Oppervlaktetechnieken februari 2015

8

14

24

26

Veel milieuwinst door elektrostatisch spuiten

Machinebouw voor PVD-coatings

De toekomst is nu beschikbaar

Kassa dankzij energiemanagement

ION BrancheBarometer

02 | 59 e jaargang | februari 2015

Het vakblad voor de professional

Thema Energie en Duurzaamheid

36

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 1

Producent en ontwikkelaar van chemische oppervlaktebehandelingsproducten MAVOM is sinds 1938 een begrip in de markt van de chemische oppervlaktebehandeling. Onze sterke marktpositie in de huidige markt hebben we te danken aan de in 75 jaar opgebouwde ervaring en expertise in ons vakgebied.

Onze kracht ligt onder andere in een constante productontwikkeling en een eigen laboratorium waar kwaliteitscontroles en serviceactiviteiten worden uitgevoerd.

Hierdoor kunnen wij onze klanten technische ondersteuning en oplossingen op maat aanbieden.

MAVOM b.v.

Postbus 5 - 2400 AA Alphen a/d Rijn Tel. 0172-436361 - Fax. 0172-420310 info@mavom.nl - www.mavom.nl MAVOM n.v.

Molenberglei 14 - 2627 Schelle Tel. 03 880 07 60 - Fax. 03 880 07 80 info@mavom.be - www.mavom.be 2 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION).

Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie) Redactieteam: Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur), Edward Uittenbroek (redactiecoach)

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult) redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 87,50, buitenland: € 87,50. Voor toezending naar een adres in het buitenland wordt een toeslag van € 54,00 per jaar in rekening gebracht. Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@vereniging-ion.nl of invullen op www. oppervlaktetechnieken.com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Aandacht voor duurzaamheid betekent ook minder of geen afval op de grond. Dit doordat je minder materiaal gebruikt en minder materiaal verspilt. Soms moet je hiervoor op andere materialen en hulpmiddelen overstappen en/of een ander systeem van werken. Dat is gebeurd bij Snijder in Hoorn, zie pagina 36.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

realisatie Chris Berenbak (journalistiek binnenland), Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Jan Oonk (technische journalistiek binnenland), Jaap van Peperstraten (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot; selectie rubriek Op zoek naar samenwerkingspartners), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

Laaghangend fruit In dit themanummer over energie en duurzaamheid komen natuurlijk deze onderwerpen ruim aan bod. Dit in de vorm van veel concrete en praktische informatie over het thema die op diverse niveaus in de bedrijfsvoering kan worden toegepast.

Vooral de factor energie krijgt in dit nummer veel aandacht en wordt via diverse deelonderwerpen uitgewerkt. Bijvoorbeeld energiemanagement, energiebesparing en teruggaaf van energiebelasting.

Als je dit nummer doorbladert, ontstaat het idee dat er genoeg werk aan de winkel is, zowel om energie als om kosten te besparen. Het artikel over energiemanagement bevat onder meer een concreet stappenplan om meer inzicht in en grip op het energiegebruik te krijgen. Een ander artikel maakt duidelijk dat de energie-efficiency in een flink aantal bedrijven (nog veel) beter kan; er valt zelfs nog veel “laaghangend fruit” te plukken. Met simpele maatregelen kan er al flink gescoord worden. En wat dacht u van de hoeveelheid restwarmte die in een gemiddeld bedrijf in de branche verloren gaat? Dat blijkt maar liefst 50 procent te zijn. In een artikel worden praktische maatregelen beschreven om dit tegen te gaan.

Iedereen die elektriciteit of gas afneemt moet energiebelasting betalen, maar er zijn diverse vrijstellingen waar ook bedrijven in de oppervlaktebehandeling gebruik van kunnen maken. Hoe dat werkt en wat je er mee kunt verdienen, wordt in een artikel uiteengezet.

Ook hebben we enkele artikelen die buiten het themanummer vallen. Deze keer maar liefst twee artikelen over PVD-coatings. Een artikel over een fabrikant van machines voor PVD-coatings (IHI Hauzer Techno Coating) en een artikel over Dekracoat, een bedrijf die PVD-coatings toepast op gereedschappen, matrijzen en onderdelen van machines. Beide bedrijven zijn optimistisch over de toekomst.

En verder laten we in een uitgebreid verhaal zien wat een groot bedrijf (Wuppermann Staal Nederland in Moerdijk) doet om de medewerkers extra gemotiveerd te krijgen en te houden. Deze medewerkers zijn namelijk ‘goud waard’ volgens het bedrijf, maar hoe bereik je die extra motivatie? Wuppermann denkt de sleutel daartoe te pakken te hebben voor hun bedrijf.

Tot slot hebben we vijf pagina’s Kort Nieuws met actuele ontwikkelingen in onze sector.

Kortom: opnieuw een editie boordevol waardevolle informatie voor de sector! ●

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 3

Column

Menselijk gedrag is remmende factor bij energietransitie

ANALYSES | TESTS | PROJECTS | PILOTS CONTRACT R&D | ENGINEERING | ASSISTANCE

Op 9 februari kwamen in Utrecht ongeveer 200 professionals uit de energiesector bij elkaar om de voortgang van STEM te bespreken. STEM staat voor Samenwerken Topsector Energie en Maatschappij. Even in herinnering. In 2014 was het aandeel duurzame energie in Nederland vier procent, in 2020 moet dat zestien procent zijn en in 2050 moet dat honderd procent zijn.

Het blijkt dat we eigenlijk de technische oplossingen al beschikbaar hebben, wellicht kan de efficiency nog wat omhoog, maar toch, de techniek is er klaar voor.

Maar de mens blijkt moeilijk in beweging te krijgen.

Centrale vraag; wat moeten we doen om de doelstellingen te halen?

ISO9001 en luchtvaart gecertificeerd AS9100

EKKERSRIJT 1501 | 5692 AN | Son (bij Eindhoven) | T 040-7515249 F 040-7515306 | E lab@innplate.com | W www.innplate.com

gullimex.com

BYK spectro-guide

Kleur en glans in één instrument.

Voldoet aan de internationale normen

Het boegbeeld van de topsector Energie, Manon Janssen, vertelde dat beleid maken alleen niet genoeg is. De uitvoering moet kunnen en willen volgen. Zij illustreerde dit met een waargebeurd verhaal. Zij rijdt paard, en al sinds jaar en dag is zij voor bet beleid en het paard voor de uitvoering. Op een dag wil zij linksaf en het paard gaat rechtdoor. Het gevolg is een val van het paard en een paar gebroken ribben. Een pijnlijke consequentie voor beleid dat niet door de uitvoering wordt gevolgd.

Compact en gebruiksvriendelijk 10 jaar garantie op de LED-lichtbron

1963AdvOppTechn_SpectGuide.indd 1

13-02-15 16:24

SMART SOLUTIONS

FOR INDUSTRIAL COATING

NIEUWE SLIMME MASKERINGEN HangOn verhoogt de efficiency van uw poedercoat proces en uw winstgevendheid.

Door slimme oplossingen bij het ophangen, maskeren en handling.

1

1 Metrische pull pluggen / GDM H 2 Drievoudige multiplug / GMU 3 Geribbelde siliconen slang / SSR

2

De prijs van energie die op de traditionele wijze wordt opgewekt is/wordt te hoog, niet alleen in euro’s voor de energierekening, maar vooral ook wegens de indirecte consequenties zoals de gevolgen van winning (bodemdaling Groningen) en milieueffecten (broeikasgassen).

De vraag is alleen nog hoe maak je van “gewone” ondernemers echte “change agents”.

ION kan u richting geven, maar voelt u zich aangesproken iets te doen? ●

3

www.hangon.co

4 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

De mogelijkheden die een gebruiker van energie heeft om aan de doelstellingen (vastgelegd in de MJA) te voldoen, zijn voor de oppervlaktebehandelende bedrijven: besparen, duurzaam opwekken en efficiënt inzetten. De beste strategie lijkt te zijn: meetbaar maken, acties verbinden aan de meetresultaten en gevolgen verbinden aan veranderend gedrag (belonen). Daarbij helpt het als de energiegebruiker (mede)eigenaar is van de opwekeenheid.

Egbert Stremmelaar | Directeur Vereniging ION

Uiterst nauwkeurig en weinig onderhoud

14

Inhoud algemeen 16 Energie-efficiency kan veel beter Hoe gaat het met het energiegebruik in de oppervlaktebehandelende industrie? Hoe kan er nog meer bespaard worden? Hoe scoort de oppervlaktebehandelende industrie in relatie tot Meerjarenafspraak Energie-efficiency die met de overheid is gemaakt? Jac van Trijp, adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, beantwoordt deze vragen.

Kassa dankzij energiemanagement Energiebesparing krijgt bij veel oppervlaktebehandelende bedrijven aandacht door bijvoorbeeld bij de aanschaf van nieuwe apparatuur goed te letten op de energiezuinigheid. Op zich is dat prima, maar in de praktijk blijkt dat bedrijven nog te veel kansen laten liggen om eenvoudig flink op de energiekosten te besparen. Een belangrijk hulpmiddel om inzicht in en grijp te krijgen op het energiegebruik is energiemanagement. Een eenvoudig stappenplan helpt u op weg.

Elektrostatisch spuiten met daarbij behorende pistolen kan veel winst opleveren uit het oogpunt van duurzaamheid: er is veel minder materiaal nodig en er is veel minder afval. Er hoeft minder opgeruimd en schoongemaakt te worden, terwijl er zoveel mogelijk verf op het object komt.

Ook zijn er met aanvullende apparatuur voordelen voor de spuiter zelf op het gebied van arbeidsomstandigheden. Tijd dus om eens in de praktijk te gaan kijken hoe dat werkt. Daarvoor gingen we naar Snijder bv in Hoorn.

24 De toekomst is nu beschikbaar De laatste jaren is de bewustwording omtrent het beperken van de uitstoot van CO2 wel iedere dag een nieuwsitem. Door het Kyoto-verdrag is een groot aantal landen de uitdaging aangegaan om een groeiende welvaart te combineren met een dalende uitstoot. Volgens Ruben Maes kan energiebesparing worden gerealiseerd zonder grote investeringen in nieuwe machines.

18 Restwarmte: groot potentieel, maar weinig interesse In de oppervlaktebehandelende industrie gaat behoorlijk wat restwarmte verloren. Van iedere eenheid energie die er ingaat voor verhitting/ verwarming, gaat zo’n 50 procent verloren. Zonde van de energie en het geld, maar hoe dit te beperken? Daar zijn wel mogelijkheden voor, maar een eenduidige aanpak is er niet. Het is overal maatwerk.

20 Teruggaaf van energiebelasting

Veel milieuwinst door elektrostatisch spuiten

organischE DEKLAGEN

Iedereen die elektriciteit of gas afneemt, moet energiebelasting betalen.

Maar er zijn diverse vrijstellingen, waaronder de vrijstelling voor metallurgische en elektrolytische processen en chemische reductie. Anders gezegd: de energiebelasting kan ook teruggevraagd worden. De regeling hiervoor kan een bedrijf drie tot zeven procent op de elektrarekening schelen.

23 Wat kosten uw motoren?

Als er in de oppervlaktebehandelende industrie over energiebesparing wordt nagedacht, dan wordt meestal direct gekeken naar het proces. Zelden wordt (eerst) gekeken naar de algemene installaties (utilities) zoals compressoren, pompen, transportbanen en ventilatoren. Dat is onterecht, want daar valt veel te besparen.

ELEKTROCHEMIE EN METALLIEKE DEKLAGEN 26 Machinebouw voor PVD-coatings Een dochter zijn van een Japans bedrijf, maar toch als hoofdkantoor in Nederland gevestigd zijn. En dan maar een enkele klant in Nederland hebben, maar des te meer daarbuiten. Dat geldt voor IHI Hauzer Techno Coating in Venlo, een producent van op maat gemaakte machines voor PVD-coatings.

PVD-technologie is in vergelijking met andere oppervlaktetechnieken nog niet zo oud, maar wordt bij veel meer producten toegepast dan je zou denken.

30 PVD-coatings in de lift Net verhuisd en dan nog veel ruimte in de hal over hebben, lijkt misschien vreemd, maar de nieuwe locatie is duidelijk ‘op de groei’ gekozen. De directeuren van Dekracoat zijn erg in hun nopjes met de nieuwe behuizing.

“De werkprocessen kunnen nu veel makkelijker uitgevoerd worden, zonder dat medewerkers elkaar in de weg dreigen te lopen.”

44 Grensoverschrijdend Partnerverzoeken van het Enterprise Europe Network

46 Brancheregister

36

Bij de voorpagina: Aandacht voor energie en duurzaamheid kan ook gestalte krijgen door een (gedeeltelijke) overstap op duurzame energie, bijvoorbeeld zonne-energie. Systemen voor zonneenergie zijn de afgelopen jaren betrouwbaarder geworden bij een toegenomen rendement. En ze zijn op meer plekken verkrijgbaar. Zelfs Ikea verkoopt die systemen. Steeds meer bedrijven en huishoudens stappen over op duurzame energie. Foto: Antonio Gravante, Dreamstime

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 5

www.HaTwee.be webshop

Voorbehandelen zonder zware metalen? www.ct-technics.nl

de Kunst van continuïteit ontlakken • reinigen • oppervlakte-behandeling

C&T adv210x74mm.indd 2

6 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

technics b.v.

24-10-11- Week 43 09:22

Agenda

maart

● RapidPro 3 - 5 maart, Veldhoven www.rapidpro.nl ● Cursus extruderen met aluminium 4 maart, Nieuwegein www.aluminiumcentrum.nl ● Cursus construeren met aluminium 5 maart, Aluminium Centrum, Nieuwegein www.aluminiumcentrum.nl ● Module 3 van cursus Corrosie begrijpen en beheersen: Materiaalselectie metalen, ontwerp en constructie 10 maart, Antwerpen/Breda www.technotrans.nl ● Cursus Oppervlaktebehandeling van aluminium: lakken en anodiseren 11 maart, Nieuwegein ● Plasma voorbehandelingstechniek, van theorie naar praktijk 12 maart, Raalte www.mikrocentrum.nl ● Themabijeenkomst Hardchroom 12 maart, Halle-Zoersel (B) www.vereniging-ion.nl ● Derde hightechsystemencongres

en -beurs 25 - 26 maart, ‘s-Hertogenbosch www.hightechsystems.nl ● Vervolgcursus Aluminiumtechnologie 26 maart, Nieuwegein www.aluminiumcentrum.nl ● Shot Peening Workshop 24 -26 maart, Altena (Du) www.mfn.li/workshops

april

● Hannover Messe 13 - 17 april, Hannover (Du) www.hannovermesse.de/home ● Cursus 3D scanning 16 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl ● ALV Vereniging ION 21 april, De Fabrique, Utrecht www.vereniging-ion.nl ● ION Technodag 21 april, De Fabrique, Utrecht www.vereniging-ion.nl ● Materials 22 - 23 april, Veldhoven www.materials.nl

Studiemiddag Hardchroom Op 12 maart organiseren VOM België en de Vereniging ION een themabijeenkomst over hardchroom. Sinds de toepassing van diverse EU-richtlijnen is de aanwezigheid van Cr6+ in deklagen serieus aan banden gelegd. Ook is chroomtrioxide geplaatst in de bijlage XIV van de REACH-regelgeving waardoor het gebruik daarvan zonder autorisatie verboden is vanaf 21 september 2017.

Het verdere gebruik van hardchroom staat bijgevolg sterk onder druk. In de markt worden diverse alternatieven ontwikkeld. Tijdens deze middag krijgt u een overzicht van de alternatieven.

Materials 2015 Mikrocentrum organiseert op 22 en 23 april de vakbeurs Materials 2015 in Veldhoven. Dit is hét trefpunt voor professionals die betrokken zijn bij de keuze, het toepassen en (na)bewerken van materialen. Er is onder meer aandacht voor (nieuwe) materialen, warmtebehandelingen, analysetechnieken, omvormtechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken. Er is extra aandacht voor: automotive, lucht- & ruimtevaart, civiele techniek/bouw en machinebouw. Paviljoens: aluminium, oppervlaktetechniek, composieten. www.materials.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 7

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in december positiever dan in november Situatie in de Oppervlaktebehandeling in december wel vrijwel hetzelfde als de totale industrie.

Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in december positiever dan in november zijn over de groei in de branche: indexscore 52,4 versus 49,4. De branche ontwikkelde zich in december wel vrijwel hetzelfde als de totale Nederlandse industrie (53,5 wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei.

Met betrekking tot de ontwikkeling in december ten opzichte van november zijn over deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich positiever ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers positiever • De levertijd van de leveranciers is vrijwel hetzelfde • De voorraden eindproduct nemen flink toe • Over de werkgelegenheid denkt men positiever.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen flink toe volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken met betrekking tot de verschillende aspecten in december: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in december veel minder goed dan in de totale industrie • Het orderniveau is beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink hoger

• Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel minder positief.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ● Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld u aan via www. formdesk.nl/vom/abonnee. Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ vom/pers

Hegin en Brandsma gaan samen verder In januari 2015 heeft Hegin (Heerde) de aandelen van Brandsma Metaalveredeling in Hilversum overgenomen. De nieuwe Hegin Groep (Hegin Metal Finishing en Brandsma Metaalveredeling) kan nu op het gebied van metaaloppervlaktebehandelingen een compleet assortiment van mechanische, galvanische en chemische behandelingen aanbieden.

nikkel-chroom, vertinnen, verzilveren en nifloneren zijn behandelingen waar klanten van Brandsma al jaren gebruik van maken. Hegin Metal Finishing biedt een compleet pakket aan oppervlaktebehandelingen, zoals anodiseren, RVS-beitsen/passiveren, RVS elektrolytisch polijsten, chemisch nikkel, verzinken en zink/nikkel. ●

Hegin Metal Finishing en Brandsma Metaalveredeling blijven wel twee afzonderlijke bedrijven, met elk hun eigen merknaam. Beide bedrijven vullen elkaar goed aan. Oppervlaktebehandelingen als chemisch nikkel,

Meer informatie

8 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

www.brandsma.net www.hegin.nl

ION track op HTS-congres Op 25 en 26 maart organiseert Techwatch het derde HighTech Systemen-congres en een beurs in congrescentrum 1931 te ’s-Hertogenbosch.

Op dit internationale evenement komen zes lezingenprogramma’s verspreid over twee dagen. Op de eerste dag zal daar ook een High Tech Materials-track zijn. Gezien het belang van oppervlaktebehandeling bij deze hightech

materialen is ervoor gekozen om deze track daar volledig aan te wijden. Het is daarmee een ION-track geworden. Het dagvoorzitterschap zal worden vervuld door Jacques Schreuder van de Vereniging ION en diverse lid-bedrijven zullen een presentatie geven. Voor meer informatie, zoals het programma en aanmelden: www. hightechsystems.nl ●

Ledenportal ION-website operationeel Op 23 januari 2015 is het ledenportal operationeel geworden op de website van ION. Alle leden hebben een e-mail met inloggegevens ontvangen. U kunt de informatie die voor u relevant en beschikbaar is, zelf ophalen. Vanuit het verenigingsbureau zullen we dus geen verslagen, briefwisselingen en memo’s meer sturen aan de leden. Dit zal naar verwachting veel schelen in de hoeveelheid e-mails.

Helaas zijn de automatische notificaties voor

als er iets op het ledenportal geplaatst is nog niet beschikbaar. Hier wordt nog aan gewerkt.

Totdat dit goed functioneert, zullen we hier dus nog wel e-mails voor blijven versturen. Dit zullen wij tot een minimum beperken.

Heeft u nog geen inloggegevens ontvangen?

Of wilt u een collega toegang geven tot het ledenportal? Neem dan contact op met het secretariaat: secretariaat@vereniging-ion.nl. ●

Nieuwe leden Vereniging ION Vanwege de voordelen die een lidmaatschap met zich meebrengt, melden zich regelmatig nieuwe leden aan van de Vereniging ION. Hier een kort overzicht van bedrijven die recentelijk lid zijn geworden.

Drecht Coating Services (DCS) Appelweg 5 4782 PX Moerdijk Tel. 0168-412750 info@dcscoating.nl www.dcscoating.nl Drecht Coating Services uit Moerdijk maakt gebruik van de meest innovatieve technieken om stalen constructies tegen corrosie te beschermen. Met aandacht voor duurzaamheid, veiligheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen werkt DCS aan vooraanstaande projecten in onder meer de offshore-industrie, wegen waterbouw en petrochemie.

Powercoat Wendakker 5 7761 PX Schoonebeek Tel. 0524-531555 info@powercoat.nl www.powercoat.nl

Zeer geslaagde themabijeenkomst ‘ENERGIE’ Tijdens de Themabijeenkomst ‘Energie’ van 15 januari 2015 is er aandacht besteed aan de ontwikkelingen rond de MJA3-afspraken en hoe het vervolg zal verlopen. Daarnaast werden de resultaten van de Vereniging ION, in samenwerking met Van Beek, Werkgroep Energiemonitoring bekendgemaakt. Van de resultaten zal een checklist worden gemaakt die leden kunnen gebruiken om na te gaan waar de gemakkelijke besparing zit. Daarnaast werd ingegaan op

het thema duurzame energie (Energietransitie Nederland in 2050 naar honderd procent duurzame energie) en de consequenties daarvan voor onze branche. Ook werd stilgestaan bij het hergebruik van restwarmte in onze branche. In deze editie van vakblad Oppervlaktetechnieken vindt u diverse artikelen gebaseerd op presentaties op de Themabijeenkomst. Deze presentaties kunt u ook vinden op: www.vereniging-ion. nl/themabijeenkomst-energie. ●

Powercoat is gespecialiseerd in stralen, poedercoaten en protective coatings.

Vanuit Schoonebeek wordt er voor verschillende sectoren zoals bouw, industrie, energie, machinebouw en elektro gewerkt. Stralen gebeurt volgens de ISO-standaard 8501-1 en er wordt de Zweedse norm SA 2,5 gehanteerd. Powercoat behandelt de meest voorkomende soorten staal, RVS, aluminium en verzinkt materiaal.

Wij heten deze nieuwe leden van harte welkom binnen de vereniging!

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 9

kort Nieuws Toezegging premier Rutte aan ION: geen Nederlandse koppen op EU-wetten Tijdens een zeer interactief ondernemerscongres van de VVD op 28 januari 2015 te Aalsmeer zijn ook de ION-punten aan de orde gekomen die recent met de VVD-fractie in de Tweede Kamer ook al waren besproken. Deze punten lijken op het eerste gezicht generiek te zijn, maar werken voor de oppervlaktebehandelende industrie vaak net even zwaarder uit, omdat de aandacht momenteel sterk gericht is op milieubeleid en persoonsbescherming. Het betreft onder andere het EU-thema REACH en het Nederlandse thema Omgevingswet. Het betreft eigenlijk drie hoofdthema’s: 1. Te dominant milieubelang leidt tot het wegdrukken van ondernemers in Nederland.

Uiteraard onderschrijft ION het belang van het milieu, maar dit moet wel in samenhang worden bekeken met welvaart en welzijn.

Daarbij is een goed ondernemersklimaat cruciaal.

2. Nederland is te veel het beste jongetje van de klas als het gaat om implementatie van EU-richtlijnen. Niet alleen is Nederland regelmatig de eerste met het omzetten van EU-richtlijnen naar nationale wetgeving, ook het inrichten van inspecties en het opleggen van sancties bij overtredingen is in Nederland behoorlijk zwaarder aangezet dan in de overige EU-landen. Dit kost de BV Nederland aantoonbaar orders.

3. Nederland heeft nogal eens de neiging om een Nederlandse kop op een Europese richtlijn te zetten. Dit verzwaart onnodig de administratieve druk voor de ondernemers en ontregelt het level playing field in Europa.

Hoewel alle punten in de Tweede Kamer op het netvlies staan, heeft minister-president Rutte aan ION expliciet beloofd dat als hij het kan voorkomen er geen Nederlandse koppen op EUrichtlijnen komen. Hierop mag, en uiteraard zal, ION hem aanspreken. Een derde brief van ION aan de VVD-fractie wordt inmiddels voorbereid.

De eerste twee brieven zijn beschikbaar in het ledenportal op de website. ●

Recent geslaagden ION-cursussen Anodiseren niveau 1 D. Adams (Adruu), R. Hartung, M. Seijkens (Aldor), D. van Holland, I. Lieveld (Coatinc Anox), S.A. Roozing (KO-AR), A. Kor, J. Stuurman, S.T. Weerden (Polychromal) Anodiseren niveau 2 D. van Holland (Coatinc Anox), S.A. Roozing (KO-AR), A. Kor, J. Stuurman, S.T. Weerden (Polychromal) Basiskennis Oppervlaktebehandeling van Metalen B. van den Dungen (AHC Benelux), C.W.J.D. van Groesen (Bilfinger Industrial Services), R.P.E. Janssen (Hamilton Sundstrand), R.A.J.M. Aldenhoven, M.R.A.G. van Haren (Goss Contiweb), C.A.L. van Dongen, S. Heesen, S. Hofstra (MAVOM), B.P.A. Berger, M.M.J.N.M. Voesenek (Siemerink) Cursus op maat ‘Oppervlaktetechniek Gazelle’ D. Alarslan, R. Baars, G.J. Beumer, P.A. de Brake, Y. Bulut, N. Duistermaat, F. Elarslan, J. van Halteren, R.J.L. Lodewijk, G.M. Mulderij, H. Özyirek, J.D.A. Pieper, W.J.W. Regtering, W.J. Rutgers, R.L. Sopacua, R. Wassink, R.G.H.T. Witjes, E. Yesilbag, O. van der Zee (Koninklijke Gazelle)

10 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

Galvanotechniek niveau 1 L.A. Mensink, H. Nijmeijer, W.A. Smit-Letteboer (Galvano Hengelo), P.J.S. Pauwels (Possehl Electronics Nederland) Galvanotechniek niveau 2 L.A. Mensink, H. Nijmeijer, W.A. Smit-Letteboer (Galvano Hengelo) Galvanotechniek niveau 3 R.J.J.E. Dovermann (Thomas Regout International) Poedercoaten niveau 1 W. Schadde van Dooren, Z. Lalic (Alutech Nederland), W. Bisscheroux, C. Gilissen (Cox Geelen), M. Beunk (Interdiam), M.R. Dijk (Unilux Nederland) Poedercoaten niveau 2 A. ben Brahim, A.J. Skowronek, D.E. Surpris, M.N. el Hajjioui, T. Hoogkamer, M. Ilbrink, A. Kobs, B. Warmerdam (Kverneland Group), J. van Dijk, H.H. Hakvoort, P.A. de Ruijter (PI Almere)

RapidPro 2015: de hele 3D-keten onder één dak RapidPro is een van de snelst groeiende beurzen op 3D-gebied. Ook bedrijven van buiten de Benelux willen graag een plaatsje op deze driedaagse beurs. In lustrumjaar 2015 staat als vanouds de snelle productontwikkeling en productie centraal. Met de onderverdeling RapidPro Industrial en RapidPro Home Professional, komt de eigentijdse 3D-keten goed in beeld.

“De productontwikkelingsketen gaat letterlijk op zijn kop”, voorspelt Els van de Ven, kartrekker van RapidPro. “In dit krachtenveld richting ‘seriegrootte 1’ spelen 3D-gereedschappen als 3D-scanners, CAD-software

en 3D-‘printers’ een minstens zo belangrijke rol in de verbindende componenten.” Het evenement brengt de hele 3D-keten samen. Zo is er veel ruimte voor 3D-scanners, meetapparatuur, software en natuurlijk materialen. Daarnaast zijn er technieken als vacuümvormen, gieten en frezen van de partij. RapidPro is gratis toegankelijk en vindt plaats van 3 tot en met 5 maart in NH Conference Centre Koningshof in Veldhoven. ●

Meer informatie www.rapidpro.nl

Werkgroep 3D-metal printing Op 21 januari 2015 was de aftrap van de werkgroep 3D-metal printing bij AddLab. Hoewel niet iedereen de eerste bijeenkomst aanwezig kon zijn, gaan acht oppervlaktebehandelende bedrijven met elkaar onderzoeken op welke wijze 3D-metal printed objecten het best geconserveerd en nabewerkt kunnen worden. Er werd gestart met een presentatie. Daarna werd ingezoomd op de Post Processing. Het proces 3D-metal printing staat nog in de kinderschoe-

nen. Over het proces is nog te weinig bekend en het is ook nog niet stabiel. Wel worden er in het buitenland en binnen AddLab grote sprongen voorwaarts gemaakt. Met name de mens is de remmende factor. Immers bij een constructie moet je niet meer weghalen wat niet nodig is in een support, maar aanbrengen wat wel nodig is. Hiervoor moeten constructeurs anders gaan denken en moet compleet nieuwe ontwerpsoftware worden geschreven. Verwacht wordt dat

op termijn het 3D metal printing ongeveer tien procent van de totale productie van metalen werkstukken zal gaan beslaan. Hierbij zal vooral gewichtsbesparing een belangrijk voordeel zijn.

Dat bekent dat met name de luchtvaartindustrie en (hoog) dynamische en medische applicaties de early adapter zullen zijn (en de drijvende kracht achter de snelle ontwikkeling). ●

CTAC heeft werk af Op 4 februari heeft CTAC een persbericht gepubliceerd. Daarin zegt het CTAC Consortium verheugd te zijn dat het kan aankondigen dat het werk er op zit. Chroomtrioxide blijft volgens de CTAC-leden en hun klanten een essentiële verbinding voor bepaalde specifieke industriële processen en producten in de Europese Unie. Daarom zullen aanvragen voor autorisatie voor REACH voor dit specifieke gebruik van chroomtrioxide worden ingediend bij ECHA. Het CTAC Consortium bestaat uit een groep van meer dan 150 bedrijven en is opgericht in 2012 om gezamenlijk ontwerpaanvragen

voor een REACH-vergunning (autorisatie) voor meerdere toepassingen van chroomtrioxide te ontwikkelen.

Een vertaling van het gehele persbericht is binnenkort beschikbaar in de ledenportal van ION. Daarenboven biedt CTAC “niet-deelnemers” aan het consortium aan om tegen betaling ook gebruik te maken van de autorisatie-documenten en -procedures. Bent u hierin geïnteresseerd, neem dan even contact op met het secretariaat van ION. ●

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 11

kort Nieuws Restwarmte benutten via regionale netwerken Door de restwarmte van energiecentrales en zware industrie te benutten, kan Nederland enorm besparen op zijn energiegebruik.

Daardoor zou het aardgas uit onze bodem, als hoogwaardige vorm van energie, vier keer zo effectief ingezet kunnen worden. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van planoloog Ferry Van Kann. Hij promoveerde onlangs aan de Rijksuniversiteit Groningen.

De Nederlandse overheid zet al vijftien jaar in op deze energietransitie. Van Kann concludeert dat relatief goedkope ingrepen de doelstellingen snel dichterbij brengen: “Het uitwisselen van warmte en koude via netwerken heeft ten onrechte nauwelijks aandacht gekregen in de energietransitie. Ik heb twee regio’s, Zuidoost-Drenthe en Zuid-Limburg, onder de loep genomen waar al geëxperimenteerd wordt met onder meer het benutten van

restwarmte. Het blijkt dat op regionaal niveau, op zowel kleine als grotere schaal, netwerken te creëren zijn die zorgen dat energie veel efficiënter wordt benut.”

De uitdaging is om het gebruik van hoogwaardige energie zoveel mogelijk te beperken tot activiteiten die niet op ‘lagere’ energiebronnen kunnen draaien, zodat aardgas bijvoorbeeld wordt gebruikt om te koken en niet om huizen te verwarmen. Van Kann verwacht dat het op regionale schaal uitwisselen van energiestromen daar een bijdrage aan kan leveren. Hij geeft als voorbeeld de restwarmte van de energiecentrales in de Eemshaven. “Nu wordt er per seconde 35.000 liter schoon water gebruikt voor de koeling van de centrale. Dat water wordt geloosd in zee. Maar met behulp van een leiding die het verwarmde proceswater naar de stad Groningen voert, zouden we daar 10.000 huishoudens mee kunnen verwarmen.” ●

Atmosferisch plasma als voorbehandelingstechniek Het toepassen van atmosferisch plasma als voorbehandelingstechniek in het bestaande proces is sterk in opkomst. Daarom organiseert Mikrocentrum op 12 maart een plasmavoorbehandelingsdag, bedoeld voor iedereen die meer wil weten over de plasmatechniek en de toepassingsvormen.

Naast presentaties over de theorie achter plasmatechnologie, oppervlaktetechniek, metingen en praktische toepassingen van plasmatechnologie zullen er tijdens deze plasmadag ook live demonstraties worden gegeven met verschillende plasmasystemen.

succes toegepast. Dit kan door middel van een jetsysteem voor beperkte breedtes, een lineair systeem voor grotere breedtes en een printsysteem voor het plasmaprinten van nauwkeurige contouren. De toepassingen waarin plasmavoorbehandelingstechniek wordt gebruikt, liggen in verschillende markten, zoals de medische-, hightech-, kunststoffen-, verpakkings- en constructiemarkt. Op alle gebieden van plasma

zijn de laatste tijd vele ontwikkelingen geweest die de techniek steeds makkelijker toepasbaar maken. Tijdens de plasmadag zullen er behalve presentaties over de theorie achter plasmatechnologie, oppervlaktetechniek en praktische toepassingen van plasmatechnologie, ook live demonstraties worden gegeven met verschillende plasmasystemen. ●

Met plasma-voorbehandelingstechniek kunnen oppervlakken op moleculair niveau worden aangepast door materialen te reinigen, te activeren of te coaten. Doel van deze techniek ligt op het gebied van het modificeren van de hechtingseigenschappen. Bijvoorbeeld om moeilijk verlijmbare oppervlakken verlijmbaar te maken of om moeilijk hechtende materialen te bedrukken. Lage-drukplasma bestaat al lang en wordt voor verschillende doelen met

Tweede groep rubber-en kunststofbedrijven tekent zelfverklaring ISO 26000 Op 15 januari hebben weer elf bedrijven uit de rubber- en kunststofindustrie hun zelfverklaring ISO 26000 ondertekend. Zij zijn de tweede groep uit de eerste lichting die via het collectieve implementatietraject van de NRK een fundament legt onder het beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Bij het tot stand komen van de zelfverklaring hebben de bedrijven gebruikgemaakt van de door NEN en NRK ontwikkelde ‘Regelhulp ISO 26000’. Deze innovatieve applicatie helpt bedrijven bij het

12 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

opstellen en actueel houden van hun zelfverklaring en de verdere borging van het MVO-gedachtegoed via het Ondernemingsdossier. ●

Meer informatie www.nrk.nl. www.nen.nl/iso26000

Verkoop en Verhuur

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl

RUIM 30 JAAR EXPERTISE

w w w. hilt ra. co m

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen 0342 - 404160

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties.

Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 13

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Tekst Erik Deliege, projectleider energieadvies Van Beek

algemeen

Met kleine investeringen besparen op de energiekosten

Kassa dankzij energiemanagement Energiebesparing krijgt bij veel oppervlaktebehandelende bedrijven aandacht door bijvoorbeeld bij aanschaf van nieuwe apparatuur goed te letten op de energiezuinigheid.

Dat is een goede ontwikkeling. In de praktijk blijkt echter dat bedrijven nog te veel kansen laten liggen om eenvoudig flink op de energiekosten te besparen. Een belangrijk hulpmiddel om snel inzicht te krijgen in de ‘quick wins’ is energiemonitoring.

Driekwart van de oppervlaktebehandelende bedrijven past energiemonitoring toe door maandelijks de meterstanden van de inkoopmeters voor gas en elektriciteit te noteren. Om écht inzicht te krijgen in mogelijke besparingen binnen de bedrijfsprocessen, is het noodzakelijk om vaker te meten. Door een gerichte uitbreiding van de monitoring en analyse van de meetgegevens is er met quick wins energie en geld te besparen. Dit blijkt uit de resultaten van de ION Werkgroep Energiemanagement die in 2014 hieraan heeft gewerkt.

ION Werkgroep Energiemanagement De ION Werkgroep Energiemanagement 2014 bestond uit zeven bedrijven die verschillende oppervlaktebehandelingen in huis hebben: thermisch verzinken, galvaniseren, anodiseren en poedercoaten. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft dit project gesubsidieerd en adviesbureau Van Beek heeft de werkgroep begeleid. De werkgroep heeft onderzocht in hoeverre energiemonitoring bijdraagt aan energiebesparing. De kennis is door de deelnemers zelf in praktijk gebracht. De ervaringen van de werkgroep worden nu gedeeld

14 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

met de branche. In de werkgroep is met succes aangetoond dat aandacht voor energiemonitoring goed inzicht geeft in eenvoudige mogelijkheden om energie te besparen. Voor de meeste deelnemers heeft deze aanpak geleid tot besparingen op energiekosten van duizenden euro’s per jaar. Met de ervaringen van de deelnemers is een stappenplan opgesteld, waarmee een ander bedrijf uit de branche eenvoudig zelf aan de slag kan.

Enkele reacties van deelnemers aan de ION Werkgroep: Henk van de Geest, Royal Dutch Bammens: “Ik heb technische en organisatorische tips gekregen. Het opstellen van een gedetailleerde energiebalans heeft mij inzicht gegeven in interessante besparingsopties die we nu verder oppakken. Met good housekeeping is vaak nog veel te besparen.

Daarom is het belangrijk om dit regelmatig met de mensen op de werkvloer te bespreken.”

Theo Rutten, Bruynzeel Storage Systems BV: “Niet alles zelf willen uitzoeken, er is veel kennis in de markt (bij adviesbureaus of collega-bedrijven).

Daar is veel ervaring die je kunt gebruiken om sneller resultaat te boeken.”

Energiemonitoring maakt verborgen besparingen zichtbaar Het energiegebruik wordt goed zichtbaar als het met een ijsberg wordt vergeleken. Zonder goede energiemonitoring heeft men slechts zicht op een klein deel van de energieaspecten en de mogelijkheden om te kunnen besparen.

Het grootste besparingspotentieel blijft op deze wijze ‘onder water’. Dit zijn bijvoorbeeld gedetailleerde verbruikspatronen, onnodig energiegebruik buiten productietijd en de invloed van medewerkers op het dagelijkse energieverbruik.

Het zichtbaar maken van het deel dat ‘onder water’ zit, leidt veelal tot verrassende resultaten.

Stappenplan energiemanagement Het Stappenplan energiemanagement helpt bedrijven om efficiënt de energiemonitoring te verbeteren en met gerichte vervolgacties quick wins te realiseren. Het bestaat uit de volgende stappen: Stap 1: Maak energie zichtbaar • Opvragen gedetailleerde meetdata van de hoofdmeters. Bij uw meetbedrijf kunt u tegen een laag tarief een abonnement afsluiten

Basislast elektra.

Basislast gas.

Energiegebruik wordt goed zichtbaar als het met een ijsberg wordt vergeleken.

dat toegang geeft tot een webportal waar u uw energiegebruik kunt monitoren. Via de webportal kunt u rapportages van uw energiegebruik opvragen en vaak naar Excel exporteren.

• Analyse van de meetdata, onder andere: a) Basislast: hoe hoog is dit verbruik buiten werktijd? Is dit te herleiden tot energiegebruikers die aan moeten blijven? Zo nee, welke apparatuur kan buiten werktijd worden uitgeschakeld? Bij een bedrijf zonder continudienst leidt het verlagen van de elektrische basislast met slechts één kW al tot een besparing van zo’n € 600 per jaar! b) Hoe is het verbruik tijdens weekenden, feestdagen en vakanties? Is hier optimalisatie mogelijk? c) Zijn er patronen of pieken in het verbruik die niet direct verklaarbaar zijn? Onderstaand voorbeeld laat ’s zomers een gasverbruik op zondagen zien, veroorzaakt door een foute afstelling van de cv-ketels. d) Stel een energiebalans op. Een energiebalans laat zien wat het aandeel is van verschillende installaties in het jaarverbruik van elektriciteit en gas. Het jaarverbruik

Gasverbruik op zondag.

van een installatie wordt daarbij ingeschat op basis van de gebruikstijd en het gemiddeld opgenomen elektrisch vermogen (kW) of gasverbruik (m3/u).

Stap 2: Stel een actieplan op • Het actieplan omvat het realiseren van quick wins en het uitwerken en plannen van overige maatregelen. Per actie wordt vastgelegd wie wat wanneer doet.

• Quick wins. Vaak blijkt uit de eerste analyse en energiebalans dat quick wins direct mogelijk zijn, bijvoorbeeld het anders programmeren van een tijdschakelaar of cvthermostaatklok.

• Overige maatregelen. Met een installateur, leverancier of adviseur kunnen maatregelen verder uitgewerkt en ingepland worden.

Stap 3: Volg en bewaak • Check het energiegebruik periodiek. Zijn er afwijkingen zichtbaar? Hoe komt dit? Is er een besparing mogelijk?

• Leg een verband tussen energie en de invloedsfactor(en). Voor gasverbruik voor gebouwverwarming is de buitentemperatuur

de invloedsfactor, uitgedrukt in graaddagen.

Voor het productiegerelateerde energiegebruik is dat de hoeveelheid productie.

Bijvoorbeeld: het gewicht aan ingekocht coatpoeder of het aantal vierkante meters behandeld metaal.

• Levert een energiebesparende maatregel echt de verwachte besparing op? Met monitoring kunt u bijvoorbeeld helder krijgen hoeveel de basislast afneemt door het buiten werktijd uitschakelen van installaties.

• Tijdelijke metingen. Mogelijk wilt u voor bepaalde apparaten het energiegebruik tijdelijk meten. Een meting met een ampèretang of een kWh-meter geeft dan inzicht in het verbruikspatroon. Zo kunt u bijvoorbeeld het energiegebruik van een persluchtcompressor buiten werktijd meten en zo bepalen wat het lekverlies is. ●

Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht op de ledenportal van de website van de Vereniging ION: www.vereniging-ion.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 15

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

algemeen

Energieefficiency kan veel beter

De inzet van duurzame energie is ook een middel om de energie-efficiency te verhogen.

Hoe gaat het met het energiegebruik in de oppervlaktebehandelende industrie? Daalt deze en zo ja, met hoeveel? Hoe kan er nog meer bespaard worden? Hoe scoort de oppervlaktebehandelende industrie in relatie tot Meerjarenafspraak Energie-efficiency (MJA) die met de overheid is gemaakt?

Jac van Trijp, adviseur bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), ging op de themabijeenkomst Energie in januari op deze vraag in.

De MJA’s zijn overeenkomsten tussen de overheid en bedrijven waarmee een effectievere en efficiëntere inzet van energie gestimuleerd wordt. Vanaf 1992 heeft de overheid met een groot aantal sectoren een meerjarenafspraak gemaakt over de verbetering van energieefficiency. De doelstelling is twee procent efficiencyverbetering per jaar. Dat wordt niet alleen bereikt door energiebesparing, maar ook door verhoudingsgewijs meer duurzame energie te gebruiken. Er zijn in totaal 34 deelnemende MJA-branches. Een verplichting voor MJAdeelnemers is onder meer dat bedrijven uit een sector iedere vier jaar een energie efficiencyplan (EEP) maken. Ook moeten ze ieder jaar hun monitoringgegevens aanleveren. Bedrijven worden daarbij ondersteund door RVO.nl. Vanaf begin jaren ’90 hebben steeds zo’n 65 bedrijven uit de oppervlaktebehandelende industrie meegedaan met de MJA. Door fusies, bedrijfsbeëindiging en dergelijke zijn bedrijven afgevallen en er zijn nieuwe bedrijven toegetreden.

16 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

Op dit moment zijn er 56 MJA-deelnemers uit de oppervlaktebehandelende industrie. In het algemeen presteren die MJA-bedrijven goed en conform verwachting, volgens Jac van Trijp van RVO. In het dagelijks leven is het zijn taak om bedrijven die meedoen aan de MJA te helpen bij het maken van plannen, het aanleveren van hun monitoringgegevens en bij het realiseren van hun doelstellingen.

“Met de MJA-bedrijven in de oppervlaktebehandelende industrie hebben we zo’n tachtig procent van het energiegebruik in die branche te pakken. Het gaat dus om de grotere bedrijven. Ieder bedrijf kan gebruikmaken van ondersteuning van RVO. We hebben middelen tot onze beschikking voor projecten gericht op energiebesparing. EEP’s worden altijd opgesteld voor periodes van vier jaar. We zitten nu in de periode 2013-2016. De cijfers over 2013 zijn bekend: de oppervlaktebehandelende industrie ligt met de energie-efficiency op schema van de ambitie.”

Laaghangend fruit De ambitie is dat de 56 deelnemende bedrijven op het totale energieverbruik van 1.580 TJ een besparing realiseren van 231 TJ in 2016. Over het jaar 2013 bedroeg het resultaat 98 TJ. “In het eerste jaar begon men met het plukken van het laaghangende fruit en kon er dus relatief veel winst geboekt worden. Ook zie je dat veel bedrijven die in hun plan aangeven duurzame energie te gaan inkopen, dat al in het eerste jaar hebben ingezet. In de EEP’s zie je dat later in de planperiode de maatregelen onzekerder worden. Het is dus afwachten hoe de besparing zich verder ontwikkelt. Een eerste beeld daarvan krijgen we binnenkort, als de monitoringgegevens over 2014 binnenkomen.”

Uit de resultaten van de branche heeft RVO een lijst samengesteld van de belangrijkste maatregelen die door de bedrijven zijn uitgevoerd.

Deze liggen op diverse terreinen, zoals: - Verlichting: verbeteren van de regeling, vervanging van TL’s door HF-verlichting of LED

Voor poedercoaters is er een selectietool gemaakt voor de keuze van de juiste poeders voor de juiste toepassing.

De inzet van ledverlichting is een middel om efficiencyverbetering te bereiken.

- Perslucht: voorkomen van lekkages, efficiënter gebruik, regeling van de compressor - Isolatie: van leidingen, gebouwen, baden en ovens - Moffelen: optimaliseren van de luchtsluis, beperken van het afzuigdebiet - Gebruik van restwarmte: van de persluchtcompressoren en uit de rookgassen van de ovens - Dompelbaden: afdekking toepassen en de badtemperatuur verlagen - Monitoring: verbeteren van inzicht in verbruik, registratie en beoordeling van energiecijfers - Proces algemeen: verbeteren van de productieplanning, voorkomen van ‘leegloop’.

Ketenspelers Volgens Jac van Trijp vormen bovenstaande maatregelen een soort basispakket dat altijd in ogenschouw genomen zou moet worden bij het maken van aanpassingen in de bedrijfsvoering. Maar hij wijst erop dat er met het oog op verdere verbetering in de energie-efficiency ook kansen liggen op andere terreinen. “Bedrijven in de oppervlaktebehandelende industrie zijn echte ketenspelers. Zij nemen een duidelijke plek in in de keten van de maakindustrie. Tegelijkertijd hebben ze betrekkelijk weinig invloed op de andere processen in de keten. Maar in de afstemming daarmee is juist nog veel winst te boeken.”

Hij realiseert zich dat op dat gebied nog weinig ervaring bestaat en men dat niet gewend is. Het is vooral de klant die bepaalt hoe het oppervlak

behandeld moet worden. Maar daarom is op dat terrein ook nog veel laaghangend fruit te plukken. “Een mooi voorbeeld is het hergebruik van vangrails langs de snelweg. In een Green Deal is een procedé ontwikkeld om bestaande rails te demonteren, te ontzinken, van een nieuwe laag te voorzien en terug te plaatsen. De kwaliteit is net zo goed als die van het nieuwe product. En de winst zit vooral in het feit dat er geen nieuw staal hoeft te worden gemaakt. Weliswaar kost hergebruik ook energie (voor demontage, vervoer, verwerking in het proces), maar per saldo pakt het gunstig uit voor het energiegebruik.”

Zo liggen er nog meer kansen, bijvoorbeeld in de bouw bij toepassing van gevelpanelen. De branche heeft heel veel kennis over verduurzaming van materialen en kan klanten dus adequaat adviseren over de beste oplossing voor hun toepassing. “Kosten op de korte termijn zijn voor klanten vaak meer bepalend dan de langere termijn. Men gaat vaak voor de goedkopere optie, maar dat is niet altijd de beste oplossing in termen van duurzaamheid. In die zin heeft de oppervlaktebehandelende industrie een soort opvoedende taak naar de klanten toe.”

Maar je kunt ook niet zeggen dat er niets gebeurt. Er worden kwaliteitsstandaarden ontwikkeld en bijvoorbeeld voor poedercoaters is er een selectietool gemaakt voor de keuze van de juiste poeders voor de juiste toepassing. Criteria daarbij zijn niet zozeer energiebesparing, maar verbetering van de kwaliteit. Maar omdat beter verduurzaamde materialen langer meegaan, boek je daar uiteindelijk toch energiewinst mee.

Goed energiemanagement Volgend jaar moeten de bedrijven beginnen met de voorbereiding voor het opstellen van hun EEP’s voor de periode 2017-2020. Daarin zal waarschijnlijk ook een aantal eisen uit de Europese Richtlijn voor energie-efficiency een plaats krijgen. Voor de korte termijn geldt dat de overheid bedrijven nadrukkelijk gaat controleren op het uitvoeren van de MJA-afspraken. Niet alleen op het tijdig aanleveren van plannen en monitoringgegevens, maar ook op het realiseren van de maatregelen uit de plannen.

Tot slot: wat zou er in de oppervlaktebehandelende industrie nog beter kunnen wat betreft energiebesparing? Van Trijp moet daar even over nadenken, maar vindt wel een onderwerp.

“Goed energiemanagement. Dit leidt tot veel inzicht in het energieverbruik, maar ook automatisch tot ideeën voor energiebesparing. Het afgelopen jaar hebben we samen met Van Beek en met een groep bedrijven een project rond energiemanagement uitgevoerd dat mooie resultaten heeft opgeleverd. De kosten zijn relatief laag, terwijl de opbrengsten substantieel kunnen zijn.” Een artikel over hoe energiemanagement werkt en wat het kan opleveren, staat op pagina 14-15 ●

Meer informatie www.rvo.nl www.rvo.nl/subsidies-regelingen/meerjarenafspraken-energie-efficiency

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 17

algemeen

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Restwarmte: groot potentieel maar weinig interesse In de oppervlaktebehandelende industrie gaat behoorlijk wat restwarmte verloren. Van iedere eenheid energie die er ingaat voor verhitting/verwarming, gaat zo’n 50 procent verloren. Zonde van de energie en het geld, maar hoe dit te beperken? Daar zijn wel mogelijkheden voor, maar een eenduidige aanpak is er niet. Het is overal maatwerk.

Dit bleek uit de presentatie van Robin Sommers, adviseur industrie bij Van Beek adviseurs, op de ION-themabijeenkomst Energiebesparing in januari. Kernvraag in de presentatie was hoe de oppervlaktebehandelende industrie het verlies van restwarmte kan aanpakken. Sommers: “Veel bedrijven zijn zich wel bewust van dat verlies.

Ze willen dat best voorkomen, maar weten vaak niet hoe ze dat kunnen doen. Dit bleek uit het onderzoek dat wij in 2012 bij ongeveer 65 bedrijven uit de branche deden in relatie tot het opstellen van energie-efficiencyplannen. Deze plannen zijn nodig in verband met de Meerjarenafspraak Energie-efficiency met de overheid.”

Het verlies aan restwarmte kan wel aangepakt worden, maar uniforme maatregelen zijn er niet. Daarvoor is de situatie in de bedrijven te verschillend. Volgens Sommers moet je om te beginnen onderscheid maken tussen hoogwaardige restwarmte en laagwaardige restwarmte. Hoogwaardige restwarmte verdwijnt via schoorstenen en afzuigingen, laagwaardige restwarmte komt van de machines en hangt vrij in de ruimte. Wat kun je daarmee? Het

18 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

openzetten van de deuren is in ieder geval geen oplossing vanwege de negatieve invloed op de kwaliteit (binnenkomend stof slaat neer of afkoelende producten).

Speerpunt Het ligt voor de hand om allereerst te kijken naar de mogelijkheden om grip te krijgen op de hoogwaardige restwarmte voor hergebruik in het bedrijf. Maar dat is niet zo gemakkelijk. In de restwarmte uit afzuigingen bij een poedercoatoven zitten kleine deeltjes verontreiniging.

Deze vervuilen de warmtewisselaar als je die restwarmte daar doorheen voert om warmte terug te winnen. Of de restwarmte komt beschikbaar op het moment dat je het niet nodig hebt en dan moet je zoeken naar opslagmogelijkheden. In andere gevallen blijkt dat het gaat om dure investeringen tegenover relatief lage opbrengsten. Daarom worden er vaak pas stevige veranderingen doorgevoerd (toepassing van nieuwe technieken die de restwarmte beperken) als er besloten is tot nieuwbouw.

Zeker is dat voor het onderwerp restwarmte

geen norm of richtlijn van de nationale of Europese overheid bestaat. Sommers verwacht niet dat dit op korte termijn verandert. Maar diverse branches in de maakindustrie en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) hebben dit onderwerp wel op de agenda staan. “Bij ons onderzoek in 2012 hebben diverse oppervlaktebehandelende bedrijven het gebruik van restwarmte als speerpunt genoemd. Ook de RVO kijkt hier nadrukkelijk naar. Bij bedrijven opgedane kennis en ervaring wil men terugkoppelen naar de branche. Restwarmte zal sowieso regelmatig op de agenda staan, want door het Bouwbesluit ben je gedwongen om gebouwen steeds beter te isoleren, wat meer restwarmte oplevert waar je van af wilt. ” Volgens hem zijn maatregelen om restwarmte aan te pakken niet goedkoop. Daarbij scheelt het enorm of je aanpassingen in de installaties zelf doet of laat doen door installatiebedrijven.

Ook vereist het soms zendingswerk bij toeleveranciers, van ovens bijvoorbeeld, omdat die niet altijd meteen enthousiast zijn om te kijken hoe het vrijkomen van restwarmte is tegen te gaan.

Rooster in de wand voor het gericht afvoeren van restwarmte bij afkoeling van het product.

Warmtewisselaar 25 kW ten behoeve van badverwarming.

Rooster in dak voor de afvoer van restwarmte.

Oplossingen Volgens Sommers moet de aanpak tegen restwarmte stapsgewijs plaatsvinden. Eerst moeten de verliezen (door lekkages) beperkt worden en isolatie waar mogelijk worden toegepast.

Dan moet een eerste niet al te gedetailleerde inventarisatie plaatsvinden om de potenties in kaart te brengen, evenals de vervuiling in de restwarmte. Ook moet er gekeken worden naar het moment waarop restwarmte beschikbaar

komt ten opzichte van het moment waarop het gebruikt wordt en moet je inschatten wat haalbaar is. Tot slot moeten er goede metingen gedaan worden van de warmtestromen en kan er een Pinch-analyse (Einstein) uitgevoerd worden. Dat laatste is een complexe methode om restwarmtestromen in kaart te brengen.

Daartoe is gratis software beschikbaar (Einstein), maar je moet er wel “voor doorgeleerd hebben” om dat succesvol toe te passen.

Praktisch gesproken kun je dus zoeken naar mogelijkheden om restwarmte te bufferen en warmtewissellaars selecteren die rekening houden met de vervuiling in de ingevoerde restwarmte. Ook kun je de toevoertemperatuur van de restwarmte naar de warmtewisselaar verhogen om te voorkomen dat wasachtige producten in de restwarmte stollen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij 60 graden Celsius.

Onderzoek naar het potentieel aan restwarmte uit machines en apparaten kan ook veel kennis opleveren. Een 250 kW brander voor een rookgaswisselaar heeft een potentieel van tien procent, blijkt uit berekeningen van Van Beek, maar de koellucht van persluchtcompressoren heeft een potentieel van maar liefst 95 procent!

Sommers: “Wij hebben bij diverse bedrijven ervaringen opgedaan op het gebied van restwarmte. In het algemeen zie ik nog te weinig beweging om er echt wat aan te doen.

Wel wordt er meestal bij nieuwbouw serieus naar gekeken. Ik denk dat de overheid en de branche-organisatie zullen moeten blijven communiceren over de mogelijkheden en de praktijkervaringen delen.” ●

Meer informatie www.vanbeek.com Robin.sommers@vanbeek.com

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 19

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

algemeen

Tekst Hans van der Stoel, Sparkling Projects VOF

Vijf procent besparen op de elektriciteitsrekening

Teruggaaf van energiebelasting Hoewel iedereen die elektriciteit of gas afneemt energiebelasting moet betalen, zijn er diverse vrijstellingen, waaronder de vrijstelling voor metallurgische en elektrolytische processen en chemische reductie. De elektriciteitsrekening bestaat voor ruim tien procent uit energiebelasting. Sinds 2008 heeft Sparkling Projects voor ruim dertig bedrijven teruggaaf van energiebelasting verzorgd.

Gebruikmaken van de teruggaafregeling levert deze bedrijven een besparing van drie tot zeven procent op de elektrarekening op. Eén van de bedrijven die gebruikmaakt van de teruggaaf is APT Kurvers. APT heeft zowel metallurgische als elektrolytische processen en bespaarde in 2013 – dankzij de teruggaafregeling – 7,7 procent op de elektriciteitsrekening. Voor bedrijven die zich bezighouden met oppervlaktebehandeling biedt de teruggaafregeling ook perspectief.

Processen die in aanmerking komen voor teruggaaf, zijn onder andere het elektrolytisch aanbrengen van coatings, koudvervormingsprocessen en warmtebehandelingen van metaal.

Bijkomend effect van de teruggaafregeling is dat het ertoe dwingt het elektraverbruik inzichtelijk te maken. De teruggaaf van energie-

belasting biedt echter ook investeringsruimte voor energie¬besparende maatregelen. Dat heeft bij meerdere bedrijven geleid tot acties en investeringen om het energiegebruik omlaag te brengen. Uiteindelijk levert dat nog meer op dan de teruggaaf van energiebelasting.

Regelgeving Op Europees niveau zijn in 2004 afspraken gemaakt over het heffen van energiebelasting op het gebruik van elektriciteit en gas. Daarin zijn ook enkele vrijstellingen opgenomen, waaronder het elektriciteitsverbruik voor: • Metallurgische procedés • Elektrolytische procedés • Chemische reductie.

Sparkling Projects Sparkling Projects maakt innovaties op het gebied van energie haalbaar. Opdrachtgevers worden geholpen om inzicht te krijgen in de mogelijkheden met energie voor hun eigen bedrijf of organisatie. Opdrachtgevers winnen bij Sparkling Projects advies in als er een belangrijke investering wordt gedaan. Op zo’n moment willen ze de technische oplossing duidelijk krijgen, de risico’s in beeld hebben en de kosten en baten zorgvuldig afwegen. Sparkling Projects is gespecialiseerd in bio-energieprojecten en de meer complexe koel- en verwarmingssystemen.

Vragen die het bedrijf dagelijks beantwoordt: ‘Wat levert de investering op? Hoe besparen we op kosten? Voor welke subsidie komen we in aanmerking? Wat is een wijze stap als het gaat om het gebruik van bio-energie?’ De persoonlijke relatie met de klant en inhoudelijke kennis staan daarbij hoog in het vaandel.

20 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

In de Europese regelgeving zijn geen definities opgenomen van deze processen. In de beginperiode werd de vrijstelling voor metallurgische procedés door de Belastingdienst erg beperkt uitgelegd, waardoor alleen gietprocessen en de winning van metaal uit erts als metallurgische processen werden gehonoreerd. Deze beperkte uitleg heeft geleid tot rechtszaken en per 1 januari 2012 tot een verduidelijking van de regelgeving. Sindsdien vallen de volgende metallurgische processen onder de regeling: • De vervaardiging van metalen in primaire vorm: hieronder valt bijvoorbeeld gieten, extruderen en koudvervormen • Smeden, persen, stampen en profielwalsen van metaal • Oppervlaktebehandeling die bestaat uit harden of warmtebehandeling van metalen.

Energiebelasting kan met terugwerkende kracht worden teruggevraagd tot 1 januari 2010 (de vijfjaarstermijn).

Oppervlaktebehandelende bedrijven Voor bedrijven die zich bezighouden met oppervlaktebehandeling is deze regeling interessant. Binnen deze sector komen zowel elektrolytische als metallurgische processen voor, zoals anodiseren, maar ook warmtebehandelingen om waterstof uit metaal te verdrijven.

De vier lijnen in de grafiek geven de ontwikkeling weer ten opzichte van 2008. Voor dat jaar zijn het elektriciteitsverbruik van APT Kurvers, de totale kosten voor elektriciteit, de totale kosten voor energiebelasting op elektriciteit en de teruggaaf van energiebelasting op honderd procent gezet. De blauwe lijn is het elektriciteitsverbruik. In 2008, 2010 en 2013 was het jaarlijkse elektriciteitsverbruik nagenoeg identiek. De rode lijn geeft de totale kosten voor elektriciteit aan. Ten opzichte van 2008 is een kWh elektriciteit 7 procent goedkoper geworden (ondanks de hogere energiebelasting). De groene lijn is wat APT Kurvers jaarlijks aan energiebelasting kwijt is.

Hoewel de elektrakosten de afgelopen jaren gedaald zijn, stijgt het bedrag dat elk jaar aan energiebelasting betaald moet worden.

In 2013 was APT Kurvers per kWh elektriciteit 18 procent meer kwijt aan energiebelasting dan in 2008. De paarse lijn tot slot geeft aan hoeveel energiebelasting APT Kurvers heeft teruggekregen ten opzichte van 2008.

Diverse leden van de Vereniging ION maken reeds gebruik van de teruggaaf van energiebelasting. Eén van die bedrijven is APT Kurvers in Roermond. In 2010 is het eerste contact gelegd tussen Sparkling Projects en APT Kurvers. APT Kurvers produceert complexe aluminium profielen voor de marktsectoren bouw, automotive en industrie. De belangrijkste productieprocessen zijn aluminium-extrusie en anodiseren van aluminium. Het bedrijf maakte al gebruik van de vrijstelling voor elektrolytische processen én voor de vrijstelling als gevolg van deelname aan MJA-3 (Meerjarenafspraak energiebesparing) en had aanvankelijk weinig interesse om de aanvraag voor teruggaaf van energiebelasting door Sparkling Projects te laten verzorgen. Bovendien leverde de vrijstelling voor elektrolytische processen weinig op, omdat de MJA-vrijstelling en de vrijstelling voor elektrolytische processen elkaar grotendeels overlapten. Kort daarop heeft Sparkling Projects in samenwerking met het Aluminium Centrum een collectief traject ingezet voor extrusiebedrijven en haakte APT Kurvers toch aan. Samen met de technische dienst en de administratie van APT Kurvers heeft Sparkling Projects een analyse gemaakt van het elektriciteitsverbruik en daarbij een onderscheid gemaakt tussen verbruik dat toegewezen kan worden aan elektrolytische, metallurgische en overige processen. Doordat APT Kurvers al sinds 2003 deelneemt aan MJA3,

was het elektraverbruik al goed in beeld. De teruggaafregeling is echter alleen van toepassing op het elektriciteitsverbruik voor metallurgische en elektrolytische processen. Dat betekende dat per procesonderdeel bekeken moest worden of het verbruik onder de teruggaafregeling viel. En hoe om te gaan met de grijze gebieden? Het verbruik voor de extrusiepersen stond buiten kijf, dat werd zonder discussie toegewezen. Het gebruik van perslucht en koelwater daarentegen zijn op zichzelf geen metallurgische processen, maar vormen wel een noodzakelijk onderdeel van het proces. Tijdens een controlebezoek van de Belastingdienst op locatie hebben we al deze punten bediscussieerd en zijn we tot afspraken gekomen met de Belastingdienst over het elektriciteitsverbruik dat onder de vrijstelling valt. Concreet komt dat erop neer dat APT Kurvers jaarlijks circa zeven procent van de elektriciteitsrekening terugkrijgt van de Belastingdienst. Omdat de energiebelasting elk jaar hoger wordt en een groter aandeel heeft in de totale elektriciteitsprijs (zie grafiek), stijgt dit percentage elk jaar een beetje, tot 7,7 procent in 2013.

Bijkomende effecten De aanvraag voor teruggaaf van energiebelasting dient vergezeld te gaan van een inhoudelijke onderbouwing van het elektriciteitsverbruik.

Voor een aantal bedrijven heeft dat geleid tot

schokkende inzichten in waar de elektriciteit naartoe gaat. Verlichting, luchtbehandeling, stilstandsverliezen en perslucht blijken nogal eens veel meer energie te gebruiken dan verwacht.

Daarnaast geeft een energieanalyse niet alleen inzicht in het verbruik tijdens productie, maar ook buiten de productie-uren. In een aantal gevallen is dat aanleiding geweest om dieper te graven en acties te ondernemen om het energiegebruik terug te dringen. Dat kunnen aanpassingen aan de instellingen zijn, maar ook investeringen in energiezuinige apparatuur. Die investeringen komen vaak weer in aanmerking voor investeringsaftrek. Uiteindelijk is de teruggaaf van energiebelasting een aanleiding om bewuster om te gaan met energie en het gebruik daarvan structureel terug te dringen.

De teruggaaf van energiebelasting creëert in veel gevallen ook een budget om hier concreet mee aan de slag te gaan. ●

Meer informatie Hans van der Stoel hs@sparklingprojects.nl www.sparklingprojects.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 21

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

algemeen

Wie doet er mee aan een pilot?

Flexibel energiegebruik drukt de kosten We zijn gewend dat er altijd energie is tegen vooraf overeengekomen tarieven. Maar de industrie en huishoudens gaan voor hun energiebehoefte langzaam maar zeker steeds meer duurzame energie gebruiken. Dat is op zich goed, maar hoe ga je om met de daaraan gekoppelde flexibiliteit in het elektriciteitsysteem? Het aanbod van wind en zon zijn immers niet te sturen. Het antwoord is Demand Response, zo werd duidelijk uit een presentatie van Menno Chang van advies- en ingenieursbureau Movares op de themabijeenkomst Energie op 15 januari.

Demand Response wordt gezien als een belangrijke succesfactor voor een duurzamere energievoorziening. Bedrijven en andere gebruikers zullen steeds vaker gestimuleerd worden om hun energiegebruik aan te passen aan het aanbod. Zo wordt het energiegebruik steeds beter afgestemd op de momenten waarop elektriciteit goedkoop zal zijn: wanneer het waait of de zon schijnt. Aanbod van wind en zon zijn niet te sturen en vragen om meer flexibiliteit in het elektriciteitsysteem. Dit levert geld op voor wie daarop kan inspelen. Het belang van Demand Response voor de oppervlaktebehandelende industrie is dat het de industrie concurrerender kan maken door geld te verdienen via flexibele bedrijfsprocessen die om kunnen gaan met flexibele (goedkope) energielevering.

Op verzoek van een aantal industriële brancheverenigingen (waaronder de Vereniging ION) heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland de opdracht gegeven aan Movares om de brancheverenigingen te ondersteunen op het gebied van demand response. Doel van deze opdracht is het kennisniveau van deze brancheverenigingen en hun leden rond demand response te versterken en een pilot te organiseren. De betrokken brancheverenigingen zijn de VIGEF (groente en fruit), NEBAFA (bakkerijgrondstoffen), Vereniging ION en de UvW (Unie van Waterschappen). In januari dit jaar is Movares gestart met het organiseren van een pilot die erop gericht is aan te tonen dat inspelen op de actuele elektriciteitsprijzen

22 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

lonend is voor de oppervlaktebehandelende industrie en andere industrieën. Flexibiliteit levert geld op!

Het organiseren van de pilot zal waarschijnlijk lopen tot september dit jaar. Daarna gaat de daadwerkelijke pilot van start. Vorig jaar waren al enkele leden van de Vereniging ION betrokken bij een eerste kansenverkenning (rapport is op te vragen). De bedoeling is dat een aantal bedrijven uit de industriële branches gaan meedoen aan de pilot. Ook bedrijven uit de oppervlaktebehandelende industrie wordt gevraagd hieraan mee te doen. Belangstellenden kunnen zich melden bij Menno Chang, e-mail: menno.

chang@movares.nl, telefoon: 06 1186 4083.

Er worden vooral bedrijven gezocht met een flinke vermogensvraag en waar het lonend is om enkele van hun processen af te stemmen op de elektriciteitsvraag. Bedrijven dus die kansen zien (of daarnaar willen zoeken) om hun energiegebruik te flexibiliseren. Menno Chang: “We hopen op korte termijn zowel elektriciteitsgebruikers als toeleveranciers van apparatuur met enige vermogensvraag (galvano, anodiseerders, etc.) bij elkaar te roepen om hierover van gedachten te wisselen. Dit zal ergens in maart plaatsvinden. We hopen op voldoende belangstelling.” ●

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Wat kosten uw motoren?

Als er in de oppervlaktebehandelende industrie over energiebesparing wordt nagedacht, dan wordt meestal direct gekeken naar het proces. Bijvoorbeeld het verlagen van de badtemperatuur of het beperken of hergebruiken van warmte van ovens. Soms wordt ledverlichting overwogen. Zelden wordt (eerst) gekeken naar de algemene installaties (utilities) zoals compressoren, pompen, transportbanen en ventilatoren. Dat is onterecht, want ook hier valt veel geld te besparen.

Sinds juni 2011 is er een nieuwe Europese richtlijn (640/2009 lot 11) die strengere eisen stelt aan de energiezuinigheid van elektromotoren.

Vanaf 1 januari 2015 moeten motoren met een nominaal vermogen van 7,5 tot 375 kW voldoen aan het IE3-efficiencyniveau of aan het IE2-niveau indien de motoren voorzien zijn van een frequentieomvormer. Vanaf 1 januari 2017 moeten motoren met een nominaal vermogen van 0,75 tot 375 kW voldoen aan het IE3efficiencyniveau of aan het IE2-niveau indien de motoren voorzien zijn van een frequentieomvormer. Voorafgaand aan de vaststelling van deze verordening heeft de Europese Commissie een voorstudie verricht waarin de technische, milieutechnische en economische aspecten van elektromotoren zijn geanalyseerd. Motoren in elektrische aandrijfsystemen hebben prioriteit wegens hun grote aandeel in het energieverbruik. Van het energieverbruik in de bedrijfstak waar elektromotoren worden gebruikt, komt zeventig procent voor rekening van deze motoren.

Het energieverbruik kan met twintig tot dertig

procent worden verbeterd door de motoren efficiënter te maken en door de toepassing van snelheidsvariatoren (lees frequentieomzetters) bij bepaalde typen motoren.

MJA3-doelstellingen In 2005 bedroeg het jaarlijks elektriciteitsverbruik van elektromotoren 1.067 TWh, wat overeenkomt met 427 Mt CO2-emissies.

Wanneer geen maatregelen worden genomen, zal dit in 2020 1.252 TWh bedragen. Deze verordening moet leiden tot een besparing van 5.500 PJ (1.527,8 TWh ) aan energie en 135 TWh aan elektriciteit tijdens de levenscyclus van elektromotoren. De toepassing van dergelijke motoren en frequentieomzetters helpt dus ook om de MJA3-doelstellingen te realiseren. Om aan te geven dat er echt geld bespaard kan worden, hierbij een besparingsvoorbeeld van een SKA (standaard kortsluit anker) motor van 15 kW - 4p. De aanschafprijs van een IE2-motor (rendement 90,6%) bedraagt € 500, die van een IE3-motor (rendement 92,7%) € 700 en die van

In de praktijk wordt vanuit prijsargumenten bij aanschaf vaak voor een motor met laag rendement gekozen, terwijl een duurdere motor met een hoger rendement uiteindelijk voordeliger is.

een IE4-motor (rendement 93,9%) € 800. Bij vijfduizend draaiuren per jaar (energieprijs van € 0,12 per kWh) bedraagt de energieconsumptie van de IE2-motor 82.781 kWh (energiekosten € 9.930), van de IE3-motor 80.906 kWh (energiekosten € 9.709) en van de IE4-motor 79.872 kWh (energiekosten € 9.584). Indien u dus kiest voor een stap hoger in rendement, dan is het prijsverschil ruim binnen een jaar terugverdiend.

In de praktijk wordt vanuit prijsargumenten bij aanschaf vaak voor een motor met laag rendement gekozen. Ook in machines zijn nogal eens de goedkopere motoren gemonteerd. Het voorbeeld laat zien dat het wenselijk is om naar de TCO (total cost of ownership) te kijken, omdat dan de beslissing vaak anders uit zal vallen.

Wilt u meer informatie, kijk dan eens op www. greendealaandrijfsystemen.nl.

Overigens is het ook weer niet helemaal een vrije keus, ook de keuze voor IE4 niet. Volgens de huidige wet Milieubeheer moeten bedrijven die meer dan vijftigduizend kWh per jaar gebruiken alle energiebesparende maatregelen uitvoeren die een terugverdientijd hebben van minder dan vijf jaar. Zoals het voorbeeld laat zien, is dat bij toepassing van hoogrendementsmotoren het geval. En voor de volledigheid: de Tweede Kamer heeft onlangs nog een motie aangenomen die ook de controle op deze wet stevig regelt. ●

Meer informatie www.greendealaandrijfsystemen.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 23

Organische

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Deklagen

Tekst Ruben Maes, Oxyplast Belgium NV

Minder kosten door milieuvriendelijk poeder

De toekomst is nu beschikbaar De laatste jaren is de bewustwording omtrent het beperken van de uitstoot van CO2 vrijwel iedere dag een nieuwsitem. Door het bindende Kyoto-verdrag dat ondertussen dateert uit 1997 is een groot aantal landen de uitdaging aangegaan om een groeiende welvaart te combineren met een dalende uitstoot. Door het beperken van onder andere de emissie van CO2 en methaan hopen de deelnemende landen de klimatologische gevolgen van de industrialisering van de wereld te beperken, waaronder de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde en de stijging van de zeespiegel.

Er is sinds 1997 een grote verandering gekomen in de mentaliteit van de modale burger. Veel meer mensen zijn, al dan niet bewust, bezig met het beperken van de CO2-uitstoot. Neem bijvoorbeeld de reclame voor auto’s. Vroeger werd reclame gemaakt met hoe krachtig een wagen was en hoeveel jaar garantie je kreeg.

Nu staat in het grootst mogelijke lettertype hoe weinig CO2 een auto per kilometer uitstoot en, belangrijk voor de zakelijke rijders, hoeveel de bijtelling maar bedraagt. Milieuproblematiek wordt hier dus ook een kwestie van kosten. Die bewustwording is een eerste stap in het terugdringen van de uitstoot. Het is namelijk een inspanning die niet kan worden afgewimpeld op de politici, het is aan de burgers en bedrijven van de deelnemende landen om samen de vooropgestelde doelen te verwezenlijken.

Die burgers (u en ik) worden gestimuleerd een inspanning te leveren om minder energie te verbruiken. Geen energie verbruiken is namelijk de eenvoudigste manier om uitstoot te beperken. Door allerlei fiscale maatregelen worden eigenaren van woningen aangezet om hun huizen energie-efficiënter te maken, wat kan door het installeren van hoogrendementsketels of door simpelweg het beter isoleren van woningen. Maar ook in bedrijven zien we een opmerkelijke trend in de bewustwording omtrent het energieverbruik. De drijfveer voor de meeste bedrijven blijft echter in de eerste

24 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

plaats een besparing in het energieverbruik te realiseren. Als hierdoor de CO2-uitstoot kan worden gereduceerd dan is dat mooi meegenomen. Een voorbeeld hiervan zijn de steeds beter geïsoleerde bedrijfshallen, waar bij de bouw wordt nagedacht over het energierendement en het hergebruiken van de restwarmte van processen, door middel van warmtewisselaars of andere groene technologieën. De Vereniging ION droeg onlangs nog bij aan deze bewustwording met een themadag over energie. Onder meer het hergebruiken van de restwarmte van

bedrijfsprocessen in onze industrie was hier een topic. Wanneer men dieper ingaat op de processen in onze industrie, dan kom je al snel tot de conclusie dat er voor het verduurzamen van materialen behoorlijk wat energie nodig is. Het diepbad-verzinken van metalen vereist enerzijds een zinkbad met een temperatuur van ongeveer 450°C om het proces optimaal te laten verlopen. Anderzijds brengt dit een conserverende laag aan op de behandelde producten, waardoor deze een langere levensduur kennen en er dus minder snel energie nodig is om deze

Tegenwoordig is de CO2-uitstoot bij nieuwe auto’s ook in de reclame van belang.

te vervangen. Hetzelfde geldt natuurlijk voor het moffelen van stukken tijdens het poedercoatproces. Om tot een volledige polymerisatie te komen van de gebruikte coatings is het uitmoffelen gedurende een bepaalde tijd op een bepaalde temperatuur noodzakelijk. Het opwarmen van stalen of aluminium onderdelen in een convectieoven is een energievretend proces. Het optimaliseren van dit proces kan uiteindelijk resulteren in een grote energiebesparing, wat zowel gunstig is voor het reduceren van de CO2-uitstoot als voor het beperken van de kosten van de onderneming zonder daarbij de levensduur van het eindproduct in het gedrang te brengen. Door de nieuwe generatie poederlakken is het mogelijk om deze energiebeperkende maatregelen te implementeren zonder grote investeringen. Eenvoudigweg door het verlagen van de temperatuur van de ovens bij het gebruik van deze laagmoffelende poederlakken kunt u de energierekening met 20 tot 25 procent doen dalen. Uitmoffelen van deze poeders kan reeds vanaf 150°C, dit betekent een daling van de oventemperatuur met 30 tot 40°C. Als je deze cijfers doorrekent naar een gemiddeld loonlakbedrijf dat enkele duizenden kilo’s verf per jaar verwerkt, dan kom je al gauw op een besparing van 10.000 tot 25.000 euro netto.

Daarenboven krijg je ook nog een goed rapport van de overheid, want 1 m³ gas is namelijk het equivalent van ongeveer 1.800gr CO2. Door het verlagen van het verbruik van de droog- en moffeloven bespaar je dus al snel tonnen CO2 zonder dat je productieproces daar hinder van ondervindt. Deze laagmoffelende poeders werden ontwikkeld om multi-inzetbaar te zijn en kunnen dus nagenoeg overal worden gebruikt, zonder te hoeven inboeten aan kwaliteit. Sterker nog: in het algemeen is er minder poeder nodig om dezelfde oppervlakte te coaten.

De verdere evolutie van de laagmoffelende poeders hangt deels samen met de vraag ernaar.

Hoe meer bedrijven deze ‘groene’ weg inslaan, hoe meer onderzoek er zal worden gedaan om een kwalitatief hoogstaand product te ontwikkelen met een zeer lage ‘carbon footprint’ en tegen een gunstige prijs. Wat ook betekent dat het gamma aan poeders steeds breder zal worden. Er bestaan nu reeds poeders in satijn en hoogglans met diverse kwaliteitslabels zoals Qualicoat en Qualisteelcoat, maar onlangs zijn daar ook (ontgassende) fijnstructuurpoeders aan toegevoegd. Dit zorgt ervoor dat het toepassingsgebied van deze poeders steeds breder wordt, waardoor ze sneller ingang vinden in de markt. Binnenkort zal het trouwens ook mogelijk zijn om superdurable poeders aan te bieden in low-bake varianten. Deze combineren dan het lage energieverbruik met een nog langere

Door optimalisatie van bedrijfsprocessen kan er nog heel wat energie bespaard worden en restwarmte worden hergebruikt.

levensduur, wat voor de ‘total cost of ownership’ van het eindproduct alleen maar gunstig is.

Een laatste kaap die moet worden gerond, is het introduceren van matte poeders op de markt. De poeders met lagere glansgraden zijn reeds beschikbaar op laboratoriumschaal, maar komen omwille van hun te hoge kostprijs op dit moment nog niet in aanmerking voor commercialisering. Er wordt echter gewerkt aan goedkopere varianten die ervoor zullen zorgen dat ze binnenkort even goed en goedkoop zullen zijn als de ‘standaard’ varianten die op hoge temperaturen moffelen, zonder in te boeten aan kwaliteit. Naast uitgebreide gamma’s bij enkele poedercoatproducenten zorgen laagmoffelende poeders er ook voor dat er nieuwe markten kunnen worden aangeboord. Dit kan gaan over ‘hittegevoelige substraten’, zoals bepaalde composietmaterialen, houtsoorten of plastics, of aan de andere kant van het spectrum zeer dikke materialen zoals constructiestaal dat al dan niet werd verzinkt. Deze markten zijn nu nog te vaak aangewezen op natlaksystemen met hun eigen beperkingen. Zo hebben bepaalde verfsytemen zeer lange droogtijden die moeten worden gerespecteerd om een goed resultaat te krijgen,

wat bij poederlakken niet het geval is. Deze evoluties op de coatingmarkt zullen ervoor zorgen dat onze grijze industrie stilaan groen wordt. Het verminderen van het algemene energieverbruik is in het belang van de bedrijven op korte termijn omwille van besparingen en op lange termijn in een bredere maatschappelijke context. Deze context werd in een bindend akkoord gegoten in Kyoto, die ervoor moet zorgen dat de impact van de industrialisering beperkt wordt, zodat de mens er geen verdere schade van ondervindt. Aangezien onze branche het verduurzamen van materialen vooropstelt, is het duurzaam maken van het proces een eerste stap in de goede richting. Het belangrijkste is dat deze energiebesparing kan worden gerealiseerd zonder grote investeringen in nieuwe machines, maar alleen door met het juiste poeder te werken. De toekomst is dus nu reeds beschikbaar. ●

Meer informatie rmaes@oxyplast.be

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 25

Elektrochemie & metallieke deklagen

Thema Wet- en regelgeving

Met innovatieve oplossingen een leidende positie bereiken

Machinebouw voor PVD-coatings Een dochter zijn van een Japans bedrijf, maar toch als hoofdkantoor in Nederland gevestigd zijn. En dan maar een enkele klant in Nederland hebben, maar des te meer daarbuiten. Dat geldt voor IHI Hauzer Techno Coating in Venlo, een producent van op maat gemaakte machines voor PVD-coatings. PVD-technologie is in vergelijking met andere oppervlaktetechnieken nog niet zo oud, maar wordt bij veel meer producten toegepast dan je zou denken. Tijd voor een kennismaking!

PVD staat voor Physical Vapour Deposition, wat zoveel zegt als het fysisch aanbrengen van een materiaal door dampafzetting. IHI Hauzer Techno Coating (kortweg Hauzer) is op PVDgebied gespecialiseerd in het ontwikkelen van processen en applicaties, het bouwen van PVDmachines en het uitvoeren van pilot-producties.

Dit alles op klantspecifieke vraag en doorgaans ook in samenwerking met de klant. Want iedere machine voor PVD is weer anders, evenals de gedetailleerde procesvoering bij de klant. Hoe heeft PVD zich de afgelopen jaren ontwikkeld, welke markten zijn in deze technologie geïnteresseerd en voor welke toepassingen? En wat zijn de toekomstverwachtingen?

“Wat wij doen, is hightech. We hebben ongeveer 120 medewerkers in dienst waarvan de meesten engineer zijn.” Aan het woord is Jeroen Landsbergen, sinds de zomer van vorig jaar CEO bij Hauzer. “De voornaamste activiteit is het bouwen van PVD-machines. We bouwen de machine hier precies zo zoals die bij de klant komt te staan. Dus in die nagebootste procesomstandigheden bouwen en testen we de machine, waarna die probleemloos permanent moet kunnen draaien.” De ontstaansgeschiedenis van Hauzer begint eind jaren ’60 van de vorige eeuw, toen de Nederlandse familie Hau-

26 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

zer een warmtebehandelingsbedrijf opzette.

In het begin van de jaren ’80 wilde men de in Rusland ontwikkelde PVD-technologie gaan importeren, maar de Koude Oorlog stak daar een stokje voor. Toen heeft oprichter Hauzer een aantal deskundigen bij elkaar gezocht en die zijn een PVD-machine gaan ontwikkelen waar direct ook vraag naar was. Bestaande klanten vroegen immers om betere en hardere coatings op hun gereedschappen, waardoor die langer

PVD-coatingmachines worden voor vele toepassingen gebruikt: “Iedereen bezit producten waarin PVD-coating is verwerkt.”

konden blijven draaien. In de jaren daarna zijn die machines steeds verder ontwikkeld en is de markt steeds verder uitgebreid. Inmiddels zijn er wereldwijd meer dan 390 PVD-machines afgeleverd. In 2008 nam het Japanse bedrijf IHI Hauzer over.

PVD-coatings “IHI is een Japanse multinational, een conglomeraat van bedrijven, en zit voornamelijk

Jeroen Landsbergen: “Wat wij willen, is de beste machines maken voor de beste PVD-coatings”.

in de zware industrie. Ze hebben een omzet van 13,3 miljard dollar en ongeveer 26.000 medewerkers in dienst in meer dan 200 bedrijven wereldwijd. Ze bouwen kranen, schepen, machines, turbochargers, bruggen enzovoorts.

We hebben hier geen Japanse directie en dat is vrij ongebruikelijk. De voorzitter van de Raad van Bestuur is een Japanner die eens per maand hier komt. Wij zijn een Nederlands bedrijf waarvan de aandelen voor honderd procent in handen zijn van een Japans bedrijf.” Hauzer maakt zelf geen PVD-coatings, maar heeft wel een zusterbedrijf die dat doet. Een klant kan er uit strategische overwegingen voor kiezen om de coating in huis te produceren. Voor een andere klant kan dat van minder belang zijn: die wil gewoon een goede coating krijgen en vindt het prima wanneer iemand anders de gewenste coating produceert via machines van Hauzer.

Bijvoorbeeld bij het zusterbedrijf van Hauzer.

Dat zusterbedrijf is Ionbond, en evenals Hauzer onder andere in Venlo gevestigd. Als de klant daarmee instemt, levert Hauzer het recept voor de coating aan Ionbond die het vervolgens gaat produceren.

Slijtvastheid De PVD-coatings die hoofdzakelijk bij Hauzer

worden ontwikkeld, hebben als voornaamste kenmerk dat ze heel hard zijn. Daarom worden ze vooral toegepast om een hogere slijtvastheid te geven aan gereedschap en machineonderdelen. Maar ook om een langere levensduur te geven aan extrusie-tools en aan medische instrumenten. De PVD-technologie wordt ook gebruikt om voedingsmiddelen af te sluiten van hun omgeving. Jeroen Landsbergen: “Iedereen bezit producten waarin PVD-coating is verwerkt.

Bijvoorbeeld: de binnenkant van een pak koffie, van een plastic fles of van een zak chips zijn allemaal PVD-gecoat. Ook veel glasplaten hebben een PVD-coating en datzelfde geldt voor producten die waterafstotend zijn gemaakt. Via onze machines kunnen bijvoorbeeld decoratieve coatings gemaakt worden die krasvastheid als voornaamste eigenschap hebben en vaak worden toegepast in sanitair-producten en in interieurs. Dat soort coatings kunnen ook in erg veel kleuren gemaakt worden.”

En er zijn de zogenoemde tribologische coatings. Deze hebben als doel om wrijving te reduceren op plekken waar (stalen) oppervlaken over elkaar heen lopen, met of zonder olie.

Producten dus met een heel glad oppervlak, bijvoorbeeld in automotoren en vooral bij injectiesystemen. Landsbergen: “Tribologische

coatings vormen ons grootste marktsegment.

Op dat gebied zijn wij de nummer één in de wereld.”

Automobielindustrie Het is dan ook heel begrijpelijk dat de automobielindustrie een heel grote klant is van Hauzer.

“Overal waar je kracht overbrengt in de automotor vind je PVD-coatings, bijvoorbeeld op lagers, zuigers, zuigerpennen, krukassen, een metalen hoedje bij de nokkenas enzovoorts. De automobielindustrie heeft een knoertharde opdracht van Europa om de CO2-emissie te reduceren.

Daarom wordt er driftig gezocht naar mogelijkheden om de automotor lichter te maken, bijvoorbeeld om de zuiger lichter te krijgen. Wat wij ontwikkeld hebben, is een methode waarbij de lagers verdwijnen, terwijl er nog steeds iets van beweging plaatsvindt. Dit hebben we opgelost door de zuigerpennen te coaten met DLC: diamond like coating. Een koolstofcoating die de hardheid van diamant benadert.” Daarnaast is er in de automobielindustrie veel aandacht voor het reduceren van wrijvingsverliezen. Als je die verliezen niet hebt, wordt de brandstof veel efficiënter gebruikt met dus minder CO2emissie als gevolg. De automobielindustrie is dan ook een grote afnemer van tribologische

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 27

Enkele voorbeelden van PVD-machines die Hauzer maakt en de toepassingen die er mee mogelijk zijn.

coatings. “Heel grote firma’s zijn klant van ons, terwijl wij op zich een klein bedrijf zijn. Wij kunnen blijkbaar heel goed samenwerken met die grotere firma’s en zijn in staat om via innovaties de uiteindelijke oplossing te brengen.

Ook chroom VI is een belangrijk onderwerp in de automobielindustrie. Zij heeft de duidelijke opdracht meegekregen dat er vanaf 2017 geen via chroom VI geproduceerde onderdelen in de auto mogen zitten. Wij kijken hoe wij hen daarbij kunnen helpen.”

Ambitie Het proces van het maken van een PVD-coating vindt plaats in een vacuüm. In de PVD-machine wordt de kamer eerst vacuüm gepompt, waarna de producten worden opgewarmd. Door het laten opdampen van metalen ontstaat een keramische laag. Landsbergen: “Wat wij willen, is de beste machines maken voor de beste PVDcoatings en het vinden van innovatieve oplossingen in afstemming met de klant. We willen een leidende positie hebben op het gebied van machines voor PVD-coatings. Wij leveren aan de klant een machine inclusief het proces om de coating te maken die hij nodig heeft.”

Het vinden van innovatieve oplossingen doet Hauzer niet helemaal alleen. Er wordt natuurlijk samengewerkt met de klant, maar ook met wetenschappelijke instituten en universiteiten

28 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

in Duitsland, Engeland, China, België en Tsjechië waarmee het bedrijf samenwerkingsverbanden heeft. Er staan daar Hauzer-machines en er is één persoon alleen maar bezig om in de markt en in de wetenschappelijke wereld te kijken naar de richting waarin de technologie zich ontwikkelt. “Het is voor ons belangrijk dat onze machines bij universiteiten en opleidingsinstituten staan, zodat studenten in aanraking komen met deze technologie. Wanneer zij na de studie gaan ontwerpen, weten ze dat deze technologie bestaat en kunnen die kennis dan dus in hun ontwerpen meenemen. Of misschien vinden ze het zo interessant dat ze bij ons willen werken.

Daar staan wij voor open, want het is voor ons best moeilijk om aan goed gekwalificeerd personeel te komen.”

Toekomst Voor wat betreft de toekomst ziet Landsbergen een aantal speerpunten. “Enerzijds is er de uitdaging om de PVD-coatings nog harder te krijgen, waardoor gereedschappen en machineonderdelen nog langer mee kunnen en meer belast kunnen worden. Anderzijds zie je in de maakindustrie een tendens dat milieubelastende processen steeds meer onder druk komen te staan en vervangen worden door milieuvriendelijke processen. In dat opzicht ligt er een fikse uitdaging bij via chroom VI

geproduceerde onderdelen. Daarnaast willen we de mogelijkheden onderzoeken om PVDcoatings goedkoper te kunnen produceren, waarbij je niet per se alle specificaties realiseert.

Dus bijvoorbeeld een soort uitgeklede versie om een enkel probleem op te lossen, zonder de kenmerkende hardheid omdat die voor de toepassing niet nodig is.”

Tot slot wil het bedrijf de mogelijkheden onderzoeken om de PVD-technologie ook in andere markten te kunnen inzetten. “We zien dat als een goede mogelijkheid om verder te groeien. Een markt kan zijn het verchromen van kunststoffen voor bepaalde onderdelen in de automobielindustrie. Dus puur decoratieve applicaties, denk aan de deurhandle, het rondje om de kilometerteller, het ringetje bij de verwarmingsuitstroom. Dat wordt nu via galvanische processen geproduceerd, maar wij zien daar heel serieus kansen voor ons. Gelukkig zien we dat de mogelijkheden van PVD-technologie langzaam doorsijpelen bij ontwerpers, vooral in de automobielindustrie.” ●

Meer informatie www.hauzertechnocoating.com/en www.ionbond.com/en

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Duurzaamheid met aluminium Energiebesparing, hergebruik van aluminium en ketenoptimalisatie. Deze kernwoorden komen terug in het gesprek met Michael Baas, directeur van Aldor, als het gaat om duurzaamheid in de sector oppervlaktebehandeling. “Op die kernwoorden is nog veel winst te boeken. Daartoe is zowel de overheid als de branche aan zet.”

Aldor staat bekend als bedrijf dat aluminium anodiseert. Hergebruik van aluminium verdient volgens Baas nog een flinke stimulans met het oog op duurzaamheid. “Hergebruik is supergoed om de heel simpele reden dat metallisch aluminium een lage smelttemperatuur heeft, zo’n 600 graden Celsius. De productie van aluminium uit bauxiet vereist een temperatuur van maar liefst 1.300 graden Celsius, een grote energie-footprint dus. Daarnaast is het anodiseren van aluminium superieur wanneer het gaat om oppervlaktebescherming, omdat de anodiseerlaag moleculair verbonden is met het aluminium metaal. Bij poedercoaten leg je er via conversie een organische laag op, die op zichzelf de vervuiler is in het hergebruikproces.”

Hergebruik van aluminium gebeurt al volop, niet in de laatste plaats vanwege de regels die daarvoor bestaan. Bijvoorbeeld bij de sloop van gebouwen en auto’s en bij de inzameling

van witgoed. In de bouw- en transportsector bedraagt de recycling maar liefst 94 procent. In totaal wordt nu ongeveer 70 procent van het aluminium gerecycled. Maar dat percentage kan volgens Baas nog flink omhoog.

Regelgeving “Nog lang niet alle kansen voor hergebruik worden benut. Dat komt voor een groot deel doordat aluminium een relatief goedkoop metaal is in vergelijking met andere metalen. Brut aluminium kost bijna drie euro per kilo. Koper kost wel 20 tot 30 euro per kilo. Door de lage prijs is het dus minder lucratief om aluminium te hergebruiken. Maar ik vind dat de overheid de taak heeft om hergebruik van aluminium economisch verantwoord te maken, bijvoorbeeld via regelgeving.” Inspiratie daarvoor zou uit bestaande regelgeving gehaald kunnen worden. Zoals in sommige bedrijfstakken

(bouw, automotive) hergebruik van aluminium al verplicht is, zou dat ook moeten gelden voor bedrijfsmachines. Daar is nog geen enkele regeling voor. “Eigenlijk zouden alleen bepaalde hightechtoepassingen, zoals de lucht- en ruimtevaart en de chipmachinebouw, gebruik mogen maken van ‘maagdelijk’ materiaal dat niet gecontamineerd is door hergebruik. Alle andere toepassingen kunnen volstaan met milieuvriendelijk hergebruikt aluminium. De wetgever zou hierin het voortouw moeten nemen.”

Ketenoptimalisatie Op het gebied van duurzaamheid valt nog meer winst te behalen als oppervlaktebehandelaars en ontwerpers met elkaar rond de tafel gaan zitten. Dan praat je dus over ketenoptimalisatie.

In dit geval betekent dat dat je bij het ontwerp van producten al rekening houdt met hergebruik, bijvoorbeeld bij de keuze van legeringen.

“Wij kunnen dit bereiken door iedere dag onze stinkende best te doen, maar ook door altijd als missionarissen te blijven uitdragen dat oppervlaktebehandeling een heel essentieel element is in het product. Het is de oppervlaktebehandeling: het exterieur van het product wat je ziet. Je voelt het en het is verantwoordelijk voor de slijtage en corrosieweerstand. De oppervlaktebehandeling is een hightech industrie met onbekende mogelijkheden die nog ontdekt kunnen worden door de ontwerpers. De branche heeft daartoe de kennis en de machines in huis. We moeten die boodschap zó overbrengen dat de ontwerpers op een gegeven moment zeggen: wij willen die oppervlaktebehandelaars erbij.” ●

Meer informatie Diverse aluminium onderdelen voor de maakindustrie

www.aldorbv.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 29

Elektrochemie & metallieke deklagen

PVD-coatings in de lift Bas Hendriks (l) en Bram van Gijzel in de nieuwe bedrijfshal die op de groei is gekocht.

Als bedrijf verhuisd zijn en dan nog veel ruimte in de hal over hebben lijkt misschien vreemd, maar de nieuwe locatie is duidelijk ‘op de groei’ gekozen.

De directeuren van Dekracoat zijn erg in hun nopjes met de nieuwe behuizing.

“De werkprocessen kunnen nu veel makkelijker uitgevoerd worden, zonder dat medewerkers elkaar in de weg dreigen te lopen. En we verwachten dat de stijgende lijn in de omzet de komende jaren zal doorzetten.”

Aan het woord is Bas Hendriks, die samen met mededirecteur Bram van Gijzel de eigenaar is van Dekracoat. In de zomer van 2011 hebben ze het overgenomen van de vorige eigenaar. Vanaf dat moment is er een andere wind gaan waaien: afspraken met leveranciers en klanten werden vanaf dat moment stipt nagekomen, wat resulteerde in steeds meer vertrouwen bij de relaties.

En dat leverde weer meer werk op. “We merken nu dat sommige klanten ons aanbevelen bij collega’s. Dat is toch het mooiste compliment dat je kunt krijgen van je klanten. Het is een

30 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

duidelijk blijk van vertrouwen”, zegt Bram van Gijzel. Dekracoat heeft zich volledig toegelegd op het proces van PVD-coatings. PVD staat voor Physical Vapour Deposition, wat zoveel zegt als het fysisch aanbrengen van een materiaal door dampafzetting. Er zijn niet veel bedrijven in Nederland die dat doen. Bij Dekracoat zijn het vooral gereedschappen, matrijzen en onderdelen van machines die een PVD-coating krijgen. En bij gereedschappen moet je vooral denken aan boren en frezen. PVD resulteert in een grotere slijtvastheid, wat bij dergelijke

gereedschappen uitstekend van pas komt. Ook bij sommige machineonderdelen, bijvoorbeeld in de automobielindustrie, is slijtvastheid erg belangrijk.

Slijtvastheid Bas Hendriks licht het PVD-proces toe: “Door het laten opdampen van metalen ontstaat een keramische laag die de slijtvastheid sterk verbetert. Heel belangrijk is dat de producten schoon, dus vet- en vuilvrij, in de PVD-machine gaan. Daarvoor hebben we een geautomati-

Enkele boren in afwachting van het PVD-proces

seerde wasstraat waar de producten voor de reiniging afwisselend in meerdere ultrasone baden met water en zeepoplossing gaan.

Na elk ultrasoonbad volgt een spoelbad met leidingwater. In het laatste bad zit demiwater om te voorkomen dat er kalk op de producten blijft zitten. In de PVD-machine wordt de kamer eerst vacuüm gepompt en vervolgens worden de producten opgewarmd. In totaal staan er nu drie PVD-machines.” Bij het juiste vacuümniveau gaat er vervolgens een vlamboog over de kathode (van bijvoorbeeld titanium, aluminium, wolframcarbide of chroom) lopen. Hierdoor worden miniscule partikels van de kathode omgezet in gas. De daardoor ontstane damp reageert vervolgens met toegevoegde procesgassen zoals stikstof, argon of methaan. Deze wolk slaat door het spanningsverschil neer op de producten. Daarmee is de keramische laag aangebracht. De voornaamste industrieën die Dekracoat inschakelen voor een PVD-coating op hun producten zijn de medische industrie, de verspanende industrie, gereedschapsmakerijen, matrijzenindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de automobielindustrie en de halfgeleidersindustrie. Er zijn orders van zowel enkele stuks tot grotere series.

Spirit “De beslissing om te verhuizen, is eind 2013 gevallen. Aanleiding was het besluit om een nieuwe machine aan te schaffen. Toen we gingen kijken hoe we die procestechnisch het beste konden neerzetten, bleek dat we te klein behuisd waren. De machine had er op zich wel bij gekund, maar we voorzagen problemen met de werkruimte eromheen en de goederenstroom die het zou oproepen. Vandaar dat we

De onderdelen gaan op een cup, cups op boom, en de bomen op een planetarium

naar een andere locatie gingen uitkijken. We zitten nu sinds eind vorig jaar in Best, hemelsbreed ongeveer anderhalve kilometer van onze vorige locatie in Eindhoven.” Nu heeft het bedrijf ruim 1.000 vierkante meter tot beschikking, in Eindhoven was dat 475 vierkante meter. Het is voor iedereen nog wel even wennen. “Alles staat op een andere plaats, het is soms nog even zoeken”, zegt Bas Hendriks. “Maar we verwachten dat de spirit zoals we die op de oude locatie hadden weer snel terugkomt. Daarmee bedoel ik het enthousiasme bij iedereen. We zijn met een klein clubje mensen, in totaal zijn er zeven medewerkers waarvan Bram en ik ook medewerker zijn. We zijn wel directeur, maar werken net zo hard mee. Het hele team zet zich volledig in, we zijn een hechte groep en doen graag een stapje extra voor onze opdrachtgevers. Met gemak wordt overgewerkt en als er iemand ziek is, zijn de anderen meteen bereid dat werk over te nemen. Ook andersom is mogelijk: als iemand een uurtje eerder weg wil, dan is dat ook zeker bespreekbaar.”

Klantvraag Het werk in het bedrijf omvat veel handwerk en kent pieken en dalen. Als de PVD-machines draaien, lijkt het alsof er niets gebeurt, maar daarvoor vinden de voorbereidingen voor de volgende charges plaats of bijvoorbeeld de verpakkings- en expeditiewerkzaamheden. Aan lange-termijnwerkplanning doet het bedrijf niet. Altijd is bekend wat er vandaag en morgen moet gebeuren, maar niet hoe het daarna met opdrachten is gesteld. Bram van Gijzel: “Bij ons bedrijf is dat normaal. Wij bewegen heel erg met de klantvraag mee. Als een klant bijvoorbeeld een spoedvraag heeft, kijken wij wat die

spoed precies inhoudt en hoe we hem kunnen helpen.” Wie de eindgebruikers van de PVDcoatings precies zijn, weten de directeuren vaak niet. Meestal brengen de eindgebruikers hun gereedschappen naar een slijper en die brengt ze naar Dekracoat. Bas Hendriks: “Dat werkt prima, maar het betekent wel dat wij de precieze behoefte van de eindgebruiker vaak niet kennen. Daarom kunnen wij als klein bedrijf weinig werk maken van innovatie. Maar wij liften wel mee met producenten van machines die wel een onderzoeksafdeling hebben en soms met een nieuwe coating komen. Maar zelf hebben we onlangs samen met Sirris ook onderzoek gedaan voor de aanschaf van een straalmachine voor het finishen van gereedschappen.”

No-nonsensebedrijf Met die straalmachine is het mogelijk om de PVD-coating nog gladder te maken, waardoor de slijtvastheid van gereedschappen verder toeneemt. Bram van Gijzel legt uit: “Als je met een niet-gecoate boor 100 gaten kunt boren, kun je met een PVD-gecoate boor 400 gaten boren. Door te stralen, verleng je dat tot 500 à 600 gaten.” Bas Hendriks tot slot: “Wij presenteren ons als een no-nonsensebedrijf. Werken volgens heldere afspraken en die nakomen, vinden we belangrijk. We zetten nog niet in op certificaties.

We willen voorlopig niet onze organisatie extra belasten met meer procedures.. De kwaliteit van de coatings wordt bepaald door ons vakmanschap, de machines en de voorbehandeling.

Certificaties hebben voor de huidige tevreden klanten en ons geen meerwaarde.” ●

Meer informatie www.dekracoat.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 31

Elektrochemie & metallieke deklagen

Een van de controleruimtes waarin het productieproces bewaakt en aangestuurd wordt, rechts Peter Jongenburger.

Intrede van serious gaming op de werkvloer

Speels de motivatie verhogen In een kapitaalintensief bedrijf kan het extra nuttig zijn om de productie op de werkvloer zo zeker mogelijk te stellen. Immers: stilstand kost veel geld. Dat zeker stellen kan door machines en technische innovaties, maar uiteindelijk zijn het de medewerkers die de voortgang in het werk bepalen. Daarom zijn gemotiveerde medewerkers ‘goud waard’. Hoe houd je de medewerkers gemotiveerd? Bij Wuppermann Staal Nederland zijn ze bezig een origineel antwoord in te voeren.

Dat antwoord valt onder het begrip ‘serious gaming’, maar dat zegt op zich nog erg weinig.

Peter Jongenburger, algemeen directeur van Wuppermann, legt het graag uit. “Wij zijn een heel technologisch en innovatief bedrijf met de modernste processen die we voortdurend

32 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

willen vernieuwen. Innovatie staat bij ons hoog in het vaandel. We willen meer dan alleen technologische innovaties en zijn op het spoor gekomen van sociale innovatie. Het doel is het verbeteren van de teamprestaties op de werkvloer. We willen dit bereiken door een vorm van

serious gaming.”

Het was niet zo dat het bedrijf klaagde over een lage teamprestatie, maar men was zich zeer bewust van het kapitaalintensieve karakter van het bedrijf. Iedere medewerker is goed voor twee miljoen euro omzet per jaar. Jaarlijks draait

Scherm waarop de productiedoelen en de actuele voortgang getoond wordt.

het bedrijf met 125 medewerkers een kwart miljard omzet. Iedere stilstand in de productie kost 10.000 euro. Voeg daarbij het gegeven dat de medewerkers door de aard van het productieproces meestal niet weten hoe het met de productie staat en er is voldoende reden om te kijken hoe de teamprestatie verbeterd kan worden.

“Bij games weet je dat sommige mensen daar helemaal verslaafd aan kunnen raken, of op z’n minst een zeer grote gedrevenheid hebben om een goede score te halen. Een dergelijke gedachte wilden we ook op de werkvloer introduceren. Grote vraag was: hoe? Uitgangspunt is dat de medewerkers op de werkvloer heel weinig contact met elkaar hebben doordat ze ver van elkaar staan en de omgeving lawaaiig is.

Ze dragen allemaal gehoorbescherming. Tijdens het werk, maar ook in de pauzes of wanneer ze naar huis gaan, hadden ze geen idee hoe ze gepresteerd hebben. Daar moest verandering in komen.”

Betrokkenheid “We zijn in contact gekomen met het bedrijf RANJ in Rotterdam. Doel was om iets te ontwikkelen waardoor de betrokkenheid van de medewerkers bij de productie omhooggaat. Wat er uit de samenwerking met RANJ is gekomen, bestaat uit een systeem waardoor iedere medewerker inzicht krijgt in de voortgang van de productie op dat moment. Dit gekoppeld aan de gestelde doelen. Die doelen hebben betrekking

Multinational Wuppermann is een Duits bedrijf waarvan een vestiging in Nederland zit, in Moerdijk. De andere vijftien vestigingen staan in de rest van Europa. Wuppermann Staal Nederland bv produceert zo’n 500.000 ton verzinkt plat gewalst staal per jaar. De rollen staal worden per trein, schip of vrachtwagen afgevoerd, veelal naar buitenlandse klanten. De verwachting is dat het bedrijf zal profiteren van de lage euro. Deze bevordert de export, maar zorgt ook voor minder invoer van staal uit China waar men momenteel een overcapaciteit heeft.

op de productiehoeveelheid per shift, week of andere tijdseenheid, arbeidsverzuim, stilstand in de productie, kwaliteit en ongevallen. Dus inzicht in de voortgang en in de doelen. Door deze terugkoppeling verwachten we dat de betrokkenheid van de medewerkers omhooggaat.”

Of dat inderdaad lukt, is nog niet helemaal zeker. Men is twee jaar geleden begonnen.

Het totale proces bestaat uit vijf stappen, momenteel zijn de eerste twee stappen gezet.

Afronding van de vijfde stap wordt in de loop van volgend jaar verwacht. Om straks betrouwbare uitspraken te kunnen doen over de betrokkenheid van de medewerkers, voert de TU Delft onderzoek uit. De eerste resultaten daarvan zijn over twee maanden bekend. Maar ook zonder die resultaten is Jongenburger optimistisch: “We praten niet over een hobby, we geloven echt dat het ons gaat helpen. Met het oog op sociale innovatie is dit niet het enige wat we doen. Dat houdt ook goed werkgeverschap in: goed omgaan met de mensen, een duidelijke strategie

neerzetten en heel veel aandacht schenken aan veiligheid.”

Stilstand Het productieproces van Wuppermann ziet er in grote lijnen als volgt uit. Het bedrijf koopt rollen warm gewalst staal van bijvoorbeeld Tata Steel in IJmuiden. Het zijn grote rollen van zo’n 30 ton. In de kern is het werk gericht op het aanbrengen van een zinklaag, gevolgd door het aanbrengen van een passiveerlaag ter voorkoming van witroest. Daartoe worden de rollen afgewikkeld, aan elkaar gelast en in een serie zoutzuurbaden gebeitst, waarna het staal de inductie-oven ingaat. Daarna wordt het ondergedompeld in een zinkbad (thermisch verzinken), omhooggetrokken, afgekoeld en vervolgens komt de passiveerlaag er op. Tot slot worden de randjes er afgesneden, de rollen weer opgewikkeld en in smallere ringen gesneden. Het is een proces dat continu door moet gaan. Stilstand moet zoveel mogelijk

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 33

voorkomen worden. Daarom is er in de lijn altijd een buffer die zich ondergronds bevindt. Van die buffer wordt gebruikgemaakt tijdens het lassen door een lasmachine. In de regel is er tweehonderd seconden de tijd om te lassen. Als de eerste las niet goed is, is er nog tijd voor een tweede las. Daarna is de buffer leeg. Daarom is het erg belangrijk dat het lassen goed gebeurt.

In de lijn zitten één tot soms zelfs vier rollen. Als er een rol ingaat, gaat er op het eind ook een rol uit.

Reacties “Bij het proces zijn vier dingen heel belangrijk: continue productie, kwaliteit van het materiaal, ongeplande stilstand voorkomen en veiligheid.

Maar hoe maak je de stand van zaken op die parameters nu duidelijk real time? Dat doen we door op strategische plaatsen grote schermen te plaatsen waarop de medewerkers dat kunnen zien. Bijvoorbeeld: wat ze moeten halen per dag en waar ze op dat moment zitten: het aantal rollen dat ze gedraaid hebben en de tonnage. Elk rondje op het scherm is een rol. Als dat rood is, dan mankeert er wat aan en moet er naar gekeken worden. Normaal zie je de stand van zaken op dat moment, maar via een druk op de knop kun je ook langer terugkijken, bijvoorbeeld een week of een maand.”

Met rood en groen worden de scores aangegeven. Onderaan de display zijn fotootjes van de mannen in de ploeg. Als iemand jarig is, komt daar een bloemetje bij. Als ze aan het eind van de shift naar huis gaan , kunnen ze precies zien wat ze gedaan hebben. “We proberen op een speelse manier het leuker te maken voor de me-

Onderdeel van de afwerking is het snijden van de rol in smalle ringen. dewerkers. Als je ziet dat er goed gepresteerd wordt en dat direct ziet in de vorm van een groene smiley, is dat toch leuker dan wanneer je een negatief gezicht ziet. In het begin was er wel wat weerstand vanuit het idee Big Brother is watching you. Maar dat is nu helemaal verdwenen.”

De reacties zijn positief. In de tweede lijn van het bedrijf, de snijlijn, is het nog niet operationeel, maar daar willen de medewerkers het ook. “Wij ervaren het als pionieren. In het begin zagen we dat er te veel competitie tussen de ploegen was ingebouwd. De ene ploeg kan het de volgende ploeg moeilijk maken, maar dat is natuurlijk niet de bedoeling. Als je de game-gedachte erop loslaat, kun je zeggen

dat je vecht tegen de cijfers. Die moeten de motivatie geven om beter je best te doen. Het gaat niet om de persoonlijke prestatie, maar om de teamprestatie.”

Voortdurende verbetering Wuppermann heeft economisch gezien de afgelopen jaren goed gedraaid. Dat wil zeggen: ondanks de crisis heeft men steeds zwarte cijfers geschreven. Het jaar 2014 was zelfs een recordjaar. Maar op de lauweren rusten is er niet bij.

“De uitdaging wordt steeds groter. Het principe is dat we ons steeds sneller moeten verbeteren dan de markt het ons moeilijk maakt. De marges staan al jaren erg onder druk. We beseffen dat een voortdurende verbetering noodzakelijk is.

Als we dat besef niet gehad hadden, zouden we nu diep in het rood staan.”

Tot slot wil Jongenburger nog wel een boodschap kwijt: “Omdat we in Nederland zitten, moeten we er alles aan doen om de operationele performance zo goed mogelijk te doen. Dus zo zuinig mogelijk omgaan met grondstoffen, de kosten heel goed in de gaten houden, de operators performance moet top zijn vanwege hoge salariskosten en altijd prioriteit geven aan veiligheid. De mensen komen gezond naar binnen en we willen dat ze ook weer gezond naar buiten gaan. Gelukkig zijn we er vorig jaar in geslaagd geen enkel verzuimongeval te hebben.” ●

Meer informatie

Rollen warm gewalst staal liggen gereed voor behandeling.

34 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

www.wuppermann.com/profile/locations/flatproducts/wuppermann-staal-nederland-bv www.wuppermann.com

Glasbeek ad 3.pdf 1 7-11-2013 11:36:41

C

M

Y

CM

Innovative high quality products Ready to work for you!

MY

CY

CMY

K

Innovatief Duurzaam Sinds 1948

www.kika.nl Giro 8118

www.hendor.com Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 35

Toeleveranciers

THEMA ENERGIE EN DUURZAAMHEID

Veel milieuwinst door elektrostatisch spuiten Elektrostatisch spuiten met daarbij behorende pistolen kan veel winst opleveren uit het oogpunt van duurzaamheid: er is veel minder materiaal nodig en er is veel minder afval. Ook zijn er met aanvullende apparatuur voordelen voor de spuiter zelf op het gebied van arbeidsomstandigheden. Tijd dus om eens in de praktijk te gaan kijken hoe dat werkt. Daarvoor gingen we naar het bedrijf Snijder bv in Hoorn.

Snijder is gespecialiseerd in de verhuur van grondverzetmaterieel, dus allerlei grote machines en voertuigen die bijvoorbeeld bij de aanleg van havens en (vaar)wegen ingezet worden om grond te verplaatsen. Het bedrijf verhuurt daartoe niet alleen het materiaal, maar levert ook de bijbehorende technische ondersteuning. En dat doet het bedrijf wereldwijd. Een voorbeeld van een klein bedrijf dat een wereldspeler kan zijn.

Het bedrijf levert doorgaans niet de mensen voor op het materieel, maar stuurt er wel mon-

36 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

teurs naartoe als er storingen zijn die niet ter plekke opgelost kunnen worden.

Het grondverzetmaterieel wordt voor kortere of langere tijd verhuurd, soms wel voor een jaar of langer. Vaak wordt het materiaal ingezet bij kustprojecten waar de omstandigheden dus lekker gunstig zijn voor corrosie-ontwikkeling.

Als de voertuigen dan terugkomen, zijn ze vaak niet om aan te zien. Dan moeten ze stevig onder handen worden genomen voordat ze opnieuw verhuurd kunnen worden. Het stralen, schoon-

Foto’s Marcel Meulenberg,WSB Finishing Equipment

Elektrostatisch spuiten bij Snijder.

maken en spuiten doet Snijder zelf. Daar is een aparte afdeling voor. Sinds ongeveer een jaar doen ze dat op een andere manier, een manier die scoort op het vlak van duurzaamheid.

Meng-en doseerapparatuur De overstap naar elektrostatisch spuiten is in fases gegaan. Eerst is er gekozen voor de bouw van een nieuwe 2 K-menginstallatie met nieuwe pompen en spoelstation. Voordeel hiervan is dat enkele handmatige werkzaamheden tot het

verleden behoorden. Zo hoeft de verf niet meer handmatig gemengd te worden om een goede menging te krijgen: een groot pluspunt gelet op de gezondheid van de spuiters. Datzelfde geldt voor het spoelen na het spuitwerk. Er hoeft niet meer handmatig gespoeld te worden waarbij de spuiter het pistool moet vasthouden en met zijn gezicht boven het blik hangt waarin gespoeld wordt. Omdat de menginstallatie goed functioneerde, is besloten over te stappen op elektrostatisch spuiten.

De elektrostatische pistolen en randapparatuur van WAGNER zijn geleverd door WSB Finishing Equipment. Dit bracht een andere manier van werken met zich mee die wel gewenning vereist, zo blijkt uit de praktijk. Maar de voordelen maken het de moeite waard: minder kosten en afval en het werk wordt sneller uitgevoerd.

In de auto op weg naar Snijder legt Marcel Meulenberg van WSB Finishing Equipment uit waarin de huidige situatie verschilt van de oude.

“In die situatie moesten de componenten in de juiste hoeveelheid bij elkaar gevoegd worden en met een mixer gemengd. Nu is er voor de kleurcomponent en de harder een afzonderlijke pomp die het materiaal transporteert naar een meng- en doseerinstallatie waar een PLC (Programmable Logic Controller) de dosering regelt. De spuiters hoeven hierdoor niet meer in contact te komen met de harder en met de aflak op polyurethaan-basis.”

Spoelen Er is overgestapt op een nieuw coatingsysteem, waardoor er veel minder tijd nodig is voor

het droogproces. In het oude systeem was het nodig om de verf door te laten harden, wat tijd maar ook energie kostte. Nu dat niet meer nodig is, zijn de stookkosten voor het droogproces enorm gedaald. Hierdoor was het makkelijker om te besluiten te investeren in de twee-componenteninstallatie. Ook hoeft het materieel door de verbeterde verfkwaliteit minder vaak gespoten te worden.

Marcel Meulenberg: “Ook het spoelen van de slangen en spuitpistolen gaat niet meer handmatig. We hebben een spoelstation ontwikkeld waardoor het spoelen automatisch gaat. Deze spoelstations hangen aan de muur.

Voor het spoelen hang je daar het pistool in en dan druk je op ‘spoelen’. Er is een pomp met een spoelmiddel en de computer stuurt het spoelen tot de apparatuur schoon is. Hierdoor heb je veel minder afvalstoffen en bespaar je op het spoelmiddel. Verder is het pistool dat we bij Snijder gaan zien het enige elektrostatische pistool waarvan je de nozzle kunt omkeren.

Als die verstopt is, kun je ’m omdraaien en de verstopping er uitspuiten.”

Hij wijst erop dat de elektrostatische spuitpistolen geschikt zijn voor zowel oplosmiddelhoudende coatings als voor coatings op waterbasis.

Bij de pistolen voor oplosmiddelhoudende coatings (die Snijder gebruikt) maakt het niet uit of de coating uit één of twee componenten bestaat. “De elektrostatische spuitpistolen zijn sinds een jaar of drie beschikbaar. Wij merken dat daar steeds meer vraag naar komt. Ook de verfleveranciers attenderen hun klanten op het bestaan van deze pistolen en op het feit dat je

Het elektrostatisch spuiten gebeurt met volgelaatsmaskers.

daarmee bespaart op de lak. Hun rol is aan het veranderen. Ze gaan steeds meer meedenken met de klant bij de vraag: hoe kan het efficiënter?”

Gewenning Bij Snijder worden we ontvangen door Mark Vreeburg, die eindverantwoordelijk is voor wat op de werkvloer gebeurt. Hij hoeft niet lang te zoeken naar de voordelen van de nieuwe manier van spuiten: “Minder verf op de grond, er hoeft minder opgeruimd en schoongemaakt te worden, er is minder verfgebruik terwijl er zoveel mogelijk verf op het object komt. Wat nog wel een aandachtspunt is, is het spuiten in een hoek of bij doosvormige constructies.

Doordat de verf weg trekt naar de platen in de omgeving van de diepe hoek ontstaat er onvoldoende verfdekking in de diepe hoek.

Dit kan de spuiter oplossen door dan even de elektrostaat af te zetten en conventioneel te spuiten, maar dat valt in de praktijk niet mee.

Het vraagt enige gewenning om deze wijze van handelen goed onder de knie te krijgen.”

Dit betekent vooral dat de spuiter meer zijn aandacht moet houden bij het werk en zorgvuldig moet zijn met de aarding en de manier van spuiten. Als je als spuiter al bijvoorbeeld vijftien jaar op een andere manier gewerkt hebt, dan valt het niet mee om direct over te stappen op de nieuwe manier van werken. Maar de voordelen wegen bij Vreeburg zwaarder: “Het werk gaat sneller, de productie gaat omhoog, het is beter voor de gezondheid van de spuiters en we hebben iedere dag minder afval. En er hoeft

Grondverzetmachines worden eerst afgeplakt voor het spuiten van de juiste delen.

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 37

Een blik op de randapparatuur van het elektrostatisch spuiten stuurkasten en pompen.

minder overgewerkt te worden.”

De aarding bij het elektrostatisch spuiten vormt een aandachtspunt. De verf die uit het pistool komt, wordt negatief geladen. Hierdoor stoten de verfdeeltjes elkaar af en trekken ze naar het positief geladen te spuiten object. Voordeel hiervan is dat ze bij het object ‘om de hoek’ worden getrokken, het zogenoemde omgripeffect. Maar de aarding moet wel in orde zijn om het maximale uit het elektrostatisch spuiten te halen.

Ophangrekken Mark Vreeburg: “Verder hebben we ophangrekken gemaakt om het handelen van grote en kleine stukken in de spuitcabine te vereenvoudigen. In de oude situatie werd er veel tijd besteed aan het neerleggen en omkeren van de stukken. Tussendoor moest het drogen en tijdens het omkeren kwamen er vaak toch nog beschadigingen. Daarnaast nam het veel ruimte

38 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

in beslag. De medewerkers hebben zelf een betere oplossing bedacht die in eigen beheer is uitgevoerd. Nu worden alle stukken aan ophangrekken gehangen, waardoor alles in één keer gespoten kan worden. Dus er hoeft geen tijd meer besteed te worden aan het neerleggen en het omkeren van de stukken.”

Hij vervolgt: “Corrosie is voor ons echt een heel groot probleem. Dat komt door het veelvuldig gebruik van ons materieel in de waterbouw en dan met name bij zee. Ook zien we ons materiaal vaak gebruikt worden in de tropen, waar de temperaturen en luchtvochtigheid hoog zijn.

Bij de overstap naar het nieuwe systeem zijn we ook gebruik gaan maken van zinkfosfaat als primer. Gelet op de omgevingscondities waarin ons materieel gebruikt wordt, levert dat een goede hechting op met de laklaag. Dus een betere kwaliteit waarbij er minder vaak gestraald en gespoten hoeft te worden.”

Marcel Meulenberg tot slot: “Voor de elektro-

statische werking maken we gebruik van een voedingskastje dat gewoon op 220 volt werkt.

Deze genereert een constante spanning van 20 vpp, een constante stroom. In het pistool wordt de 20 vpp door middel van een cascade omgezet naar maximaal 80.000 volt bij een heel laag ampèrage. Dit met het oog op de veiligheid die erg belangrijk is. In de stuurkast kunnen drie verschillende spannings- en stroomparameters worden opgeslagen als recept. Bijvoorbeeld een op 70 kV, een op 50 kV en een recept op 40 kV. Op het pistool kan makkelijk geswitcht worden tussen deze vooraf gedefinieerde instellingen.

Op deze manier kun je zo efficiënt mogelijk spuiten, onder meer van belang bij stukken waar je moeilijk bij kunt komen.” ●

Meer informatie www.snijder.nl www.wsb-wagner.eu

Totaaloplossingen in Verfspuit- en Straalapparatuur

Verkrijg ongeëvenaarde kwaliteit en betrouwbaarheid met Oerlikon Metco’s elektrisch draadspuitproces

Uw partner voor elektrische draadspuittechnologie Fijn…Ruw...Dik…Dun... en alles er tussen in.

Wat uw toepassing bij het elektrisch draadspuiten ook is, Oerlikon Metco heeft een op maat gesneden oplossing die eenvoudig te gebruiken is en een zeer betrouwbare en gecontroleerde oppervlaktebescherming levert.

Rasco - Clemco Telefoon: (010) 437 01 66 E-mail: info@rasco-clemco.nl

www.oerlikon.com/metco

Innovatieve metaalvoorbehandeling met Decorrodal ®

Decorr od ® Dunnela al ZT-serie ag tech nologie

Kenmerken: • Fosfaatvrij • Vanaf kamertemperatuur toepasbaar • Goede lakhechting • Minimale slibvorming • Nano keramisch Kluthe Benelux BV Postbus 312 • 2400 AH Alphen aan den Rijn NL T +31 (0)172 51 60 00 • F +31 (0)172 43 94 94 E info@kluthe.nl • I www.kluthe.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 39

Op zoek naar samenwerkingspartners Foto: Ahitoha, Dreamstime

Het Enterpise Europe Netwerk, actief in 54 landen (ook buiten Europa), is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op het gebied van onderzoek, technologie en commercie. Het Enterpise Europe Netwerk valt onder RVO: de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-4440777.

Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn Tel. 088-6025299 tom.reijn@RVO.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl Noot van de redactie: Hieronder volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke.

De vervaldata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

Hoge-temperatuurresistent wrijvingsmateriaal voor noodrem verzoek uit Finland REFERENTIE TRFI20141203001 GELDIG TOT 12-12-2015

Beschrijving partnerverzoek Een Finse multinational die gespecialiseerd is in de ontwikkeling en productie van transportmiddelen zoekt technologie voor remschoenmaterialen die bestand zijn tegen hoge temperatuur en thermische schok. De samenwerkingsvorm is afhankelijk van de rijpheid en commerciële beschikbaarheid van de technologie die via deze zoekopdracht naar voren wordt gebracht.

Beschrijving partnerverzoek Het gezochte materiaal maakt deel uit van een mechanisch systeem dat als functie heeft om een stabiele wrijvingscoëfficiënt tegen staal te bieden binnen een temperatuurbereik van kamertemperatuur tot 800 graden Celsius. Het materiaal is onderdeel van een mechanisch systeem dat kinetische energie van een grote bewegende massa via wrijvingswarmte absorbeert en dat een relatief stabiele wrijvingscoëfficiënt biedt. Het bedrijf is in staat te ontwikkelen, testen en certificeren, en kan in samenwerking de naleving van regelgeving verwerven.

Toelichting Het materiaal is onderhevig aan wrijvingswarmte en hitteschok onder glijdend contact met een gemiddelde contactdruk tot 60 MPa

40 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

over het glijvlak. Het materiaal wordt onderworpen aan snelle wrijvingswarmteschok, waarbij de oppervlaktetemperatuur toeneemt tot 200-300 K/s. Het materiaal ondervindt gedurende zijn levenscyclus 20 keer een hitteschok tot 800 graden. Passende materiaalsoorten betreffen bulkmaterialen en coatings op geschikte ondergronden. Geschikte materiaalsoorten zijn koolstof-koolstofcomposieten, siliciumcarbide-composieten, siliciumnitridecomposieten, hoge-temperatuurmaterialen van wolfraamcarbide-kobalt, gesinterde hoge-temperatuurmaterialen, laser-gesinterde hoge-temperatuurcoatings of vergelijkbare materialen.

Stadium van ontwikkeling Beschikbaar voor demonstratie.

Gewenste samenwerkingsvorm Type partner gezocht: ontwikkelaars, materiaalfabrikanten en instellingen voor toegepast onderzoek. Specifiek werkterrein van de partner: materiaaltechnologie. Taak die door de partner moet worden uitgevoerd: het aangaan van een licentieovereenkomst, het samenwerken aan technologieontwikkeling en/of het testen van de bovengenoemde materialen. ●

Terugblik

verzoek uit Finland REFERENTIE TRFI20141203001 GELDIG TOT 12-12-2015

Beschrijving partnerverzoek Een Duits MKB dat actief is in grootschalige coatingdiensten voor de autoindustrie en voor producenten van professioneel keukengerei, is op zoek naar nieuwe keramische coatingmaterialen en -processen voor diverse toepassingen. Het Duitse bedrijf biedt reeds een keramische-coatingoplossing die wrijvingsreductie en goede corrosiebestendigheid waarborgt en bestand is tegen temperaturen tot 400°C. Het bedrijf is op zoek naar leveranciers van oplossingen met vergelijkbare eigenschappen die op kookgerei zijn toe te passen en vrij van fluorpolymeren zijn. Om zijn eigen productportfolio te vergroten, is het bedrijf op zoek naar zowel industriële partners als onderzoeksinstituten met in hun aanbod technologieën die al op de markt zijn of zich in de prototypefase bevinden.

Beoogde vormen van samenwerking zijn commerciële overeenkomsten met technische ondersteuning en technische samenwerkingsovereenkomsten.

Marktkernwoorden - Fabricage van coatings and lijmen - Speciality- en prestatiematerialen: producenten en verwerkers - Keramische materialen.

Toelichting Gewenst zijn nieuwe keramische coatingmaterialen en -processen die de wrijving verminderen en geschikt zijn voor toepassingen in de auto-industrie en in professioneel keukengerei, met de volgende specificaties: - Goede corrosiebestendigheid - Hittebestendigheid tot 400°C of hoger - Toepasbaar op coatings voor kookgerei - Vrij van fluorpolymeren.

Gewenste samenwerkingsvorm Type partner gezocht: industrie, onderzoek. Specifiek werkterrein van de partner: coatings, keramiek. Taak die door de partner moet worden uitgevoerd: geschikte materialen en processen bieden. ●

De generatie na ons…

Op het gebied van energie valt er nog veel te winnen, zo blijkt uit dit nummer. Niet alleen op energiegebied zelf, maar ook in de kosten voor energie.

Wat mij bij het maken van dit nummer het meest opviel, was dat maar liefst de helft van de warmte in de bedrijven verloren gaat! Daar wordt niets mee gedaan. Is energie zo goedkoop of is het zo moeilijk de restwarmte effectief in te zetten in de bedrijfsvoering?

Misschien is allebei wel waar. Toch ziet het er naar uit dat het terugwinnen en doelmatig toepassen van restwarmte nog heel weinig aandacht heeft gekregen. De energie maar (veel) duurder maken dan, zodat er vanzelf meer aandacht ontstaat voor het gebruik van restwarmte? Mwa, zou kunnen werken, maar is niet zo realistisch. En hogere energieprijzen zouden evengoed verwerkt kunnen worden in de kostprijsberekening, zonder dat er ook maar één ogenblik gekeken wordt naar hoe er bespaard kan worden op de energiekosten.

Foto: Agg, Dreamstime

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Keramische coatings met hoge temperatuurweerstand

Column

Maar vooral is het de verkeerde grondslag om serieus naar die mogelijkheden te kijken. De grondslag zou moeten liggen in de wil om energie te besparen om daarmee een steentje bij te dragen aan het beheersbaar krijgen van de klimaatverandering. Dat die aan de gang is, is zelfs door de Amerikaanse Senaat onlangs officieel bevestigd via een bijna unanieme aanneming (slechts één tegenstem) van een amendement waarin staat dat klimaatverandering geen hoax is. Dat kan ook moeilijk anders met de voortdurende stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde.

Dat steentje bijdragen zouden we moeten willen om de generatie na ons onder ogen durven te komen, omdat wij onze best hebben gedaan in de strijd tegen klimaatverandering en niet vrolijk de grondstoffen hebben opgemaakt, de lucht hebben vervuild en van de aarde een omgeving hebben gemaakt die wijzelf niet van onze ouders hadden willen erven. Deze grondslag levert de motivatie om energie te gaan besparen en om over te stappen op duurzame energie. ● oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 41

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

afzuiginstallaties

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

anodemanden (titaan)

MEPACO B.V. T. 071-5892863

beitsen/passiveren

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

anoden (titaan)

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-2620788, F. 010-2620201 www.magneto.nl

anodiseren (afdekmaterialen)

Sir John b.v.

T. 0182-396931 F. 0182-396937 info@sir-john.nl, www.sir-john.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

HaTwee b.v.b.a.

T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.

Afvalwaterbehandelinginstallaties

anodiseer (installaties) Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

anodiseer (ophangrekken) EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

afvoer gevaarlijk afval

beschermkapjes, pluggen, tape

Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

42 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

chemicaliën/ opp. behandeling

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Van Hees b.v.

T. +31(0)475 411 249, F. +31(0)475 411 296 info@vanheesecht.nl / www.vanheesecht.nl

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

bakken, kunststof

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

brandwerende / brandvertragende coatings

Kluthe Benelux BV T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Official Benelux dealer

MEPACO B.V. T. 071-5892863

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

chemisch / technisch reinigen

filters (andreae, columbus industries)

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

glasparelstraalcabines

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161, F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

chemisch nikkel Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

filters & pompen

Corode T. 0411 - 68 55 0 MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

coatinginstallaties service & onderhoud

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Mefiag Filters & Pumps B.V. Heerenveen T. 0513-630230, F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Droogapparatuur

T. 0497-339384 F. 0497-381593 info@hendor.com www.hendor.com

galvano automaten IST Benelux bv T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

galvanotechniek, glansmiddelen MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688, F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

haken

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Hittebestendige en non-stick coatings

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

hardchroom baden (kunststof)

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

industriĂŤle reiniging Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Kluthe Benelux BV tel: +31 (0)172-516 000, F.: +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

hangbaansystemen Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

filters

galvanotechniek, installaties

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 43

kleur & glans

lakstraten

moffelovens

naverbrandingsinstallaties

Gullimex B.V. T. 074-2657788

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

natlak Admesy b.v.

Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties esent r p r u e kl aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

natlakken (afdekmaterialen)

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

marine coatings / Scheepvaartlakken

Kunststoflakken

ontbramen

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

laagdiktemeters

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255, F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022, F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633, F.0162-322907 info@verlab.nl www.verlab.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg BV T. 013-5703370, F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

natlakspuitapparatuur

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean N.V.België T. 0032-13539060

Surface Treatment Ned. Maasbracht, T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Metalliseren/Schooperen

Amitech b.v.

T. (0)341-429059, F. (0)341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

44 | Oppervlaktetechnieken januari 2015

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a.

T. +32 14 762377, F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

ontvettingsmiddelen

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MEPACO B.V. T. 071-5892863

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

poederspuitcabines

Schröder Plating Service T. 0546-681170, F. 0546-681003 MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

ovens

poederlakken/ poedercoatings

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51, F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662, F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

HaTwee b.v.b.a.

T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.be

Plasma voorbehandelingstechniek

pompen (magnetisch aangedreven)

protective coatings Oxyplast Belgium n.v.

T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

poedercoating (afdekmaterialen)

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

Corode T. 0411-685500

Maan Group T. 0572 355 333, F. 0572 364 498 b.heerze@maangroup.nl /www.maangroup.nl Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

TIGER Coatings Belgium bvba T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

poederspuitapparatuur

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com / info@petsonpaints.com

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Oppervlaktetechnieken januari 2015 | 45

pvd coatings Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl / www.kermad.nl

Holtrop & Jansma B.V. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

LTC International Vacuümstraalapparatuur T. 078-6418050, F. 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

straalcabines

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

shotpeenen Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen

tel +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Eurogrit B.V., Papendrecht T. 078-6546770, F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net T. 0495 - 592 210, F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenbv@online.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

spuitcabines

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalinstallaties T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

46 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

T. +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

straalkasten Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

stralen (afdekmaterialen)

verduurzamen van metaal

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

tanks (kunststof)

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

temperatuurregistratie & analyse

Gullimex B.V. T. 074-2657788

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO B.V. T. 071-5892863

Eurowater BV T. 088-0005000 www.eurowater.nl

MEPACO B.V. T. 071-5892863 The Coatinc Company, uw partner voor anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, hoge temperatuur verzinken, centrifugaal verzinken en Geomet www.coatinc.com / info-nl@coatinc.com

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

Lubron Waterbehandeling BV T. 0162-426931 www.lubron.eu

verwarmingselementen

Corode T. 0411-685500

verwarmingselementen (teflon)

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

Corode T. 0411-685500 BESCHERMING EN KLEUR

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener www.rotocoat.nl / info@rotocoat.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

verwerking afvalstromen

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

voorbehandelingsinstallaties

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

werpstralers

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

transportsystemen

Railtechniek van Herwijnen b.v.

T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Twee-componenten apparatuur

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

UV en EBC Lak

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht Nederland T. +31 (0)180 645 281 / F. +31 (0)180 645 282

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

waterbehandeling Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

tel: +32 9218 7180 / F.: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com BWT Nederland B.V. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 47

Word lid van een proactieve branchevereniging!

Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken.

Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, • T 030 630 03 90 F 030 630 03 89 tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl info@vereniging-ion.nl www.vereniging-ion.nl 48 | Oppervlaktetechnieken februari 2015