Kinesitherapeute Elvi Lemmens en revalidatiearts dr. Joyce Steenberghs
Revalidatiecampus is ook expertisecentrum voor De revalidatiecampus St.-Ursula van het Jessa Ziekenhuis – gehuis-
aan deze criteria, dan kunnen we hen ‘wak-
vest in Herk-de-Stad - beschikt sinds 2004 over een erkenning voor
ker’ verklaren.”
vijf comabedden. De afgelopen jaren is de werking rond comapatiënten er verder uitgebouwd en op punt gesteld. Zo paste het revalidatiecentrum vorig jaar nog zijn stimulatieprogramma voor deze patiënten aan. Jessalinea sprak met dr. Joyce Steenberghs, revalidatiearts en medisch coördinator van de revalidatiecampus en Elvi Lemmens,
Welke behandeling krijgen de comarevalidanten? “Enerzijds werken we eraan om het lichaam in goede conditie te houden: gewrichten mobiel en spieren op lengte houden, doorligwonden voorkomen, de ademhaling op punt houden. Anderzijds proberen we het bewustzijn te sti-
kinesitherapeute.
muleren en zoeken we naar prikkels waarop de revalidant reageert. Vorig jaar hebben we
Hoeveel erkende bedden voor comapatiën-
ben geen ondersteuning meer nodig om hun
onze werking grondig geëvalueerd en ons be-
ten zijn er in Limburgse expertisecentra?
hartritme en lichaamstemperatuur te regelen.
handelprogramma verder op punt gesteld. Elvi
Dr. Steenberghs: “In totaal beschikt Limburg
Toch zijn hier heel wat gradaties in.
heeft hiervoor een uitgebreid literatuuronder-
over tien bedden: vijf in ons centrum en vijf
• Comarevalidanten in vegetatieve toestand
zoek gedaan, dat we gecombineerd hebben
in revalidatie- en MS-centrum Overpelt. Onze
reageren niet op hun omgeving al zijn ze
revalidanten verblijven hier gemiddeld onge-
soms wakker. Ze maken oogbewegingen
veer zes maanden.”
maar fixeren niet met de ogen en zijn zich niet bewust van wat er rondom hen gebeurt.
Welk soort patiënten komen in het exper-
met onze eigen bevindingen.”
Is het behandelprogramma wetenschappelijk onderbouwd?
• Revalidanten met een minimaal bewustzijn
Elvi Lemmens: “Er is tot nu toe nog geen we-
tisecentrum voor comapatiënten terecht?
volgen je met de ogen. Sommigen kunnen
tenschappelijk onderzoek gedaan naar de
“Het gaat onder meer om neurochirurgische
voorwerpen aanpakken maar ze reageren
behandeling van comapatiënten, maar je kan
patiënten die een zwaar hersentrauma heb-
niet functioneel op hun omgeving.
stellen dat ons programma qua ervaring on-
ben opgelopen, mensen met een herseninfarct
• De meest alerte groep zijn de revalidanten
derbouwd is. We hebben ons bijvoorbeeld
of hersenbloeding, cardiologische patiënten
die wel functioneel kunnen communiceren
gebaseerd op de ruime ervaring van revalida-
die gereanimeerd zijn en zuurstoftekort heb-
en dus ontwaakt zijn uit hun toestand van
tiecentrum Leijpark in Nederland, een centrum
ben geleden, enz. Zolang de patiënten in een
minimaal bewustzijn. We testen dit door te
dat sterk gespecialiseerd is in de behandeling
diep coma zijn verblijven ze in het ziekenhuis.
kijken of ze 6 op 6 ja/nee vragen correct
van jonge comapatiënten. Daarnaast heb ik
Onze revalidanten zijn in een soort subcoma.”
kunnen beantwoorden of twee verschil-
ook een thesis van een studente in België over
lende voorwerpen functioneel kunnen ge-
dit onderwerp doorgenomen. Op basis hiervan
bruiken. Dat kan bijvoorbeeld zijn een pen
hebben we een vast stimulatieprogramma
Wat moeten we verstaan onder ‘subcoma’?
vastnemen en ermee proberen te schrijven,
uitgewerkt dat heel wat voordelen biedt (zie
“Mensen in subcoma ademen zelf en heb-
ongeacht hoe het schrijven lukt. Voldoen ze
kadertjes ‘voordelen nieuw stimulatieprogram-
18 JESSALINEA
revalidatiecampus Voordelen nieuw stimulatieprogramma Het nieuwe stimulatieprogramma dat campus St.-Ursula vorig jaar uitwerkte, is opgebouwd rond vaste therapie- en rustmomenten. Het programma biedt een aantal voordelen: 1. De dag van de comarevalidant krijgt een vaste structuur en regelmaat met zoveel mogelijk herkenningsmomenten. Comarevalidanten verwisselen bijvoorbeeld vaak de dag met de nacht. Nu worden ze door de verpleegkundige gewekt met een ‘goedemorgen, het is 7 uur, de dag begint’. 2. Een uur therapie bij comapatiënten bleek te lang. Na een half uur gaat er veel van hun alertheid verloren en soms geraken ze overprikkeld. Daarom krijgen comapatiënten nu een half uur therapie gevolgd door een rustmoment. 3. Het stimulatieprogramma is vastgelegd in een vast schema waarin alle therapeuten telkens registreren welke therapie die dag gedaan is en hoe de revalidant hierop reageerde. Zo kan de volgende therapeut zijn of haar therapie daar aan aanpassen. 4. Alle zorgverleners werken multidisciplinair rond de revalidant: verpleegkundigen, kinesitherapeuten, logopedisten, ergotherapeuten, psychologen en
comapatiënten
artsen. Zij werken vaak twee aan twee in de behandeling van de revalidant (zie stimulatieschema). Naar ontslag toe speelt de sociale dienst ook een belangrijke rol. Vooral voor revalidanten die naar huis gaan is er een zeer grondige voorbereiding nodig samen met thuiszorg, huisarts, thuisverple-
ma'. en 'stimulatieschema).”
ging en thuistherapeuten.
Is er ook begeleiding voor de families van de comarevalidanten? Dr. Steenberghs: “Dat is een absolute vereiste! Ook voor hen hebben we een vast programma: 1. We starten met een intakegesprek nog voor de revalidant naar ons centrum komt. De familieleden kunnen hun verhaal doen en ze horen van ons wat we binnen ons centrum
Stimulatieschema Alle zorgen die verstrekt worden, zijn tegelijkertijd therapie voor de comapatiënt. Tijdens de therapiemomenten worden de zintuigen telkens vanuit drie prikkels (uit zes groepen prikkels) gestimuleerd: geur-, smaak-, tast-, pijnprikkels,... 7u
en opent de gordijnen (tijdsbesef)
voor hun revaliderend familielid gaan doen. Vaak moeten we tijdens het intakegesprek
9u Logopedist zorgt voor het mondtoilet van de revalidant en geeft tegelijkertijd therapie.
de verwachtingen wat temperen. 2. Twee weken na de opname hebben een van
10u
ste bevindingen. We proberen hiermee meteen ook de drempel te verlagen om eventueel bij de psycholoog aan te kloppen. 3. Om de zes weken is er een overleg tussen de familie en alle therapeuten, de arts en een verpleegkundige. Daar overlopen we de stand van zaken: wat is er tot nu toe gebeurd, waar staan we en wat denken we in de nabije toekomst te kunnen doen. 4. Maandelijks is er een meeloopdag voor de
Verpleegkundige dient de hygiënische zorgen toe en werkt op lichaamsbesef. ‘Nu was ik je linkerarm, ...’
onze artsen en een psycholoog opnieuw een gesprek met de familie over onze eer-
Verpleegkundige wekt revalidant met een ‘goedemorgen’
11u Kinesist en verpleegkundige zetten revalidant in rolstoel + stimuleren via drie prikkels Langere rustperiode 13u
ergotherapeut en verpleegkundige leggen revalidant in bed + stimuleren via drie andere prikkels
Langere rustperiode 15u
kinesitherapeut en ergotherapeut werken op grove motoriek, bv. rechtstaan in apparaat, rollen op mat, ...
16u
familie kan op bezoek komen. Zo krijgen revalidant en familie voldoende rust tijdens de dag.
Één keer per week werkt de psycholoog op prikkels naar communicatie toe.
familie. Zo krijgen ze zicht op wat er tijdens de therapiemomenten gebeurt en hoe de revalidant hierop reageert, en kunnen ze
contact voor de huisarts
zelf mee helpen in de verzorging. Families die ervoor kiezen om de revalidant na zijn
Voor revalidanten die na hun verblijf in het revalidatiecentrum naar de thuis-
verblijf in ons centrum thuis te verzorgen,
situatie terugkeren gebeuren de opvolgconsultaties – om praktische redenen –
kunnen hierdoor heel goed inschatten wat
vaak door de huisarts. Huisartsen die hierbij bepaalde vragen hebben of knelpun-
dit van hen zal vergen. We merken in de
ten ervaren kunnen altijd contact opnemen met de revalidatieartsen van campus
praktijk dat families die deze keuze maken
St.-Ursula op het nummer 013 550 806.
inderdaad goed voorbereid zijn.”
JESSALINEA 19