Oppervlaktetechnieken maart 2015 by Jetvertising b.v.

Grote productieveranderingen automobielindustrie

Nazorg in de oppervlaktebehandeling van rvs

Corrosiebescherming door zinklegeringslagen

Coatingbedrijf wordt verffabrikant

Eerste vakgroep RVS behandelen op 18 maart

03 | 59 e jaargang | maart 2015

Het vakblad voor de professional Thema Mobiliteit

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 1

De perfecte finish Teodur庐- en Alesta庐-Powdercoatings vormen nu een breed leveringsprogramma. Van corrosiewerende primers tot Super Durables en van Antigraffiti tot speciale effect coatings. Geleverd binnen 24 uur en ondersteund door een uitmuntende service. Dus ... op zoek naar de beste finish? Bel of mail voor advies of een offerte. Dan zorgt Eurolacke dat u zowel 贸ver als 贸nder de streep als winnaar eindigt. www.eurolacke.nl

www.eurolacke.alestacolourit.com

De Riemsdijk 4

2 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

4004 LC Tiel

T +31(0)344 620 662

CoLoFon Vaktijdschrift voor opdrachtgevers, constructeurs, ontwerpers, applicateurs van oppervlaktetechnieken, verfdeskundigen, onderhoudsfunctionarissen en corrosiedeskundigen. Officieel orgaan van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland (ION). Verschijnt elfmaal per jaar in een oplage van circa 2.500 exemplaren. redactie Jetvertising (hoofdredactie) Redactieteam: Jaap van Peperstraten (hoofdredacteur), Edward Uittenbroek (redactiecoach)

redactieraad Hans Bosveld (vereniging ION), Carolien Nieuwland (Rijkswaterstaat), Gerard Rutjes (vereniging ION-docent), Egbert Stremmelaar (vereniging ION), Hans van der Veen, Adrie Winkelaar (CTC Consult) redactieadres Jetvertising, Postbus 1890, 2280 DW Rijswijk Bezoekadres: Laan van Zuid Hoorn 37, 2289 DC Rijswijk Tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 oppervlaktetechnieken@jetvertising.nl abonnementen Abonnementsprijs: € 87,50, buitenland: € 87,50. Voor toezending naar een adres in het buitenland wordt een toeslag van € 54,00 per jaar in rekening gebracht. Kortingsregeling leden ingenieursvereniging KIVI/NIRIA: 50%. Abonnementen kunnen ieder moment ingaan en worden genoteerd tot wederopzegging, U ontvangt van ons een schriftelijke bevestiging. Bij niet-tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd tegen de voor dat nieuwe jaar geldende abonnementsprijs. Opzeggingen en adreswijzigingen kunt u mailen naar info@vereniging-ion.nl of invullen op www. oppervlaktetechnieken.com advertentieverkoop Jetvertising Rijswijk tel. 070-399 00 00, fax. 070-390 24 88 Vincent IJff: vincent@jetvertising.nl after-sales: advertenties@jetvertising.nl opmaak Projekt C, www.projektc.nl druk Senefelder de Misset, Doetinchem www.senefelder.nl uitgave Oppervlaktetechnieken is een uitgave van Jetvertising in opdracht van de vereniging Industrieel Oppervlaktebehandelend Nederland ION (voorheen Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen, VOM) www.vereniging-ION.nl copyright 2015 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever, vereniging ION en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. ISSN 0923-1722

Het bedrijf Steur heeft zelf een hydrofobische nanocoat (waterafstotend) ontwikkeld die ze in hun elf spuitcabines toepassen. Groot voordeel hiervan is dat de spuitcabines niet meer iedere zes weken gereinigd hoeven te worden en behandeld met kleeflakken. Dankzij de hydrofobische nanocoat zijn de muren zelfs na een jaar zeer eenvoudig reinigbaar waardoor de oorspronkelijke witte uitgangssituatie weer bereikt wordt.

Leeswijzer Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

realisatie Chris Berenbak (journalistiek binnenland), Desiree Driesenaar (journalistiek binnenland), Jan Oonk (technische journalistiek binnenland), Jaap van Peperstraten (journalistiek binnenland), Edward Uittenbroek (technische journalistiek buitenland; rubriek Gespot; selectie rubriek Op zoek naar samenwerkingspartners), Chris Versteeg (opmaak), Armand van Wijck (technologische journalistiek).

Wie niet anticipeert…. Soms gebeurt het dat je bij een bedrijf komt waar mij de ene innovatie na de ander verteld wordt. Niet dat die innovaties op een achternamiddag zijn bereikt. Integendeel, het vergde meerdere jaren van zoeken, proberen, testen en experimenteren. En natuurlijk veel kennis hebben. Dat overkwam me bij het bezoek aan het bedrijf Steur waar onder meer een nanocoating is ontwikkeld die vuil afstoot. Wie wil dat nou niet? Daarnaast boekt het bedrijf veel succes met het reinigen van hoogwerkers die in de bouw onder het cement, epoxyverven en gipsvervuiling komen te zitten. Met tien ton droogijs per week (cryogeen stralen) wast men dat varkentje. Deze editie van Oppervlaktetechnieken heeft als thema mobiliteit. Velen denken bij dat begrip wellicht meteen aan auto’s, maar dit nummer laat zien dat mobiliteit veel breder is. Dat reikt onder meer van hoogwerkers tot stalen bruggen en scootmobielen. En bij de ontwikkeling van slimme en milieuvriendelijke mobiliteit spelen oppervlaktetechnieken natuurlijk ook een rol, hoewel die rol bij de eerste opdrachtgever in de keten nog beter over het voetlicht gebracht kan worden.

Zo besteden wij aandacht aan de renovatie van stalen boogbruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal, aan de toepassing van computersimulaties in de automobielindustrie om elektrochemische productieprocessen te analyseren en optimaliseren en aan grote productieveranderingen in de automobielindustrie. Wie niet anticipeert op die ontwikkelingen, krijgt het moeilijk, is de stellige overtuiging van AutomotiveNL. Daarnaast gaan we diep in op de nieuwe generatie zink-nikkel corrosiebeschermende coatingsystemen voor bevestigingsmiddelen in de automobielindustrie. Vooraanstaande galvanische bedrijven wereldwijd gebruiken deze systemen die de blootstelling aan een verscheidenheid van wereldwijde omgevingscondities weerstaan. Verder gingen we te rade bij een medewerker van TNO die bekend werd als mede-ontwikkelaar en chauffeur van de winnende zonnewagen aan de solar race in Australië, maar momenteel werkt aan een nieuw ontwerp van een scootmobiel. Dit jaar wil hij het prototype presenteren.

Ook beproeven we de mogelijke toepassing van magnesium in de mobiliteit. Van alle constructiematerialen is het op afstand het lichtste metaal met een soortelijke dichtheid van slechts 1,74 g/cm3, maar populair is het toch niet als constructiemateriaal. Kortom: opnieuw een editie met veel actueel en belangwekkend nieuws over oppervlaktetechnieken dat op een aantrekkelijke manier is gepresenteerd. Veel leesplezier! ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 3

PROTECTION MADE EASY

Het Libert Paints MCU gamma overbrugt de kloof tussen corrosie en bescherming...

w w w.l i b er t pa i n t s .co m 4 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

â&#x20AC;&#x2122;Moisture Curing Urethanesâ&#x20AC;&#x2122; Waar u ook moet schilderen, in om het even welke omstandigheden... De MCU-verven van Libert Paints overbruggen de kloof. Het Libert Paints MCU gamma biedt een volledige anticorrosie-oplossing die u toelaten 365 dagen per jaar te schilderen. Te koud, te warm, te vochtig weer: geen excuus meer om niet te schilderen.

Agenda

maart

● Shot Peening Workshop 24 - 26 maart, Altena (Du) www.mfn.li/workshops ● Automotiveweek 2015 25 maart – 1 april, Helmond www.automotiveweek.nl ● Derde hightechsystemencongres en -beurs 25 - 26 maart, ‘s-Hertogenbosch www.hightechsystems.nl ● Vervolgcursus Aluminiumtechnologie 26 maart, Nieuwegein www.aluminiumcentrum.nl ● Congres Talking Traffic 31 maart, Helmond www.automotivenl.com/nl/automotivecongress

April ● Hannover Messe 13 - 17 april, Hannover (Du) www.hannovermesse.de/home ● Cursus 3D scanning 16 april, Eindhoven www.mikrocentrum.nl

● ALV Vereniging ION 21 april, De Fabrique, Utrecht www.vereniging-ion.nl ● Techn.ION dag 21 april, De Fabrique, Utrecht www.vereniging-ion.nl ● Materials 22 - 23 april, Veldhoven www.materials.nl ● Klassikale cursus Poedercoaten niveau 3 23 april, Eindhoven www.vereniging-ion.nl ● Klassikale cursus Poedercoaten niveau 3 30 april, Utrecht www.vereniging-ion.nl

MEI ● Nano4SME workshop ‘NanoTech maakt betere oppervlaktes’ 19 mei, Leusden www.vereniging-ion.nl

Techn.ION dag Op de Techn.ION dag zijn onder meer presentaties over het belang van een juiste voorbewerking voor de perfecte conservering, over vlamspuiten als conserveringsmethode, over anodiseren voor omgevingen met een hoge pH-waarde en over brandwerende coatings ter bescherming van constructies van staal, beton en hout. Ook zijn er presentaties over serious gaming in de oppervlaktetechnieken en over trends en ontwikkelingen van oppervlaktetechnieken in de architectuur. Vanzelfsprekend is er ook ruime gelegenheid om te netwerken. Zie ook www.vereniging-ion.nl

Talking Traffic ‘Talking Traffic’ is het thema van de tiende editie van het Automotive Congres. Het congres toont een sterke en goed georganiseerde automotive sector die inhoud wil geven aan brede nationale en internationale samenwerking. In de ochtend belichten topsprekers de laatste ontwikkelingen, het middagprogramma bestaat uit een vier parallelsessies: Powertrain Global Challenges, Virtual Engineering in the Automotive, Future Automotive Materials en het ACE | Automotive Center of Expertise Symposium. www.automotivenl.com/nl/automotivecongress

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 5

Column

Kijk over grenzen van de branche

Ook alle producten en systemen die in de categorie mobiliteit vallen, hebben een oppervlaktebehandeling ondergaan. Of het nu om auto’s, vrachtwagen, rolstoelen of liften gaat. Alles moet er fraai uitzien, beschermd worden tegen corrosie en in geval van remmen en motorblokken tegen extreme omstandigheden kunnen. Regelmatig worden oppervlaktebehandelingen zelfs speciaal voor de applicatie ontwikkeld. Denk hierbij onder andere aan anodiseerprocessen voor aluminium-onderdelen voor een omgeving met een hoge PH-waarde.

ISO9001 en luchtvaart gecertificeerd AS9100

gullimex.com

Maar ook wel heel bijzondere. Soms zelfs zo uniek, dat het product vernoemd wordt naar zijn oppervlaktebehandeling. Een mooi voorbeeld is de Ferrari Testarossa. Maar vaak ook meer generieke oppervlaktebehandelingen als de lak en het chroom op een fiets, auto, roltrap of rollator en de KTL op een landbouwmachine zijn voorbeelden van oppervlaktebehandelingen in de mobiliteitssector.

Kleur en glans in één instrument. Voldoet aan de internationale normen Nauwkeurig en stabiel tussen 10…40°C Compact en gebruiksvriendelijk 10 jaar garantie op de LED-lichtbron

1963AdvOppTechn_SpectG_NW.indd 1

Precoat-proces

PRECOAT: Reeds 10 jaar ervaring in de markt, Qualicoat approval No. A-021 > 2500 uur corrosiebestendigheid

PRECOAT COLOR: Nieuwe ontwikkeling, chroomvrij met een kleur, Qualicoat approval No. A-096 > 2500 uur corrosiebestendigheid PRECOAT TVL:

Chroom 3 waardig alternatief met Qualicoat approval No. A-095 > 2500 uur corrosiebestendigheid

AD Chemicals is a part of AD International

adinternationalbv.com

6 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

06-03-15 16:16

Wat opvalt, is dat als er een nieuw product ontwikkelt wordt, er zelden over de grenzen van het bekende wordt gekeken. Immers, we doen het altijd al zo, dit is bewezen, hier heb ik ervaring mee, is makkelijker en veelal goedkoper toepassen dan nieuwe wegen inslaan die mogelijk wel voordelen hebben, maar ook onzekerheid introduceren. Jammer is het daarom dat door de onbekendheid, goede oplossing niet gezien worden, of dat er oplossingen geheel opnieuw ontwikkeld worden, omdat er nu eenmaal een functionele eis is die iets nieuws vraagt, terwijl in de andere industrieën deze problemen al lang zijn opgelost. We zijn daarvoor toch nog veel te veel in hokjes ingedeeld.

Egbert Stremmelaar | Directeur Vereniging ION

BYK spectro-guide

Daarom is dit blad een uitnodiging aan de engineers die in de mobiliteitsbranche actief zijn. Kom eens kijken bij de specialisten in de oppervlaktebehandelende branche. Grote kans dat zij u nieuwe ideeën aandragen of oplossingen genereren die u zelf (nog) niet, of alleen met veel meer inspanning had gevonden. Uiteindelijk kunt u dan ook bewezen technologie gebruiken in uw eigen specifieke branche. ●

Inhoud organischE DEKLAGEN 20 Brugconservering modern aanbesteed Sinds enkele jaren worden er acht stalen boogbruggen over het AmsterdamRijnkanaal, het Lekkanaal en het BovenIJ gerenoveerd of vernieuwd. Bij dit project, met een totale aanbestedingswaarde van 95 miljoen euro, wordt dus heel veel gestraald en geconserveerd. Hoe is dit project aanbesteed en hoe zit het met de garantie dat de aangepakte bruggen weer tientallen jaren mee kunnen?

Coatingbedrijf wordt verffabrikant Drie jaar testen en experimenteren en een investering van 1,5 miljoen euro heeft een vinding opgeleverd waar wereldwijd veel vraag naar is. Na het winnen van de Borghardt Award in 2012 is het bedrijf Steur verder gaan nadenken om het probleem van cement, epoxyverven en gipsvervuiling op de hoogwerkers succesvol aan te pakken. En dat is nu gelukt met een vuilafstotende nanocoating. Men gaat die coating nu ook zelf produceren. En voor het reinigen gebruikt men 10 ton droogijs per week.

ELEKTROCHEMIE EN METALLIEKE DEKLAGEN 28 Elektroforese, snel en eenvoudig Elektroforese wordt wereldwijd toegepast om op een milieuvriendelijke wijze verflagen op ondergronden van metaal aan te brengen. Voordeel van deze aanpak is dat ook zeer moeilijke en complexe structuren een mooie uniforme laag krijgen. Met moderne computersimulaties worden de elektrochemische productieprocessen geanalyseerd en geoptimaliseerd. Dit leidt tot grote kostenbesparingen en geven snel inzicht in succes- en faalfactoren.

algemeen 34 Van zonnewagen tot scootmobiel Als bestuurder van een zonnewagen deelnemen aan de solar race in Australië en enkele jaren later werken aan een nieuw ontwerp van een scootmobiel. In drie jaren tijd ging Job van de Kieft, werkzaam bij TNO Companies (private tak van TNO), zo’n beetje van het ene uiterste als het om mobiliteit gaat naar het andere uiterste. Dit jaar wil hij het prototype presenteren van de door hem ontwikkelde scootmobiel die in een totaal ander daglicht moet komen te staan dan er nu naar scootmobielen gekeken wordt.

36 Industrie 4.0 op Hannover Messe De belangrijkste industriebeurs ter wereld, de Hannover Messe, staat weer voor de deur. Van 13 tot en met 17 april brengen tien internationale vakbeurzen alle industriële sectoren bijeen in Hannover. Het thema van dit jaar is: integrated industry – join the network! Dit slaat op communicatie tussen machines, gegevensbeveiliging en het creëren van zakelijke modellen via netwerken. Want, zo is de gedachte, wie alleen uitgaat van zichzelf en de eigen vaardigheden verliest de aansluiting.

38 Magnesium en mobiliteit 32 Grote productieveranderingen automobielindustrie “Oppervlaktebehandelende bedrijven die geheel of gedeeltelijk voor de automobielindustrie werken, moeten de komende tijd met grote veranderingen in de klantvraag rekening houden. Slimme mobiliteit, meer samengestelde materialen en de ontwikkeling naar steeds meer groene mobiliteit zijn enkele grote veranderingen. Wie niet anticipeert op die ontwikkelingen, krijgt het moeilijk.” Dat is de mening van Jean Pierre Heijster, Manager Manufacturering & Materials bij AutomotiveNL.

Magnesium is van alle constructiematerialen op afstand het lichtste metaal. De soortelijke dichtheid van aluminium bedraagt 2,7g/cm3 , terwijl voor magnesium die waarde ligt op slechts 1,74 g/cm3. Daarom zou magnesium erg interessant zijn om in de mobiliteit te gebruiken. Immers, door het lichtgewicht bespaar je brandstof en heb je dus minder CO2-uitstoot. Maar dit is veel te simpel gedacht. Magnesium heeft ook nadelen.

40 Gespot

42 Brancheregister

Bij de voorpagina: Bij Steur in Oudenbosch gebruiken ze heel veel droogijs voor hun eigen processen, maar ook gaan ze daarmee de boer op. Ze hebben een hoogwerker aangeschaft waarmee ze wanden van fabrieken reinigen zonder dat er straalmiddel vrijkomt. Behalve de hoogwerker gaat er ook spuiten droogapparatuur mee, een compressor en natuurlijk vers droogijs die Steur zelf produceert.

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 7

kort Nieuws Nieuwe leden Vereniging ION Vanwege de voordelen die een lidmaatschap met zich meebrengt, melden zich regelmatig nieuwe leden aan van de Vereniging ION. Hier een kort overzicht van bedrijven die recentelijk lid zijn geworden.

Cathodic Protection Supplies B.V. Dalkruidbaan 142 2908 KC CAPELLE AAN DEN IJSSEL 010-8208704 info@cp-supplies.nl / www.cp-supplies.nl Kathodische bescherming is een techniek om corrosieproblemen op te lossen. Cathodic Protection Supplies (CPS) is de distributeur van ZINGA® in Nederland. Het filmverzinkingssysteem ZINGA® is een zeer waardevolle uitbereiding van ons aanbod van materialen voor Kathodische Beschermingssystemen. CPS heeft daarnaast een zeer brede kennis van alle beschikbare systemen om de optimale ontwerpkeuzes te maken en u te helpen bij de uitvoeringsvraagstukken.

Straalbedrijf HollandWest B.V. Zeppelinstraat 8 1704 SH HEERHUGOWAARD 072-5728850 info@shwbv.nl / www.shwbv.nl Straalbedrijf Holland West heeft ruime ervaring in het stralen en conserveren van staal, RVS, thermisch verzinkt staal, aluminium, hout, polyester en kunststof. Naast bekwame personeelsleden heeft SHW de inrichting die nodig is voor een optimaal resultaat. SHW is gericht op kwaliteit en zal zich blijven ontwikkelen door middel van certificering en opleidingen om zo een zo hoog mogelijke klanttevredenheid te bereiken. Wij heten deze nieuwe leden van harte welkom binnen de vereniging!

