo Gespreksleider: Edith Lammerts van Bueren Bio Academy

Ma 10 jan | 11.00 - 11.30 uur

Spreker: Ado Bloemendal - Pure Graze

26 - BioNederland webinar: biologische kwaliteit door zorgvuldige verwerking

De boerentroonrede staat dit jaar in het teken van de toekomst van de boer. Krispijn van den Dries, een biodynamische akkerbouwer uit de Noordoostpolder die inzet op grote biodiversiteit en voortdurend op zoek is naar vernieuweing en verbinding, presenteert dit jaar de troonrede. Krispijn is bekend vanwege de actie op de Dam waar hij 6000 kilo aardappels uitstrooide uit protest dat de supermarkten kozen voor aardappels uit het buitenland.

Sprekers: Michael Wilde - Bionext, Marlijn Simons-Somhorst - Plus retail, Jack Mikkers AgriFood Capital / Burgemeester Den Bosch Gespreksleider: Miriam van Bree - Projectleider Agro Praktijkcluster CIV Groen

Werk jij voor de koeien, of werken de koeien voor jou? Presentatie over het toekomstgericht inrichten van het melkveebedrijf, waarbij de eisen van de samenleving in het midden staan en de basis gevormd wordt door een goed rendement en een goede balans tussen werk en privé voor de ondernemer.

Spreker: Marian Blom - Bionext

Di 11 jan | 12.30 - 13.00 uur

Sprekers: Jelmer Buijs - Buijs Agro-Services, Margriet Mantingh - Mantingh Environment and pesticides

In 2030 gebruiken we ten minste 25% van de landbouwgrond voor biologische landbouw. Dat is één van de doelen die de Europese Commissie stelt met de Farm to Fork Strategy. Wat voor perspectief biedt de biologische landbouw aan de ondernemer van de toekomst? Hoe ziet de markt eruit en wat betekent het voor de ondernemer om om te schakelen naar biologisch?

Hoe zorg je ervoor dat een ananas, geproduceerd in Costa Rica als een biologisch product in Nederland verkocht kan worden? En hoe zorgen ondernemers dat de kwaliteit in de keten gewaarborgd blijft? In deze webinar starten we bij de uitleg van regels voor importeren van bioproducten en eindigen we bij actuele discussies over Brexit, guideline-landen en border control points (BCP’s).

In Nederland is de laatste jaren hard gewerkt aan de introductie van robuuste aardappelrassen om phytophthora voor te blijven. Het succes van de ketenaanpak is ook in het buitenland niet onopgemerkt gebleven. Tijdens deze workshop vertellen we kort hoe het er voor staat in Nederland en luisteren we naar de ontwikkelingen uit België en het VK. Welk land volgt?

Spreker: Paul Verbeke – Bioforum, Hugh Blogg - Soil Association Gespreksleider: Niels Heining – Bionext

25 - BioNederland webinar: Import van biologische producten

28 - D e praktijk van gewas­ diversiteit: vanuit ervaringen naar de toekomst Wo 12 jan | 19.00 - 20.00 uur Gewasdiversiteit maakt teeltsystemen weerbaarder en verhoogt de biodiversiteit doordat verschillende gewassen meer insecten en dieren aantrekken. Via strokenteelt kunnen telers gewasdiversiteit op het land vergroten. In deze workshop bespreken telers, onderzoekers en beleidsmakers praktijkervaringen en uitdagingen en kansen voor de toekomst.

Spreker: Fogelina Cupers - WUR Gespreksleider: Daniel de Jong – WUR

Di 11 jan | 11.00 - 11.30 uur

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

29 - Biologische zuivel in het land en in het schap: hoe nu verder?

Wo 12 jan | 15.00 - 16.30 uur

34 - De oogst van LIVESEED Di 11 jan | 12.30 - 13.00 uur

Biologische melk en yoghurt staan al jaren in de top 3 van best verkochte biologische producten. Plus Retail heeft het afgelopen jaar gekozen voor de uitrol van hun eigen bio strategie met de overstap naar biologisch met hun huismerk zuivel, dit naast het merk Arla dat hier al jaren aan werkt.

Deze zuivelsessie is interessant voor zowel retailers, producenten, beleidsmakers als professionals werkzaam binnen de categorie Biologische zuivel.

Sepha Smit - Plus Retail, Joske den Engelsen – Arla, Sybrand Bouma – Natuurweide, Gerard Migchels – WUR Gespreksleider: Bert van Ruitenbeek - Stichting Demeter

30 - I mpact met diversiteit: de rol van landbouwrobots Di 11 jan | 11.00 - 11.30 uur

Er wordt een verplichting verwacht om 40% reductie van je ammoniakemissie te realiseren. Dit volgt uit een mogelijke wetswijziging per 1/1/2022 voor strengere emissienormen bij biologische (scharrel)varkens- en pluimveebedrijven. Bij nieuwe stallen wordt deze eis zelfs nog strikter en onderdeel van de vergunningsverlening. Een grote uitdaging omdat er geen emissiearme stalsystemen voor biologische varkens beschikbaar zijn in de RAV-lijst. Wat betekent dat voor jouw bedrijf en toekomstplannen? Met praktische tips en voorbeelden rondom het plan van aanpak helpen wij jou alvast voor de korte termijn op weg.

Sprekers: Adriaan van den Bogert - Agrifirm Feed, Jan Schellekens - Agrifirm/Exlan Advies

Vier jaar lang is binnen het Europese onderzoekproject LIVESEED gewerkt aan meer biologisch zaad en biologische rassen voor de biologische landbouw. Wat heeft dit opgeleverd en wat kunnen biologische ondernemers hiermee? In deze workshop presenteren drie Nederlandse partners in het project (Bionext, LBI en de WUR) de belangrijkste uitkomsten op het gebied van beleid & regelgeving, zaadgezondheid en biologische veredeling.

Sprekers: Abco de Buck – LBI, Maaike Raaijmakers – Bionext, Steven Groot – WUR Gespreksleider: Maaike Raaijmakers – Bionext

35 - B iologische sierteelt anno 2022

38 - D e vijf meest bijzondere vragen over groenbemesters Di 11 jan | 11.30 - 12.00 uur Welke groenbemester kan je na september nog zaaien? Hoe werk je een groenbemester het beste onder? Welke groenbemester past er het beste na spinazie? En welk type klaver past het beste bij mij? Vragen over de juiste inzet van groenbemesters, de samenstelling, het zaaimoment, veronkruiding en andere praktische vragen worden hier beantwoord.

Sprekers: Thea van Beers - Agrifirm (Plant) Erik Nagelhoud - Agrifirm (Akkerbouw) Christoffel den Herder - Ceres Horti Advice BV Arend Zeelenberg - Agrifirm BioTeam Judith Nispeling - Agrifirm BioTeam

Ma 10 jan | 12.30 - 13.00 uur

In hoeverre biedt robotisering een antwoord op hét probleem waar een biologische akkerbouwer of groenteteler mee worstelt, namelijk onkruidbeheersing in de rij? Welke verschillende robot-oplossingen zijn er en wat voegen ze toe ten opzichte van andere mechanisatie? En kan je nog meer dan onkruidbeheersen met een robot? O ­ nderzoeker robotica en precisie­ landbouw Bram Veldhuizen van WUR open teelten praat u bij.

Spreker: Jeroen de Bruin - WUR Gespreksleider: Marian Blom – Bionext

De biologische sierteelt is een kleine en diverse sector met veel potentie. In de nieuwe Europese biologische regelgeving wordt de sierteelt echter nauwelijks genoemd. Dat maakt het lastig voor ondernemers om erachter te komen aan welke eisen ze precies moeten voldoen. Skal en Bionext geven een toelichting bij de relevante wijzigingen in de nieuwe regelgeving. Ondernemers worden uitgedaagd om hier vanuit de praktijk op te reageren.

Spreker: Inge de Groot - Skal Gespreksleider: Maaike Raaijmakers - Bionext

36 - Demosessie Biobedrijvengids: vind jouw bio-partners in België Di 11 jan | 15.00 - 15.30 uur

32 - Diversiteit met peulvruchten: herontdekken en innoveren in techniek, lokale keten en verdienmodel Di 11 jan | 15.00 - 15.30 uur De consument eet meer flexitarisch. Het beleid zet hoog in op ‘eiwittransitie’. Peulgewassen passen in deze trend, maar wat is nodig om ze daadwerkelijk op het veld in Vlaanderen en Nederland te krijgen? Verslag van een praktijkcasus uit Vlaanderen.

Spreker: Lieven Delanotte - Inagro

BioForum, de koepelorganisatie van de biosector in Vlaanderen, weet hoe belangrijk het is om geschikte partners te vinden. Met één handige tool vind je alle biobedrijven in een handomdraai. Ook voor Nederlandse ondernemers een handige tool om partners te vinden bij de Zuiderburen.

Spreker: Marijke Van Ranst - BioForum

37 - Wat betekent 40% ammoniak­ reductie voor mijn biologisch varkensbedrijf?

Di 11 jan | 13.00 - 13.30 uur

EKOLAND | januari – 2022

39 - D e regels rondom marketinguitingen Ma 10 jan | 14.30 - 15.00 uur Je wilt je productverhaal zo goed mogelijk uitleggen. Het liefst kort en krachtig. Maar welke regels gelden eigenlijk voor het gebruik van dergelijke teksten en claims? En hoe zorg je dat je verpakkingsteksten pakkend zijn en voldoen aan wetgeving?

Spreker: Christianne de Kort - Précon Consulting Group BV

40 - D oor alternatieve ruwvoerteelt minder inkoop van eiwit en energie componenten Di 11 jan | 13.30 - 14.00 uur Ruwvoer is nog altijd de beste basis van het rantsoen. Door weersomstandigheden is het verkrijgen van kwalitatief goed ruwvoer niet vanzelfsprekend. Afgelopen jaar vielen daardoor de voederwaardes in de kuil niet altijd mee. Kun je met alternatieve ruwvoerteelten de basis verbeteren en zo voorkomen dat je prijzig eiwit en energie moet aankopen? In deze workshop leer je over de teelt van maïs/stokslabonen en andere alternatieve ruwvoerteelten.

Sprekers: Sible van der Werf - Agrifirm BioTeam, Leo Tjoonk - Agrifirm Ruwvoer, Matthijs Hierink - Aeres Hogeschool Dronten Gespreksleider: Arend Zeelenberg - Agrifirm BioTeam 31

41 - U itdagingen en oplossingen: financiering van een eerlijk voedselsysteem Ma 10 jan | 10.30 - 11.00 uur Triodos Bank streeft naar een sociaal en ecologisch robuust voedsel- en landbouwsysteem, gestoeld op de vier principes van de International Federation of Organic Agriculture Movements, (IFOAM): gezondheid, ecologie, eerlijkheid en zorg. Welke uitdagingen zien we en welke keuzes maken we om deze uitdagingen het hoofd te bieden?

Sprekers: Triodos bank Gespreksleider: Marian Blom - Bionext

42 - D e liefde voor de man gaat door de maag; oftewel hoe bezorgen we het mannelijke dier een leven met waarde Di 11 jan | 16.00 - 16.30 uur

Mannelijke dieren in de zuivel en eiersector zijn waardeloos geworden. Dit is in de biologische veehouderij helaas niet anders.

Hoe verhouden de biologische idealen zich tot bv het lozen van jonge geitenbokjes, en jonge stierkalfjes veroordelen tot de gangbare veehouderij. Afgelopen jaren is van het mannelijke dier een delicatesse geprobeerd te maken. We stopten de man in de pan. We delen onze ervaringen en dilemma’s hierover.

Spreker: Hans Fuchs - Bionext

43 - D uurzame verpakkingen en de bio- en zuivelmarkt Ma 10 jan | 15.00 - 15.30 uur Elk bedrijf heeft of krijgt ermee te maken: duurzaam verpakken en etiketteren. Maar wat is een duurzame verpakking? Wat is er mogelijk in jouw branche? Afhankelijk van jouw product zijn er verschillende duurzame(re) verpakkingsmogelijkheden.

Concrete praktijkvoorbeelden worden toegelicht voor verschillende branches.

Spreker: Niels Gort - Eshuis B.V.

Omschakelen van gangbaar naar biologisch is zeker geen kleinigheid. En hoewel velen deze stap al gezet hebben, omschakeling is voor elk bedrijf en ondernemer anders. Maar bio biedt zeker mooie perspectieven in afzet, economie, uitdaging en zeker ook werkplezier. In deze workshop komen verschillende zaken aan bod die belangrijk zijn rondom omschakeling: marktperspectieven, het proces van omschakelen, gevolgen voor de bedrijfseconomie en technische mogelijkheden. Sander Bernaerts begeleidt al ruim 20 jaar akkerbouwers en vollegrondstelers met de omschakeling.

Ma 10 jan | 16.30 - 17.00 uur

32

Sprekers: Patrick Wessels – Consumentenpsycholoog, Paul Holmbeck - Director Holmbeck EcoConsult, Marie-Ange Vaessen - Marketing Manager Eosta, Nature & More, Michaël Wilde - Directeur Bionext, Joyce van den Bos - Communicatiespecialist Bionext Gespreksleider: Helen Kranstauber - Food Cabinet

Spreker: Sander Bernaerts - Naturim

45 - B io logische toekomst voor de land- en tuinbouw?

Di 11 jan | 16.00 - 16.30 uur Heeft de biologische land- en tuinbouw wel een toekomst in Nederland? Toen ik na 11 jaar landbouwonderwijs in de praktijk begon dacht ik van wel. Door goed advies en met de juiste middelen konden we toch veel beter resultaat bereiken? De schraalvergroting ging door en ik zag de tegenstrijdigheden tussen economie en ecologie groeien. Dit is een van de redenen dat ik van de gewasbescherming en meststoffen ben overgestapt naar Agriton en Agro-Vital.

Nog steeds actief ben ik in de land- en tuinbouw en de veehouderij. In mijn verhaal wil ik graag mijn ideeën delen wat wel een toekomst kan gaan bieden en hoe de Nederlandse land- en tuinbouw op een andere schaal zelfs weer een voorloper zou kunnen worden. Hiervoor zijn echter ingrijpende beslissingen nodig.

51 - Meer melk met minder aangekocht eiwit Di 11 jan | 14.00 - 14.30 uur Wij geven antwoord op de volgende vraag: hoe kunt u als biologisch melkveehouder de eiwitproductie van eigen land verhogen, de rantsoenen optimaliseren, en daardoor de aankoop van eiwit verminderen? We bieden u meer inzicht met als resultaat: meer melk, een hoger saldo en verduurzaming mede door een meer gesloten kringloop.

Spreker: Robert van Dorst - Reudink BV

53 - Ik wil boer worden Ma 10 jan | 12.00 - 12.30 uur

Spreker: Jan Feersma Hoekstra - Agriton Gespreksleider: Naomi Groen – Agriton

48 - Veredelen en telen voor voedingskwaliteit Di 11 jan | 13.00 - 13.30 uur Tijdens het groeiseizoen doorloopt het gewas verschillende fasen van kiemen naar groeien en vervolgens afrijpen. De gewasontwikkeling geeft aanwijzingen voor de opbrengst van het gewas, maar ook voor de mate van afrijping. Opbrengst is echter relatief want hoge opbrengst betekent vaak extra water oogsten terwijl het droge stof in het product wat lager blijft. Bij het selecteren op voedingskwaliteit volgt de veredelaar de gewasontwikkeling en kijkt naar de inhoudsstoffen (droge stof en mineralen) van het geoogste product. Welke selecties en welke rassen zijn geschikt voor biologische teelt?

Spreker: Edwin Nuijten - De Beersche Hoeve Gespreksleider: Petra Derkzen – Bloeiwijs

50 - 3 60º Bio Marketing Wo 12 jan | 13.4514.45

44 - Omschakelen naar biologische akkerbouw en groenteteelt

de mogelijkheden van 360º bio marketing.

Tijdens deze meet-up bespreken we ook de resultaten uit een gloednieuwe Green Paper van BioNext over effectieve communicatie. Verwacht een prikkelend panel waar ook jij een steentje aan kan bijdragen!

De ambities van Farm to Fork zijn duidelijk: 25% biologisch marktaandeel in 2030.

Maar hoe krijgen we de latent en lichtgroene consument mee? We onderzoeken

Droom jij ervan boer of tuinder worden, maar ben je niet opgegroeid op een boerderij? Dan kan starten met een boerderij of tuinbouwbedrijf moeilijk lijken. Toch zijn er mogelijkheden om in de land- en tuinbouw te gaan werken. Andere starters gingen je al voor!

Spreker: Marcel Vijn - WUR - open teelten Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

54 - Routekaart bedrijfsovername: Stapsgewijs naar start of overname Di 11 jan | 12.00 - 12.30 uur Wil je starten of overnemen in de landbouw? Ben je ervaren ondernemer en wil je starters de ruimte te geven? Zoek je opvolging of heb je een opvolger? Stapsgewijs

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

naar een succesvolle start of overname met de routekaart bedrijfsovername van ­Landgilde.

Spreker: Lian Kasper – Landgilde Gespreksleider: Maria van Boxtel – Landgilde

55 - B ioboer zoekt Bioboer: bedrijfsovername en starten Do 13 jan | 12.00 - 13.00 uur

erf en voegen succesvol assortiment van collega’s toe aan het vlees in eigen boerderijwinkel. En werven klanten met allerlei activiteiten. Want: je eigen producten verkopen is het mooiste wat er is. Maar hoe doe je dat? Bart deelt zijn passie voor mooie producten, slimme winkelinrichting en goed klantencontact. Met tips van Maria van Boxtel en Iris van de Graaf, Van Eigen Erf. Sprekers: Bart van den Broek - Boerderij t Schop, Iris van de Graaf - Van Eigen Erf Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

59 - Biologisch van Brabantse bodem Do 13 jan | 14.45 - 15.45 uur

Bioboer zoekt bioboer: nieuwe boeren zijn enthousiast voor de landbouw en ervaren ondernemers willen best graag ruimte bieden. Doe mee met deze inspirerende bijeenkomst over bedrijfsovername of starten.

In deze workshop drie aansprekende voorbeelden van overname en start van nieuwe boeren en tuinders – succesvolle overdracht, nieuwe opvolging en eigen start.

Sprekers: Klarien Klingen – Toekomstboeren, Eke Folkerts – NAJK, Diverse boeren met medewerking van de Rabobank Gespreksleider: Maria van Boxtel – Landgilde

In 2030 naar 15% biologische landbouw in Noord-Brabant: dat is de ambitie van gedeputeerde Elies Lemkes-Straver. De visie van Bioboeren Brabant inspireerde de provincie Noord-Brabant tot deze ambitie.

Aandachtspunten zijn de afzet van biologische producten in hetzelfde tempo mee laten groeien en de vraag het Brabantse bedrijfsleven- van boer tot bord - bijdraagt aan deze beweging?

Sprekers: Elies Lemkes-Straver - Gedeputeerde Landbouw, Voedsel, Bodem en Brede welvaart provincie Noord-Brabant, Bart van den Broek - Bioboerderij ‘t Schop, Lyanne Veldboer - Yuverta MBO Boxtel (o.v.,) Erik Does - Udea (o.v.), Pipie Smits van Oyen - De Koekoek en BioHuis, Bart Fischer - 7 BFT Strategy, Innovation & Digital Transformation Gespreksleider: Marjolein Keuning

60 - Strokenteelt: ook iets voor jou?

