達賴喇嘛文集17 法界讚

Page 1

達賴喇嘛文集 17

1


達賴喇嘛講法界讚

【簡體電子版】

達賴喇嘛西藏宗教基金會(台北)


3

目 錄

序言‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧‧5 法界讚中文偈頌‧‧‧‧‧‧‧‧‧7 達賴喇嘛講法界讚‧‧‧‧‧‧2 3 法界讚藏文偈頌‧‧‧‧‧‧‧123 達賴喇嘛文集系列‧‧‧‧‧‧1 5 5



5

序言

龍樹菩薩的《法界讚》講述了 諸法究竟性質—空性,及心具唯明 唯知的體性。空性是第二轉法輪主 要所詮,如來藏是第三轉法輪主要 所詮,《法界讚》篇幅雖短,卻涵 蓋了后二轉法輪的內容,可以說是 后二轉法輪的心要。 《法界讚》所詮深奧,且相同 詞彙可以有不同面向的解釋,讀者 即使只想消通字義,都是件困難的 事。達賴喇嘛尊者曾在2003年給予 《法界讚》的教授。在該次的教導 中,尊者不僅依著《法界讚》二所 詮—心的空性、原始光明—解釋,


6

同時也提示了光明心的究竟解釋是 在無上密續中,給予了顯密教授的 聯結。 蔣揚仁欽博士清楚直白的口 譯,是我們選擇重新整理該次教授 文字紀錄的主因。朗望扎熙譯師提 供了新版的《法界讚》的翻譯,特 別是為了本書的出版再度調整譯 文。由於二位譯師的付出,我們才 得以接觸聖龍樹及達賴喇嘛尊者的 教授。由衷地向二位譯師表達感 謝! 見悲青增 合十 2019年3月10日


7

法界讚 龍樹菩薩 造論 朗望扎熙 中譯

梵文 達爾馬杜多劄 藏文 法界讚 1

何法若未證 輪迴于三有 恆住諸有情 法界我禮敬

2

三有輪迴因 若經淨除故 清淨即涅槃 法身亦是此

3

如牛乳混淆 不見酥醍醐 煩惱混惑故 法界亦不顯

4

如是攪拌乳 醍醐成無垢 淨除諸煩惱 法界極清淨

5

如是瓶中燈 爾時不能照 住煩惱瓶中 法界亦不見


8 6

瓶身任何處 若是有穿孔 由彼穿孔處 照耀光明體

7

爾時定金剛 摧滅此寶瓶 彼時虛空中 無邊遍照耀

8

法界不是生 絕非有壞滅 恆時無煩惱 初中后離垢

9

如是琉璃珠 恆時光照曜 若是置石中 其光不能見

10 縱使煩惱覆 法界仍極淨 輪迴中不顯 涅槃則光明 11 有界而作業 可見體純淨 無界縱造作 唯是生煩惱 12 猶如不追求 被糠裹之米 如是煩惱覆 不安立為佛 13 如穀去其糠 米體自然見


9

若遠離煩惱 法界極明顯

14 芭蕉終無實 世間作是喻 然果實甘甜 世間享用之 15 若離無義輪 煩惱之竹籠 其果成佛位 有情之甘露 16 如是諸種子 生果似其因 何智者能立 無種而有果 17 許彼種子界 是諸法能依 由次第淨化 能證佛果位 18 日月雖皎潔 被雲晨霧煙 羅喉面塵等 五蓋所遮覆 19 如是光明心 貪害心懈怠 掉舉以及疑 五蓋所遮覆 20 譬如火浣衣 若有眾污染 置放于火中 垢焚衣猶存


10 21 如是光明心 智慧火能焚 貪慾等染垢 非是光明體 22 世尊諸演說 詮述空性經 彼等盡煩惱 非令界衰退 23 地中之水泉 清淨無污染 如是染中智 亦是無污染 24 因法界非我 非女亦非男 遠離諸所取 豈能計是我 25 無貪之諸法 男女不可得 為貪所苦者 示慧于男女 26 以無常苦空 三事淨化心 最勝淨心法 是無有自性 27 孕腹中有嬰 然眼不能見 如是煩惱覆 法界亦不見 28 我我所分別 皆由名想因


11

而生四分別 此復生已生

29 諸佛之願力 無相亦無性 別種趣別門 恆常佛法性 30 猶如兔頭角 妄執實是無 如是一切法 妄執真非有 31 微塵之體性 牛角亦非有 如過去未來 于此何能計 32 依賴而生起 依賴而滅故 無一者存在 童稚豈能悟 33 何以兔角喻 善逝成立此 諸法皆中觀 34 如日月星相 清澈器皿中 水清見其影 圓滿亦如是 35 前中后皆善 穩固無欺誑 如是無我性 不計我我所


12 36 猶如夏際水 謂其是溫熱 若于寒天際 則謂是冰冷 37 如煩惱網覆 謂其是有情 若離煩惱纏 則謂是成佛 38 如依于眼色 離障能明現 遠離無生滅 法界善了悟 39 如依于聲耳 生起三淨識 無性之法界 有分別能聞 40 如依鼻香嗅 此乃無色喻 如是以鼻識 觀察于法界 41 舌根自性空 味界亦遠離 了知法界體 意識無是處 42 清淨身根體 諸觸緣體性 遠離諸因緣 稱謂是法界 43 于主意識法 斷分別伺察


13

諸法無自性 觀此是法界

44 見聞嗅嘗觸 如是一切法 瑜伽行持者 通達而圓滿 45 眼耳鼻舌身 意識亦如是 六處皆清淨 此即彼體性 46 見心有二相 世間出世間 由我執輪迴 自證則解脫 47 息貪是涅槃 盡斷嗔及癡 滅彼即是佛 亦是有情皈 48 依了悟迷執 由身起一切 自分別纏縛 自悟得脫離 49 菩提非近遠 非來亦非去 于煩惱牢籠 唯是見不見 50 若住智慧燈 能最勝息滅 恆常住于我 諸經藏是說


14 51 十力于孩童 加持同初月 具煩惱有情 不能見善逝 52 如是諸餓鬼 見大海干涸 無明覆蓋之 妄計無諸佛 53 劣卑福鮮少 世尊何能為 如于盲掌中 置放珍貴寶 54 諸造褔有情 光明且殊勝 三十二燦爛 世尊現其前 55 依怙其色身 安住于多劫 為調有情故 界非成別異 56 心境了達后 于此入止觀 若自證清淨 諸地其體性 57 大自在勝地 密嚴此莊嚴 吾說三意識 是一並相融 58 孩童中遍知 聖者中多種


15

大自在光佛 何為劫壽因

59 外之聖賢者 于無量劫中 何能護其命 諸有情壽命 60 其因復無盡 其果亦無盡 由無相分別 是為慧善住 61 菩提非近遠 非來亦非去 無有六境相 如實見真實 62 如水乳混淆 置于器皿中 鵝吸飲牛乳 而非飲其水 63 如諸煩惱覆 于身智一體 瑜伽師取智 無知則棄之 64 若我我所執 乃妄執外境 了見二無我 有種則息滅 65 是故佛涅槃 淨常善基淨 童愚計二者 瑜伽住無二


16 66 多種苦行施 律儀有情攝 利有情忍辱 三者令界增 67 于諸法精進 于禪定入心 智慧恆堅固 此亦菩提長 68 方便兼智慧 誓願極清淨 住力之智慧 界增長四法 69 不禮菩提心 此說是惡說 若無菩提心 法身亦不生 70 嗔蔗種無用 卻欲享糖味 若無蔗種子 糖則不能生 71 如守護蔗種 珍惜且培養 由此必得生 諸蔗糖砂糖 72 善護菩提心 珍惜且培養 生起阿羅漢 亦證諸佛果 73 如同稻穀種 農夫守護之


17

勝解大乘者 諸如來守護

74 如下弦十四 能稍見月亮 勝解大乘者 能稍見佛身 75 如見月初光 剎那剎那增 見登地菩薩 漸漸而增長 76 如上弦十五 月亮極圓滿 若初地究竟 法身明圓滿 77 于佛法僧寶 恆堅固勝解 此心善發后 不退反復生 78 斷除諸黑基 善持白基法 爾時了悟彼 謂其是歡喜 79 貪等種種垢 恆常具垢染 無垢淨除故 謂是離垢地 80 絕斷煩惱網 無垢慧極明 滅除無量暗 此是發光地


18 81 常淨光而明 斷除散亂相 智光極圍繞 此地是焰慧 82 諸明技工藝 多種禪定相 煩惱極難斷 斷故極難勝 83 三種菩提果 含攝諸圓滿 承許盡生滅 乃為現前地 84 輪迴貌恆常 光明網照曜 跨越苦海泥 謂此是遠行 85 佛定論于此 趣入本智海 無勤任運成 魔眷不能動 86 四種無礙智 于眾說法言 瑜伽者圓滿 此地名善慧 87 本智體性身 無垢等虛空 由諸佛執持 法雲恆常現 88 諸佛之法處 遍持行為果


19

故轉依爾時 稱名為法身

89 離習不可思 輪習可思議 汝極不思議 何者能知汝 90 遠超語行境 非諸根行境 意知所通達 隨一作禮讚 91 以次入形式 諸聞名佛子 以法雲本智 見法性空理 92 爾時除亂心 超越輪迴籠 善安住于此 大蓮華性墊 93 數珍寶葉光 所欲求花蕊 由俱胝蓮華 廣大而環繞 94 十力所圓滿 無畏正教授 佛法不思議 離戲無退失 95 由善行諸業 勤積福德慧 滿月眾星拱 環繞且安住


20 96 佛陀掌中日 無垢寶光照

灌頂于佛子 遍賜予灌頂

97 大瑜伽住此 迷惑令劣世

承受苦難迫 由天眼見后

98 其身諸光芒 無勤而生起

入愚癡暗者 開啟諸其門

99 有余涅槃者 皆欲無余涅

此即是涅槃 無垢心轉換

100 諸有情無物 本質亦其境

見其是菩薩 極無垢法身

101 于無垢法身 住有本智海

如多種珠寶 饒益諸有情。


21 譯者朗望扎熙格西簡歷

1986年出家。1989年8月18日 進入印度達蘭薩拉辯經學院。2004 年12月畢業,完成了藏傳佛教中格 魯學僧必修的五部大論:現觀莊嚴 論、入中論、釋量論、俱舍論、戒 論。另外兼修寧瑪派、噶舉派與薩 迦教派的教義。 自1993年擔任達賴喇嘛尊者的 中文翻譯。1997年獲現觀莊嚴論文 學士學位。2000年獲中觀碩士學 位。2004年獲利美阿闍黎學位,相 當于格西學位。2007年赴南印考格 西,進入下密院學習,也進行了短 期的閉關。于2008年8月結束了整


22

個顯密教法的學習,隨之在十月又 進行一次閉關。 2008年底成立妙宗寺班智達翻 譯小組,希望能把完整的藏傳佛教 辯經系統傳播到漢人的社會。 2009年初,為了要求精準的翻 譯,然而世上最好的梵文佛典外譯語 文中藏文居首,于是赴印研修梵文。


23

達賴喇嘛講法界讚

蔣揚仁欽 口譯

初轉法輪—四諦法輪;次轉法輪— 無性法輪,即《般若經》,對《般若 經》的解釋,有龍樹菩薩的中觀理聚 六論;第三轉法輪—無相法輪,一般 認為是《解深密經》,但是中觀宗不這 么認為,而認為是《相續本母》(寶性 論)的根本經—《如來藏經》才是。 仔細觀察《如來藏經》的內容,與次 轉法輪的內容很接近。《如來藏經》 是「精華十經」中之一,有說與《解 深密經》的意思一樣。龍樹菩薩所著


24 的《法界讚》是屬于第三轉法輪— 《如來藏經》的解釋。

禮敬文殊童子

1

何法若未證 輪迴于三有

恆住諸有情 法界我禮敬 首先禮敬文殊師利菩薩。《法界

讚》的法界有二種涵義,一種是諸法 究竟性質的法性,一種是意識自性空 的唯明唯知的體性。在此禮敬的法界 即本文所詮的內容,本文主要是依所 詮內容而命名為《法界讚》。 至于《法界讚》的解釋,有位名 隆登底嘉措大師,對慈尊的大論典很 有研究,我曾經看過他的《相續本


25 母》注釋,寫得非常好;同樣的,他 對《法界讚》以偈頌方式,也做了簡明 扼要的注釋。之后智海上師比前面更詳 細的注釋《法界讚》,但其中對宗大師 父子三尊提出一些反駁,不過釋論還不 錯。之后是已故的洛桑嘉措(辯經學院) 院長也作過《法界讚》的解釋。 此禮讚文禮讚的對象是法界。一切 法依他緣而有,唯名言觀待而有,因 為一切法都是自性空,但是在此的「法 界」,是針對心的法性解釋。「法界」 不只說了心的空性,也指從凡夫到佛地 的心是唯明唯知的體性—明光。尤其 在無上密中,有時也把這唯明唯知、 能夠到佛地的明光,稱為勝義光明。


26 「何法若未證,輪迴于三有」, 因為不了悟諸法的究竟性質、無明, 所以在三有中輪迴。無明有二,對事 物未了解的無明,及對實相顛倒執著 的無明。此處是指對實相顛倒執著的 無明,因為不了悟心的法性,顛倒執 著為真實而輪迴。既然由不了悟法界 而顛倒執實而輪迴,若是了悟法界則 能獲得解脫。因此,解脫和輪迴,由 是否了解法界來安立的。 法界是從無始至今都存在的,有 情形成時,心也形成,心的空性—法 界—也形成,所以說無始以來跟隨著 一切有情,必定與有情同住,在此我 要禮敬法界,因為了悟心性空,就可


27 以獲得解脫,不再輪迴。這是一種解 釋。第二種解釋針對心,此處的心並 不是心王、心所的心,而是指意識; 能使唯明唯知體性的明光了解境的能 力達到圓滿發揮,就是佛果位;如果 隨著無明轉,就是輪迴。因此,從無 始至今、與一切有情恆安住的唯明 唯知體性的明光—法界,在此向它 禮敬。第三種解釋是說唯明唯知體性 的明光是「有法」,明光的性空是特 征,有法和特征二者都是法界,于此 法界我禮敬。 因為后面說到法界是智慧,所以就 不是空性,空性不是智慧,所以「法界 我禮敬」之「法界」含有唯明唯知明