8 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Verzekerde garantie: voortgang In het kader van de ontwikkeling van private bouw kwaliteitsborging krijgt ION steeds vaker de vraag om per project de oppervlaktebehandeling te verzekeren. De huidige verzekeringsmarkt voorziet hier niet in. De opties zijn: je hele omzet verzekeren of niet verzekeren. Op grond van de wens uit de markt is ION in gesprek met een verzekeringsmaatschappij om binnen het raamwerk van een branchever-

eniging projecten te kunnen verzekeren. Deze gesprekken verlopen in een constructieve sfeer. Concreet betekent het dat er nu aan een tekst voor de polis wordt gewerkt. Als deze tekst klaar is, zal er uiteraard nog het nodige besproken en vastgelegd moeten worden. De verwachting is dat we tegen het einde van 2015 geheel gereed zijn. Een van de verzekeringsvoorwaarden zal in ieder geval zijn dat de applicateur Qualicoat, Qualisteelcoat of Qualanod heeft. ●

In gesprek met de Inspectie SZW Zoals blijkt uit de communicatie van ION naar haar leden, is er op het gebied van wet- & regelgeving veel in beweging. Zie hiervoor onder andere het januarinummer van Oppervlaktetechnieken. De rode draad in de opmerkingen van leden is dat men moeite heeft met de huidige werkwijze van de inspectie SZW. Om meer begrip te krijgen voor de positie van de applicateur en om de verwachtingen over

en weer beter op elkaar af te stemmen, heeft ION binnenkort een gesprek met de landelijk projectleider inspecties SZW en de sectorteaminspecteur. Indien u input heeft voor dit gesprek, dan vernemen wij dat graag via secretariaat@vereniging-ion.nl onder vermelding van ‘inspecties’. ●

Eerste vakgroep RVS behandelen op 18 maart De laatste tijd wordt er steeds meer met RVS gedaan en de verwachting is dat er ook steeds meer behandelingen voor RVS bij zullen komen. Daaronder valt onder andere het vernikkelen van RVS, maar de stof nikkel staat binnen REACH ter discussie. Dat alles betekent dat er rond RVS en RVS-behandelingen het nodige aan de hand is. Enkele lidbedrijven van Vereniging ION hebben aangegeven dat het wenselijk is dit meer focus te geven door het inrichten van een Vakgroep RVS Behandeling. Uiteraard wil Vereniging ION hier graag gehoor aan geven: de eerste vakgroepvergadering

staat gepland op woensdag 18 maart 2015. Tijdens deze vergadering zullen we vooral inventariseren waar de behoeftes liggen bij de RVS behandelende bedrijven. Dus als u wensen heeft aangaande RVS, dan ontvangen wij graag uw input. ●

Diverse lidbedrijven zijn al uitgenodigd. Heeft u nog geen uitnodiging ontvangen? Laat het dan even weten aan het secretariaat, secretariaat@vereniging-ion.nl.

Vooraankondiging Estal Congres Porto 16 -18 september 2015 Estal is de Europese koepel voor oppervlaktebehandelingen op aluminium. Elke twee jaar organiseert Estal een congres op een locatie in Europa. Dit jaar zal dat zijn in Porto (Portugal).

Als u daarheen wilt, reserveert u dan alvast de datum. Binnenkort zal er meer informatie volgen. Overigens kunnen leden van ION dit congres met korting bezoeken. ●

ElectroPass III Advert_March 2015 :Dutch

3/3/15

03:55

Page 1

ElectroPass III Electrolytisch Passiveren

Een doorbraak in decoratief drie-waardig chroom plating MacDermid ElectroPass IIITM is een passiveer systeem voor driewaardig chroom plating. Het geeft een sterke verbetering van de corrosie-eigenschappen van stalen onderdelen die voorzien zijn van een nikkel en chroomlaag vanuit een TriMac III, Envirochrome of MaCrome drie-waardig chroomproces. ElectroPass III geeft corrosiewaarden op dun vernikkelde onderdelen die vergelijkbaar of zelfs beter zijn, dan zeswaardig chroom passiveringen Wilt U meer weten? Contact: benelux@macdermid.com Ontdek hoe uw onderdelen kunnen voldoen aan automobiel, sanitair, meubelindustrie of uw lokale normen, zonder gebruik te maken van zeswaardig chroom.

Kenmerken • Sterke verbetering van de corrosiebestendigheid van stalen onderdelen die voorzien zijn van een nikkel, en driewaardig chroom bedekking

• Oplossing is vrij van zeswaardig chroom •

Past in de meeste nikkel-chroom plating machines

•

Geschikt voor alle MacDermid decoratieve drie-waardig chroombaden

Properties • Applications • Solutions

Materials 2015 Engineering the future • Driehoek van materialen: properties – applications – solutions • Materialen, oppervlaktetechnieken, analysetechnieken, verbindingstechnieken, omvormtechnieken en specialistische verbindingen • 110 exposanten uit binnen- en buitenland • Uitgebreid congresprogramma • Extra aandacht voor: automotive, machinebouw, civiele techniek en lucht- & ruimtevaart • Lightweight & biobased materialententoonstelling: MATERIA 3e editie ang gratis toeg

Vakbeurs & Congres Woensdag 22 en donderdag 23 april 2015, NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven

www.materials.nl Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 9

kort Nieuws Oppervlaktebehandelaars in februari veel positiever dan in januari Situatie in de Oppervlaktebehandeling in februari ook veel beter dan de totale industrie. Nieuwegein, 2 maart 2014. Uit de laatste meting van de ION BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in februari veel positiever dan in januari zijn over de groei in de branche: indexscore 59,4 versus 47,8 . De branche ontwikkelde zich in februari ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie (52,2, wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (maar ook in de industrie algemeen) sprake is van groei. De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de Vereniging ION (i.s.m. MCB) is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in februari ten opzichte van januari zijn met betrekking tot deze componenten de volgende conclusies te trekken: • De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel positiever ten opzichte van vorige maand • Over de orders denken de inkopers veel positiever • De levertijd van de leveranciers is veel langer • De voorraden eindproduct nemen flink af • Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen flink af volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand. Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken m.b.t de verschillende aspecten in de afgelopen maand: • Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in februari veel beter dan in de totale industrie • Het orderniveau is veel beter • De levertijden van de leveranciers zijn veel langer • De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn vrijwel hetzelfde • Over de werkgelegenheid denken de inkopers veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief flink hoger dan in de totale industrie. ●

Meer informatie Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. Meld je aan via www. formdesk.nl/ion/abonnee . Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/ ion/pers

Potentie voor lithium-zwavelbatterijen dankzij glascoating Een experimentele doorbraak aan de University of California brengt lithium-zwavel batterijen een stap dichterbij als vervanger voor de lithium-ion batterij. Een gloednieuwe lithium-zwavelbatterij kan een energiedichtheid hebben die tien keer zo groot is als van een conventionele lithium-ionbatterij. Maar met de huidige stand van zaken daalt deze energiedichtheid snel door een reactieproduct van lithium en zwavel. Deze zogenaamde lithiumpolysulfides lossen op in de elektrolyt van de batterij en blijven vervolgens plakken aan de elektrodes. Dit zorgt voor een onherstelbare

10 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

afname in de batterijcapaciteit. Wetenschappers van de University of California ontdekten dat ze het aankoeken van de polysulfides konden voorkomen door nano-zwavelbolletjes in de kathode te plaatsen en deze te coaten met glas (SiO2). De dikte van deze glascoating is in de orde van enkele tientallen nanometers. De laag kan niet te dik zijn, of het botst met de werking van de batterij. Maar de glaslaag mag ook niet te dun zijn, of het scheurt waardoor er zich weer polysulfides kunnen vormen. Door het zwavel alleen al te coaten met glas, verbeterde de levensduur al aanzienlijk, maar de coating was nog steeds erg breekbaar. De onderzoekers

ontdekten dat het toevoegen van grafeenoxide (mrGO) in de kathode voor stabiliteit zorgde en de nanodeeltjes minder breekbaar maakte. Met deze opzet konden de batterijen vijftig keer open ontladen zonder een significante daling in de capaciteit. Voordat de batterijen geschikt zijn voor commerciële doeleinden moeten ze eerst nog stabieler worden gemaakt. Ze moeten het op zijn minst enkele jaren of honderden laadcycli uithouden. ●

Meer informatie ohttp://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/2015/nr/c4nr07663j#!divAbstract

Koolstof nanobuisjes houden vliegtuig ijsvrij Het Amerikaanse non-profit onderzoeksinstituut Battelle heeft succesvol een nieuwe coatingtechnologie getest die vliegtuigen ijsvrij houdt. Door de jaren heen zijn er natuurlijk al verschillende methoden ontwikkeld om ijsvorming tijdens een vlucht te voorkomen of weg te werken. Neem bijvoorbeeld een mechaniek dat ijs van het vliegtuig afslaat, het gebruik van antivries of een systeem dat de warme lucht van de straalmotoren slim omleidt. Ook een superhydrofobe laag die zelfs de kleinste condensatiedruppels van een oppervlak doet afglijden. Maar het HeatCoat-systeem van Battelle werkt

op basis van koolstof nanobuisjes. Op het vliegtuigoppervlak worden drie lagen gespoten. De onderste laag is een laklaag. Daarbovenop komt de laag met koolstof nanobuisjes. Wanneer er stroom door deze laag heenloopt, genereren de nanobuisjes warmte en houden zo het vliegtuig ijsvrij. Bovenop de nanobuisjes zit een barrièrelaag. Battelle ontwierp het systeem oorspronkelijk voor drones, maar heeft er alle vertrouwen in dat het ook inzetbaar zal zijn voor bemande luchtvaartuigen. Een intelligent systeem op het vliegtuig monitort de hoeveelheid warmte die de hittelaag genereert en combineert deze temperatuur met de omgevingscondities. Op basis daarvan berekent het hoeveel stroom er op

ieder moment precies nodig is om het vliegtuig ijsvrij te houden. Het energieverbruik blijft hierdoor minimaal. Naast een lager energieverbruik stelt Battelle ook dat het systeem lichter en minder complex is dan traditionele beschermingssystemen. Het onderzoeksteam testte de HeatCoat recentelijk in een windtunnel op een vliegtuigvleugel en een motorluchtinlaat bij een temperatuur van -30° C en een snelheid tot 337km/u. Volgens Battelle functioneerde de coating uitstekend gedurende een testperiode van vier dagen. De volgende stap is het testen van de coating tijdens een echte vlucht. ●

Axalta opent nieuwe watergedragen lakkenfabriek in Shanghai Axalta Coating Systems, een wereldspeler in vloeibare en poederlakken, opende begin deze maand in Shanghai een productiefaciliteit van de nieuwste generatie van watergedragen lakken voor de groeiende automobielindustrie in China. De jongste en een van Axalta’s meest moderne watergedragen productie-eenheden is een symbool voor de sleutelrol die China speelt in Axalta’s wereldomvattende strategie, die is gericht op de productie en levering van coatingproducten en toepassingssystemen. De nieuwe productie-eenheid is opgetrokken naast

het Axalta productiecomplex dat opende in het Jiading-district in Shanghai in 2008. De nieuwe vestiging beschikt over geavanceerde productietechnologie en concepten zoals geïntegreerde productiesystemen die getekend en ontwikkeld werden om de ecologische voetafdruk van de lakkenproductie te verminderen. De hooggeautomatiseerde fabriek kan ook het gebruik van basisgrondstoffen optimaliseren en de productiecyclus versnellen. Vernieuwde luchtfiltersystemen verbeteren de luchtkwaliteit in de fabriek zelf maar beperken ook de uitstoot. De nieuwe fabriek zal Axalta’s productiecapaciteit van watergedragen lakken verdubbelen in

China, en zodoende het marktleiderschap in de Chinese automobielsector versterken; overigens ‘s werelds grootste markt in deze sector. “Axalta is er fier op dat het een sleutelrol speelt in de productie en de levering van watergedragen lakken voor groeiende automarkt in China’s,” aldus de voorzitter en CEO van Axalta, Charlie Shaver. “Onze uitgebreide productie zal duurzame coatingmogelijkheden bieden voor onze klanten. Het nieuwe productiecentrum is ook het bewijs van de expertise en de toewijding van onze medewerkers die het hele bouwproject voltooiden in amper tien maanden.” ●

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 11

kort Nieuws Materials 2015 focust op properties applications -solutions De vakbeurs Materials, op 22 en 23 april 2015 in Veldhoven, krijgt een praktijkgerichte en levendige opzet gebaseerd op drie pijlers: properties – applications –solutions. Organisator Mikrocentrum wil bezoekers van Materials 2015 aanspreken op herkenbare praktijkproblemen en materiaaltoepassingen. Voor diepgang zorgen keynote¬lezingen over materiaaltrends en praktijkverhalen over materiaaltoepassingen. Materials 2015 is meer dan alleen een beurs over (nieuwe) materialen en materiaaleigenschappen. Er komen ook veel materiaaltechnieken aan bod, zoals specialistische bewerkingen, warmtebehandelingen, omvormtechnieken, oppervlaktetechnieken en verbindingstechnieken. Verder is er op de beursvloer veel aandacht voor

oplossingen van allerlei ‘materiaaluitdagingen’, zoals corrosie, hechting, temperatuurbestendigheid, hergebruik, recyclebaarheid, slijtvastheid, wrijvingsweerstand, UV-bestendigheid en vervormbaarheid. De drie pijlers van de beurs, properties – applications – solutions, zijn ook herkenbaar in het lezingenprogramma. Naast wetenschappelijke keynotelezingen over materiaaltrends zijn er praktijkverhalen over succesvolle materiaaltoepassingen en -bewerkingen.

De zalen voor het lezingenprogramma sluiten direct aan op de beursvloer. “Materials 2015 is hét kennis- en netwerkplatform voor materialen en hun bewerkingstechnieken. Hier brengen we kennis en experts uit de Benelux bijeen en dat moet leiden tot nieuwe businesskansen”, zegt Timo van Leent, manager Vakbeurzen & Congressen bij Mikrocentrum. “De ontwikkelingen op dit vakgebied zijn stormachtig, maar krijgen niet altijd de aandacht die ze verdienen. Daar willen wij graag verandering in brengen.” Het event vindt plaats in het NH Conference Centre Koningshof in Veldhoven en is gratis toegankelijk. ●

Meer informatie www.materials.nl

Nieuwe website van RIVM: risico’s van stoffen Op de website www.rivm.nl/rvs vindt u actuele, geautoriseerde informatie over risico’s van stoffen voor mens en milieu. De informatie is vooral gericht op het bevoegd gezag van de Wet milieubeheer, de Waterwet, de inspecties en andere overheidsorganisaties. Deze informatie kunt u gebruiken voor het invullen van de datasheet die voor ION leden beschikbaar is in de ledenportal. De ingevulde datasheet is bruikbaar om aan inspecties te laten zien welke stoffen met welke risico’s u in het bedrijf heeft. De gegevens per stof vindt u via “Zoek stoffen”. Bijvoorbeeld normen voor milieukwaliteit, gevaarsindeling volgens ADR en restricties bij het gebruik van een stof. Via de tabs bovenin vindt u informatie over onderwerpen zoals normen, stoffenlijsten, stoffen en producten: • Wat is het, waar gaat het over • Welke regelgeving is relevant • Links naar databronnen die niet met Zoek stoffen zijn ontsloten • Links naar andere informatiebronnen

Voor vragen over risico’s van stoffen, of opmerkingen over deze website kunt u terecht bij de helpdesk. ●

Gesprek in Brussel met EC DG Growth Op 5 maart heeft ION (namens Metaalunie) als lid van Orgalime deelgenomen aan een gesprek met Ms. Anna Borrás van het EC DG Growth ( Internal Market, Industry, Entrepeneurship and SME’s). Met Ms. Borrás is het gesprek aangegaan om REACH te vereenvoudigen en om betere kaders te geven aan de uitvoering. Uiteraard zonder dat geweld wordt aangedaan aan de uitgangspunten van REACH; bescherming van mens en milieu (beheersen van risico’s en uiteindelijk vervangen van gevaarlijke stoffen). Er is uitgebreid gesproken over hoe deze uitgangspunten

12 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

vertaald kunnen worden naar uitvoerbare implementatie, gedragenheid door de ondernemers en continuïteit voor bedrijven. Ook is gesproken over de problematiek rond reservedelen. Zoals tijdens de themamiddag Wet- en Regelgeving in januari al aangegeven, is de huidige commissie zeer realistisch bezig met de uitvoering van de richtlijn en graag met het bedrijfsleven in gesprek. Voor leden is een verslag beschikbaar in de ledenportal op de website. ●

Milieuvriendelijke, automatische behandeling van componenten Machines voor fosfateren | reinigen | ontvetten | ontlakken

Zinc 786

Dé Natlak specialist • Voor iedere ondergrond • Watergedragen en solvent systemen

U koopt niet alleen een machine maar… een complete oplossing!

• U vraagt, wij draaien!

Ontwerp - Machines - Chemie - Service Utrechtsestraatweg 224 • 3911 TX Rhenen • Holland • Tel. +31(0)318-472020 Fax +31(0)318-471911 • E-mail: info@mol-coatings.com • www.mol-coatings.com

www.metalas.com

Verkoop en Verhuur

w w w.h i l t r a .com

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen 0342 - 404160

www.naumetrics.nl +31 (0) 74 3490022

WIJ LATEN U GRAAG ZIEN WAT WE DOEN Holland Mineraal is al ruim 35 jaar een begrip op het gebied van oppervlakte behandelingsapparatuur en producent en leverancier van straalmiddelen en straalinstallaties. Wat we maken en hoe het werkt, laten we u graag zien, in het filmpje op onze website of door de QR code te scannen met uw smartphone of tablet.

www.hollandmineraal.nl

RUIM 30 JAAR EXPERTISE

Precision Measuring Instruments

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 13

kort Nieuws

Nazorg in de oppervlaktebehandeling van rvs Bij de fabricage van roestvast staal is het van belang om het metaaloppervlak schoon te houden. De verkleuring die optreedt aan de randen, op lasnaden of in de hittezone, moet altijd worden verwijderd. Lasverkleuring is niet alleen esthetisch van aard: de oxides die zichtbaar zijn in de verkleuringen, hebben niet de beschermende en zelfherstellende eigenschappen die de passieve laag wél heeft. Daarom moet de verkleuring worden verwijderd, zelfs van de onzichtbare delen van een fabricaat. Al naar gelang de toepassing en de oppervlakte-eisen kan dit op mechanische of chemische wijze, of via een combinatie van beide.

Een ander punt van zorg is besmetting van ijzer. Wanneer stof afkomstig van snijden, slijpen of lassen zich afzet op roestvrij staal, zal het snel corroderen en lelijke roestplekken achterlaten. Ook als roestvrijstalen oppervlakten tijdelijk in aanraking komen met koolstofstalen rekken of hefwerktuigen, kan dat ijzersporen achterlaten. Als er sprake is van dit soort ijzerbesmetting, is een gedegen oppervlaktebehandeling aan te bevelen.

Euro Inox heeft een beknopte nieuwe brochure uitgebracht over de meest gestelde vragen op het gebied van nazorg in oppervlaktebehandelingen, inclusief tekst en uitleg over de relevante technieken. In een bijlage staat een overzicht van de samenstellingen van gewone chemicaliën en hun standaard gebruiksparameters. Verder is er een literatuurlijst waarin wordt verwezen naar standaarden en andere informatiebronnen. ●

Dit roept echter ook nogal wat vragen op. Zoals: wat is het verschil tussen beitsen en passiveren? Wanneer is mechanische oppervlaktebehandeling gewenst en in welke gevallen verdient chemische oppervlaktebehandeling de voorkeur?