Di 11 jan | 14.30 - 15.00 uur

De Ekoland Innovatieprijs eert de vernieuwers in de biologische sector. In deze feestelijke workshop delen de drie genomineerde bedrijven van 2022 hun innovatie. Hoe kwamen ze op hun vernieuwende ideeën?

Wat werkt goed, wat kan nog beter? Doe inspiratie op en leer van hun ervaringen!

Plus feestelijke prijsuitreiking. De Ekoland Innovatieprijs is mede mogelijk gemaakt door vakblad Ekoland, de Rabobank en Kopersporen.

Ma 10 jan | 19.00 - 19.30 uur Boerderijwinkel, marktkraam, abonnementen, producten uitwisselen met collega’s: verkoop, hoe doe je dat eigenlijk? Bart van den Broek en zijn ouders hebben op Bioboerderij ’t Schop een slagerij op eigen

EKOLAND | januari – 2022

Kruidenrijk grasklaver is positief voor landschap, biodiversiteit en ook een antwoord op klimaat- en stikstofproblematiek. Voor boer en koe louter voordelen: met een lage bemesting een hoge, stabiele opbrengst smakelijk en eiwitrijk voer. Voordelen uit onderzoek en praktijk en hoe je het gebruik tot een succes maakt wordt besproken.

Sprekers: Nick van Eekeren & Pedro Janssen LBI, Pim Clotscher & Sander Bernaerts - zaadhandel Neutkens

62 - C ulinaire activiteiten op je boerderij: verleid je klant!

Ma 10 jan | 17.00 - 17.30 uur ‘Koken met de tuinders’, oogstfeestmaal, workshops zelf kruiden plukken: er zijn allerlei manieren om klanten vast te houden met culinaire activiteiten op de boerderij.

Bart Pijnenburg en Daniella de Winter, Tuin de Es, vertellen over hun culinaire activiteiten om klanten te vinden en te binden. Doe je het zelf of werk je samen met chef-koks?

Wat biedt je aan? Wat zijn de kosten aan materialen en arbeid? Hoe werk je slim samen in werving en boeking van gasten?

Sprekers: Daniella de Winter & Bart Pijnenburg - zorgtuinderij de Es in Haaren, Iris van de Graaf - Van Eigen Erf Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

63 - Welke gevolgen heeft de invoering van de nieuwe EU bio verordening voor import en export?

De nieuwe EU bio-verordening brengt veel wijzigingen met zich mee voor verschillende schakels in de biologische keten. Zo ook voor import en export. Graag nemen we u tijdens deze webinar mee door een aantal belangrijke wijzigingen.

Wo 12 jan | 11.30 - 12.00 uur

58 - Boerderijwinkel: slim je eigen producten verkopen

Ma 10 jan | 13.00 - 13.30 uur

Di 11 jan | 10.30 - 11.00 uur

56 - Ekoland Innovatieprijs 2022: feestelijke prijsuitreiking

Sprekers: Genomineerden 1 tm 3 en Mirjam Hilgeman – Rabobank Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

61 - K ruidenrijk grasklaver: 10 vliegen in 1 klap

Sprekers: Antoon Huntelerslag & Paulien Veerman - Skal Biocontrole

64 - B io-checker: de wegwijzer in verplichte kenmerken voor de biologische keten Ma 10 jan | 15.30 - 16.00 uur Strokenteelt: een slimme manier om biodiversiteit en risicospreiding te realiseren in de akkerbouw en ook in de tuinbouw. In deze workshop een introductie over strokenteelt. Kan jij op een perceel of jouw bedrijf ook aan de slag met strokenteelt? Hoe bemest je dan? Vereist het aanpassingen in je machinepark? Levert het echt de biodiversiteitswinst die je wilt? Welke gewassen zijn goede ‘buren’ in de stroken?

Sprekers: Jaco Burgers - ERF BV, Dirk van Apeldoorn - WUR- Open teelten Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

De Europees biologische- en de algemene etiketteringswetgeving stellen eisen aan zichtbare kenmerken die bijvoorbeeld staan op een etiket van een biologisch product of op het vervoersbewijs van een lading biologische producten. Hoe weet u nu of u de juiste verplichte kenmerken inzet én of het kenmerk ook visueel goed is weer gegeven?

SKAL Biocontrole presenteert de nieuwe Bio-checker.

Sprekers: Dennis Verbij - Skal Biocontrole, Miriam van Bree - Bureau Breedeblik

33

65 - De Europese biologische wetgeving vanaf 1 januari 2022; wat betekent dit voor het vervaardigen, handel en opslag van producten?

Ma 10 jan | 16.30 - 17.00 uur Bent u vervaardiger of actief in de handel of opslag? Dan is deze webinar voor u.

Op hoofdlijnen nemen we u mee door de belangrijkste veranderingen voor deze sectoren, door de komst van de nieuwe Bio Verordening.

Spreker: Klary Bolt - Skal Biocontrole

67 - Nieuw binnen de biologische wetgeving; De HACCP voor biologische productie Ma 10 jan | 13.00 - 13.30 uur Een webinar voor iedereen die levensmiddelen produceert, bereidt, verwerkt, verhandelt of vervoert volgens de biologische wetgeving. Wat houdt de HACCP in, welke impact heeft het en op welke manier controleert SKAL de naleving.

Spreker: Nicolette Klijnhout-Klijn - Skal Biocontrole

68 - H et belang van vrij en robuust zaadgoed Di 11 jan | 12.00 - 12.30 uur

69 - Samenwerking opzetten in de keten; vertrouwen als fundament!

Ma 10 jan | 15.30 - 16.00 uur Om een voedselketen van boerderij tot consument op te zetten én goed te laten functioneren is een groot portie doorzettingsvermogen en goede samenwerking nodig. Maar hoe creëer je samenwerking en wat helpt daarbij?

Spreker: Bas Groeneveld - TruGarlic

70 - Core Organic: the harvest of 15 years of international organic research for animal production Di 11 jan | 16.30 - 17.00 uur (ENG) Core Organic is an international network of countries that support research in organic farming. It has been active for 15 years now. What knowledge did it deliver for organic animal husbandry?

Sprekers: Mette Vaarst - Aarhus University Denmark, Esch, ir. J.W.J. van (Jan) - Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality, Monique Bestman - Louis Bolk Institute Gespreksleider: Marian Blom – Bionext

72 - Core Organic: the harvest of 15 years of international organic research for plant production Ma 10 jan | 11.30 - 12.00 uur (ENG) Core Organic is an international network of countries that support research in organic farming. It has been active for 15 years now. What knowledge did it deliver for plant production and plant breeding?

Sprekers: Stephane Bellon - INRAE Esch, ir.

J.W.J. van (Jan - Ministry of Agriculture, Nature and Food Quality Gespreksleider Marian Blom - Bionext

73 - Wetswijzigingen voor de biologische pluimveesector; wat gaat er veranderen vanaf 1 januari?

Het klimaat verandert en de biodiversiteit holt achteruit. Het aantal beschikbare groenterassen neemt af. Het aanbod wordt bepaald door een paar multinationals. Als boer kan en mag je met deze planten niet zelf verder kweken. Vroeger gebeurde dit wel, wat zorgde voor een grote diversiteit aan regionale gewastypen. Hoe kunnen we samen zorgen voor meer sterke, levenskrachtige rassen voor de biologische teelt, vrije rassen die zorgen voor variatie op het land en in de winkel? Op Odin-boerderij De Beersche Hoeve wordt concreet aan de oplossing gewerkt. De sprekers nement je mee in vragen rond urgentie, de kansen, maar ook de beperkingen.

Sprekers: Edwin Nuijten & Teun Luijten - Odin boerderij De Beersche Hoeve Gespreksleider: Theo Boon - Coöperatie Odin

34

Ma 10 jan | 14.00 - 14.30 uur

in petto. In vogelvlucht nemen we u mee in de belangrijkste wijzigingen binnen deze sector, en hoe Skal als toezichthouder omgaat met deze wijzigingen.

Sprekers: Anna Bühner &Josina Hoetelmans Skal Biocontrole

74 - Wat betekent de invoering van de nieuwe EU bio verordening voor de varkenshouderij?

Di 11 jan | 13.30 - 14.00 uur De nieuwe EU bio-verordening brengt veel wijzigingen met zich mee voor de veehouderij. Zo ook voor varkenshouders. Graag nemen we u tijdens deze webinar mee door de belangrijkste wijzigingen voor het houden van varkens.

Sprekers: Richard Soons - Skal Biocontrole, Dirk Smits - Skal Biocontrole, Hans Fuchs – ­B ionext

75 - Nieuwe eisen voor plantaardige teelten; wat verandert er vanaf 1 januari?

Ma 10 jan | 12.00 - 12.30 uur In de nieuwe biologische verordening zijn er wijzigingen die alle plantaardige teelten raken, van eenjarige tot meerjarige teelten en van vollegrond tot kas. Tijdens deze webinar gaan we op hoofdlijnen in op deze wijzigingen.

Sprekers: Inge de Groot & Erwin Kuiper - Skal Biocontrole

76 - D e certificatieplicht voor verkooppunten; wat staat er in de wet en wat betekent dit in de praktijk?

Ma 10 jan | 19.30 - 20.00 uur Verkoopt u biologische producten? Dan is deze webinar voor u van belang. In deze webinar leggen we uit wat de certificatieplicht inhoudt voor verkooppunten en hoe het certificeringsproces gaat. Ook vertellen we over het toezicht en de handhaving rondom de certificatieplicht en wat de scope is; welke producten of handelingen zijn certificatieplichtig?

Spreker: Astrid Menks - Skal Biocontrole

77 - D e invloed van de nieuwe EU bio-verordening op het meldingenproces Di 11 jan | 16.00 - 16.30 uur De nieuwe EU bio-verordening heeft invloed op het proces rondom het maken van meldingen, inclusief de vondst van residuen.

In deze webinar gaan we in op dit proces; wat moet de ondernemer doen, wat doet Skal in dit proces en wat gebeurt er vervolgens binnen de EU? Spreker: Mariska Ruiter - Skal Biocontrole

Voor de pluimvee ondernemers heeft de nieuwe Europese bio-verordening heel wat januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

79 - N ieuw binnen de biologische wetgeving; De HACCP voor biologische productie Di 11 jan | 12.30 - 13.00 uur Indien u levensmiddelen produceert, bereidt, verwerkt, verhandelt of vervoert volgens de biologische wetgeving, is deze informatie op u van toepassing. In deze webinar wordt ingegaan op wat de HACCP inhoudt, wat de impact is voor biologische ondernemers, en op welke manier Skal controleert op de naleving van de HACCP aanpak die beschreven is in de nieuwe Europese bio-regelgeving.

Spreker: Nicolette Klijnhout-Klijn - Skal Biocontrole

80 - S olidaire Betaling: op weg naar een Eerlijk Loon!

Di 11 jan | 13.00 - 13.30 uur

82 - De toekomst heeft een bodem vol leven

Ma 10 jan | 12.30 - 13.00 uur

Het bodemleven groeit naar een gangbaar begrip. Dat is goed nieuws, maar hoe ziet het eruit en wat doet het precies? In deze workshop kijken we naar de samenwerking tussen plant en bodemleven, en gaan we in op het belang van hun functies. We wisselen uit over de enorme potentie die er ligt in een bodem vol leven en de uitdagingen die we onderweg daarnaartoe tegenkomen.

Sprekers: Ties Temmink & Jonathan Loogman - Stichting In Goede Aarde

83 - No shit - the movement

korte keten in de regio af te zetten. Met toegevoegde waarde voor landschap, boer en burger. Wat is de meerwaarde van zo’n samenwerking en hoe organiseer je die?

Hoe werk je samen met gebiedspartijen zoals provincie, waterschappen en terreinbeherende organisaties?

Sprekers: Frederiek Lienen - Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij Gespreksleider: Frederiek van Lienen - Gebiedsonderneming Duinboeren en Maatschappij

87 - O p weg naar 100% residu-vrij strooisel: hoe ver zijn we?

Hoe komen we verder?

Ma 10 jan | 14.30 - 15.00 uur

Ma 10 jan | 12.00 - 12.30 uur Biologische akkerbouw zonder dierlijke mest: het kan. Joost van Strien van Zonnegoed heeft inmiddels 13 jaar ervaring met het toepassen van plantaardige mest.

Vanaf 2021 produceert hij als eerste bedrijf in Nederland met het Biocyclisch Vegan keurmerk. In dit jaar richtte hij ook de No Shit Food Movement op. Leer meer tijdens deze workshop.

Sprekers: Joost van Strien - Zonnegoed/Bio­ vegan netwerk & Geert-Jan van der Burgt - LBI

84 - B iologische vliegenbestrijding, maar natuurlijk Ma 10 jan | 11.00 - 11.30 uur

Een eerlijk inkomen voor de boer is essentieel voor daadwerkelijk duurzame en eerlijke landbouw. In Nederland is er een hele beweging op gang gekomen van boeren die zelf werken aan dit eerlijke loon. Hoe kan jij dit ook invoeren op je eigen bedrijf en hoe kunnen we deze beweging gezamenlijk versterken?

Elske Hageraats - CSA netwerk, Klarien ­Klingen - Vereniging Toekomstboeren Gespreksleider: Bregje Hamelynck - CSA netwerk

APPI heeft een compleet systeem ontwikkeld waarbij natuurlijke vijanden worden ingezet bij vliegenbestrijding in de veehouderij.

Elke levensfase van vliegen wordt aangepakt met een natuurlijke oplossing. Ook is er aandacht voor effectieve vliegbestrijding.

Spreker: Joenie van der Vliet - APPI B.V.

85 - Brabants Duingoed - van de Duinboeren. Een gebiedsaanpak voor duurzame voedselproductie rond de Loonse en Drunense Duinen.

Ma 10 jan | 16.30 - 17.00 uur In deze workshop laten de Duinboeren zien

81 - Ecologie zonder sociale rechtvaardigheid is gewoon tuinieren Di 11 jan | 15.00 - 15.30 uur Sociale rechtvaardigheid en klimaatrechtvaardigheid is waar het om draait in de biologische en agroecologische landbouw.

Welke positie neem ik in als biologisch boer? Hoe kan mijn landbouw initiatief bijdragen aan een meer rechtvaardige landbouw? Welke positie neem ik in over klimaatverandering? Dialoog met mensen van Extinction Rebellion Landbouw en vereniging Toekomstboeren en met deelnemend publiek.

Sprekers: Roos Saat - Extinction Rebellion, Klarien Klingen – Toekomstboeren

EKOLAND | januari – 2022

Binnen het project Koplopers in Kringlooplandbouw wordt onderzocht wat de huidige stand van zaken is wat betreft strooisel gebruik en wat de mogelijkheden zijn van diverse (alternatieve) strooisel bronnen.

Marith presenteert de tussentijdse resultaten van haar afstudeeronderzoek.

Spreker: Marith Eigenraam – Bionext Gespreksleider: Jan de Koeijer – Bionext

88 - Biologisch en het nieuwe GLB Ma 10 jan | 13.00 - 13.30 uur Vanaf 2023 wordt het nieuwe GLB van kracht. Er is de afgelopen maanden veel gediscussieerd over hoe het geld verdeeld moet worden en hoe het GLB kan worden ingezet om allerlei groene doelen te behalen. Onderwerpen als de hoogte van hectarpremie, eco-regelingen, hoe het zit met ANLb en hoe je als biologische boer het beste gebruik kan maken van het nieuwe GLB komen aan de orde.

Sprekers: Pipie Smits-van Oyen - Werkgroep GLB Biohuis, Laurens Nuijten – Bionext Gespreksleider: Gerdine Kaptijn – Bionext

89 - Koplopers in Kringlooplandbouw: kennis naar praktijk Di 11 jan | 10.00 - 10.30 uur

hoe ze samen werken om een gezamenlijk merk op te zetten om hun producten in de

Samen met vele biologische boeren is er in het project Koplopers in Kringlooplandbouw kennis uitgewisseld over kringloopsluiting in de biologische sector. Op basis van 35

de gedeelde kennis zijn er nu drie pilotplannen geschreven, om aan de slag te gaan met méér biologische mest, biologisch of residuvrij strooisel en lokaler geproduceerd veevoer. Kom met ons meedenken over de plannen voor de komende twee jaar, en doe mee!

Sprekers: Hans Fuchs & Gerdine Kaptijn – Bio­ next Gespreksleider: Jan de Koeijer – Bionext

90 - Boer-burgerdialoog: ontwikkeling van PGS voor voedselcoöperaties en CSA-tuinderijen in Nederland Ma 10 jan | 16.00 - 16.30 uur

92 - D e bodem kennen: welke mogelijkheden zijn er?

Ma 10 jan | 15.30 - 16.00 uur Bodemkwaliteit en bodemvruchtbaarheid zijn essentieel voor de teelt van gewassen.

In deze workshop hoort u meer over het analyseren van de bodem. Wat zijn de fysische, chemische en biologische componenten van de bodem en op welke wijze kunnen deze componenten geanalyseerd worden en in de praktijk gebracht.

Spreker: Dr. Ir. Jacqueline Baar - Soil Best BV

93 - Oriënteren op omschakeling: wat heb jij nodig?

Di 11 jan | 10.00 - 10.30 uur

Het nieuwe Local Food Works programma faciliteert het opzetten van Buurtmarkten (voedselcoöperaties) door burgers. De Buurtmarkten kunnen zelf boeren en producenten uitnodigen hun producten aan te leveren. Maar hoe kunnen de leden van de Buurtmarkt het gesprek aangaan over de duurzaamheid van de producten? Het project van het CSA Netwerk over het organiseren van een boer-burgerdialoog trekt lessen uit de PGS -methodiek uit het buitenland. En toetst bij boeren en burgers wat zij nodig hebben om tot een goede dialoog te komen.

Sprekers: Ben Freriks - Buurtmarkt Goed Volk, Laura van Oers - UU / Copernicus Instituut Gespreksleider: Bregje Hamelynck - CSA Netwerk Nederland

91 - M elkvee omschakelen naar biologisch, afzet de biologische zuivelmarkt Ma 10 jan | 14.00 - 14.30 uur Een praktische kijk van veehouder Gerben Kool in de omschakeling naar een biologisch melkveebedrijf. Voorzitter Eko Holland, Rene Cruijsen, is verantwoordelijk voor de melkafzet van vele biologische melkveehouders en neemt je mee in de wereld van biologische zuivel. Onder andere door de werking van Coöperatie Eko Holland Melk op Maat toe te lichten.

Spreker: Gerben Kool - Eko Holland Melk op Maat Gespreksleider: Rene Cruijsen - Eko Holland Melk op Maat

36

Steeds meer boeren oriënteren zich op biologische landbouw voor het eigen bedrijf.

Verschillende redenen voor omschakeling en bedrijfssituaties brengen verschillende kennisbehoeftes mee. Met oriënterende boeren en workshopbezoekers bespreken we dit proces. Hoe kijken gangbare bedrijfsopvolgers naar de biologische sector?