28 光的意義。至于唯明唯知、沒有任何 妄念的明光,是無始以來就存在的, 稱為如來藏,也稱為普賢識,也就是 《相續本母》的主要內涵。 《釋量論》曾說我們內心的功 德,可以不斷地增長,直到究竟圓 滿,因為心的所依非常堅定。心的所 依非常堅定,意謂明光的續流是無止 盡的,只是《釋量論》那時候沒有明 說。如果要詳細了解,就要研讀無上 瑜伽續;在無上瑜伽續說到「心有 多種粗細不同層次」。尤其在密集金 剛所說的四空:空、極空、大空、皆 空。這裡的空不是空性的空,因為空 性的所遮一定是不存在的,此處空的


29 所遮是存在的,它的所遮是粗分的意 識,也就是去除粗分意識之后,才能 現起細微意識,細微意識現起時,粗 分意識空掉,所以把細微意識層次取 名為空、極空、大空、皆空。首先遮 擋自性(八十分別)的妄念,再依次遮 擋現相、增相、得相(如是次第現起 空、極空、大空)。把現增得及一切妄 念完全去除,一切粗分意識空掉之后, 一切都空,唯剩下細微的明光。一般 而言,意識可以分粗、細、極細三 種,四空是屬于極細微意識狀態,但 因為前三空仍可以被遮擋,所以是屬 于暫時性的,真正永久性的是第四空— 俱生原始明光,它是不可能消失的。雖 然密續有「明光被遮」一詞,其意是指


30 粗分意識現起時,細微的意識無法顯 現。 寧瑪派的續經說一切意識都遍存 著明光,就像胡蔴油遍佈于胡蔴仁一 樣,就是說一切意識都具有了解境的 能力,這是由明光而產生,因此在修 學大圓滿時,無需遮擋粗分的六根 識,經由上師的指導和加持,能讓弟 子直接認識明光。同樣的,修學大手 印時也說到明光。無上瑜伽最究竟的 內涵都說到了原始俱生的明光。 如果能夠了解原始俱生明光的定 義以及性質,再安住在此明光的三摩 地當中,永遠不再出定時就是佛果位 了。明光從無始至今都是存在,而且


31 是無止盡,以性質來說沒有任何煩惱 的汙染,因為當煩惱現起時,是依粗 分妄念而現,煩惱是在粗分意識的情 況下才有,當粗分意識現起時,明光 被遮蔽,不會現起;當明光現起時, 煩惱會被遮擋,因為粗分意識必先消 除,細微的明光才能現起,明光本質 不會受到汙染,因而稱為普賢識—普 遍殊勝及賢的意識,也是最究竟了解 境的能力。了解境的能力可分為粗 細,最究竟、最細微的能力稱為明 光。我們不需特別去修一個明光,它 是無始至今具意識的有情本身就具有 的能力,所以煩惱是暫時性的,但明 光的功德是永恆的。明光及明光的空 性,在此稱為法界,所以說「法界我


32 禮敬。」 2

三有輪迴因 若經淨除故 清淨即涅槃 法身亦是此 之前說法界所詮的第一個內容是

能依的空性,第二個內容是所依意識 的唯明唯知的光明體性。 首先配合法界的第一個內涵—能 依的空性—解釋。「三有輪迴因,若 經淨除故」,其實輪迴是自性空;了 悟輪迴自性空的道理,慢慢觀修它, 令空正見增長,將會獲得涅槃。了解 輪迴是自性空,就淨除了不了悟自性 空的無明、顛倒執著自性有的實執; 一方面心原始自性清淨,一方面因為 斷除了覆蔽心的暫時汙垢—實執而得


33 清淨,因而獲得了具二清淨的自性法 身,稱為涅槃。「經淨除」,是由了 悟空性而淨除。未現證空性,令自己 現證空性而淨除,因為實執是執一切 法有自性,了悟無自性與有自性正相 違的道理,當破除執自性有的所執 境—自性,就斷除暫時的汙垢,證得 具二清淨的自性法身,所以「清淨即 涅槃,法身亦是此。」 《般若經》說:「于心非有心, 心自性清淨。」「于心」說到有法, 這是對佛陀在《十地經》說「三界唯 心造」的解釋,輪迴及涅槃是以心為 主,由心取自性有或自性空而成。所 以,無論輪迴或涅槃、三界或出三


34 界,一切的作者是心,除心以外並無 其他,所謂「三界唯心造」,心就是 三界最主要的作者。也就是說,如果 內心調伏,則會得涅槃;如果內心未 調伏,就在三界輪迴。因此三界輪 轉,或能不能解脫,是由于心有無調 伏而現;「由心所現」指的是個人, 因為如果個人的心未調伏,個人就必 須輪迴,若個人的心調伏,調伏者會 獲得涅槃。否則只是籠統地講這個心 與個別眾生的心毫不相干,那么,說 「由此而現輪迴與涅槃」就太難了。 「于心非有心」是說尋找心的本 性,心並非在心的究竟性質中可以獲 得。當我們提到心時,會覺得從境上


35 存在,是恆常,但實際上每一剎那都 在轉變,因為有轉變,表示它是變化 無常。變化是因緣使它轉變的,既 然依因緣而生,就不是本身自力而有。 心若是心的自性,不需造作就能成立自 性,那么,心就是心的本質,但並非如 是,心非心的本質,非自性成立,非 真實成立,非勝義成立,所以說「于 心非有心」。 心的自性被暫時的汙染覆蓋,所 以是暫時汙染的清淨,因為心的性質 是唯明唯知的體性,煩惱等汙染並不 是一開始就與心融成一體,心本身是 自性清淨的,並無暫時的煩惱汙染, 暫時的煩惱汙染是可以淨除的。因


36 此,前一句「于心非有心」說到能依的 空性原始清淨,第二句「心自性清淨」 說有法—明光—是無汙染的,當仍有粗 分意識現起時,明光是暫時清淨。 至于心的體性為明光,第七世法 王有解釋,以唯明唯知的性質來說, 是屬于世俗的性質,心的體性—明 光—的究竟性質是性空,有這二種解 釋。體性明光是說心具有「能了解 境」的性質,名為唯明唯知;心能夠 見境,心具有能夠明顯境相的能力。 這唯明唯知的體性,並無煩惱汙染存 在,如前說到死亡時,當現起最細微 明光時並無煩惱,由此可見煩惱並非 一開始就與心的唯明唯知體性融成一


37 體。煩惱因為所執與實際不符合,當 了解實際狀況后,自然就會對治顛倒 執,所以煩惱就有了對治力障礙,因 為煩惱有障礙,所以煩惱可以遮止, 可以斷除。唯明唯知的體性本身並無 障礙,色法無法障礙無形的唯明唯知 體性,且煩惱本身也不是跟唯明唯知 體性融為一體,所以唯明唯知的體性 沒有任何的障礙。離繫外道說「有心 則有煩惱,所以煩惱斷則心斷。」但 是內道以明光解釋,明光則沒有任何 障礙。所以,當講心性時,可以說心 之性質—明光,或心之究竟性質—空 性,有這二種意義。因為唯明唯知的 體性本身不具有暫時汙染的性質,而 且沒有任何障礙可以阻擋,所以可以


38 永恆持續。唯明唯知的體性雖現起暫 時的汙垢,因為汙垢可以去除,如《釋 量論》說「心之性質為明光,被煩惱汙 染為暫時,所以汙染是可以斷除的。」 如是,心的世俗性質—明光、唯 明唯知的體性,本身沒有被暫時煩惱 所汙染;輪迴因—無明—也是意識, 因為是意識,所以現起時是從明光而 現。《金剛頂續》中說「輪迴是依明 光續流安立,其實解脫也是依明光續 流而成立的。」也就是,明光的續流 未淨除暫時汙染,這明光的續流稱為 輪迴;依由對治力淨除暫時的汙垢, 這明光的續流稱為解脫。輪迴和解脫 是這樣安立的。


39 「三有輪迴因,若經淨除故」, 「輪迴因」就是無明。「清淨即涅 槃」,唯明唯知的明光續流,因對治 力斷除了暫時汙垢,使其續流成為清 淨。此處「法身亦是此」之「法身」 就不是自性法身,前面依空性解釋為 自性法身,在能依—空性—成為自性 法身的同時,能依空性的所依—原始 明光,將成為佛陀的智慧,稱為智慧 法身,因為是針對明光而言,所以是 「智慧法身亦是此」。 第七世法王解釋時曾說到因為自 心了解空性而斷除了汙染。當自心徹 底斷除二種障礙—煩惱障與所知障, 這顆心就智慧圓滿,所以稱為智慧法


40 身。心的究竟性質—空性,是由性空 中斷除了一切障礙,所以空性本身就 成為滅諦。滅除二種障礙的滅功德, 稱為斷功德,佛陀圓滿的斷功德稱為 自性法身。因此,佛陀的法界與凡夫 的法界,只是有無暫時汙染的差別而 已,以法界的性質來說是相同的。為 什么呢?無論是佛陀或凡夫,一切法 界是無始以來就存在,而且無止盡。 凡夫的明光無自性,佛陀的明光—智 慧法身—也是無自性,所以以無自性 來說是一樣的。以法界唯明唯知的體 性來說也是一樣的,差別是有無被汙 染,也就是凡夫的明光有暫時的汙垢 存在,無法成為一切遍智。但是暫時 汙垢以對治力對治淨除后,即可成為


41 一切遍智。因此,佛果位不是從其 他地方去尋找,是就自心上安立的, 是由自心慢慢演變而成,只要淨除自 心的暫時汙垢,即可以成為佛陀。所 以應該努力精進呀!《密集金剛續》 說:「菩提並非他人賜給,也並非由 加持力獲得。是自己了解自心的究 竟性質,就自心上去證得菩提。」因 此,凡夫的心透由轉化,可以成佛。 只是就心是否轉化,安立凡夫與佛陀 的界限。 因為我們都擁有成佛的基礎 —心,所以把明光稱為如來藏。第 七世法王的解釋中,如來藏有三種 解釋:一、以顯教的角度,因為一


42 切眾生都能獲得佛陀事業的加持, 而稱為如來藏。這種解釋與《相續本 母》「凡夫的心可以獲得佛事業的加 持」很相似。二、以米滂仁波切的解 釋,從自心上可以成就佛陀事業。是從 自心作的解釋。三、其他續經說:我們 可以獲得已成佛(過去佛)的事業加持, 因此我們內心具有佛陀的加持。總 之,第一,我們內心之明光能夠接受 如來事業的加持,所以稱為如來藏。 第二,心的空性稱為如來藏。明光究 竟性質是無自性,凡夫明光的性空與 佛陀的心性空無差別,所以稱為如來 藏。第三,我們自心將來可以成就如 來的三身,成就三身的近取因是有為 法,所以把我們的明光稱為如來藏。


43 在《相續本母》中說成佛的如來 藏,所謂的種性也就是這個內容。因 為佛性分自性佛性和莊嚴佛性二者, 到底屬于那一種佛性,我不能作決 定。《現觀莊嚴論》說「此中無所 遣,亦無少可立,于正性正觀,正見 而解脫」,《相續本母》中也提到同 樣的偈頌。雖然二者用語一樣,可是 在解釋上有所不同。 以我的想法,《現觀莊嚴論》主 要是講自性佛性的內容,自心上的空 性就是斷除煩惱汙垢,空性的所遮是 自性,自性是未曾有的,所以說「此 中無所遣」;並不是本來有自性,之 后空性成立,再去遮擋自性,是無始


44 來沒有所遮的自性,所以說「此中無 所遣」。「亦無少可立」是說空性的 安立,並不是遮擋自性后再安立空 性,或瑜伽者了解空性后,空性才新的 顯現,不是如此,空性是諸法的究竟 性質。「于正性正觀,正見而解脫」, 若能了解這真實(諸法究竟性質),將 能夠斷除一切過患,獲得解脫。 同樣的偈頌,《相續本母》的解 釋卻不同。《相續本母》主要是針對 明光—唯明唯知的體性—而說,明光 的所遮屬道之所遮,即粗分的意識或 暫時的汙垢。「此中無所遣」,明光 無所遮遣;明光本身並無融入煩惱汙 垢,因此明光性質中無所遮的暫時汙


45 垢或暫時煩惱,所以說「此中無所 遣」。「亦無少可立」,成佛之后, 依十力的功德,佛陀可以了解一切 法,能了解一切法的原因是有明光— 唯明唯知的體性,能了解境的能力, 這能力顯現圓滿,使佛陀了解一切。 如果沒有明光能力,佛陀不可能具有 十力功德,如瓶子不具有十力功德, 因為其沒有明光的能力。有情明光的 能力是原本就有的,並非證得佛陀十 力后才培養得到,明光具有了解境的 能力,並不是新安立的,所以說「亦 無少可立」。「于正性正觀,正見而 解脫」,明光了解真實相,即可獲得 解脫。如果先去除現增得三相,明光 圓滿了解真實,將會獲得一切遍智。


46 阿闍梨龍菩提曾說「若能遮除現增得 三相,一定會獲得一切遍智。」現增 得三相是細微意識的前三階段,亦即 四空的前三空。沒有去除前三空或現 增得三相,即使菩薩長久修行,累積 無量福德資糧,也無法得到一切遍 智。唯有在遮除現增得三相,才能圓 滿顯現俱生原始明光,再由明光圓滿 了解真實而獲得一切遍智。 如來藏,亦即能成辦佛陀三身的 近取因的明光,最詳細解釋是在無上 密續中。尤其密集金剛續論裡說了 「如何透過最細微原始明光成辦佛陀 三身」的完整內容,其內容是如此深 奧。為成辦果位三身而說道位三身,


47 為成辦道位三身的基礎而說基位三 身。基三身是凡夫就有的,如何藉由 凡夫所有的基三身成辦道三身,進而 得果三身,是龍樹菩薩所說的口訣, 其最主要是依于俱生原始明光的教授 而說。「明光」這個名詞在密續典籍 常可見到,在《般若經》也有用到, 同樣說到「明光」,意思卻有粗細之 別,原始明光意識,在顯教是指唯明 唯知的體性,但以密續來解釋是指遮 除現增得三相后,剩下的最細微意識 的狀態。 「三有輪迴因,若經淨除故,清 淨即涅槃,法身亦是此」已包含《相 續本母》的主要內容,也是《法界


48 讚》最主要的偈頌文。「法身亦是 此」的「法身」有二義:自性法身、 智慧法身;以空性的角度解釋,「法 身」是自性法身;以空性的所依—明 光—的角度解釋,「法身」是智慧法 身。先認識此,后文中,「法界」有 時是指明光,有時指空性,意思為何 應以頌文的內容去判斷。 3