Meer informatie De elf pagina’s tellende brochure kan gratis worden gedownload op www.euro-inox. org/pdf/map/PostFabricationSurfaceFinishing_EN.pdf

Aldor neemt MTRC Special Plating over Per 2 maart 2015 heeft Aldor BV de doorstart van MTRC Special Plating bv gerealiseerd. Hiermee is de continuïteit van MTRC Special Plating zeker gesteld en blijven 14 hoogwaardige arbeidsplaatsen in de branche behouden. MTRC en Aldor zijn elk op hun gebied een specialist in de oppervlaktebehandelende branche en gericht op batchgroottes van twee tot 10.000 stuks. Ook na de overname blijven de twee bedrijven in de markt afzonderlijk van elkaar opereren, maar elkaar in de portfolio wel aanvullen. Hiermee ontstaat een sterke combinatie voor de (fijn)mechanische industrie, en de unieke mogelijkheid tot “one stop shopping” voor alle galvanische en anodische processen. MTRC Special Plating is al 15 jaar gevestigd te Helmond. De directie wordt ook in de toekomst gevoerd door Harry van Hoof. MTRC biedt een breed pakket aan oppervlaktebehandelingen zoals

14 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

het reinigen, beitsen, passiveren en elektrolytisch polijsten van metalen, maar ook het chemisch vernikkelen, chemisch zwarten en galvanisch vernikkelen/vergulden. Het merendeel van de processen wordt uitgevoerd in een volledig geautomatiseerde productielijn. Hierdoor is MTRC in staat om een constante goede kwaliteit te leveren met korte doorlooptijden. De processen kunnen worden gecombineerd met cleanroom reinigen, assembleren en verpakken. Aldor bv is gespecialiseerd in het anodiseren en chromateren (CrVI-vrij, RoHS) van aluminium. De belangrijkste processen zijn naturel anodiseren (maatvast, BS, Qualanod licentie 868, EN1090), hard anodiseren (Mil Spec), inkleuren (negen kleuren) en opaal anodiseren. Verder heeft Aldor nog de speciale processen Optisch zwart, Prooxyd en diverse functionele impregnaties. Ook kunt u bij Aldor terecht voor het laser-graveren en cleanroom verpakken van uw producten. ●

Totaaloplossingen in Verfspuit- en Straalapparatuur

EUROGRIT WORDT SIBELCO EUROPE NIEUWE UITSTRALING NVERANDERD UW VERTROUWDE LEVERANCIER VAN HOOGWAARDIGE STRAALMIDDELEN VOOR OPPERVLAKTEBEHANDELING Eurogrit BV maakt sinds 1985 deel uit van de Sibelco Groep. Sibelco is ĂŠĂŠn van de grootste producenten van industriĂŤle mineralen ter wereld met 200 vestigingen in 41 verschillende landen. De laatste jaren is Eurogrit meer en meer geĂŻntegreerd in de Sibelco organisatie. In het licht van onze internationale groeistrategie, op basis van sterke lokale aanwezigheid, is een eenduidige naam en uitstraling van onze vestigingen in de verschillende Europese landen van groot belang. Daarom zijn wij vanaf heden in al onze externe communicatie herkenbaar als Sibelco Europe. De naam Eurogrit zal blijven bestaan als merknaam voor ons assortiment straalmiddelen. Belangrijker is dat voor u als klant de kwaliteit van onze producten en onze service minimaal op gelijk niveau blijft. Sibelco Europe t /PPrEIPFL t -% PapendrechU t TBMFs.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.cPN t www.sibelco FV t tel

Rasco - Clemco Telefoon: (010) 437 01 66 E-mail: info@rasco-clemco.nl

Microhardheidsbepaling van coatings in nanometerbereik met PICODENTORÂŠ HM500 Hoogwaardig meetsysteem voor bepaling van Martens hardheid (HM), elasticiteit en andere parameters van ultra dunne coatings. Nauwkeurige verplaatsingsmeting in het picometerbereik onder gecontroleerde kracht van slechts enkele micro-newtons. PICODENTORÂŽ HM500 â&#x20AC;˘ Meting op zeer kleine monsters dankzij hoge precisie, een programmeerbare XY-tafel en positionering met een herhaalbaarheid van â&#x2030;¤0,5Âľm â&#x20AC;˘ Compact zeer stabiel ontwerp, uitstekend geĂŻsoleerd tegen trillingen â&#x20AC;˘ Verbeterde optiek voor hoge resolutie bij de kleinste monsters â&#x20AC;˘ Gemotoriseerde z-as met autofocus â&#x20AC;˘ Eenvoudig en intuĂŻtief in gebruik door personaliseerbare WinHCU software â&#x20AC;˘ Geschikt voor productie omgevingen door geringe monster voorbereiding

15 IALS 20 MATER April 3 2 n en 22 e eldhov shof, V Koning

Helmut Fischer Meettechniek B.V. Tarasconweg 10, 5627 GB Eindhoven Tel. +31 (0)40 248 22 55, www.helmutfischer.nl, info@helmutfischer.nl

Coating Thickness

Material Analysis

Microhardness

Material Testing

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 15 PICO_HM500_Anzeige_viertel_holl_2.0indd.indd 1

23.02.2015 15:41:26

Organische

thema mobiliteit

Deklagen

Coatingbedrijf wordt verffabrikant Drie jaar testen en experimenteren en een investering van 1,5 miljoen euro heeft een vinding opgeleverd waar wereldwijd veel vraag naar is. Hoe een bedrijf van slechts 26 medewerkers dat voor elkaar gekregen heeft? “Enerzijds hebben we altijd duidelijk ingespeeld op vragen uit de markt, anderzijds kiezen we ervoor innovaties zo veel mogelijk uit eigen middelen te financieren, zodat wanneer de innovatie mislukt, je geen groot bedrijfsrisico hebt.”

Aan het woord is Jack Steur, directeur/eigenaar van het bedrijf Steur in Oudenbosch. Het bedrijf noemt zichzelf toonaangevend in het coaten van trucks, machines, bedrijfsvoertuigen en ander industrieel materieel. En als je dit bedrijf bezoekt, blijkt die omschrijving nog waar te zijn ook. Steur was in 2012 de winnaar van de VOM Borghardt Award door de toepassing van droogijs (cryogeen stralen) en de enorme logistieke verandering in het bedrijf die daarvoor nodig was. Drie jaar later blijkt dat het bedrijf niet op z’n lauweren is gaan rusten, maar doorgegaan is op het gebied van nanocoating. Een coating die vuil afstoot, wie wil dat nou niet? Eerst nog maar even terug naar het cryogeen stralen. Dat is begonnen door het probleem dat hoogwerkers die in de bouw gebruikt worden om wanden van gebouwen met cement te bepleisteren, onder het cement kwamen te zitten. Dat cement viel tijdens het werk naar beneden. Na een week zag zo’n hoogwerker er niet meer uit. Het cement kun je goed verwijderen met zoutzuur, maar daarmee lost ook de laklaag van enkele weken oud op. Dat is dus geen aanpak. Maar niet alleen het cement moet eraf, ook de

16 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

transportbescherming die over nieuwe machines gespoten wordt om ze over zee te kunnen vervoeren zonder dat ze direct beginnen te roesten. Jack Steur: “Die coating was met oplosmiddelen praktisch niet te verwijderen en op de plekken waar je niet bij kan, kreeg je het er helemaal niet van af. Toen hebben wij verschillende reinigingsmethoden uitgeprobeerd en uiteindelijk zijn we uitgekomen op cryogeen stralen. Daarbij maak je gebruik van bevroren CO2 korrels. Die CO2 krijgen wij vloeibaar aangeleverd. Wij bevriezen dat en maken er korreltjes van met een temperatuur van ongeveer min 80 graden Celsius. Ze zijn dan zo hard dat we daarmee kunnen stralen. Een voordeel van deze droogijskorrels is dat er geen natte fase ontstaat op het moment dat ze sublimeren. De hoogwerker wordt niet nat en is na het reinigen direct gereed om verder voorbehandeld en gespoten te worden. Deze methode is inmiddels zeer succesvol gebleken.”

Veel rustiger werken De methode heeft als voordeel dat het bedrijf

Jack Steur bij een kist met droogijs waarvan er 10 ton per week gebruikt wordt. niet langer gebonden is aan de wasplaats om alle machines te reinigen. Deze leverde veel afvalwater op en vertraagde de doorstroomsnelheid. Bovendien moest men toen alle machines

Jack Steur in het uitgebreide laboratorium met veel testapparatuur.

(hoogwerkers) na elkaar behandelen in plaats van parallel zoals nu. De reinigingsmethodiek is immers in alle spuitcabines uit te voeren. Steur heeft daarom alle spuitcabines vergroot. Nu zijn er elf spuitcabines tot wel veertig meter lang. Door de parallelle behandeling is het volume van te behandelen machines maar liefst vervijfvoudigd. Steur: “Daarnaast hebben we minder verplaatsing van de machines binnen ons bedrijf, en minder uitstoot en herrie van de motoren. Ook gebruiken we praktisch geen oplosmiddelen meer om te reinigen. Er is een veel rustiger manier van werken ontstaan, terwijl er veel meer omzet wordt gegenereerd. Door cryogeen stralen in de voorbehandeling wordt het oppervlak van de verf ontdaan van de onzichtbare oxidehuid en op moleculair niveau gereinigd. Op dit moment gebruiken we 10.000 kilo droogijs per week.” Voor deze beschreven toepassingsmethoden heeft Steur in 2012 de VOM-prijs gewonnen. Maar Steur is verder gaan nadenken of het probleem van cement, maar ook van epoxyverven en gipsvervuiling op de hoogwerkers,

niet op een slimmere manier aan te pakken was. Bijvoorbeeld door een speciale coating te ontwikkelen die vervuiling afstoot. “In de eerste plaats zijn we gaan experimenteren met een nanocoat. Dan praat je over een heel dichte en intensieve vernetting van je bindmiddel. Je hebt dan bijna niet-doorlaatbare nanocoating die dus bijna geen damp en vocht doorlaat. Toen we dat gebruikten, bleek de resistentie van die laksoort groot te zijn. Maar dit voorkwam niet dat cement vast bleef zitten.”

Twee tegengestelde eigenschappen Vervolgens heeft het bedrijf voor een slordige 1,5 miljoen euro aan machines en testapparatuur aangeschaft waarmee de eigenschappen van de hechting geanalyseerd kunnen worden. De aandacht ging uit naar de krachten die de adhesie van de coating bevorderen. De vaktermen die hierbij gebruikt worden zijn Works of Adhesion (WOA) en Inter Facial Tension (IFT) die de adhesiekracht tegenwerkt. Als bij de toe te passen coating de verkeerde keuze wordt gemaakt, zal de adhesie afnemen hetgeen een

tussenlaagse grenslaagspanning oplevert waardoor de verf na verloop van tijd loslaat. “Eigenlijk waren we op zoek naar een coating waarin twee tegengestelde eigenschappen verenigd worden. Dat valt niet mee. Voordat je een verf kunt laten hechten, moet je eerst de ondergrond benatten. Wij gingen op zoek naar een coating waarbij je voor de hechting een zo groot mogelijke benatting krijgt en voor de resistentie van de verf, de afstootbaarheid, een toepassing van het waxprincipe. Daarmee bedoel ik dat een regendruppel van een auto afrolt als die in de was staat. Dus twee principes die diametraal tegenover elkaar staan: de ene bevordert hechting, de ander probeert hechting te voorkomen.” Steur herhaalt het maar weer: “Als je de ondergrond niet kan benatten, kan de coating ook niet hechten. Maar we wilden een verf maken die resistentie biedt tegen cement, dus resistent gemaakt is tegen water. We gingen dus op zoek naar eigenschappen die de druppelvorming bevorderen, de zogenoemde hydrofobische eigenschapen van coatings waardoor ze waterafstotend zijn. Het hydrofobisch maken

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 17

Een van de elf spuitcabines.

van lakken is altijd een kwestie geweest van het imiteren van de haartjes van het blad van een lotusbloem. Als daar regenwater opvalt, ontstaan er druppels die naar beneden rollen. Als je over het blad veegt, ben je die haartjes kwijt maar ook het hydrofobisch karakter. Het effect van de naar beneden rollende waterdruppel willen wij ook in de coating.”

Gekko Na ongeveer drie jaar testen is Steur erin geslaagd een laksoort te ontwikkelen waarin de hydrofobische eigenschappen vernet zijn in de coating zelf. Dat wil zeggen dat als je daar overheen veegt, het hydrofobisch karakter blijft bestaan. Anders gezegd: als je verf tegen de hoogwerkers aangooit die met deze innovatieve coating gespoten zijn, valt de verf er gewoon af. Steur noemt dit een ongekende vinding. Iets waardoor ook meteen de kassa is gaan rinkelen. “Wij hebben onlangs de opdracht gekregen van Schiphol om meer dan 100 nieuwe autobussen, geleverd door BYD, tegen pekel en ijsbestrijdingsmiddelen te beschermen. Het grootste gedeelte van de pekel bestaat uit water. Als wij ervoor kunnen zorgen dat het water afgestoten wordt, dan wordt ook de pekel afgestoten en blijft de ondergrond corrosievrij. Wij cleanen en voorbewerken de onderkant van de bussen

18 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

helemaal met droogijs, dan gaat er een nanocoating primer op en een nanocoat-plus blanke lak overheen waardoor de onderzijde helemaal hydrofobisch is. Echt geweldig. We zijn enorm trots op die opdracht.” Na dit uitstapje over de hydrofobische eigenschappen van de coating, moet eerst nog stil gestaan worden bij de bevordering van de hechting van de coating. En daar duikt de gekko op, een hagedisje dat tegen een glazen wand omhoog kan lopen, ja zelfs ondersteboven tegen een glazen wand kan lopen. Het idee was altijd dat de gekko beschikt over zuignapjes, maar niets is minder waar. Steur: “Nieuw elektronen-microscopisch onderzoek heeft uitgewezen dat de voeten van een gekko bestaat uit miljoenen haartjes met nano-afmetingen. Die haartjes zijn zo klein, dat ze als het ware tussen de moleculen door prikken, ook op glas. Daarmee maken ze gebruik van de Van der Waalskrachten.”

Heel revolutionair Van der Waal was een Nederlandse natuurkundige die de krachten ontdekte waarmee atomen en moleculen aan elkaar blijven kleven. Waterstof en zuurstof doen dat bijvoorbeeld: ze gaan een reactie aan waardoor ze in één keer water worden. De gekko blijft hangen vanwege de

Van der Waalskrachten. Ook Steur wilde van die zeer kleine krachten gebruik maken bij de hechting van de verf. Daarvoor moeten de atomen en moleculen heel dicht op elkaar gebracht kunnen worden. De hechting zal niet kunnen ontstaan als de ondergrond een wasachtige of oxide-achtige structuur heeft. “Door het stralen met cryogeen grit kunnen we praktisch alle verven zonder verdere voorbewerking van een nieuwe laag voorzien met een maximale hechting. We hebben nu meer dan duizend machines gespoten voor Terex Genie, de grootste hoogwerkerleverancier ter wereld, en er is er nog niet één teruggekomen. We bereiken de goede hechting met een heel snelle, innovatieve, schone en droge methode die milieuverantwoord te noemen is. In de voorbewerking worden geen oplosmiddelen gebruikt, er wordt niet geschuurd en er worden ook geen mechanische voorbewerkingstechnieken toegepast. Dit is echt heel revolutionair, iets wat in het verleden niet bestond.” Om dit te kunnen doen, moest wel de compressorvolume verviervoudigd worden en zijn er zes ijskristalmachines aangeschaft. Voor het droogijs is bij Steur een productiefabriek neergezet waardoor ze zelf hun droogijs kunnen maken. Daardoor heeft het droogijs ook altijd een optimale kwaliteit. Voor een maximaal effect

Maak dit maar eens schoon.

moet het droogijs vers zijn, want dan heeft het de scherpste kantjes. Al werkend met droogijs, heeft Steur twee extra reinigingsaspecten ontdekt.

Vervuiling verdampt “Het droogijs is een korreltje dat op een temperatuur van -80 graden Celsius tegen het lakoppervlak vliegt en dan direct overgaat op de omgevingstemperatuur. De vervuiling bevriest en krimpt en het droogijs gaat over in gas en wordt 800 keer groter. Een soort miniexplosie dus, de vervuiling ontploft als het ware van de ondergrond. Dan komt de invloed van de luchtstroom en die blaast het vuil van het oppervlak weg. Bij dit proces vindt er bij een druk van 5,3 atmosfeer, het trippelpunt, heel even een vloeistoffase plaats. Dat is belangrijk, omdat in die fase alle koolstofgebonden vervuiling microscopisch oplost in de vloeibare CO2, die daarna verdampt. Door die verdamping vind je het niet meer terug: droogijs stralen kun je in principe in je goede pak.” Groot voordeel van de hydrofobische nanocoat is ook in de spuitcabines zelf te behalen. Doorgaans moeten de spuitcabines iedere zes weken worden gereinigd en worden behandeld met kleeflakken. Steur heeft de wanden van een groot aantal spuitcabines met die nanocoating

gespoten. Wat blijkt: na een jaar zijn de muren zeer eenvoudig reinigbaar waardoor de oorspronkelijke witte uitgangssituatie weer bereikt wordt. Volgens Steur is er geen enkel ander product waarmee dit kan. Uit heel de wereld krijgt Steur de vraag om te komen en de coating aan te brengen. Omdat het bedrijf dat niet kan doen, gaat het nu zelf een eigen laklijn opzetten. “We worden dus verffabrikant. We zijn bezig een nanocoat en een nanocleanplus-verflijn in de markt te zetten onder de naam Power Paint Systems, PPS. Verffabrikant worden blijkt nog niet zo eenvoudig. We hebben te maken met Europese en wereldwijde wetgeving, met importrestricties, het opstellen van veiligheidsinformatiebladen en met technische en verpakkingsprotocollen. De complete laklijn bestaat uit een primer, een aflak en blanke lak, allemaal in een nanocoatplusuitvoering. De plus staat voor hydrofobisch. De andere kenmerken zijn dat het extra taai is en extra corrosiebescherming en extra hechting biedt.” ●

Meer informatie www.steur.com

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 19

Organische

thema mobiliteit

Deklagen

Brugconservering modern aanbesteed Momenteel loopt er bij Rijkswaterstaat een project om acht stalen boogbruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal, het Lekkanaal en het Boven-IJ te renoveren of te vernieuwen. Bij dit project, met een totale aanbestedingswaarde van 95 miljoen euro, wordt dus heel veel gestraald en geconserveerd. Hoe is dit project aanbesteed en hoe zit het met de garantie dat de aangepakte bruggen weer tientallen jaren mee kunnen?

Het project staat bekend onder de naam KARGO, een afkorting voor Kunstwerken Amsterdam-Rijnkanaal Groot Onderhoud. De stalen boogbruggen stammen uit de periode 1934-1972. Met KARGO wil Rijkswaterstaat bereiken dat er grotere containerschepen onder de bruggen door over het AmsterdamRijnkanaal kunnen varen, dat de bruggen weer tientallen jaren tiptop in orde zijn en dat de verkeerssituatie op de bruggen veiliger wordt. Het is niet alleen zo dat de bruggen op zekere leeftijd zijn, maar ook dat het wegverkeer intensiever en zwaarder is geworden (vrachtwagens) en dat de binnenvaartschepen groter en hoger zijn geworden. Daarom zijn zeven van de acht bruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal en Lekkanaal met 25 tot 50 centimeter verhoogd (opgevijzeld). Hierdoor kunnen hoger beladen containerschepen (de vier-laags containervaart) onder de bruggen door. Dat is niet alleen voor de scheepvaart een belangrijke verbetering, maar meer transport over het water betekent ook minder vrachtauto’s op de weg, een betere doorstroming en minder milieuvervuiling. De bruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal liggen dicht bij elkaar. Werk aan de ene brug leidt tot verkeershinder rondom een brug in de buurt. Door de acht bruggen samen te voegen in één project is de afstemming tussen de werkzaamheden optimaal.