Wat is belangrijk voor hun ouders? Waar liggen zorgpunten? De biologische sector wil nieuwkomers goed blijven opvangen.

Kom meepraten en deel wat je nodig hebt aan kennis, netwerk en randvoorwaarden om je afzet, geld en grond in je bedrijf passend te maken voor biologische landbouw.

Spreker: Ingrid Veeman - Biologisch Netwerk

Ruud Hendriks, practor Kringlooplandbouw, laat zien hoeveel je al kunt bereiken met 20-25% vlinderbloemigen in je bouwplan en welke stikstofbenutting je kunt behalen in kleinschalige tuinbouw, akkerbouw en melkveehouderij. Geert-Jan van der Burgt en Wridzer Bakker brengen de jarenlange praktijkervaringen in vanuit project Planty Organic.

Spreker: Ruud Hendriks - Warmonderhof Gespreksleider: Ingrid Veeman - Biologisch Netwerk

97 - T otal Balance: Dé holistische totaaloplossing voor gezonde en vitale agrarische bedrijven, dieren, planten en mensen Ma 10 jan | 17.00 - 17.30 uur

94 - Een systeemverandering in de landbouw: Hoe pakt bio de lead?

Di 11 jan | 16.30 - 17.00 uur We staan voor een systeemverandering in de landbouw. Welk toekomstbeeld hoort daarbij en wat betekent dit voor boeren op hun eigen bedrijf? Ruud Hendriks, practor Kringlooplandbouw, zet de stip op de horizon én laat zien welke gidsfunctie de biologische sector hierin kan oppakken. hoe bereikben we een zo hoog mogelijke voedingswaarde gekoppeld aan een zo laag mogelijke ecologische voetafdruk.

Spreker: Ruud Hendriks - Warmonderhof Gespreksleider: Ingrid Veeman - Biologisch Netwerk

95 - S tikstof binden met vlinderbloemigen in plaats van technologie. Wat kun je bereiken in jouw bedrijf?

Ma 10 jan | 16.00 - 16.30 uur Stikstof is vluchtig en verlies je snel in het landbouwsysteem. Omdat we flink terug willen in het gebruik van (fossiele) energie, kunnen planten beter de plaats van technologie innemen om stikstof weer uit de lucht halen. Voor de introductie van kunstmest deden we al op grote schaal aan deze natuurlijke N-binding. Hoe pakt de biologische landbouw deze draad weer op?

Total Balance ondersteunt mens, dier en plant en creëert tegelijkertijd ook balans in hun leefomgeving. Een gezonder ecosysteem biedt de beste vitale voeding voor lichaam, ziel en geest en zet mensen, dieren en planten in hun volle kracht. Total Balance is een gepersonaliseerde maatwerktoepassing voor land- en tuinbouw, veeteelt, paardenhouderij etc. op basis van de specifieke noden en probleemvelden van het bedrijf.

Met onze gepatenteerde AQwaVit®toestellen induceren we uiterst specifieke kwantuminformatie, die geheel oorzakelijk het zelfhelend vermogen ondersteunt, in o.a. (drink-)water. Hiermee is het zeer effectief, veilig en eenvoudig in gebruik.

Spreker: Lode Denecker - CEO AQwaTech BV

98 - B ekendmaking winnaar Bio-productverkiezing van het jaar!

Wo 12 jan | 16.45 - 17.15 Tijdens de Bio-productverkiezing van het jaar wordt de winnaar van 2022 bekend gemaakt. Het publiek heeft gestemd en uit de vele inzendingen mag de top 5 genomineerden een pitch houden om hun innovatieve product aan te prijzen. De jury gaat in beraad en kies een winnaar.

Sprekers: Anneke Ammerlaan - Vision on Food, Bart Fischer – 7BFT, Michaël Wilde – Bionext Gespreksleider: Marjolein Keuning

januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

99 - Agroforestry maakt doorbraak!

Wo 12 jan | 20.00 - 20.30 uur

102 - A groforestry: Verdienmodel, samenwerking en coöperatie ontwikkeling Di 11 jan | 15.30 - 16.00 uur Het EU FarmLife project richt zich op het verdienmodel voor agroforestry systemen (integreren bomen in agrarische bedrijfsvoering). Door de veelheid aan functies, van voedselproductie tot koolstofvastlegging, is het lastig om kosten en opbrengsten goed in beeld te brengen. Met elk nieuw gewas of boomsoort wat je introduceert stijgt het aantal mogelijke combinaties kwadratisch.

Hoe stel je een agroforestry bedrijfsplan op, hoe werk je aan afzet producten en hoe kom je tot verdienmodel.

Agroforestry: een concept om bomen te integreren in de bedrijfsvoering om daarmee het bedrijf productiever, veerkrachtiger en duurzamer te maken. In deze workshop hoor en zie je de mogelijkheden om agroforestry uit te laten groeien tot een volwaardige en rendabele vorm van landbouw.

Sprekers: Ilse Geijzendorffer - Directeur LBI, Piet Rombouts - Rombouts Agroecologie, bodem en water, Wijnand Sukkel - Onderzoeker WUR Gespreksleider: Evert Prins, Marcel Vijn - LBI

Sprekers: Marco Bijl - projectleider Farmlife project, Forest Service Group, Jan Creemers eigenaar Hanne Hoeve Gespreksleider: Euridice Leyequien - project coördinator Farmlife, van Hall Larenstein

101 - Agroforestry: Ervaringen van boeren in praktijk Di 11 jan | 13.30 - 14.00 uur Boeren laten zich graag leiden door erva­ ringen en resultaten van collega’s. Van boer tot boer kennis en ervaringen uitwisselen. In deze workshop komen twee jonge onder­ nemers aan het woord die afgelopen jaren gestart zijn met agroforestry op hun bedrijf.

Ron van Zandbrink met walnoten en (voeder-) hagen op zijn melkveebedrijf en Paul den Dunnen met walnoten geintegreerd in zijn akkerbouw.

Sprekers: Ron van Zandbrink - melkveehouder “Boerderij tussen de hagen” te Stoutenburg in Provincie Utrecht en Paul den Dunnen - (gemengd) akkerbouwer “Bio in de polder” te Lage Zwaluwe in Noord-Brabant Gespreksleider: Evert Prins - LBI EKOLAND | januari – 2022

106 - Bio uitgelicht Het koop- en eetgedrag in Vlaanderen/België Ma 10 jan | 10.00 - 10.30 uur

Ma 10 jan | 16.30 - 17.00 uur

Hoe ziet de kassabon van de biokoper er uit? Blijft de klassieke supermarkt het grootste biokanaal en klopt het dat één op vijf gekochte vleesvervangers bio is?Dit webinar geeft inzicht in de verandering van koopgedrag en de motivatie om vaker te kiezen voor bio.

Ma 10 jan | 14.30 - 15.00 uur

Spreker: Gerjan Brouwer - Delphy

Sprekers: Marc van Maanen & Thomas Giesbertz - Van Traa Advocaten NV

103 - Nieuwe toekomst voor hagen op agrarische bedrijf

100 - Z iekten en plagen; mogelijkheden beheersing voor de Europese biologische fruitteelt in kaart gebracht Het BIOFRUITNET-project is in 2019 gestart en heeft problemen en oplossingen van de biologische fruitteelt uit geheel Europa in kaart gebracht. Voor Nederland gaat het vooral om appel en peer, maar in andere landen zijn ook pruim, kers en abrikoos in beeld gebracht en in de Zuid-Europese landen de teelt van citrus. Samen staan we sterk. Wat in het ene land wordt onderzocht of in de praktijk wordt toegepast kan van grote waarde zijn in andere landen.

cering van bio-goederen. Dit aan de hand van uitspraken van rechters en arbiters.

Ook stellen zij de vraag wat er gebeurt als sprake is van een landbouwresidubesmetting. Zijn goederen dan direct non-conform?

Zal Skal decertificeren? En welke mogelijkheden zijn er na decertificering? Tot slot maken zij een korte uitstap naar Engels recht dat van toepassing is op veel standaardcontracten zoals FOSFA en GAFTA

Ooit hadden hagen een functie: als veekering, als geriefhout en als groeiplaats van kruiden. Die functies zijn in de loop der tijd verloren gegaan waardoor ze helaas ook uit het landschap verdwenen. Het doel is het ontwerpen en aanplanten van nieuwe hagen (en andere landschapselementen) die én mooi zijn om te zien, de biodiversiteit versterken, kunnen dienen als voer voor het vee én aanvullend inkomen opleveren voor de grondbezitter.

Sprekers: Gert Jan Jansen - Bureau Renderend Landschap, Marieke Jelsma - Van hall Larenstein Gespreksleider: Piet Rombouts - Rombouts Agroecologie, bodem en water

105 - Decertificering van biologische grondstoffen, juridische uitdagingen en voorkomen aansprakelijkheid Di 11 jan | 14.00 - 14.30 uur In vogelvlucht wordt u meegenomen door de risico’s en aansprakelijkheden onder het koopcontract bij afkeuring en/of decertifi-

Sprekers: Luc Van Bellegem & Marina Sablon VLAM (Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing) Gespreksleider Marian Sablon

107 - H eel logisch, Rabobank en biologisch!

Di 11 jan | 11.30 - 12.00 uur De agrarische sector is volop in beweging, de biologische landbouw groeit en kent een onderscheidend karakter.Er ligt een Europese ambitie om verder te groeien in bio-areaal en bio-food, dit is zelfs verankert in Europees beleid.Maar hoe creëren we marktvraag?

Sprekers: Mirjam Hilgeman & Gea Bakker – Rabobank

108 - E erlijke prijs in verbonden ketens Wo 12 jan | 12.30 - 13.00 uur In dit webinar presenteren de deelnemers resultaten van de EKO-projectcasus “Eerlijke prijs in verbonden ketens”, onderdeel van de PPS Echte en Eerlijke prijzen. Tevens wordt de uitslag van kwalitatief onderzoek onder telers over behoeften t.a.v. ketensa37

menwerking, rustgewassen en communicatie besproken met enkele biologische telers.

Sprekers: Arend Zeelenberg – Agrifirm, Jan Groen - Green Organics, Rob van de Berg - De Halm, Menno ‘t Hoen - Bakkerij Van Menno, Steven IJzerman – Udea, Joris Kollewijn - De Lepelaar

109 - A groforestry en verdienmodellen Ma 10 jan | 11.00 - 11.30 uur Veel verdienmodellen voor agroforestry in ons land zijn er nog niet. Het webinar gaat in op de mogelijkheden die er nu al zijn of binnenkort komen voor agrarische ondernemers die concreet aan de slag willen gaan met agroforestry op hun bedrijf.

Sprekers: Heleen Klinkert & René van DruenenStichting Agrobosbouw NL

Succesvolle boerderijwinkel, culinaire activiteiten, producten uitwisselen met collega’s: Brabantse bioboeren verbinden zich met hun klanten. Mooi: een korte keten en culinaire activiteiten op jouw boerderij. Maar hoe doe je dat? Luister naar de ervaringen over verbindingen met de burger en goed klantencontact.

Sprekers: Iris van de Graaf - Van Eigen Erf Luuk Romme (ov) - De Buitenman Jan Wanders junior (ov) - Saanenhof Josèt Vermeer (onder voorbehoud) - Sprankenhof Gespreksleider: Maria van Boxtel - Land & Co

116 - B io op de provinciale agenda; hoe maak je bestuurders enthousiast over bio?

Ma 10 jan | 12.30 - 13.00 uur

110 - Verlaging van de ecologische voetafdruk van verpakkings­ papier door inzet van agrarische reststromen Di 11 jan | 14.30 - 15.00 uur In de presentatie wordt uitgelegd waarom het inzetten van agrarische reststromen bij papiermaken tot een verlaging van de ecologische voetafdruk leidt. Dit wordt gedaan aan de hand van een Life Cycle Analysis. Case die wordt behandeld is papier gemaakt van suikerbieten pulp afkomstig van de suikerfabriek in Dinteloord (Crown Native).

Spreker: Jan Rops - Crown Van Gelder Leider: Aytekin Buzkurt - Crown Van Gelder

111 - Online Speeddate Bioboer zoekt Bioboer Do 13 jan | 13.00 - 13.30 uur Kom ook online speeddaten op de workshop van Landgilde, Toekomstboeren en NAJK. Ontmoet hier je eigen toekomstboer of een ervaren ondernemer waar je kan starten.

113 - Op ons erf: lekker eten van Brabantse bodem Do 13 jan | 16.00 - 17.15

In Provincie Noord – Brabant heeft een kerngroep van 8 biologische boeren afgelopen jaar een biovisie opgesteld en met succes gepresenteerd aan de verantwoordelijk Gedeputeerde. Zij heeft de ambitie van 15% biologisch in 2030 die door de boeren was uitgesproken in de biovisie, overgenomen in het nieuwe Provinciale Beleidskader. In deze workshop leggen de betrokken boeren uit hoe ze dit hebben aangepakt.

Sprekers: Pipie Smits van Oyen - De Koekoek & Joost van Alphen - Alpeko Biologisch Varkensbedrijf Gespreksleider Marjon Krol - ZLTO

Sprekers: Michaël Wilde – Bionext, Ilse Geijzendorffer - LBI, Rogier Schulte – WUR, Edith Lammerts van Bueren – BioAcademy, Derk Rademaker – Delphy, Edo Dijkman – CLM Gespreksleider: Marjolein Keuning

118 - Verkenning thema’s Nederlands actieplan biologisch Wo 12 jan | 13.00 - 12.30 uur De Europese Commissie heeft een ambitie gesteld om biologische productie en consumptie fors te laten groeien. Dit is vastgelegd in de Farm to Fork Strategy en het Organic Action Plan. Aan Nederland is gevraagd om te komen met een eigen strategie. De minister heeft aan de Tweede Kamer toegezegd om deze strategie voor de zomer van 2022 op te stellen. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit gaat graag in gesprek met mensen en partijen uit de samenleving over de invulling van dit Nederlandse actieplan.

In deze inspirerende workshop wisselen deelnemers van gedachte met het team van het ministerie van LNV dat hieraan werkt.

Daarbij wordt ingezoomd op het thema marktontwikkeling. Deelnemers krijgen de kans in opvolgende deelsessies inzichten te delen over factoren die bijdragen aan of belemmerend werken voor de groei van biologische productie en consumptie.

Daarnaast kijken we uit naar suggesties van de deelnemers voor het Nederlandse actieplan. Ketenpartijen worden daarbij uitgedaagd om na te denken wat zij hier zelf aan willen bijdragen.

Sprekers: Bernard van der Horst – projectleider Actieplan Biologisch Min LNV, Inge Lardinois – lid MT PAV, opdrachtgever project Actieplan BiologischMin LNV Gespreksleider: Marjolein Keuning

119 - B iologisch mestbeleid: Biohuis praat u bij Ma 10 jan | 15.00 - 15.30 uur

117 - O nderzoeks en innovatieagenda biologische productie en consumptie Wo 12 jan | 09.30 - 11.15 uur In het voorjaar presenteerde de Europese Commissie haar Organic Action Plan met daarin de ambitie dat ten minste 30% van de totale Europese begroting voor onderzoeks- en innovatieacties (t.b.v. landbouw, bosbouw en plattelandsgebieden) specifiek wordt ingezet voor de biologische sector.

Aangezien een dergelijke voorzet alleen effect kan hebben als de handschoen ook door nationale overheden wordt opgepakt, roepen zes kennis organisaties, in de vorm van een manifest, Nederland op in dit voorbeeld te volgen. Tijdens deze sessie zal het ministerie van LNV in gesprek gaan met de ondertekenaars over wat de meest

38

prangende vragen zijn en hoe een dergelijk kennisagenda tot stand kan komen.

Biohuis heeft met haar werkgroep biologische mest het afgelopen jaar niet stilgezeten rondom het mestbeleid. Stapsgewijs wil de sector naar 100% biologische input. januari – 2022 | EKOLAND

BIOKENNISWEEK

Hoe is Biohuis hiermee bezig geweest afgelopen jaar, en wat zijn de vooruitzichten voor de komende tijd? Kom luisteren en stel uw vragen in deze webinar.

Spreker: Gerdine Kaptijn - Bionext Gespreksleider: Maria Buitenkamp – Biohuis

120 - Zaadproductie bij Bejo, in gesprek met de natuur Ma 10 jan | 15.00 - 15.30 uur Leer meer over biologische zaadproductie bij Bejo aan de hand van een praktijkvoorbeeld wortelzaadteelt. Productieonderzoek werkt nauw samen met de Bejo-productielocaties en combineert hierbij biologische toepassingen in zowel biologische als conventionele zaadproductie. Daarbij wordt maximaal gebruik gemaakt van de kennis die we hebben over zowel de nuttige-, als de plaaginsecten.

Spreker: Youri Draaier - Bejo

121 - K oolstofboeren in een verbonden keten Wo 12 jan | 12.00 - 12.30 uur

123 - L everen biologische bodems door de bemestingsvorm volledige plantenvoeding?

Ma 10 jan | 10.30 - 11.00 uur In dit webinar legt Pius Floris het verband tussen de werking van een gezonde bodem en planten. Wat is daarvoor nodig?

Spreker: Pius Floris & Joost van den Hoven Plant Health Cure Lex Mulder - Plant Health Cure

124 - Sonett- beyond sustainability: Virtual walk through the company followed up by news and how to use with Kerstin and Andreas (Q&A)

Do 13 jan | 13.30 - 14.30 uur Triodos Bank streeft naar een sociaal en ecologisch robuust voedsel- en landbouwsysteem, gestoeld op de vier principes van de IFOAM: gezondheid, ecologie, eerlijkheid en zorg. Welke uitdagingen zien we en welke keuzes maken we om deze uitdagingen het hoofd te bieden?

Sprekers: Paul Kortekaas - Triodos Bank Roel van Buuren - Boerderij Landlust

EKOLAND | januari – 2022

Sprekers: Jurriën Hummel & Thijs Hunink - De Heus

128 - k alf bij de koe Ma 10 jan |10.00 - 10.30 uur

Sprekers: Kerstin Schramm - Sonett & Andreas Roth - Sonett

Symfonio ondersteunt biologische landbouw en werkt samen met vrouwencooperaties uit Burkina Fasso en de Sahel regio.

Ze ondersteunen in de productie van voedzame gewassen, export van overschot en het verbeteren van productiviteit, inkomen en eigen voedselvoorziening. Een beter milieu, klimaat en duurzaamheid zijn de uitgangspunten.

122 - U itdagingen en oplossingen: financiering van een eerlijk voedselsysteem

Tijdens dit webinar nemen wij u mee in de mogelijkheden die er zijn om met gebruik van de juiste voedermiddelen en de hulp van een uniek additief op basis van kruiden, met minder input meer eiwit te produceren.

You always wanted to know more about the values of Sonett, get to know the company and see where all the products are manufactured. You are curious what are the differences between conventional detergents and Sonett Products? Join us for a short virtual walk through Sonett followed up by a Q&A with Kerstin and Andreas.

Ma 10 jan | 10.00 - 10.30 uur

Spreker: Youri Draaier - Bejo

Di 11 jan | 14,30 uur15.00 uur

Ma 10 jan | 11.30 - 12.00 uur

125 - Afrikaanse helden, Afrikaanse producten; African heros, African products

Vanuit de ambitie om - op de kortst mogelijke termijn - 100% klimaatneutraal te opereren, werkt Udea aan een unieke samenwerking met haar telers en boeren.

