Communicatiespel voor revalidatiepatienten

KLINISCH PSYCHOLOGE ELS PORREZ EN LOGOPEDISTE SARA NOELS

Jessa ontwikkelt

COMMUNICATIESPEL VOOR REVALIDATIEPATIENTEN

R

evalidatiecampus St.-Ursula heeft samen met het Centrum Informatieve Spelen een gezelschapsspel ontwikkeld waarmee de com-

municatieve vaardigheden kunnen ingeoefend worden bij patiënten die revalideren na een niet-aangeboren hersenletsel. Naast lichamelijke gevolgen heeft een hersenletsel vaak immers ook cognitieve, emotionele en gedragsmatige gevolgen die kunnen leiden tot communicatieproblemen. Het spel ‘Praat je weg’ wordt in St.-Ursula als therapiemiddel ingezet om de sociale re-integratie van bepaalde patiënten te bevorderen.

‘Praat je weg’ werd eind november voorgesteld aan andere revalidatiecentra. Het spel is ook interessant voor dagcentra en rusthuizen.

22 REVALIDATIECAMPUS

23 REVALIDATIE

Revalidatiepatiënten hebben het vaak moeilijk om abstracte taal

een goede selectie om te bepalen wie gebaat is bij de therapie in

te begrijpen, hun emoties te uiten of emoties van anderen correct

de communicatiegroep en welke voor hen de werkdoelen zijn op

te interpreteren. Logopediste Sara Noels en klinisch psychologe Els

vlak van communicatie. Mensen met echt zware taalproblemen of

Porrez ontwikkelden daarom een communicatiespel dat revalidanten

storende gedragsproblemen nemen bijvoorbeeld niet aan de com-

enerzijds bewust maakt van die obstakels en anderzijds de spelers

municatiegroep deel.” Het groepsprogramma loopt over 8 weken.

helpt om vlotter in te spelen op zulke situaties. Het spel kadert

“In de groepssessies detecteren we vaak problemen op vlak van

binnen een ruimer groepsprogramma rond communicatietraining dat

sociale contacten en communicatie die in de individuele therapie

sinds een drietal jaren in St.-Ursula loopt.

niet tot uiting komen. Na elke groepssessie gebeurt er een terugkoppeling naar de therapeuten die de revalidant opvolgen. Zo kunnen zij in de individuele therapie ook gericht verder werken op

Subtiele problemen

problemen die zichtbaar worden in de groepssessies.”

“We zien regelmatig dat revalidanten pas na hun vertrek uit ons centrum, in hun thuissituatie, merken dat ze problemen hebben met sociale contacten,” vertelt logopediste Sara. “Ze kunnen bijvoorbeeld

Bewustwording

het gesprek niet gaande houden, praten alleen over zichzelf, reage-

In dit hele proces is bewustwording bij de revalidant een belang-

ren ongepast, kunnen hun woorden niet vinden, kunnen zich niet

rijke eerste stap. “We merken dat revalidanten zich er vaak niet

empathisch opstellen,… Daardoor verwateren hun sociale contacten

bewust van zijn dat ze problemen hebben op vlak van taal of

al snel. Vaak gaat het om subtiele problemen die je via een test niet

emoties, terwijl hun familie dat wel merkt”, vertelt Sara. “In onze

opspoort.”

eerste sessie werken we daarom vooral op die bewustwording.

Daarna starten we met de basisvaardigheden in te oefenen en schakelen we geleidelijk over naar het voeren van een gesprek per

Communicatiegroep

twee, met terugkoppeling naar de hele groep. De laatste sessie

Om al tijdens de revalidatie beter op deze problematiek te kunnen

tonen we filmpjes rond een discussieonderwerp zoals ‘rookverbod

inspelen, startte de revalidatiecampus drie jaar geleden met een

op café’ waarover we de groep in debat laten gaan. Er wordt dus

communicatiegroep. Els: “Elke week werken Sara als logopediste

heel wat geoefend via rollenspel. Hierbij maakten we vroeger

en ik als psychologe samen met een 6 à 8 revalidanten in groep

vaak al gebruik van kaartjes die we zelf hadden gemaakt. Het idee

rond taal, emoties en cognitieve vaardigheden. De multidisciplinaire

om een compleet spel te ontwikkelen is van daaruit gegroeid. Het

aanpak biedt daarin een meerwaarde omdat we beiden andere

communicatiespel is dus niet gebaseerd op uitgebreid weten-

klemtonen leggen en inzoomen op verscheidene aspecten van com-

schappelijk onderzoek maar wel op onze jarenlange praktijkerva-

municatie. Als psychologe kijk ik vooral wat de cognitieve, emotio-

ring.”

nele en gedragsmatige gevolgen zijn voor de patiënt en hoe deze de communicatie beïnvloeden. Sara bekijkt als logopediste vooral de talige aspecten zoals woordvlotheid, articulatie en taalbegrip.”

Real life concept Voor de ontwikkeling van het revalidatiespel werkte campus St.-Ursula samen met het Centrum voor Informatieve Spelen in

Groeps- en individuele therapie

Leuven. Sara: “Als concept hebben we in samenspraak gekozen

“We richten ons in de communicatiegroep op patiënten met subtiele

voor een stad, waarbij we de situaties zo realistisch en waarheids-

cognitieve problemen. Op voorhand doen we met alle therapeuten

getrouw mogelijk hebben gemaakt. Het spel is ook optimaal afge-

24 REVALIDATIE

stemd op deze doelgroep. Zo zijn emoties als blij, boos en verbaasd visueel voorgesteld op kaartjes om het geheugen te ondersteunen.

ACHT VAARDIGHEDEN INOEFENEN

Iedere speler heeft ook twee pionnen in dezelfde kleur. Eén pion

Het revalidatiespel traint acht vaardigheden die belangrijk zijn

om het spel te spelen, de andere als geheugensteuntje. De situa-

in onze communicatie en contacten met anderen.

ties zijn niet te complex, het spelbord niet te druk en er zijn maar

- WOORDVLOTHEID: vlot woorden kunnen oproepen tijdens

weinig spelregels. Voor de opdrachtenkaarten hebben we zowel

een gesprek.

gemakkelijke als iets moeilijkere versies ontwikkeld zodat het spel

- GEPAST REAGEREN: dit is vooral moeilijk voor patiënten

op het niveau van iedere patiënt kan worden afgestemd. Er zitten

met verbale ‘ontremming’, die geen rekening houden met

immers wel wat niveauverschillen binnen de groep.”

sociale gedragsregels en bepaalde reacties niet kunnen onderdrukken.

- COGNITIEVE EN EMOTIONELE EMPATHIE: revalidatiepatiën-

Belangrijke meerwaarde Maar wat is nu de meerwaarde van het communicatiespel? “In ‘Praat je weg’ zijn alle vaardigheden geïntegreerd die in de groeps-

ten worden tijdens deze opdracht uitgedaagd om zich in de gedachten en emoties van een andere persoon in te leven.

- HERKENNEN EN NABOOTSEN VAN EMOTIES: bij een vlotte

sessies aan bod komen”, vertelt Els. “Het spel is dus een thera-

communicatie hoort ook het herkennen van emoties en

piemiddel, maar het oefenen gebeurt op een speelse en ludieke

het zelf tonen van de juiste emoties. Geen gemakkelijke

manier en dat vraagt veel minder inspanning van de revalidant.

opdracht aangezien revalidatiepatiënten soms een vlakke

De groep wordt ook telkens volledig bij de opdracht betrokken.

Iedere speler komt aan de beurt, maar wordt ook gevraagd respons te geven als een andere speler aan de beurt is. De reacties van de revalidanten op het spel zijn over het algemeen erg positief.

Patiënten die geen goed inzicht hebben in hun ziekte, beoordelen het spel iets negatiever omdat zij niet begrijpen hoe hen dit kan helpen. Maar bij de meeste patiënten merken we dat ze zich in de

mimiek vertonen.

- EMOTIES: de patiënt leert om tijdens een gesprek emotie niet enkel via de gelaatsuitdrukking weer te geven, maar ook via klemtonen, intonatie, melodie en ritme.

- ZEGSWIJZEN EN METAFOREN: patiënten hebben soms de neiging om figuurlijke taal letterlijk te interpreteren.

- TEGENSTRIJDIGHEDEN: de oefening gaat vooral om taal-

groep begrepen en gesteund voelen. Het spelelement zorgt voor

begrip en de juiste betekenis toekennen aan wat iemand

een ontspannen sfeer en de ‘sterkeren’ helpen iets ‘zwakkere’

zegt. Is er een tegenstrijdigheid of niet, wat houdt die in?

teamgenoten. Het samenhorigheidsgevoel komt naar boven. Voor

- OMSCHRIJVINGEN: Een patiënt moet een woord omschrij-

ons is dat een belangrijke meerwaarde van het spel: patiënten

ven zonder het woord zelf of een aanverwant woord te

een positieve ervaring kunnen geven bij een sociaal gebeuren. Zo

gebruiken. Deze opdracht doet vooral beroep op respons-

vergroot hun zelfvertrouwen om ook na de revalidatie terug sociale

inhibitie en deze is bij veel revalidatiepatiënten vermin-

contacten op te nemen. En het is net die sociale re-integratie die

derd. Daardoor kunnen ze de neiging niet onderdrukken

we met dit spel willen bevorderen.”

om het woord zelf of een aanverwant woord te gebruiken.