Design &construct In mei 2011 is men gestart met de werkzaamheden, volgend jaar moet het hele project zijn afgerond. Er is bij de aanbesteding een ambitieuze planning neergelegd. Het project

20 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Martin van Grootveld (l) en Carolien Nieuwland: “Wij eisten een restlevensduurverwachting van de bruggen van minimaal 30 jaar.”

is niet traditioneel aanbesteed, maar volgens design & construct, een tamelijk unieke manier van aanbesteden bij dergelijke nieuwbouw en renovatie. Een manier die winstpunten opleverde voor opdrachtgeven en aannemer, maar op sommige punten ook best lastig was. Martin van Grootveld, technisch manager bij Rijkswaterstaat, legt uit hoe dit is gegaan. “De aanbesteding is op vrij hoog abstractieniveau gegaan. Het kwam erop neer dat de aannemer ervoor moet zorgen dat de bruggen weer dertig jaar mee kunnen, en dat hinder voor vaarwegen wegverkeer tijdens de werkzaamheden minimaal is. In het begin gingen we ervan uit dat we van de acht bruggen er één nieuw zouden krijgen. Maar we hadden in de aanbesteding een bonus opgenomen om de hinder voor de scheepvaart en het wegverkeer zoveel

mogelijk te beperken.” De aannemer was zelf vrij in de manier waarop hij dit invulde. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat vijf bruggen helemaal vernieuwd werden en drie gerenoveerd. Rijkswaterstaat heeft dus eigenlijk voor hetzelfde geld vijf keer een nieuwe brug gekregen, een rechtstreeks gevolg van aan de markt overlaten hoe een bepaald doel bereikt moet worden. Rijkswaterstaat spreekt dan ook van een geslaagde aanbesteding. Het beperken van de hinder is vaak bereikt door in een weekend van brug te wisselen. De aannemer van het totale project is de combinatie KWS en Mercon.

Levensduurverlenging Martin van Grootveld: “Centraal begrip bij dit project was levensduurverlenging. Wij eisten een restlevensduurverwachting van de bruggen

Schalkwijkse brug; net gereed (ter plaatse gerenoveerd).

van minimaal dertig jaar en dat er de eerste twintig jaar geen groot onderhoud en conserveringsonderhoud nodig is. Omdat de bruggen niet meer geschikt zijn voor de zware vrachtwagens van nu, moest er een structuurversterking plaatsvinden. Hoe, dat kon de aannemer zelf bepalen, maar uiteindelijk is er overal extra staal toegepast. En daarnaast moest er natuurlijk gestraald en opnieuw geconserveerd worden volgens de daarvoor geldende normen. Deze klus is uitgevoerd door de onderaannemer Gelders Staalstraal- en schildersbedrijf (GSB).” Ook de conservering was op vrij hoog abstractieniveau aanbesteed en dat leverde aanvankelijk wel een probleem op. Want hoe ga je als aannemer aantonen en garanderen dat met de conservering de gevraagde levensduurverlenging bereikt wordt? Dat bleek ontzettend moeilijk te zijn en

Persoonlijke beschermingsmiddelen Tijdens het stralen van de bruggen droegen de stralers niet alleen de de reguliere PBM’s (veiligheidsschoenen, oordoppen, overall en dergelijke), maar ook aanvullende PBM’s: - Lederen straalkledij (broek en kiel). - Lichtgewicht (glasfiber verstevigd polyamide met rubber omhulsel) straalhelm met onafhankelijke luchttoevoer. - Spitlederen handschoenen met Kevlarstiksel.

daarom zijn daar ook lange gesprekken over gevoerd. Uiteindelijk is men daar uitgekomen door het stof af te blazen van een oude bouwdienstnorm van Rijkswaterstaat zelf, de NBD 10001. Daarin staat precies omschreven hoe de uitvoering moet zijn, bijvoorbeeld aan welke straalreinheid en -ruwheid er voldaan moet worden en hoe de laagdiktemetingen uitgevoerd moeten worden. De NBD is dus niet abstract. Carolien Nieuwland, adviseur van het Rijkswaterstaat Steunpunt Conserveringskennis: “De aanvankelijke prestatie-eisen met betrekking tot de levensduurverlenging zijn uiteindelijk gedeeltelijk vervangen door een inspanningseis, waarbij de ervaringen uit het verleden voldoende zekerheid bieden over de levensduur. Het conserveringssysteem voldoet aan de ISO 12944: de laagdikte en het aantal lagen vallen in de klasse >15 jaar. Voor de verificatie moesten er referenties getoond worden en de resultaten van laboratoriumtesten om helder te krijgen of voldaan werd aan de eisen van ISO 12944.”

Veel bruggen opleeftijd Martin van Grootveld: “Het is vrij nieuw om een brugrenovatie aan te besteden volgens design & construct. Voor wat betreft het stralen is dan de vraag: alles eraf of plaatselijk bijwerken? Uiteindelijk is alles er afgestraald. Hierbij gelden heel strenge milieueisen. De aannemer moet zelf aantonen te voldoen aan het WVO lozingenbesluit bij de waterbeheerder en aantonen dat er tijdens het stralen en spuiten niets in het wa-

ter valt. Zo ja, dan pleeg je meteen een milieudelict. Alle gerenoveerde bruggen zijn helemaal netjes ingepakt, het conserveren gebeurt in een afgesloten tentconstructie. Ook de mensen die stralen, werken in beschermende pakken en dragen gelaatsmaskers met perslucht.” Is bij nieuwbouwconstructies de toegevoegde financiële waarde van oppervlaktebehandelingen aan het totale product slechts één tot twee procent; hier bedraagt dat bij nieuwbouw van een brug zeker tien procent en bij renovatie wel vijftien procent. Van belang hierbij is ook dat er in Europa heel veel bruggen op leeftijd zijn die aangepakt moeten worden. In Nederland zal Rijkswaterstaat zich naar verwachting minder gaan richten op de aanleg van nieuwe wegen en bruggen, maar juist meer op dat wat al bestaat. Hierbij zal Rijkswaterstaat veel uitbesteden en zelf in de regierol gaan zitten. Wat heeft de organisatie van dit project geleerd? Martin van Grootveld: “Belangrijk is hoe om te gaan met prestatie-eisen van de coating. Dat is echt een leerproces geweest en gaan we meenemen in andere projecten, evenals de vraag hoe je omgaat met onbereikbare plaatsen bij het stralen. Verder moeten we ervoor zorgen dat de kennis in huis niet minder wordt als er meer uitbesteed wordt.” ●

Meer informatie www.rijkswaterstaat.nl/water/plannen_en_ projecten/vaarwegen/amsterdam_rijnkanaal/ kargo/

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 21

Elektrochemie & metallieke deklagen

thema mobiliteit

Tekst Dr. Björn Dingwerth – Global Product Line Manager, Corrosion Resistant Coatings, Enthone, Ing. René van Schaik – Industry Manager Functional Coatings Europe, Enthone , Laurens Wessels – Technical Specialist Europe, Enthone foto’s Enthone

Kosteneffectief en hoge functionaliteit

Corrosiebescherming door zinklegeringslagen ‘Alles bijeen houden’ is waar het allemaal om draait bij bevestigingsmiddelen. Op het eerste gezicht lijkt dit een eenvoudig te bereiken doelstelling. Maar er worden steeds strengere eisen gesteld aan duurzaamheid, decoratieve uitstraling en garantieverlening. Tel daarbij de ontwerpeisen van de OEM op alsmede de voorkeuren van de uiteindelijke klanten en dan zie je dat ’alles bijeenhouden’ meer is geworden dan eenvoudige mechanica. Zo zijn gedefinieerde wrijvingseigenschappen van essentieel belang voor betrouwbare automatische assemblage. Denk hierbij aan fabricage, maar ook aan veilig hergebruik tijdens onderhoudsprocedures. Om constante kwaliteit te kunnen waarborgen, hebben OEM’s en hun TIER-toeleveranciers deze nauwkeurig gedefinieerde prestatie-eisen vastgelegd in uitgebreide specificaties.

Om in te spelen op deze uitdagingen werd een nieuwe generatie zink-nikkel corrosiebeschermende coatingsystemen geïntroduceerd die, betrouwbaar en met een hoge mate van functionaliteit, een aantrekkelijke bedekking voor het veilig verbinden van componenten vormt. Momenteel wereldwijd gebruikt door voorname galvanische bedrijven weerstaat deze, door OEM’s vrijgegeven coating, de blootstelling aan een verscheidenheid van wereldwijde omgevingscondities. In de afgelopen jaren zijn er nieuwe garantievoorwaarden ontwikkeld die inmiddels veel verder gaan dan de standaard vijfjarige garantie tegen corrosie. Dergelijke uitgebreide garantieperioden schreeuwen om verbeterde corrosie-eigenschappen van ontelbare automobielcomponenten. Binnen deze groep van componenten, die bijdragen aan de structurele stabiliteit en functionaliteit

22 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

van het voertuig, spelen bevestigingsmiddelen een belangrijke rol. Om te kunnen voldoen aan de OEM-kwaliteitsstandaarden van de hedendaagse automobielindustrie, is het van cruciaal belang dat de kwaliteit van de fastener gedurende de gehele levensduur gewaarborgd is. Deze behoefte aan een hogere kwaliteit gedurende de levensduur komt vooral tot uiting in de galvanische industrie waar men doorlopend bezig is met de ontwikkeling van zuiver zink naar op zinklegeringen gebaseerde kathodische beschermingslagen. Met name de zink-nikkellegering biedt een maximale corrosiebescherming, omdat de zogenaamde zink-nikkel gamma-fase (γ-fase) legering, met 12–16% w/w nikkel legeringsaandeel, uit gekwalificeerde metalliseerbaden kan worden afgescheiden. De γ-fase beschrijft een specifieke kristalstructuur van deze intermetallische fase,

die bijzonder waardevol is vanwege de hoogste werkingsgraad bij kathodisch beschermende coatings. Een belangrijk voordeel van zink-nikkel legeringen-, boven zuivere zinkbedekkingen of andere legeringslagen zoals zink-ijzer, is de hoge corrosieweerstand van de afgescheiden legeringslaag, ook zonder rekening te houden met een bijkomende nabehandelingsstap . Figuur 1 laat de afhankelijkheid zien van de neutrale zoutsproeicorrosie (ISO 9227 ) in relatie tot het nikkel-legeringsaandeel zonder enige nabehandeling. Bij een legeringssamenstelling die ca. 14% gewichtsprocenten nikkel bevat, duurt het 700 tot 800 uur tot de eerste grondmateriaalcorrosie (rode roest) ontstaat, zo blijkt uit verschillende testen. Ervaring op industriële schaal leert dat >720 uur tot rode roest door dit type coating veilig gehaald kan worden. Deze hoge mate van corrosiebescherming vormt

Figuur 1. Grafische weergave van de corrosieweerstand van het basismateriaal tegen rode roest in de neutrale zoutsproeitest versus de nikkelinbouw in de afgescheiden zink-nikkel legeringslaag (8 µm) zonder enige toegepaste nabehandeling (geen passivering, geen sealant). De bescherming komt tot een maximum bij 14 %w/w nikkel, de beste prestatie in de range van 12 – 16 % w/w nikkel.

samen met de minder volumineuze witte corrosieproducten een unieke eigenschap van de 1216% γ-fase zink-nikkellegering (figuur 2). Door additioneelop het gepassiveerde oppervlak zogenaamde high performance sealers toe te passen, worden functionele eigenschappen als corrosiebescherming, aangepaste wrijvingscoëfficient en een verbeterd decoratief voorkomen aanzienlijk versterkt (figuur 3). Het voornaamste voordeel van zink-nikkelbedekkingen is dat de legeringslaag zelf, onafhankelijk van de gekozen nabehandeling, al een superieure corrosiebescherming biedt. De bescherming van zink of zink-ijzer is in hoge mate afhankelijk van de nabehandeling, waarbij de toegepaste sealant van het grootste belang is. Zodra de nabehandeling beschadigd raakt, zal de corrosie in een verhoogd tempo voortgaan, waarbij tevens meer volumineuze corrosieproducten worden gevormd. Schade aan deze lagen kan het gevolg zijn van mechanische invloeden tijdens montage (gereedschappen) of gebruik (steenslag etc.). Naast de lage corrosiesnelheid van de zink-nikkellegering, in vergelijking met zink- en zink-ijzerlagen, vertoont de γ-fase zinknikkellegering ook een verhoogde slijtvastheid als gevolg van zijn hardheid van 500 – 550 HV (14% Ni). Dit in vergelijking tot de lage hardheid

Zn Met passivering Geen sealant

ZnNi Met passivering Geen sealant

van zink (100 HV) en zink-ijzer (0,5 – 1% Fe) lagen (150 – 200 HV). Bevestigingsmiddelen met een treksterkte van meer dan 1000 N/mm² (klasse 10.9 en hoger) lopen een schaderisico als gevolg van waterstofbrosheid. Met toenemende treksterkte van de gebruikte bevestigingsmiddelentechnologie is dit een kritische factor. Uitgebreide ervaring in industriële zink-nikkel fastener finishing en wetenschappelijk onderzoek hebben aangetoond dat de zink-nikkellegering uniek is in termen van zijn dramatisch verminderde risico op waterstofbrosheidseffecten1). Coatings van zuiver zink of andere zinklegeringslagen brengen een significant hoger risico op waterstofbrosheid met zich mee. Deze voor zink-nikkellegeringen uiterst voor-

delige eigenschap heeft ertoe geleid dat het de eerste keuze is als alternatief voor cadmium in de vliegtuigindustrie. Zelfs voor materialen met een extreem hoge treksterkte (>1400 N/mm²) zouden om die reden zink-nikkel legeringslagen in overweging genomen dienen te worden. Tenslotte verdienen zink-nikkellagen de voorkeur waar het de thermische weerstand van de laag betreft. Dit vanwege de eigenschap van de laag om corrosiebescherming te behouden na langere tijd aan verhoogde temperaturen te zijn blootgesteld. Mede door deze eigenschap heeft zink-nikkel de voorkeur bij toepassingen in de automobielindustrie, zoals bijvoorbeeld remcomponenten of onderdelen in de motorruimte.

Figuur 3. 720 uur ISO 9227 NSS blootstelling aan zink (links), zink-ijzer (midden) en met zink-nikkel bedekte, gepassiveerde en met sealant (ENSEAL® 26) behandelde verbindingselementen. Het aanbrengen van een sealant verbetert de corrosiebescherming van de fastener aanzienlijk.

Figuur 2. Verschil tussen zuiver zink en y-fase zink-nikkellegering, zonder aangebrachte sealant (uitsluitend gepassiveerd). De genoemde tijden zijn uren in ISO 9227 NSS test. De met zuiver zink behandelde fasteners laten volumineuze witte corrosieproducten zien na 480 uur. Dit in tegenstelling tot met zink-nikkel behandelde verbindingselementen waarop slechts een compacte witte sluier zichtbaar is (allen 8 - 12 µm Zn resp. ZnNi, dickschichtpassivering)

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 23

Figuur 4. Afscheidingssnelheden verkregen uit een zuur zink-nikkelelektrolyt (rode lijn), een standaard alkalisch zink-nikkelelektrolyt (blauwe lijn) en de nieuwste generatie alkalisch zink-nikkelelektrolyten (groene lijn) uitgezet tegen de stroomdichtheid.

extreem hoge rendement van >90% dat over de gehele levensduur van de elektrolyt gehandhaafd blijft. Met een dertig procent hoger stroomrendement dan dat van de conventioneel alkalische zink-nikkelelektrolyten, biedt de nieuwste generatie alkalische zinknikkelprocedés een extra alternatief wanneer de hoogste prestatie van alkalische elektrolyten gevraagd wordt. De inbouw van nikkel is van doorslaggevend belang voor het bereiken van de gewenste hoge mate van corrosiebescherming. Strikte beheersing van de 12 – 16% nikkel in de legering is cruciaal om die optimale corrosiebescherming te bereiken.

[8,5,3]

[8,4,4]

[9,3,2]

[10,0,0]

[7,5,4]

[6,6,4]

[9,2,1]

[8,4,2]

[8,3,3]

[8,4,0]

[7,5,2]

[6,6,2]

[7,4,3]

[6,6,0]

[6,5,3]

[8,2,0]

[7,4,1]

[8,0,0]

[7,3,2]

[7,3,0]

[6,4,2]

[7,2,1]

[6,4,0]

Met de nieuwste generatie zure zink-nikkel procedés wordt een constante inbouw van

[5,5,0]

[4,4,4]

[6,3,1]

[6,2,2]

[5,4,1]

[6,2,0]

[6,1,1]

[6,0,0]

[5,3,0]

[4,4,0]

[5,2,1]

[5,1,0]

[4,2,2]

[3,3,2]

[4,2,0]

[3,3,0]

[4,0,0]

[3,2,1]

[2,2,2]

[3,1,0]

[2,2,0]

[2,1,1]

[2,0,0]

in laagdiktespreiding door het elektrolytische proces slechts een beperkte invloed op het behandelen van verbindingselementen. Technisch gezien vertaalt een goede laagdikteverdeling zich in een verlaagd kathodisch stroomrendement bij hogere stroomdichtheden (figuur 4). Het is om die reden dat men, om een goede laagdikteverdeling te krijgen, een beperkte mate van efficiëntie op specifieke plaatsen op het werkstuk inruilt voor een betere verdeling van de aangebrachte laag. Een aantrekkelijk alternatief voor de welbekende alkalische zink-nikkelelektrolyten wordt gevormd door de nieuwste generatie zure zink-nikkelelektrolyten. Een opvallende eigenschap van deze generatie zure zink-nikkelelektrolyten, zoals het recent ontwikkelde ZINCROLYTE® KCl-Ni IV, is het

[1,1,0]

Voor het aanbrengen van zink-nikkellagen worden veelal alkalische elektrolyten toegepast wanneer het gaat om verbindingselementen of vele andere uit staal vervaardigde automobielonderdelen. Alkalische zink-nikkelelektrolyten bieden een uitstekende laagdikteverdeling, zelfs op complex gevormde onderdelen, en zijn uitermate geschikte procedés voor het op rekken veredelen van complex gedimensioneerde gestanste staaldelen. Alkalische galvaniseerelektrolyten worden eveneens vaak toegepast voor het veredelen in trommeltoepassing van bulkgoederen. Het voordeel van een optimale laagdikteverdeling is hier minder relevant in vergelijking met rektoepassingen. Dankzij de intrinsieke eigenschap van het veredelen in trommels, hebben eigenschappen zoals verschil

Sqrt (Counts)

1e4

6000 5000 4000 3000 2000

1000

100 0 10

Testblech 1 symm. - File: TEST1SY.RAW - WL1: 1.54056 - WL2: 1.54439 03-065-5310 (C) - Nickel Zinc - gamma-Ni2Zn11 - I-43m (217) - Cubic - a 8.92060 - b 8.92060 - c 8.92060 00-006-0696 (*) - Iron, syn - Fe - Im-3m (229) - Cubic - a 2.86640 - b 2.86640 - c 2.86640

100

110

120

2-Theta - Scale

Figuur 5. XRD diagram (Cu-Kα straling) van ZnNi op laaggelegeerd staal afgescheiden uit conventioneel ZINCROLYTE NCZ 315 Plus (boven links), zuur ZINCROLYTE KCl-Ni elektrolyt (onder links) en nieuwste generatie alkalisch ZINCROLYTE Sprint (rechts), allen met 15% nikkel. Alle lagen hebben dezelfde textuur en gewenste (330), (600) oriëntatie, hetgeen wijst op dezelfde collumnaire y-Ni2Zn11 fasen.