Agroforestry, een betere bodem en biodiversiteit zijn kernpunten van hun aanpak.

127 - N atuurlijk meer eiwit benutten in uw melkveerantsoen

Sprekers: Solange Domaye - Symfonio BV, Poppe Braam - DID-IT BV Gespreksleider Martha Jeuken - Symfonio BV

126 - True Price praktijkproject van Biowinkelvereniging en Bio Nederland Di 11 jan | 17.00 - 17.30 uur November 2020 startte De Aanzet met eerlijke prijzen; 90% van de AGF/brood wordt nu voor de True Price verkocht en DKW is in voorbereiding. Vanuit dit project krijgen biologische (A-merk) leveranciers en speciaalzaken handvatten voor de implementatie van een eigen true price strategie. In het voorjaar van 2022 start een pilot. Haak je aan?

Sprekers: Roosmarijn Saat – BioWinkelVereniging, Maurits Appeldoorn - True Price, Maarten Rijninks - De Aanzet Gespreksleider Daisy Alsemgeest – BioWinkelVereniging

Nederland telt 15.000 melkveehouders, maar slechts zo’n 30 houden kalveren bij de koe. De omschakeling is moeilijk, het vergt een hele andere bedrijfsvoering en kijk op de dieren, stalaanpassingen en een ander afzetkanaal. Caring Farmers Corné Ansems en Gerjo Koskamp hebben met vallen en opstaan geleerd wat de beste manier is om kalfjes bij de koe te houden. Ze delen hun kennis graag. We lanceren vandaag een nieuwe website met video en praktische tips voor alle melkveehouders.

Sprekers: Gerjo Koskamp - Boerderij Ruimzicht - Corné Ansems De Ruurhoeve Gespreksleider: Hanneke van Ormondt - Caring Farmers

129 - Zuivel workshop - Speciaal voor winkeliers van de bio speciaalzaak Di 11 jan |13.00 - 13.30 uur Tijdens deze workshop gaan wij winkeliers en zuivelmedewerkers van de winkels vertellen en laten zien hoe yoghurt Griekse stijl, kwark en boter worden geproduceerd bij Weerribben Zuivel. Wat maakt deze producten uniek en waarin onderscheidt het productieproces zich van supermarkt bio?

Door het volgen van deze workshop kunt u uw klanten nog beter informeren over de zuivel in uw koelschap.

En uiteraard is er ruimte voor alle vragen!

Sprekers Edwin Crombags & Klaas de Lange Weerribben Zuivel

39

Contractteelt, Contractteelt, verwerking en Contractteelt, verwerking en afzet afzet van verwerking en afzet van biologisch biologisch geteelde groenten van biologisch geteelde groenten en fruit. geteelde groenten en fruit. en fruit.

Veenweg 4 Veenweg 4 5855 ES Well 5855 ES Well Veenweg 4 5855 ES Well T +31 (0) 478 50 72 00 T +31 (0) 478 50 72 00 www.laarakker.nl www.laarakker.nl T +31 (0) 478 50 72 00 www.laarakker.nl

Specialist Specialist in in legpluimvee legpluimvee voeders voeders bio-voeders bio-voeders voor voor alle alle diersoorten diersoorten

www.globalfeedmill.eu www.globalfeedmill.eu www.globalfeedmill.eu

REGELGEVING

BIOHUIS EN BIONEXT ONDERZOEKEN DE GEVOLGEN EN DE MOGELIJKHEDEN VAN HET NIEUWE GLB

Nieuwe ronde, nieuwe kansen De EU wil dat het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) bijdraagt aan de doelen van de Farm to Fork Strategy en dat er meer aandacht komt voor klimaat, milieu en natuur. Elke lidstaat moet in een Nationaal Strategisch Plan (NSP) beschrijven hoe ze de budgetten van het GLB wil inzetten.

TEKST GERDINE KAPTIJN | FOTO BIONEXT

D

oor de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is geld beschikbaar gesteld aan de agrarische sector om via pilots met voorstellen te komen hoe de gelden van het GLB moeten worden ingezet. Biohuis bestuurder Pipie Smits van Oyen kreeg met Biohuis-werkgroep GLB en Bionext zo’n pilot toegekend. In samenwerking met Bionext en Land&Co onderzoekt Biohuis nu welke impact het GLB zal hebben op het verdienvermogen van de biologische boer. En ook welke mogelijkheden er zijn voor steun en ontwikkeling voor de biologische sector. In dit artikel gaan we in op wat er sowieso zal veranderen voor de biologische boer ten opzichte van het huidige GLB. Het GLB bestaat uit twee pijlers: - 1 - Het garantiefonds met budget voor ondermeer de ­basispremie (de hectaretoeslag).

- 2 - Het plattelandsfonds met budget voor ondermeer het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) Om aanspraak te maken op de basispremie moet u aan basisvoorwaarden voldoen. Dit wordt ook de conditionaliteit genoemd. Daar bovenop zijn er vergroeningsvoorwaarden. Van deze verplichting zijn biologische boeren nu vrijgesteld. Waarschijnlijk zal deze vrijstelling grotendeels vervallen. Want in het nieuwe GLB zijn de vergroeningswaarden toegevoegd aan de conditionaliteit. Oftewel: de basisvoorwaarden zijn verzwaard. Dit betekent dat biologische boeren aan meer basisvoorwaarden moeten voldoen om aanspraak te maken op de basispremie. Denk bijvoorbeeld aan verplichte bufferstroken tussen percelen en waterlichamen (sloten enzovoort) en aan een verplicht percentage niet-productief areaal. Voldoen aan de basisvoorwaarden is een voorwaarde voor de hectaretoeslag. De eco-regelingen zijn een nieuw onderdeel van pijler 1. Dit

EKOLAND | januari – 2022

Naast de basispremie kunt u extra geld verdienen via de eco-regelingen.

Een biologische boer krijgt het maximale bedrag.

Bron: www.toekomstglb.nl/het-nsp-in-opbouw

zijn maatregelen die boeren vrijwillig kunnen nemen en waarvoor zij met punten worden beloond (brons, zilver of goud). Biologisch gecertificeerde bedrijven zitten automatisch in categorie goud, wat flink wat papierwerk bespaart.

Dit betekent dat u naast de hectaretoeslag een aanvullend bedrag per hectare krijgt uit de eco-regelingen.

In euro’s betekent dit dat vanaf 2023 de basispremie ongeveer € 255,-/ha wordt, plus de eco-regelingspremie ongeveer € 150,-/ha. De bedragen staan nog niet helemaal vast omdat dit ook afhangt van het aantal deelnemende boeren. Daarnaast gaat de basispremie elk jaar iets omlaag, de Nederlandse politiek heeft besloten stapsgewijs meer geld van pijler 1 naar pijler 2 ‘over te hevelen’. De eco-regelingspremie blijft stabiel, maar de basispremie zakt uiteindelijk naar € 195,-/ha in 2027. Hoewel de hectaretoeslag lager wordt, biedt pijler 2 voor biologische boeren ook kansen omdat daar geld beschikbaar is voor natuuren klimaatdoelen en ketenontwikkeling. Welke kansen dit precies zijn? Dat gaan wij binnen dit project uitzoeken.

We houden u op de hoogte via de website van Bionext, een GLB-nieuwsbrief en sectorale bijeenkomsten (2022), en ook via het Biokennisweek Webinar dat wij organiseren.

Tot bij het webinar!

Gerdine Kaptijn is projectleider GLB bij Bionext Meer weten over het NSP? Check www.nsp-toekomstglb.nl

Webinar Biokennisweek

88. Biologisch en het nieuwe GLB Maandag 10 januari | 13:00-13:30 uur Door: Pipie Smits van Oyen (Biohuis), Laurens Nuijten (Bionext) en Gerdine Kaptijn (Bionext)

41

BEDRIJF IN BEELD Aardappelen poten in februari

PIONIEREN MET VROEGE BIOLOGISCHE TEELTEN IN MIDDEN-LIMBURG

De Corsten’s Foto Marc Corsten

42

januari – 2022 | EKOLAND

BEDRIJF IN BEELD

Thieu, Cora en Marc Corsten schakelden in een paar jaar om van een gemengd bedrijf met gangbare varkenshouderij naar biologische vollegrondsgroenteteelt met niet-kerende-grondbewerking, vaste rijpaden en vervroegde teelten.

TEKST JAN DE KOEIJER & NIELS HEINING FOTO’S MARC CORSTEN & NIELS HEINING

W

anneer we begin december aanschuiven bij de familie Corsten, is de laatste week van de prei-oogst net achter de rug. Het oogstseizoen dat eind juni begon met vroege aardappelen, is daarmee ten einde. Het geeft vader, moeder en zoon de tijd om uitgebreid te vertellen over alle ontwikkelingen op het bedrijf in de afgelopen vier jaar. Na wikken en wegen werd in 2018 besloten te stoppen met de gangbare varkenshouderij. Thieu: “We werken liever buiten en het toekomstperspectief voor de varkenshouderij voelde beperkt.” Marc treedt toe tot de maatschap en wilde eigenlijk niet groeien in areaal: “Ik houd het liever dicht bij huis. Met die droge jaren kostte beregenen enorm veel tijd en met percelen op afstand is dat een enorm gedoe.” Biologisch komt al snel in beeld bij Marc: “Met het stukje chemie heb ik nooit wat gehad, ik snap het ook niet goed. Ik vind filosoferen samen met collega’s over bodem en gewas veel leuker en de biologische processen veel begrijpelijker. Door wat kleiner te worden in areaal konden we de omschakeling financieren. Er zijn weinig machines voor grondbewerking hetzelfde gebleven.” Thieu zag wel wat beren en leeuwen op de weg naar biologisch telen op zandgrond: “We hebben hier een hoge onkruiddruk. Daarnaast is de bewaarbaarheid en kwaliteit van het product over het algemeen minder dan in de Flevopolder.” Marc wist zijn ouders echter te overtuigen door naar de kansen te zoeken: “We kunnen hier vroeger zijn dan in de polders. En klei heeft ook nadelen. Er komt hier weliswaar meer onkruid maar we hebben geen last van korstvorming dus kunnen vaker het land op om onkruid te bestrijden.” Thieu was opgegroeid met het streven naar een zo hoog mogeEKOLAND | januari – 2022

“Vervroeg­ de teelten vragen een enorme arbeids­ investering: voor een schoffel­ beurt moet het vlies­ doek eraf en erop.”

lijke productie, maar zag de nadelen van de gangbare bedrijfsvoering: “Een deel van de problemen die we probeerden te bestrijden, veroorzaakten we eigenlijk zelf. Door grondontsmetting raakten we bijvoorbeeld ook het goede bodemleven kwijt en was er geen weerstand meer tegen ‘slecht’ bodemleven. Een ander voorbeeld is witte roest, een zwakteschimmel waar we veel last van hadden. Door het systeem weerbaarder te maken kun je dat voorkomen en hoef je niet te bestrijden.” Waar Marc begon met de zoektocht naar een andere benadering, is Thieu nu minstens zo fanatiek. Marc: “Ondertussen zoekt hij er nog meer over op dan ik!” De omschakeling naar biologisch ging stapsgewijs en werd iets makkelijker door een al omgeschakelde melkveehouder in de buurt. Thieu: “Wij konden beginnen met biologische teelten op zijn biologische percelen en wij leverden hem grasklaver dat hij als in-omschakeling-voer mocht gebruiken. Op die manier konden we in 2019 al meteen biologisch product leveren.”

Om de bedrijfsvoering ook bedrijfseconomisch te laten slagen, heeft de familie Corsten iets slims bedacht met vroege teelten. Door de biologische gewassen te oogsten voordat telers in de polder dat kunnen, weten ze zich te onderscheiden in de markt: “Je merkt dat er ook steeds meer interesse komt vanuit supermarkten om zo lang mogelijk Nederlands product te kunnen verkopen,” vertelt Marc. Ze moesten tijdens het omschakelen wel eerst bewijzen aan de afnemers dat ze daadwerkelijk vroeg konden leveren. Na wat wisselingen zijn ze nu tevreden met de afzetkanalen: “We vinden afzetgarantie belangrijk, maar hebben lie43

Peen beregenen

Thieu: “Door het systeem weerbaarder te maken hoef je niet te bestrijden.”

ver geen prijscontracten. Als we eind juni de aardappelen oogsten kunnen we een goede prijs vragen. Juli is voor ons de drukste maand, dan oogsten we ook al wortelen, ui en pompoen.” Om vroeg te zijn, maakt de familie veel gebruik van vliesdoeken en over de pompoenen gaat zelfs een tunnelkas. Een techniek die ze zelf hebben ontwikkeld.

Bedrijfsgegevens Maatschap Corsten

Thieu, Cora en Marc Corsten

De afnemer neemt ook een risico door uit te gaan van een vroeg Nederlands product. Voor het vroege segment gaan ze dan immers geen contract aan met een buitenlandse producent. Als je vroeg moet zijn, mag het gewas daarom eigenlijk niet mislukken.

Stuifgevoeligheid is met name in wortelen daarom een belangrijk aandachtspunt. Mede hierdoor kwam niet-kerende-grondbewerking (NKG) in beeld. Na een bezoek aan de Biotechniekdag in Tollebeek in 2018 sloten ze aan bij de ploegloos-boeren-studiegroep van Stefan Muijtjens en begonnen ze in 2019 met experimenteren. “We zijn toen gelijk ook begonnen met een vaste-rijpaden-systeem. In combinatie met NKG sluit dat heel goed aan bij onze strategie met vroege teelten, omdat we daarmee hopen eerder het land op te kunnen.” Ondanks de hoge investeringen per hectare voeren ze een paar jaar later al een groot deel van de werkzaamheden uit vanaf de rijpaden (op 3,20 meter).

Enkel tijdens oogst en beregening wordt niet door de vaste sporen gereden.

De vroege gewasoogst, grotendeels van eind juni tot half augustus, maakt van de groenbemesters veelal een hoofdteelt. Er wordt bewust niet gekozen voor een nateelt, gewasresten blijven bovenin. De grond moet 44

Ar beid | Thieu (56), Cora (54) en Marc (26) fulltime. Maikel werkt in deeltijd mee en in het seizoen negen vaste werknemers plus uitzendkrachten Ar eaal | 40 hectare, deels in eigendom, deels pacht. Roulerend in 70 ha deelbouw met biologisch melkveehouder in de buurt Grondsoort | zand Gewassen | Prei, pompoen, ui, consumptieaardappel, wortel, zoete aardappel Af zet | We Grow Organic (aardappel, ui), Laarakker Bio (prei), De Terp (pompoen)

MARC:

“We beginnen nu de investering in de bodem echt terug te zien.”

in februari weer klaarliggen voor de vroege teelt.

Thieu legt de afwegingen uit: “We gaan voor zo veel mogelijk diversiteit in een mengsel dat snel en dicht groeit voor het onkruid. We bemesten niet meer voor de groenbemester om de vlinderbloemigen optimaal tot hun recht te laten komen.” Er zijn natuurlijk ook nog vragen: “Hoe vaak en zwaar eggen is genoeg eggen? Welke combinatie van groenbemester en bemesting past bij welke teelt?” De vervroegde teelten zijn een vak apart en vragen een enorme arbeidsinvestering: voor een schoffelbeurt het doek erop en eraf door vier man, liefst binnen een dag, de zakjes die op het doek liggen moeten iedere omgang van het schoffeltuig worden verplaatst (door twee man), enzovoort. januari – 2022 | EKOLAND

BEDRIJF IN BEELD

Om vroeg te zijn, maakt de familie veel gebruik van vliesdoeken Aardappels branden

Over de pompoenen gaat een tunnelkas, een techniek die ze zelf hebben ontwikkeld

“Overheid moet erop letten dat haar regel­ geving niet belemmerend werkt voor de praktijk die ze promoot.”

Cora is de stille kracht van de maatschap. Ze doet de administratie en verzorgt het personeel. Thieu en Marc vullen in koor aan: “Cora doet eigenlijk alles wat niet op de trekker hoeft!” De jongste van de vier zoons, Maikel (18), is student werktuigbouwkunde en doet in de vrije uren fanatiek mee op het bedrijf en voert samen met Thieu het roer op de techniekafdeling. Zo wordt een oude vrachtwagenas gebruikt om de mestwagen op 3,20 te zetten. Met de biologische bedrijfsvoering kwamen ook werknemers van buiten op het bedrijf, maar dat blijkt zeker niet onwennig. Marc: “We hebben dit jaar zelf mensen in dienst gehad en via het uitzendbureau. Mijn moeder zorgt voor goede koffie en lekker eten. Dat wordt enorm gewaardeerd en zorgt voor een betere en fijnere samenwerking.”

Cora vult aan: “Eigenlijk zouden we na de prei-oogst naar Roemenië gaan om de werknemers en hun families daar te ontmoeten. Dit jaar kon dat niet doorgaan door corona, maar hopelijk volgend jaar wel.”

Naar nieuwe ontwikkelingen en verbeteringen blijft deze familie zoeken. Aan de keukentafel in Kelpen-Oler, pratende over de talrijke innovaties op het bedrijf, passeert de hele biosector de revue. Marc en Thieu genieten zichtbaar van de puzzels en ze praten vol respect over collega’s: “We hebben steeds meer bewondering voor bio-boeren die jaren geleden pionierden met de biologische teelt. Daar profiteren wij nu van”. Ook zijn ze enthousiast over hun lidmaatschap van BioLogisch Limburg dat biologische telers vertegenwoordigd binnen het Biohuis en op provinciaal politiek niveau: “Het bestuur heeft een goed beeld van de belangen van de leden en doet daar echt iets

EKOLAND | januari – 2022

mee.” Thieu heeft namens BioLogisch Limburg zitting in Bioplant, het landelijke overleg van biologische akkerbouwers. Hij ziet ook het nut van die belangenbehartiging.

Zorgen over de toekomst zijn er ook. “De samenwerking met de melkveehouder is heel belangrijk voor onze bedrijfsvoering,” vertelt Marc. “Ik zou het liefst volledig gebruik maken van A-meststoffen waar ik de herkomst van weet. Maar je ziet dat er heel veel veehouders stoppen hier om ons heen. De overheid moet uitkijken dat er straks niet te weinig veehouders meer zijn om kringlopen te sluiten. Ik vind dat de overheid er beter op zou moeten letten of haar regelgeving niet belemmerend werkt voor de praktijk die ze promoot.”

Vooruitkijkend naar de toekomst ziet Marc potentie in regionale afzet: “Het lijkt me mooi als een deel van onze producten hier in Limburg blijft en dat we ons verhaal direct aan de consument kunnen vertellen.

Maar voor nu zijn we blij met waar we zijn. Het is soms een balans zoeken tussen korte termijnopbrengst en de bodem zo min mogelijk bewerken. Ik heb het idee dat we dat evenwicht voor nu goed gevonden hebben. We beginnen de investering in de bodem nu echt terug te zien.”

Jan de Koeijer en Niels Heining zijn werkzaam bij Bionext

Webinar Biokennisweek

44 - Omschakelen naar biologische akkerbouw en groenteteelt Ma 10 jan | 6.30-17.00 uur Door Sander Bernaerts

45

AGROECOLOGIE NETWERK WIL VOEDSELSYSTEEM TRANSFORMEREN DOOR NETWERKEN TE VERBINDEN

Landbouw als

motor voor verandering

W

e weten dat radicale verandering van ons landbouw- en voedselsysteem nodig is. De negatieve effecten van de industriële landbouw op biodiversiteit, bodem, dierwelzijn, klimaat en onze gezondheid worden steeds zichtbaarder. Ook weten we dat het anders kan. Initiatieven, organisaties en netwerken die met agro-ecologie werken laten zien dat landbouw ook bodems kan regenereren, koolstof kan vastleggen, sociale cohesie kan bevorderen en onafhankelijk kan zijn van chemische inputs. Toch wordt vanuit beleid en wetenschap vooral ingezet op het minder schadelijk maken van de industriële landbouw. En is er

Agro-ecologische landbouw kan bodems regenereren, koolstof vastleggen, sociale cohesie bevorderen en onafhankelijk zijn van chemische inputs. Toch richten politiek en wetenschap zich vooral op het minder schadelijk maken van industriële landbouw. Het Agroecologie Netwerk wil ons voedselsysteem transformeren.

TEKST LEONARDO VAN DEN BERG FOTO’S DANIEL GOMEZ & LEONARDO VAN DEN BERG

weinig ondersteuning voor agro-ecologie.

Met het Agroecologie Netwerk nemen we het heft in eigen handen, door netwerken en organisaties bij elkaar te brengen om ons voedselsysteem te transformeren.

Toegang tot land is een van de grote uitdagingen voor agro-ecologische transformatie. Veel agro-ecologische boeren hebben een eenjarig pachtcontract. Bij onenigheden met de grondeigenaar moeten ze vaak vertrekken, om elders opnieuw te beginnen. De huidige pachtwet maakt het ook onaantrekkelijk om te investeren in het planten van bomen, het verbeteren van de bodem of andere duurzame activi-

teiten. Hoge grondprijzen zijn belemmerend. Deze situatie is ontstaan door actief overheidsbeleid in de jaren ‘60 om grondeigendom en de pacht te liberaliseren.

Rechten die pachters opgebouwd hadden om via laagdrempelige trajecten eigenaar te worden werden ontmanteld.

In de afgelopen jaren zijn er initiatieven opgekomen om grond vrij te kopen. Een deel hiervan gaat een stap verder door de grond onder gezamenlijk eigendom en bestuur te brengen van lokale boeren en burgers, soms zelfs met een stem voor de natuur (zie kader). Aan de voorhoede van deze ontwikkeling, ook wel commoning genoemd, staan organisaties zoals Stich-

Land voor mensen en niet-mensen “ Koop land vrij!” Met die slogan haalde Stichting Kapitaloceen in no-time 400.000 euro op.

Daarmee wordt landbouwgrond aangekocht en uit de markt gehaald. Initiatiefnemer Dido: “Een deel van de grond richtten we in voor productie, een deel voor experimenten zoals een voedselbos, en een groter deel van de grond moet beschikbaar komen voor niet-menselijk leven. We willen iets anders dan de huidige omgang tussen mensen en haar omgeving van nietmensen; een relatie die vaak wordt geregeerd door winst (voor een klein deel van de mensen) en sterfte (bij de rest). Wij weten nog niet precies hoe dat moet. Daarom is dit een lokaal experiment dat zich afvraagt ‘hoe beter te leven’ en geen blauwdruk voor ‘hoe het moet’.” Kapitaloceen is één van de organisaties betrokken bij het Agroeocologie Netwerk.

Wiedbed gemaakt van oude rolstoelen, gepresenteerd op de Werkplaats Agroecologie.

46

januari – 2022 | EKOLAND

LANDBOUW EN VOEDSEL

Foto Daniel Gomez

Duurzaam en gezond eten is nu vooral toegankelijk voor de rijkere lagen van de bevolking. ting Grond van Bestaan, Kapitaloceen en Lenteland. Het Agroecologie Netwerk brengt deze en boerenorganisaties zoals Toekomstboeren en het CSA-netwerk bijeen om te kijken hoe we commoning op grotere schaal en ten behoeve van agroecologie kunnen bevorderen. De Federatie van Agroecologische boeren, Voedsel Anders en anderen uit het netwerk maken zich ook hard voor een pachtwet die meer bestaanszekerheid geeft aan boeren en voor wet- en regelgeving die agro-ecologie niet in de weg zit maar steunt.

Ontwikkeling en verspreiding van agro-ecologische landbouw is een uitdaging. Duurzame landbouw vraagt om veel fysieke arbeid. Doordat het steeds vaker droog of juist heel nat is neemt dit verder toe. Agro-ecologische vernieuwingen kunnen bijdragen aan een beter bestaan voor boeren, burgers en de natuur. Hier wordt volop mee geëxperimenteerd door individuele boeren maar ook door collectieven en organisaties. De Agroecologische Werkplaats van Toekomstboeren experimenteert bijvoorbeeld met kleinschalige mechanisatie, voedselbossen, no-dig en eigen opkweek. Stichting in Goede Aarde ontwikkelt praktijken die EKOLAND | januari – 2022

niet tegen, maar juist met het bodemleven werken. Cultureel onderzoekscentrum De Plaetse zet vernieuwende praktijken en boerderijen voor het voetlicht. Het Agroecologie Netwerk brengt deze en andere organisaties en onderzoekers uit Wageningen, Twente, Leiden, Utrecht en Maastricht bijeen om de experimenteerruimte voor agro-ecologie te vergroten en de professionalisering en verspreiding van veelbelovende vernieuwingen te ondersteunen.

Ook binnen duurzame landbouw zijn er uitdagingen. Zo besteden we nog weinig aandacht aan dekolonisatie, oftewel hoe we ons kunnen ontdoen van privileges die zijn verankerd in relaties van rijk-arm, man-vrouw, statushouderniet-statushouder, wit-zwart, boer-consument, ouderen-jongeren, noord-zuid enzovoort. Duurzaam en gezond eten lijkt nu vooral toegankelijk te zijn voor de rijkere lagen van de bevolking en veel minder voor mensen met lage inkomens, migranten en vluchtelingen. Ook veel agro-ecologische boeren moeten, ondanks hun overwegend rijke klandizie, vaak leven van een inkomen onder het minimumloon. Binnen het Agroecologie Netwerk werken organisaties zoals TNI, Aseed, Toekomstboeren, Extinction Rebellion, het CSA netwerk, Greenpeace, Milieudefensie en Voedselanders samen aan inclusievere systemen. Bijvoorbeeld via solidaire betaling maar ook door

De federatie van Agro­ ecologische Boeren is een samenwerkingsverband van Vereniging Toekomstboeren, het CSA-Netwerk, de BD-Vereniging, het BioVegan Netwerk, ­Vereniging Bio-Tuinders en de Permacultuur boeren. De federatie vertegenwoordigt duizenden boeren en is daarmee de grootste organisatie van agro-ecologische boeren in Nederland. De federatie is initiatiefnemer van het Agroecologie Netwerk.

Het Agroecologie Blok op de Klimaatmars op 6 november in Amsterdam

plekken te creëren waar boeren, activisten en kwetsbare groepen bij elkaar kunnen komen.

De uitdagingen hebben veelal te maken met het bestaande systeem, waarin competitie en winst de boventoon voeren en andere maatschappelijke waarden ondergeschikt zijn. Partijen die hier baat bij hebben, zoals banken, supermarkten en fabrikanten van chemische inputs, worden steeds bepalender, kwetsbare groepen en de natuur worden steeds meer in de marge gedrukt. Niet alleen wij, maar ook de klimaatbeweging, milieubeweging, bewegingen van inheemse volkeren en bewegingen die zich inzetten voor een betere positie van vluchtelingen, migranten en minderheden strijden tegen dit systeem.

Het Agroecologie Netwerk verbindt ons aan deze bewegingen en zoekt aansluiting bij relevante internationale netwerken en internationale en regionale beleidsinstrumenten om agro-ecologie in Nederland en daarbuiten te versterken.

Leonardo van den Berg is actief bij Toekomstboeren en de Europese Coördinatie van La Via Campesina.

Dit artikel is gemaakt in samenspraak met medeinitiatief­nemers van het Agroecologie Netwerk.

Webinar Biokennisweek

81 - Ecologie zonder sociale rechtvaardigheid is gewoon tuinieren Dinsdag 11 januari | 15.00 tot 15.30uur Door Roos Saat (boer en Extinction Rebellion) en Klarien Klingen (CSA tuinder en Toekomstboeren)

47

ROBUUSTE AARDAPPELRASSEN ZORGEN VOOR UITSTEL PHYTOPHTHORA-AANTASTING

Resistenties op de proef in natte zomer

Na twee jaar van droogte was het afgelopen seizoen uitzonderlijk nat. Ideaal voor een snelle verspreiding van schimmelziekten. Voor bescherming tegen infectie is de biologisch teler afhankelijk van een weerbaar teeltsysteem, met robuuste, resistente rassen als belangrijke basis. Hoe hebben de resistente rassen zich gehouden in de aardappelteelt van 2021?

TEKST & FOTO’S | NIELS HEINING

O

p sommige percelen was het schrikken dit jaar. In sommige resistente aardappelrassen werd toch ook al vroeg phytophthora aangetroffen. Als onafhankelijk adviseur komt Christoffel den Herder op veel bedrijven, ook hij hoorde verontrustende geluiden: “Telers spraken al vrij snel over doorbroken resistenties. Over de hele linie gezien heb ik echter niet het gevoel dat de resistenties waardeloos zijn. Integendeel, ze zorgen over het algemeen voor een latere infectie en een stuk teeltzekerheid. In de afrijpingsfase wordt iedere plant minder weerbaar en worden ook resistente rassen makkelijker ziek. We hebben dit in het verleden al vaker gezien en ik vrees dat

48

we dit door extremere klimaatomstandigheden in de toekomst vaker mee gaan maken. Resistente rassen in combinatie met een bepaalde vroegheid hebben dit jaar nog een mooie opbrengst gehaald.”

Geert Kessel doet al jaren onderzoek naar plantenziekten en phytophthora aan de WUR. Ook hij zag resistente rassen die ziek werden, maar schrok niet meteen: “Met de druk van dit jaar weet je dat geen enkel ras volledig resistent is. De beste bescherming tegen phytophthora die de biologische sector heeft, is de genetische bescherming die we in resistente rassen vinden. Phytophthora zit echter niet stil.

Met de hoge phytophthoradruk van dit jaar ontstaan er meer natuurlijke mutaties

in phytophthora die door de resistenties heen breken. Daarom zag je dat ook veel resistente rassen uiteindelijk geïnfecteerd werden. De data laten wel zien dat resistente rassen later ziek werden. Zoals verwacht.”

Sinds de start van het robuuste aardappelconvenant in 2018 zijn er jaarlijks drie demovelden aangelegd om de robuuste rassen te demonstreren en te monitoren.

36 Rassen lagen er dit jaar in de velden in Dinteloord, Zeewolde en Kollumerwaard. Als je naar de resultaten van de demovelden kijkt zie je dat over het algemeen eerst de vatbare rassen ziek worden, vervolgens, na enige tijd, de enkelvoudig januari – 2022 | EKOLAND

ONDERZOEK

resistente rassen en ten slotte ook een enkel meervoudig resistent ras. Geert Kessel: “Misschien stelden de resistente rassen sommige telers teleur, maar het algemene beeld is dat ze wel degelijk zorgen voor uitstel van infectie. Hoe meer phytophthora, hoe meer mutanten en hoe groter de kans dat een mutant plaatselijk door een resistentie heen breekt. Het doel moet dus zijn om de ziektedruk zo laag mogelijk te houden.” Peter Keijzer van het Louis Bolk Instituut ziet dat het zo klein mogelijk houden van de phytophthora-druk daarom essentieel is voor bescherming van de opbrengst en van de resistenties: “Vroege aantastingen op vatbare biologisch geteelde rassen verhogen de phytophthora-druk en genereren relatief vroegere mutaties van phytophthora waardoor ook op meer plekken resistente rassen geïnfecteerd worden. Dit zou er dus voor pleiten om bij een nieuw convenant volledig in te zetten op robuuste rassen met ten minste een resistentiegen.”

Bij een aantasting in een resistent ras is het niet meteen zo dat de resistentie definitief doorbroken is. Daar zijn nog een aantal extra stappen voor nodig, stelt Kessel: “We monitoren ieder jaar de

Controleer pootgoed bij ontvangst en monitor bij opkomst op phytophthora, vooral bij vochtig weer. phytophthora-populaties in een Europees netwerk. Als je ziet dat een nieuwe phytophthora-stam een manier heeft gevonden om door een resistentie-gen heen te breken en jaar na jaar terugkomt, dan heb je wel een probleem. Dat betekent dat die bepaalde phytophthora er vanaf het begin van het jaar bij is. Dan kun je ook het effect van uitgestelde infectie van resistente rassen kwijt raken. Maar ook dan is het vaak nog niet zo zwart-wit.”

Resistenties zo goed mogelijk beschermen is een verantwoordelijkheid van de biologische sector. Het gaat dan om het zo klein mogelijk houden van phytophthora-populaties en voorkomen dat mutanten overwinteren. Peter Keijzer ziet drie belangrijke maatregelen die telers kunnen nemen om te voorkomen dat de ongewilde phytophthora-mutanten er vanaf het begin van het seizoen weer

Effect van strokenteelt en mulching op phytophthora Marieke Datema is student aan de WUR en deed voor haar scriptie onderzoek naar het effect van mulching en strokenteelt op de verspreiding van phytophthora. “Zowel strokenteelt als mulching hebben een reducerend effect op de Phytophthora infecties. In de figuur kun je zien dat alle behandelingen minder Phytophthora-infecties hebben dan het referentie veld zonder speciale behandeling. De ‘strip’ is een strook van 3x60 meter zonder extra behandelingen, de ‘strip-plus’ is een strook waarbij grasklaver als mulch is gebruikt. De ‘strip-var’ is een strook met verschillende aardappelrassen, zowel vatbaar als resistent in rijen naast elkaar. Tenslotte was er nog een behandeling met een combinatie van meerdere aardappelrassen en de toevoeging van grasklaver genaamd ‘strip-combi’. Je ziet dat de teeltmaatregelen er voor zorgden dat op 16 en 19 juli phytophthora nog veel minder werd aangetroffen.”

EKOLAND | januari – 2022

Phytophthora aantasting

bij zijn: “Allereerst is phytophthora in het pootgoed een risico, met name in de resistente rassen. Controleer daarom het pootgoed goed bij ontvangst en monitor op phytophthora bij de opkomst, vooral bij vochtig weer. Daarnaast is het goed afschermen van afvalhopen en het verwijderen van opslagplanten belangrijk.

En voorkom dat een vatbaar ras naast een resistent ras staat. Dit kan zorgen voor een vroege zware druk op de resistenties.”

Christoffel den Herder wil daar nog aan toevoegen dat ook teeltmaatregelen om de plant sterk te houden mee lijken te wegen: “Je ziet dat planten met een te lage bemesting bijvoorbeeld vaak minder energie hebben om ziekte te bestrijden. Je moet natuurlijk niet overdrijven in overbemesting, maar een vitaal gewas biedt bescherming. Voorkiemen is hierbij ook een goede optie.” Geert Kessel: “Uiteindelijk kunnen we volgend jaar pas echt zien wat het effect van afgelopen jaar is geweest op de resistenties. Dat wordt spannend.” Laten we hopen op een droger jaar.

Niels Heining is projectleider bij Bionext.

De demovelden zijn mede mogelijk gemaakt door de provincie Flevoland

Webinar Biokennisweek

24 - Robuuste aardappelen in heel Europa?

Dinsdag 11 jan | 15.30-16.00 uur Door Paul Verbeke (Bioforum) en Hugh Blogg (Soil Association).

Mmv van Niels Heining (Bionext)

49

EERSTE (VERRASSENDE) RESULTATEN UIT RUIM TWEE JAAR NATIONAAL ONDERZOEK

Voedselbossen onderzocht In november 2019 ging het Nationaal Monitoringsprogramma Voedselbossen (NMVB) van start.

Wat zijn de resultaten tot nu toe?

TEKST BASTIAAN ROODUIJN FOTO’S ESTHER DE GROOT & BASTIAAN ROODUIJN

O

p 12 november 2019 is het Nationaal Monitoringsprogramma Voedselbossen (NMVB) van start gegaan. Dit onderzoeksprogramma is voortgekomen uit de Green Deal Voedselbossen en sinds kort onderdeel van Stichting Voedselbosbouw Nederland. Andere betrokken partijen zijn onder meer Utrecht Universiteit (UU), Wageningen Universiteit (WUR), het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) en stichting Akvo. Het hoofddoel van het programma is het gestandaardiseerd en langdurig monitoren van de ecologische, economische en sociale impact van voedselbossen, door de inzet van robuuste, herhaalbare methodes. Daarnaast bouwen we een nationaal praktijknetwerk op om samen te kunnen leren van de verkregen inzichten uit de wetenschap en de praktijk. Na ruim twee jaar onderzoek is er al een aantal verrassende en bevestigende ontdekkingen gedaan.

Daarvan geven we in dit artikel een kort overzicht.

soortsamenstelling van nematoden, kun je de zogenaamde maturity index maken. Dit is een goede indicator voor hoe ver de bodem is in de natuurlijke successie van open bouwland (zeer verstoord) tot bos (onverstoord). De selectie en methodiek van de indicatoren is vrijwel geheel gestoeld op de Bodemindicatoren voor de Landbouw in Nederland, om zo de voedselbossen goed te kunnen vergelijken met andere landbouwvormen.

De eerste resultaten bevestigen dat zeker voor beginnende voedselbossen de bodemtextuur (zand, leem of klei) sterk bepalend is voor verschillen in waterhuishouding, vruchtbaarheid en bodemleven. Verrassender is dat de effecten van het voormalige landgebruik (akker, weiland of bos) er voor de meeste bodemindicatoren weinig toe leken te doen. Dit was onverwacht, omdat de bodem traag reageert op bovengrondse veranderingen, en effecten van vorig landgebruik in sommige bodems decennia later nog zichtbaar zijn (zgn. legacy effecten). In de nematodendata zagen we wél tekenen van legacy effecten. Die verklaren mogelijk waarom de gevonden grote verschillen in de maturity

Figuur 1. Een satelliet­ kaart met de ligging van alle 33 voedsel­ bossen die nu deelne­ men aan het Nationaal Monitoringsprogramma Voedselbossen.

Er doen inmiddels 33 voedselbossen mee, verspreid over heel Nederland (zie figuur 1). Samen zijn ze goed voor ruim 114 hectare. De voedselbossen hebben verschillende leeftijden variërend van net aangelegd tot meer dan twintig jaar oud. Ook de percelen kennen een grote variëteit in bodemtypes en vorig landgebruik. Dit wordt allemaal nauwkeurig in kaart gebracht en geverifieerd. Alle voedselbossen voldoen aan de Green Deal-definitie van een voedselbos.

Bodem. Eind 2019 begon de eerste ronde van een grondig bodemonderzoek. Door bodembemonstering (zie foto 1) en labanalyses is onder meer naar fysische en chemische eigenschappen gekeken, zoals organisch stofgehalte, voorraden van macro- en micronutriënten en kationen uitwisselingscapaciteit (CEC). Ook is gekeken naar het bodemleven, zoals het aantal en de diversiteit van regenwormen en nematoden. Nematoden zijn microscopische aaltjes die een belangrijke rol spelen in het bodemvoedselweb. Op basis van de 50

januari – 2022 | EKOLAND

ONDERZOEK

index tussen de voedselbossen niet verklaard kunnen worden door verschillen in aanplantjaar.

As we speak wordt een nieuwe ronde bodemonderzoek uitgevoerd. Uit deze en toekomstige metingen zal blijken of, en eventueel hoe snel, de verschillende bodemeigenschappen veranderen, en in welke mate aanvankelijke verschillen - bijvoorbeeld door een andere gebruiksgeschiedenis - naar verloop van tijd nog samenkomen met een toenemende leeftijd.

Koolstof. In de zomer van 2020 is er gestart met uitvoerig onderzoek naar de bovengrondse koolstofvoorraad. De biomassa van alle bomen en struiken is bepaald in vastgestelde permanente plots in elk voedselbos. Hiermee is de gemiddelde hoeveelheid bovengrondse koolstof in ton per hectare uitgerekend.

Hieruit bleek een duidelijk toename van koolstofopslag met de leeftijd, voor voedselbossen gestart vanaf landbouwgrond. Op basis van onze eerste cijfers en eerdere studies kunnen we zeer voorzichtig stellen dat voedselbossen gemiddeld in staat zijn om na 20 jaar zo’n 40 ton koolstof (circa 150 ton CO2) per hectare bovengronds op te slaan. Hier is de ondergrondse koolstofopslag dus nog niet bij opgeteld. Nader onderzoek is hard nodig voor verfijnde en robuustere prognoses. Voor het voorjaar van 2022 is daarom een volgende onderzoeksronde gepland.

Biodiversiteit. In 2020 is een onderzoek gestart naar de biodiversiteit van kruiden en houtige planten, middels veld- en waar nodig herbariumdeterminaties (zie foto 2). Trends in het aantal soorten naar gelang aanplantjaar zijn er niet gevonden, maar conform de ecologische theorie veranderde de samenstelling van soorten wilde kruiden in oudere voedselbossen wel aantoonbaar.

Ook is er in 2020 een eerste onderzoek verricht naar de biodiversiteit van dagvlinders en kruipende insecten. Hieruit bleek voor kruipende insecten een kleine toenemende trend in biodiversiteit met toenemende leeftijd van het voedselbos. De studie heeft een waardevolle basis gelegd, maar helaas waren door de gemiddeld slechte weersomstandigheden de resultaten voor beide groepen niet betrouwbaar.

In 2021 is er onderzoek gedaan naar de biodiversiteit van vogels in voedselbossen met behulp van audioopnameapparatuur. Hieruit kwam onder meer een significante positieve relatie tussen de soortenrijkdom van bomen en vogels: een mooie bevestiging dat het aanbrengen van meer soorten bomen in voedselbossen ook leidt tot een hogere biodiversiteit voor andere groepen zoals vogels.

Sociaal en economisch. Tot slot is er gestart met sociaal en economisch onderzoek. Er is een enquête uitgezet onder ruim vijftig respondenten die inzicht EKOLAND | januari – 2022

Foto 1.

Het uitvoeren van diverse bodemmetingen in Voedselbos Kreilerwoud eind 2019, met v.l.n.r. onderzoeker Bastiaan Rooduijn, initiatiefnemer en beheerder Jelle Fekkes en vrijwil­ ligers Priscilla Beemsterboer en Arja Helmig.

Foto 2.

Vegetatieonderzoek in de zomer van 2020 door UU studenten Kaspar Buinink (links) en Fleur Colen (rechts).

‘Voedsel­ bossen slaan na twintig jaar boven­ gronds zo’n veertig ton koolstof - circa 150 ton CO2 per hectare op.’

heeft gegeven in de achterliggende motivaties en waarden van verschillende belanghebbenden, waaronder eigenaren, vrijwilligers en afnemers. Ook is het aantal door het voedselbos opgebouwde contacten onderzocht. Natuur en biodiversiteit bleken de belangrijkste onderliggende waardes, en het aantal opgebouwde contacten lag voor beheerders en eigenaars op gemiddeld vijftig personen.

In samenwerking met stichting Akvo ontwikkelen we een tool waarmee deelnemers hun investeringen in geld en tijd en hun oogst in kilo’s en euro’s gestandaardiseerd kunnen bijhouden. Hiermee hopen we meer inzicht te krijgen in het verdienmodel en de bedrijfsvoering van voedselbossen.

Bastiaan Rooduijn is onderzoeker bij Universiteit Utrecht en voedselbosondernemer.

Voor meer informatie over het Nationaal Monitoringsprogramma Voedselbossen, zie https://www.greendealvoedselbossen.nl/nationaalmonitoringsprogramma-voedselbossen/ of mail naar info@natvise.com

51

Strokenteelt in beeld Deel 5 | Nieuw Udengast

NIEUW UDENGAST PAST OP AKKERBOUWMATIGE SCHAAL STROKENTEELT TOE

Robots, biodiversiteit

en stroken in één systeem Gert en zijn vader Abel Noordhoff begonnen in 2017 met de omschakeling van hun akkerbouwbedrijf Nieuw Udengast. Sindsdien experimenteren ze met stroken- en pixelteelt, het telen van vergeten granen- en bonenrassen en robotisering. Gert combineert ecologische principes met innovatieve techniekaen. “Ik wil bewijzen dat gewasdiverse teeltsystemen ook op een akkerbouwmatige schaal werken.”

TEKST HILDE FABER | FOTO’S HUISMAN MEDIA

S

trokenteelt belooft veel: meer biodiversiteit, vermindering van ziekten en plagen, betere nutriëntenbenutting, verbetering van bodemkwaliteit en een veerkrachtiger systeem. Onderzoeksresultaten van de WUR ondersteunen deze voordelen van het telen in stroken. Klopt dat ook in de praktijk? Hierbij een verslag van de eerste ervaringen van Gert Noordhoff, van Nieuw Udengast/Maatschap Noordhoff in Bellingwolde, Groningen.

Gert is volop aan het experimenteren met strokenteelt.

Uniek is zijn ontwerp met meerjarige luzerne. Dit ontwerp staat er inmiddels drie jaar en heeft negen meter brede stroken waar luzerne wordt afgewisseld met granen en groenten, zoals emmer en kolen.

“Vogels profiteren enorm van meerjarige stroken. Als andere gewassen laag staan, zijn de meerjarige stroken juist hoog en bieden ze vogels een schuilplek. En het is fantastisch voor de stikstofvastlegging.” Ook zijn de luzernestroken gemakkelijk te onderhouden. Het maaien, uitbesteed aan Grasdrogerij B.V. Oldambt, vergt het meeste werk. Alleen de randen van de stroken zijn niet zo schoon als gehoopt. “Met de schoffel of eg kom je lastig bij het stuk waar de luzernerand de naastgelegen rand raakt. Ook bij het maaien wordt dit net niet meegenomen.” Het bijhouden van deze randen vergt daarom veel handarbeid. “Dat verhoogt de kosten, maar ik teel niet alleen voor een hoge opbrengst. Ik wil op de eerste plaats ontdekken hoe we ons landschap het beste kunnen inrichten.”

Op een tweede perceel test Gert een afwisseling van 52

Bedrijfsgegevens Nieuw Udengast - Bellingwolde Maatschap Noordhoff van Gert en Abel Noordhoff Grondsoort | kalkarme klei Gewassen | verschillende granen, waaronder tarwe en emmer, koolsoorten, pompoenen en andere groentegewassen Breedte stroken | varieert per perceel, van 12 tot 1 meter breed Bemesting | Hoofdzakelijk groenbemesters en vaste mest

januari – 2022 | EKOLAND

INNOVATIE

Foto Gert Noordhoff

Gert Noordhof: Ik wil ontdekken hoe we ons landschap het beste kunnen inrichten.

Foto Gert Noordhoff

op de diagonaal kan schoffelen. Cruciaal is wel dat de gewassen dezelfde plantafstand hebben. En dat het bij onze mechanisatie past.” Volgend jaar begint Gert zijn eerste test met akkerbouwmatige pixelteelt. “Ik wil bewijzen dat het kan.”

granen met groentegewassen. Dit keer in stroken van 12 meter. In de stroken met granen staat wintertarwe over de volledige breedte. De stroken met groentegewassen zijn telkens anders ingedeeld. Sommige simpel, 6 meter rode kool naast 6 meter witte kool, en andere iets ingewikkelder, bijvoorbeeld om de meter een andere groente. “Dat ziet er het mooiste uit. En dit ontwerp is veel beter schoon te houden.”

De indeling in smalle stroken veroorzaakte wel wat opstartproblemen. Een machine van zes meter breed kan namelijk in theorie zes stroken van een meter breed tegelijk planten. “Maar dat werkt natuurlijk alleen als de gewassen dezelfde plantafstand hebben.

Dat was dit jaar niet het geval en dus konden we niet de volledige breedte van de machine gebruiken. Dat koste extra tijd.” Op het verlanglijstje van Gert staat dan ook een lichte tractor en een drie meter brede plantmachine. “Dat maakt het makkelijker variatie aan te brengen in de smalle stroken.”

Een vaste vruchtwisseling wil Gert pas uitproberen als hij heeft ontdekt welke vorm van strokenteelt het beste bij zijn bedrijf past. “We kunnen pas een meerjarig plan maken als we weten welke gewassen we willen telen.” In de afgelopen jaren heeft hij al veel geleerd.

“De combinaties die je maakt in strokenteelt zijn erg belangrijk”, vertelt Gert, “We hebben ook zeker plannen om strokenteelt verder uit te breiden. Ik zit te denken aan een combinatie van de twee ontwerpen: tweejarige blokken met luzerne opgevolgd door strokenteelt. Gewasparen lijken me een goede optie. Bijvoorbeeld granen afgewisseld met een groentegewas, daar hebben we nu goede ervaringen mee.”

“De uitdaging is een systeem te vinden dat een hoge gewasdiversiteit heeft en makkelijk te onderhouden is.” Pixelteelt, het telen van twee of meerdere gewassen op één perceel in kleine blokken, voldoet volgens Gert aan deze eisen. “Het voordeel van een vierkant veld is dat je zowel in de lengte, als in de breedte, als EKOLAND | januari – 2022

“De uitda­ ging is een systeem te vinden dat een hoge gewas­ diversiteit heeft en makkelijk te onder­ houden is.”

In mechanisatie en techniek zijn nog grote stappen te maken volgens Gert, daarom is hij nieuwsgierig en hoopvol. “Met GPS kun je al ontzettend precies werken, maar we denken ook na over de volgende stap: robotisering. Techniek maakt een systeem als pixelteelt makkelijker te onderhouden, omdat je exact weet waar elke plant staat.” Gert is pionier in het toepassen van dergelijke techniek. Het pompoenperceel is het tweede perceel in Nederland dat aangelegd is met een robot. “De echte pioniers zijn de jongens die de robots verhuren,” voegt Gert toe, “dat gaat bij ons via Doorgrond.nl.”

Pionier zijn brengt ook kosten met zich mee. De robot heeft bijvoorbeeld nog een paar foutjes gemaakt bij het planten. Dit compenseert Gert met bijvoorbeeld exclusieve rassen. Bovendien is hij constant opzoek naar lokale kansen en nichemarkten. “Je loopt niet zomaar ergens tegenaan, je moet actief je eigen kansen creëren. We zijn altijd op zoek naar wat we nog meer uit onze planten kunnen halen. Niet alleen uit de gewassen, maar ook uit onze bloemstroken en groenbemesters. Met kamille bijvoorbeeld moet je toch meer kunnen maken dan alleen kruidenthee maken?”

Webinars Biokennisweek

60 ‘Strokenteelt; ook iets voor jou?’ dinsdag 11 januari 2022 | 14.30 - 15.00 uur Door Jaco Burgers (ERF BV), Dirk van Apeldoorn (WUR) en mmv Maria van Boxtel (Land & Co)

28 De praktijk van gewasdiversiteit: vanuit ervaringen naar de toekomst woensdag 12 januari | 19.00 tot 20.00 uur Door Daniel de Jong (Wageningen Universiteit & Research­ centrum) en mmv Fogelina Cuperus (WUR)

53

WORDT VERVOLGD Bedrijfscontinuïteit in de biologische landbouw

Starten als boer, wat komt erbij kijken?

Dromen van boer worden, maar niet opgegroeid op een boerderij. Dan kan starten met een agrarisch bedrijf moeilijk lijken. Toch lukt het mensen, vaak met hard werken. In de nieuwe brochure ‘Ik word boer’ vertellen verschillende ondernemers wat er allemaal komt kijken bij zo’n keuze. “We zijn alvast begonnen met een mobiele kaasmakerij.”

TEKST MARIA VAN BOXTEL & MARCEL VIJN FOTO DICK BOSCHLOO

54

S

ylvester van Ledden groeide niet op een boerderij op. Zijn opa was wel boer en het liefst wil hij melkveehouder worden. Na gewerkt te hebben in de zorg en als rijinstructeur, bleef het kriebelen en besloot hij om een deeltijd mbo-opleiding landbouw te volgen aan de Warmonderhof. Dankzij zijn opleiding, stages en werkervaring op verschillende melkveebedrijven, kan Sylvester nu gerichter zoeken naar een eigen plek. Hij leerde ook zijn bedrijfsplan aan te passen.

“Ik werkte samen met mijn vriendin Laura en een tweede, ondernemend echtpaar - die de zorgtak erbij wilden doen - aan een bedrijfsovername. Met alleen koeien melken en aan de fabriek leveren kom je er niet, daarmee is een bedrijfsovername of start niet te financieren. Want het levert niet genoeg op,” concludeerde hij.

Het nieuwe bedrijfsplan van Sylvester en Laura samen met Cindy en Sander

is daarom aangevuld met een plan voor verwerking van de melk. De gehoopte bedrijfsovername ging helaas niet door, maar Sylvester en Laura besloten om toch door te pakken: ze begonnen een mobiele kaasmakerij. Sander en Cindy boden aan om die te financieren. De gezamenlijke overnameplannen staan even op een laag pitje, maar de mobiele kaasmakerij loopt steeds beter. Dat is te zien op een gure vrijdagochtend in het Utrechtse dorpje Overberg, waar een keurige witte aanhanger het erf van een melkveehouder opdraait. Sylvester en Laura maken kaas in de professioneel ingerichte mobiele kaasmakerij. “De KaasBaas Mobiele Kaasmakerij is nu onze dienst. Het is een kaasmakerij in een gesloten aanhangwagen waar we op het erf - met de melk van het bedrijf waar we op dat moment zijn - kaas kunnen maken. Op dit bedrijf in Overberg heeft de melkveehouder zijn eigen januari – 2022 | EKOLAND

BEDRIJFSVOERING

Ik schreef mijn eindscriptie over het houden en melken van dromedarissen in Nederland. tegelijkertijd zijn netwerk aan melkveehouders uit. “We blijven doorzoeken naar een geschikt melkveebedrijf om over te nemen. De aanhouder wint.”

Wij maken hier wekelijks kaas in onze mobiele kaasmakerij, de veehouder heeft zijn eigen kaasopslag.

Sylvester van Ledden en zijn vriendin Laura van de KaasBaas.

IK WORD BOER Starten als boer of tuinder, wat komt erbij kijken?

De brochure ‘Ik word boer’ is mogelijk gemaakt door het NEWBIE project, dat wordt gefinancierd door EU onderzoeks- en innovatieprogramma Horizon 2020 (nr. 772835).

kaasopslag, daarom komen we hier elke week kaas maken. Voor andere veehouders maken we kaas op het erf, laten het afrijpen in ons kaaspakhuis in Ede en die boer krijgt zijn eigen, verwerkte melk na zes weken weer terug als kaas.” Sylvester paste zo zijn oorspronkelijke bedrijfsplan aan, voegt extra waarde toe en breidt EKOLAND | januari – 2022

Wat komt er allemaal kijken bij boer of tuinder worden? In de nieuwe brochure ‘Ik word boer’ komen veel aspecten aan bod. Zoals bijvoorbeeld leren en werkervaring van de starter. Landbouw is een vak waarvoor de nieuwe boer moet leren, stagelopen en werkervaring opdoen.

Daarnaast zijn de meeste boeren en tuinders ook ondernemer. Wil je dat als nieuwe starter in de landbouw ook, of blijf je liever lekker ergens buiten werken. Ook verandert er veel in je persoonlijke leven als je start als boer of tuinder. Woonde je in de stad en reisde je naar opleiding of werk? In de land- en tuinbouw is je bedrijf vaak direct verbonden met de rest van je leven. Je woont en werkt op dezelfde plek. Wil je dat echt en wil je partner of gezin dat ook? En natuurlijk de markt.

Welke producten of diensten ga jij leveren als nieuwe boer? De meest succesvolle nieuwe boeren en tuinders starten bij hun markt. Zij hebben een uniek product of een sterk verbonden klantengroep waar ze hun voedselproducten aan leveren.

Of een bijzondere dienst die precies bij hun persoon of de locatie van de boerderij past. Vaak is ook een mix van producten en diensten succesvol. Dat spreidt de risico’s. Kan jij ook zo’n slimme mix van producten of diensten vinden?

Zo’n uniek product vond Frank Smits.

Als student aan de HAS in Den Bosch leest hij een onderzoek over kamelenmelk - van de éénbultige kameel, ook wel dromedaris genoemd. “Ik raakte geïnteresseerd in de voedzame werking van deze melk en besloot mijn eindscriptie te schrijven over het houden en melken van dromedarissen in Nederland.” T ­ ijdens het schrijven concludeert Frank dat kamelen-

melk heel gezond is en nog niet geproduceerd wordt in Europa.

“De eiwitten in kamelenmelk zijn anders van samenstelling dan die in koemelk, waardoor deze melk geschikt is voor mensen met koemelkeiwitallergie.” Frank ziet mogelijkheden, maar zijn ouders hebben geen agrarisch bedrijf en daarom moet hij creatief zijn. Vlakbij zijn studentenflat in Den Bosch ligt een ongebruikt stuk grond - dat op termijn bestemd is voor huizenbouw - en daar begint Frank met drie drachtige kamelen. Inmiddels houdt hij honderd dieren op zijn boerderij Kamelenmelkerij Smits in Berlicum.

De dieren worden gemolken met een melkmachine die Frank speciaal heeft ontworpen. “Tussen acht en negen uur ’s ochtends kunnen onze klanten verse melk ophalen bij de boerderij.” Daarnaast worden flesjes melk geëxporteerd en verkocht via de webshop. Naast de kamelenmelkerij startten Frank en zijn vriendin Dorieke Goodijk ook een succesvolle recreatietak. Deze en andere voorbeelden staan in de brochure ‘Ik word boer’.

Ze laten zien: met een start, overname of een unieke aanpak kun je echt boer of tuinder worden.

Wil jij de keuze maken om boer of tuinder te worden?