如牛乳混淆 不見酥醍醐 煩惱混惑故 法界亦不顯

4

如是攪拌乳 醍醐成無垢 淨除諸煩惱 法界極清淨 我們的心自始就是無自性,可是

因為煩惱覆蓋,無法見到自心的究竟 性質—空性。例如牛奶本身具有成辦


49 酥油的質存在,卻無法見到酥油,除 非攪搖牛乳,酥油才會浮現;因為有 暫時煩惱汙垢,法界亦不現。 5

如是瓶中燈 爾時不能照 住煩惱瓶中 法界亦不見

6

瓶身任何處 若是有穿孔

由彼穿孔處 照耀光明體 前面說到「能成就三身的能力」

為什么無法現起?因為有暫時汙垢遮 擋。我們現在沒有辦法現證空性,是 因為有暫時汙垢遮擋,當暫時汙垢依 次去除,去除了見道所斷的煩惱、修 道所斷的煩惱,斷除了一切遍計執及 俱生執,現證自心的空性,此是「照 耀光明體」的內容。


50 7

爾時定金剛 摧滅此寶瓶

彼時虛空中 無邊遍照耀 「定金剛」就是金剛喻定。從初

地到第七地時,以現證空性之智斷除 了實執煩惱障;實執所留下的習氣所 知障,由第八地到第十地的空正見斷 除;最后,以金剛喻定斷除了實執所 留下的最細微所知障,在正斷所知障 的第二剎那,獲得一切遍智。 8

法界不是生 絕非有壞滅

恆時無煩惱 初中后離垢 「法界不是生」說原始明光的內

容。也就是說俱生原始明光首先在汙 染的煩惱中,因由對治力對治煩惱, 轉變原始明光成智慧法身,所以原始


51 明光是每一剎那都在轉變,煩惱每一 剎那都在壞滅,由是因緣而壞滅轉變 的。大圓滿說到「普賢識」,「普賢 識」其實就是俱生原始明光。如同之前 所說,在大圓滿的教義裡,把「心」、 「識」做不同的解釋,「識」或「意」 是暫時性的,「心」或「明」是從無 始至今,且無止盡。總之,俱生原始明 光是無始以來到現在都存在的,並不 是有一個因緣讓它以前未有而后產生 的,所以說「法界不是生」。 原始明光並非由其后的因緣新 生,因此也非新滅,因為可以改變, 就可以成為一切遍智。如上所說每一 剎那都在壞滅轉變,但是這種生滅,


52 並不是以前未有而后新生或新滅,所 以「絕非有壞滅」。因為明光並不是 由新的因緣新生,它無始以來就存在, 是恆常久住的,所以在某些經典會說它 是「無為法」,也有稱為「常遍」。 「恆時無煩惱」,在最細微的意 識狀態當中,都沒有任何煩惱汙染。 「初中后離垢」,凡夫地時,明 光(最細微的意識)現起時,因為煩惱 屬于暫時性的粗分意識,所以這時沒 有煩惱的汙染。同樣的,修道對治煩 惱,俱生原始光明現起時,也不會有 煩惱,更何況是成佛后,當然完全沒 有煩惱,所以「初中后離垢」。


53 「法界不是生」也可以從空性的 角度解釋。因為空性是無為法,所以 沒有生,也沒有滅。如果空性的所依 有法滅了,其特征—性空—將會一起 消失,但空性並不是由因緣而生,由 因緣而滅的法。 9

如是琉璃珠 恆時光照曜 若是置石中 其光不能見

10 縱使煩惱覆 法界仍極淨

輪迴中不顯 涅槃則光明 「如是琉璃珠,恆時光照曜」,

俱生原始明光雖然自性清淨,但被煩惱 障蔽,如吠琉璃「若是置石中,其光不 能見」。這個譬喻的內容就是「縱使煩 惱覆,法界仍極淨,輪迴中不顯,涅


54 槃則光明」。 這二句用「法性」解釋或用「明 光」解釋都可以。 11 有界而作業 可見體純淨

無界縱造作 唯是生煩惱 此處的「界」是指如來藏,就是

法界。法界的暫時汙垢,以對治力淨 除,法界就顯明。黃金具有金的本 質,無論外表是如何汙染,只要經過 冶煉,金的光明就會呈現。同樣,我 們的俱生原始明光本質是純淨的。 「無界」,沒有如來藏,沒有法 界存在,我們再怎么集資淨障也沒有 意義。如果法界不存在,就沒有辦法


55 改變,汙染也不能去除。一個會生氣 的人就永遠在生氣,沒有辦法改變, 但是實際狀況不是如此。一個生氣的 人應該可以了解生氣的過患,觀修慈 心的功德,思惟利害得失后,他可能 在上半輩子容易生氣,下半輩子卻覺 得內心非常平靜,不容易暴躁。這並 不是因為他上半輩子沒有心,下半輩 子心忽然跑出來,如果這種嗔心的汙 垢與俱生原始明光融合為一體,那 么,下半輩子就不可能改變,事實不 是如此,可透由思惟利害而轉變暫時 的汙垢。所以,煩惱像包覆在俱生原 始明光外面的皮,俱生原始明光是非 常純淨的。


56 同樣的,我們可以就原本不知道 的內容,經過學習,讓自己了解,因 為明光具有了解境的能力。如果明光 本身沒有了知境的能力,無論如何學 習,終究無法了解境。雖然明光有不 了解的部份,這並不代表明光的性質 是無明,如果明光的性質是無明,我 們再怎么學習都不可能了解。也就是 說,俱生原始明光是非常純淨的,當 我們給它塗上一種顏色,塗好的顏 色,它就變得很漂亮,塗壞的顏色, 它就像受到汙染。好的顏色如慈心、 悲心等,是屬于暫時性的;壞的顏色 如嗔心、貪心等,也屬于暫時性的。 我們可能會問:既然好的慈心和壞 的嗔心都是暫時性的,為什么我們可


57 以使慈心至究竟,而嗔心不能至究竟 呢?這就要以空性的道理來回答,因 為一切煩惱是由實執產生的,而慈心 或悲心不是依賴真實執著生起。空正 見能輔助慈心和悲心增長,又能破除 嗔等煩惱及執著,因為一切煩惱的根 本—真實執著—與實際不符合,沒 有正量為依靠,不能夠持續,雖然 短暫的因緣使它看起來非常有力, 但仔細尋找后,它沒有任何依靠, 所以它會滅,不能恆久存在。慈心 和悲心卻不同,觀修空正見,空正 見不僅與實際的情況符合,而且還 能幫助慈心和悲心的增長;再加上所 依—明光—是恆久的;且心有一種功 德,經由串習的力量,可使心不需努


58 力而自然現起;所以持續修學慈心、 悲心將可以至究竟。 12 猶如不追求 被糠裹之米

如是煩惱覆 不安立為佛 因為被煩惱所障覆,就無法現證

二清淨的法身。 13 如穀去其糠 米體自然見

若遠離煩惱 法界極明顯

14 芭蕉終無實 世間作是喻

然果實甘甜 世間享用之

15 若離無義輪 煩惱之竹籠

其果成佛位 有情之甘露 雖然輪迴如此痛苦,可是都是暫

時的汙染。「若離無義輪,煩惱之竹


59 籠」,則能成辦有情之甘露—佛果 位。 16 如是諸種子 生果似其因

何智者能立 無種而有果

17 許彼種子界 是諸法能依

由次第淨化 能證佛果位 一切外在事物都是能改變的有為

法,且是同類因而生的果,有那位智 者主張無因而生果? 既然如此,法界是成就佛果位的 同類因、基礎,「是諸法能依,由次 第淨化,能證佛果位」。 18 日月雖皎潔 被雲晨霧煙

羅喉面塵等 五蓋所遮覆


60 19 如是光明心 貪害心懈怠 掉舉以及疑 五蓋所遮覆 日月具有光明,但因為有五種障 礙,所以光明無法顯現。同樣的,因 貪嗔五蓋等障礙,使明光本具的功德 無法顯現。 20 譬如火浣衣 若有眾污染 置放于火中 垢焚衣猶存 21 如是光明心 智慧火能焚 貪慾等染垢 非是光明體 有一種特殊質料的衣服,若衣上 有汙垢,把它丟入烈火中,只有衣 上的汙垢會被焚燒,衣服本身不會 被燒壞。以此為喻,以空正見之智 慧火焚燒俱生原始明光上的暫時汙


61 垢時,對明光本身不會產生任何傷 害。所以我們並不是以等待的方式 讓煩惱自然的消失,是透過生起對 治力斷除煩惱。 22 世尊諸演說 詮述空性經

彼等盡煩惱 非令界衰退 觀修世尊所宣說深奧空性的內

容,當我們了解空性時,與空正見所 執正相違的實執,或是實執所生的煩 惱,或是與實執相應的煩惱,這一切 都將會衰退;但是與空正見不相違的 俱生原始明光,並不會衰退,因為空 正見是由明光而現的(一切的意識都是 由明光而現),所執又不相違,所以空 正見只會損害與空正見所執相違的意


62 識,卻不會損壞明光此意識的存在。 「非令界衰退」的「界」是法界,非 令明光此意識衰退。 23 地中之水泉 清淨無污染

如是染中智 亦是無污染 水和土混在一起,水看起來很混

濁,但是水的性質不會被泥土染汙, 表面上看起來汙濁,但經過一段時 間,汙濁沉澱后,水的清澄性就會呈 現。同樣的,凡夫的俱生原始明光, 在此取名為「智慧」。凡夫沒有了解 空性前,其智不是了解空性的智慧, 此處是因立果名,因為將來會成就空 正見,所以在此先把它取名為「智 慧」。雖然它被貪嗔癡三毒的煩惱包


63 圍,但是明光沒有受到煩惱的汙染, 所以「亦是無污染」。 24 因法界非我 非女亦非男 遠離諸所取 豈能計是我 法界由無始以來延續到現在,而 且也沒有止盡,是無始無終的。「因 法界非我,非女亦非男,遠離諸所 取,豈能計是我」,所以說緣法界不 會生起實執戲論。 如果是思惟普賢識的內涵,其性 質是無始的、自性成就,所以在俱生 原始明光顯現的當下,沒有粗分意識 實執的存在,因此遠離了實執戲論。 25 無貪之諸法 男女不可得 為貪所苦者 示慧于男女


64 「無貪之諸法,男女不可得」, 也是說法界遠離了一切實執的戲論。 「為貪所苦者,示慧于男女」,為了 調伏貪嗔等煩惱,以名言宣說空性 理。 26 以無常苦空 三事淨化心 最勝淨心法 是無有自性 「以無常苦空」,說三事為斷 除煩 惱 汙 染 的 方 法 。 無 常 — 剎 那 轉 變—細分無常的認知,或死無常— 粗分無常的認知;無常者,如我們 的暇滿人身。就暇滿思惟,依無常 見斷除「我暇滿是常」的常執;了 解「這暇滿是苦」來斷除我執,所以 「無常苦」;就暇滿體會粗分無我,


65 斷除粗分我執、我所執,暫時鬆緩我 執,所以「空」;「三事淨化心」, 無常苦空三事淨化心屬于暫時鬆緩我 執。要徹底斷除我執的一切根本,是 這句「最勝淨心法」;加「最勝」的意思 是,唯有透過空正見才能正對治我執。 27 孕腹中有嬰 然眼不能見 如是煩惱覆 法界亦不見 28 我我所分別 皆由名想因

而生四分別 此復生已生 雖有俱生原始明光,為何無法見

到?因為還有四種障礙:我執、我所 執、名以及想的分別。也就是,我執 的分別(我的分別或我執妄念)、我所 執的分別(我所的分別或我所執)、名


66 的分別、想的分別,基于這四種分別 而障礙不想趨入法性。 29 諸佛之願力 無相亦無性

別種趣別門 恆常佛法性 「願力」,由諸佛的願力而現起

的佛陀色身。《般若經》說由無明習 氣為基礎,加上無漏的業緣,所現起 的意生身來成辦佛陀的色身。雖然顯 教說了成辦佛陀色身的方式,但是在 無上密則說到能成辦佛陀色身的因素 是幻身,以幻身成辦佛陀的色身。 「無相亦無性」,色身無自性。 「別種趣別門」,佛陀三身是由 不可思議的無邊資糧累積而成。


67 「恆常佛法性」,三身恆常。此 處的「常」,不是「無為法是常法、 有為法是無常法」的常、無常,怎么 說呢?佛陀的法身可分為自性法身、 智慧法身,自性法身是無為法,因為 性質是常,所以取名為「常」。佛陀 的報身,具備五種圓滿功德,續流清 淨且永遠安住,所以取名為「常」。 因為報身存在,所以佛陀的化身、勝 應身能一直現起,也就是在這個世 界,佛陀已經示現涅槃相了,在另外 一個世界,佛陀正在示現誕生相等, 佛陀的事業及示現是無止盡、無間斷 的一直延續,所以把佛陀的三身取名 為「常」。


68 30 猶如兔頭角 妄執實是無

如是一切法 妄執真非有 如果解釋為「如兔子頭上沒有

角,一切法是沒有的」,那就錯了, 這種說法否定我們現在所看到的一 切;若否定了諸法的存在,則述說成 佛之道等,豈不沒有意義了?所以這 句話是說,兔角是不存在的,可是執 兔角的能執識可以現起兔角的相,除 此「執兔角的意識顯現兔角的相」以 外,境上並無兔角。同樣的,一法就 境上去觀察是找不到的,唯有執此法 的意識看到而已。也就是,法是存在 的,但是從境上又找不到,那就只有 一種存在的方式:唯名而有。就像安


69 立兔角的意識能執取兔角,執諸法的 意識執取諸法,但諸法並不是從境上 而有。 執兔角的意識執取兔角,執諸法 的意識也執取諸法,兩者都不是從境 上而有,都是由意識安立而有,安立 的方式一樣,為什么說兔角不存在, 而色法等卻存在呢?差別在那裡?差 別是以有無名言識違害決定一法是否 存在,世間共許兔角不存在,世間共 許色等存在。 31 微塵之體性 牛角亦非有

如過去未來 于此何能計 牛角是存在的,牛會用牛角撞人

啊!經過仔細分析牛角,牛角是在牛


70 角的頂端、還是中間、還是底部?若 牛角在牛角頂端,頂端還有它的頂 端、中間、底部,到底又在那裡呢? 牛角細微的方分也有東西南北之分。 這樣去解剖分析時,找不到牛角的存 在,所以「微塵之體性,牛角亦非 有」。任何一法都不是從境上成立, 只是名言安立而有,如《般若經》說 「諸法僅名言有,名言安立而有」。 法是因緣和合而有,所以法的存 在是唯有依靠他力、他緣而存在;因 為依他緣,不是以自性、依自力存 在,所以是自性空。「如過去未來, 于此何能計」,一切法的究竟性質是 無自性,這一法形成時無自性就已存


71 在了。如過去未來是互依觀待而有, 不依他緣的法是不存在的。 32 依賴而生起 依賴而滅故 無一者存在 童稚豈能悟 法完全是觀待他緣而有,所以不 會有不觀待的自性成立、自主而生。 若法是自力或是從自性而生,觀察之 后,應能找到一種從自所生的性質, 卻看不到。因為法是完全依賴他緣, 並不是自性有,凡夫再怎樣觀察自性 有,都無法了知它的存在。 如《寶鬘論》說,士夫在那裡 呢?經分析后,找不到。于是講到士 夫是六界所攝,士夫非真實有。《入 中論》也說到,透過七相正理觀察,


72 找不到車;找不到,但車存在,其存 在是由有支及支分安立而有。色法 等,透過七相觀察,既不能獲得,那 么如何安立它的存在?是以世間共許 之名言量安立它的有或無,它完全是 依賴有支及支分安立而有。 緣起正見非常重要,了解甚深空 性最有力的道理就是緣起理。提婆菩 薩的《四百論》說「如身中身根,癡 遍一切住,故一切煩惱,由癡斷隨 斷。」在五根裡,身根可以遍佈其余 的四根,身根滅,其余四根就消滅了。 相同的,三毒煩惱中,癡心遍佈于一切 的煩惱,如果癡心斷除,一切煩惱也將 斷除;癡心要由緣起理斷除。


73 33 何以兔角喻 善逝成立此 諸法皆中觀 兔角不存在,牛角是存在的;不存 在的兔角與存在的牛角,于境上皆不存 在,這方面沒有任何差別,可是牛角因 為在世間名言共許具有作用下,我們不 否定它的存在。兔角即使被世間共許, 但是會被其他的名言識損害,所以不存 在。因此,雖然兔角、牛角皆無自性, 並不能以此理由說名言的有無都要同 等。既然是存在,又不是從境上而有, 即是唯名安立而有,由此種見解遠離常 斷二邊而入中道。 34 如日月星相 清澈器皿中 水清見其影 圓滿亦如是


74 用一個器皿盛水,清淨的水中可 以反映日月等影像。影像是存在的, 但是日月並不在器皿中,器皿中不是 本來就具有影像,是日月和器皿中的 清水等因緣聚合才可以看到日月影 像;輪迴和涅槃等諸法都如同影像、 夢幻,雖然可以看到物體,物體也有 作用,並不是從境上有;亦如谷響是 幻化、虛假的,雖然可以聽到,但不 是從境上有。 35 前中后皆善 穩固無欺誑 如是無我性 不計我我所 俱生原始明光在前、中、后,因 為沒有煩惱汙染,故「皆善」;不會 變化,所以「穩固無欺誑」;並非是


75 有我我所(自性)、並非是真實,而 是依賴他緣安立而有。 36 猶如夏際水 謂其是溫熱

若于寒天際 則謂是冰冷

37 如煩惱網覆 謂其是有情

若離煩惱纏 則謂是成佛 第三十六句是比喻,第三十七句

是內容:明光續流有暫時煩惱汙垢, 稱為有情;明光續流遠離煩惱障和所 知障的纏縛,就稱為佛陀。 38 如依于眼色 離障能明現

遠離無生滅 法界善了悟 這是依五根識而了解五境的無自

性,先由眼識說起。


76 由根、境、識種種因緣的聚合, 生起看到某種形色的眼識。雖然眼識 能清楚看到現象,但是仔細觀察眼識 到底在那裡時,尋找它的假立義, 又不能獲得;因為不能獲得,就遠離 生;既無生,就無滅、無住。無真實 生、滅、住等,所以「遠離無生滅」。 39 如依于聲耳 生起三淨識

無性之法界 有分別能聞 以阿闍梨說法為例,現在我講說

的聲音,你們聽者藉由耳朵聽到聲 音,之后了解講者所要表達的內容, 就產生了利害等作用,而生起三種淨 相識。在整個過程中,仔細觀察聲音 從那裡來?是由上顎、舌頭,還是它


77 們之間的氣互相配合而有。聲音在那 裡?因為人類的耳朵能聽到,所以稱 它為聲音,除此以外,還有很多很細 小的蟲類會發出很細微的聲音,但是 人類的耳朵無法察覺,就不把它歸類 為聲音,實際上是自己沒有聽到。在 人類所能聽到的範圍裡,把所聞取名 為聲音,所以聲音主要是因為耳識能 聽到而安立的。 以菜為例,對人類而言,菜是一 種食物,但對虎、豹而言,牠們不會 把菜當作是食物。對人類來說,衣服 是穿在身上的,但對住在衣服上的蛀 蟲來說,衣服是食物。所以一切可食 或不可食,可穿或不可穿,完全觀待


78 當時的因緣而安立這是可食、這是可 穿,除此以外,沒有自性的可食、可 穿。依各各觀待處,我們的名言識安 立了許多名言。 在共許的情況下,因為已經發生 或將要發生,我們安立「過去時」、 「未來時」的名言。如果沒有「現在 時」,不可能說「過去時」和「未來 時」,所以過去、未來依現在而有; 因為從現在時算起,它已經過去了, 所以名為過去時;因為從現在算起還 沒形成,將要形成,所以稱為未來 時。仔細觀察現在時到底在那裡?從 年、月、星期,或一天、一時、一 分、一秒,這樣仔細找,找不到現在


79 時,因為當下要找的現在,它已成過 去,現在時的前一秒就是過去時,后 一秒就是未來時。去找,但找不到的 情況下,又會隨著世間的名言安立, 互相觀待安立下就有現在時、過去時、 未未時。仔細找時找不到,不找時又有 名言安立存在,諸法皆是如此。 「如依于聲耳,生起三淨識」, 透過聲音,我們可以了解這個聲音要 表達的而生起三種淨相識。「無性之 法界,有分別能聞」,我們仔細尋找 聲音在那裡而無所獲,卻可以聽到聲 音,可以了解這聲音要表達的內容。 40 如依鼻香嗅 此乃無色喻 如是以鼻識 觀察于法界


80 能嗅的鼻子和所嗅的味道也是如 此。嗅有作用,但尋找之后又找不 到,只是名言存在而已。 41 舌根自性空 味界亦遠離

了知法界體 意識無是處

42 清淨身根體 諸觸緣體性

遠離諸因緣 稱謂是法界

43 于主意識法 斷分別伺察

諸法無自性 觀此是法界 所觸也是如此,是依緣而安立,

經仔細觀察之后又找不到。 能觀察的意識和所觀察的境,雖 然有作用,但是觀察它們在哪裡?又 找不到。找不到卻能產生作用。


81 44 見聞嗅嘗觸 如是一切法 瑜伽行持者 通達而圓滿 45 眼耳鼻舌身 意識亦如是 六處皆清淨 此即彼體性 第四十四句是說明六境,第四十 五句是說明六根。六境及六根並非真 實有,名言上因為有作用,所以是存 在的。即內外十二處是名言有,而且 這種作用是由眾多的因緣安立,並非 以自力存在,是依他力而有。 一切千變萬化的萬相中,透過六 根,我們能夠享受到色、聲、香、 味、觸、法等,這是發生在我們日常 生活中。如同現在,我們可以享受各 種各樣的相:眼識看到影像,耳識聽


82 到聲音,鼻識聞到味道等,萬相存 在,而且變化非常多,但這些都是沒 有真實的基礎。沒有真實基礎,卻 能呈現萬相,這就是現空二聚。看到 的不是真實的,因為實際狀況都不是 自性有,于是我們可以體會到所現和 事實不同的幻相。如是觀修,當見到 諸法的顯現,內心深信諸法無自性, 所以見到諸法時,能看作幻相。若見 到諸法,相信它是自性存在,就是被 真實執著欺騙了。所以,修習空性的 信眾們,不要被自己所現的真實欺騙 了;內心不應該散亂,應保持一種無 自性的正見,才不會被所現的真實相 所轉。根本定通達無自性之后,后得 智看萬相時,會覺得所現與實際存在


83 不符,會有如夢如幻的感受,再以如夢 如幻的覺受引生諸法無自性的定解,如 此乃根本定和后得智互相雙運。 46 見心有二相 世間出世間 由我執輪迴 自證則解脫 暫時汙垢有三種狀態:暫時汙垢 未清淨狀態、已經去除了部分暫時汙 垢的狀態、徹底斷除暫時汚垢狀態。 一般而言,俱生原始明光分為未清淨 及清淨二種。「見心有二相」,如粗 分意識有世間及出世間二種性相,細 微意識—明光也具有暫時汙染及遠離 暫時汙染二相。具有暫時汙染、未清 淨的俱生原始明光,是因為粗分意識 有我執,被我執束縛,所以無法由輪


84 迴中解脫。「由我執輪迴,自證則解 脫」,我執所執境的正對治—無我 見,也就是透由了解心的究竟性質而 獲得涅槃。 47 息貪是涅槃 盡斷嗔及癡 滅彼即是佛 亦是有情皈 涅槃分為斷除部份障礙的涅槃及 斷除一切障礙的涅槃。「息貪是涅 槃」,一般而言,要斷除三毒的煩惱 才能獲得涅槃,為何這裡特別針對貪 而說「息貪」能獲得涅槃呢?因為經 中說貪讓我們墮落輪迴,而且在有部 宗說聖者的種性是無貪。凡夫因為貪 而墮落輪迴,所以輪迴主要是由貪造 成的。


85 菩薩為了利益眾生,有時候會善 巧地以貪為助伴行利眾事業,所以貪 並不是全都是過失,而嗔是一定要遮 擋的。此處的「癡」是不了解實相的 無明,或實有執所留植的習氣。若此 等徹底斷除,則是「盡斷嗔及癡,滅 彼即是佛,亦是有情皈」。 48 依了悟迷執 由身起一切

自分別纏縛 自悟得脫離 無明是對身口意三門的任何境皆

見為實有而執著,由此分別妄念使我 們一直在輪迴中。若能了悟我及我所 依的五蘊是無自性,將會獲得解脫。 49 菩提非近遠 非來亦非去

于煩惱牢籠 唯是見不見


86 若了悟空性,菩提將不再遙遠, 不了悟空性,菩提離我們就很遙遠, 菩提之遠近是由了悟或不了悟空性而 有差別。 「非來」,如果認為菩提是透過 佛陀加持而可以得到,抱持著等待佛 陀加持即可的想法,這種想法是錯誤 的。「亦非去」,如果認為菩提是一 個地方,能向彼去,這也是錯誤的想 法,菩提不是一個地方。 「于煩惱牢籠,唯是見不見」, 「牢籠」是有缺點之意。了解煩惱及 煩惱是有缺點才是重要的。透過空性 的道理了知煩惱是有缺點但可以被剷 除,則能見菩提,因為已經見到能正


87 對治煩惱的空性;不了知煩惱的缺 點—實有執著的所執是顛倒的,則不 能見菩提,因為不見空性的緣故。 50 若住智慧燈 能最勝息滅

恆常住于我 諸經藏是說 諸經藏是說,了悟空性使內心暫

時汙垢(恆常住于我的實執戲論等)熄 滅,最后獲得菩提。 51 十力于孩童 加持同初月

具煩惱有情 不能見善逝 了悟空性之后,自心續流慢慢清

淨,會得到佛陀的加持。具粗重煩惱 的有情,由于汙垢障蔽,不能見如 來。


88 52 如是諸餓鬼 見大海干涸

無明覆蓋之 妄計無諸佛

53 劣卑福鮮少 世尊何能為

如于盲掌中 置放珍貴寶

54 諸造褔有情 光明且殊勝

三十二燦爛 世尊現其前

55 依怙其色身 安住于多劫

為調有情故 界非成別異 第五十五句,這不是指諸佛法身

皆相同,是說雖然法界是同一味,但 諸佛的相續是不同,有種種色身行 相。 56 心境了達后 于此入止觀

若自證清淨 諸地其體性


89 此說法身的殊勝。原始明光已經 淨除一切實執所留下的習氣—所知 障,此時永遠安住在現證空性的三摩 地中,絕不會再出定;在現證空性的 根本定中,又能夠了解到盡所有法, 因為一切世俗相都能如實了知,所以 根本定和后得智已融為一體;佛以一 智觀待二境(如所有境、盡所有境),而 有二種了達的相(勝義相、世俗相)。 57 大自在勝地 密嚴此莊嚴

吾說三意識 是一並相融 「大自在」指十地。「三意識」

是指十地菩薩的圓滿、密嚴淨土莊 嚴、十地菩薩的智慧法性。亦有指作 者、作事、作處的解釋。


90 薩迦派的卻登大師有其他的解 釋。這位大師是位很有修行的學者, 在論典中說到他空的主張,並曾破斥 薩迦班智達所造的《三律儀論》,但 被另一位學者—果然巴—反駁。有位 對因明非常有研究的外國人曾讚嘆卻 登關于量的解釋,但我沒看過。這位 大師曾作過《法界讚》的注釋,他解 釋「三意識」,指的是報身功德、密 嚴淨土莊嚴、十地菩薩的智慧法界。 58 孩童中遍知 聖者中多種

大自在光佛 何為劫壽因 因應凡夫不同的根器,佛陀就會

示現不同的身相度化之。只要凡夫的 因緣成熟,佛陀就會示現,如示現


91 橋、石頭、花草等,幫助他們。 聖者分聲聞聖者、緣覺聖者、菩 薩聖者、佛聖者。對聲聞、緣覺聖 者,佛陀示現勝應身相,滿足他們的 需求。對菩薩聖者,佛陀示現報身 相,唯有菩薩才能見到佛的報身,聲 聞緣覺則無法見到,所以說「聖者中 多種」。 「大自在光佛」,大自在是具二 清淨的法身,無量光佛之無量是報身 的意思。 「何為劫壽因」,乃至虛空未盡 之前,法身都安住,因此沒有時間的 限制。


92 59 外之聖賢者 于無量劫中 何能護其命 諸有情壽命 60 其因復無盡 其果亦無盡 由無相分別 是為慧善住 61 菩提非近遠 非來亦非去 無有六境相 如實見真實 「菩提非近遠,非來亦非去」, 前已解釋過了。了解空性,菩提就離 我們很近;不了知空性,菩提就離我 們很遙遠。 「無有六境相,如實見真實」, 反覆串習六根六境的究竟性,專注空 性時,一切世俗幻相將慢慢消除,之 后如《中論》所說,遠離一切實執戲 論,而獲得涅槃,所以空正見的觀修


93 能獲得清淨法身。 62 如水乳混淆 置于器皿中

鵝吸飲牛乳 而非飲其水

63 如諸煩惱覆 于身智一體

瑜伽師取智 無知則棄之 牛奶與水混雜時,天鵝能只取水

中的奶喝,不會把水一起喝掉。俱生 原始明光的續流雖有妄念覆蔽,但明 光現起時,瑜伽師只取所需要的智慧 為道用,排除負面的妄想等,無明者 則捨棄智慧。 64 若我我所執 乃妄執外境

了見二無我 有種則息滅 有了我執、我所執,執自身或外


94 境實有,會使煩惱更加堅定,故輪轉 三有。若觀修人無我及法無我,即能 滅除輪迴的種子—實執。 65 是故佛涅槃 淨常善基淨

童愚計二者 瑜伽住無二 佛陀斷除了煩惱障和所知障而得

涅槃,故「淨」。佛永遠清淨,安住 在輪迴和涅槃不二的法性中,所以「 常」。「善」指由無漏智慧而累積 的善法。「計」就是執著,執著二 種相—所取的色法和能取的意識為實 有,瑜伽者不會安住在這二種執著。 66 多種苦行施 律儀有情攝

利有情忍辱 三者令界增


95 行布施自己的身財善根等難行, 以律儀行善法攝受有情,為利益一切 有情而行忍辱,此三種行能增長佛種 性。 67 于諸法精進 于禪定入心 智慧恆堅固 此亦菩提長 智慧有多種,此處指般若智慧— 了解空性的智慧。如來藏的增長是于 諸法精進于禪定與般若。 六十六、六十七,此二頌是說六 度。 68 方便兼智慧 誓願極清淨

住力之智慧 界增長四法 有些經典說十波羅蜜多,就是六


96 度加上能增長如來藏的「方便、願、 力、智」四度。 69 不禮菩提心 此說是惡說

若無菩提心 法身亦不生 此偈解釋大乘法是佛說。小乘認

為大乘非佛說,主要的原因是大乘經 有「出家眾可禮在家菩薩眾」,這與 戒律不符合,還有「若初發心菩薩在 馬車中,卻無人駕馭馬車,佛陀可以 駕這輛馬車」,這也很不合理,就以 種種理由說大乘非佛說。所以這個偈 頌說大乘法是佛說,因為若否定了菩 提心,就永遠不會有法身,若沒有法 身佛將不再說法了,因為佛是由智慧 法身應所化之根機才為報身、化身而


97 說法,智慧法身要有菩提心才能成 就。 70 嗔蔗種無用 卻欲享糖味 若無蔗種子 糖則不能生 71 如守護蔗種 珍惜且培養 由此必得生 諸蔗糖砂糖 72 善護菩提心 珍惜且培養 生起阿羅漢 亦證諸佛果 73 如同稻穀種 農夫守護之 勝解大乘者 諸如來守護 因為有菩提心,故菩薩能累積利 益有情的廣大資糧,成就佛果位。因 此,才能以佛語使聲聞緣覺證得阿羅 漢果位。三乘的果位,皆由菩提心而 生。


98 74 如下弦十四 能稍見月亮 勝解大乘者 能稍見佛身 75 如見月初光 剎那剎那增 見登地菩薩 漸漸而增長 76 如上弦十五 月亮極圓滿 若初地究竟 法身明圓滿 內心的汙垢是暫時性,必須經由 正相違的對治才能慢慢減少,最后完 全斷除,其斷除方式並不像光明一 現,黑暗立刻消失般。 初學者修學大論典的內容,漸能 相信佛果是可以獲得的。如果能反覆 串習觀修空正見,則粗分的煩惱會減 少。如果配合菩提心的觀修,心就不 會被愛我執寵壞,能較具慚愧心。愛


99 我執的行為肆無忌憚,若觀修菩提 心,愛我執也會收斂,心變得較為溫 柔。由此可見修學菩提心,內心會逐 漸轉變。之后再配合止觀雙運修學空 性,就會慢慢了解斷除煩惱之解脫是 存在的。 如同每月初一,只能見到上弦月— 月亮的一小部分。同樣的,最初現證空 性時,因為已經斷除了某些煩惱,如遍 計執,屬于分別的煩惱永不再現起,能 見到法身的某部分。如是修空斷二障, 地道功德漸漸增長,從初地、二地至 十地,就好像月亮初一至十五漸漸圓 滿,直到金剛喻定的第二剎那,成就 佛果位,就圓滿法身功德。


100 77 于佛法僧寶 恆堅固勝解

此心善發后 不退反復生 這是說大乘資糧道,為利一切有

情而發心,發心后依各種廣大資糧的 配合令此心增長。如同《現觀莊嚴 論》說:「發心為利他,求正等菩 提。」說到發心相應的二十二種譬 喻,如大地之發心,如金之發心, 如月之發心等。經由累積種種廣大資 糧,增長菩提的發心。當生起菩提 心,就是大乘資糧道。 在資糧道累積無邊資糧,從資糧 道下品轉為中品,中品轉為上品。一 般而言,中品資糧道一定要生起空正 見,這是下限。從資糧道中品以上,菩


101 提心就非常堅固了。上根菩薩在大悲心 生起前,就生起空正見,再由空正見而 生起悲心。當然這是對趣入大乘者而 說,主要是以上根者的修持次第。 至于上根和下根的差別,是如 《現觀莊嚴論》所說,于加行道生起 不退轉功德,是上上根者;上根者是 初地見道時獲得不退轉功德;下根者 于八地獲得不退轉功德。 如果是初學者則依次第,由暇滿難 得義大、念死無常減少對今世的貪著。 前面先講到暇滿,后說到皈依, 必須依皈依而行。我們所皈依的對象 是導師釋迦世尊,但是我們無法親見


102 世尊,然而可見釋迦世尊的代表—上 師,而從上師處聽聞世尊當時對弟子 所說的法,因此說到依止善知識等。 由思惟業果及輪迴過患,減少對 后世的貪著。如是,再觀想自他換的 利益、愛我執的過患及愛他心的功 德,而減少愛我執;思惟無我而減少 我執。如是觀修道次第。 78 斷除諸黑基 善持白基法 爾時了悟彼 謂其是歡喜 此說加行道及初地歡喜地。加行 道分煖、頂、忍、世第一法,漸次地 觀修,斷除了對色法及能執—意識— 的實執,現證空性的當下,便獲得初 地—歡喜地。


103 79 貪等種種垢 恆常具垢染

無垢淨除故 謂是離垢地 此是二地離垢地。

80 絕斷煩惱網 無垢慧極明

滅除無量暗 此是發光地 此是三地發光地。

81 常淨光而明 斷除散亂相

智光極圍繞 此地是焰慧 此是四地燄慧地。

82 諸明技工藝 多種禪定相

煩惱極難斷 斷故極難勝 此是五地難勝地。

83 三種菩提果 含攝諸圓滿


104

承許盡生滅 乃為現前地 此是六地現前地。

84 輪迴貌恆常 光明網照曜

跨越苦海泥 謂此是遠行 此是七地遠行地,斷除了一切實

執煩惱。 85 佛定論于此 趣入本智海

無勤任運成 魔眷不能動 此是八地不動地。開始斷除所知

障,所知障由八、九、十地斷除, 八、九、十地又稱為清淨三地。 86 四種無礙智 于眾說法言

瑜伽者圓滿 此地名善慧


105 此是九地善慧地。 87 本智體性身 無垢等虛空

由諸佛執持 法雲恆常現 此是十地法雲地。十地菩薩利眾

事業幾乎與佛相等,唯一差別是佛陀 能在入根本定中,同時廣大利益一切 有情。佛的根本定和后得智同時任 運,十地菩薩則無法做到。十地菩薩 得了法雲地之后,再由金剛喻定對治 最細微的所知障,這時候入根本定 之后不再出定,順著根本定的續流, 第二剎那斷除一切所知障,圓滿佛果 位。之前無明習氣種子及無漏業形成 的意生身,轉成為佛陀的色身;而禪 定于金剛喻定的心成為佛陀智慧法身。


106 88 諸佛之法處 遍持行為果

故轉依爾時 稱名為法身

89 離習不可思 輪習可思議

汝極不思議 何者能知汝

90 遠超語行境 非諸根行境

意知所通達 隨一作禮讚 斷除習氣的內容,真是不可思

議,非言思境。 91 以次入形式 諸聞名佛子

以法雲本智 見法性空理

92 爾時除亂心 超越輪迴籠

善安住于此 大蓮華性墊

93 數珍寶葉光 所欲求花蕊

由俱胝蓮華 廣大而環繞


107 94 十力所圓滿 無畏正教授 佛法不思議 離戲無退失 95 由善行諸業 勤積福德慧 滿月眾星拱 環繞且安住 96 佛陀掌中日 無垢寶光照 灌頂于佛子 遍賜予灌頂 97 大瑜伽住此 迷惑令劣世 承受苦難迫 由天眼見后 98 其身諸光芒 無勤而生起 入愚癡暗者 開啟諸其門 99 有余涅槃者 皆欲無余涅 此即是涅槃 無垢心轉換 100 諸有情無物 本質亦其境 見其是菩薩 極無垢法身 101 于無垢法身 住有本智海


108

如多種珠寶 饒益諸有情 安住根本定中,又能隨順眾生根

性行廣大利益;乃至虛空未盡之前, 因為菩提心的緣故,只要眾生存在, 佛會在根本定中任運行利眾的誓願。 《中觀四百論》說:「先遮非福 業,中應除我執,后斷一切見,知此 為智者。」我們要成就最究竟的目標 是一切遍智,而一切遍智是個遙遠的 目標,需要多生依暇滿人身的工具修 學方便智慧才能獲得。所以每一世的 今生都要為了使后世能再得到暇滿人 身,而要好好準備。為了后世不因為 造惡業而墮落三惡道,以至于阻斷了 追求一切遍智的目標,所以「先遮非


109 福業。」先遮擋不善業,才不會被惡 業所引而墮入三惡道,以這樣來排除 在成佛路上最初的障礙。所以,第一 要斷除損害他人的惡業,也就是要斷 除由粗猛煩惱所造成的身口惡業,不 斷除的話,自己后世很難獲得善趣, 更遑論得暇滿身。第一步做好,第二 步「中應除我執」,要追究煩惱的根 本,觀察煩惱從何而生。煩惱的根本 是我執,我執就是對真實義的無明, 要由通達無我的空正見對治。第三 步,在斷除一切煩惱后,還要斷煩惱 遺留下的習氣等所知障。除了無我 空正見之外,輔以菩提心所生廣大的 福德資糧,才能根除煩惱所留下的 習氣—所知障,如此可以得到一切遍


110 智。能按照《中觀四百論》所說,如 此觀修是學者的善巧,能如是觀修者 說為智者,因為整個佛法內容都包括 在此偈中。 實修道次第的第一步就是斷十惡 業、行十善道。如果先了解整個道次 第的輪廓,我們走在這條道上會更有 心力、更有勇氣,更直接快速,也能 免除走上冤枉路。例如斷除殺業的善 行,每個地方都有法律禁止殺人,如 果只是因為殺人要坐牢或被判死刑, 而防護自己不殺人,只是懷抱這種意 樂而持不殺,與佛法的精神是不相應 的。如果如外道,認為造物主存在, 因為造物主說不准殺人,而行不殺生


111 的善業。以內道來說,是因為皈依而 行不殺生的善業;或為了后世能得增 上生而行不殺生的善業;或為了個人 解脫而行不殺生的善業;或為了成就 一切遍智,因為愛他人,所以不應殺 他人,以此意樂而行不殺生的善業。 同樣是不殺生的善業,因為意樂層次 不同,所累積的善業力量有很大的差 別。雖然要一步一步行道次第,沒有 一步登天的可能,但事先能了解整個 道次第的話,在走第一步時,才會做 得更好。 在經論中有種種簡略的修心文, 如《佛子行三十七頌》,要好好學 習,先讓自己了解其內容,再配合于


112 每一日生活中實踐。行任何善行時,意 樂上盡量讓自己刻意地想:「為利益一 切有情,我必須成就無上菩提,所以行 此善行。」刻意的由菩提心攝持而行善 法,慢慢所累積的功德就不可思議。 仔細思惟《法界讚》及《釋菩提 心論》,我們會了知解脫及一切遍智 是存在的,因為《釋菩提心論》所說 的空性道理及菩提心的內容,使自己 相信解脫是可以成辦的,因為空正見 能斷除煩惱;一切煩惱的根本是無 明,無明是于人我、法我執為真實, 真實執著可由無我空正見斷除,因為 二者所執是正相違。既然煩惱可斷, 在菩提心和空正見配合下,就可以斷


113 除煩惱所留下的習氣—所知障,因此 我們也是可以成辦佛陀的斷證功德。 再加上《法界讚》說到煩惱的染汙 是暫時的覆蔽,內心原始明光永遠存 在,所以內心的功德經由不斷地修習 可以持續增長,最后達到圓滿。由學 習大論典的內容,我們可以相信佛果 不是憑空捏造的,而且與自己可以很 接近,因為已經了解成佛的因緣,而 且自己有能力可以成辦,所以佛果就 不是那么遙遠。 薩迦派有說到四證量—經證量、 論證量、上師證量、覺受證量。自己 修學時沒有特殊覺受,但有一般的粗 淺覺受,將修法者與未修法者作比


114 較,就可以知道修法的覺受存在。例 如學習過藏傳佛法的修心者,罹患癌 症決定會死時,他會覺得:「沒有關 係,我要承擔宿業。」下定決心已, 面對死亡就不會有畏懼感,這是因為 有修心的關係。我認識的朋友有是癌 症患者,卻連「癌症」二字都不敢 說,二者差別很大。因此,我們修法 時內心雖無特別覺受,但至少會有膚 淺的覺受,這已經證明修法之后確有 不同。由個人的覺受可以推測殊勝的 覺受證量是存在的,由這種覺受證明 有上師證量,進而證明有論證量,再 證明有佛陀的經證量。雖然理由是大 論典說的,但是以個人相信的次第, 也就是由個人覺受證量而相信上師證


115 量,由上師證量而相信論證量,由論證 量而相信經證量,內心因此生起解脫、 一切遍智不是不存在的堅固定解。 佛法一直強調斷除增益及損減二 邊而入中道。佛法是針對實際情況解 釋,生活上的痛苦或快樂是從那裡 來?要如何減少痛苦、增長快樂?教 理是依實際狀況去解釋,而不是捏造 的。我一直強調基道果,基就是認清 實際情況是怎樣,因此而有修道的次 第,及最后證得的果位。總之,實際上 存在,如果認為它是沒有的,這叫損減 見;不存在的卻認為有,這是增益見。 遠離了增益見與損減見,配合實際狀況 行取捨之道,就能趣入佛果位。


116 實際情況不了解,會把沒有的視 為有的增益執,及把有的視為沒有的 損減執。所謂減損執,如認為只有現 在存在,未來不存在。有損減執會帶 來無法想像的嚴重后果,因為只想到 現在,絕對不會為未來著想,眼前有 利于我的就做,不想別人,甚至自己 未來會有什么后果都不想,有可能什 么壞事都敢做,或認為沒有后世。或 許沒有足夠的理由或證據證明后世存 在,但是也沒有足夠理由否定后世存 在。例如明光續流能延續到后世,如 果要否定這說法,不能因為自己不知 道而否定,要舉出強而有力的理由否 定。很多人因為自己不了解就說沒 有,這是因為他有損減的邪見,如此


117 一來,今生即使擁有順緣也不會為后 世作準備,白白錯失機會。同樣的, 一個人如果沒有業果觀念,就不會想 到他人,永遠只想到自己,對自己有 利益就盡量爭取,為了自己好,什么 事都做得出來。目前世界上有很多人 都持這種想法,只看暫時利益,因此 造成許多問題,這都是因為內心有減 損的邪見存在。 把沒有的視為有的增益執也會帶 來許多問題,比如內心會產生許多的 疑慮、妄想等。如《釋菩提心論》有 說,外道把不是常一自主的我認為是 常一自主的,因為堅定了我執,由我 執而生的貪嗔就更強烈了,像這樣的


118 增益執是要斷除的。又如有部宗、經 部宗主張有無方分微塵,因此更加堅 固對色法的真實執著,這是增益執所 生。唯識派認為無外境,却執內心實 有,因為強調意識是真實有,所以對 內心的執著更堅固,這也是由增益執 而生。自續派認為諸法皆由無害識安 立而有,不是單從境本身不共之相而 有,但他們又說無害識是于所見境的 自相是量,因為見諸法是自相有,因 此而執著諸法從境上而有,面對境的 好壞自然產生貪嗔,這種細微的自相有 執,在沒有空正見的對治下,它所帶來 的貪嗔仍然存在,若有貪嗔就無法斷除 輪迴,其問題也是來自有增益執。


119 中觀應成派的見解最究竟,主張 一切法不是從境上有,是唯名言安立 而有。所謂自性有,就是從境上以自 己不共之力而有。反之,自性空而 有,就是緣起有,就是從境上自力沒 有然依他力而有;因為以正理觀察 后,認知到境上不存在真實的自性, 所以貪嗔的生起就沒有了基礎,這種 微細的甚深緣起才真正符合實際的狀 況。所以佛說了此甚深法門,由緣起 有遠離增益的常邊,由自性空遠離損 減的斷邊,不落二邊而入中道。 佛教內部四宗經常相互辯論,原 因就是為了讓弟子們能更清楚、更深 入了解實際情況啊!


120 譯者蔣揚仁欽簡歷

本名黃春元,一九七七年出 生。自一九九六年起,擔任尊者 達賴喇嘛的漢語口譯至今。一九 八九年,前往北印度達蘭薩拉辯 經學院(Institute of Buddhist Dialectics)學習長達十四年的五 部大論、四大教派的高等教育,最 后以〈心與空〉的哲碩論文,獲取 甲級成績及「無別大教授師」之學 位。二○一四年取得哈佛文理學院 (Harvard GSAS)的博士學位。著 有《我的上師達賴喇嘛》、《自己 的路,勇敢的走》;譯有《善言初 慧擇眼》、《覺燈日光》、《達賴 喇嘛尊者開示佛子行三十七頌》、


121

《佛法科學總集》等。 相關著作:《佛法科學總集—— 廣說三藏經論關于色心諸法之科學 論述(兩冊)》。 人生縮影:從有記憶以來,家 裡的經濟情況就非常好。我們住的 是別墅,家中有的是假山魚池,和 昂貴的家具,生活可說是無憂無 慮。大概在我三、四年級的時候, 父母親因為替人作保,家中的經濟 狀況突然有了轉變。那時候父母親 不但沒有埋怨拖累他們的朋友,反 而說這一定是自己前世造的惡業, 而今業果成熟才會如此。家中也沒 有因突如其來的經濟變化而愁雲慘 霧,印象中也不曾聽到父母親埋怨


122

每天燒香拜佛還遇到這些倒楣事, 他們反而更精進學習佛法,這一 點,父母親的人生觀和藏人有些相 似。


123

༄༅།།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་བསྟོད་པ། ༄༅།།རྒྱ་གར་སྐད་ད།ུ དྷརྨ་དྷཱ་ཏུ ་སྟ་བཾ། བོད་སྐད་ད།ུ ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་བསྟོད་པ།

འཕགས་པ་འཇམ་

དཔལ་གཞོན་ནརུ ་གྱུར་པ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།

།གང་

ཞི ག་ཀུན་ད་ུ མ་ཤེས་ན། །སྲིད་པ་གསུམ་ད་ུ རྣམ་འཁོར་

བ། །སེམས་ཅན་ཀུན་ལ་ངེས་གནས་པའི། །ཆོས་ཀྱི་ དབྱིངས་ལ་ཕྱག་འཚལ་འདདུ ། །གང་ཞི ག་འཁོར་བའི་

རྒྱུར་གྱུར་པ། །དེ་ཉིད་སྦྱང་བ་བྱས་པ་ལས། །དག་པ་ དེ་ཉིད་མྱ་ངན་འདས། །ཆོས་ཀྱི་སྐ་ུ ཡང་དེ་ཉིད་དོ། །ཇི་ ལྟར་འོ་མ་དང་འདྲེས་པས།

།མར་གྱི་སྙངི ་པོ་མི ་སྣང་

བ།།དེ་བཞི ན་ཉོན་མོངས་དང་འདྲེས་པས།

།ཆོས་ཀྱི་

དབྱིངས་ཀྱང་མི ་མཐོང་ངོ་། །ཇི་ལྟར་འོ་མ་རྣམ་སྦྱངས་


124

པས། །མར་གྱི་སྙངི ་པོ་དྲི་མེད་འགྱུར། །དེ་བཞི ན་ཉོན་

མོངས༌རྣམ་སྦྱངས་པས།

།ཆོས་དབྱིངས་ཤི ན་ཏུ ་དྲི་

མེད་འགྱུར། །ཇི་ལྟར་མར་མེ་བུམ་ནང་གནས། །ཅུང་ ཞི ག་སྣང་བར་མི ་འགྱུར་བ། །དེ་བཞི ན་ཉོན་མོངས་བུམ་

ནང་གནས། །ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཀྱང་མི ་མཐོང་ངོ་། །

ཕྱོགས་ནི་གང་དང་གང་དག་ནས།།བུམ་པ་བུ་ག་བཏོད་

གྱུར་པ། །དེ་དང་དེ་ཡི ་ཕྱོགས་ཉིད་ནས། །འོད་ཀྱི་རང་

བཞི ན་འབྱུང་བར་འགྱུར།

།གང་ཚེ ་ཏིང་འཛི ན་རྡོ་རྗེ་

ཡི ས། །བུམ་པ་དེ་ནི་བཅག་གྱུར་པ། །དེ་ཚེ ་དེ་ནི་ནམ་ མཁའ་ཡི ༑ །མཐར་ཐུ ག་བར་ད་ུ སྣང་བར་བྱེད། །ཆོས་

ཀྱི་དབྱིངས་ནི་སྐྱེ་མ་ཡི ན།

།ནམ་ཡང་འགག་པར་

ུ ་རྣམས་ཀུན་ད་ུ ཉོན་མོངས་མེད། ། འགྱུར་བ་མེད།།དས ཐོག་མ་བར་མཐར་དྲི་མ་བྲལ།

།ཇི་ལྟར་རི ན་ཆེན་བཻ་


125

ུ ་རྣམས་ཀུན་ད་ུ འོད་གསལ་ཡང་། །རྡོ་ཡི ་ ཌྰུརྱ། །དས ནང་ན་གནས་གྱུར་ན། །དེ་ཡི ་འོད་ནི་གསལ་མ་ཡི ན། །

དེ་བཞི ན་ཉོན་མོངས་ཀྱིས་བསྒྲིབས་པའི།།ཆོས་དབྱིངས་ ཤི ན་ཏུ ་དྲི་མེད་པའང་། །འཁོར་བར་འོད་ནི་གསལ་མ་ ཡི ན། །མྱ་ངན་འདས་ན་འོད་གསལ་འགྱུར། །ཁམས་ ཡོ ད་ན་ནི་ལས་བྱས་པས། །ས་ལེ་སྦྲམ་དག་མཐོང་བར་

འགྱུར། །ཁམས་མེད་ན་ནི་ལས་བྱས་ན། །ཉོན་མོངས་

འབའ་ཞི ག་བསྐྱེད་པར་ཟད།།ཇི་ལྟར་སྦུན་པས་གཡོ གས་

གྱུར་པས།

།སོ་བ་འབྲས་བུར་མི ་འདོད་ལྟར།

བཞི ན་ཉོན་མོངས་ཀྱིས་གཡོ གས་པས།

།དེ་

།དེ་ནི་སངས་

རྒྱས་ཞེས་མི ་བརྟག །ཇི་ལྟར་སྦུན་པ་ལས་གྲོལ་ན། ། འབྲས་ཉིད་སྣང་བར་འགྱུར་བ་ལྟར།

།དེ་བཞི ན་ཉོན་

མོངས་ལས་གྲོལ་ན། །ཆོས་ཀྱི་སྐ་ུ ཉིད་རབ་ཏུ ་གསལ། །


126

ཆུ་ཤི ང་སྙངི ་པོ་མེད་དོ་ཞེས། །འཇིག་རྟེན་ན་ནི་དཔེར་

བྱེད་ཀྱང་། །དེ་ཡི ་འབྲས་བུ་སྙངི ་པོ་ཉིད། །མངར་པོ་ཟ་

བར་བྱེད་པ་ལྟར། །སྙངི ་པོ་མེད་པའི་འཁོར་བ་ལས། །

ཉོན་མོངས་གཟེབ་དང་བྲལ་གྱུར་ན།

བུ༌སངས་རྒྱས་ཉིད།

།དེ་ཡི ་འབྲས་

།ལུས་ཅན་ཀུན་གྱི་བདདུ ་རྩིར་

འགྱུར། །དེ་བཞི ན་ས་བོན་ཐམས་ཅད་ལས། །རྒྱུ་དང་ འདྲ་བའི་འབྲས་བུ་འབྱུང་། །ས་བོན་མེད་པར་འབྲས་

ཡོ ད་པར། །ཤེས་ལྡན་གང་གི ས་སྒྲུབ་པར་ནསུ ༑ །ས་ བོན་གྱུར་པ་ཁམས་དེ་ཉིད། །ཆོས་རྣམས་ཀུན་གྱི་རྟེན་

ད་ུ འདོད།

།རི མ་གྱིས་སྦྱངས་པར་གྱུར་པ་ལས།

སངས་རྒྱས་གོ་འཕང་ཐོབ་པར་འགྱུར། །དྲི་མེད་ཉི་མ་

ཟླ་བ་ཡང་། །སྤྲིན་དང༌ཁུག་རྣ་ད་ུ བ་དང་། །སྒྲ་གཅན་

གདོང་དང་རྡུལ་ལ་སོགས། །སྒྲིབ་པ་ལྔ་ཡི ས་བསྒྲིབས་


127

པར་གྱུར། །དེ་བཞི ན་འོད་གསལ་བ་ཡི ་སེམས། །འདོད་

དང་གནོད་སེམས་ལེ་ལོ་དང་། །རྒོད་པ་དང་ནི་ཐེ་ཚོ མ་ སྟེ། །སྒྲིབ་པ་ལྔ་ཡི ས་བསྒྲིབས་པར་གྱུར། །ཇི་ལྟར་མེ་ ཡི ས་དག་པའི་གོས། །སྣ་ཚོ གས་དྲི་མས་དྲི་མ་ཅན། །

ཇི་ལྟར་མེ་ཡི ་ནང་བཅུག་ན།

མི ན་ལྟར༑

།དྲི་མ་ཚི ག་འགྱུར་གོས་

།དེ་བཞི ན་འོད་གསལ་བ་ཡི ་སེམས།

འདོད ་ཆགས་ལ་སོ ག ས་ད ྲི ་ མ་ཅན།།ཡེ ་ཤེ ས ་མེ ་ ཡི ས༌ཉོན་མོངས་བསྲེག

།དེ་ཉིད་འོད་གསལ་མ་ཡི ན་

ནོ།།སྟོང་པ་ཉིད་ནི་སྟོན་པའི་མདོ།

།རྒྱལ་བས་ཇི་སྙདེ ་

ཁམས་དེ་ཉམས་པར་བྱེད་མ་ཡི ན།

།ས་ཡི ༌དཀྱིལ་ན་

གསུངས་པ་གང་། །དེ་དག་ཀུན་གྱིས་ཉོན་མོངས་ལྡགོ ། ཡོ ད་པའི་ཆུ། །དྲི་མ་མེད་པར་གནས་པ་ལྟར། །ཉོན་ མོངས་ནང་ན་ཡེ ་ཤེས་ཀྱང་། །དེ་བཞི ན་དྲི་མ་མེད་པར་


128

གནས། །ཆོས་དབྱིངས་གང་ཕྱིར་བདག་མ་ཡི ན། །བུད་

།གཟུང་བ་ཀུན་ལས་

མེད་མ་ཡི ན་སྐྱེས་པའང་མི ན།

རྣམ་གྲོལ་བ། །ཇི་ལྟར་བདག་ཅེས་བརྟག་པར་བྱ། །

།བུད་མེད་སྐྱེས་པ་

ཆགས་པ་མེད་པའི་ཆོས་ཀུན་ལ། དམི གས་མ་ཡི ན།

ུ ་ །འདོད་ཆགས་ཀྱིས་ལྡངོ ས་གདལ

བྱའི་ཕྱིར། །བུད་མེད་སྐྱེས་པ་ཞེས་རབ་བསྟན། །མི ་ །བྱ་བ་གསུམ་པོས་

རྟག་སྡག ུ ་བསྔལ་སྟོང་པ་ཞེས།

སེམས་སྦྱོང་བྱེད། །མཆོག་ཏུ ་སེམས་ནི་སྦྱོང་བྱེད་པའི།།

ཆོས་ནི་རང་བཞི ན་མེད་པ་ཡི ན། །ཇི་ལྟར་སྦྲུམ་མའི་ལྟ་ོ

ན་བུ། །ཡོ ད་ཀྱང་མཐོང་བ་མ་ཡི ན་པ། །དེ་བཞི ན་ཉོན་

མོངས་ཀྱིས་གཡོ གས་པའི།

།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཀྱང་

མཐོང་མ་ཡི ན།།བདག་དང་བདག་གི ་རྣམ་རྟོག་དང་། །

མི ང་གི ་འད་ུ ཤེས་རྒྱུ་མཚན་གྱིས།

།རྣམ་རྟོག་བཞི ་པོ་


129

འབྱུང་བ་ཡང་།

།འབྱུང་དང་འབྱུང་ལས་གྱུར་པས་

སོ།།སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་སྨནོ ་ལམ་ཡང་།

མེད་ཅིང་མཚན་ཉིད་མེད།

།སྣང་བ་

།སོ་སོར་རང་རི ག་སྦྱོར་

ལྡན་ཉིད། །སངས་རྒྱས་རྟག་པའི་ཆོས་ཉིད་ཅན། །ཇི་ ལྟར་རི ་བོང་མགོ་ཡི ་རྭ།

ལྟར།

།བརྟགས་པ་ཉིད་དེ་མེད་པ་

།དེ་བཞི ན་ཆོས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ཀྱང་༑

བརྟགས་པ་ཉིད་དེ་ཡོ ད་མ་ཡི ན། །ཕྲ་རབ་རྡུལ་གྱི་ངོ་བོ་

ཡི ས། །གླང་གི ་རྭ་ཡང་དམི གས་མ་ཡི ན། །ཇི་ལྟར་སྔནོ ་

བཞི ན་ཕྱིས་དེ་བཞི ན། །དེ་ལ་ཅི་ཞི ག་བརྟག་པར་བྱ། །

བརྟེན་ནས་འབྱུང་བར༌གྱུར་པ་དང་། འགག་པར་འགྱུར་བས་ན།

།བརྟེན་ནས་

།གཅིག་ཀྱང་ཡོ ད་པ་མ་

ཡི ན་ན། །བྱིས་པ་ཇི་ལྟར་རྟོག་པར་བྱེད། །རི ་བོང་བ་

གླང་རྭ་ཡི ་དཔེས། །ཇི་ལྟར་བདེ་གཤེགས་ཆོས་རྣམས་


130

ཉིད༑ །དབུ་མ་ཉིད་ད་ུ སྒྲུབ་པར་བྱེད། །ཇི་ལྟར་ཉི་ཟླ་

སྐར་མའི་གཟུགས། །དང་བའི་སྣོད་ཀྱི་ཆུ་ནང་ད།ུ ། གཟུགས་བརྙན་མཐོང་བར༌གྱུར་པ་ལྟར། །མཚན་ཉིད་ རྫོགས་པའང་དེ་དང་འདྲ།

།ཐོག་མ་བར་དང་མཐར་

ལྟར་བདག་མེད་པའང་།

།ཇི་ལྟར་བདག་དང་བདག་

དགེ་བ། །བསླུ་བ་མེད་ཅིང་བརྟན་པ་ཡི ། །གང་ཞི ག་དེ་ ུ ་སུ་ཆུ། །དྲོའ་ོ ཞེས་ནི་ གི ར་བརྟག །ཇི་ལྟར༌སོ་གའི་དས ུ ་སུ་ནི། །གྲང་ངོ་ རྗོད་པར་བྱེད། །དེ་ཉིད་གྲང་བའི་དས ཞེས་ནི་བརྗོད་པ་ཡི ན།

།ཉོན་མོངས་དྲ་བས་གཡོ གས་

པ་ནི། །སེམས་ཅན་ཞེས་ནི་བརྗོད་པར་བྱ། །དེ་ཉིད་ ཉོན་མོངས་བྲལ་གྱུར་ན། །སངས་རྒྱས་ཞེས་ནི་བརྗོད་

པར་བྱ། །མི ག་དང་གཟུགས་ལ་བརྟེན་ནས་ནི། །དྲི་མ་

མེད་པའི་སྣང་བ་འབྱུང་། །སྐྱེ་མེད་འགག་པ་མེད་ཉིད་


131

ལས། །ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ནི་རབ་ཏུ ་ཤེས། །སྒྲ་དང་རྣ་བ་

ལ་བརྟེན་ནས། །རྣམ་པར་དག་པའི་ཤེས་པ་གསུམ། །

མཚན་ཉིད་མེད་པའི་ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས།

།རྟོག་དང་

བཅས་པས་ཐོས་པར་འགྱུར། །སྣ་དང་དྲི་ལ་བརྟེན་ནས་

སྣོམ། །དེ་ནི་གཟུགས་སུ་མེད་པའི་དཔེས། །དེ་བཞི ན་སྣ་

ཡི ་རྣམ་ཤེས་ཀྱིས།

།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ལ་རྟོག་པར་

བྱེད། །ལྕ་ེ ཡི ་རང་བཞི ན་སྟོང་པ་ཉིད། །རོ་ཡི ་ཁམས་

ཀྱང་དབེན་པ་སྟེ། །ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཀྱི་ངོ་བོ་ཡི ན། །

རྣམ་པར་ཤེས་པ་གནས་མེད་པ༑ །དག་པའི་ལུས་ཀྱི་ངོ་ བོ་དང་། །རེག་བྱའི་རྐྱེན་གྱི་མཚན་ཉིད་དང་། །རྐྱེན་

དག་ལས་ནི་གྲོལ་གྱུར་པ།

།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་ཞེས་

བརྗོད་པར་བྱ། །ཡི ད་གཙོར་གྱུར་པའི་ཆོས་རྣམས་ལ།། རྟོག་དང་བརྟག་པ་རྣམ་སྤངས་ནས། །ཆོས་རྣམས་རང་


132

བཞི ན་མེད་པ་ཉིད།

།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་བསྒམོ ་པར་

བྱ། །མཐོང་དང་ཐོས་དང་བསྣམས་པ་དང་། །མྱངས་

དང་རེག་པར་གྱུར་པ་དང་། །ཆོས་རྣམས་དེ་ལྟར་རྣལ་ འབྱོར་པས། །ཤེས་ན་མཚན་ཉིད་རྫོགས་པ་ཡི ན། །

མི ག་དང་རྣ་བ་སྣ་དག་དང་།

།ལྕ་ེ དང་ལུས་དང་དེ་

བཞི ན་ཡི ད། །སྐྱེ་མཆེད་དྲུག་པོ་རྣམ་དག་པ། །འདི་

ཉིད་དེ་ཉིད་མཚན་ཉིད་དོ། །སེམས་ཉིད་རྣམ་པ་གཉིས་

སུ་མཐོང་། །ཇི་ལྟར་འཇིག་རྟེན་འཇིག་རྟེན་འདས། ། བདག་ཏུ ་འཛི ན་ལས་འཁོར་བ་སྟེ། །སོ་སོར་རི ག་ན་དེ་

ཉིད་དོ། །འདོད་ཆགས་ཟད་པས་མྱ་ངན་འདས། །ཞེ་ སྡང་གཏི་མུག་ཟད་པ་དང་། །དེ་དག་འགགས་པ་སངས་

རྒྱས་ཉིད། །ལུས་ཅན་ཀུན་གྱི་སྐྱབས་ཉིད་དོ། །ཤེས་

དང་མི ་ཤེས་པ་དག་ལས།

།ལུས་འདི་ཉིད་ལ་ཐམས་


133

ཅད་དེ། །རང་གི ་རྣམ་པར་རྟོག་པས་བཅིངས། །བདག་

ཉིད་ཤེས་ན་གྲོལ་བར་འགྱུར། །བྱང་ཆུབ་རི ང་མི ན་ཉེ་ བ་མི ན། །འགྲོ་མི ན་འོང་བ་མ་ཡི ན་ཞི ང་། །ཉོན་མོངས་

གཟེབ་གྱུར་འདི་ཉིད་ལ། །མཐོང་བ་དང་ནི་མ་མཐོང་

ཡི ན༑ །ཤེས་རབ་མར་མེ་ལ་གནས་ནས། །མཆོག་ཏུ ་ ཞི ་བར་གྱུར་པ་ཡི ས། །བདག་ལ༌བརྟགས་པས་གནས་

བྱ་ཞེས། །མདོ་སྡའེ ་ི ཚོ གས་ལས་གསུངས་པ་ལགས། ། སྟོབས་བཅུའ་ི སྟོབས་ཀྱིས་བྱིས་པ་རྣམས། །བྱིན་རླབས་

ཟླ་བ་ཚེ ས་པ་བཞི ན། །ཉོན་མོངས་ཅན་གྱི་སེམས་ཅན་ གྱིས། །དེ་བཞི ན་གཤེགས་པ་མི ་མཐོང་ངོ་༑ །ཇི་ལྟར་

ཡི ་དྭགས་རྣམས་ཀྱིས་ནི། །རྒྱ་མཚོ ་སྐམས་པར་མཐོང་

བ་ལྟར། །དེ་བཞི ན་མི ་ཤེས་པས་བསྒྲིབས་པས། །སངས་

རྒྱས་རྣམས་ནི་མེད་པར་བརྟགས། །དམན་དང་བསོད་


134

ནམས་དམན་པ་ལ། །བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ཅི་བགྱིར་

མཆི ས། །ཇི་ལྟར་དམུས་ལོང་ལག་པ་ར།ུ །རི ན་ཆེན་

མཆོག་ནི་བཞག་པ་འདྲ། བྱས་རྣམས་ལ།

།སེམས་ཅན་བསོད་ནམས་

།འོད་ཀྱིས་གསལ་ཞི ང་དཔལ་ལྡན་

པའི། །སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་མཚན་འབར་བ། །སངས་ རྒྱས་དེ་ཡི ་མདནུ ་ན་གནས། །མགོན་པོ་དེ་ཡི ་གཟུགས་

ཀྱི་སྐས ུ ། །བསྐལ་པ་མང་པོར་བཞུགས་ནས་ཀྱང་། །

ུ ་བྱ་རྣམས་ནི་གདལ ུ ་བའི་ཕྱིར། །དབྱིངས་ཉིད་ཐ་ གདལ དད་གྱུར་པ་ལགས།

།སེམས་ཀྱི་ཡུལ་ནི་ངེས་རྟོགས་

ནས། །དེར་ནི་ཤེས་པ་འཇུག་པར་གྱུར། །སོ་སོ་རང་

རི ག་རྣམ་དག་ན། །ས་རྣམས་དེ་ཡི ་བདག་ཉིད་གནས།། དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོའ་ི གནས་མཆོག་དང་།

།འོག་མི ན་

ཉིད་དེ་རྣམ་མཛེ ས་པ། །ཤེས་པ་གསུམ་པོ་གཅིག་ཉིད་


135

ད༑ུ །འདྲེས་པར་གྱུར་ལ་བདག་སྨྲའོ། །བྱིས་པའི་ནང་ ན་ཡོ ངས་མཁྱེན་དང་། །འཕགས་པའི་ནང་ན་སྣ་ཚོ གས་

ཉིད། །དབང་ཕྱུག་ཆེན་པོ་ཚེ ་དཔག་མེད། །བསྐལ་པའི་ ཚེ ་ཡི ་རྒྱུ་གང་ཡི ན།

།ཕྱི་རོལ་སེམས་ཅན་ཁམས་ཀྱི་

ཡང་། །དཔག་ཏུ ་མེད་པའི་བསྐལ་པར་ནི། །ཚེ ་ཡང་

གང་གི ས་བསྲུངས་གྱུར་ཅིང་། །སྲོག་ཆགས༌རྣམས་ཀྱི་

སྲོག་གནས་པའི། །རྒྱུ་གང་མི ་ཟད་པ་དེ་ཉིད། །གང་གི ་ འབྲས་བུ་མི ་ཟད་གང་། །སྣང་བ་མེད་པའི་བྱེ་བྲག་

གི ས།།ཤེས་རབ་དོན་ད་ུ རབ་ཏུ ་འཇུག །བྱང་ཆུབ་རི ང་

བར་མི ་བསམ་ཞི ང་། །ཉེ་བར་ཡང་ནི་བསམ་མི ་བྱ། །

ཡུལ་དྲུག་སྣང་བ་མེད་པར་ནི།

།ཡང་དག་ཇི་བཞི ན་

རི ག་གྱུར་པའོ། །ཇི་ལྟར་འོ་མ་དང་འདྲེས་ཆུ། །སྣོད་ གཅིག་ན་ནི་གནས་པ་ལས། །ངང་པ་འོ་མ་འཐུ ང་བྱེད་


136

ཅིང་། །ཆུ་ནི་མ་ཡི ན་དེ་བཞི ན་གནས། །དེ་བཞི ན་ཉོན་

མོངས་ཀྱིས་གཡོ གས་ནས༑།ཡེ ་ཤེས་ལུས་འདིར་གཅིག་

གནས་ཀྱང་། །རྣལ་འབྱོར་པ་ཡི ས་ཡེ ་ཤེས་ལེན། །མི ་

ཤེས་པ་ནི་འདོར་བར་བྱེད། །བདག་དང་བདག་གི ་ཞེས་

འཛི ན་པས། །ཇི་སྲིད་ཕྱི་རོལ་རྣམ་བརྟགས་པ། །བདག་

མེད་རྣམ་པ་གཉིས་མཐོང་ན། །སྲིད་པའི་ས་བོན་འགག་ པར་འགྱུར། །གང་ཕྱིར་སངས་རྒྱས་མྱ་ངན་འདས། །

གཙང་བ་རྟག་པ་དགེ་བའི་གཞི ། །གང་ཕྱིར་གཉིས་ནི་ བྱིས་པས་བརྟགས།

།དེ་ཡི ་གཉིས་མེད་རྣལ་འབྱོར་

གནས། །དཀའ་སྤྱོད་སྣ་ཚོ གས་སྦྱིན་པ་དང་། །ཚུལ་ ཁྲིམས་སེམས་ཅན་དོན་སྡདུ ་དང་། བྱེད་བཟོད་པ་སྟེ།

།སེམས་ཅན་ཕན་

།གསུམ་པོ༌འདིས་ནི་ཁམས་རྒྱས་

འགྱུར། །ཆོས་རྣམས་ཀུན་ལ་བརྩོན་འགྲུས་དང་། །


137

བསམ་གཏན་ལ་སེམས་འཇུག་པ་དང་། །རྟག་ཏུ ་ཤེས་ རབ་བསྟེན་པ་སྟེ། །འདི་ཡང་བྱང་ཆུབ་རྒྱས་བྱེད་ཡི ན།།

ཐབས་དང་བཅས་པའི་ཤེས་རབ་དང་། །སྨནོ ་ལམ་རྣམ་ པར་སྦྱངས་པ་དང་། །སྟོབས་ལ་ངེས་ནས་ཡེ ་ཤེས་ཏེ། །

ཁམས་རྒྱས་བྱེད་པའི་ཆོས་བཞི འ།ོ །བྱང་ཆུབ་སེམས་ ཕྱག་མི ་བྱ་ཞེས། །སྨྲ་བ་ངན་པར་སྨྲ་བ་སྟེ། །བྱང་ཆུབ་

སེམས་དཔའ་མ་བྱུང་བར།

།ཆོས་ཀྱི་སྐ་ུ ནི་འབྱུང་མ་

ཡི ན། །བུར་ཤི ང་ས་བོན་ལ་སྡང་གང་། །ཁ་ར་སྤྱད་

པར་འདོད་པ་དེས། །བུར་ཤི ང་ས་བོན་མེད་པར་ནི། །

ཁ་ར་འབྱུང་བར་འགྱུར་མ་ཡི ན།

གང་བསྲུངས་ནས།

།བུར་ཤི ང་ས་བོན་

།ཉེ་བར་གནས་ཤི ང་བསྒྲུབས་པ་

ལས། །བུ་རམ་ཁ་ར་ཧྭགས་རྣམས་ནི། །དེ་ལས་འབྱུང་ བར་འགྱུར་བ་ལྟར། །བྱང་ཆུབ་སེམས་ནི་རབ་བསྲུངས་


138

ནས། །ཉེ་བར་གནས་ཤི ང་བསྒྲུབས་པ་ལས། །དགྲ་

བཅོམ་རྐྱེན་རྟོགས་སངས་རྒྱས་རྣམས། ཞི ང་འབྱུང་བར་འགྱུར།

།དེ་ལས་སྐྱེ་

།ཇི་ལྟར་སཱ་ལུའ་ི ས་བོན་

སོགས། །ཞི ང་པས་སྲུང་བར་བྱེད་པ་ལྟར། །དེ་བཞི ན་

ཐེག་མཆོག་མོས་རྣམས་ལའང་།

།འདྲེན་པ་རྣམས་

ཀྱིས༌སྲུང་བར་མཛད།།ཇི་ལྟར་མར་ངོའ་ི བཅུ་བཞི ་ལ། ། ཟླ་བ་ཅུང་ཟད་མཐོང་བ་ལྟར། །དེ་བཞི ན་ཐེག་མཆོག་

མོས་རྣམས་ལའང་།

།སངས་རྒྱས་སྐ་ུ ནི་ཅུང་ཟད་

མཐོང་། །ཇི་ལྟར་ཚེ ས་པའི་ཟླ་བ་ལ། །སྐད་ཅིག་སྐད་

ཅིག་རྒྱས་པར་མཐོང་། །དེ་བཞི ན་ས་ལ་ཞུགས་རྣམས་

ཀྱང་། །རི མ་གྱིས་རི མ་གྱིས༌འཕེལ་བར་མཐོང་། །ཇི་ ལྟར་ཡར་ངོའ་ི བཅོ་ལྔ་ལ། །ཟླ་བ་རྫོགས་པར་འགྱུར་བ་

ལྟར། །དེ་བཞི ན་ས་ཡི ་མཐར་ཐུ ག་ན། །ཆོས་ཀྱི་སྐ་ུ ཡང་


139

རྫོགས་ཤི ང་གསལ། །སངས་རྒྱས་ཆོས་དང་དགེ་འདནུ ་

ལ། །རྟག་ཏུ ་མོས་པ་བརྟན་པོ་ཡི ས། །སེམས་དེ་ཡང་ དག་སྐྱེད་བྱས་ནས།

།ཕྱིར་མི ་ལྡགོ ་པར་ཡང་ཡང་

འབྱུང་། །ནག་པོའ་ི གཞི ་ནི་ཡོ ངས་སྤངས་ནས། །དཀར་ པོའ་ི གཞི ་ནི་རབ་བཟུང་བས། །དེ་ཚེ ་དེ་ནི་ངེས་རྟོགས་

པ།

།དགའ་བ་ཞེས་ནི་མངོན་པར་བརྗོད།

།འདོད་

ཆགས་ལ་སོགས་སྣ་ཚོ གས་པའི། །དྲི་མས་རྟག་ཏུ ་དྲི་མ་ ཅན། །དྲི་མ་མེད་པར་གང་དག་པ། །དྲི་མ་མེད་ཅེས་ བརྗོད་པ་ཡི ན། །ཉོན་མོངས་དྲ་བ་རབ་འགགས་ནས། །

དྲི་མེད་ཤེས་རབ་རབ་གསལ་བས།

།ཚད་མེད་པ་ཡི ་

མུན་པ་དག །སེལ་བར་བྱེད་པས་འོད་བྱེད་པའོ། །རྟག་

ཏུ ་དག་པའི་འོད་ཀྱིས་གསལ།

།འད་ུ འཛི ་རྣམ་པར་

སྤངས་པ་ཡི ། །ཡེ ་ཤེས་འོད་ཀྱིས་རབ་བསྐརོ ་བས། །ས་


140

དེ་འོད་འཕྲོ་ཅན་ད་ུ འདོད།

།རི ག་དང་སྒྱུ་རྩལ་བཟོ་

གནས་ཀུན། །བསམ་གཏན་རྣམ་པ་སྣ་ཚོ གས་ཉིད། ། ཉོན་མོངས་ཤི ན་ཏུ ་སྦྱང་དཀའ་ལས། །རྣམ་པར་རྒྱལ་

བས་སྦྱང་དཀར་འདོད།

།བྱང་ཆུབ་རྣམ་པ་གསུམ་པོ་

འཇིག་པ་ཟད་པ་ལ།

།ས་དེ་མངོན་ད༌ུ འགྱུར་བར་

དང་། །ཕུན་སུམ་ཚོ གས་ཀུན་བསྡ་ུ བ་དང་། །སྐྱེ་དང་

འདོད། །འཁོར་ལོའ་ི བཀོད་པ་རྣམ་ཀུན་ད།ུ །འོད་ཀྱི་དྲ་

བས་རྩེ་བ་དང་།

།འཁོར་བའི་མཚོ ་ཡི ་འདམ་རྒལ་

བས།།དེ་ལ་རི ང་ད་ུ སོང་ཞེས་བྱ། ངེས་འདི་བཟུང་ཞི ང་།

།སངས་རྒྱས་ཀྱིས་

།ཡེ ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ ར་ཞུགས་པ་

དང་། །འབད་མེད་ལྷུན་གྱིས་གྲུབ་གྱུར་པ། །བདདུ ་ཀྱི་

འཁོར་གྱིས་མི ༌གཡོ ས་པའོ། །སོ་སོ་ཡང་དག་རི ག་ཀུན་ ལ། །ཆོས་སྟོན་པ་ཡི ་འབེལ་བའི་གཏམ། །རྣལ་འབྱོར་


141

པ་དེ་མཐར་སོན་པས།

།ས་དེ་ལེགས་པའི་བླ་ོ གྲོས་

འདོད། །ཡེ ་ཤེས་རང་བཞི ན་འདི་ཡི ་སྐ།ུ །དྲི་མེད་ནམ་

མཁའ་དང་མཉམ་པ། །སངས་རྒྱས་རྣམས་ཀྱི་འཛི ན་པ་

ལས། །ཆོས་ཀྱི་སྤྲིན་ནི་ཀུན་ད་ུ འབྱུང་། །སངས་རྒྱས་

རྣམས་ཀྱི་ཆོས་ཀྱི་གནས། །སྤྱོད་པའི་འབྲས་བུ་ཡོ ངས་ འཛི ན་པ། །གནས་ནི་ཡོ ངས་སུ་གྱུར་པ་དེ། །ཆོས་ཀྱི་སྐ་ུ

ཞེས་བརྗོད་པ་ཡི ན། །བག་ཆགས་ལས་གྲོལ་བསམ་མི ་ ཁྱབ། །འཁོར་བའི་བག་ཆགས་བསམ་ད་ུ ཡོ ད། །ཁྱོད་

ནི་ཀུན་ད་ུ བསམ་མི ་ཁྱབ། །གང་གི ས་ཁྱོད་ནི་ཤེས་པར་

ནསུ ། །ངག་གི ་སྤྱོད་ཡུལ་ཀུན་ལས་འདས། །དབང་པོ་ ཀུན་གྱི་སྤྱོད་ཡུལ་མི ན།

།ཡི ད་ཀྱི་ཤེས་པས་རྟོགས་བྱ་

ུ ་ལ་ཕྱག་འཚལ་བསྟོད། །རི མ་གྱིས་ བ། །གང་ཡང་རང

འཇུག་པའི་ལུགས་ཉིད་ཀྱིས།

།སངས་རྒྱས་སྲས་པོ་


142

གྲགས་ཆེན་རྣམས། །ཆོས་ཀྱི་སྤྲིན་གྱི་ཡེ ་ཤེས་ཀྱིས། །

ཆོས་ཉིད་སྟོང་པ་མཐོང་གྱུར་ནས། །གང་ཚེ ་སེམས་ནི་ རབ་བཀྲུས་པས། །འཁོར་བའི་གཟེབ་ལས་འདས་གྱུར་

ནས། །པདྨ་ཆེན་པོའ་ི རང་བཞི ན་གྱི། །སྟན་ལ་དེ་ནི་

རབ་གནས་འགྱུར། །འདབ་མ་རི ན་ཆེན་ད་ུ མའི་འོད༑།

འདོད་པར་བྱ་བའི་ཟེ་འབྲུ་ཅན། །པདྨ་བྱེ་བ་ད་ུ མ་ཡི ས།།

རྣམ་པ་ཀུན་ད་ུ ཡོ ངས་སུ་བསྐརོ ། །སྟོབས་བཅུ་པོ་ཡི ས་

ཡོ ངས་སུ་གང་།།མི ་འཇིགས་པ་ཡི ས་གང་དག་ངོམས།། བསམ་མི ་ཁྱབ་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས།

།སྤྲོས་མེད་

རྣམས་ལས་ཉམས་མི ་མངའ། །ལེགས་པར༌སྤྱད་པའི་ ལམ་ཀུན་གྱིས། །བསོད་ནམས་ཡེ ་ཤེས་རབ་བསགས་

པའི། །ཟླ་བ་ཉ་ལ་སྐར་མ་ཡི ས། །འཁོར་ད་ུ རྣམ་པ་ཀུན་ གྱིས་བསྐརོ ། །སངས་རྒྱས་ཕྱག་གི ་ཉི་མ་དེར། །དྲི་མེད་


143

རི ན་ཆེན་འབར་གྱུར་ཏེ། །སྲས་ཀྱི་ཐུ ་བོར་དབང་བསྐར ུ ་

བས། །དབང་བསྐར ུ ་བ་ནི་ཀུན་ད་ུ སྩོལ། །རྣལ་འབྱོར་

ཆེན་པོ་དེར་གནས་ནས།

།རྨོངས་པས་དམན་པའི་

འཇིག་རྟེན་རྣམས།།སྡག ུ ་བསྔལ་གྱིས་གཡེ ངས་འཇིགས་

པ་ལ། །ལྷ་ཡི ་སྤྱན་གྱིས་གཟིགས་གྱུར་ནས། །དེ་ཡི ་སྐ་ུ

ལས་འོད་ཟེར་རྣམས།

།འབད་པ་མེད་པར་འབྱུང་

འགྱུར་ཏེ། །རྨོངས་པའི་མུན་པར་ཞུགས་དེ་ཡི ། །སྒ་ོ

རྣམས་འབྱེད་པར་མཛད་པ་ཡི ན། །ལྷག་བཅས་མྱ་ངན་

འདས་པ་རྣམས། །ལྷག་མེད་མྱ་ངན་འདས་པར་འདོད།

།འདིར་ནི་མྱ་ངན་འདས་པ་ཉིད།

སེམས་གྱུར་པའོ།

།དྲི་མ་མེད་པར་

།སེམས་ཅན་ཀུན་གྱི་དངོས་མེད་

པའི། །ངོ་བོ་དེ་ཡང་དེ་སྤྱོད་ཡུལ། །དེ་མཐོང་བྱང་ཆུབ་

སེམས༌དབང་པོ། །ཤི ན་ཏུ ་དྲི་མེད་ཆོས་ཀྱི་སྐ།ུ །དྲི་མ་


144

མེད་པའི་ཆོས་སྐ་ུ ལ།

།ཡེ ་ཤེས་རྒྱ་མཚོ ་གནས་གྱུར་

ཅན་དོན་རབ་མཛད།

།ཆོས་ཀྱི་དབྱིངས་སུ་བསྟོད་པ་

ནས། །སྣ་ཚོ གས་ནོར་བུ་ཇི་བཞི ན་ད།ུ །དེ་ལས་སེམས་

སླབོ ་དཔོན༌ཆེན་པོ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་མཛད་པ་རྫོགས་སོ།། །།

རྒྱ་གར་གྱི་མཁན་པོ༌ཀྲིཥྞ་པཎྜི་ཏ་དང་། རྒྱལ་བས་བསྒྱུར་བའོ།།

ལོ༌ཙཱ་བ་ཚུལ་ཁྲིམས་


145


146


147


148


149


150


151


152


153


154


155 達賴喇嘛文集系列

文集1 四聖諦─佛法的基本 文集2 迎向和平 文集3 西藏佛教的修行道 文集4 清淨世界─佛教環保觀 文集5 佛法與現代世界─達賴喇嘛如是說 文集6 慈悲與智慧之旅─2001達賴喇嘛第二 次蒞台弘法 文集7 西藏與西藏佛法 文集8 關懷祈福之旅─2009達賴喇嘛第三次 蒞台弘法 文集9 凝視未來 專注現在─達賴喇嘛尊者 訪日演講集 文集10 達賴喇嘛有問必答 文集11 達賴喇嘛與華人對談錄 文集12 傾聽達賴喇嘛


156 文集13 達賴喇嘛講授入菩薩行論 (上) 文集14 達賴喇嘛講授入菩薩行論 (下) 文集15 世界多元之美—達賴喇嘛與青年世代 對話 文集16 慈悲心與全球的責任感—達賴喇嘛與 衝突地區青年領袖對話 文集17 達賴喇嘛講法界讚


157


158 達賴喇嘛文集 13

達賴喇嘛文集 14


達賴喇嘛文集 17 達賴喇嘛講法界讚 造 論:龍樹菩薩 作 者:第十四世達賴喇嘛 講述 翻 譯:朗望扎熙、蔣揚仁欽 正體校稿:吳坤靜 簡體校稿:洛桑楚誠 封面設計:索多 排 版:索多 出 版 者:雪域出版社 網 址:http://tibetanbookshop.pixnet.net/blog 印 贈 者:財團法人達賴喇嘛西藏宗教基金會 地 址:台北市信義區基隆路2段189號10樓之4 電 話:(886-2)27360366 傳 真:(886-2)23779163 電子信箱:webmaster@tibet.org.tw 版 次:2019年3月

【簡體電子版】


佛果位不是從其他地方去尋找,是就自心上 安立的,是由自心慢慢演變而成,只要淨除自心 的暫時汙垢,即可以成為佛陀。


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.