24 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Figuur 6. M8x40 bout behandeld met dezelfde laagdikte op de kop van de bout (11,6 – 11,9 µm) in drie verschillende zink-nikkelelektrolyten: conventioneel alkalisch (links, ZINCROLYTE NCZ-315 Plus, 75 min. behandeltijd), nieuwste ontwikkeling alkalisch (midden, ZINCROLYTE Sprint, 50 min. behandeltijd) en nieuwste generatie zuur (rechts, ZINCROLYTE KCl-Ni IV, 42 min. behandeltijd). Geringe verschillen in laagdiktespreiding.

nikkel binnen een nauwe bandbreedte bereikt in zowel rek-als trommelapplicaties. Het niveau is vergelijkbaar met het niveau dat wordt bereikt met alkalische procedés. Dit maakt zuur zink-nikkel een toepassingsalternatief voor het reproduceerbaar aanbrengen van exact gelijksoortige lagen (van elk te behandelen onderdeel). De kristalstructuur en kristaloriëntatie van de zink-nikkellaag zijn van uitermate groot belang om de gewenste chemische en fysische eigenschappen van de laag te behalen en kunnen worden gezien als kritische indicatoren voor de kenmerken van de laag. De structuur en de oriëntatie van de elektrolytisch afgescheiden laag uit beide elektrolyten kan het best worden beoordeeld door middel van röntgendiffractometrie (XRD). De verkregen diagrammen voor conventioneel alkalisch zink-nikkel (ZINCROLYTE NCZ-315 Plus), zuur zink-nikkel (ZINCROLYTE KCl NI) en het nieuwste alkalische zink-nikkel (ZINCROLYTE Sprint™) vertonen geen betekenisvolle verschillen (figuur 5). Derhalve is de afgescheiden zink-nikkellaag hetzelfde zink-nikkelmateriaal met dezelfde kristallografische structuur en textuur, onafhankelijk van de keuze voor een zuur of alkalisch elektrolyt. Om die reden kan de keuze voor de meest geschikte elektrolyt voor de betreffende toepassing technisch gezien worden gemaakt op basis van rendementsvoorkeuren. Aanzienlijke verkorting van de behandeltijd draagt niet alleen bij aan kostenbesparing, maar beperkt eveneens de mechanische belasting van de fastener tijdens het elektrolyseproces en ondersteunt daarmee een perfect uitziende schroefdraad met minimale mechanische beschadiging. Bij een vergelijk tussen het in trommeltoepassing behandelen van M8x40

bouten waarbij een zuur- versus een alkalisch elektrolyt, met dezelfde beoogde laagdikte in het kopbereik worden resultaten zoals in figuur 6 weergegeven, bereikt. De verschillen in platingtijd zijn aanzienlijk, zoals blijkt uit het gegeven voorbeeld. Bij toepassing van een conventioneel alkalisch zink-nikkelelektrolyt bedraagt de behandeltijd ongeveer 75 minuten om de gewenste laagdikte te bereiken. De nieuwste generatie alkalisch zink-nikkel (ZINCROLYTE Sprint) behaalt hetzelfde resultaat in ongeveer 50 minuten. De hoogste afscheidingssnelheid wordt bereikt door het zure zink-nikkelelektrolyt, waarmee het slechts 42 minuten duurt om de vereiste laagdikte te bereiken. Een bijkomend voordeel van het nieuwe alkalische procedé is dat er con-

sistent goede resultaten kunnen worden bereikt zonder enig gebruik van extra hulpapparatuur. Een duidelijk voordeel van een zuur elektrolyt bij trommelapplicatie is de hogere afscheidingssnelheid, resulterend in kortere behandeltijden en een hogere productiviteit waardoor het proces economisch zeer geschikt is voor massaproductie. Het goede initiatiegedrag van de elektrolyt maakt een snelle bedekking mogelijk, zelfs op materialen met een lage waterstofoverspanning, zoals bepaalde cementatiegeharde gecarboneerde fasteners.Zowel zuur zink-nikkel als de nieuwe alkalische ZINCROLYTE Sprint elektrolyt genereert duidelijk gladdere oppervlakken (figuur 7) die een uitstekende preconditie vormen voor een goede beheersing van de wrijvingseigenschappen. In combinatie

µtot vs staal

µtot vs aluminum

Conventioneel alkalisch ZnNi

0.12

0.21

Nieuw ZnNi elektrolyt (zuur)

0.12

0.18

Tabel 1. Wrijvingscoëfficiënt gemeten volgens ISO 16047 aan M10 fasteners behandeld met conventioneel alkalisch zink-nikkel en zuur zink-nikkel. Nabehandeling in beide gevallen: driewaardige passivering (PERMA PASS® Ultra III) en sealant met geïntegreerde wrijvingsbeheersing (ENSEAL 21).

µtot ENSEAL® 21

0.09 - 0.14

ENSEAL® 1303

0.10 - 0.16

ENSEAL® 26

0.12 - 0.18

Tabel 2. Wrijvingscoëfficiënt werkvensters, ontwikkeld om aan de verschillende OEM specificaties te voldoen. Meting volgens ISO 16047.

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 25

met zorgvuldig gekozen nabehandelingsprocessen, zoals PERMA PASS® driewaardig chroom passiveringen en ENSEAL® smerende sealants, vormen dergelijke oppervlakken de perfecte uitgangssituatie voor het consistent tegemoetkomen aan nauwgezette grenzen voor wrijvingswaarden (tabel 1). De keuze voor het juiste smerende sealantprocedé maakt, afhankelijk van de eisen van de OEM, een uitstekende beheersing van de wrijvingscoëfficiënt van het verbindingselement mogelijk(tabel 2).

Conclusie Het gebruik van zink-nikkel als kathodisch beschermende opofferende coating neemt de laatste jaren alleen maar toe, met name in toepassingen voor de automobielindustrie. De vele voordelen van dit type bedekking zijn onmiskenbaar: • Hoogste corrosiebescherming komende van de afgescheiden zink-nikkellaag zelf • Verhoogde slijtvastheid • Veel lager risico van waterstofbrosheid vergeleken met zuivere zink- en zink-ijzerlagen • Uiterst goede thermostabiliteit van de coating • Verbeterde frictie-eigenschappen met geschikte nabehandelingsprocessen. Op grond van deze opsomming van voordelen kan men stellen dat verhoogde efficiëntie en

26 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Figuur 7. Bodemsectie van de schroefdraad laat de morfologie zien van de fijn-kristallijne neerslag van zuur zink-nikkel (links) en de meer grof-kristallijne neerslag met meer nodules van conventioneel alkalische elektolyten (rechts).

productiviteit van het zink-nikkel proces een eerste vereiste is om bestaande productielijnen optimaal te benutten. De nieuwste generatie zuur zink-nikkel elektrolyten (ZINCROLYTE KCl-Ni IV) en alkalische processen (ZINCROLYTE Sprint™) laten de mogelijkheid open om het meest geschikte procedé te kiezen op technische gronden als toepassingstype en afleveringsspecificatie. Een uitstekende beheersing van de inbouw van nikkel in het zink-nikkel gamma-fasegebied is cruciaal en moeiteloos haalbaar met alle genoemde elektrolyten. Verbeterde morfologische kenmerken van de nieuwe generatie processen ZINCROLYTE Sprint en ZINCROLYTE KCl-Ni IV zorgen voor uitste-

kende pre-condities voor fastener finishing met de hoogste performance in termen van oppervlakte-eigenschappen en geoptimaliseerde productiviteit. ●

®ZINCROLYTE, PERMA PASS en ENSEAL zijn geregistreerde handelsmerken van Enthone Inc. Sprint™ is een handelsmerk van Enthone Inc. 1) W. Paatsch, R. Landgrebe, M. M. Lohrengel, Mat. Sci & Eng. Tech., 2008, Vol 39, Issue 1, 75-78

High Throughput, Alkaline Zinc-Nickel Process

ZINCROLYTE Sprint™ ®

GrindTec

• Highest corrosion protection • Consistent high efficiency • High applicable current densities • Less maintenance Energy saving • High throughput surface finishing

Enthone BV Koenendelseweg 29, BG ’s-Hertogenbosch Tel: 073 628 0111 europe@enthone.com

an Alent plc Company

Wereldleidende beurs voor slijptechniek 16 - 19 maart Messe Augsburg

SMART SOLUTIONS

Topresultaten voor de 520 exposanten uit 29 landen, geweldige waarderingen door de 15.300 bezoekers uit 59 landen – GrindTec is het internationaal leidende forum voor slijptechniek.

FOR INDUSTRIAL COATING

Informatie + deelnamedocumenten

NIEUWE SLIMME MASKERINGEN

www.grindtec.de

HangOn verhoogt de efficiency van uw poedercoat proces en uw winstgevendheid. Door slimme oplossingen bij het ophangen, maskeren en handling. 1

1 Metrische pull pluggen / GDM H 2 Drievoudige multiplug / GMU 3 Geribbelde siliconen slang / SSR

www.hangon.co

Vakkundige ondersteuners: FDPW Fachverband Deutscher Präzisions-Werkzeugschleifer e.V., www.fdpw.de Organisator: AFAG Messen u. Ausstellungen GmbH, Am Messezentrum 5, 86159 Augsburg, Germany

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 27

thema mobiliteit

Besparing tijd en geld dankzij computersimulaties

Elektroforese, snel en eenvoudig Elektroforese wordt wereldwijd toegepast om op een milieuvriendelijke wijze verflagen op ondergronden van metaal aan te brengen. De verf of lak (meestal de primer) wordt aangebracht door middel van een elektrische stroom. Voordeel van deze aanpak is dat ook zeer moeilijke en complexe structuren een mooie uniforme laag krijgen. Met computersimulaties worden de elektrochemische productieprocessen geanalyseerd en geoptimaliseerd. Dit leidt tot grote kostenbesparingen en geven snel inzicht in succes- en faalfactoren.

28 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Tekst en afbeeldingen Robrecht Belis, Elsyca

Elektrochemie & metallieke deklagen

Laboratorium om de karakteristieken van elke verf nauwkeurig op te meten

Infrastructure configuration Elsyca CoatMaster Tank voor elektroforetisch lakken

Gesimuleerde laagdikteverdeling

Voertuig data

Overzicht van de benodigde voorzieningen en data om tot een geslaagde computersimulatie te komen

Elektroforese of elektro-coat bestaat al meer dan 50 jaar en wordt op grote schaal toegepast in de automobielindustrie. De producten worden in een waterig bad met verfemulsie ondergedompeld en onder stroom gezet. Hierdoor worden de positief geladen verfdeeltjes aangetrokken door de negatief gepolariseerde carrosserie en wordt er een dunne verflaag afgezet. Foto Dürr Bijgaande foto toont een typisch elektroforese proces. De te behandelen producten worden eerst gereinigd en voorbehandeld. Daarna worden ze ondergedompeld in het bad en onder stroom gezet. De verfdeeltjes worden onder invloed van het elektrisch veld aangetrokken naar het metaaloppervlak van het object, bijvoorbeeld de carrosserie. Nadat het object uit het bad komt gaat het naar de oven om de verflaag te laten uitharden.

Computersimulatie Het bedrijf Elsyca uit België is gespecialiseerd in het modelleren, simuleren en optimaliseren van elektrochemische processen. Elsyca heeft

softwaretechnologie ontwikkeld om zowel electroplating, -forming, -etching, -polishing, ECM en anodiseerprocessen te ontwerpen en te optimaliseren. In de auto-industrie krijgen plastic producten dikwijls een decoratieve chroomlaag om ze een metallic aanzien te geven. Daarvoor worden de producten elektrochemisch behandeld: ze worden ondergedompeld in een elektrolietbad dat metaalionen (bijvoorbeeld nikkel of chroom) bevat waarna een elektrische stroom wordt aangelegd. Met behulp van de door Elsyca ontwikkelde simulatietechnologie kunnen dergelijke elektrochemische productieprocessen geanalyseerd en geoptimaliseerd worden. Om dergelijke simulaties te kunnen uitvoeren, zijn de bepaalde stappen noodzakelijk (zie figuur 1). Het verzamelen van alle benodigde gegevens luistert erg nauw: de nauwkeurigheid en volledigheid van de inputgegevens bepalen voor een groot deel de kwaliteit van de simulatieresultaten. De inputgegevens vallen in vier categorieën: 1) Het gebruikte bad: dit heeft uiteraard een grote impact, waarbij het heel belangrijk is om te weten in welke bedrijfsomstandigheden het optimaal werkt. 2) De infrastructuur: de grootte van de tank, positie van de anodes, volume van het elektrolietbad, etc. 3) Procesparameters: de duurtijd, temperatuur van het bad, opgedrukte stroom of spanning, etc. 4) CAD-object: het input format is STL, een formaat dat door alle CAD-programma’s geëxporteerd kan worden, zodat de soft-

ware CAD onafhankelijk is. Om een volumevermazing mogelijk te maken, moeten de fouten in de CAD (bijvoorbeeld intersecties) gerepareerd worden – een proces dat ondertussen in grote mate automatisch verloopt. Het geheel van bovenstaande gegevens wordt door het programma gebruikt om de laagdikte en stroomverdeling te simuleren. Dit resulteert dan onder andere in kleurenplots waarvan een aantal voorbeelden in bovenstaande figuur te vinden zijn. Het grote voordeel is dat men dan naar believen de input-parameters van het model kan aanpassen om de effecten op het eindresultaat te beoordelen, dit alles uiteraard louter op basis van computersimulaties.

Specifieke vereisten De simulatie van een elektroforese-proces is gebaseerd op gelijkaardige fysiek-chemische processen. Het belangrijkste verschil tussen elektrodepositie en elektroforese is dat de afgezette laag bij elektroforese niet-elektrisch geleidend is. Dit betekent dat zich bij een elektroforese proces een in de tijd voorschrijdend front gaat vormen, waarbij de oppervlaktegebieden dicht bij de anodes (tegenelektrodes) initieel worden voorzien van een verflaag, waarna deze laag uitdijt naar verderaf gelegen oppervlaktezones. Dit betekent dat de relevantste fenomenen van het elektroforese proces zich initieel in een kleine zone concentreren en dat deze zone zich in de tijd verplaatst over het hele oppervlak. Het nauwkeurig in de tijd volgen van dit front stelt zware eisen aan de simulatietechnologie en

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 29

roostergenerator die het CAD-model verdeelt in een oppervlakterooster (punten, driehoeken) en een “nat” volumerooster (tetraheders). De elektroforese-simulatie vereist een diepgaand inzicht in: De complexiteit van het product De complexiteit bevindt zich op twee niveaus: enerzijds de complexiteit en het nodige detail van de structuur op zich, anderzijds de samenstelling van de structuur uit verschillende typen metalen. De structuur zelf bij een elektroforese coating moet de volledige Bodyin-White (BIW) inzichtelijk maken. De BIW is de metalen basisstructuur van een voertuig met inbegrip van deuren, motorkap en kofferbak. Deze computermodellen zijn zeer complex en vereisen een specifieke aanpak om ze ook met een computer te kunnen verwerken. Een bijkomende complicerende factor is dat het voertuig uit verschillende metalen bestaat. Het dak is bijvoorbeeld van aluminium, terwijl andere delen van verzinkt staal zijn. Deze verschillende metalen reageren ook verschillend tijdens het electroforetisch proces en moeten dus apart worden beschouwd. Resistiviteit Door het vormen van de verflaag treedt er ook een verandering van de resistiviteit op. In tegenstelling tot de niet elektroforese coating gerelateerde elektrochemische processen, zal door de toename van de verflaag de resistiviteit zodanig stijgen dat het proces na een tijd (bijna) volledig stilvalt. Met dit tijdsafhankelijke gedrag moet rekening worden gehouden om nauwkeurige simulatieresultaten te krijgen. Dynamisch traject Een voertuig volgt een bepaald traject door het elektroforese proces. Het traject is echter voor elke elektroforese proces verschillend: het voertuig kan bijvoorbeeld onderweg een hobbelende beweging maken of zelfs volledig geroteerd worden rond één of meerdere assen. Dit betekent dus dat gedurende het proces de positie van het voertuig ten opzichte van de anodes zal veranderen. Ook dit effect zal gedetailleerd opgenomen moeten worden in de simulaties om nauwkeurige resultaten te krijgen. Anode-groepen & programma’s Tijdens bovengenoemde trajecten zal het voertuig ook verschillende groepen anodes passeren. Deze anodes worden dynamisch aan- en uitgeschakeld en worden ook via een dynamisch programma aangestuurd. Deze parameters moeten ingevoerd worden in het simulatieprogramma.

30 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Eigenschappen van de verf Verf van verschillende fabrikanten toont verschillend gedrag: zowel de afzettingssnelheid door een bepaald spanningsverschil als de resistiviteit van de afgezette laag kunnen verschillen. Om accurate berekeningen uit te voeren, is het nodig om de karakteristieken van elke verf nauwkeurig in het laboratorium op te meten. Dit vereist speciale meetmethodes en apparatuur, waarbij vooral de snelheid van meten, de nauwkeurigheid en de reproduceerbaarheid de drijfveren zijn.