Of ken je iemand die het overweegt? Download de brochure ‘Ik word boer’ van edepot.wur.nl/558092 Heb jij ook een vraag of zoek je een boerderij of juist een boer of tuinder? Stel je vraag op www.landgilde.nl

Webinar Biokennisweek 52 - Ik word boer

Maandag 10 januari 2022 | 12.00 uur Starten als boer of tuinder, wat komt erbij kijken?

Door Marcel Vijn (WUR) en Maria van Boxtel (Landgilde)

54 - Routekaart bedrijfsovername Dinsdag 11 januari 2022 | 12.00 uur Stapsgewijs naar start, overname of overdracht.

Door Lian Kasper en Maria van Boxtel (Landgilde)

55 - Bioboer zoekt Bioboer Donderdag 13 januari 2022 | 12.00 uur Luister naar aansprekende voorbeelden van ­bedrijfsstart of opvolging.

Door Landgilde, NAJK en Toekomstboeren

111 - Online speeddate Donderdag 13 januari 2022 | 13.00 uur Bioboer zoekt Bioboer - Ontmoet jouw eigen, potentiële opvolger!

55

EU GEEFT AKKOORD op promotiecampagne biologische voeding Bionext heeft afgelopen voorjaar, namens de Nederlandse biologische sector, een aanvraag bij de EU ingediend voor een nieuwe promotiecampagne om de vraag naar biologische producten te stimuleren.

Deze aanvraag is afgelopen week met een zeer goede beoordeling goedgekeurd door de EU. Dit bekent dat Bionext vanaf 1 februari 2022 onder de werktitel ‘Nudging Organic’ weer 3 jaar lang aan de slag mag met de promotie van biologisch in de Nederlandse markt. De focus in deze nieuwe campagne is het stimuleren van het koopgedrag van biologische producten. Hiervoor worden zes categoriegerichte nudgingcampagnes opzet, zowel online als in fysieke winkels. Deze

Beeld Bionext

Bionext trots op positieve beoordeling voorstel door EU

nudgingcampagnes worden aangevuld met een publiekscampagne. Bij nudging wordt consumenten een onbewust duwtje in de rug gegeven om bepaalde producten te kopen. Voor een effectieve nudgingcampagne is een intensieve samenwerking met Nederlandse retailers essentieel.

Want de retailketen is een belangrijk onderdeel van de noodzakelijke transitie naar een toekomstbestendig landbouwen voedselsysteem. Uit onderzoeken onder Nederlandse consumenten blijkt dat de houding van de Nederlandse consument ten opzichte van biologisch steeds

Ekotellingen Door Pesticide Action Network (PAN) zijn Ekotellingen in 53 winkels van de zes grootste supermarkten van Nederland eind november uitgevoerd.

Daarbij zijn in supermarkten het aantal stuks biologische producten aan aardappelen, groenten en fruit in de schappen geteld. In het aanbod van verse groenten en fruit kon bij ALDI gemiddeld slechts één biologisch product aangetroffen worden. In 2017 had ALDI bij een vergelijkbare steekproef van Greenpeace nog 11 biologische producten in het assortiment. Lidl voerde in 2017 een magere 12 biologische producten, terwijl dat op dit moment is gestegen naar 18.

Daarmee zit Lidl in de middenmoot, samen met supermarktketen Plus (gemiddeld 22). De betere supermarkten zijn Jumbo en Coop, beide met gemiddeld aanbod van 30 biologische producten. Albert Heijn was en blijft koploper met 40 bio producten. Uit een ander 56

positiever wordt. Dit vertaalt zich echter nog niet naar een hogere vraag: het marktaandeel biologisch stagneert al een aantal jaren rond de 3%. De consument wil dus wel duurzamere keuzes maken, maar wordt tijdens het koopproces nog te weinig gestimuleerd voor biologisch te kiezen. Dit wordt de zogenaamde ‘intention-behaviour-gap’ genoemd: een gat tussen de houding en intentie van de consument en zijn koopgedrag op de winkelvloer. De nieuwe campagne richt zich op het verkleinen van deze ‘gap’.

Ekoplaza meest diervriendelijke supermarkt

recent onderzoek van PAN met NVWA-meetgegevens naar residuen van bestrijdingsmiddelen blijkt dat Nederlands groente en fruit in toenemende mate vervuild is met bestrijdingsmiddelen. PAN Nederland heeft een trendanalyse uitgevoerd van de afgelopen 7 jaar van het Nederlands product om te kijken of er sprake is van verbetering of verslechtering van het aantal gebruikte bestrijdingsmiddelen. Uit de analyse blijkt dat in de periode 20142020 de vervuiling van zowel Nederlandse aardappelen, groente als fruit een stijgende trend vertoont.

Meer op www.pan-netherlands.org/ ekotellingen

Als enige van alle onderzochte supermarkten legt Ekoplaza de verantwoordelijkheid voor een diervriendelijke keuze niet bij de klant. Uit onderzoek van Superlijst, een halfjaarlijkse vergelijking van supermarkten door Questionmark, komt Ekoplaza naar voren als meest diervriendelijke supermarkt.

Ekoplaza verkoopt dierlijke producten uitsluitend met het strengste keurmerk voor dierenwelzijn dat in Nederland beschikbaar is (Beter Leven Keurmerk met 3 sterren). Uit het onderzoek blijkt dat Ekoplaza als enige supermarkt biologisch als ondergrens hanteren voor álle vlees- en zuivelproducten en verse eieren. “We werken er binnen onze keten hard aan om bij de dierlijke producten die we aanbieden, dat met respect en aandacht voor het dier te doen. Ons fundament is 100% biologisch en dat geeft automa-

tisch de hoogste standaarden voor dierenwelzijn,” aldus Steven IJzerman, Kwaliteitsmanager bij Ekoplaza. In tegenstelling tot vele supermarkten, kiest Ekoplaza niet voor wekelijkse vleesacties in de actiefolder, maar juist voor plantaardige alternatieven. Steven: “In de monitor troffen de onderzoekers bij Ekoplaza slechts 30 dierlijke producten in de aanbieding, waar dat bij de overige supermarkten er gemiddeld 400 waren. Mede hierdoor sturen we als enige supermarkt gericht op het verminderen van de verkoop van dierlijke producten.

Nieuwe EU bio verordening van kracht De biologische sector maakt zich op voor de inwerkingtreding van de nieuwe EU biologische verordening, op 1 januari 2022. Waarom is er eigenlijk een nieuwe verordening? En wat betekent dit voor de sector? januari – 2022 | EKOLAND

MARKTBERICHTEN

Welke rol spelen de grootste belangenbehartiger voor de biologische sector in Nederland en de toezichthouder op de Nederlandse biologische sector hier in? Marian Blom, projectleider team Kennis en Innovatie bij Bionext en Kaat Appelman, plaatsvervangend directeur bij Skal Biocontrole, gaan hierover in gesprek.

Lees het hele stuk op www.bionext.nl

Eosta verpakt zonder plastic Dankzij nieuwe innovaties kan Eosta al haar verse groente en fruit nu plasticvrij aanbieden.

Naast Natural Branding lasermerkjes heeft Eosta nu papieren flowpacks en doosjes in verschillende formaten, als nieuwe plasticvrije opties. Populaire producten als biologische tomaat, bessen en avocado worden nu nog vaak in plastic verkocht.

Veel consumenten ergeren zich aan de plasticvloed in supermarkten, zeker voor biologische groente en fruit. Supermarkten verpakken biologisch fruit vaak om het te onderscheiden van gangbaar. Dat is zonde van zo’n duurzaam product, want veel plastic komt helaas in het milieu terecht. In Europa is 40% van alle plasticafval afkomstig van voedselverpakkingen. Veel landen nemen daarom stappen om de plasticstroom in te tomen.

In Frankrijk worden plasticverpakkingen voor groente en fruit al vanaf 1 januari 2022 verboden. Uiteindelijk is de keuze aan de retail: de supermarkt of de natuurvoedingswinkel bepaalt welke verpakking het wordt. Voor Eosta is de keuze echter duidelijk. Verpakkingsmanager Paul Hendriks: “De meest duurzame verpakking is geen verpakking! We blijven daarom altijd zoeken naar nieuwe, betere oplossingen.”

Fysieke open dagen Warmonderhof

Wanneer je als jongere gaat wonen én werken op je toekomstige mbo-opleiding, is een fysiek bezoekje superbelangrijk voor je studiekeuze. Aeres MBO Dronten Warmonderhof, dé opleiding voor bedrijfsleiders en ondernemers in de biodynamische landbouw, zet daarom alles op alles om op een veilige manier toch fysiek haar bezoekers te verwelkomen. Aeres Warmonderhof houdt traditiegetrouw bijna

maandelijks meeloopdagen op haar boerderijschool in het buitengebied van Dronten. Nu deze meeloopdagen tijdelijk niet mogelijk zijn door Corona worden ze, zolang als nodig, omgebouwd tot rondleidingsdagen: veilig, in hele kleine groepen, buiten, maar tóch live.

Jongeren en hun ouders worden door studenten geheel volgens de geldende Coronaregels rondgeleid op de boerderijen.

Ze maken kennis met de tuinders, veehouders en akkerbouwers die hen zullen begeleiden tijdens hun opleiding en horen meer over hoe de producten verbouwd worden en hoe de dieren worden gehouden. De opleidingscoördinator van de BOL-opleiding en de begeleider van de woonderij vertellen over de lessen en over de studentenhuisvesting.

Meer weten, meld je dan aan via: www. aereswarmonderhof.nl/opendagen.

BIOHUIS UPDATE financiert het project. Vragen, suggesties of meedoen? Mail naar projectleider Hans Fuchs : Fuchs@bionext.nl.

ALV Biohuis 7 februari 2022 Op maandag 7 februari wordt van 15.00 tot 17.00 de jaarlijkse ALV van Biohuis gehouden via Zoom. Naast de gebruikelijke zaken zoals financiën en werkplan, willen we aandacht besteden aan het nationale actieplan biologische landbouw, dat bij het ministerie LNV in de maak is.

Dit actieplan komt voort uit de Europese Farm to Fork strategie. Biohuis leden ontvangen een uitnodiging per email.

Koplopers in Kringlooplandbouw In het project Koplopers in Kringlooplandbouw onderzoekt de sector de mogelijkheden om de biologische veehouderij van regionaal EKOLAND | januari – 2022

GLB project: goud voor bio en meer Beeld Bionext

geteeld veevoer en residuarm strooisel te voorzien en de biologische plantaardige sector van 100% biologische mest. Er komen verschillende pilots op bedrijven, waarbij er bijvoorbeeld geëxperimenteerd wordt met lagere mestgiften, alternatieve strooiselmaterialen en eiwitbronnen. Ook wordt gekeken hoe mest, veevoer en/of strooisel het beste kan worden uitgewisseld en of er meer voer uit de regio kan komen. Bionext doet dit project op verzoek van Biohuis. Het ministerie LNV

De GLB-pilot die Biohuis samen met haar dragende organisaties en Bionext heeft ontwikkeld is van start gegaan.

Deze pilot onderzoekt hoe het GLB Nederlandse biologische boeren kan steunen en hoe

biologische boeren effectief gebruik kunnen maken van het GLB. Tegelijkertijd wordt vanuit Biohuis gelobbyd voor goede regelingen voor bio in het GLB. De GLB werkgroep van Biohuis is hier nauw bij betrokken. De minister gaf onlangs aan dat zij biologische landbouw in het GLB wil erkennen als ‘green by definition’ en het niveau ‘goud’ toe te kennen. In dat geval kunnen biologische bedrijven maximaal profiteren van de eco-regelingen in het GLB. Ondertussen moet we bewaken dat er in het GLB geen generieke eisen gesteld worden die strijdig zijn met een goede biologische praktijk. Biohuisbestuurslid Pipie Smits van Oyen heeft het GLB in haar portefeuille. (lees meer over ‘Het Nieuwe GLB’ op paina 41)

57

Hoe saldo verhogen in deze uitdagende markt?

In alle sectoren staat het saldo onder druk door stijgende grondstofprijzen en nieuwe regelgeving.

Wat doet AR en wat kunt u zelf doen om het saldo te verhogen? Tijdens onze workshop in de Biokennisweek gaan we hier uitgebreid op in.

• DINSDAG 11 JANUARI • 11.00-11.30 UUR

AR realiseert

AgruniekRijnvallei Biologisch, 0317-499575, biologisch@argroep.nl

2_adv_bio_week_90,5x126mm.indd 1

22-12-21 15:14

Exploring nature never stops

IT ALL STARTS WITH THE BEST SEEDS FROM THE BEST VARIETIES ORGANIC - RIGHT FROM THE START

PARTNER VAN DE BIOKENNISWEEK

f

bejo.nl

WEBINAR ZAADPRODUCTIE ONDERZOEK VOORBEELD WORTELZAADTEELT u

Maandag 10 januari - 15.00 tot 15.30 uur

EVENEMENT

KUNSTWERK ‘AHIMSA DE RUSTENDE KOE’ ROEPT VRAGEN OP OVER DE TOEKOMST VAN DE KOE Een ode aan de koe, om haar te eren voor haar overvloedig geven. Dat was de inspiratie voor kunstenares Jantien Mook om een reusachtige stalen sculptuur van een rustende koe te ontwerpen.

Ze belde Stichting Demeter omdat ze geraakt werd door de idealen van de biodynamische boeren.

Nu reist ‘Ahimsa de rustende koe’ door het land.

TEKST BERT VAN RUITENBEEK FOTO ANNELIJN STEENBRUGGEN

Koedialogen H

oe breng je het positieve geluid van een kleine (maar groeiende) groep biodynamische producenten bij een breed publiek over het voetlicht? Hoe inspireer je boeren, burgers en beleidsmakers tot verandering naar een toekomstbestendige landbouw? En wat is de rol van de koe in Nederland nu de problemen rondom klimaat en biodiversiteit zich opstapelen?

Stichting Demeter kreeg het antwoord op deze vragen toen beeldend kunstenaar Jantien Mook vorig jaar zomer aanklopte met het idee voor ‘Ahimsa, de rustende koe’. Na ‘The Wheeping Elephant’ en ‘Ode voor het varken’ is ‘Ahimsa, de rustende koe’ het derde dier waarmee Jantien de ontwikkelingen in de samenleving in een creatieve context weergeeft. Rondom ‘Ahimsa’ heeft Stichting Demeter nu een serie podcasts gemaakt, waar we alvast een aantal quotes uitlichten.

In de eerste aflevering van de podcastserie komt naast beeldend kunstenaar Jantien Mook zelf boerenzoon en landbouweconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek Cor Pierik aan het woord. Hij vertelt over zijn jeugdliefde ‘Marianne 6’, een slimme koe van wie hij maar geen afscheid kon nemen. Cor gaat in op de enorme schaalvergroting van de melkveehouderij, van 200.000 boeren met gemiddeld zes koeien in 1950 naar 15.000 melkveehouders met gemiddeld meer dan honderd koeien nu.

Extensieve boer Bram Borst van de biodynamische boerderij de Buitenplaats in de kop van Noord-Holland vertelt dat bij hem alle koeien namen hebben en ruimte om hun eigenheid te tonen. Hij leerde tot zijn eigen verbazing in korte tijd praten met zijn koeien toen hij worstelde met het naar de slacht brengen van de dieren. Zijn koeien vertelden hem dat zij het ‘niet oké vinden dat ze uiteindelijk worden geslacht, maar het wel accepteren’. Bram ziet geen toekomst voor de intensieve veehouderij in ons land.

EKOLAND | januari – 2022

Bert van Ruitenbeek bij Ahimsa

In de tweede koe-dialoog podcast interviewde ik Annette Harberink, boerin op Keizersrande in Deventer, hoogleraar Dieren en Duurzame voedselsystemen Imke de Boer van de ­Wageningen Universiteit en docent bodemkunde en kringloopdeskundige Ruud Hendriks van Aeres Warmonderhof . In deze aflevering gaat het over de koe en kringlopen. Imke legt glashelder uit dat we toe moeten naar veel kortere kringlopen van mest en voer. Stop met het verbouwen van veevoer op grond die ook geschikt is voor voedselproductie voor mensen. En om kring­ lopen te sluiten moeten ook de menselijke uitwerpselen terug naar het land. En als hartenkreet: we moeten van jongs of aan ons weer verbinden met de natuur.

Gebiedsgerichte en per boer passende individuele maatregelen zijn volgens Annette Harberink effectiever om te komen tot een toekomstbestendig landbouwsysteem. Er zijn genoeg boeren die willen veranderen. Er zijn inmiddels bijna drie keer meer ambtenaren die zich met landbouw bezig houden dan boeren.

Die moeten dat met elkaar kunnen regelen.

Voor de toekomst moeten we vooral vanuit het begrip kwaliteit naar de koe kijken, vindt Ruud Hendriks. Kwaliteit van mest, zuivel en van het landschap.

De podcasts zijn te beluisteren via SoundCloud,en Spotify.

Volg de reis van #Ahimsa via de Facebook-pagina’s van Jantien Mook en Stichting Demeter of via: www.odetothewilderness.com en www.stichtingdemeter.nl

Webinar Biokennisweek

18 - Doorschakelen naar Demeter durft u het aan?

10 januari 2022 | 14.00 tot 14.30 uur Door Leen Janmaat & Petra Derkzen

48 -Veredelen en telen voor voedingskwaliteit Di 11 januari 2022 | 13.00 tot 13,30 uur Door Edwin Nuijten en Petra Derkzen 59

HARM’s Hoeve De Mobiele Kippenkar als een renderende zijtak

Pierre en Fenna van de HARM’s Hoeve in Malden zouden er zo een tweede kippenkar bijzetten. De afzet van de eieren was binnen enkele maanden geregeld waardoor het financiële plaatje meteen rendabel is. De werkzaamheden die dagelijks terug komen bij de kar zijn ongeveer een kwartier, denk hierbij aan het rapen van de eieren en de controle ronde in de kar. Wekelijks kost het een uur aan voeren, water bijvullen, mestband hydraulische afdraaien en de kar verplaatsen vertelt Pierre.

Pierre heeft in 2018 de keuze gemaakt voor een Mobiele Kippenkar van WijKamp om het werkgemak en het overzicht wat er in de kar is. Er zitten weinig blinde hoeken in zowel de boven- als onderruimte waardoor controles snel uit te voeren zijn. Door slimme technische componenten komen storingen zelden voor.

HARM’s Hoeve merkt dat sinds de start van de Mobiele Kippenkar er meer mensen naar hun boerderijwinkel komen om hun dagelijkse boodschappen te kopen.

Door de Kippenkar zien de klanten nu waar de kippen leven en rondscharrelen. ‘Door de kar te verplaatsen, houden we gras in de wei en zo ook blije kippen. Een deel van onze voeding voor de kippen bestaat dus uit gras. Hierdoor krijgen we extra lekkere eieren, daar kan niemand tegenop!’ vertelt Fenna.

Fenna is erg tevreden over de geleverde kar door WijKamp, zij streven naar een steeds beter product en komen hun afspraken na. Samen met de klant zoeken ze naar een juiste oplossing. Het bedrijf heeft niet alleen technische kennis maar er is ook ondersteuning op het gebied van het houden van kippen.

Horen, zien en voelen!

De Biobeurs is afgelast maar de Kippenkar is wel te zien en te voelen bij ons in Nistelrode vanaf maandag 10 januari tot vrijdag 21 januari.

Bezoek = koffie met gebak en een gratis saldoberekening!

Wij vertellen u graag meer over de ervaringen van tientallen boeren/startende ondernemers die de kippenkar ervaren als een extra, leuke en renderende zijtak.

Maak vrijblijvend een afspraak via info@wij-kamp.nl of bel 0412-748008

Agricofofers...

ation r e n e G t x e N ...the

potatoes.

Agrico biedt u de nieuwe generatie aardappels.

Lekker en uniek, dankzij zijn natuurlijke resistentie.

Een verzameling rassen, geschikt voor gangbare en biologische teelt. Kies deze rassen en intensieve bescherming van het gewas tegen Phytophthora is niet meer nodig. Alouette, Ardeche, Beyonce, Carolus, Fenna, Jacky, Levante, Nofy, Twinner en Twister.

Voor een duurzame toekomst. Wereldwijd.

Say growth, say Agrico!

www.agrico.nl

HANDEL & AFZET

VRAAG NAAR GECERTIFICEERDE VEGAN GROENTES GROEIT

Plantaardig telen heeft toekomst Het aanbod van vegan producten in de supermarkt groeit, maar in de agf-wereld is ‘bio-vegan’ nauwelijks bekend. Terwijl de consument er klaar voor is. Versdistributeur Jeffrey Moret, akkerbouwer Joost van Strien en secretaris Joep Peteroff pleiten voor een grootschalige ‘NoShit’- beweging.

TEKST | HILLE VAN DER KAA

H

ij kan het zelf nog nauwelijks geloven, maar de hele voorverkoop van zijn vegan groentes was binnen een maand uitverkocht. De crowdfunding leverde akkerbouwer Joost van Strien van Zonnegoed 25.000 euro op en nog belangrijker: hij ontdekte dat de vraag van consumenten naar vegan groentes groot is. Van Strien teelt sinds dit jaar zijn groentes onder de Biocyclic Vegan Standard, het IFOAM keurmerk voor bio-vegan producten. Dit betekent dat hij geen gebruik maakt van dierlijke mest, wat vele voordelen heeft voor de gezondheid van de bodem en klimaat-neutrale teelt mogelijk maakt. De resultaten zijn goed. “Door goed gebruik te maken van gewasrotatie en groene meststoffen, blijken we een net zo’n goede oogst te kunnen realiseren als met traditionele biologische landbouw.”

Hij presenteert zijn groentes onder het merk ‘No Shit’ en lanceerde onlangs de NoShit Foodbeweging, waar boeren en consumenten zich bij kunnen aansluiten.

Een deel van zijn oogst zet hij af via het nieuwe bio-vegan kanaal van distributeur T.O.F.F. Eigenaar Jeffrey Moret gelooft in de enorme potentie van bio-vegan groentes. ‘’Het aanbod van vegan producten in de supermarkt groeit explosief. Steeds meer mensen willen plantaardig eten.

EKOLAND | januari – 2022

Men denkt al snel dat AGF, maar zeker biologisch AGF reeds vegan is, maar dat is niet zo. In elk geval niet volledig.” Onder de naam ‘Green Vegan’ levert Moret zowel gecertificeerde Biocyclisch Vegan als biologische verse AGF-producten in Nederland, België, het Verenigd Koninkrijk, Scandinavië en Duitsland.

Het is slechts een kwestie van tijd voordat vegan groentes een eigen vaste plek krijgen in de retail, verwachten de akkerbouwer en distributeur. Joep Peteroff, secretaris van het Netwerk ter bevordering van Biocyclische-Vegan landbouw, deelt deze visie. ‘’Nu al gaan de gecertificeerde producten naar restaurants en bedrijfscatering via Foodmaker en Delhaize.’’ Ook laten Biocyclic Vegan telers volgens Peteroff zien dat ze exact weten waar de markt om vraagt. En dat

is behoorlijk divers. Zo produceert de Vlaamse teler Mark Van Hove, eerder succesvol met de lokale productie van gember, als eerste Biocyclic Vegan thee van eigen bodem. Hij gebruikt hiervoor de theeplant Camellia Sinensis.

Behalve zijn NoShit-aanbod van onder meer peen, aardappelen en kool heeft Van Strien heeft, een voedselbos met fruit en noten in aanplant. Verder leveren er in Nederland verschillende kleine bio-vegan tuinderijen (CSA’s, pluktuinen & permacultuurtuinen) direct aan consumenten in de regio. In de buurt van Berlijn is een grote groep consumenten verbonden aan een CSA coöperatie-plantage. En op Kreta en Cyprus teelt men bio-vegan bananen en avocado’s.

De versdistributeur, akkerbouwer en secretaris hopen dat veel boeren zich aansluiten bij de bio-vegan beweging, zodat het aanbod breder en groter wordt. Van Strien: ‘’De belangstelling vanuit de consument groeit, nu is het zaak het aanbod te verbreden.’’

Webinar Biokennisweek 83 - No shit - the movement

Maandag 10 2022 | 12.00 -12.30 uur Door Joost van Strien (Zonnegoed / Biovegan netwerk) en Geert-Jan van der Burgt (LBI)

61

TUIN DE ES HEEFT SUCCES MET CULINAIRE ARRANGEMENTEN

Koken met de tuinders

De bomen langs de rand van Tuin de Es in Haaren filteren het zonlicht, terwijl bijna veertig bezoekers enthousiast samenklonteren rondom tuinders Daniella de Winter en Bart Pijnenburg. Ze stappen voorzichtig langs en over de grote variatie aan verse groenten en kruiden. Ruiken, proeven, plukken, en dan: koken met de tuinders. “Onze eigen groenten staan altijd centraal.”

TEKST MARIA VAN BOXTEL FOTO’S DICK BOSCHLOO

62

januari – 2022 | EKOLAND

HANDEL & AFZET

producten van biologische collega’s en natuurvoedingsproducten. De kleinschalige zorgtuinderij biedt werk aan Daniella en Bart plus twee medewerkers voor de zorg en een medewerker tuinbouw plus seizoenskrachten. “Voor de activiteiten huren we meestal losse hulp in. Met onze aanschuifdiners, culinaire rondgang en het jaarlijkse food festival trekken we nieuwe mensen. Het zijn niet onze typische winkelklanten die komen eten. En

netwerk. “Mensen die creatief om kunnen gaan met jouw groenten, die bij je passen.

We werken nu veel samen met De Lekkere Man, die de meest bijzondere groentegerechten op tafel tovert.” Dat is niet de enige samenwerking. “Externe voedingsdeskundigen geven bij ons op locatie cursussen over koken met de seizoenen en over gezond voedsel. Dat past goed bij ons en we hoeven er zelf weinig voor te doen.”

De culinaire activiteiten zijn onderdeel

Zorg voor een goede prijsstelling, zodat je geld overhoudt voor een afwashulp.

V

oor het arrangement ‘Koken met de tuinders’, nemen tuinders Daniella de Winter en Bart Pijnenburg hun gasten mee door de tuin. Wandelend langs de schitterend slingerende plantenrijen vol verse seizoensgroenten.

“We plukken waar we op dat moment zin in hebben.” Terug in de Tuinkamer met professionele keuken gaan de gasten zelf aan de slag. Daniella: “We bedenken dan ter plekke met de gasten het menu. De één gaat salades maken, met een ander sta je courgettes te vullen. Het is echt do-ityourself.” Lachend vult Bart aan: “Sommige mensen worden er nerveus van, maar ik zeg altijd: ‘Als je creatief bent, komt het altijd goed’. En een gast mag ook gaan zitten kletsen in een hoekje.”

De combinatie van activiteiten op Tuin de Es werkt uitstekend. “Bij mooi weer buiten, bij slechter weer in de sfeervolle Tuinkamer. En als een gast geitenkaas in een gerecht heeft bedacht, pakken we dat uit de winkel. Zo kan je creatief zijn zonder alles van tevoren te bestellen.”

Tuin de Es ligt prachtig aan de rand van het Brabantse dorpje Haaren. De gastvrije en sfeervolle inrichting van de tuin van in totaal drie hectare, met slingerende groentebedden, kasteelt en veel variatie, is geschikt voor de zorgcliënten en levert veel verschillende soorten seizoensgroenten op voor de eigen boerderijwinkel, de marktkraam op de Biologische Boerenmarkt in Den Bosch en voor levering aan horeca en platforms als de Buurderij en Goei Eete. Het assortiment in de geheel vernieuwde winkel breidt Daniella uit met EKOLAND | januari – 2022

we merken een grotere betrokkenheid bij de tuin, als mensen een keer aan tafel aan zijn geschoven.” De klanten komen uit het gebied tussen Den Bosch en Tilburg, mensen die van lekker gezond en biologisch eten houden. Of zijn ‘portiehouder’ en daarmee lid van de groep enthousiaste burgers die de bedrijfsovername van Tuin de Es meefinancierde. “Ons streven is nog meer jonge gezinnen.” Waarom zijn Daniella en Bart eigenlijk met culinaire activiteiten begonnen, na hun bedrijfsovername van Tuin de Es in 2012? “Eigenlijk omdat we het zelf heel leuk vinden”, vertelt Bart. “Mijn broer en zussen wonen in Spanje, en daar zitten we dan aan een hele lange tafel met de hele familie te eten.

Samen genieten van goed eten, dat hebben we daar meegekregen.” Bij de start van hun activiteiten leerden ze ook enkele harde lessen. “Onze chef-kok rekende een vaste couvertprijs of een uurprijs. Wij zetten bijvoorbeeld een aanschuifdiner op Facebook en mensen melden dan dat ze komen. Dan komen er altijd een paar niet opdagen. No-show is een probleem. Nu verkopen we de tickets van tevoren.” Een minimum en maximum aantal gasten afspreken, een goede prijs vragen en gasten van tevoren laten betalen, is nu de regel bij Tuin de Es. Voor het arrangement ‘Koken met de tuinders’ bijvoorbeeld minimaal 20 en maximaal 40 gasten.

‘Culinaire rondgang’ is een ander populair arrangement. “Dat doen we in de zomer, met medewerking van een cateraar.

De tuin is dan letterlijk een proeverij. Bij de tomatenplanten krijgen gasten een hapje met tomaat, bij de bietjes een hapje met biet.” De chef-koks om mee samen te werken, vinden Bart en Daniella via hun

van de marketing en branding van Tuin de Es. “We combineren alle activiteiten altijd met een rondleiding door de tuin.

Je moet je verhaal een aantal keren blijven vertellen. Dan komen de mensen terug.”

De communicatie bij een rondleiding op de tuin gaat al uitstekend, de communicatie om gasten te werven blijkt beter te gaan met goede fotografie. “Fotografie is een uitdaging, daar moet je echt in investeren. Lachende mensen aan tafel in het groen, die genieten van jouw groentegerechten. Dat helpt enorm voor voldoende reserveringen.” En een goede prijs vragen.

“Door ‘Koken met de tuinders’ hebben we iets gevonden, hoe we ’t moeten doen.

Voor een goede prijs, vergelijkbaar met de horeca. Je krijgt hier vers eten uit ’t seizoen. En meer beleving en plezier.” www.tuindees.nl Het project ‘Kom ’s op ons erf’ wordt mede mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Brabant en de EU. Europees Fonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.

Workshops Biokennisweek

ulinaire activiteiten op je boerderij: C verleid je klant!

Ma 10 januari 2022 | 17.00 uur Door Bart Pijnenburg en Daniella de Winter (Tuin de Es) en Iris van de Graaf (Van Eigen Erf).

Mmv Maria van Boxtel (Land & Co).

Boerderijwinkel: slim je eigen producten verkopen Ma 10 januari 2022 | 19.00 uur Door Bart van den Broek (’t Schop) en Iris van de Graaf (Van Eigen Erf).

Mmv Maria van Boxtel (Land & Co).

Op ons erf – lekker eten van Brabantse bodem Do 13 januari 2022 | 16.00 uur Door Brabantse bioboeren over korte keten en ­gastvrijheid. Mmv Maria van Boxtel (Land & Co).

63

Kijk op www.kopersporen.nl voor een uitgebreide catalogus

coöperatie van biologische geitenhouders

Biologische geitenmelk op maat van elke klant

PKS-tuingereedschap van nature beter!

PKS-tuingereedschap van brons werkt gemakkelijker, roest niet en is beter voor de grond

info@organicgoatmilkcooperatie.nl www.organicgoatmilkcooperatie.nl

Kopersporen • Sparrenlaan 5 • 9401 RA Assen • tel: 0592-319402

vers uit het veld sterk in de markt Coöperatieve Telersvereniging De Schakel U.A. Gerstdijk 18 5704 RG Helmond, Nederland Coöperatieve Telersvereniging De Schakel U.A. is een krachtenbundeling van ruim 500 professionele groentetelers

info@tvdeschakel.nl

www.tvdeschakel.nl

van Schulp

Ervaar de gezondheidsvoordelen van zuivere sappen

NATUUR VOEDING VOEDSELKETEN

Signaleert en duidt ontwikkelingen,trends, opinies en inzichten

MILIEU

Schulp Krachtsap: In 9 gezonde varianten.

Schulp Vruchtensappen | www.schulp.nl

LANDBOUW

www.vork.org

Een kennisartikel valt buiten de verantwoording van de redactie.

Kennisartikel ICL

Kennisartikelen worden gemaakt door bedrijven die over relevante kennis voor en over de sector beschikken en dat via Ekoland tegen betaling delen.

‘’Polysulphate verhoogt eiwitgehalte in gras-klaver’’ Zwavel is nodig voor de vorming van eiwit. In 2021 heeft in samenwerking met Groeikracht BV meststoffen leverancier ICL geïnvesteerd in een proef om het effect van een zwavelbemesting te toetsen in biologische gras-klaver.

Polysulphate Vanwege de hoge zwavelinbreng valt Polysulphate onder de voordeligste zwavelbronnen, waarbij tevens kalium, calcium en magnesium in de juiste balans wordt toegediend. De samenstelling van Polysulphate is als volgt:

Aanleiding proef Gras kan zwavel opnemen in minerale vorm. In dierlijke mest en organische stof is zwavel aanwezig in organische vorm. Mineralisatie vindt plaats bij hogere bodemtemperaturen. Zwavel uit dierlijke mest en organische stof komt daarmee te laat beschikbaar voor de eerste- en vaak ook voor de tweede snede.

Proef 2021 In de proef op biologisch gras-klaver te Winterswijk is Polysulphate als extra gift naast de drijfmest toegediend. Polysulphate is toegelaten in de biologische melkveehouderij.

De proefopzet en resultaten zijn weergegeven in tabel 1 en 2.

Proefopzet biologisch - Zie Tabel 1 *Toegediend 19 februari Resultaat biologisch - Zie Tabel 2 De aanvullende zwavelgift gaf zowel in de eerste snede als in de tweede snede een significant hogere droge stof opbrengst van in totaal 10,8%. Doordat naast de hogere opbrengst ook het eiwitgehalte 9,6% hoger lag, scoort de totale eiwitopbrengst ruim 21% hoger.

Tabel 1 Object

1e snede

2e snede

Controle

20 ton/ha drijfmest

17,5 ton/ha drijfmest

Controle + Polysulphate

20 ton/ha drijfmest + 200 kg/ha Polysulphate*

17,5 ton/ha drijfmest

Tabel 2 Opbrengst 1e + 2e snede

Droge stof (kg/ha)

Ruw eiwit (g/kg ds)

Ruw eiwit (kg/ha)

KVEM (per ha) 6042

Controle

6723

146

982

Controle + Polysulphate

7452

160

1192

6713

Resultaat

plus 10,8%

plus 9,6%

plus 21,4%

plus 11,1%

Kennisartikel ICL

Hoe Polysulphate in grasland toepassen?

Gras neemt tussen 75 en 125 kg/ha zwavel (SO3) op. De adviesgift Polysulphate is een éénmalige gift in de winter of het vroege voorjaar van 100 kg/ha op veengrond, 150 kg/ha op kleigrond en 200 kg/ha op zandgrond.

We leggen u graag meer uit over de strategie met Polysulphate tijdens de digitale Biokennisweek op dinsdag 11 januari. We zijn aanwezig met webinar 3: ‘Zwavelvoorziening biologische melkveebedrijven’. Aanvang 10:30 uur.

Meer informatie over Polysulphate kunt u vinden op: www.polysulphate.com/nl/ Ook kunt u contact opnemen met Lex Slootweg, agronomist ICL: +31(6)31918226

Voor een gezond en leVendig platteland – een buitengewoon ingenieursbureau

Webinar 113.

Op ons erf: lekker eten van Brabantse bodem. Inspiratie over korte keten en boerburger contact met Proef het Streekplein – online – tijdens de BioKennisWeek Brabantse boeren.

In samenwerking met biologische boeren, Van Eigen Erf, SPN en Netwerk Biologische InfoCentra Doe mee! www.landco.nl

Zoek je werk of wil je opvolgen op een biologisch bedrijf?

Landgilde verbindt mensen die willen werken in de biologische landbouw Actueel aanbod op landgilde.nl • Seizoenskrachten teelt en veredeling voor Vitalis • Vacature tuinder 24 uur/week Moestuin Maarschalkerweerd, Utrecht • Stichting het Anker zoekt tuinder voor de Meander in Brummen • Medewerker en tweede ondernemer nieuwe locatie, Locotuinen, Maastricht • Inkoop in maatschap, Limousin vleesveebedrijf, Frankrijk • Moestuin de Haar, Haarzuilens, zoekt mede-tuinder • Coöperatie Harteveldt zoekt tuinder, Geleen – Sittard • Herenboeren gezocht in Assen, Leimuiden, Heemstede en Soerendonk • Ter overname Noorderbos bessenteelt in Drenthe

BioKennisWeek: webinar 53. Ik wil boer worden, webinar 54.

Routekaart bedrijfsovername en studiogesprek 55. Bioboer zoekt Bioboer met 111. online speeddaten. Meer info via www.landgilde.nl

www.landgilde.nl

Het Biohuis is de vereniging van biologische boeren en tuinders. Uniek en cruciaal.

Het is dé organisatie van en voor alle Nederlandse biologische boeren en tuinders, ongeacht bedrijfstak of regio.

Bij het Biohuis zijn vijftien sector organisaties aangesloten met ruim 900 leden.

Samen sterk met het Biohuis Het is voor uw bedrijf van het grootste belang dat u ook meedoet.

Voor een goede biologische belangenbehartiging.

Meld u aan als lid op www.biohuis.org of per email info@biohuis.org

biohuis

Samen hebben we meer invloed op marktontwikkeling, regelgeving en onderzoek!

• Lobby voor betere regelgeving

• Effectieve controle en certificering

• Media, communicatie & promotie

• Samenwerking in de afzetketen

• Middelen voor onderzoek en kennis

• Verder ontwikkelen van duurzaamheid

• Aandacht voor bio bij overheden

• Goede GLB regelingen voor bio

• Biologische mest & kringloop

• Europese samenwerking & lobby

Voor meer informatie: www.biohuis.org of per email info@biohuis.org