Voordelen van computersimulaties voor de autofabrikant Computersimulaties zijn standaard werkinstrumenten tijdens de ontwikkeling van een voertuig. Het aantal voertuigen dat in werkelijkheid aan een crashtest onderworpen wordt, zal maar een fractie zijn van het aantal simulaties vooraf. De elektroforese coating wordt vandaag de dag echter nog steeds ‘op ervaring’ en via experimentele trial-and-error runs gerealiseerd. De R&D-ingenieurs in de corrosieafdeling doen op basis van ervaring een aantal voorstellen om op cruciale plaatsen kleine of grotere gaten in de basisstructuur van een voertuig te aan te brengen. Op die manier kan bij het onderdompelen de lucht vlot weg (en is er dus op alle plaatsen verf beschikbaar) en kan ook de stroom zich vlot door de interne verstevigingsstructuren bewegen (waardoor het elektroforetisch proces kan starten dat nodig is om de verf effectief op de structuur aan te brengen). De eerste testen met betrekking tot een simulatie van het elektroforese proces zijn op deze manier echter pas mogelijk als er een fysiek prototype bestaat. Om te kunnen controleren of de verf op alle plaatsen beschikbaar is, moet het object volledig afgebroken worden; het is een destructieve test. Veranderingen aan het design worden heel duur, zeker als er sprake is van een ‘designfreeze’ en de tooling voor de productie al besteld of gemaakt is. Met behulp van computersimulaties voor elektroforese processen is het dus mogelijk om vanaf de vroege ontwerpfases van het voertuig te controleren of er voldoende strooiend vermogen van het proces aanwezig is in verstevigingsstructuren. Indien dit niet het geval is, kunnen aanbevelingen worden gedaan tot aanpassing van het BIW-design (definitie van gaten, verwijden van interne kanalen, etc.). Als het ontwerp van het voertuig vastgelegd is en de productie wordt opgestart, ontdekt men het volgende probleem: de productielijnen zijn niet overal gelijk. De meeste lijnen bestonden immers al voor het nieuwe voertuig werd ontworpen. Bijkomend probleem is dat op dezelfde lijn dikwijls verschillende modellen geproduceerd

worden. Om een lijn af te stemmen op een nieuw voertuig, zijn er tientallen auto’s nodig. Door simulaties kan dit aantal drastisch worden verkleind. Dit resulteert in een besparing op de directe én de indirecte kosten. Directe kosten • Een prototype bouwen is handwerk en kost dus veel geld en tijd. Een prototype bouwen kost enkele tonnen. Om de laagdikte in de holle ruimten van een voertuig te kunnen meten, moet men dit prototype ‘opensnijden’. Een vermindering van het aantal prototypes resulteert dus meteen in een grote kostenbesparing. • De tijd en inspanning die het kost om de gegevens van een praktijktest respectievelijk gesimuleerde test te analyseren, zijn heel verschillend. • Men kan veel meer ‘what-if’ scenario’s uitvoeren in kortere tijd, terwijl men anders veel meer personeel en infrastructuur nodig heeft om dezelfde informatie te verkrijgen. Als men bijvoorbeeld een auto op een bepaalde lijn wil behandelen met een electroforetisch proces, moet een aantal parameters aan deze lijn worden veranderd. Voor dit proces zijn tientallen auto’s nodig, waarvan er ook een aantal een destructieve test moeten ondergaan. Dit aantal kan door computersimulaties drastisch verminderd worden. Indirecte kosten • Dit is moeilijk te becijferen, maar het is voor een autofabrikant cruciaal om zijn nieuwe modellen zo snel mogelijk op de markt te brengen. • Fouten resulteren op termijn in schadeclaims. Deze kosten handenvol geld, maar leiden ook tot imagoschade, wat mogelijk nog erger is. Verschillende automobielbedrijven maken gebruik van deze technologie, zowel in de context van diensten (Elsyca voert de simulaties uit) als in de context van softwaregebruik (dit is voornamelijk in Azië het geval). De voordelen van computersimulaties staan niet meer ter discussie: deze technologie wordt ingezet voor de verschillende domeinen (NVH, crash, akoestiek). Voordat de simulatie techniek bestond, kon men louter en alleen vertrouwen op ervaring. Dankzij de voortschrijdende “e-coating” simulatietechnologie is er nu een bruikbare simulatieoplossing beschikbaar. ●

Meer informatie robrecht.belis@elsyca.com www.elsyca.com

Voorbehandelen zonder zware metalen? www.ct-technics.nl

de Kunst van continuïteit

technics b.v.

ontlakken • reinigen • oppervlakte-behandeling

C&T adv210x74mm.indd 2

Wereldwijde standaard in finish oplossingen NTS Finish is als onderdeel van de NTSGroup een toonaangevende specialist op het gebied van voorbehandelen, natlakken, poedercoaten en bedrukken van metalen en kunststof producten. www.nts-finish.nl NTS Finish

Accelerating your business

seal-, magneet-, dompelen filterpompen, filterkaarsen, filterpapier en alle filtermaterialen, kunststof bakken / opslagtanks

24-10-11- Week 43 09:22

Corode Benelux BV

Postbus 854 - 5280 AW, Boxtel tel. 0031 (0)411 685500 - fax 0031 (0)411 686067 corode@corode.nl - www.corode.nl

T R A NSPOR T SYST EMEN VOOR OPPERV LA KT ET EC HNI E K

Recente Projecten: Koninklijke Gazelle NV Renson Ventilation NV Koninklijke Auping BV Rotocoat Heerhugowaard BV -

Koelenhofstraat 13 - 4004 JR - Tiel - Tel. 0344-616363 - info@railtechniek.nl - www.railtechniek.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 31

THEMA mobiliteit

Grote productieveranderingen automobielindustrie

foto’s AutomotiveNL

algemeen

“Oppervlaktebehandelende bedrijven die geheel of gedeeltelijk voor de automobielindustrie werken, moeten de komende tijd met grote veranderingen in de klantvraag rekening houden. Slimme mobiliteit, meer samengestelde materialen en de ontwikkeling naar steeds meer groene mobiliteit zijn enkele grote veranderingen. Er wordt een steeds groter beroep gedaan op het vermogen van de bedrijven om flexibel te opereren. Wie niet anticipeert op die ontwikkelingen, krijgt het moeilijk.”

Dat is de mening van Jean Pierre Heijster, Manager Manufacturering & Materials bij AutomotiveNL. Deze organisatie behartigt de belangen van de Nederlandse automotive sectoren houdt de actuele ontwikkelingen in die industrie zeer goed bij. De organisatie kan aangeven met welke ontwikkelingen de oppervlaktebehandelende industrie rekening moet houden. Volgens Heijster is het van groot belang dat de oppervlaktebehandelende bedrijven die voor de auto-

32 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

mobielindustrie willen blijven werken, goed doordrongen zijn van de noodzaak om zich voortdurend aan te passen aan de gevraagde hoge kwaliteitseisen en om strategische keuzen te maken. Anders red je het niet. In Nederland zijn er bijna geen OEM’s (Original Equipment Manufacturer). De meeste bedrijven die voor de automobielindustrie werken, zijn toeleveranciers en assemblagebedrijven. Toch is die sector in Nederland niet klein. Gemiddeld is

de jaaromzet van de Nederlandse automobielindustrie tussen de 15 en 17 miljard euro. Meer dan de helft daarvan komt voor rekening van de toeleveranciers. De klanten van deze bedrijven zijn verspreid over de hele wereld. Er is bijna geen auto of er zit wel één of ander onderdeel of behandeling in van een Nederlands bedrijf.

Overzicht ontwikkelingen “In de wereldwijde automobielindustrie zie je

een aantal ontwikkelingen. De eerste ontwikkeling is die van slimme mobiliteit, denk aan connected driving en autonoom rijden. Ook de Nederlandse overheid neemt daarover een standpunt in. Het is de ambitie van de minister van Infrastructuur en Milieu dat Nederland op dat gebied koploper wordt. De andere ontwikkeling is die van schone mobiliteit. Voor de auto’s betekent dit vooral schone motoren en een elektrische aandrijflijn of een hybride aandrijflijn. En lichte materialen. De derde ontwikkeling houdt in dat er steeds meer samengestelde materialen komen die in de oppervlaktebehandeling toch één en dezelfde behandeling moeten ondergaan.” Volgens Heijster heeft slimme mobiliteit voor de maakindustrie in Nederland vooral betrekking op de ontwikkeling van software en het produceren van componenten die de software kunnen dragen. Schone mobiliteit slaat op de bouw van aandrijfconcepten die (veel) minder vervuilend zijn en de ontwikkeling van low friction coatings en het gebruik van lichtgewicht materialen, zoals composieten en magnesium. Daarnaast zal er vanuit Europa steeds meer druk komen om vervelende chemische elementen te vervangen door schone alternatieven. Hij wijst in dit opzicht naar REACH en de wetgeving die daaruit voortspruit. Bekend probleem is natuurlijk het naderende verbod op chroom VI en de druk om gelijkwaardige alternatieven te vinden. “Oppervlaktebehandelende bedrijven zullen gedwongen worden om steeds meer groene technieken toe te passen. Ik begrijp dat veel bedrijven niet zo tevreden zijn over de alternatieven voor chroom VI. Ze moeten vaak genoegen nemen met een lagere corrosiebestendigheid. Er zal een permanente innovatie moeten zijn om materialen en hulpmiddelen te verkrijgen die minder schadelijk voor ons milieu zijn en aan de hoge kwaliteitseisen van de automobielindustrie voldoen. Dat geldt voor die industrie zelf, maar ook voor de toeleveranciers. Zij zullen hun uitstoot en afval terug moeten dringen en materialen efficiënter moeten gebruiken en meer aandacht moeten besteden aan recycling.”

Meer samengestelde materialen Voor wat betreft de toepassing van low friction coating is er een aantal toonaangevende bedrijven in Nederland die de complete automobielindustrie wereldwijd beleveren. Door lagers, aandrijfriemen en kettingen met die coatings te behandelen, is er minder frictie en slijtage - wat brandstof bespaart. Je praat dan over groene mobiliteit. Voor het gebruik van magnesium (lichtgewicht) ziet Heijster enkele toepassingen

in hoogwaardige lichtgewicht auto’s of om het te verwerken in massaproducten in combinatie met aluminium, staal of kunststoffen. Maar de body van de auto moet uiteindelijk wel van een oppervlaktebehandeling voorzien worden en dat ziet hij als een innovatieve uitdaging voor de oppervlaktebehandelende industrie. En er komen meer samengestelde materialen in de automobielindustrie die een oppervlaktebehandeling vergen die met die samenstelling en hun eigenschappen rekening houdt. Bedrijven doen er verstandig aan om daarop in te spelen. “Het gaat niet zozeer om verschillende materialen als monodeel, maar vooral om de samenstelling van diverse materialen in producteenheden, zeg maar de hybridisering in de automobielbody. Dus ferro, non-ferro en kunststof-materialen die aan elkaar verbonden zijn en tegelijk één behandeling moeten ondergaan, terwijl ze verschillende eigenschappen hebben, zoals het elektrodepotentiaal.” Hij vervolgt: “De technieken daarvoor zijn er deels al, maar er zullen ook nieuwe technieken ontwikkeld moeten worden om aan de eisen van de automobielindustrie te kunnen voldoen. Onze oosterburen beheersen op dit gebied de combinaties ferro en non-ferro al behoorlijk goed, maar binnenkort worden daar de composietmaterialen en magnesiumvarianten aan toegevoegd. Voor Nederlandse bedrijven kan de Duitse markt zeker interessant zijn.”

Anti-allergene coatings Andere nieuwe technologieën hebben bijvoorbeeld betrekking op het zodanig behandelen van kunststof dat het op andere materialen lijkt en de toepassing van anti-allergene coatings. “Die coatings worden in de automobielindustrie toegepast om allergische reacties tegen te gaan. Ze worden vooral toegepast op die delen die je met je huid aanraakt, vaak zijn dat de handen en de vingers. Op het dashboard, maar ook in de luchtkanalen van het HVAC-systeem kom je die coatings tegen.” Heijster is er zich van bewust dat veel oppervlaktebehandelende bedrijven klagen dat ze niet bij de ontwerpers aan tafel worden uitgenodigd. “Voor bedrijven die achter in de keten zitten, is het heel erg moeilijk om voor in het traject een rol te spelen. Dit komt doordat er veel schakels tussen zitten en omdat de schakel vóór de oppervlaktebehandelende industrie ook al minder betrokken is in het geheel. In Nederland speelt mee dat wij op autogebied geen OEM-land zijn, dat is toch een zekere barrière. Maar we zien wel steeds meer dat de grote opdrachtgevers steeds meer druk gaan leggen op de leveranciers van grote systemen om de totale keten te betrekken bij de ontwikkeling

Automotive Week 2015 Het tiende Automotive Congres Talking Traffic vindt plaats op 31 maart op de Automotive Campus in Helmond. Het congres is een onderdeel in de Automotive Week 2015 die als titel heeft: Smart Mobility On The Road. Voor de organisatie van de Automotive Week 2015 hebben twaalf partijen de handen ineengeslagen. Dit markeert de stap naar een landelijke opschaling van smart mobility. Het efficiënter, veiliger, schoner en comfortabeler van A naar B verplaatsen, staat in die week centraal. Er is volop aandacht voor de ontwikkeling van nieuwe technologie en interactie tussen weggebruiker, wegkant en voertuig. Er worden in die week allerlei evenementen georganiseerd waarmee de nieuwste ontwikkelingen worden gepresenteerd. Behalve het Automotive Congres Talking Traffic vindt in die week ook de opening plaats van een nieuwe, landelijke Innovatiecentrale voor verkeersmanagement. Het congres Talking Traffic bestaat uit een plenair ochtendprogramma en een middagprogramma met parallelsessies.

van het hele voertuig en de subsystemen. En dan krijg je automatisch dat men verplicht wordt om partijen achter in de keten eerder bij het proces te betrekken.” De oppervlaktebehandelende industrie in Nederland hoeft dit niet lijdzaam af te zitten wachten, volgens Heijster. “Die industrie moet er voor zorgen dat de kennis en know how waarover ze beschikken, op de juiste manier voor in de keten aandacht krijgt. Als daaraan gewerkt wordt, kan dit zeker wel succes opleveren. Een OEM is sowieso geïnteresseerd in mogelijkheden om zijn product beter en goedkoper te krijgen en in het voorkomen van grote investeringen om dingen om te zetten op het laatste moment. De behoefte is er wel, maar in Nederland is het niet zo de cultuur om onze deskundigheid breed uit te venten.” ●

Meer informatie www.automotivenl.com www.automotiveweek.nl www.automotivenl.com/automotive-congress j.p.heijster@automotivenl.com

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 33

thema mobiliteit

algemeen

Van zonnewagen tot scootmobiel Als bestuurder van een zonnewagen deelnemen aan de solar race in Australië en enkele jaren later werken aan een nieuw ontwerp van een scootmobiel. In drie jaren tijd ging Job van de Kieft, werkzaam bij TNO Companies (private tak van TNO), als het om mobiliteit gaat zo’n beetje van het ene uiterste naar het andere. Dit jaar wil hij het prototype presenteren van de door hem ontwikkelde scootmobiel die in een totaal ander daglicht moet komen te staan dan er nu naar scootmobielen gekeken wordt.

Een zonnewagen mee helpen ontwikkelen om daarmee 3000 kilometer door de woestijn in Australië te rijden: wat voor gevoel moet dat geven? Helemaal als je dan in die auto zit en over de finish rijdt als winnaar? Job van de Kieft kan er nog met genoegen aan terugdenken, maar richt zich nu veel liever op de actuele ontwikkelingen in de mobiliteit. Voor zijn afstudeerproject in 2009 als industrieel ontwerper ontwikkelde hij samen met Maarten de Bruijn

een elektrisch voertuig: de Qugo. Daarna kwam hij bij de afdeling mobiliteit van TNO te werken. “De zonnewagen vereiste een multidisciplinaire aanpak en in feite geldt dat ook voor het oplossen van allerlei uitdagingen in de mobiliteit. We hebben bijvoorbeeld voor pizza-keten Domino’s een implementatieplan voor elektrische scooter ontwikkeld. In ons team zat iemand die het gedrag van de pizzakoerier bestudeerde, iemand die het technologisch uitdokterde en

iemand die de bedrijfsprocessen onder de loep nam. Gevolg van de elektrische scooter was niet alleen dat het vervoer milieuvriendelijker werd, maar ook dat de pizzakoerier anders ging rijden. Ging vroeger iedereen aan de kant als hij vol gas gaf en je hem aan hoorde komen, nu hoort niemand hem meer en is hij gedwongen rustiger te rijden.”

Best wel complex Dit voorbeeld laat zien dat mobiliteit heel veel raakvlakken heeft. “Mobiliteit is best wel complex, het heeft met zoveel dingen te maken. Het betekent ook dat als je op een slimme manier aan oplossingen werkt, je ook veel maatschappelijke uitdagingen in samenhang kunt aanpakken. Urbanisatie, vergrijzing, klimaatverandering: het heeft allemaal met mobiliteit te maken. Zelf ben ik erg geïnteresseerd in elektrisch rijden. Het is een middel om tot energie-onafhankelijkheid te komen. Dat is wat ik er mooi aan vind.” Hij wijst er op dat elektrisch rijden niet nieuw is (“Al in 1897 reden er in New York elektrische taxi’s”), maar hij denkt dat het nu echt gaat doorbreken, omdat alle grote autofabrikanten er mee bezig zijn. “Belangrijk is het gedrag van de bestuurder. Die is bang dat hij stil komt te staan met een lege accu. En elektrisch rijden is gewoon wennen. Je hoort geen motor starten als je de sleutel omdraait en je ziet meteen de energetische gevolgen van het aandoen van

34 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Job van de Kieft bij TEDxDelft met op de achtergrond de finishfoto van de Nuna3 in 2005 in Australië. Foto TEDXDelft.

licht of verwarming. Mensen worden zich daardoor wel veel meer bewust van het energiegebruik van hun auto. En wat voor de acceptatie van elektrisch rijden ook erg belangrijk is, is dat er aan de aspecten emotie, smaak en funfactor tegemoet wordt gekomen. Daarom is het belangrijk dat elektrisch rijden ook een zekere sportieve uitstraling heeft.”

ICT-systemen Dat sportieve is bij elektrisch rijden juist heel goed mogelijk. “Er is geen enkele auto die vanaf nul maximaal koppel heeft, maar bij elektrisch rijden is dat absoluut. Tesla heeft een auto die in 3,5 seconden van nul naar 100 gaat. Dat is niet zo duurzaam, maar wel heel erg leuk. Daarnaast voelen mensen die een elektrische auto hebben zich een ambassadeur van zo’n auto, ze zijn er trots op.” Hoe de mobiliteit zich ook zal ontwikkelen, het zal steeds meer een systeem worden waarbij verkeersstromen via intelligente auto’s en ICTsystemen gestuurd worden. Automobilisten worden naar de juiste parkeerplaats geleid om opstoppingen te voorkomen, en door de veelheid aan sensoren in de auto (tussen de 200 en 300) kunnen auto’s allerlei informatie

doorgeven zoals de staat van het wegdek. Het is volgens Van de Kieft zelfs denkbaar dat het verkeer uitstekend door een stad gaat zonder dat er verkeerslichten zijn, omdat ze gestuurd worden door sensoren en ICT-systemen.

Scootmobiel Naast zijn werk voor TNO Companies werkt hij aan de ontwikkeling van een nieuwe scootmobiel. Op de vraag waarom, hoeft hij niet lang na te denken. “Het heef te maken met wat voor mij de kern van elektrisch rijden is: autonomie en je zelfstandig kunnen verplaatsen en daardoor deel kunnen nemen aan de maatschappij. Nu heeft de scootmobiel bij veel mensen een negatief imago. Het wordt gezien als hulpmiddel en die mensen die er in rijden, krijgen het stempel opgedrukt dat ze afgeschreven zijn. Dat wil ik veranderen.” Hij vervolgt: “Ik wil dat mensen de scootmobiel niet langer zien als een hulpmiddel, maar als een transportmiddel waarin ze gezien willen worden. En dat ze zich daarin veilig voelen. Het aantal ongelukken met scootmobielen is de laatste jaren explosief gestegen en 25 procent van de gebruikers voelt zich er niet veilig in. Ik heb er zelf één tweedehands aangeschaft en ik

heb onbewust een ongeluk gemaakt, louter en alleen omdat je onvoldoende zeker weet of het apparaat ook doet wat jij wil.”

Bewegingsvrijheid Hij wijst erop dat de scootmobiel de laatste 40 jaar niet is veranderd. Maar de mensen die er in zitten juist wél. Ze willen zich helemaal niet afgeschreven voelen, maar juist vol in het leven staan en zich zelfstandig en op een betrouwbare manier verplaatsen op een apparaat waarvoor ze zich niet hoeven te schamen. “Ik krijg er veel energie van om dit uit te werken. Voor mij is dit jaar geweldig geslaagd als er tien mensen zijn die zeggen: ‘Als die er zo uit gaat zien, dan wil ik ‘m hebben’. Het lijkt me ook heel leuk als eindgebruikers mee willen denken. Ik ben dan ook op zoek naar mensen die mijn visie delen en die dit samen met mij verder willen uitwerken.” ●

Meer informatie job.vandekieft@tb.tno.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 35

algemeen

Industrie 4.0 op Hannover Messe De belangrijkste industriebeurs ter wereld, de Hannover Messe, staat weer voor de deur. Van 13 tot en met 17 april brengen tien internationale vakbeurzen alle industriële sectoren bijeen in Hannover. Het thema van dit jaar is: integrated industry – join the network! Dit slaat op communicatie tussen machines, gegevensbeveiliging en het creëren van zakelijke modellen via netwerken. Want, zo is de gedachte, wie alleen uitgaat van zichzelf en de eigen vaardigheden verliest de aansluiting. Zoals gewoonlijk worden er heel veel technologieën getoond die de productiviteit in de industrie verhogen en daarmee het concurrentievermogen van bedrijven. Succesvol concurreren in de (nabije) toekomst hangt volgens de organisatoren van de beurs af van het vermogen een netwerk te kunnen vormen met alle bij het productieproces betrokken marktdeelnemers. Daardoor kunnen producten nog sneller worden ontwikkeld. Dit uitgangspunt is in diverse vormen waar te nemen op de beurs. Bijvoorbeeld: productielijnen die zijn aangesloten op digitale netwerken, innovatieve productiemethoden en robots die zonder beschermhek en veiligheidsafstand met mensen samenwerken. Ook zullen de organisatieprocessen in een fabriek veranderen door automatiseringsoplossingen die ondersteund worden door informatietechniek. Dit is het gevolg van een sterk netwerk van machinebouw, elektrotechniek en informatietechnologie. Fabrieken en energiesystemen ‘hangen’ in een digitaal netwerk. Digitalisering in de bedrijfsvoering zal steeds gebruikelijker worden in de maakindustrie.

Industrie 4.0 Deze ontwikkeling hangt nauw samen met het begrip Industrie 4.0 dat op de Messe aanschouwelijk gemaakt wordt. Industrie 4.0 (de vierde industriële revolutie) slaat op geïntegreerde industrie waarin de productiviteit verhoogd wordt door de verbinding tussen industriële automatisering en informatietechnologie. Een belangrijk onderdeel daarvan is 3D-printing, dat veel aanknopingspunten biedt voor nieuwe zakelijke modellen en samenwerkingsvormen. Dit kan er in de nabije toekomst toe leiden dat

36 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Premier Rutte vorig jaar op de Hannover Messe toeleveringsbedrijven geen fysieke producten meer verkopen, maar gegevens die kunnen worden gedownload en bijbehorende patronen met geschikt materiaal. De afnemer print de producten vervolgens zelf in zijn fabriek. Vorig jaar waren er maar liefst 5.000 exposanten uit meer dan honderd landen, 180.000 internationale bezoekers en 4,2 miljoen zakelijke contacten. Dit jaar worden er zo’n 6.000 exposanten verwacht en meer dan 200.000 bezoekers. Vorig jaar was de Messe voor Nederland een bijzonder jaar, want Nederland was toen partnerland. Toen waren er alleen vanuit ons land al 6.000 bezoekers en 240 exposanten. Maar ook dit jaar worden de krachten gebundeld om Nederland te presenteren als dé leverancier van technologische en innovatieve oplossingen. Dit zal onder meer gebeuren in het Holland High Tech House

in hal 2. Er worden in totaal ongeveer 180 Nederlandse exposanten verwacht. Dit jaar is India partnerland. De Indiase premier Narendra Modi zal samen met de Duitse bondskanselier Angela Merkel de Hannover Messe openen. Modi wil zijn land met 1,2 miljard inwoners uitbouwen tot een productielocatie van wereldformaat. Daarnaast is India voor bedrijven in Europa interessant vanwege de vele hoogopgeleide technische experts die vanuit India in Europa zouden willen werken. ●

Meer informatie www.hannovermesse.de www.hannoverconsultancy.nl www.hollandhightech.nl www.dutchindustrialsupply.nl

Oppervlaktekunners Zoekt u een oplossing voor welke klus dan ook: Coatinc heeft er alles voor in huis. Of het nu gaat om verpakking en logistiek, royale opslagcapaciteit, professionele advisering, poeder- en natlakken, of om een van onze tien technieken voor oppervlaktebehandeling (die we deels op locatie kunnen aanbrengen). Wij zorgen voor een complete service. Komt u eens langs en beleef het zelf!

The Coatinc Company â&#x20AC;&#x201C; laat uw wensen in perfectie uitkomen

EUROFINISH 2015 LAD BEURSBIJLAGE BIJ VAKB

OPPERVLAKTETECHNIEKE

N Fabrieksweg 4 â&#x20AC;˘ Holten 0548-712057 Oppervlaktebehandeling

In mei verschijnt de Eurofinish bijlage van vakblad Oppervlaktetechnieken. Deze special verschijnt op A3 formaat voorafgaand aan de Eurofinish in een oplage van 2.500 exemplaren.

oppervlakte@kuhmichel.nl

kuhmichel.nl/oppervlakte

Reserveer voor 15 april en ontvang 25% korting op alle tarieven. Voor meer informatie of reserveren, Neem contact op met Jetvertising b.v. Telefoon: +31(0)70 399 00 00 E-mail: vincent@jetvertising.nl

10 & 11/06/2015 Brabanthal Leuven (Belgium)

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 37

algemeen

thema mobiliteit

Magnesium en mobiliteit Magnesium smelter, foto Robert Day, Dreamstime

Magnesium is van alle constructiematerialen op afstand het lichtste metaal. De soortelijke dichtheid van aluminium bedraagt 2,7g/cm3, terwijl voor magnesium die waarde ligt op slechts 1,74 g/cm3. Daarom zou magnesium erg interessant zijn om in de mobiliteit te gebruiken. Immers, door het lichtgewicht bespaar je brandstof en heb je dus minder CO2-uitstoot. Maar dit is veel te simpel gedacht. Magnesium heeft ook nadelen.

Magnesium is 75% lichter dan staal en 35% lichter dan aluminium. Vandaar dat toepassing in de mobiliteit voor de hand ligt. Het wordt nu wel steeds meer toegepast als constructiemateriaal, maar dan gaat het vaak om magnesiumlegeringen. Deze legeringen vinden we bijvoorbeeld in racefietsen, stuurwielen, versnellingsbakken, laptops en in camcorders. De ontwikkelingen zijn op dat gebied nog lang niet uitgeput, zoals in de richting van matrix-constructiematerialen en van koolstofvezelversterkte magnesiumlegeringen. Ook het chemisch vernikkelen van magnesiumlegeringen ziet er veelbelovend uit. Maar magnesium heeft ook nadelen waardoor de toepassing ervan als basismetaal nog beperkt is. Prof. Laurens Katgerman, vele jaren werkzaam op de TU Delft, is daar niet zo verbaasd over. “Het is extreem corrosiegevoelig, zeker wanneer je het bewerkt, bijvoorbeeld verspaant. Het oxideert erg gemakkelijk. Dat is een groot verschil met aluminium waar op het oppervlak een beschermende oxide laag ontstaat en dat gebeurt bij magnesium niet. Bij magnesium als basismetaal heb je dus altijd een beschermende laag nodig.” Hij vervolgt: “Magnesium is ook erg moeilijk

38 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

deformeerbaar vanwege de hexagonale kristalstructuur. Daardoor is het minder gemakkelijk toe te passen. Magnesium wordt daarom vaak toegepast in gietlegeringen. Speciale magnesium-aluminium-zink legeringen worden wel geëxtrudeerd, maar vergeleken met aluminium is de extrudeerbaarheid veel lager. In het algemeen wordt magnesium meestal gebruikt als legeringselement in aluminium.”

Specifieke toepassingen Maar er zijn ook specifieke toepassingen. Dan moet je denken aan toepassingen in de luchten ruimtevaart en voor defensie. In die sectoren hanteert men een ander kostenniveau. “Maar daar kan magnesium wel concurrentie krijgen van composietmaterialen. Magnesium is immers niet het enige materiaal dat hoog scoort op het soortelijk gewicht.” Van de besparing in de CO2-uitstoot van magnesium moeten we volgens Katgerman geen hooggespannen verwachtingen hebben. “Je moet naar het totaalplaatje kijken. Het kost veel energie om magnesium uit mineralen te winnen. Ook is er transport nodig wat leidt tot CO2-uitstoot en kosten. Hierdoor en door de

maatregelen die je moet nemen om magnesium als basismetaal te beschermen, wegen de nadelen zwaarder dan het enkele feit dat het zo licht is.” Hij wijst er op dat er in de jaren ‘90 grootscheeps onderzoek naar de mogelijkheden van magnesium is uitgevoerd, maar dat de Nederlandse industrie dit niet heeft opgepakt. Iets wat hem niet verbaast vanwege de beschreven nadelen. Maar onderzoek naar toepassingsmogelijkheden van magnesium wordt in Europa nog steeds gedaan. Onder meer in Duitsland in het Fraunhofer Instituut. Vooralsnog zien we magnesium als hoofdelement volgens Katgerman vooral terug in andere sectoren: “Toepassing van magnesium als zelfstandig element zie je wel opkomen in de biomedische industrie, bijvoorbeeld in magnesium implantaten. Magnesium is een lichaamsvriendelijk materiaal. Als het dan oxideert, wordt het vervangen door bot.” ●

Meer informatie www.magforge.eu www. alurvs.nl www.aluminiumcentrum.nl

Gespot Sinds januari 2014 brengt vakblad Oppervlaktetechnieken de rubriek Gespot, een combinatie van de voormalige onregelmatig verschijnende subrubrieken Gelezen, Gezien, en Gehoord, met samenvattingen uit de vakliteratuur, besprekingen van televisieuitzendingen of losse congreslezingen, als aanjager voor het volgende evenement of inspelend op het thema van die maand. Dankzij korte verwijzingen kan de lezer zich snel oriënteren. En als een titel, congres, televisieserie of webstek vaak naar voren komt, weet de lezer waar hij/zij voortaan terecht kan voor het rechtstreekse en volledige verhaal. Het beste blijft natuurlijk: zelf abonneren op de in deze rubriek aanbevolen collega-vakbladen en de evenementen bezoeken waar de vakgenoten samenkomen.

PFOS: overstappen op vervangende processen Onder deze titel verwijst de Zentralverband Oberflächentechnik e.V. ZVO naar de uitfasering van perfluoroctaansulfonaat. In 2006 werd een uitzonderingspositie bedongen door de vakvereniging (een koepel van tal van vakverenigingen waarvan de DGO, Gesellschaft für Galvano- und Oberflächentechnik, de meest technisch georiënteerde was). Deze uitzonderingsregeling loopt voor gebruik als ontschuimer in gecontroleerde galvanoprocessen in Duitsland af op 26 augustus 2015 (voor sproeinevelonderdrukking bij niet-decoratief hardchroom – zeswaardig chroom – in gesloten kringloopsystemen is geen einddatum). Achtergrond is de POP-verordening (Persistent Organic Pollutants), waarin PFOS verboden is en waarin de uitzonderingsbepalingen zijn opgenomen.

PFOS is niet afbreekbaar in het milieu, bioaccumuleerbaar en voor zoogdieren giftig. Vooral kunststofgalvaniseurs en verchromers voor decoratieve toepassingen gaat het aan. Er is veel animo om vervangers in te zetten, blijkens ook een mailrondvraag van de ZVO. Voor hardchroom is een vervanger nog ver weg (“moeilijk tot onmogelijk”). De ZVO heeft geprobeerd de termijn nog iets verlengd te krijgen, maar Duitsland staat in dit opzicht alleen in Europa, dus dat bleek uitzichtloos. In Canada is PFOS al niet meer inzetbaar sinds mei 2013 en de VS hebben een productieen verkoopverbod, met een uitlooptermijn voor voorraadverbruik in 2015. Producenten nemen het steeds meer uit productie, en komen niet altijd met gefluoreerde

vervangers, omdat die niet altijd stroken met zelfopgelegde duurzaamheidscriteria. De auteur verzucht dat de kleine, versplinterde en relatief zwak georganiseerde galvanobranche een geliefd doelwit is voor overheidsfunctionarissen. Maar goed dat de ZVO als politieke belangenbehartiger en de DGO als technischwetenschappelijk platform zorgen dat het vakgebied nog in beeld komt. Verder zal het individuele galvanobedrijf voor de vervanging op zijn leverancier moeten terugvallen, luidt de aanbeveling. ●

PFOS: Auf Ersatzverfahren umstellen Dr. Sasa P. Jacob, ZVO Report, november 2014, p. 8-9 / www.ZVO.org

Poedercoaten in constante kwaliteit Om bij poedercoaten een constante kwaliteit bij de voorgeschreven laagdikte te krijgen, moet de poederlak in de juiste hoeveelheid en met de juiste oplading verspoten worden. Vele factoren bepalen de uiteindelijke eindkwaliteit, en de weg die het poederdeeltje aflegt van pistool naar werkstuk is de nodige aandacht waard. De auteur spreekt van drie deelprocessen: transport, lading en verstuiving, die in een samenspel tot het optimale resultaat moeten leiden. Voor het transport van het fluïdiseervat naar het pistool staan twee methoden ter beschikking: injectoren die middels luchttransport de poederlakdeeltjes meenemen, en poederpompen die met vacuüm- en drukfasen het poeder voorstuwen, waarbij weinig lucht gebruikt wordt. Een niet-homogeen poederluchtmengsel geeft, evenals door het transport bepaalde invloeden op het poeder, een meetbaar verschil in laagdikteverdeling en beperkt de reproduceerbaarheid.

De Dichtstromtechnologie, dus met poederpompen, heeft volgens de auteur de beste papieren voor het gelijkmatig produceren van lange series, waarbij opladen en verstuiven niet alleen te beheersen maar ook te optimaliseren zijn. Een nadeel van de injectortechniek is het minimaal tweewekelijks vervangen van slijtdelen die de poederdoorvoer beïnvloeden. Besparing op poeder en onderhoud wordt als ander voordeel van de poederpomp ten opzichte van pure luchtstroom aangevoerd. De pomp krijgt geen afzettingen, zodat een kleurwissel snel kan verlopen. Metallics en structuurpoeders krijgen minder mechanische krachten te verduren. De pompen zijn aan het vat zelf gemonteerd en een niveaudosering zorgt voor constante aanzuigcondities. Veelal worden te hoge stroomsterktes aangehouden, waar doorgaans tien micro-ampère of minder volstaat. Bij te hoge spanning kunnen

verstoringen in het lakoppervlak ontstaan. Afstelling tot een halve micro-ampère nauwkeurig is mogelijk. Ieder poeder heeft een optimum. Tenslotte kopt de auteur “op de poederwolk komt het aan”. Het mondstuk en de rustige stroming met geringe druklucht geven een zachte poederwolk, gecontroleerd door een bijkomende stroom transportlucht. Lastige hoekjes kunnen beter geraakt worden door de Precise Current Control wat lager te zetten, waardoor de kinetische energie van de poederdeeltjes bepalender is ten opzichte van de elektrostatische veldlijnen. Op www.JOT-Oberflaeche.de is over dit onderwerp kosteloos een whitepaper te downloaden. ● Pulverbeschichtung in konstanter Qualität Roman Mlakar, Gema Switserland GmbJ, St. Gallen, Journal für Oberflächentechnik, december 2014, p. 26-29 / www.JOTOberflaeche.de

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 39

Driewaardig chroom een echte vervanger voor zeswaardig? Met een boventitel die verwijst naar de toekomst na 2017 meldt leverancier Kiesow dr. Brinkmann GmbH & Co AG dat de interesse voor driewaardig chroom is toegenomen sinds zeswaardig chroom op de lijst van toelatingsplichtige stoffen is gezet in april 2013 (Bijlage XIV van de lijst van toelatingsplichtige stoffen). De Europese chemicaliënagentuur ECHA beraadt zich op het al dan niet verder toelaten van het gebruik na 2017. Hoewel chroomverbindingen al 150 jaar bekend zijn, is het depositieproces nog altijd niet eenduidig verklaard. Het tweestapsproces van reductie naar Cr(II) en vervolgens naar metallisch chroom is het meest plausibel. Enkele zaken moeten daarbij goed beheerst worden voor een kwalitatief goede eindlaag. Ten eerste moet het kortstondig bestaande Cr(II)-ion gestabiliseerd worden met toevoegingen die de voortgaande reductie zekerstellen. Bovendien stijgt de pH-waarde door de sterke waterstofreductie, de kathode moet dit effectief tegengaan om neerslaan van Cr(OH)3 te vermijden. Ten slotte zijn geschikte anoden nodig om oxidatie naar

Technisch hardchroom aan een telescoopcilinder. (foto: cristi180884) Cr(VI) te voorkomen, dat het afscheidingsproces zou verstoren en vanwege milieu en gezondheid niet in de vloeistof aanwezig moet zijn, stelt de auteur. De stroomdichtheid ligt bij het besproken systeem op een relatief lage 5 A/ dm2, ideaal voor de elektrolyt: enerzijds om

gestructureerde werkstukken een egale laag te geven, anderzijds omdat de neerslagsnelheid het grootst is. Na passages over de anoden en de waterzuivering (de besproken chemie heeft geen complexvormers, wat de zuivering vereenvoudigt) meldt de auteur dat een nabehandeling op basis van Cr(III) de kans op interkristallijne corrosie verkleint. Een neutrale zoutsproeitest van 480 uur zonder corrosie wordt gehaald. Er wordt getest met een nageschakeld elektrolytisch systeem. Daar moet het galvanobedrijf wel ruimte voor hebben, en de auteur wijst erop dat driewaardig chroom een lagere depositiesnelheid heeft dan zeswaardig. De kleurkeuze is geringer, en de onderhoudsinspanning groter. Driewaardig chroom is in opmars, al is er in de technische toepassingen voor automotive en sanitair nader onderzoek nodig. ●

Chrom (III) – eine echte Alternative zu Chrom (IV) Auteur anoniem, Kiesow dr. Brinkmann GmbH & Co AG, JOT november 2014, p. 64-66 / www.JOT-Oberflaeche.de

Veiligheid in gerobotiseerde lakcabines volgens CE Zonder volledige documentatie en CE-keurmerk mag een machine binnen de EU niet in gebruik genomen worden. De Richtlijn 2006/42/EG van 17 mei 2006 wordt kortweg de ‘Machinerichtlijn’ genoemd, en regelt het beschermingsniveau en ongevalverhindering. Hij geldt in de hele Europese Economische Ruimte, Turkije en Zwitserland. De richtlijn betreft hele installaties, maar ook afzonderlijke machines die met een doorlooplijn aan elkaar verbonden maar apart in te schakelen zijn, ook als de voor- en nageschakelde technieken niet in bedrijf zijn. Als bij installatie nog speciale handelingen verricht moeten worden, zoals het aansluiten aan andere componenten, dan mag de CEmarkering pas naderhand worden toegekend. De veiligheidsvereisten worden geconcretiseerd in normen. Toepassen van normen is vrijwillig, maar in de praktijk hebben ze een welhaast wettelijke status. Er wordt door normalisatieinstituten CEN en CENELEC volop gewerkt aan Europese harmonisering. De risicobeoordeling is gebaseerd op de norm EN ISO 12100-1. Opgepast: naderhand nog

40 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

veiligheidsmaatregelen toevoegen kan enorm kostenverhogend en tijdrovend zijn. Gevarenbronnen worden geïdentificeerd, beschermingsdoelen vastgesteld. Bij gerobotiseerde lakcabines zou dat moeten zijn: geen gevaar voor bediend personeel door beweging van de robot; geen gevaar door applicatieapparatuur aan de robot of door de inbreng van brandgevaarlijke stoffen; geen gevaar door de producttransporttechniek; geen gevaar door gevaarlijke atmosferen of elektrische ontladingen. Beschermende maatregelen kan men vastleggen op basis van EN ISO 10218-2:2011. Diverse andere normen worden nog vermeld, zoals de EN ISO 13849-1 voor risicobeoordeling indien de leverancier een beschermingsmaatregel middels een besturingsfunctie heeft aangebracht. Als maat wordt PL aangehouden: Performance Level, een schaal van waarschijnlijkheden die gaat van a (tussen 1 op 1.000 tot 1 op 10.000) tot en met e (tussen 1 op tien miljoen en 1 op honderd miljoen). De Handleiding wordt als integraal onderdeel van de constructie opgevat: zonder handleiding

mag geen conformiteitsverklaring afgegeven worden. De kosten van de volledige productdocumentatie worden wel eens op zo’n 20% van de totaalsom geschat. Het is zaak vroegtijdig met deze aspecten aan de slag te gaan. ●

Sicherheit in Roboter-Lackierkabinen nach CE Harald Reiter, Reiter GmbH + Co KG Oberflächentechnik, JOT januari 2015, p. 14-20 / www.JOT-Oberflaeche.de

Staan de letters dicht op elkaar, dan betekent het logo ‘China Export’. Hier het formele logo.

Terugblik Column

Een bedrijf dat gespecialiseerd is in verspanend werk voor automotive-halffabrikaten heeft een installatie laten ontwerpen die de geluidsbelasting voor de medewerkers vermindert en tegelijk ruim een kwart energiezuiniger is. De besparing die installatiebouwer BvL Oberflächentechnik bereikte is 14,4 kWh. De geluidsbelasting daalde met 5 db(A) naar 68,6, waar 79 gevraagd was door opdrachtgever Samag Group (Saalfeld). De doorloopreinigingsinstallatie bereikt de meeste energiebesparing door de afzuiging te laten reageren op luchtvochtigheidsmetingen in de droogzone. De geluidsbelasting werd verbeterd door het toerental van de ventilatoren terug te schroeven. Een vergelijkbare installatie uit 2012 kwam op 73,6 db(A), hetgeen het effect van de optimalisatiemaatregelen nog eens onderstreept. Op een vooraf door Samag aangewezen meetpunt werd 78 gemeten, eveneens beneden de waarde uit de opdracht. Aanvullende energiemaatregelen waren isolatie van leidingen, filterhuizen en een tankdeksels. Sinds 2012 voert BvL de ‘stromings-geoptimaliseerde droging’ in het pakket, die een goed drogingsresultaat oplevert en minder verwarmingsenergie vergt. De investering verdient zich binnen een jaar terug en zal ook op de eerder geplaatste lijn toegepast worden. ● Besser Lackieren 17 oktober 2014, p. 16/Journal für Oberflächentechnik december 2014, p. 48-49 / Vakkrant, tweemaal per maand (dubbeluitgaves in januari, juli en augustus); buitenlandabonnement € 153,-- incl. porto exclusief btw)

Snelle en energiebesparende lakdroging met zonnewarmte Een nieuw ontwikkeld impuls-infraroodsysteem versmelt de polymerisatie van lak tot een uitgeharde beschermende laag. Natlak is in een kwart van de tijd van een convectiedroging te drogen, poederlak hardt in enkele seconden uit. Het ‘functioneel keramiek’ (FC) geeft pulsen van 320 W/cm2 gedurende dertig tot tien microseconden, bij een frequentie van bijvoorbeeld 450 hertz. Resultaat is een snelle droging, als het ware van onderaf, en met de vorming van een kwalitatief goede laklaag doordat de molecuulketens tijdens de vorming ongeveer even lang zijn. Bij een watergedragen lak werd een tijdsbesparing met 16% bereikt ten opzichte van convectiedroging. Een test van blanke lak op kunststof leverde een besparing op van twintig procent energie en veertig procent tijd. De auteur bespreekt de mogelijkheden om de parameters van de straler in te stellen: het soort keramisch materiaal, het soort oppervlaktelaag op de straler, en de stralertemperatuur. De configuratie van stralers zou vervolgens een heel netwerk van geëmitteerde en geabsorbeerde straling opleveren zodat ook compact opgehangen werkstukken volledig gedroogd worden en de stralers bovendien door elkaar en door de werkstukken zodanig onder warmtestraling gezet worden, dat hiermee vijftig procent energiebesparing te halen valt. Met een zacht briesje verloopt het drogen nog beter, en wat aanpassing in de lak maakt deze des te geschikter voor IR-droging. Er is een installatiebouwer die zowaar thermische zonne-energie gebruikt voor de warmteopwekking (als vertoond op de voorpagina van Oppervlaktetechnieken van mei 2013 –red.). Er zijn veel toepassingen direct inzetbaar, maar de auteur stelt zich beschikbaar voor gezamenlijke doorontwikkeling. ● Schnelle und energiesparende Lacktrocknung mit Solarwärme, dr. Peter John, RPE. Infratherm GmbH (Lichtenberg), Journal für Oberflächentechnik, november 2014, 4043 / JOT; Maandelijks verschijnend vakblad, € 199,00 exclusief verzendkosten www.JOT-Oberflaeche.de / ZVO Report; Tijdschrift van de Zentralverband Oberflächentechnik e.V., verschijnt vijf maal per jaar, € 65,00, www.ZVO.org

Alertheid geboden Een editie over mobiliteit maakt duidelijk dat allerlei technologische en maatschappelijke ontwikkelingen nu snel gaan, maar straks hoogstwaarschijnlijk nog sneller gaan. Een richting is bijvoorbeeld dat mobiliteit steeds meer een IT-aangelegenheid wordt waarbij een auto als een supersensor wordt gezien met enkele honderden deelsensoren (voor de ruitenwissers, bandenspanning, accu, knipperlichten enzovoorts). A car as a sensor. Dit biedt vele mogelijkheden, van een rol in de plaatselijke weersverwachting (als veel auto’s in een bepaalde straal de ruitenwissers aandoen, zal het wel regenen) tot de waarschuwing dat deze week de accu vervangen moet worden, omdat je anders volgende week stil komt te staan. Ook is er het voorbeeld van een ambulance die automatisch het wegdek herkent en daarop de demping aanpast, zodat de patiënt comfortabeler vervoerd wordt. Een andere richting is dat compleet nieuwe aanbieders zich op de mobiliteitsmarkt zullen begeven. Apple wil een eigen auto gaan produceren en Tesla gaat dan weer medewerkers van Apple overnemen. Ook Google zint op businessmodellen om in de mobiliteit geld te verdienen. En waarom ook niet? Een auto verandert van een voertuig dat met olie en poetsdoeken geassocieerd wordt in een grote computer op wielen waar ook nog een motor in zit.

Jaap van Peperstraten Hoofdredacteur Oppervlaktetechnieken

Reinigingsinstallatie verbruikt 28% minder energie

Businessmodellen kun je ook loslaten op de 230.000 scootmobielen in Nederland. In potentie bieden die het meest fijnmazige distributienetwerk dat je maar kunt bedenken. Wellicht wordt uw pakketje straks niet meer bezorgd door een grote pakjesvervoerder, maar door iemand met een scootmobiel. Hoe het zich allemaal precies ontwikkelt, is nog niet helemaal helder, maar duidelijk is wel dat (Europese) weten regelgeving en belastingmaatregelen van grote invloed zijn op de richting waarin auto’s zich ontwikkelen. Kortom: mobiliteit biedt volop kansen en het is zaak dat de sector oppervlaktetechnieken zich hier goed van bewust is. Bijvoorbeeld dat bepaalde producten die een coating krijgen ineens niet meer nodig zijn door een bepaalde uitvinding of toepassing. En de concurrentie kan ineens uit een heel andere hoek komen. Alertheid is dus geboden! ● oppervlaktetechnieken@ ellemmi.nl

Oppervlaktetechnieken februari 2015 | 41

Word lid van een proactieve branchevereniging! â&#x20AC;˘ 42 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

T 030 630 03 90 F 030 630 03 89 info@vereniging-ion.nl www.vereniging-ion.nl

brancheregister Uw bedrijf in het brancheregister? Voor een standaardvermelding van 3 regels in één rubriek betaalt u per jaar slechts €330,-. Bij plaatsing logo in full colour per jaar €305,- ongeacht het aantal rubrieken. Voor informatie over een vermelding in het brancheregister kunt u contact opnemen met Vincent IJff, tel: 070 399 00 00 / vincent@jetvertising.nl

advies projectbureau / oppervlaktebehandeling- / coating-industrie

afzuiginstallaties

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net B & B Coating Techniek T. 053-4357707 www.bb-coating-techniek.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

anodemanden (titaan)

MEPACO B.V. T. 071-5892863

beitsen/passiveren

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

anoden (titaan)

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-2620788, F. 010-2620201 www.magneto.nl

anodiseren (afdekmaterialen)

Sir John b.v. T. 0182-396931 F. 0182-396937 info@sir-john.nl, www.sir-john.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630 / F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.

Afvalwaterbehandelinginstallaties

anodiseer (installaties) Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

anodiseer (ophangrekken) EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl

afvoer gevaarlijk afval

beschermkapjes, pluggen, tape

Schröder Plating Service T. 0546-681170 / F. 0546-681003

C.K.B.Boxtel T. 0411- 682939

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

chemicaliën/ opp. behandeling

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 T. Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Van Hees b.v. T. +31(0)475 411 249, F. +31(0)475 411 296 info@vanheesecht.nl / www.vanheesecht.nl

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

bakken, kunststof

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com www.vecom-group.com

brandwerende / brandvertragende coatings

Kluthe Benelux BV T. +31 (0)172-516 000 / F. +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

Official Benelux dealer

MEPACO B.V. T. 071-5892863

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 43

chemisch / technisch reinigen

filters (andreae, columbus industries)

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Filter Service Heerenveen T. 0513-633900 / F. 0513-633888 info@filterservice.nl / www.filterservice.nl

glasparelstraalcabines

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161, F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

chemisch nikkel Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

filters & pompen

Corode T. 0411 - 68 55 0 MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

coatinginstallaties service & onderhoud

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Mefiag Filters & Pumps B.V. Heerenveen T. 0513-630230, F. 0513-632233 info@mefiag.com / www.mefiag.com

Droogapparatuur

T. 0497-339384 F. 0497-381593 info@hendor.com www.hendor.com

galvano automaten IST Benelux bv T. 055-5050014 www.ist-uv.nl / info@bnl.ist-uv.com

elektrostatisch poederspuiten, installaties

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

galvanotechniek, glansmiddelen MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Wagner Systemen Nederland T. 030-2410688, F. 030-2410765 info@wagnersystemen.nl

elektrostatisch natlakken

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

haken

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

Hittebestendige en non-stick coatings

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

hardchroom baden (kunststof)

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

industriĂŤle luchtbehandeling en warmteterugwinning

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

industriĂŤle reiniging Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Chemetall B.V. T. Oss (NL): +31 (0)412 68 18 88 Kontich (BE): +32 (0)3 450 37 10 www.chemetall.com info.benelux@chemetall.com

Kluthe Benelux BV tel: +31 (0)172-516 000, F.: +31 (0)172-439 494 info@kluthe.nl / www.kluthe.nl

hangbaansystemen Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-437 0166 / F. 010-415 1491 www.rasco-clemco.nl

Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

filters

galvanotechniek, installaties

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

44 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Mavom BV T. 0172-436361 / F. 0172-420310 info@mavom.nl / www.mavom.nl Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

kleur & glans

lakstraten

moffelovens

naverbrandingsinstallaties

Gullimex B.V. T. 074-2657788

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

natlak Admesy b.v. Inline kleur & lichtmeting www.admesy.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties esent r p r u e kl aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl

natlakken (afdekmaterialen)

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

marine coatings / Scheepvaartlakken

Kunststoflakken

ontbramen

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

laagdiktemeters

Gullimex B.V. T. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven T. 040-2482255, F. 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

NauMetrics PMI T. 074-3490022, F. 084-0037042 info@naumetrics.nl / www.naumetrics.nl

Verlab-Oxford Instruments T. 0162-320633, F.0162-322907 info@verlab.nl www.verlab.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

metaal oppervlaktebehandeling

CZL Tilburg BV T. 013-5703370, F. 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

natlakspuitapparatuur

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

Thermo-Clean N.V.België T. 0032-13539060

Surface Treatment Ned. Maasbracht, T. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Vecom Group T. 010-593 0299, F. 010-593 0225 info@vecom-group.com, www.vecom-group.com

Metalliseren/Schooperen

Amitech b.v. T. (0)341-429059, F. (0)341-429068 info@amitech.nl / www.amitech.nl

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Ontlakkingsovens/ Thermische Reinigingsovens

Pyrox b.v.b.a. T. +32 14 762377, F. +32 14 762379 info@pyrox.be / www.pyrox.be

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 45

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

ontvettingsmiddelen

Enthone B.V. T. (+31)73-6280111 / F. (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. T. 076-502 1940, F. 076-503 4876 www.macdermid.com/industrial

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

MEPACO B.V. T. 071-5892863

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

poederspuitcabines

Schröder Plating Service T. 0546-681170, F. 0546-681003 MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

ovens

poederlakken/ poedercoatings

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be AkzoNobel Powder Coatings Benelux T. +32 (0)2 254 77 51, F. +32 (0)2 254 77 57 www.akzonobel.com/powder

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507 Surtec Benelux BV T. (077) 308 15 90, F. (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com / www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

EUROLACKE Tiel Axalta Coating Systems T. 0344-620662, F. 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

HaTwee b.v.b.a. T. + 32 51 637420, F. +32 51 637520 info@hatwee.be / www.hatwee.be

Wagner Systemen Nederland T.030-2410688, F.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

pompen (magnetisch aangedreven)

Corode T. 0411-685500

Plasma voorbehandelingstechniek

protective coatings Oxyplast Belgium n.v. T.+32 9 326 79 20 F.+31 9 337 01 59 info@oxyplast.be / www.protechpowder.com

Maan Group T. 0572 355 333, F. 0572 364 498 b.heerze@maangroup.nl /www.maangroup.nl Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

poedercoating (afdekmaterialen)

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo T. 077-3968149, F. 077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

TIGER Coatings Belgium bvba T. +32 (0)89700016 / F. +32 (0)89567858 www.tiger-coatings.com

poederspuitapparatuur

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl MBS Ophangsystemen T. 040-2931663, F. 040-2932262 info@mbs-online.nl / www.mbs-online.nl

Epifatech T. +46 371 51 1685 / F. +46 371 14 996 order@epifatech.se www.epifatech.se 46 | Oppervlaktetechnieken maart 2015

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

MSP Systems BV T. 053-4303937 www.mspsystems.nl

Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com / info@petsonpaints.com

Schaepman’s Lakfabrieken BV T. 0384211345 / F. 03842210801 info@schaepman.nl / www.schaepman.nl Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht T. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

pvd coatings Holtrop & Jansma B.V. Dokkum T. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com Dekracoat De Maas 22G, 5684 PL Best T. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl / www.kermad.nl

Metalas Cleaning Systems BV T. 010-4356036, F. 010-2340415 info@metalas.com / www.metalas.com

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalmiddelen Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht, Nederland tel: +31 (0)180 645 281 / F.: +31 (0)180 645 282

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl LTC International Vacuümstraalapparatuur T. 078-6418050, F. 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

straalcabines

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

shotpeenen

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

tel +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Eurogrit B.V., Papendrecht T. 078-6546770, F. 078-6449494 info.eurogrit@sibelco.com www.eurogrit.com / www.sibelco.eu

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Magistor B.V. T. 0548- 519401 / F. 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

spuitcabines

T. 0495 - 592 210, F. 0495 - 588 881 www.oppervlaktebewerking.com verhoevenbv@online.nl Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

straalinstallaties

T. +32 9218 7180, F. +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV T. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

straalkasten

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

Clemco Straalapparatuur T. 010-4370592, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666, F. 033-4655561 www.sybrandy.nl Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland T. 0341 563831 / F. 0341 494114

Holland Mineraal B.V. T. 0570-621161 F. 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

Oppervlaktetechnieken maart 2015 | 47

stralen (afdekmaterialen)

verduurzamen van metaal

Official Benelux dealer

C&T Technics T. 0413-331083, F. 0413-331195 epsi@ct-technics.nl / www.ct-technics.nl

The Coatinc Company, uw partner voor anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, hoge temperatuur verzinken, centrifugaal verzinken en Geomet www.coatinc.com / info-nl@coatinc.com

temperatuurregistratie & analyse

Gullimex B.V. T. 074-2657788

titaan (bevestigings-) materialen

MEPACO B.V. T. 071-5892863

verwarmingselementen

Corode T. 0411-685500

verwarmingselementen (teflon)

Corode T. 0411-685500

tanks (kunststof)

Drent Techniek B.V. T. 076-5017270 www.drenttechniek.nl

Eurowater BV T. 088-0005000 www.eurowater.nl

MEPACO B.V. T. 071-5892863

HangOn B.V. T. 077-3999630, F. 077-3988419 info@hangon.co / www.hangon.co

C.K.B. Boxtel T. 0411-682939

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

BESCHERMING EN KLEUR

Dé Duplexspecialist met: - eigen transport - één aanspreekpunt - één factuur - één garantieverlener www.rotocoat.nl / info@rotocoat.nl

verhuizingen van coatinginstallaties

Lubron Waterbehandeling BV T. 0162-426931 www.lubron.eu

MAGNETO Special Anodes BV T. 010-26207 88 / F. 010-2620201 www.magneto.nl

verwerking afvalstromen

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

voorbehandelingsinstallaties

Renztech T. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl / www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

T. +32 5083 1183 www.belmeko.be

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, F.-010-2623190 info@cap-industrial.nl / www.cap-industrial.nl

Energy Partners Systems B.V. T. 026-4720350, F. 026-4721507

Paint It The Application Company T: 0318-643 260 / F. 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

Glasbeek Finish B.V. T. +31 (0)182 322 422 info@glasbeek.com / www.glasbeek.com

Ondeo Industrial Solutions BV T. 077-3231231 / F. 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com / www.ondeo-is.com

werpstralers

Hevami Oppervlaktetechniek T. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Rösler Benelux B.V. T. 0412-646600 / F. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com / www.rosler.nl

transportsystemen

Railtechniek van Herwijnen b.v. T. 0344-616363, F. 0344-611072 info@railtechniek.nl / www.railtechniek.nl

Twee-componenten apparatuur

Rasco Verfspuitapparatuur T. 010-4370166, F. 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

UV en EBC Lak

Sybrandy B.V. Amersfoort T.033-4545666 / F. 033-4655561 www.sybrandy.nl

waterbehandeling Technospray Spuitapparatuur T. 0168-382111 / F. 0168 380780 info@technospray.nl / www.technospray.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV T. +31 (0)24 373 99 88 / +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10, 2993 LD Barendrecht Nederland T. +31 (0)180 645 281 / F. +31 (0)180 645 282

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

tel: +32 9218 7180 / F.: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com BWT Nederland B.V. T. +31 (0)88 750 90 00 / F. +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

Wiltec BV T. 0413-244444 / F. 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

48 | Oppervlaktetechnieken februari 2015

EnviroChemie bv T. +31 (0)23 542 69 13 / F. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl