54521-1_incasu-september_lowres by Joost van Sloten

Juridisch Magazine

In Casu - jaargang 16, nummer 1, september 2008 – In Casu is een uitgave van de Juridische Faculteitsverening Groningen – www.jfvgroningen.nl

In Casu

@ Spreken is goud Een toelichting bij het spreekrecht voor slachtoffers @ Eigen haard, Goud waard? Het fenomeen ‘koopkamer’ nader belicht Kantoorspecials @ Bird & Bird @ AKD Prinsen Van Wijmen @ Simmons&Simmons Interview @ Director corporate legal van de Schiphol Group

Nu volg je het financieel debat. Binnenkort zit je er middenin.

Kom 6 november naar de Studentendag. De Financiële Beschouwingen zijn achter de rug. De oppositie dient kamervragen in, het debat begint. Op zich niks om wakker van te liggen. Maar de minister heeft wel snel advies nodig. Heel snel. En ja, jouw advies. Je gaat aan de slag, terwijl de eerste

Schrijf je in voor 26 oktober 2008

cameraploeg je al op het spoor is. Tijdens de Studentendag 2008 sta je oog in oog met de

Wat betreft je profiel: je bent derde- of vierdejaars

minister en de staatssecretaris van Financiën. Je werkt

student algemene, bedrijfs- of fiscale economie. Met

aan een echte case, met alle media-aandacht van dien.

Nederlands of fiscaal recht en met bestuurskunde

En je maakt kennis met een interessante werkgever.

ben je ook van harte welkom, net als met iedere

Een jonge organisatie waarin nieuw talent direct wordt

andere studie waar het vak openbare financiën in zit.

beloond met een flinke dosis verantwoordelijkheid.

Dus: heb je interesse in het financieel nieuws? En wil

Bij Financiën tel je meteen mee.

je binnenkort zelf het nieuws maken? Schrijf je dan vóór 26 oktober 2008 in via www.studentendag.nl.

www.studentendag.nl

ProLand project Het vorige voorwoord ging over de Zuid-Amerika reis van een grote delegatie van de RUG. Dit voorwoord gaat over de reis die ik met mijn promovendus Fokke Jan Vonck eind augustus naar China zal maken. In China gaan Fokke Jan en ik, samen met prof. Paul van der Molen (Kadaster Internationaal te Apeldoorn), mijn promovendus Yongjun Zhao en prof. Peter Ho (Centre for Development Studies van de RUG), in het kader van het ProLand project ambtenaren van verschillende ministeries uitleggen hoe een goede landregistratie in elkaar zit. Vaak heeft men mij gevraagd of we er wel goed aan doen om nu naar China te gaan, terwijl de Chinese regering de mensenrechten schendt (met name de positie van de Tibetanen). Ik heb dat altijd een wonderlijke vraag gevonden. We gaan immers niet naar China om als klapvee op de tribune van de Olympische Spelen te zitten. Ons reisdoel is de Agrarische Universiteit van Nanjing. Daar proberen we juist bij te dragen aan de

Maar onze reis moet gerelativeerd worden. Wie ooit in China is geweest zal beamen dat China bepaald geen

verbetering van de positie van met name arme boeren op het platteland.

onderontwikkeld land is. Het is het eigenlijk nooit geweest. Het is een van de vroegste beschaafde landen

JFV In Casu - september 2008 -

Voorwoord Voorwoord

ter wereld. De demografische gegevens zijn bepaald indrukwekkend: 1,33 miljard inwoners, de natie met de grootste bevolking ter wereld, verdeeld over 56 officiĂŤle etnische volken. Hoewel het Mandarijn Chinees de taal is die in China (en in de wereld) het meest gesproken wordt, zijn er talrijke talen en dialecten. China heeft alle denkbare klimaten en landsoorten. Of wij daar het ei van Columbus gaan uitvinden en alle problemen van de Chinese boeren gaan oplossen is maar zeer de vraag. Maar we zullen ons best doen. Leon Verstappen, Decaan Faculteit der Rechtsgeleerdheid Rijksuniversiteit Groningen

BE LOCAL - GO GLOBAL

DLA Piper is een internationaal full service kantoor gevestigd in Amsterdam. Bij DLA Piper werken in Nederland 240 mensen, onder wie ruim 125 advocaten, (kandidaat-) notarissen, belastingadviseurs en paralegals. DLA Piper maakt wereldwijd een sterke groei door en is één van de grootste en meest toonaangevende kantoren.

Interesse?

Ben jij (bijna) afgestudeerd en wil je werken in een internationale werkomgeving? Ben je ambitieus, flexibel en een echte teamplayer? Start dan je carrière bij DLA Piper! Wij zijn constant op zoek naar enthousiaste en gedreven mensen die zich willen blijven ontwikkelen. Bij DLA Piper bieden we jou uitstekende (internationale) opleidingsmogelijkheden.

DLA PIPER NEDERLAND

www.dlapiper.com

Kijk voor meer informatie op www.werkenbijdlapiper.nl of neem contact op met Eveline Schrijber (recruiter): 020-5419820 of per e-mail: eveline.schrijber@dlapiper.com. Amstelveenseweg 638 I08I JJ Amsterdam T: 020 5419 888 F: 020 5419 999 DLA Piper N.V. is onderdeel van DLA Piper, een wereldwijd opererende juridische dienstverlener met ruim 3700 juristen, werkzaam in 25 landen. DLA Piper is gevestigd in 64 belangrijke steden in Europa, Azië, het Midden-Oosten en de Verenigde Staten

EVERYTHING MATTERS

Beste Lezer, In handen heb je de eerste In Casu van alweer jaargang zestien. Dit juridisch magazine wordt al jarenlang geschreven door studenten, voor studenten. Nu is de In Casu uitgegroeid tot een professioneel blad, dat vijf keer per jaar wordt uitgegeven in een oplage van drieduizend stuks. Vier van de vijf uitgaves worden geschreven door de In Casu redactie en het laatste nummer van de jaargang wordt gewijd aan het Internationaal Studieproject. Deze wordt in samenwerking met de commissie die de reis organiseert tot stand gebracht. Het blad biedt een gevarieerd aanbod van onderwerpen; zo zal in dit nummer onder andere een toelichting gegeven worden op het spreekrecht voor slachtoffers. Dit recht is sinds 2005 in het Wetboek van Strafvordering opgenomen. Het is een recht waar velen de voordelen van inzien, maar waar ook zeker nadelen aan kleven. Er zal ook een nieuw fenomeen belicht worden, namelijk de weblog. Zoals we vroeger

Vorig jaar heeft de In Casu, onder leiding van Zephalinde van der Kolk, een gedaanteverwisseling ondergaan.

ons hart uitstortten in een dagboek, delen we nu ons leven met vele anderen via internet, gewild of ongewild.

Alle rubrieken zijn, qua lay-out, in een nieuw jasje gehesen sinds de wijziging van de huisstijl vorig jaar. Nu

JFV In Casu - september 2008 -

VanVoorwoord de redactie

staan we aan het begin van een nieuwe jaargang, met nieuwe redacteuren en dus ook verfrissend nieuwe ideeën. Dit jaar bestaat de redactie uit zestien redacteuren, twee eindredacteuren en mijzelf als hoofdredacteur. Het wordt tijd dat ik de schrijvers, die dit jaar geweldige nummers gaan neerzetten, aan je voorstel. Ga er maar eens lekker voor zitten en geniet van de creativiteit en de energie die de redacteuren in hun stukken hebben gestopt. Met vriendelijke groet, Karianne Baumann Secretaris JFV en hoofdredacteur In Casu

In Casu redactie ’08-’09 Nienke Bernard - Etiënne Dijkhorst - Tetske Welling - Saskia Fikkers - Jorien Piël - Irene Timmermans Beatrice Brown - Luuk Wieringh - Fréderique Fagel - Lisa Pieters - Lieneke Schaap - Wiert Jan Berghuis - Michaël Dol Michiel Hietkamp - Jorrit de Haan - Klaas Jelle de Jong - Sanne van der Schors - Frederieke Guljé

Colofon en adverteerdersindex Juridisch magazine In Casu Jaargang 16, nummer 1, september 2008 Hoofdredactie Karianne Baumann Eindredactie Nienke Bernard Etiënne Dijkhorst Redactie Tetske Welling Saskia Fikkers Jorien Piël Irene Timmermans Beatrice Brown Luuk Wieringh Fréderique Fagel Lisa Pieters Lieneke Schaap Wiert Jan Berghuis Michaël Dol Michiel Hietkamp Jorrit de Haan Klaas Jelle de Jong Sanne van der Schors Frederieke Guljé ISSN 3388-8803 Copyright In Casu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Oplage 3000 Uitgever Juridische Faculteitsvereniging Groningen Bezoekadres: Turftorenstraat 17 Postadres: Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: jfv@jfvgroningen.nl Websites: www.jfvgroningen.nl www.jfvcarriereboard.nl Vormgeving en druk OCC crossmedia www.occ-crossmedia.nl Foto omslag iStock Abonnementen Abonnementsprijs inclusief portokosten per jaar: € 25,Mail voor meer informatie jfv@jfvgroningen.nl Kopijsluitingsdatum 28 maart 2008 Adverteerdersindex AKD Prinsen van Wijmen Bird & Bird DAS Rechtsbijstand De Brauw Blackstone Westbroek De Nederlandsche Bank Dirkzwager DLA Piper Freshfields Bruckhaus Deringer Poelmann van den Broek Houthoff Buruma Ministerie van Financien Nauta Dutilh Nysingh RAIO Simmons & Simmons Stibbe Van Benthem & Keulen Van Doorne

Rectificatie In de In Casu van jaargang 15 nummer 5, is bij het artikel ‘Het begrip staatssteun’ abuisievelijk de naam van de auteur niet juist vermeld. De auteur van dit stuk moet niet Marieke van der Velde, maar Rogier Bennink zijn.

Inhoudsopgave Voorwoord door de decaan van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Rijkuniversiteit Groningen Van de redactie Redactioneel @ (B)engel? Peter la S. is een van de huurmoordenaars waar de kopstukken uit de Amsterdamse onderwereld zich de afgelopen tien jaar van bedienen in een bloedige strijd om geld en macht. Nu is hij een belangrijke kroongetuige in een proces over liquidaties. Wat houdt het begrip kroongetuige precies in en hoe zal het aflopen met Peter? Op deze vragen wordt antwoord gegeven in dit stuk. @ Onrechtmatige daad in sportsituaties Binnen het kader van de sportbeoefening is minder snel sprake van een onrechtmatige gedraging dan daarbuiten. Er geldt dus een verhoogde aansprakelijkheidsdrempel. Het enkele overtreden van een spelregel is niet voldoende om onrechtmatigheid aan te nemen. Er wordt door de Hoge Raad een tweeledige toets gehanteerd, enerzijds moet de gedraging buiten de regels van het spel liggen, anderzijds moet de gedraging abnormaal gevaarlijk zijn. @ In naam der Koningin? Nederland kent nu bijna twee eeuwen een constitutionele monarchie als regeringsvorm. Maar weten we eigenlijk precies wat onze vorstin voor invloed heeft op onze staat en haar inwoners? Is het vorstendom eigenlijk wel zo vanzelfsprekend als het door haar langdurige continuïteit lijkt? Misschien zou een republiek met een gekozen staatshoofd in onze moderne en pluriforme maatschappij wel veel meer voordelen met zich meebrengen. @ Recht om te beledigen? Wilders weet sinds het jaar 2007 de publieke aandacht vast te houden met zijn aanval op de Koran, zijn kwetsende en grievende uitlatingen jegens moslims en met de veelbesproken film ‘Fitna’. Het OM kwam onlangs met het bericht Wilders niet te zullen vervolgen. Nu rijst de vraag: “Hoe ver reikt de vrijheid van meningsuiting van parlementariërs vandaag de dag?” @ Nederland controlestaat? Nieuwe technologieën zoals mobiele telefonie en internet hebben ertoe geleid dat het opsporingsarsenaal van politie en justitie flink is uitgebreid. Het verplicht stellen van aftapbare netwerken en de onlangs in werking getreden bewaarplicht zijn hier voorbeelden van. In hoeverre resulteert dit in een efficiënte en doelmatige opsporing en wat voor invloed heeft dit op de privacy? @ Monisme, dualisme of betere commissarissen? De roep om het monistisch stelsel van ondernemingsbestuur in het Nederlandse vennootschapsrecht in te voeren wordt luider. Is het duale stelsel achterhaald? Wat zijn de voor- en nadelen? @ Spreken is goud - Een toelichting bij het spreekrecht voor slachtoffers Het spreekrecht voor slachtoffers in de zitting is pas sinds 2005 in het Wetboek van Strafvordering opgenomen. Door deze wetswijziging werden de rechten van het slachtoffer voor het eerst in de Nederlandse wetsgeschiedenis wettelijk gewaarborgd. Maar wanneer mag van dit spreekrecht gebruik worden gemaakt en zijn er eigenlijk ook nadelen aan verbonden? @ Lief weblog… Het bijhouden van een weblog is geen onbekend fenomeen in ons digitale tijdperk. Velen schrijven een dergelijk, publiekelijk stuk op het internet. De kwestie die in dit artikel behandeld wordt, is hoever je mag gaan in een weblog. Duidelijk wordt wat wel en niet toegestaan is in een weblog. Het artikel beperkt zich tot een algemene bespreking van enkele problemen omtrent weblogs.

Herbesproken @ Zelfs voetbal ontkomt niet aan het recht Het Bosman-arrest: zelfs voetbal ontkomt niet aan het recht. Miljoenentransfers, torenhoge salarissen en voetbalteams zonder spelers uit eigen land. Het voetbal is sterk veranderd na het invloedrijke Bosmanarrest. Tijd voor een herbespreking. Student and the City @ Eigen haard, Goud waard? Het fenomeen ‘koopkamer’ nader belicht De problemen met de studentenhuisvesting vinden mogelijk hun oplossing in een nieuw fenomeen: de koopkamer. Elders bestond dit concept al langer, echter sinds kort bestaat ook voor de Groninger student de mogelijkheid om een ‘thuis’ te kopen. De hoogste tijd dit fenomeen onder de loep te nemen en de juridische haken en ogen nader te belichten. In Casu Rogat @ De Nederlandse Grondwet moet worden aangepast aan het Europese recht In deze Rogat wordt aandacht besteed aan de volgende stelling: de Nederlandse grondwet moet worden

Interview @ Dag uit het leven van de director corporate legal van de Schiphol Group Deze keer in de rubriek ‘Dag uit het leven van…’ een interview met mr. J.P. Backer. Hij is director corporate legal bij de Schiphol Group. In het gesprek dat we met hem hadden, kwam niet alleen zijn dagelijks werk aan de orde, maar vertelde hij ook hoe zijn carrière tot dusver is gelopen en hoe hij bij de Schiphol Group terecht is gekomen, na ooit te zijn begonnen als rechtenstudent. @ Vraag & Antwoord In het dagelijks leven zijn er heel wat dingen die je je afvraagt. Wat moet je allemaal regelen als je een onderhuurovereenkomst aangaat? Mag je de studiefinanciering meenemen naar het buitenland? Deze en andere vragen worden dit keer beantwoord in de rubriek Vraag & Antwoord JFV katern @ Woordje van bestuur @ Fotopagina JFV CarrièreBoard katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard @ Fotopagina’s @ Recruitmentagenda Kantoorspecials @ Bird & Bird @ AKD Prinsen Van Wijmen @ Simmons&Simmons Column Een flensje met ham, kaas, wortel en kool in Oekraïne

JFV In Casu - september 2008 -

wetgevingsproces.

aangepast aan het Europese recht. Zo zou het nationale parlement meer invloed krijgen op het Europese

“dirkzwager weet dat kleine lettertjes voor mij grote gevolgen kunnen hebben.” jij ook? Dirkzwager werkt op hoog juridisch niveau voor grote en middelgrote bedrijven, overheden, instellingen en particulieren, met een fijngevoelige antenne voor de persoonlijke aspecten van een zaak; voor de mens achter de cliënt. Jouw professionaliteit, ambitie, sociale intelligentie én gevoel voor kwaliteit vinden bij ons dan ook een vruchtbare voedingsbodem. Wij zoeken:

advocaten en kandidaat-notarissen Bij ons kantoor werk je in compacte teams van specialisten. In deze plezierige werkomgeving komen je ambities volledig tot hun recht, maar bestaat ook alle ruimte voor persoonlijke contacten met je collega's. Voor informatie over ons kantoor of actuele vacatures en/of studentstages: kijk op www.dirkzwager.nl. Dirkzwager is een veelzijdig, landelijk top-20 kantoor met een klinkende reputatie, een uitstekende opleiding, mooie cliënten en uitdagende (ook internationale) projecten. Ons kantoor heeft vestigingen in Arnhem en Nijmegen en telt ruim 250 medewerkers die zich thuis voelen in een professionele, nuchtere en collegiale werkomgeving.

www.dirkzwager.nl

Dirkzwager advocaten & notarissen

Overzicht

Redactioneel @ Redactioneel @ (B)engel? @ Onrechtmatige daad in sportsituaties @ ‘In naam der Koningin?’ @ Recht om te beledigen? @ Nederland controlestaat? @ Monisme, dualisme of betere commissarissen? 9

@ Spreken is goud - Een toelichting bij het spreekrecht voor slachtoffers. JFV In Casu - september 2008 -

@ Lief weblog…

@ Herbesproken Zelfs voetbal ontkomt niet aan het recht

@ Student and the City Eigen haard, Goud waard? Het fenomeen ‘koopkamer’ nader belicht

@ In Casu Rogat “De Nederlandse Grondwet moet worden aangepast aan het Europese recht”

@ Interview Dag uit het leven van de director corporate legal van de Schiphol Group

@ Vraag & Antwoord

Redactioneel Door Frederieke Guljé

(B)engel? Heb jij ook zo’n hekel aan de man die de promotie wél kreeg, het rotjochie dat je broertje pestte en het meisje waarmee je vriendje vreemdging.. En zou je het liefst willen dat ze uit de weg worden geruimd? Vieze Peter biedt de oplossing! Voor ongeveer 130.000 euro1 kan hij ervoor zorgen dat de promotie misschien toch doorgaat, je broertje nooit meer gepest wordt en je vriendje dat andere meisje nooit meer tegen zal komen...

Inleiding Peter la S. is één van de huurmoordenaars waar de kop-

litie verstrekken. Informatie van de CIE heeft daarom in

stukken uit de Amsterdamse onderwereld zich de afge-

het strafproces geen bewijskracht maar kan wel bijdra-

lopen tien jaar van bedienden in een bloedige strijd om

gen aan een verdenking op grond waarvan een opspo-

geld en macht.2 Nu is hij een belangrijke kroongetuige

ringsonderzoek gestart mag worden.7 Peter probeert een

in een proces over de liquidaties die zich de afgelopen

kroongetuigedeal met justitie te sluiten. Peters wens om

jaren in dit circuit voordeden. Een kroongetuige in juridi-

het criminele circuit te verlaten wordt nog sterker als hij

sche betekenis is een getuige die zelf verdachte is, maar

een aanslag op zijn leven weet te voorkomen, omdat hij

die bereid is om in ruil voor een beloning een verklaring

zijn pistool sneller trok dan zijn belagers.8 Hij hoopt weer

tegen één of meer verdachten af te leggen. Een kroon-

op het rechte pad te komen door de politie te informeren

getuige hoeft niet per se de belangrijkste getuige in het

over zijn vriend Jesse. Deze deal mislukt.

strafproces te zijn. De beloning houdt vaak in dat strafvermindering wordt toegezegd. Ook kan de getuige een

Peter zoekt al snel weer contact met Jesse R. en stelt

nieuwe identiteit krijgen.

hem op de hoogte van zijn contact met de CIE. Peter is vooral bang voor een nieuwe aanslag op zijn leven en

Een geschenk uit de hemel?

zoekt daarom bescherming bij Jesse. Jesse neemt Peter

Niet bepaald! Peter heeft namelijk een indrukwekkend

ondanks zijn contact met de CIE weer in vertrouwen en

strafblad. Al op jonge leeftijd komt hij in aanraking met

vertelt hem over zijn nieuwe baantje als huurmoorde-

justitie. Op achttienjarige leeftijd wordt hij veroordeeld

naar. Hij heeft een aantal opdrachten voor liquidaties

voor een roofoverval. Vijf jaar later krijgt hij opnieuw

gekregen. Peter is wel geïnteresseerd en in 2005 wordt

zes jaar cel voor een gewapende overval. Na zijn vrij-

hij voor het eerst ingehuurd als huurmoordenaar. Sa-

lating pakt hij zijn oude leventje weer op. In de zomer

men met Jesse R. is hij betrokken als schutter bij de

van 1992 pleegt hij drie gewapende bankovervallen en

liquidatie van Kees Houtman.

wordt hij gepakt. Het vonnis luidt zeven jaar cel. Tijdens zijn detentie leert hij Jesse R kennen, waarmee hij be-

Houtman is een in het milieu bekende hasj- en vastgoed-

vriend raakt. Via hem komt hij in de drugshandel te-

handelaar die in het jaar voor zijn dood werd afgeperst

recht.4 Er volgen tijden van overvloed met snelle auto’s,

door Willem Holleeder.9 Peter en Jesse krijgen nog meer

veel drank, drugs en seks. Peter gebruikt heroïne en co-

opdrachten voor liquidaties. Vaak is het risico te groot en

caïne, rookt hasj om te kunnen slapen en drinkt in twee

besluiten ze ervan af te zien. De geplande liquidatie van

dagen een fles whisky leeg.6 In 2003 wordt Jesse opge-

Thomas van der Bijl mislukt. Peter zegt daar later over:

pakt in verband met een grote wapenvondst. Dit is voor

‘Daar aangekomen zagen we Thomas staan in zijn deur-

Peter het eerste moment dat hij gaat nadenken over zijn

opening met zijn armen over elkaar. Hij keek Jesse recht

betrokkenheid in het criminele milieu.

in zijn gezicht en toen was ook voor Jesse duidelijk dat

we het op dat moment moesten afblazen’.10 Toch is Peter Peter krijgt last van zijn geweten. Hij neemt contact op

bang. De lijst met mensen die nog geliquideerd moeten

met de Criminele Inlichtingeneenheid (CIE) van de Am-

worden is lang en hij weet niet in hoeverre hij Jesse R.

sterdamse politie. Deze organisatie heeft als taak het

kan vertrouwen. Opnieuw zoekt hij contact met de po-

verzamelen, registreren en analyseren van informatie

litie. Hij geeft informatie over de dodenlijst en wil graag

over strafbare feiten en verdachten. Als enige politieon-

een nieuwe deal sluiten. Justitie komt met het aanbod

derdeel mogen zij daarbij gebruikmaken van informan-

acht jaar cel te eisen in plaats van zestien jaar voor zijn

ten. Dit zijn mensen die anoniem informatie aan de po-

werk als huurmoordenaar in ruil voor zijn verklaringen.

Ook zal hij opgenomen worden in het getuigenbeschermingsprogramma. Dat betekent onder meer dat hij een volledig nieuwe identiteit

krijgt. Dat brengt ook nadelen met zich mee. Hij zal bijvoorbeeld zijn

JFV In Casu - september 2008 -

gevangenisstraf in volledige afzondering moeten doorbrengen.

Deal met de duivel? Veel advocaten zijn het niet eens met de deal. Ze denken dat Peter justitie misbruikt. Door deze verklaringen af te leggen kan hij bijvoorbeeld tegenstanders dwarsbomen of de politie misleiden. Ook vinden de betrokken advocaten dat justitie principieel niet in zee mag gaan met criminelen.11 De vraag rijst dan ook: kan dit zomaar? Het sluiten van een kroongetuigedeal is een zwaar middel. Daarentegen kunnen door de verklaringen van Peter veel zaken opgelost worden. Advocaten proberen op allerlei manieren de betrouwbaarheid van deze verklaringen onderuit te halen. Zo heeft Peter verklaart dat Jesse R. op Houtman heeft geschoten met een Glock. Zelf heeft hij geschoten met een Kalasjnikov. Daarna hebben ze de pistolen weggegooid. De beschrijving van het geweer waarmee La S. zou hebben geschoten op Houtman, komt echter niet overeen met het geweer dat later op aanwijzing van La S. is teruggevonden.12 Als blijkt dat Peter niet de waarheid spreekt, gaat de deal met justitie niet door. De vraag is nu waarom justitie ondanks alle twijfels van de betrokken advocaten wel gelooft in de betrouwbaarheid van Peter. Op de dodenlijst van Peter stond namelijk ook ene Nedim Imac. Hij zou tweehonderd kilo cocaïne hebben gestolen van Dino S., een van de kopstukken uit de onderwereld en tevens een handlanger van Holleeder.13 Imac werd gewaarschuwd door het Openbaar Ministerie, maar het mocht niet baten. Op 17 februari 2007 werd hij doodgeschoten. Dit bewijst dat de informatie die Peter heeft gegeven over de dodenlijst betrouwbaar is.

“De betrokken advocaten vinden dat justitie principieel niet in zee mag gaan met criminelen.”

Wat zeggen de bronnen? Uitgangspunt is dat de identiteit van de getuige alleen in uitzonderingsgevallen voor de verdachte verborgen mag worden gehouden. Daarbij moet met name gedacht worden aan gevallen waarin de getuige bij wijze van wraakneming omgelegd dreigt te worden zoals in het geval van Peter. De getuige kan dan aangemerkt worden als ‘bedreigde getuige’ op grond van art. 226a jo art. 136c Wetboek van Strafvordering (Sv). Deze status krijgt een getuige niet zomaar, omdat er namelijk geen inbreuk mag worden gemaakt op het ondervragingsrecht

dat de verdachte op grond van art. 6 lid 3 sub d Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) toekomt. Dat recht op ondervraging biedt de verdachte de mogelijkheid om de betrouwbaarheid van de getuige en diens verklaring aan te vechten. Als de rechter gebruik wil

van art. 344a Sv in belangrijke mate steun te vinden in ander bewijs-

JFV In Casu - september 2008 -

maken van de verklaring van een anonieme getuige dient hij op grond materiaal.14 Uit verschillende arresten blijkt dat het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) moeite heeft met het bewijsmiddel van de anonieme getuigen. In de zaak Kostovski werd Nederland erop gewezen dat het op gebied van de anonieme getuigenverklaring niet voldeed aan art. 6 EVRM.15

Peter Groenendijk, 13.000 euro voor een moord,

Er kan ook beperkte anonimiteit worden verleend aan de getuige. Op

2 Jan Meeus, Peter la S., van huurmoordenaar tot

Algemeen Dagblad 25 mei 2007 grond van art. 290 Sv kan het vragen naar de personalia van de getuige

kroongetuige, NRC Next 3 maart 2008

achterwege worden gelaten en dient de rechtbank maatregelen te ne-

3 www.wikipedia.com

men die de onthulling van die gegevens moeten voorkomen.16 Zo kan

4 Marian Husken en Harry Lensink, De fysiek van een

de verdediging de getuige wel ondervragen op grond van art 6 EVRM. Zo

moordverdachte, Vrij Nederland 2 juni 2008

heeft Peter beperkte anonimiteit gekregen. Zijn personalia zijn bekend,

5 Jan Meeus, Peter la S., van huurmoordenaar tot

maar tijdens de zitting vermomt hij zich door het dragen van een pruik.

kroongetuige, NRC Next 3 maart 2008

Ook is hij niet zichtbaar voor het publiek. De verdediging is het hier niet

6 NRC Handelsblad 26 september 2007 door:

mee eens en heeft de rechter gevraagd met een beroep op art. 6 EVRM

de vermomming achterwege te laten. In het arrest van Doorsen tegen

7 www. politie.nl; www.wikipedia.com

Nederland17 bepaalde het EHRM dat de belangen van de verdediging

8 Jan Meeus, Peter la S., van huurmoordenaar tot

mogen worden afgewogen tegen die van de getuigen. De rechter heeft in het geval van Peter dan ook besloten dat zijn veiligheid belangrijker

Jan Meeus

kroongetuige, NRC Next 3 maart 2008 9 Jan Meeus, Peter la S., van huurmoordenaar tot

is dan het kenbaar maken van zijn uiterlijk aan de verdachte.

kroongetuige, NRC Next 3 maart 2008 10 www.novatv.nl, Vieze Peter voor de rechter,

En Peter?

Voor justitie vormen de verklaringen van Peter een geschenk uit de

11 Peter Groenendijk, 13.000 euro voor een moord,

hemel, al kun je la S. bezwaarlijk een engel noemen.18 Men verwacht

3 maart 2008 Algemeen Dagblad 25 mei 2007

dat door de verklaringen van la S. heel wat zaken rond dit najaar op-

12 Menno van Dongen, Volkrant 5 maart 2008

gelost kunnen worden. Maar zeker weet je dat nooit. Van belang is of

13 Marian Husken en Harry Lensink, De fysiek van een

de verklaring van Peter ook feitelijk zijn eigen verklaring is. Verklarin-

moordverdachte, Vrij Nederland 2 juni 2008

gen â&#x20AC;&#x2DC;van horen zeggenâ&#x20AC;&#x2122; zijn namelijk minder betrouwbaar. Ook mogen

14 D.H. de Jong & G. Knigge, Teksten strafvordering,

het geen gissingen of meningen van Peter zijn.

Deventer: Kluwer 2005 15 www.echr.coe.int/echr

Hoe het met Vieze Peter, die overigens zo genoemd wordt vanwege zijn

16 D.H. de Jong & G. Knigge, Teksten strafvordering,

slechte gebit, af zal lopen is afwachten. We hoeven in ieder geval nog

Deventer: Kluwer 2005

niet bang te zijn hem tegen te komen op straat. Hij zal sowieso heel wat

17 www.echr.coe.int/echr

jaren achter de tralies gaan doorbrengen. Maar of dit er acht of zestien

18 Peter Groenendijk, 13.000 euro voor een moord,

worden zal volledig van hem afhangen. Indien de advocaten erin slagen te bewijzen dat zijn verklaringen niet kloppen zal de deal die hij met justitie heeft gesloten zeer waarschijnlijk niet doorgaan.

Algemeen Dagblad 25 mei 2007

Ik ga in de Hoge Raad. Ik begin bij DAS.

En jij? Terecht leg je de lat heel hoog, vakmatig, privé. Je wilt niet alleen leven en groeien, maar ook iets worden, iets bereiken. Dat willen wij ook. Wij werken graag met jonge juristen die weten waar ze naar toe willen. Want die weten van aanpakken. En willen een startbaan zoals alleen wij die te bieden hebben. In de rechtshulp, temidden van de 400 juristen van Nederlands grootste juridisch bolwerk. Met volop specialisatiekansen. Met enorm veel opleidingsfaciliteiten en groeimogelijkheden. Een meer dan marktconform salaris om te beginnen. Met een eigentijds, flexibel pakket arbeidsvoorwaarden. Met hard werken en veel leren, van docenten, collega’s en eigen praktijkzaken. In een prettige, informeel-professionele sfeer. Zo kunnen die belangrijke eerste rechtshulpjaren leiden naar een succesvolle carrière, waarin je in elk opzicht het beste uit jezelf haalt. Zelfs als dat niet bij ons is. Nieuwsgierig naar ons idee over hoe je je ambities optimaal tot hun recht laat komen? Ga naar juristbijdas.nl

Redactioneel Door Lieneke Schaap

Onrechtmatige daad in sportsituaties Velen onder ons vinden het al jaren onbegrijpelijk dat een doodschop op het voetbalveld hoogstens een kaart oplevert, maar dat je voor dezelfde doodschop buiten de lijnen van het voetbalveld vervolgd en veroordeeld kunt worden.1 Hier lijkt echter een einde aan te zijn gekomen met de uitspraak van de Hoge Raad in april 2008. De Hoge Raad heeft beslist dat een zware overtreding tijdens sport strafrechtelijk hetzelfde moet worden bestraft als zware mishandeling daarbuiten.

Inleiding Aanvaller van Go Ahead Eagles Niels Kokmeijer moest

grond, als onrechtmatig worden aangemerkt: inbreuk op

door een grove overtreding van Rachid Bouaouzan eind

eens anders subjectief recht, een doen of nalaten in strijd

december 2004 zijn loopbaan beëindigen. Inmiddels

met een wettelijke plicht en een doen of nalaten in strijd

oud-Spartaan Rachid Bouaouzan werd in eerste aanleg

met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maat-

schuldig bevonden aan zware mishandeling, hij zou

schappelijk verkeer betaamt. Deze laatste grond is een

met voorwaardelijke opzet hebben gehandeld. De spe-

zorgvuldigheidsnorm, die vaak wordt ingedeeld in een

ler kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes

aantal subcategorieën: verkeers- en veiligheidsnormen,

maanden en een werkstraf van 200 uur opgelegd. Dit

normen ter bescherming van zuivere vermogensschade

was de eerste keer in het betaald voetbal dat een speler

en normen ter bescherming van immateriële schade.

strafrechtelijk werd veroordeeld. De straf heeft in cassatie

Deze onderscheiding speelt vooral een rol bij de bepa-

stand gehouden.2 Echter, opzet

ling van de omvang van de

of voorwaardelijke opzet kan

aansprakelijkheid, zoals in art.

lang niet altijd bewezen wor-

6:98 BW.4 Hierin staat dat de

den. In dat geval is een speler

schade slechts in aanmerking

aangewezen op de onrecht-

komt voor vergoeding voor

matige daad van het Burgerlijk

zover deze aan de aansprake-

Wetboek (hierna: BW) op grond

lijke persoon is toe te rekenen.

waarvan hij of zij schadever-

Is aan één van deze gronden

goeding kan vorderen.

voldaan dan staat daarmee in

Onrechtmatige daad

van de gedraging vast.

beginsel de onrechtmatigheid ‘Een ieder draagt in beginsel zijn eigen schade’. Een uitzon-

De onrechtmatige daad kan

dering op dit adagium wordt

volgens artikel 6:162 lid 3 BW

geformuleerd in artikel 6:162

aan de dader worden toege-

BW. Er moet worden voldaan

rekend, indien zij ‘te wijten is

aan de volgende voorwaarden

aan zijn schuld of aan een oor-

wil er sprake zijn van persoon-

zaak welke krachtens de wet of

lijke aansprakelijkheid: de daad

de in het verkeer geldende op-

moet onrechtmatig zijn, zij moet als zodanig aan de da-

vattingen voor zijn rekening komt’. Uit het bovenstaande

der kunnen worden toegerekend, er moet sprake zijn van

blijkt dus dat het recht twee soorten toerekenbaarheid

schade, tussen de daad en de schade moet oorzakelijk

kent. Te weten de toerekenbaarheid op grond van schuld

verband bestaan en er moet voldaan worden aan de rela-

en de toerekenbaarheid op grond van risico. ‘Schuld’ in

tiviteit. Deze laatste eis is te vinden in artikel 6:163 BW.3

de zin van artikel 6:162 lid 3 BW zal ontbreken wanneer sprake is van een geestelijke tekortkoming, van veront-

Voor het vereiste van onrechtmatigheid is een drietal

schuldigbare dwaling of een andere schulduitsluitings-

gronden van belang. De volgende schadeveroorzakende

grond. Het vereiste oorzakelijk verband is neergelegd

gedragingen kunnen, afgezien van een rechtvaardigings-

in het woord ‘dientengevolge’. Hierbij gaat het om het

conditio-sine-qua-non-verband. Tussen de onrechtmatige daad en de schade bestaat alleen oorzakelijk verband als aannemelijk is dat zonder die onrechtmatige daad de schade niet zou zijn ontstaan.5 De benadeelde heeft recht op schadevergoeding indien er sprake is van schade. Uit afdeling 6.1.10 BW blijkt dat aan het oordeel van de rechter is overgelaten in wat voor vorm de schadevergoeding wordt voldaan. Het relativiteitsbeginsel houdt in dat de overtreden norm geacht wordt de belangen te beschermen die in het concrete geval geschonden zijn. Toepassing van dit beginsel kan er voor zorgen dat ondanks de overtreding van een wettelijke norm, er toch geen aansprakelijkheid wordt aangenomen. Ingeval van ongeschreven normen geldt dat deze uitsluitend strekken ter bescherming van belangen van anderen waarop de dader bedacht moest zijn.6

De inhoud van de zorgvuldigheidsnorm In het kader van sporten spelsituaties gaat het om schending van geschreven of ongeschreven zorgvuldigheidsnormen. In het Kelderluikarrest heeft de Hoge Raad een aantal criteria geformuleerd aan de hand

Aanvaller van Go Ahead Eagles Niels Kokmeijer moest door een grove overtreding van Rachid Bouaouzan eind december 2004 zijn loopbaan beëindigen 15

waarvan kan worden beoordeeld of een bepaalde gevaarzettende situatie als onrechtmatig dient te worden aangemerkt. Hierbij moet in het

JFV In Casu - september 2008 -

bijzonder worden gelet op de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht, de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen

belang is dat de deelnemers acht slaan op en gevolg geven aan aan-

ontstaan, de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben en de mate

wijzingen van scheidsrechters en instructeurs. Bij een judowedstrijd

van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen.7

behoeft de deelnemer na het stopsignaal niet meer te verwachten dat er doorgespeeld wordt.14 Er moet dus per geval worden bekeken of de

In sporten spelsituaties gelden tussen deelnemers onderling zwaarde-

sportsituatie wel of niet beëindigd is.

re eisen voor het aannemen van onrechtmatigheid.8 Bij veel sporten, met name bij contactsporten, is het risico op letsel en de ernst van het letsel

Betekenis spelregel

groot, maar vormt de aard van de gedraging een belemmering voor het

In het Natrap-arrest raakt een voetballer gewond aan zijn knie door

nemen van omvangrijke voorzorgsmaatregelen.9 Dit heeft de Hoge Raad

het natrappen van een andere voetballer, dat grof in strijd met de

uitgesproken in het Witmarsumer Merke-arrest: ‘De reden daarvan is dat

spelregels gebeurde. Uit het arrest volgt dat er een tweeledige toets

de deelnemers aan die sport of dat spel in redelijkheid tot op zekere

gehanteerd wordt om de onrechtmatigheid van een gedraging vast

hoogte gevaarlijke, slecht gecoördineerde, verkeerd getimede of onvol-

te stellen. Enerzijds moet de gedraging buiten de regels van het spel

doende doordachte handelingen of gedragingen waartoe die activiteit

liggen, anderzijds moet de gedraging abnormaal gevaarlijk zijn. Het

uitlokt of die daarin besloten liggen, van elkaar moeten verwachten’.10

uitgangspunt is dat het enkele overtreden van een spelregel niet zonder meer onrechtmatigheid oplevert. De Hoge Raad oordeelt dat het

In het kader van de sportbeoefening

overtreden van een spelregel een factor is die meeweegt bij de beoor-

In het Natrap-arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat voor de inhoud

deling van de onrechtmatigheid.15 In het algemeen wordt aangenomen

van de zorgvuldigheidsnorm van belang is of de schade wordt toe-

dat de deelnemers de normale risico’s accepteren die verbonden zijn

gebracht binnen het kader van de sportbeoefening.11 Zoals bovenge-

aan deelname. Dit zijn de voorzienbare gevaren die het meedoen aan

noemd is er binnen dit kader minder snel sprake van een onrechtma-

het speel met zich meebrengt. De voorzienbare gevaren zijn meestal

tige gedraging dan daarbuiten. Binnen dit kader valt allereerst het

kenbaar uit de spelregels van de betreffende sport.16

spelen van het spel zelf. Beslissend is of een speler bij het spel betrokken is, dan wel dat hij feitelijk aan het spel deelneemt.12

‘Abnormaal gevaarlijk’ Tevens moet beoordeeld worden over er sprake is van abnormaal ge-

In het Witmarsumer Merke-arrest wordt de Vries door Hettinga en Ypma

vaarlijke gedraging. Van abnormaal gevaarlijk gedrag is sprake wan-

tegen zijn wil in het water gegooid. Volgens de Vries zou dit niet meer

neer het gaat om het in het leven roepen van een gevaar dat niet eigen

in het kader van de sportbeoefening zijn gebeurd omdat de bel die het

is aan de professioneel beoefende sport en dat de deelnemers aan de

einde van het spel inluidde al was gegaan. Door de Hoge Raad werd

sport over en weer niet van elkaar te hoeven verwachten. In het alge-

geoordeeld dat na het luiden van de bel het spel is afgelopen. Vanaf

meen is aan deze vereiste voldaan indien vaststaat dat de spelregel

dat moment zou het in het water gooien van mensen moeten worden

is overtreden met de opzet om de ander letsel toe te brengen. Echter,

beoordeeld aan de hand van gewone zorgvuldigheidsmaatstaven. De

opzet is niet nodig om onrechtmatigheid aan te nemen.17 Met betrek-

Hoge Raad vond echter dat het spel in feite niet was afgelopen en dat

king tot voetballers geldt dat zij er rekening mee moeten houden dat

de benadeelde de ‘voortzetting van het spel’ kon verwachten en hier-

ze zelf slachtoffer kunnen worden van een mislukte tackle, maar een

mee dus rekening diende te houden.13 In het Judoworp arrest stemde

gedraging als natrappen behoeft een speler niet te verwachten. Zo be-

de Hoge Raad in met het oordeel van het hof dat het van zeer groot

gaat een speler geen fout indien hij in het vuur en de dynamiek van het

spel op onvoorzichtige wijze een tackle uitvoert zonder dat hij de intentie heeft om zijn tegenstander te blesseren.18 Uit het Natrap-arrest volgt dat het natrappen bestaat uit schoppen van een speler zonder dat diegene nog in het bezit is van de bal.19

De rol van eigen schuld Nadat de onrechtmatigheid vaststaat kan er nog gekeken worden naar de eventuele eigen schuld van de benadeelde. In sportsituaties zijn veelvoorkomende verweren: toestemming van het slachtoffer, risicoaanvaarding en eigen schuld. Risicoaanvaarding impliceert dat het slachtoffer zich er van bewust is dat hij schade zou kunnen gaan lijden, maar dat hij dat risico desondanks heeft genomen. In het Natrap-arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat risicoaanvaarding in de zin van een rechtvaardigingsgrond die de onrechtmatigheid opheft niet bestaat. De Hoge Raad vindt dat ten eerste moet worden bepaald of een gedraging onrechtmatig is en dat daarna een billijkheidscorrectie als bedoeld in artikel 6:101 BW op grond van eigen schuld kan worden toegepast.20 Eigen schuld bij de benadeelde kan aanwezig zijn indien hij de overtre-

of door bovenmatig hard spel. In het voetbal is het bekend dat er spra-

JFV In Casu - september 2008 -

ding zou hebben uitgelokt. Dit bijvoorbeeld door middel van treiteren ke is van onsportief gedrag, dit is eigenlijk het geval bij vele teamspor-

show/id/412/Vrijdag:_overtreding_eindelijk_bestraft>

ten. Dit is alleen geen grond om het enkele deelnemen aan die sport

(geraadpleegd op 5 juli 2008)

als eigen schuld aan de benadeelde toe te rekenen.21 Artikel 6:101 BW heeft twee maatstaven. De primaire maatstaf is de causale verdeling. De hoogte van de schadevergoeding wordt over de benadeelde en de vergoedingsplichtige verdeeld in evenredigheid met de mate waarin de aan ieder toe te rekenen omstandigheden tot de schade hebben bijgedragen. De secundaire maatstaf is de billijkheid. Deze kan na de

Volkskrant <http://extra.volkskrant.nl/opini/artikel/

2 Gelderlander <www.gelderlander.nl/algemeen/ dgbinnenland/3029561/Kokmeijer-blij-met-uitspraakHoge-Raad.ece > (geraadpleegd op 5 juli 2008) 3 J. Spier e.a., Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding. Deventer: Kluwer 2006. p. 19 4 J.H. Nieuwenhuis e.a. (red), Burgerlijk recht, de

causale verdeling corrigerend werken. Indien de billijkheid dat eist kan

tekst van de boeken 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 van het BW

de rechter een andere verdeling, verval van schadevergoedingsplicht

voorzien van commentaar (Tekst en commentaar deel

of geheel in stand blijven van de vergoedingsplicht aannemen.22

1), Deventer: Kluwer 2007. 5 C.J.J.M Stolker (red), De groene serie privaatrecht.

Conclusie

Onrechtmatige daad, Deventer: Kluwer 2008.

Bij een vordering tot schadevergoeding in het kader van sport en spel

6 J. Spier e.a. 2006, p. 74.

zal het gaan om schending van geschreven of ongeschreven zorgvul-

7 HR 5 november 1965, NJ 1966, 136.

digheidsnormen. De algemene regels voor gevaarzetting uit het Kel-

8 Nieuwenhuis e.a. 2007, p. 760.

derluik-arrest kunnen niet strikt overgenomen worden, omdat bij veel

9 Groene serie privaatrecht 2008.

sporten en daarbij met name fysieke contactsporten, het risico op let-

10 HR 28 maart 2003, NJ 2003, 718.

sel en de ernst van het letsel wel zeer groot is, maar de aard van de

11 HR 28 juni 1991, NJ 1992, 622, r.o. 3.3.

gedraging een belemmering vormt voor het nemen van omvangrijke

12 C.C. van Dam, Aansprakelijkheidsrecht. Een

voorzorgsmaatregelen. Binnen het kader van de sportbeoefening is minder snel sprake van een onrechtmatige gedraging dan daarbuiten.

grensoverschrijdend handboek, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p. 429.

Er geldt dus een verhoogde aansprakelijkheidsdrempel.

13 C.C. van Dam, ‘De grenzen van sport en spel’,

Wanneer de scheidsrechter heeft (af)gefloten in een wedstrijd is de be-

14 Van Dam 2003, p. 430.

schermde positie van sporters voorbij en gelden de normale aanspra-

15 HR 11 november 1994, NJ 1996, 376, r.o. 5.1.

kelijkheidsregels weer. Het enkele overtreden van een spelregel is niet

16 N.K. van Mullem, ‘Aansprakelijkheid bij sport en spel’,

Verkeersrecht (51) 2003-6, p. 174.

voldoende om onrechtmatigheid aan te nemen. Er wordt door de Hoge Raad een tweeledige toets gehanteerd. Enerzijds moet de gedraging buiten de regels van het spel liggen, anderzijds moet de gedraging abnor-

AA (52) 2003-3, p. 166. 17 D. Hoekman en J.W. van Ede, ‘Aansprakelijkheid bij deelnemers aan beroepssport’, NTBR 1999-6, p. 187.

maal gevaarlijk zijn. Abnormaal gevaarlijk gedrag zijn alle gedragingen

18 Van Dam 2003, p. 428.

die niet tot de normale risico’s van het spel behoren. Deze gedragingen

19 HR 28 juni 1991, NJ 1992, 622, r.o. 3.1.

zijn niet voorzienbaar en hoeven ook niet verwacht te worden.

20 HR 28 juni 1991, NJ 1992, 622, r.o. 3.4. 21 Van Dam 2003, p. 428.

Onderschrift van de afbeeldingen Afbeelding 1: Zidane tijdens WK 2006. Afbeelding 2/3: Eduardo Da Silva van Arsenal breekt enkel door grove overtreding.

22 J. Spier e.a. 2006, p. 255.

DARE TO TAKE A RIDE

Freshfields Bruckhaus Deringer Strawinskylaan 10 1077 XZ Amsterdam

Fleur Tonies Recruitment manager T +31 20 485 7574 E fleur.tonies@freshfields.com

Freshfields Bruckhaus Deringer

en cultuur laat zich samenvatten

heeft zich op basis van een bewuste

door de slogan: Excellent, and not

strategie ontwikkeld tot een

too serious. Dit is een belangrijk

toonaangevend en succesvol inter-

selectiecriterium geworden. Wij

nationaal kantoor. Wereldwijd zijn

zijn voortdurend op zoek naar

bij ons meer dan 2.700 advocaten,

uitstekende juristen die analytisch

fiscalisten en (kandidaat-) notaris-

sterk en creatief zijn, graag een

sen werkzaam. Ons kantoor in

stapje extra zetten, stevig in hun

Amsterdam is overzichtelijk qua

schoenen staan en oog hebben

omvang en bestaat uit circa 90

voor hun omgeving.

juristen. Met een strategische en gefocuste praktijk werken wij aan

Als dit je aanspreekt, komen wij

een keur van uitdagende en com-

graag met je in contact. Bezoek

plexe zaken. Dit werk doen wij met

onze website voor meer informatie:

inspirerende mensen. Onze ambitie

www.werkenbijfreshfields.nl @

Redactioneel Door Irene Timmermans

In naam der Koningin?’ “Vorstin, breed geschouderde recht opgaande rivier. Stapt over dijken, steekt door polders heen, staat in de stadspoort hooggepluimd, vroeg in de morgen.” Deze woorden komen uit de mond van de koningsgezinde Nederlandse dichter Huub Oosterhuis. Terwijl deze krachtige symbolische woorden voor onze monarch worden uitgesproken, is er een grote groep personen die haar twijfels heeft bij het instituut van het koningshuis en de positie van de Koningin. Sedert enkele jaren bestaat er een Republikeins Genootschap; affaires rondom de Koninklijke familie houden de politiek bezig en het volk vermaakt zich met satire bij programma’s als Kopspijkers.

Historie en Religie In Nederland werd in 1581 de ontwikkeling van de mo-

en het uit balans geraakte machtsevenwicht zonder de

narchie tijdens het vorstendom van Oranje afgebroken

gehele monarchie af te schaffen. Hij deed dit door de

tijdens de opstand tegen Spanje. De soevereiniteit

introductie van het –ook nu nog geldende- beginsel van

werd toegeschreven aan de staten van de gewesten en

de koninklijke onschendbaarheid. Al zijn verantwoorde-

onze regeringsvorm werd sindsdien een republikeinse.1

lijkheid voor eigen handelen werd de Koning ontnomen

Terwijl het Koningschap door onze voorouders leek af-

waardoor de Koning onschendbaar werd en niet langer

gezworen zag Willem I in 1813 de kans zichzelf tot Ko-

vatbaar was voor kritiek. Door zijn onschendbaarheid

ning uit te roepen. Verlicht despoot Willem I voelde en

functioneerde de Koning niet meer als zelfstandig uit-

gedroeg zich als het centrum van de staat. Hij was zowel

voerende macht en waren het de ministers die centraal

staatshoofd als regeerder en beschouwde alles wat niet

kwamen te staan. Door de ministeriële verantwoordelijk-

uitdrukkelijk toebedeeld was

heid waren de ministers vanaf

aan de wetgever als taak van de

nu aansprakelijk voor besluiten

Koninklijke regering.2 Onder het

van de Koning waaraan zij had-

bewind van Willem I en diens

den meegewerkt. Deze mede-

opvolger Willem II werd in een

werking moest blijken uit een

verlicht-absolute monarchie on-

mede ondertekening van alle

der de bevolking een duidelijk

besluiten (contra-seign).3 Door

onderdanengevoel

gekweekt.

deze constructie kon de Koning

De heersende gedachtegang

op politiek gebied niet meer

was dat het Koningschap gezien

ongestoord zijn gang gaan en

moest worden als een Bijbels

was zijn beroep op Gods ordon-

koningschap van de gezalfde

nantiën ter legitimering van zijn

des Heren. De monarch heerste

daden niet meer sufficient. De

bij de gratie Gods en was volgens Romeinen 13 alleen

Koning werd buiten de politiek geplaatst en heeft daar

aan God verantwoording schuldig. Op deze manier werd

tot aan onze tijd nimmer meer weten terug te keren.

een machtig, persoonlijk bewind van de Koning gelegitimeerd. De ministers en alle overige bestuurlijke, justi-

Anno 2008 is het onderdanige en religieus beladen idee

tiële, wetgevende en politieke personen waren slechts

van de staatsuitoefening van een monarch sterk afge-

onderdaan en hoorden zich ook zo te gedragen.

zwakt. In onze huidige praktijk wordt de Koningin allang

Mede onder de groeiende kritiek onder de bevolking bij

macht in vergelijking met het verleden zeer gering. Toch

niet meer gezien als de absolute monarch en is haar een dergelijk absolutisme kwam in 1848 onder leiding

luidt nog altijd de aanhef van alle Koninklijke Besluiten

van Thorbecke een nieuwe grondwet tot stand. Thor-

en wetten: “Wij Beatrix, bij de gratie Gods, Koningin der

becke maakte een einde aan het verlichte despotisme

Nederlan¬den, Prinses van Oranje-Nassau enz., enz.,

enz.” Volgens velen is de term ‘ bij de Gratie Gods’ dan ook een laat-

staatshoofd. Bovendien worden niet alle daden van de regering in

ste overblijfsel van een theocratische overheidsideologie en zou het

openbaarheid en in vrijheid belicht omdat de controle van volksver-

in de pluriforme samenleving van tegenwoordig moeten worden af-

tegenwoordiging niet kan doordringen tot de uitvoering van de activi-

geschaft. Zij zou bovendien niet te verenigen zijn met de vrijheid van

teiten door de onschendbare Koningin. Het stelsel van de ministeriële

Godsdienst, vermeldt in art. 6 van de Grondwet (Gw) en met de schei-

verantwoordelijkheid zorgt namelijk voor deze belemmering. Het is

ding van kerk en staat.4

een paradox: de Koning is onschendbaar, maar zit wel in de regering.

Ratio versus sentiment

daden naar huis kunnen sturen.8

Het volk zal nooit het deel van de regering dat ‘Koning’ heet voor zijn

blikeinen onderscheiden zich door een groot gewicht toe te kennen

Ook is het koningschap niet te verenigen met het democratische ba-

aan gevoelsmatige en traditionele argumenten dan wel rationele argu-

sisprincipe van de volkssoevereiniteit. Dit principe impliceert dat geen individu een representatieve staatsfunctie anders vervult dan op tij-

banden waar het koningschap zich aan vasthoudt, mede door de rol

delijke, door verkiezing of benoeming ontstane titel. Deze stelling kan

die het Oranjehuis in onze geschiedenis heeft gespeeld door het optre-

enigszins genuanceerd worden door te stellen dat het koningschap

den van Willem de Zwijger.6 In de loop van de jaren heeft het konings-

toch enigszins democratisch gelegitimeerd is in Nederland, aangezien

JFV In Casu - september 2008 -

menten.5 De monarchen hechten een grote waarde aan de historische

De tegenover elkaar gestelde kampen van de monarchen en de repu-

De Koning werd buiten de politiek geplaatst en heeft daar tot aan onze tijd nimmer weten terug te keren.

huis achting en genegenheid verworven bij de meest uiteenlopende

het overgrote deel van de bevolking het huis van Oranje aanhangt.9

groepen van de bevolking. Een Koningin heeft een grote voorbeeld-

Uit een peiling van Maurice de Hond blijkt namelijk dat zeventig pro-

functie in ons land die door haar status zeer kenbaar is en die door

cent van de Nederlanders voorstander van de monarchie is.10

haar afgedwongen respect veel invloed kan hebben. Het volk kan zich identificeren met de vorst. Deze samenbindende ontwikkeling werkt

Politieke en maatschappelijke functies

de eenheid van onze natie in de hand. Rationalisten hebben weinig

In Nederland vervult de Koning naast verscheidene nevenfuncties,

met dit eenheidsscheppende en nostalgisch beladen instituut van een

zoals het hoofdschap van de Raad van State, twee hoofdfuncties. De

koningshuis. Zij stellen dat iets wat een lange geschiedenis kent en

Koning is allereerst staatshoofd van ons koninkrijk en daarnaast de

op een oud gebruik berust nog niet per se achtenswaardig hoeft te

formele regeringsleider. De rol als staatshoofd is vanzelfsprekend en

zijn. De gedachte dat het instituut van een koningshuis niet meer past

is daarom niet expliciet in de Grondwet opgenomen. Kenmerkend voor

in een modern democratisch staatsbestel wordt gevoed door gevatte

de uitoefening van de functie van staatshoofd is dat de Koningin zelf-

uitspraken in de media en in de politiek bij partijen als Groenlinks, de

standige bevoegdheden heeft, dus zonder ministeriële tussenkomst.

Partij van de Vrijheid (PVV) en de Socialistische Partij (SP). Zo sprak Jan

Zeker noemenswaardig hierbij is haar rol in de beslissingsprocedure

Marijnissen (SP) eens: ‘’Op de drempel van de 21ste eeuw is de monar-

bij de formatie, het proces waarbij met hulp van een informateur en

chie een anachronisme, iets als een paardentram op de snelweg.”7

formateur een nieuw kabinet wordt gevormd. De Koningin wordt in het voorafgaande proces aan de formatie geacht op basis van de adviezen

De republikeinen denken rationeel en komen tot de conclusie dat

van onder andere fractieleiders uit de tweede kamer een informateur of

een erfelijke troonopvolging minder democratisch is dan een gekozen

formateur te benoemen, die belast wordt met de vorming van het kabi- @

net. De Koningin oefent door haar recht de (in)formateurs aan te wijzen

de hand. Monarchen zien de Koning dan ook als een symbolisering

wezenlijke invloed uit op de kleur van het te vormen kabinet. Omdat

van de nationale eenheid. Deze functie wordt om die reden ook wel

de adviezen van fractieleiders, kamervoorzitters en ministers om po-

aangemerkt als de symboolfunctie. Uit recente peilingen blijkt dat 50

litieke redenen sterk uiteenlopen, heeft de vorstin namelijk veel ruime

procent van de respondenten de Koningin liever alleen deze ceremo-

om eigen inzichten te volgen.11 Wel moet gezegd worden dat de Koning

niële rol toedelen.14

tijdens de benoeming van de (in)formateur als een onpartijdige bemiddelaar optreedt. Onze Koningin is lid van een constitutioneel neutrum;

Onze Koningin is niet alleen staatshoofd maar vormt volgens art. 42

dit wil zeggen dat zij politiek neutraal is en niet wordt toegerekend aan

Gw ook een bestanddeel van het orgaan regering. Deze functie wordt

een van de politieke partijen. Hierdoor stijgt ze als het ware boven de

altijd uitgeoefend tezamen met de ministers. Ook hier kraakt ons

politieke partijen uit en heeft ze een positieve kijk op het geheel; ze kan

democratische stelsel, niemand weet namelijk precies hoe overeen-

gezien worden als een soort bewaker van de politieke spelregels.12

stemming in de regering wordt bereikt en wat voor invloed de Koningin precies heeft. Het is een zaak die buiten de openbaarheid blijft. Naar telijk zeer relevant aspect is dat de Koningin als lid van de regering een

buiten treedt één orgaan op: de regering.15 Een positief en staatsrech-

dat een Koning zonder verantwoordelijkheid een doorslaggevende rol vervult bij het maken van deze relevante politieke keuzes. Als

magistraatfunctie vervult. Stabiliteit wordt ingebouwd omdat er con-

JFV In Casu - september 2008 -

Toch blijft de vraag bestaan of het in democratisch opzicht juist is

staatshoofd bekleedt de Koningin naast haar rol in de formatie een

stitutioneel altijd een regeringsfunctie aanwezig is. Want: ‘ministers

representativiteitsfunctie door als vertegenwoordiger van Nederland

komen en gaan, maar de Koningin blijft altijd bestaan’.

naar buiten te treden. Door haar vele internationale bezoeken bij prominente personen als Kofi Annan en Nelson Mandela onderhoudt de

De Koningin zorgt voor een bindende factor in ons staatsbestel die de

Koningin veel belangrijke contacten.

politiek samenbrengt. In Nederland wordt namelijk geregeerd in naam van de Koning, in plaats van in naam van het volk wat in veel andere

Daarnaast zorgt de Koningin intern voor een maatschappelijke inte-

landen het geval is. Omdat de ministers hierdoor worden geacht na-

gratie. Deze rol van de monarch is het meest zichtbaar voor de Neder-

mens de Koningin en niet namens hun politieke cliënten op te treden

landse bevolking. Niet voor niets wordt door veel mensen het lintjes

zullen zij met een mond moeten spreken. Deze homogeniteit werkt de

doorknippen als voornaamste taak van onze Koningin gezien. Door

eenheid van het regeringsbeleid in de hand.

het openen van ziekenhuizen en scholen en dergelijke wordt het doel nagestreefd de statelijke interesse bij die instellingen zichtbaar te

Op basis van zijn lidmaatschap van de regering speelt de Koningin

maken en te onderstrepen.13 Dit werkt de publieke betrokkenheid in

niet alleen een rol in de uitoefening van de regeringsfunctie maar als-

mede in de wetgevingsfunctie. Zijn instemming is namelijk een onmisbare factor voor de totstandkoming van wetten. Art. 81 Gw bepaalt immers dat de regering, waaronder dus de Koning, tezamen met de Staten Generaal de wetten vaststellen.

Conclusie Het is lastig om de vraag te beantwoorden of de monarchie in Nederland gehandhaafd zou moeten blijven. Enerzijds is het vorstendom in Nederland historisch, religieus en maatschappelijk beladen. Ook geeft een monarchistisch stelsel het voordeel van continuïteit doordat de Koningin een stabiele factor vervult in onze regering. Eveneens zorgt de Koningin binnen de regering voor een eenheid die handelt in belang van het volk. Anderzijds is het de vraag of een democratisch invloed kan buiten sluiten. De republikeinen doen de monarchie als

ouderwets aan en verwijzen haar het liefst als een stoffig oud vod voor

JFV In Casu - september 2008 -

land een zodanig machtig persoon van enige openbaarheid en volks-

altijd naar de prullenbak.

1 D.J. Elzinga & R. De Lange, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 122, 480. 2 Elzinga & De Lange 2006, p. 139. 3 Elzinga & De Lange 2006, p. 509. 4 M. den Admirant, ‘Koningin bij de gratie Gods’,

<www.ecclesianet.nl/koningin+bij+de+gratie+gods>.

5 Hans van den Bergh, ‘Ration versus sentiment’ in: H. van den Bergh e.a. (red.), De republiek der Nederlanden, Amsterdam: De Bezige Bij 1998, p. 21. 6 V.d. Bergh 1998, p. 26. 7 Jan Marijnissen, ‘Waarom Nederland een republiek moet worden’, <www.sp.nl/opinies/618/Waarom_ Nederland_een_republiek_moet_worden.html>. 8 V.d. Bergh 1998, p. 21. 9 S.W. Couwenberg: ‘Monarchie of Republiek’,

Civis Mundi 1981, p. 39.

10 ‘Máxima blijft populairste lid Koninklijk Huis’,

<www.elsevier.nl/nieuws/laatste_24_uur/artikel/asp/ artnr/ 203682/index.html+voorstanders+monarchie+ %25+procent+elsevier&hl=nl&ct=clnk&cd=1&gl=nl>.

11 V.d. Bergh 1998, p. 38. 12 Erik van Ree, ‘Het onderwerpingssprookje van Oranje’ in: H. van den Bergh e.a. (red.), De republiek der Nederlanden, Amsterdam: De Bezige Bij 1998, p. 53. 13 Couwenberg 1981, p. 49. 14 L. van Oirschot, J. Slot & W. Bosveld, ‘Republiek of monarchie?’, <www.os.amsterdam.nl/pdf/2008_ rapport_republiek_of_monarchie.pdf>. 15 Elzinga & De Lange 2006, p. 481.

Ontwikkel je talent

Er uit halen wat er in zit, dus optimaal presteren. Voor onze klanten doen we dat al meer dan 30 jaar en juist daardoor kunnen we onze dienstverlening naar een steeds hoger niveau brengen en behoren we inmiddels tot de top-30 van advocatenkantoren. Dat merk je ook als je bij ons in dienst komt. Je leert je vak steeds beter beheersen en je krijgt van ons de steun om je talent volledig te ontplooien. Daarvoor werken we intensief samen in secties en teams. Leergierig, gedreven en altijd klantgericht. Zo ondersteunen we elkaar,

vullen we elkaar aan en houden we elkaar scherp. En dat alles in een prettige informele sfeer. Regelmatig zoeken we stagiaires en (beginnend) advocaten, maar we bieden ook de mogelijkheid van een meeloopstage van een dag,

of een week, of een studentenstage van 6 à 8 weken. Wil je onze deskundige begeleiding ervaren, je talent verder ontwikkelen en groeien in onze boeiende en ambitieuze organisatie? Kijk dan eens op onze site onder ‘Werken bij’ of neem vrijblijvend contact op met onze HR manager Daniëlle de Wilde.

St. Canisiussingel 19f 6511 TE Nijmegen T +31 243 810 810 F +31 243 810 820 info@poelmannvandenbroek.nl w w w . p o e l m a n n v a n d e n b r o e k . n l

PVV-leider Geert Wilders mag de Koran vergelijken met Mein Kampf, Mohammed een barbaar noemen en de islam fascistisch. De voorzieningenrechter bepaalde dit in april van dit jaar in een kort geding dat de Nederlands Islamitische Federatie (NIF) tegen Wilders had aangespannen.1 Het Openbaar Ministerie heeft onlangs doen besluiten om van vervolging van deze politicus af te zien. Deze ontwikkelingen lijken een recht om te beledigen te impliceren.2

Wilders weet sinds het jaar 2007 de publieke aan-

wegens het aanzetten tot haat en discriminatie.5 Het

dacht vast te houden met zijn aanval op de Koran,

OM heeft de beslissing over de uitlatingen en de film

Door Jorien Piël

Recht om te beledigen?

zijn kwetsende en grievende uitlatingen jegens

van Wilders mede gebaseerd op het advies van Lan-

moslims en met de veelbesproken film ‘Fitna’ over

delijk Expertise Centrum Discriminatie (hierna: LECD).

JFV In Casu - september 2008 -

Redactioneel

de Koran. Op ‘Fitna’, waarmee Wilders doelbewust

Dit centrum is sinds 1998 ondergebracht bij het OM in

zo provocerend mogelijk zijn politieke opvattingen

Amsterdam. Het OM heeft zich georiënteerd op natio-

wilde uitdragen, is in Nederland beheerst gerea-

nale en Europese regelgeving. Bij de beoordeling van

geerd. Velen deden aangifte, maar over de ernst van

de strafbaarheid op basis van de discriminatieartike-

hun bezwaren kan men van mening verschillen.3 Het

len let het OM op de woordelijke uitlating, de uitlating

Openbaar Ministerie (hierna: OM) kwam op 30 juni

in haar context en de mate van grievendheid van de

2008 met het bericht Wilders niet te zullen vervol-

uitlating. Een uitlating is alleen dan strafbaar als deze

gen voor zijn kwetsende uitlatingen in de media en

objectief gezien discriminerend is.

in zijn film. Al eerder oordeelde de kortgedingrechter in Den Haag dat Geert Wilders niet oproept tot

Wilders is politicus en deed zijn uitlatingen in het

haat of geweld tegen moslims.4 Nu rijst de vraag:

kader van het publieke debat over de islam. Het Eu-

“Hoe ver reikt de vrijheid van meningsuiting van par-

ropese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna:

lementariërs vandaag de dag?”

EHRM) besliste dat in het maatschappelijke debat veel ruimte moet zijn om stevige uitlatingen te

In dit artikel wordt eerst de beslissing van het OM

doen. Uitlatingen gedaan in het maatschappelijk

toegelicht. Vervolgens wordt inhoudelijk op de be-

debat mogen niet onnodig grievend zijn, niet meer

staande weten regelgeving omtrent de vrijheid van

grievend dan door de inhoud van het debat ge-

meningsuiting ingegaan. Daarna wordt de kwestie

rechtvaardigd is. Het OM volgt daarin dezelfde lijn

bekeken in het licht van de parlementaire geschie-

als de voorzieningenrechter die eerder dit jaar uit-

denis. Ten slotte wordt nagaan wat de recente

spraak deed in het kort geding. “De uitlatingen van

ontwikkelingen betekenen voor de inhoud van het

gedaagde houden rechtstreeks verband met diens

maatschappelijke debat.

politieke opvattingen. Zij zijn als zodanig voor hem

Het oordeel van het OM nader toegelicht

positie van de islam in Nederland, de oorzaken van

Het OM is van oordeel dat de uitlatingen van de heer

moslimextremisme en integratievraagstukken.”

van betekenis in het maatschappelijk debat over de

Wilders in de media en zijn film ‘Fitna’ niet strafbaar zijn. Hij zal om deze reden niet worden vervolgd.

Een politicus moet ook buiten de Tweede Kamer,

Dat uitlatingen kwetsend en grievend zijn voor een

zo nodig met scherpte, zijn standpunt naar voren

groot aantal moslims, betekent nog niet dat deze

kunnen brengen. De rechter voegde daar nog aan

zonder meer strafbaar zijn. Een aantal uitlatingen

toe dat een algemeen verbod tot het doen van uitla-

is weliswaar beledigend voor moslims, maar die

tingen veel te ver gaat. Dat zou neerkomen op pre-

uitlatingen zijn gedaan binnen de context van het

ventieve censuur. Het OM beoordeelt eveneens de

maatschappelijk debat. Dat ontneemt aan de uit-

kritiek die Wilders levert op de islam om te bezien of

latingen haar strafbaar karakter. Het OM heeft ge-

sprake is van strijd met het discriminatieverbod. Het

oordeeld dat ook geen sprake is van strafbaarheid

discriminatieverbod is neergelegd in artikel 1 Grond- @

wet (hierna: Gw) en artikel 14 Europees Verdrag voor de Rechten van

heden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of

de Mens (hierna: EVRM). Kritiek op een godsdienst valt onder het dis-

de goede zeden, de bescherming van de goede naam of de rechten

criminatieverbod indien hierbij tevens beledigende conclusies worden

van anderen, om de verspreiding van vertrouwelijke mededelingen

getrokken over de aanhangers van de godsdienst. Nu van dit laatste

te voorkomen of om het gezag en de onpartijdigheid van de rechter-

geen sprake was, kan men niet van strijd met het discriminatieverbod

lijke macht te waarborgen.”

spreken. Het OM meende tot slot dat ook van haatzaaiing geen sprake was nu de uitlatingen niet op een opruiende wijze voor een tweedeling

De uitingsvrijheid is een grondrechtelijke pijler van de democratie,

tussen moslims en de Nederlandse samenleving hebben gezorgd.

maar is niet onbeperkt. De voorwaarden waaronder zij beperkt mag

De uitingsvrijheid

mee dat in een situatie van conflicterende belangen de aanspraak die

worden, zijn opgesomd in artikel 10 lid 2 EVRM. Dit tweede lid brengt Om een beter inzicht te verkrijgen in de redenering van het OM wordt de

iemand op de uitingsvrijheid maakt, moet worden afgewogen tegen

bestaande weten regelgeving omtrent de vrijheid van meningsuiting

een ander legitiem belang. In een dergelijke situatie is het niet zo dat

onder de loep genomen. De vrijheid van meningsuiting behoort tot de

de aanspraak op vrijheid van meningsuiting per se voorrang krijgt. De inhoud van het tweede lid is ook wel te zien als een toetsingsmodel.

de vrijheid van burgers om hun mening uit te dragen als de vrijheid om

Op grond van dit model moet in concrete gevallen worden nagegaan

JFV In Casu - september 2008 -

kernwaarden van een samenleving als de Nederlandse. Zij omvat zowel

“Een politicus moet ook buiten de Tweede Kamer, zo nodig met scherpte, zijn standpunt naar voren kunnen brengen.”

informatie te ontvangen en te verspreiden. De nadruk in dit artikel ligt op

of zich een beperking van de uitingsvrijheid voordoet. Deze beperking

het uiten en verspreiden van opvattingen. De vrijheid van meningsuiting

moet voorzien zijn bij wet en moet de genoemde belangen bescher-

of kortweg uitingsvrijheid valt op een gegeven moment buiten het bereik

men die daartoe noodzakelijk zijn in een democratische samenleving.

van de overheid. Een recht op vrijheid van meningsuiting is verankerd

In bestaande jurisprudentie van het EHRM wordt vooropgesteld dat

in de Grondwet en in twee verdragen, het EVRM en het Internationale

voor bepaalde burgers mogelijk grievende of choquerende uitlatingen

Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (hierna:IVBPR). Het

op zichzelf geen beletsel zijn voor het genot van het recht op vrijheid

gaat daarbij om respectievelijk artikel 7 Gw, artikel 10 EVRM en artikel 19

van meningsuiting, ook niet indien een godsdienst onderwerp is van

IVBPR.6 Het uitgangspunt van het recht op vrijheid van meningsuiting is

scherpe kritiek.7 8

neergelegd en omschreven in artikel 10 lid 1 EVRM. Sinds Handyside9 en Sunday Times10 is vaste rechtspraak van het

Art. 10 EVRM luidt:

EHRM dat een inbreuk op de uitingsvrijheid alleen is toegelaten, in-

1. Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting. Dit recht omvat

dien een dergelijke inbreuk niet alleen naar de tekst van artikel 10

de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen

lid 2 EVRM vanwege een daar genoemd belang noodzakelijk is in een

of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zonder inmenging

democratische samenleving, maar er bovendien sprake is van een

van enig openbaar gezag en ongeacht grenzen (..)”

dringende maatschappelijke behoefte (in de bekende Engelstalige

2. Daar de uitoefening van deze vrijheden plichten en verantwoor-

woorden van het hof: “a pressing social need”). In deze kwestie rond-

delijkheden met zich brengt, kan zij worden onderworpen aan be-

om Wilders draait het er juridisch gezien om of er een zogenaamde

paalde formaliteiten, voorwaarden, beperkingen of sancties, die bij

“pressing social need” bestaat om Wilders te vervolgen.

wet zijn voorzien en die in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de nationale veiligheid, territoriale

Dit open criterium, ontleend aan het EVRM, schrijft voor dat beper-

integriteit of openbare veiligheid, het voorkomen van wanordelijk-

king van de vrijheid van meningsuiting alleen is toegestaan bij een

“zwaarwegend maatschappelijk belang”. De ernst van het feit en de

Geert Wilders hebben gedaan wegens discriminatie of aanzetten tot haat,

mate waarin de rechtsorde erdoor geschokt is, geven daarbij de door-

stappen naar het gerechtshof in Amsterdam. Zij zijn het er niet mee eens

slag. Dit geeft dus beoordelingsvrijheid aan de lidstaat. Het debat in

dat het OM Wilders niet vervolgt voor zijn film Fitna. Antiracismeorganisa-

Nederland loopt zo hoog op dat Wilders zich van het OM mag uitdruk-

tie Nederland Bekent Kleur en advocate Els Lucas uit Lelystad kondigden

ken zoals hij heeft gedaan. In de afweging die het OM maakt, wint

aan een zogenoemde artikel-12-procedure te beginnen. Artikel 12 van het

het spreekrecht van de parlementariër het klaarblijkelijk van het recht

Wetboek van Strafvordering maakt het voor belanghebbenden mogelijk

van anderen om door de strafrechter te worden beschermd in (bijvoor-

beklag te doen bij het gerechtshof, indien een officier van justitie besluit

beeld) hun religieuze gevoelens.

om niet tot vervolging over te gaan. De aangevers hopen met deze procedure het gerechtshof zover te krijgen dat het opdracht geeft aan het OM

De kwestie rondom Wilders bezien vanuit een parlementair historisch perspectief

Wilders alsnog te vervolgen.13 Kortom: het debat rondom de zaak Wilders ligt nog lang niet stil, en dat is maar goed ook.

De beslissing van het Openbaar Ministerie om van vervolging van de parlementariër Wilders af te zien is historisch gezien opmerkelijk te noemen. Nog in de jaren negentig werden parlementariërs voor grievende uitspraken vervolgd. Zo kreeg de omstreden extreem rechtse politicus Janmaat van de Centrum Democraten (hierna: CD) een hele

reeks strafzaken te verduren wegens zijn uitlatingen als: “eigen volk eerst” en “vol is vol”. Hij werd in de meeste gevallen vrijgesproken,

JFV In Casu - september 2008 -

maar werd toch nog tweemaal veroordeeld wegens discriminatie.11 Wat circa tien jaar geleden nog voor discriminatie doorging kan nu openlijk worden verkondigd. In de beslissing van het OM ontbreekt echter een onderbouwing waarom een vervolging toen nodig werd gevonden en dit nu ongewenst is.

Conclusie We kunnen vaststellen dat de maatstaven die door het OM worden aangelegd mee bewegen met de tijd. Het OM voert aan dat er in het publieke debat veel ruimte moet zijn om stevige, zelfs schokkende en grievende uitlatingen te doen. Het politieke debat moet vrijuit gevoerd kunnen worden. Niet alleen in het parlement, waar politici immuniteit

1 http://www.rechtspraak.nl/Gerechten/Rechtbanken/

genieten voor wat ze zeggen, maar ook daarbuiten. Het OM legt met

s-Gravenhage/Actualiteiten/Vorderingen+NIF+in+kort

recht en reden een zwaar accent op de voor een democratie zo funda-

+geding+tegen+Geert+Wilders+afgewezen.htm

mentele vrijheid van meningsuiting.

2 http://www.om.nl/_nieuws/33558/. 3 NRC Handelsblad, 1 juli 2008.

Deze grote vrijheid brengt een grote verantwoordelijkheid met zich

4 Rechtbank ’s-Gravenhage 2008, 7 april 2008,

mee en vraagt van de deelnemers aan het debat respect voor elkaars

opvattingen, ideeën en levensbeschouwing. Ook de bescherming van

5 http://www.om.nl/_nieuws/33558/.

de menselijke waardigheid is fundamenteel voor het functioneren van

6 C.P.L. van Woensel, Merk, God en verbod. Oneigenlijk

LJ BC8732.

een democratische samenleving. Het OM bestempelt de uitlatingen van

gebruik en monopolisering van tekens met een grote

Wilders over de islam en de koran tot kritiek op een godsdienst, welke

symbolische waarde, Amstelveen: deLex 2007, p. 13-14.

de aanhangers onberoerd zou laten.

EHRM 31 januari 2006, NJ 2007, 200.

8 A.W. Hins, Mediarecht, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007 Afgevraagd kan worden waar deze juridische precisie toe dient. Immers, als Wilders al enkel zijn kritiek zou richten op de islam als godsdienst, dan nog valt deze kritiek niet los te zien van zijn voorstel de grenzen voor moslimimmigranten te sluiten en de bouw van nieuwe moskeeën te verbieden. De politicus deed deze voorstellen onder het motto ’ik

(katern), p. 5520. 9 EHRM 7 december 1976, NJ 1978, 236, r.ov. 48-50 (Handyside). 10 EHRM 26 april 1979, NJ 1980, 146, r.ov. 59 en 62 (Sunday Times).

heb genoeg van de islam in Nederland’.12

11 http://www.volkskrant.nl/binnenland/article1038574.

De afweging van het OM zal wel eens voorbij kunnen gaan aan de ef-

12 http://www.volkskrant.nl/binnenland/article451338.

ece/Vervolgde_politici_van_Janmaat_tot_Joekes fecten van deze beslissing op langere termijn. Niet alleen immigranten, maar ook opgroeiende generaties zullen leren dat het normaal, althans geoorloofd is dat een politicus stelselmatig zo heftig ageert tegen het geloof van een bevolkingsgroep. Een norm als deze zal de democratische cultuur aantasten. Diverse personen en organisaties die aangifte tegen

ece/Genoeg_is_genoeg_verbied_de_Koran 13 http://www.nu.nl/news/1634489/11/rss/Wilders_ niet_vervolgd_voor_Fitna.html

DIT IS EEN ADVERTENTIE VAN HOUTHOFF BURUMA. ER ZIJN BETERE MANIEREN OM ONS TE lEREN kENNEN.

We zoeken studenten met talent en ambitie. Mensen die nieuwsgierig zijn, maar ook in het bezit van een gezonde dosis scepsis. Mensen die zich dus niet door een advertentie laten leiden. Maar die wel openstaan voor een gesprek. Ben jij zo iemand? Bel dan Floor Tordoir (020 605 62 60) of Hester Swane (020 605 62 53).

www.hetechtewerk.com

Via internet, mobiele telefoons en andere nieuwe technologieën worden steeds meer gegevens van mensen gegenereerd en opgeslagen. Voor politie en justitie betekent dit extra mogelijkheden om de criminaliteit te bestrijden. Deze technologische ontwikkelingen worden dan ook aangegrepen om bevoegdheden uit te breiden en organisaties te verplichten gegevens op te slaan. Dit heeft tot gevolg dat een grote hoeveelheid aan data is ontstaan, waarbij het nog maar de vraag is of hier efficiënt gebruik van gemaakt wordt. 27

Door Klaas Jelle de Jong

Nederland controlestaat?

Eerst zal de situatie vanaf de jaren zestig aan bod

Voordat ingegaan wordt op ontwikkelingen vanaf

komen. Daarna zullen maatregelen en bevoegdheids-

de jaren negentig, is het noodzakelijk om stil te

uitbreidingen vanaf de negentiger jaren besproken

staan bij de ontstane privacywetgeving. De Wet per-

worden die tot gevolg hebben dat veel data wordt

soonsregistraties uit 1988 werd vervangen door de

gegenereerd. Tot slot, leiden deze ontwikkelingen

Wet bescherming persoonsgegevens in 2001. Deze

tot een efficiëntere en doelmatiger opsporing en wat

privacywetten bevatten uitzonderingsbepalingen

voor invloed dit heeft op de gevolgen voor de privacy.

die het voor politie en justitie mogelijk maken om

JFV In Casu - september 2008 -

Redactioneel

over persoonsgegevens te beschikken. Er zou bij-

De toename van controle

voorbeeld sprake moeten zijn van strafbare feiten

In het rapport ‘Van privacyparadijs tot controlestaat’

die voorkomen, opgespoord en vervolgd kunnen

geeft het Rathenau instituut1 een overzicht van tech-

worden. Zouden deze bepalingen niet bestaan,

nologische ontwikkelingen weer die voor de wetge-

dan kunnen politie en justitie niet of slechts met

ver aanleiding zijn bevoegdheden van politie en jus-

vrijwillige medewerking van de gegevenshouder,

titie uit te breiden.2 Vanaf de zestiger jaren hadden

bijvoorbeeld een telefoon- of internetprovider, over

politie en justitie vooral beschikking over traditio-

deze gegevens beschikken. Kenmerkend aan deze

nele bevoegdheden zoals huiszoeking en observa-

privacywetgeving is dat de gegevenshouder bepaalt

tie. Toen onrust ontstond over te koop aangeboden

welke gegevens worden verstrekt. Door toenemen-

richtmicrofoons die geluid een miljoen keer kunnen

de technologieën ontstaat nieuwe wetgeving die

versterken, was dit voor de wetgever aanleiding

ervoor zorgt dat politie en justitie bepalen welke ge-

om de eerste wet ter bescherming van de privacy

gevens ze willen vorderen, terwijl deze keuze voor-

in het leven te roepen.3 Tevens werd het afluiste-

heen toekwam aan de gegevenshouder.

ren van gesprekken en telefonie strafbaar gesteld. Begin jaren zeventig kreeg justitie de bevoegdheid

Vanaf de jaren negentig is het gebruik van mobiele

telefoongesprekken af te tappen en op te nemen,

telefonie en internet sterk toegenomen. Doordat

onder de voorwaarde dat het vermoeden bestond

communicatie voorheen vooral via de vaste tele-

dat de verdachte aan de communicatie deelnam.4

foonlijn liep, was de wetgever nu genoodzaakt

Omdat de wetgever deze opsporingsmethode als

nieuwe wetgeving te ontwikkelen. Deze wetgeving

een bevoegdheid ervoer die “bijzonder diep ingrijpt

had tot doel bevoegdheden te creëren voor politie

in de persoonlijke levenssfeer”, mocht deze alleen

en justitie zodat effectieve opsporing kon worden

terughoudend worden toegepast. Verwacht werd

gewaarborgd. Aan bod zal komen welke wetgeving

dat deze geen veelvuldige toepassing zou vinden.

hier onder andere aan heeft bijgedragen en of dit

In de jaren zeventig en begin jaren tachtig vormde

ook daadwerkelijk tot een effectieve opsporing

de privacy van burgers nog een belangrijke reden

heeft geleid. De nadruk wordt gelegd op de ver-

om vergaande bevoegdheden af te wijzen. Vanaf

plichting dat netwerken aftapbaar moeten worden

midden jaren tachtig tot begin jaren negentig veran-

en gegevens moeten worden opgeslagen. Het reikt

derde deze mentaliteit en leek men minder waarde

te ver om alle maatregelen te noemen, er zal dus

te hechten aan het privacybelang.

ten slotte worden volstaan met een weergave van

De essentie hiervan is dat lidstaten elkaar informatie moeten verschaffen over rekeningen, rekeningnummers en transacties van personen tegen wie een strafrechtelijk onderzoek is ingesteld. Deze wet regelt, net zoals de Wet vorderen gegevens telecommunicatie, dat de

“Nederland kent na Italië het hoogste aantal telefoontaps van Europa en de Verenigde Staten.”

wettelijke basis verandert waardoor niet langer de gegevenshouder bepaalt of informatie verstrekt zal worden, maar de opsporingsambtenaar. Mede hierdoor krijgen opsporingsdiensten in toenemende mate de beschikking over gegevens die voor andere doeleinden zijn verzameld.

Nut en noodzaak Zoals besproken heeft de wetgever de afgelopen jaren maatregelen getroffen die informatie toegankelijker moeten maken en opslag veilig stelt. Voor politie en justitie heeft dit een berg aan data opgeleverd waar veel gebruik van wordt gemaakt. De vraag rijst dan, dragen deze maatregelen bij tot een effectieve en doelmatige opsporing? In de praktijk is weinig te merken van de terughoudendheid van de wetgever uit de jaren zestig. Ervoer de wetgever het aftappen toen nog

tendens ontstond dat staatsbedrijven moesten worden geprivatiseerd,

dels wordt van deze mogelijkheid op grote schaal gebruik gemaakt. Uit

kreeg justitie moeilijker dan voorheen toegang tot deze netwerken. Dit

onderzoek blijkt dat Nederland na Italië het hoogste aantal telefoon-

had tot gevolg dat in 1994 telecomaanbieders werden verplicht hun net-

taps kent van Europa en de Verenigde Staten.10 Op last van politie en

werken aftapbaar te maken.5 Deze verplichting is in 1998 doorgetrokken

justitie wordt alleen al 62 taps geplaatst per 100.000 inwoners. Ter ver-

als ‘bijzonder diep ingrijpend in de persoonlijke levenssfeer’, inmid-

naar alle vormen van telecommunicatie.6 Sinds 2001 geldt ze ook voor

gelijking, in Zwitserland zijn dat er 33. Cijfers van inlichtingendiensten

JFV In Casu - september 2008 -

trends. Toen naast de opmars van nieuwe technologieën ook nog de

internetaanbieders.7 In 2004 is de Wet vorderen gegevens telecommu-

zijn niet bekend, dus die komen daar nog bij op. Volgens deskundigen

nicatie tot stand gekomen, die tot gevolg heeft gehad dat nu expliciet is

hoort Nederland dan ook tot de Europese landen met de meeste af-

opgenomen dat alle aanbieders verplicht zijn gehoor te geven aan be-

luistercapaciteit en hebben Nederlanders honderd keer meer kans om

velen van politie, justitie en veiligheidsdiensten.8 In deze wet is ook de

afgetapt te worden dan Amerikanen.11 Daarnaast worden de wettelijke

verplichting ontstaan dat verkeersgegevens moeten worden overhan-

waarborgen rondom het tappen massaal genegeerd. Justitie is namelijk

digd. Dit zijn bijvoorbeeld namen, nummers, de locatie van de mobiele

verplicht om degene die wordt afgetapt naderhand te informeren, de

telefoon, ontvangen oproepen, e-mailadressen en bezochte websites.

zogeheten notificatieplicht. Naast het hoge aantal taps, doorzochten

Zoals eerder besproken konden aanbieders op basis van de Wet regi-

rechercheurs in 2006 75 procent meer bestanden dan het jaar ervoor

stratie persoonsgegevens zelf beslissen welke gegevens zouden wor-

en neemt de aanvraag van gegevens bij providers door politie en justi-

den verstrekt. De belangenafweging berustte dus bij de gegevenshou-

tie gestaag toe. De politie houdt rekening met een jaarlijkse groei met

der. De voornoemde wet heeft hier korte metten mee gemaakt en nu

een factor anderhalf tot twee.12 De Rijksdienst voor Wegverkeer levert

berust deze belangenafweging bij de verzoekende justitiële autoriteit. In 2006 is de Europese Richtlijn Dataretentie tot stand gekomen. De richtlijn regelt dat lidstaten wetgeving moeten creëren of harmoniseren die providers verplicht stelt om verkeersgegevens van hun klanten een half jaar tot twee jaar op te slaan. Het doel van deze richtlijn is dat het voor politie en justitie makkelijker moet worden om gegevens te vorderen. Aangezien een richtlijn beoordelingsvrijheid bevat, ging de Tweede kamer onlangs akkoord met een termijn van een jaar. Bezien vanuit het Europese kader zullen alleen al internetproviders in de lidstaten verkeersgegevens van 146 miljoen gebruikers moeten opslaan van de in totaal 325 miljoen Europese inwoners.9

Trends Andere trends die zich voordoen is de Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden uit 2000. De wet ontneemt de voorwaarde dat bij het aftappen de verdachte zelf moet deelnemen aan de communicatie. Het onderzoek wordt dus steeds vaker uitgebreid tot personen op wie zelf geen verdenking rust en niet-verdachte burgers komen sneller in beeld dan voorheen. Tevens is in deze wet expliciet bepaald dat de Officier van Justitie kan bepalen wanneer bijzondere bevoegdheden worden gebruikt, zoals afluisteren, tappen en opnemen. Voorheen lag deze bevoegdheid nog bij de rechter-commissaris. In 2001 is de Wet vorderen gegevens financiële sector tot stand gekomen welke voortvloeit uit het protocol van de Europese Unie.

jaarlijks ruim 154 miljoen keer gegevens uit het kentekenregister aan

inbreuk gemakkelijker. “Is een steen uit de muur van privacy gewrikt,

partijen uit het veiligheidsdomein, zoals politie, justitie en veiligheids-

dan is het eenvoudiger om een volgende los te halen, het is een sub-

diensten.13 In 2007 verscheen het rapport ‘Data voor daadkracht’.14 De

tiel en sluipend proces.”22

commissie deed onderzoek op het gebied van terreurbestrijding en dataopslag. De daaruit afkomstige cijfers geven een indicatie over het nut

Conclusie

van deze ontwikkelingen. Een van de conclusies die de commissie trok,

Was Nederland tot midden jaren tachtig een privacyparadijs waarbij

was dat “inlichtingen- en opsporingswerk weinig samenhangend en on-

terughoudendheid de norm was, door toenemende maatregelen zoals

voldoende effectief is en dat vrijwel geen aandacht besteed wordt aan

de bewaarplicht, waarvan de effectiviteit en doelmatigheid niet vast-

de doelmatigheid. Het gevolg hiervan is dat verbanden over het hoofd

staat, kan dat niet gezegd worden. Om te voorkomen dat de tendens

worden gezien en de kansen in de strijd tegen criminaliteit en terrorisme

doorgaat tot het alsmaar uitbreiden van het opsporingsarsenaal, zou

worden gemist.”15 Een voorbeeld van inefficiënt gebruik van informatie

de aandacht gericht moeten zijn op efficiënte opsporing met een mini-

kwam tot uiting bij de moord op Theo van Gogh. Al voor de moord was

male inbreuk op de privacy. Een speld in een hooiberg wordt niet eer-

Mohammed B. bekend bij politie- en inlichtingendiensten, maar werd

der gevonden door de berg groter te maken, wel door een opsporing

als niet gevaarlijk genoeg beschouwd en dus niet voldoende in de gaten

efficiënter te laten verlopen met de bestaande bevoegdheden.

gehouden. Vanuit het Europees kader bezien waren ook de daders van aanslagen in Madrid en Londen al bekend bij de inlichtingendiensten.16 Uit recent onderzoek blijkt dat van de 43 aanslagen of pogingen daartoe in West-Europa, de daders ook al bekend waren.17 Er was dus geen ge-

1 Het Rathenau instituut is een onafhankelijke organisatie die zich bezighoudt met vraagstukken

brek aan informatie, maar de juiste conclusies werden niet getrokken.

op het snijvlak van wetenschap en technologie en De commissie constateert tevens dat het “het aantal aanvragen on-

samenleving.

van ondoelmatigheid is te zien in de bankwereld. De Wet melding

controlestaat?’, p. 21-37, 2007.

ongebruikelijke transacties bepaalt dat potentieel verdachte overboe-

3 Wet van 7 april 1971, Stb.1971, 180.

kingen gemeld moeten worden aan justitie. In de praktijk komen van

4 Art. 125g Wetboek van Strafvordering

de 180.000 jaarlijkse meldingen 130 zaken bij de strafrechter terecht.

5 Wet van 16 juni 1994, Stb. 1994, 628 en Wet van 23

Dat is minder dan 0,01 procent en kost de banken jaarlijks 320 miljoen

november 1995, Stb.1995, 594.

euro.18 De commissie oordeelt ook niet anders dan dat “de stijging van

6 Wet van 19 oktober 1998, Stb. 1998, 610.

het aantal gegevens dat wordt ingewonnen, veel groter is dan de stij-

7 http://www.xs4all.nl/nieuws/pdf/XS4ALLdagvaarding.pdf

ging van het aantal opgeloste misdrijven.” Het Wetenschappelijk bu-

reau van het Ministerie van Justitie erkent zelfs dat het aantal opgehel-

9 http://advertising.microsoft.com/belux/nl/

derde misdrijven is gedaald.19 Bevoegdheidsuitbreidingen resulteren dus niet per definitie in een effectievere opsporing en een veiliger samenleving. Dit beeld wordt ook bevestigd door de Officier van Justitie van het landelijk parket. Hij geeft aan dat een gebrek aan bevoegdheden de afgelopen jaren geen zaken had geschaad.20 De bevoegdheden

Wet vorderen telecommunicatie, Stb.2004, 105. Onderzoek/Socio

10 Max Planck Institut en tapcijfers Nederland,1998 en http://www.bof.nl/docs/aftapbrief.gif 11 http://www.nu.nl/news/1561217/1205/Nederlandse_ taptoestanden.html

die voorheen bestonden, hadden dus tot hetzelfde resultaat geleid.

12 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’,

Gevolgen voor de privacy

13 Rapport van de Adviescommissie Informatiestromen

Automatisering Gids, 2007. Zoals eerder aan bod kwam, hebben de toenemende bevoegdheden

Veiligheid, ‘Data voor daadkracht: Den Haag: BZK,

en maatregelen niet een veiliger samenleving tot gevolg. Bevoegd-

p.100, 2007.

heidsuitbreidingen kunnen wel vergaande gevolgen hebben voor de grondrechten en privacy van burgers. De voornoemde commissie concludeert dat “opsporingsdiensten door toenemende bevoegdheden en nieuwe technologie, inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van mensen. Het is de vraag of daarbij de juiste balans wordt gehandhaafd tussen de inbreuk op de levenssfeer van verdachte personen en van niet-verdachte personen.”21 Deze ontwikkelingen leiden maar in beperkte mate tot maatschappelijke discussie. Vaak zijn politici geneigd te verwijzen naar uitkomsten van publieksonderzoeken, waaruit zou blijken dat burgers weinig moeite hebben met maatregelen,

14 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’, Automatisering Gids, 2007, p.99 15 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’, Automatisering Gids, 2007, p.99 16 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’, Automatisering Gids, 2007, p.17, 18 17 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’, Automatisering Gids, 2007, p.18 18 ‘Digitale opsporing komt capaciteit te kort’, Automatisering Gids, 2007, p.47

zolang dit hun veiligheid maar ten goede komt. Toch klopt deze con-

19 Rapport van het Wetenschappelijk onderzoeks-

statering niet. Op www.stemwijzer.nl waren van de vijf miljoen bezoe-

en documentatiecentrum, ‘Criminaliteit en

kers slechts 43 procent het eens met de stelling “het bestrijden van terrorisme is belangrijker dan de persoonlijke vrijheid en privacy van burgers.” Ook nadat de ov-chipcard gekraakt was, gaf 77 procent aan het eens te zijn met de stelling “onze privacy is in gevaar.” Mensen hechten dus wel degelijk aan privacy. Een afzonderlijke maatregel wordt door de burger vaak nog als aanvaardbaar ervaren, echter de optelsom van maatregelen kan, zeker op lange termijn, grotere gevolgen hebben dan die maatregelen afzonderlijk doen vermoeden. Elke inbreuk op de privacy, gerechtvaardigd of niet, maakt elke volgende

rechtshandhaving’ p.110, 2007. 20 ‘Minder privacy, makkelijker straffen’ NRC Handelsblad, 9 september 2007 21 Rapport van de Adviescommissie Informatiestromen Veiligheid, ‘Data voor daadkracht: Den Haag: BZK, p.25 22 Het Rathanau instituut, ‘Van privacyparadijs tot controlestaat?’, p. 65, 2007.

2 Het Rathanau instituut, ‘Van privacyparadijs tot

JFV In Casu - september 2008 -

doelmatig is door de ongecontroleerde groei ervan.” Een voorbeeld

Toewijding. Vraagtekens zetten. Bij vragen én antwoorden. Je kent de regels van de wet. En zet vooral je eigen ideeën er tegenover. Om zo te komen tot nieuwe en betere oplossingen. Dat vormt het verschil tussen vakmanschap en excellence. NautaDutilh zoekt bijzondere mensen. Oorspronkelijk, zelfverzekerd, ondernemend. Pioniers die als het moet recht tegen de gevestigde orde ingaan. Met beide voeten op de grond en soms met de schoenen uit.

Met zulke onconventionele denkers is NautaDutilh al vernieuwend sinds 1724. Hebben we ook jou aan het denken gezet? Neem contact met ons op en ‘smell the success’. Stephanie Hamer (werkstages, studentstages) T. 010 22 40 296 Marieke van den Oever (advocatuur, fiscaliteit) T. 010 22 40 115 Claartje Schrijvers (notariaat) T. 010 22 40 745 E. recruitment@nautadutilh.com of ga naar www.nautadutilh.com

Dedication.

Recentelijk is een onderzoek naar de voorkeur voor het one-tier of het two-tier bestuursmodel gehouden onder bestuurders en commissarissen van Nederlandse ondernemingen. Het onderzoek gaf blijk van ambivalentie waar eensgezindheid gewenst kan zijn. In de huidige vennootschapswetgeving is het dualistische stelsel, ook wel het two-tier model genoemd, de regel. In de praktijk blijkt echter behoefte te bestaan aan het monistisch stelsel, ook wel het one-tier model genoemd. Het recht heeft in zekere zin een dienende taak en moet aan maatschappelijke behoeften voldoen. Een door de minister van Justitie ingediend wetsvoorstel maakt het dan ook mogelijk het monistisch stelsel in te voeren voor Nederlandse vennootschappen. De vraag rijst of dit noodzakelijk is. En wat zijn de verschillen tussen de verschillende bestuursmodellen?

In het Financieele Dagblad werd onlangs bericht over

het bestuur over algemene en uitvoerende bestuur-

de uitkomst van een onderzoek naar de voorkeuren

ders en de aansprakelijkheid van bestuurders op

voor de verhouding tussen bestuur en toezicht.1 Het

grond van onbehoorlijk bestuur. Verder voorziet het

onderzoek is gehouden onder bestuurders en com-

voorstel in een nieuwe regeling voor de gevolgen

missarissen van Nederlandse vennootschappen.

van een tegenstrijdig belang bij de besluitvorming

Uit het door Ernst & Young uitgevoerde onderzoek

van de vennootschap. Minister Ernst Hirsch Ballin

blijkt dat bijna driekwart van de bestuurders van

van Justitie wil op deze wijze het Nederlandse be-

Nederlandse ondernemingen voorstander is van

drijfsleven internationaal aantrekkelijk maken. Met

een strikte scheiding tussen de raad van bestuur en

het voorstel wordt getracht bij te dragen aan de ver-

de raad van commissarissen (hierna: RvC). De com-

groting van de bruikbaarheid van de rechtsvorm van

missarissen delen deze mening echter niet. Slechts

de naamloze vennootschap (hierna: NV) en de be-

de helft van de ondervraagde commissarissen is

sloten vennootschap (hierna: BV) in nationale en in-

van mening dat het huidige dualistische stelsel de

ternationale ondernemingsverhoudingen, aldus de

beste garanties biedt voor goed toezicht door de

memorie van toelichting (hierna: MvT).2 Om te kun-

commissarissen op het bestuur van een onderne-

nen beoordelen of de invoering van het monistische

ming. Ook op bestuurlijk niveau wordt getwijfeld

stelsel wenselijk dan wel noodzakelijk is, is het van

aan het huidige model. Onlangs heeft het minis-

belang de verschillende modellen te belichten.

terie van Justitie een wetsvoorstel voor consultatie aangeboden waarin de keuze voor een monistisch

Het huidige Nederlandse stelsel

of een dualistisch stelsel is vastgelegd. Het wets-

Nederland kent een duaal stelsel van onderne-

voorstel zou, indien tot wet geworden, de Neder-

mingsbestuur. Dit stelsel gaat uit van een aparte

landse vennootschappen de mogelijkheid bieden

RvC naast de raad van bestuur. Bestuur en toezicht

te kiezen tussen een monistisch of een dualistisch

zijn aldus gescheiden. De RvC heeft tot taak het

stelsel van ondernemingsbestuur. Het wetsvoorstel

toezicht houden op het beleid van het bestuur en

maakt keuze mogelijk tenzij de structuurregeling op

de met haar verbonden onderneming; hij staat het

de vennootschap van toepassing is. Het voorstel be-

bestuur met raad ter zijde. In Nederland hebben de

vat regels wat betreft de verdeling van de taken van

meeste beurs- NVâ&#x20AC;&#x2122;s een dergelijke RvC ingesteld. @

Door Luuk Wieringh

JFV In Casu - september 2008 -

Redactioneel

Monisme, dualisme of betere commissarissen?

‘Het onderzoek gaf blijk van ambivalentie waar eensgezindheid gewenst kan zijn’

Een verplichte scheiding tussen bestuur en RvC geldt echter slechts

de bestuurder. Hetzelfde geldt mutatis mutandis voor de bestuurders.

indien de vennootschap onder de structuurregeling valt.3 De wortels

Een duidelijke scheiding van taken en bevoegdheden van alle bestuur-

van het huidige Nederlandse stelsel liggen in een ver verleden. Reeds

ders, dus zowel executives als non-executives, is van vitaal belang om

in het VOC-tijdperk bestond een met de RvC vergelijkbaar orgaan.

het monistische stelsel naar behoren te laten functioneren.

Internationaal

Als voordeel van het dualistische stelsel wordt genoemd de voor exteronafhankelijkheid ten opzichte van bestuurders. Er zijn situaties denk-

nen duidelijkere scheiding tussen uitvoering en toezicht en de grotere

tionaal gezien is het een vreemde eend in de bijt. Enige uitzonderingen als Duitsland Oostenrijk en de Scandinavische landen daargelaten, is

baar waarin toezichthouders zich vrijer uitlaten indien het zaken betreft

JFV In Casu - september 2008 -

Is het hierboven beschreven model in Nederland gebruikelijk, interna-

in de wereld het monistisch stelsel de regel. In met name Angelsak-

die de bestuurders bijzonder raakt, de memorie van toelichting noemt

sische landen is het one-tier model een bekend verschijnsel. In dit

als voorbeeld een besluit over de bezoldiging van de bestuurders.6

monistische bestuursmodel is er geen sprake van een gescheiden toezichthoudend orgaan als de RvC. Het one-tier model kent één orgaan

De praktijk

bestaande uit twee soorten bestuurders. De uitvoerende bestuurders,

In de praktijk blijkt dat het monistische en het dualistische stelsel

die worden aangeduid als executives, en de toezichthoudende be-

convergeren. In de structuurregeling zijn de aan de commissarissen

stuurders, de non-executives. Beide soorten bestuurders hebben zit-

opgedragen taken niet louter toezichthoudend van aard. Enkele van

ting in één orgaan, ook wel aangeduid als de board.

de toebedeelde taken grenzen aan het uitvoerend bestuur, zoals benoeming van bestuur of de goedkeuring van besluiten. De vertegen-

Voor- en nadelen

woordiging van de vennootschap bij tegenstrijdig belang als geregeld

Als voordeel van het monistische stelsel wordt de nauwere samenwer-

in artikel 2:146/256 BW is in feite een bestuurstaak. De wet kent aan

king tussen de commissarissen en bestuurders genoemd. Hierdoor is

de raad van commissarissen niet alleen een toezichthoudende taak

een directer en daardoor beter toezicht mogelijk. Deze nauwere sa-

toe aangezien de raad het bestuur met raad terzijde moet staat. De ta-

menwerking zou door bundeling van ervaring moeten leiden tot beter

ken van een RvC van een Nederlandse vennootschap zijn dus divers.

toezicht en betere besluitvorming en resulteren in een beter beleid. Een tweede argument is de informatievoorziening bij het nemen van

Noodzakelijkheid

besluiten. In het monistische stelsel is de informatievoorziening voor

Nu rest de vraag of de mogelijkheid van een monistisch stelsel nood-

alle bestuurders gelijk, alle bestuurders hebben zitting in hetzelfde

zakelijk is voor het Nederlandse vennootschapsrecht. Op dit moment

orgaan en vergaderen gezamenlijk. Voorts ontvangen alle bestuurders

is een dergelijke monistische bestuursstructuur niet mogelijk in een

de informatie op hetzelfde moment, namelijk nog voor dat er moet

zuiver Nederlandse vennootschap. Om Nederland aantrekkelijk te

worden besloten door het bestuursorgaan. In het dualistische model

houden voor het internationale bedrijfsleven zou het Nederlandse

vergaderen de bestuurders en de commissarissen apart. Dit geschei-

vennootschapsrecht de mogelijkheid van een monistisch stelsel moe-

den vergaderen kan als gevolg hebben dat de commissarissen over

ten bieden. Althans die mening is de minister van Justitie toegedaan.

minder informatie beschikken dan wenselijk is voor het naar behoren

Sinds 8 oktober 2004 kan binnen de Europese Unie een Europese

uitvoeren van hun taak. Dat dit een belangrijk argument is blijkt uit

Vennootschap (hierna: SE) worden opgericht. Voor een SE geldt een

de opvattingen van verschillende commissarissen dat een gebrek aan

keuzemogelijkheid voor een one-tier of een two-tier systeem, hiermee

informatie zeer problematisch is voor een goede taakuitoefening.4

is de mogelijkheid voor een Nederlandse SE met monistisch bestuurssysteem geschapen.7 Ook bepaalt het Europese Hof van Justitie in de

Een nadeel van een monistisch stelsel is het verhoogde risico

arresten Centros8 en Inspire Art9 dat het recht op vrije vestiging zoals

op groupthink en de mogelijkheid van vermenging van de taken.

dit te vinden is in het EG-verdrag ook geldt voor vennootschappen.10

Groupthink is een psychosociaal fenomeen waarbij besluitvorming binnen een groep in negatieve zin wordt beïnvloed door groepsproces-

Door deze arresten is de mogelijkheid om buitenlandse vennoot-

sen. De groep richt zich meer op het bereiken van consensus en eens-

schapsvormen te gebruiken voor activiteiten in het eigen land toe-

gezindheid dan op het kritisch beoordelen van te nemen besluiten.5

genomen. In de visie van het Europese Hof van Justitie wordt een

Ook bestaat het risico dat de commissaris zich op een zeker moment

vennootschap die is opgericht naar het recht van een bepaald land

meer bestuurder dan toezichthouder waant door de nauwere betrok-

beheerst door dat recht, ongeacht de statutaire zetel van de vennoot-

kenheid. Daarmee neemt de toezichthouder plaats op de stoel van

schap. De Europese lidstaten mogen dit vrije verkeer in beginsel niet

belemmeren. Ook hier wordt de mogelijkheid geschapen het monisti-

doende is om Nederlandse vennootschappen voor buitenlandse on-

sche stelsel toe te passen. Voorts blijkt de competitie van rechtsstel-

dernemingen aantrekkelijker te maken, onderzoek toont immers aan

sels slechts te werken indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan,

dat een aantrekkelijk rechtstelsel alleen niet voldoende is. Wat betreft

enkel een aantrekkelijk rechtsstelsel is niet voldoende.11 De belang-

de kwaliteit van het gehouden toezicht zou er theoretisch gezien geen

rijkste voorwaarden zijn dat bedrijven zich volledig vrij en zonder kos-

verschil moeten bestaan tussen het monistische en het dualistische

ten van staat A naar staat B kunnen begeven, dat bedrijven volledig

stelsel, beiden kennen immers uitvoerende bestuurders en toezicht-

geïnformeerd zijn over de verschillen tussen de rechtsstelsels en dat

houders. Wel van belang is het takenpakket van de toezichthouders,

het aantal verschillende rechtsstelsels voldoende groot is.

indien dit louter uit een toezichthoudende taak bestaat en niet gecontamineerd is met allerhande bestuurstaken is het houden van beter

Intrinsieke eigenschappen

toezicht mogelijk. De toezichthouder kan op deze wijze zonder voor-

Wanneer we nu de eigenlijke bestuursstructuren van het monistische

ingenomenheid de handelingen van het bestuur beoordelen. Het lijkt

en het dualistische stelsel abstraheren blijkt dat beide stelsels veel

daarom de voorkeur te genieten om te kijken naar de toezichthouder

gemeen hebben. In beide stelsels is de primaire taak van de toezicht-

als zodanig in plaats van het bestuursmodel waarin hij zich bevindt.

houders, ongeacht of ze worden betiteld als commissaris of als non-

De kwaliteit van een gietstuk hangt nog altijd af van het gebruikte ma-

executive, het houden van toezicht. De aan de toezichthouder opge-

teriaal, niet van de gebruikte mal.

dragen taak zou hiermee in overeenstemming moeten zijn. In het Nederlandse stelsel houdt de commissaris zich echter niet al-

JFV In Casu - september 2008 -

leen bezig met het houden van toezicht, ook het geven van advies behoort tot zijn taak. Deze situatie roept enige vragen op. Wanneer een commissaris adviseert voelt hij zich meer verbonden met de bestuurder die ‘zijn’ beleid uitvoert. De commissaris is immers sterk betrokken bij de besluitvorming aangezien hij zelf advies geeft, dit komt een onafhankelijk toezicht niet ten goede. De belangrijkste taak van de raad van commissarissen is het beoordelen van het functioneren van de raad van bestuur. Hetzelfde geldt voor de non-executives in een monistisch stelsel. Dat persoonlijke eigenschappen en onafhankelijkheid belangrijke punten zijn blijkt ook uit de code Tabaksblat en voornamelijk ‘best practice’ bepaling III.2.2. waarin enkele onafhankelijkheidscriteria staan opgesomd. De Nederlandse corporate governance code, ook wel aangeduid als de code-Tabaksblat, is een gedragscode voor beursgenoteerde ondernemingen. Misschien is niet zozeer het gebruikte bestuursmodel van belang maar de toezichthouder als zodanig. De toezichthouder moet immers in staat zijn tot objectieve beoordeling en moet de besluitvorming

1 Het Financieele Dagblad 16 juni 2008.

kunnen analyseren. Ook moet hij over gevoelige kwesties zonder voor-

2 Kamerstukken 2007-08, 29752, nr. 5, p. 1.

ingenomenheid oordelen. Bij een zodanige taak moeten bijzondere

3 Pitlo/Raaijmakers, Ondernemingsrecht,

eisen worden gesteld wat betreft onafhankelijkheid en objectiviteit.

Bij deze taak zijn handelingen van bestuur en advisering met betrek-

4 J. Schoenmakers, ‘Commissarissen onder vuur’,

Kluwer 2006, p. 404.

king tot besluiten die vervolgens zelf moeten worden beoordeeld een

ongerijmdheid. Dit komt de beoordeling niet ten goede.

5 S.P. Robbins, Het managen van mensen,

Elan 2002, p .16.

Conclusie

Pearson Education 2002. p. 116.

6 Kamerstukken 2007-08, 29752, nr. 5, p. 3.

Concluderend blijkt dat velen het wenselijk vinden dat het Nederland-

se vennootschapsrecht wordt uitgebreid met het monistische stelsel

van ondernemingsbestuur. De argumenten zijn even divers als de plei-

8 C-167/01 (Inspire Art), NJ 2004, 394).

ters. Wat betreft het vergroten van de aantrekkelijkheid van de Neder-

9 artikel 43 en 48 EG-verdrag.

landse vennootschappen voor internationale ondernemingen, zoals

10 J.M. Smits, ‘Competitie tussen vennootschapsvormen:

artikel 38 SE-verordening. 9 maart 1999, zaak C-212/97 NJ 2000, 48.

de minister van Justitie stelt, zijn er enige bedenkingen. Het is reeds

wat is het ‘beste’ stelsel van ondernemingsbestuur?’

mogelijk het monistische stelsel te hanteren, dit door rechtspraak

11 Tijdschrift voor ondernemingsbestuur, 2006-1, p. 21.

van het Europese Hof van Justitie en de Europese vennootschap. Ook valt te bezien of het aanpassen van de vennootschapswetgeving vol-

Karakter volgens Nysingh

Hanneke Frijlink, advocaat sectie Arbeidsrecht

Met vestigingen in Apeldoorn, Arnhem en Zwolle heeft Nysingh van oudsher een sterke positie in de regio. Zonder daar overigens een grens te trekken. We zijn landelijk actief, maar ook thuis in Europa. En bovendien wereldwijd vertegenwoordigd dankzij deelname aan het netwerk TAGLaw. Bij Nysingh werken circa 105 advocaten en 35 (kandidaat-)notarissen. In totaal zijn er ruim 340 mensen binnen onze organisatie werkzaam.

Zoek jij de brede expertise van een top 20 kantoor? Een kantoor waar je je verder kunt specialiseren en ontwikkelen? Dat ruimte biedt voor ondernemerschap? Waar een goede balans tussen werk en privĂŠ belangrijk is? Dan is het tijd om kennis te maken. Voor de openstaande vacatures en meer informatie over ons kantoor kijk je op www.werkenbijnysingh.nl

Spreken is goud Redactioneel

Een toelichting bij het spreekrecht voor slachtoffers.

Door Saskia Fikkers

Eén van de eerste gevallen waarbij van het spreekrecht voor slachtoffers gebruik werd gemaakt was meteen zeer spraakmakend: voormalig NOS-verslaggever Harmen Roeland sprak op de zitting van 5 januari 2005, nadat hij door een mishandeling in de zomer van 2004 blind werd aan één oog.1 Op dat moment stond het spreekrecht voor slachtoffers, immers pas sinds 1 januari 2005 in het Wetboek van Strafvordering (hierna: WvS) opgenomen, nog in zijn kinderschoenen. De invoering van het spreekrecht, hoewel toegejuicht door slachtoffer35

hulporganisaties, stuitte vooral bij de rechterlijke macht in Nederland JFV In Casu - september 2008 -

op behoorlijk wat bezwaren. Inmiddels kan men in Nederland al ruim drie jaar gebruik maken van het spreekrecht. Maar houdt de invoering van het spreekrecht nu echt zo’n grote verbetering in voor de positie van het slachtoffer? Wat mag een slachtoffer eigenlijk allemaal zeggen? En hoe zit het met de rechten van de verdachte en de onschuldpresumptie? Dit artikel tracht daar een antwoord op te geven.

Het slachtoffer vroeger en nu Voor de invoering van het spreekrecht in het WvS

het slachtoffer kwam daarbij op de tweede plek.3

had het slachtoffer of de nabestaande van het

Dit stond in schril contrast tot de positie van de ver-

slachtoffer geen wettelijk geregelde positie in het

dachte, die zich door verschillende nationale en in-

strafproces. Wilde een slachtoffer van een misdrijf

ternationale wettelijke bepalingen beschermd wist.

tijdens de zitting het woord voeren, dan moest hij eerst beëdigd worden als getuige. Ook na deze be-

Deze aanpak kon echter, mede door de opkomen-

ëdiging mocht het slachtoffer niet vrijuit spreken;

de Europese wetgeving op dit gebied, niet langer

als getuige mocht hij alleen vragen beantwoorden,

worden gehandhaafd. In het arrest ‘Doorson tegen

een eigen verklaring afleggen was niet toegestaan.

Nederland’ van het EHRM4 werd besloten dat de

Als het slachtoffer in het proces optrad als bena-

rechten van het slachtoffer onder het wijde begrip

deelde partij mocht hij alleen spreken als dit betrek-

‘fair hearing’ van artikel 6 EVRM vielen en dus ook

king had op zijn vordering tot schadevergoeding op

wettelijk gerespecteerd dienden te worden. Met

grond van art. 51a Sv.2

het invoeren van een Kaderbesluit van de Europese Unie in 20015 werden de Lidstaten verplicht om hun

Deze tot voor kort gehandhaafde benadering van

nationale wetgeving op dit gebied aan bepaalde ei-

het slachtoffer in het strafproces was kenmerkend

sen te laten voldoen.

voor Nederland, waar het strafrecht in de eerste plaats als publiekrecht behandeld werd. De dader

Overigens was al eerder op initiatief van Slachtof-

had door het plegen van een strafbaar feit in de

ferhulp Nederland in samenwerking met het Open-

eerste plaats een misdaad gepleegd tegen de sa-

baar Ministerie begonnen met experimenten met

menleving, tegen de rechtsorde. Dat daarbij ook en

zogenaamde ´slachtoffergesprekken´ in verschil-

vooral een inbreuk gemaakt werd op de rechten van

lende regio´s, zij het op kleine schaal.6 Daarnaast

bleek dat bij verschillende rechtbanken incidenteel spreektijd werd

zedenmisdrijven in aanmerking voor de uitoefening van het spreek-

toegekend aan slachtoffers in de zitting. Op 1 januari 2005 werd, naar

recht.10 Zoals blijkt uit het eerste lid van het artikel is het spreekrecht

aanleiding van een initiatiefwetsvoorstel van Boris Dittrich van D66,

alleen voorbehouden aan het slachtoffer zelf of één van diens nabe-

de wetswijziging van kracht waarin het spreekrecht voor slachtoffers

staanden. In art. 336 lid 2 Sv is opgesomd welke nabestaanden voor

vastgelegd werd in het WvS.

het uitoefenen van het spreekrecht in aanmerking kunnen komen als

Doel van de Wet Spreekrecht Slachtoffers

moet door het slachtoffer of de nabestaande zelf worden uitgeoefend,

De intentie van de Wet Spreekrecht Slachtoffers is, zo blijkt uit het

een machtiging verlenen is niet mogelijk. Wel mag de spreker zich la-

Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel, om het slachtoffer een

ten bijstaan, zo blijkt uit art. 337 Sv.

het slachtoffer overleden is. Het spreekrecht is persoonsgeboden en

wettelijke positie in het strafproces te verschaffen.7 Hiermee zijn verschillende doeleinden gemoeid:

Er valt een onderscheid te maken tussen twee verschillende soorten spreekrecht, te weten het mondelinge spreekrecht op de zitting en de

Ten eerste kan de verklaring van het slachtoffer helpen bij de materi-

schriftelijke slachtofferverklaring (SSV of victim impact statement). Het mondelinge spreekrecht vindt vaak plaats in combinatie met een

dat voorheen onderbelicht bleef. De informatie die het slachtoffer

schriftelijke slachtofferverklaring, dit is echter niet verplicht.

JFV In Casu - september 2008 -

ële waarheidsvinding, omdat een aspect naar voren wordt gebracht

De verklaring mag alleen gaan over de fysieke, emotionele of sociale gevolgen van het delict.

verschaft kan essentieel zijn voor de beeldvorming door de rechter,

Bij zowel het spreekrecht ter zitting als de schriftelijke slachtoffer-

die zo een vollediger beeld krijgt van het incident. Ten tweede kan

verklaring is de inhoud aan bepaalde regels gebonden. De verklaring

het spreekrecht preventief werken, omdat de dader uit de eerste hand

mag alleen gaan over de fysieke, emotionele of sociale gevolgen van

te horen krijgt wat zijn daden voor gevolgen hebben gehad . Dit kan

het delict. Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling geweest van de in-

een zodanige impact hebben op de dader dat het recidive kan helpen

diener van het wetsvoorstel dat het slachtoffer een derde partij wordt

voorkomen. Ten derde kan het spreken op de zitting een belangrijk on-

in het strafproces, die zijn eigen oordeel over de zaak mag geven en

derdeel zijn van het verwerkingsproces voor het slachtoffer. Het slacht-

invloed heeft op het oordeel van de rechter of de strafmaat. Daarom

offer weet dat hij een wettelijke positie in het strafproces heeft, en dat

mag het slachtoffer alleen spreken over de gevolgen die de misdaad

zijn recht om een verklaring af te leggen hem niet kan worden afgeno-

voor hem hebben gehad. De slachtofferverklaring geeft slechts een

men. Dit kan het slachtoffer helpen om het gebeurde beter een plaats

subjectief beeld.

geven. Een slachtoffer dat gebruik heeft gemaakt van het spreekrecht beschreef dit als de ‘bestrijding van het gevoel van onmacht’.8

De schriftelijke slachtofferverklaring wordt in de regel zes á acht we-

Wie mag spreken, wanneer, en waarover?

van Slachtofferhulp Nederland. Het is mogelijk dat de verklaringen

Het Openbaar Ministerie moet het slachtoffer of de nabestaande

van meerdere slachtoffers in een slachtofferverklaring opgenomen

op de hoogte stellen van het feit dat hij gebruik mag maken van het

worden. Eenmaal ondertekend wordt deze verklaring opgestuurd naar

ken voor de zitting opgesteld in samenwerking met een medewerker

spreekrecht.9 Dit is het geval bij de in art. 302 lid 2 Sv vastgelegde

het OM, alwaar het bij de processtukken wordt gevoegd. De slachtof-

gevallen, waarvan misdrijven waarop een straf staat van acht jaar

ferverklaring is daarmee een wettelijk bewijsmiddel in de zin van art.

of meer de hoofdmoot vormen. Daarnaast komen de misdrijven die

339 lid 1 Sv. Het slachtoffer krijgt een uitnodiging voor de zitting, maar

zijn opgesomd in het artikel, waaronder bedreiging, mishandeling

is vrij te beslissen of hij wil komen. Op de zitting wordt de verklaring

met zwaar lichamelijk letsel of de dood als gevolg, stalking en enige

voorgelezen of samengevat.11

Wil een slachtoffer hiernaast ook op de zitting spreken, dan moet het

wordt. Op deze manier kan de verdediging toch vragen stellen aan het

slachtoffer dat wenst te spreken door de Officier van Justitie worden

slachtoffer. Ook de rechter kan de behoefte hebben om het slachtof-

opgeroepen krachtens art. 260 Sv. De Officier is verplicht om gehoor

fer nader te ondervragen naar aanleiding van de informatie die het

te geven aan een verzoek om oproeping. Enkele weken voor de zit-

slachtoffer naar voren heeft gebracht.

ting vindt vervolgens een gesprek plaats met een medewerker van Slachtofferhulp Nederland. Mogelijk is ook de Officier van Justitie van

Deze plotselinge omwenteling kan voor het slachtoffer, die voor zijn

het arrondissement hierbij aanwezig. Het slachtoffer wordt met het

gevoel opeens in het beklaagdenbankje komt te staan, zeer ingrijpend

inhoudelijke deel van zijn verklaring geholpen en krijgt uitleg over de

zijn. Bovendien is een eenmaal beëdigde getuige verplicht tot verschij-

gang van zaken bij het proces. Het slachtoffer ontvangt hierna een uit-

nen en antwoorden op grond van de artikelen 213 en 221 Sv. Het slacht-

nodiging om op de zitting te verschijnen.

offer kan zich dan niet meer terugtrekken, hetgeen wel mogelijk was bij

Op de zitting wordt het slachtoffer dat wenst te spreken niet beëdigd.

den van secundaire victimisatie, hetgeen de Wet Spreekrecht Slachtof-

Hoewel niet wettelijk is vastgelegd wanneer het slachtoffer mag spre-

fers nu juist trachtte te voorkomen.14 Secundaire victimisatie houdt in

ken, gebeurt dit meestal na het verhoor van de getuigen en vóór het re-

dat het slachtoffer, naast de traumatische ervaring van het ondergaan

quisitoir van de aanklager gehouden is.12 Het slachtoffer mag maximaal

van een misdaad, getraumatiseerd kan worden door het ondergaan

JFV In Casu - september 2008 -

het uitoefenen van het spreekrecht. Deze druk kan leiden tot het optre-

Het is van belang dat het slachtoffer zich geen irreële voorstellingen maakt bij het uitoefenen van het spreekrecht.

vijftien minuten spreken op de zitting. Het slachtoffer mag geen vragen

van een tweede ervaring die voorvloeit uit de eerste. Uit onderzoek van

stellen aan de verdachte of de getuige. De Officier en de raadsman van

Slachtofferhulp Nederland blijkt dat een deel van de slachtoffers van

de verdachte of de verdachte zelf mogen echter ook geen vragen stellen

het spreekrecht gebruik wil maken om de rechter te beïnvloeden of om

aan het slachtoffer. Hierin kan verandering komen als de verdediging

de strafmaat te verzwaren. Wanneer in het strafproces blijkt dat de rol

op grond van art. 6 lid 3 EVRM betoogt dat zij het slachtoffer wil horen

van het slachtoffer kleiner is dan deze verwachtte, kan dit leiden tot

als getuige. Ook de rechter kan beslissen dat hij het slachtoffer nader

gevoelens van onmacht, onbegrepenheid en frustratie.15

wil ondervragen. In dat geval verandert de positie van het slachtoffer: hij wordt dan op de getuigenlijst geplaatst en alsnog beëdigd.13

Bovendien kan het confronterend zijn voor het slachtoffer als de dader onbewogen blijft bij het aanhoren van de slachtofferverklaring, terwijl

Is het slachtoffer altijd beter af?

het slachtoffer zich had voorgesteld dat de dader tekenen van diep

Hoewel de invoering van het spreekrecht met name bedoeld was om

berouw zou tonen. Ook kan het slachtoffer teleurgesteld raken door

het slachtoffer van bepaalde misdaden een wettelijke positie te ver-

bijvoorbeeld de koele, objectieve benadering van de rechter of het

schaffen en zo te zorgen dat het slachtoffer het gebeurde beter kan

snelle verloop van de rechtszaak. Het spreken in de rechtszaal, wat

verwerken, blijkt toch dat dit in de praktijk nogal eens kan tegenvallen.

juist louterend had moeten werken, draait uit op een teleurstelling.

Waar de invoering van het wettelijke spreekrecht juist bedoeld was

Kortom, het is van belang dat het slachtoffer zich geen irreële voorstel-

om de positie van het slachtoffer te verankeren, blijkt in de praktijk dat

lingen maakt bij het uitoefenen van het spreekrecht.

deze positie juist nogal eens kan wisselen. Dit kan erg verwarrend zijn voor het slachtoffer. Als blijkt dat het ondervragingsrecht van de ver-

Procedurele waarborgen

dediging ex art. 6 lid 3 sub d EVRM in het geding komt, bijvoorbeeld

Ook moet goed in de gaten worden gehouden dat andere procedurele

doordat het slachtoffer met nog niet eerder naar voren gebrachte in-

waarborgen door de invoering van het spreekrecht niet in het gedrang

formatie komt, kan de verdediging eisen dat het slachtoffer beëdigd

komen. Zo moet men opletten dar de onschuldpresumptie nog wel

naar behoren wordt gehandhaafd. Het is begrijpelijk dat het slachtoffer de dader aanmerkt als schuldige en niet als verdachte. Toch is de onschuldpresumptie een van de pijlers van ons strafprocesrecht: iemand is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Het kan daarom tegenstrij-

schuld van de verdachte al vaststaat, hoewel dit nog niet bewezen is.16

JFV In Casu - september 2008 -

dig lijken dat het slachtoffer de verdachte mag behandelen alsof de De rechten van de verdachte moeten immers ook worden gewaarborgd. Hier is tegen in te brengen dat het volgens het EVRM de taak van justi-

1 Persbericht ANP, 5 januari 2005.

tie en politie is om de onschuldpresumptie te handhaven. Het slachtof-

2 F. F. Langmeijer, Het slachtoffer en het strafproces,

fer staat hier in principe buiten. Bovendien heeft de rechter de mogelijkheid om in te grijpen als blijkt dat de rechten van de verdachte in het gedrang komen. Daarnaast speelt de vraag of de onpartijdigheid van de rechter niet in het geding komt. Omdat het slachtoffer in be-

Deventer: Kluwer 2004, p. 66. 3 D.H. de Jong, G. Knigge, Teksten strafvordering, Deventer: Kluwer 2005, p. 17-18. 4 EHRM 26 maart 1996, NJ 1996, 741 m.nt. Knigge.

ginsel niet beëdigd wordt kan hij niet ondervraagd worden. Toch kan

5 Kaderbesluit 2001/220/JBZ, 15 maart 2001.

het relaas van het slachtoffer de oordeelsvorming van de rechter beïn-

6 S.B.L. Leferink, K.H.Vos, Spreekrecht en schriftelijke

vloeden. De rechter kan hetgeen hij zelf waarneemt op de zitting zelfs

slachtofferverklaring: recht of kans? Onderzoek

gebruiken als bewijs via artikel 340 jo. 338 lid 1 sub 1 Sv. Hierin schuilt het gevaar dat een aandoenlijk relaas van een slachtoffer de rechter

Slachtofferhulp Nederland, p. 9. 7 Kamerstukken II 2000/01, 27 632, nr. 3, p. 3.

beïnvloedt in bijvoorbeeld de hoogte van de strafmaat.17 Ook kan een

8 Uitzending Eén vandaag, 21 februari 2008.

slachtofferverklaring, bij gebrek aan ander bewijs, gebruikt worden om

9 Aanwijzing Spreekrecht en slachtofferverklaring,

de leemten in het bewijs aan te vullen. Toch moet er voldoende vertrouwen worden gesteld in de onpartijdigheid van de rechter, wiens taak het immers is om onbevooroordeeld over de feiten te oordelen.18

College van Procureurs-generaal, reg.nr. 2004A013. 10 F. F. Langmeijer, Het slachtoffer en het strafproces, Deventer: Kluwer 2004, p. 67. 11 Informatiebrochure Slachtofferhulp Nederland,

Conclusie Het invoeren van het spreekrecht voor slachtoffers sluit goed aan bij de huidige tendens in de Nederlandse wetgeving, waarbij aan slachtoffers steeds meer rechten toegekend worden. Door de invoering van het spreekrecht mag het slachtoffer in bepaalde gevallen gebruik maken van een schriftelijke slachtofferverklaring of spreken tijdens de rechtszitting. Hij mag dan toelichten wat de door hem ondervonden

augustus 2005. 12 F. Fernhout, T. Spronken, ‘Spreekrecht voor slacht-offers, aspirientjes voor de rest’, NJB 2005, nr. 3, p. 154. 13 F. F. Langmeijer, Het slachtoffer en het strafproces, Deventer: Kluwer 2004, p. 69. 14 A.K. de Graauw, ‘Spreekrecht ter zitting’, Trema 2004, nr. 8, p. 351.

emotionele en fysieke gevolgen zijn van het strafbare feit. Het slacht-

15 S.B.L. Leferink, K.H.Vos, Spreekrecht en schriftelijke

offer krijgt een speciale positie in de rechtszaak; hij wordt in beginsel

slachtofferverklaring: recht of kans? Onderzoek

niet beëdigd maar dit kan veranderen indien dit door de verdediging

Slachtofferhulp Nederland.

of de rechter noodzakelijk wordt geacht. Het spreekrecht, dat naast

16 Kamerstukken I 2007/08, 30 143, D, p.1 (MvA).

een informatieve functie voor de rechter, vooral tot doel lijkt te hebben

17 A. K. de Graauw, ‘Spreekrecht ter zitting’, Trema 2004,

om het slachtoffer te helpen bij de verwerking, moet niet worden ge-

nr. 8, p. 352.

zien als gemakkelijk middel om de oordeelsvorming van de rechter te

18 S.B.L. Leferink, K.H.Vos, Spreekrecht en schriftelijke

beïnvloeden. Maar zolang er wordt gezorgd voor de juiste voorlichting

slachtofferverklaring: recht of kans? Onderzoek

van slachtoffers en nabestaanden, zodat er geen valse verwachtingen

Slachtofferhulp Nederland, p. 44-45.

worden gewekt, is de invoering van het spreekrecht een waardevolle aanvulling op het Nederlandse strafprocesrecht.

RAIO

Recht doen aan mens en maatschappij Een bijzondere functie:

Rechterlijk ambtenaar in opleiding (RAIO) Wie een functie vervult binnen de rechterlijke macht, staat midden in de maatschappij. Morele dilemmaâ&#x20AC;&#x2122;s, emotionele aanvechtingen en intellectuele vraagstukken â&#x20AC;&#x201C; binnen de muren van een gerechtsgebouw moet je altijd op scherp staan. Kwaliteit in de zin van kundigheid en zorgvuldigheid staat in de rechterlijke organisatie daarom voorop. Als rechter of officier beschik je over een goed juridisch inzicht en een aantal relevante persoonlijke eigenschappen, zoals bijvoorbeeld het vermogen om te werken onder druk, inlevingsvermogen en goede communicatieve vaardigheden. Aan jou de taak om integriteit te combineren met belangstelling voor sociale en maatschappelijke ontwikkelingen, om alle belangen zorgvuldig tegen elkaar af te wegen en een beslissing te nemen die als rechtvaardig wordt ervaren. Je probeert recht te doen aan de belangen van mens en maatschappij. Deze vaardigheden, eigenschappen en interesses kun je als rechterlijk ambtenaar in opleiding (raio) in een periode van 6 jaar verder ontwikkelen tijdens de opleiding tot rechter en officier van justitie. Een aantrekkelijk aspect van de raio-opleiding is de mengvorm van theorie en praktijk: je werkt en studeert in de rechterlijke organisatie. Het praktijkdeel bestaat uit een binnenstage van 4 jaar bij de straf- civiele en bestuurssector van de rechtbank en het parket van de officier van justitie. Nadat je in het 4e jaar je keuze hebt bepaald en je kennis als rechter-plaatsvervanger of plaatsvervangend officier

van justitie hebt verdiept, volg je de laatste 2 jaar van de opleiding een stage buiten de rechterlijke macht, bijvoorbeeld bij een advocatenkantoor. Het theoretische deel van de opleiding bestaat uit cursussen bij het opleidingsinstituut van de rechterlijke macht. Op basis van eerder opgedane werkervaring kan de opleiding worden bekort. De raio-opleiding start in april en oktober. INTERESSE? Op www.rechtspraak.nl vind je alle informatie over de selectieprocedure en hoe en wanneer je je kunt aanmelden voor de raio-opleiding. Ook kun je contact opnemen met de: Selectiecommissie rechterlijke macht, p/a Raad voor de rechtspraak, postbus 90613, 2509 LP Den Haag, telefoon: (070) 361 98 11, e-mail: srm@rechtspraak.nl. Meer informatie over de rechterlijke macht vind je op internet: www.rechtspraak.nl en www.openbaarministerie.nl.

Redactioneel Door Tetske Welling

Lief weblog… Vertrouwde je vroeger al je geheimen nog toe aan je dagboek, tegenwoordig schrijft men alles in een publiekelijke weblog. Van het uitlaten van de hond tot het nieuwe vriendje, alle kommer en kwel uit het dagelijks leven wordt ‘gepost’. Én gelezen. Tot zover is er niets aan de hand, je mag natuurlijk zelf weten wat je schrijft, waar je dit publiceert en met wie je dit wilt delen. Maar je kunt ook te ver gaan. Hieromtrent rijzen steeds meer vragen. Want wat nu als je iemand beledigt in je publiekelijk stuk? Of wat als je iets plaatst dat niet van jouw hand is?

Geschiedenis Het internet staat tegenwoordig bol van de weblogs. In

“Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker

Nederland waren er in 2005 bijna een half miljoen blog-

van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of

gers, die al hun ervaringen met de rest van de wereld wil-

van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken

den delen.1 Dit kan behalve met tekst natuurlijk ook met

en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij

foto’s, video’s en meer interactieve manieren van com-

de wet gesteld.” Deze auteurswet uit 1912 staat op ge-

municeren. Maar de tekst is vaak waar het om draait:

spannen voet met het tegenwoordige bloggen. Het is nu

houd je het interessant voor het publiek, dan blijven ze

namelijk erg gemakkelijk om iets over te nemen van ie-

ook terugkomen. Weblogs zijn door de grote belangstel-

mand anders of een plaatje te kopiëren. Maar feit is dat

ling en snelheid van communiceren uitgegroeid tot een

elk werk, dus ook een weblog en hetgeen je overneemt

ongekend populair (nieuws)medium.2 Het concept ‘we-

en op je weblog post, automatisch auteursrechterlijk

blog’ stamt uit 1994 toen men

beschermd is. Want hoewel

online dagboeken begon bij

de Auteurswet uit 1912 stamt,

te houden. Nu zijn er verschil-

de wetsartikelen zijn tevens

lende soorten online diensten en technieken waardoor men gemakkelijk een eigen weblog kan starten. Veelal gebruikt men voor het schrijven op weblogs de afkorting ‘bloggen’. Dit is een verbastering van de

“Zo zijn discriminatie en racisme verboden.”

term ‘we blog’.3

van toepassing op moderne publicatiemiddelen, dus ook op de weblog. Het auteursrecht voorkomt dat jouw werk door jan-enalleman wordt gebruikt. Maar je wil natuurlijk wel dat jouw stukken worden gelezen. Als

Het auteursrecht Het is heel eenvoudig om een weblog te starten: je kunt

iemand jouw tekst gebruikt, is dit extra publiciteit. Wanneer je als maker van een stuk

op verschillende sites je eigen persoonlijke pagina aan-

auteursrechterlijk wil worden beschermd, maar toch wil

maken en vervolgens kun je daar je verhaal op kwijt. Zorg

dat veel mensen jouw werk ergens tegen komen, dan

dat je familie en vrienden de link hebben en zij kunnen

kun je gebruik maken van een licentie. Daarin sta je, on-

alles lezen wat je meemaakt. Maar zo simpel als het lijkt,

der voorwaarden, toe dat iemand iets van je overneemt.

is het niet altijd. Vaak wordt er bijvoorbeeld een foto of

Zonder licentie mag je in jouw blog enkel verwijzen naar

stuk tekst gepost dat ergens verdaan gehaald is, zonder

een tekst of plaatje (dit heet ‘linken’4) of een stukje cite-

dat men weet wie de eigenaar ervan is.

ren, mits de bron openbaar gemaakt wordt. Dit volgt uit art. 15a Auteurswet.

De blogger staat er vaak niet bij stil dat overal auteursrechten aan kleven, waar hij of zij rekening mee moet

Een inbreuk op het auteursrecht

houden. Artikel 1 van de Nederlandse Auteurswet (ver-

Het kan erg vervelend zijn als je ergens in een weblog

der Auteurswet) definieert het auteursrecht als volgt:

een stuk tegenkomt dat van jou is, of ergens jouw blog

ziet staan, zonder dat je daarvoor toestemming hebt gegeven dan wel

staat. Op enkele weblogs was een aantal stukken van de Scientology

dat die persoon daarvoor een licentie heeft gekregen. Dit is een in-

leer gepubliceerd en op de hak genomen. Scientology zag dit als een

breuk op het auteursrecht. Wat is hiertegen te doen?

inbreuk op het auteursrecht en startte een kort geding. Uiteindelijk,

Wanneer de ‘gestolen’ tekst, na herhaalde aanmaningen, niet weg-

gelijk. Het recht van vrije meningsuiting werd door de Hoge Raad be-

gehaald wordt door de blogger zelf, kan naar de provider worden

langrijker gevonden dan de inbreuk op het auteursrecht.10 Wat betreft

gestapt. Dit is de website die het mogelijk maakt dat de weblog met

het overtreden van voorwaarden in licenties zijn ook diverse zaken

jouw tekst erin is gepubliceerd. Deze zogehete hosting-website heeft

aan te wijzen. De eerste uitspraak hieromtrent is geweest in de zaak

de plicht om informatie te verwijderen wanneer er duidelijk sprake is

die Adam Curry (een bekende DJ) had aangespannen tegen het blad

van een inbreuk op het auteursrecht.5 Gebeurt dit niet, dan kun je de

Weekend.11 Het gebeurt vaak dat roddelbladen foto’s van bekende

provider daarvoor aansprakelijk stellen ex artikel 6:196c lid 4 juncto

mensen plaatsen. Hier ging het echter om privé-fotos van Curry die hij

6:162 Burgerlijk Wetboek (verder BW).6 Ook op Europees niveau is de

zelf op zijn weblog geplaatst had. Weekend had deze foto’s ontdekt

aansprakelijkheid voor providers geregeld.7 De blogger zelf kan aan-

en gebruikt. In de licentie van de blog stond echter dat deze foto’s

sprakelijk worden gesteld op basis van de onrechtmatige daad die hij

niet voor commerciële doeleinden gebruikt mochten worden. Omdat

pleegt wegens een inbreuk op het auteursrecht.

het blad de foto’s natuurlijk voor commerciële doeleinden had gepu-

Hostingproviders hebben tegenwoordig veel te maken met meldingen

omdat het in strijd was met de licentievoorwaarden.

na een rechtsgang van ongeveer tien jaar, kregen de bloggers hun

JFV In Casu - september 2008 -

bliceerd, oordeelde de rechter dat deze publicatie onrechtmatig was, dat één van hun klanten inbreuk maakt op het auteursrecht.8 Wanneer duidelijk wordt dat sprake is van een inbreuk, moet de provider de ge-

De onrechtmatigheid door een overtreding van een licentie wordt ge-

plaatste informatie verwijderen. Doet ze dit niet, of is het niet duidelijk

makkelijk aangenomen. Moeilijker wordt het echter bij het onderzoe-

of er sprake is van een onrechtmatige content in de zin dat er een in-

ken van de onrechtmatigheid van uitspraken in weblogs, zoals hiervoor

breuk op het auteursrecht gemaakt wordt, dan zal dit door de rechter

ook al bleek uit de lange strijd tussen de Scientology kerk, die zich be-

moeten worden uitgemaakt.9 Uiteindelijk zal, wanneer de onrechtma-

riep op een inbreuk van het auteursrecht, en een aantal bloggers en hun

tigheid vaststaat, de tekst of het plaatje verwijderd moeten worden.

provider, die hun publicaties zagen als vrijheid van meningsuiting.

Soms moet de provider ook de geleden schade vergoeden. Er zijn al verschillende zaken geweest omtrent het auteursrecht in weblogs.

Meer valkuilen voor de blogger

Een opmerkelijke zaak is die waarin de strijd tussen de Scientology

met het auteursrecht. Ook andere (juridische) kwesties, zoals omtrent

kerk en een provider van weblogs alsmede haar gebruikers centraal

de vrijheid van meningsuiting, belediging en smaad kunnen zijn pad

Het blijkt dat de eigenaar van een weblog niet alleen te maken heeft

kruisen. In een weblog kun je namelijk veel kwijt, echter je kunt hier

finitie onrechtmatig om iemand uit te schelden of te provoceren. ‘Jan

mensen mee kwetsen. Je het dan wel recht op vrije meningsuiting (ie-

is een stinkende oplichter’ mag je in principe in je blog zetten. Art 261

dereen mag zeggen wat hij of zij wilt), hier zitten wel degelijk grenzen

en 262 van het Wetboek van Strafrecht (Sr.) verbieden respectievelijk

aan. Wat mag wel en wat mag niet in een weblog?

smaad en laster, wat ook onder de term ‘belediging’ valt. Iemands goede naam aantasten in jouw blog mag dus niet (dit valt onder de

Laten we voorop stellen dat discriminatie en racisme verboden zijn op

noemer smaad), ook niet als het niet waar is (laster).

basis artikel 1 van de Grondwet. Dit is dus ook niet toegestaan in een weblog. Discrimineert iemand wel in zijn blog of staan er racistische

Regels over hoe ver je precies mag gaan op het internet, zijn er echter

uitlatingen in, dan is dit in strijd met de Grondwet. De eerste keer dat

niet. Dit wordt bepaald op basis van de omstandigheden van het ge-

een weblogger in Nederland werd veroordeeld voor zulke uitlatingen

val. Feit is wel dat online beledigen steeds vaker wordt aangepakt.16 De

was in 2006, toen een blogger op de site GeenStijl schuldig werd be-

eerder genoemde weblog GeenStijl staat daarom vaak in de spotlights.

vonden aan het aanzetten tot discriminatie en geweld.12 Om dergelijke

Onlangs nog werd de weblog aangeklaagd door Rita Mungra, die in een

discriminatie op het internet tegen te gaan, is het Meldpunt Discrimina-

aantal reacties op een artikel op de weblog grove beledigingen jegens

haar zag. Ook voor de reacties op een weblog geldt dat de hostingwebsite verantwoordelijk is: het is haar taak om strafbare reacties verwijderen,

krijgt van discriminatie, dan stapt de MDI naar de provider. Doet deze

anders kan het Openbaar Ministerie in actie komen tegen de website.

JFV In Casu - september 2008 -

tie Internet (MDI) in het leven geroepen, een organisatie dat het principe ‘wat offline geldt, geldt ook online’ nastreeft.13 Wanneer zij melding er niets aan, dan wordt aangifte gedaan. Om problemen te voorkomen,

GeenStijl had dit in casu niet gedaan en is op het matje geroepen. Ook

halen providers vaak zelf al omstreden teksten van hun sites af.14

met betrekking tot privacy zijn er veel regels waar de blogger zich aan

“Het recht van vrije meningsuiting omvat het recht om te beledigen.”

Bij discriminatie in weblogs is er een duidelijke grens. Deze grens is

moet houden. Je mag natuurlijk niet zomaar de volledige adresgege-

vager wanneer het gaat om belediging. Want wanneer beledig je ie-

vens van iemand in jouw publiekelijke stuk posten; hiervoor moet je

mand? De criteria hiervoor moeten wel ruim zijn, anders is een inbreuk

toestemming van de betreffende persoon hebben. Anders zou je alle

op de vrijheid van meningsuiting gauw gemaakt. Volgens het Europees

persoongegevens van iemand kunnen publiceren. Dit kan diegene

Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) omvat de vrijheid van

jarenlang achtervolgen. Het College Bescherming Persoonsgevens be-

meningsuiting ook het recht om te beledigen. Het Europese Hof voor de

paalde als invulling op de Wet Bescherming Persoongegevens dat het

Rechten van de Mens nuanceert dit in de uitspraken, die door het EHRM

zomaar posten van persoonsgegevens niet meer mag.17

worden gedaan. Volgens het EHRM vindt de vrijheid van meningsuiting ‘niet haar beperking daar waar anderen verontrust, gekwetst of geshoc-

Als sprake is van een weblog die om de één of andere reden niet door

keerd worden’.15 Eerder werd uit het Scientology-arrest al duidelijk dat

de beugel kan, zal de provider de blogger moeten manen het stuk in

de vrijheid van meningsuiting het auteursrecht opzij kan zetten.

kwestie te verwijderen. Gebeurt dit niet, dan kan degene die schade ondervindt de blogger aanspreken. Ook de provider is aansprakelijk wan-

De vrijheid van meningsuiting kan blijkbaar veel goedpraten. Uitspra-

neer deze geen stappen onderneemt, terwijl zij op de hoogte is van de

ken in blogs die iemand aanstootgevend dan wel beledigend vindt,

strafbare feiten.18 Sommige bloggers denken de wet te kunnen ontdui-

hoeven daarom niet meteen strafbaar te zijn. De term belediging,

ken door anoniem dan wel onder een pseudoniem stukken op het in-

strafbaar gesteld in onder andere art. 266 en 137c Wetboek van straf-

ternet te posten.19 Maar dit maakt niets uit wanneer je een strafbaar feit

recht (Sr.), moet dus erg ruim opgevat worden. Het is dus niet per de-

begaat: de provider is dan verplicht jouw gegevens te verstrekken.20

Conclusie

1 Sylvie van Nieuwerburgh, ‘Leesbaar bloggen’, Trouw 7

De mogelijkheden van het internet zijn ongekend. Tegenwoordig zijn

juni 2007. <http://www.trouw.nl/deverdieping/dossiers/

weblogs erg populair. Velen maken gebruik van dit medium om hun

article745649.ece/internet_Leesbaar_bloggen>

omgeving deelgenoot te maken van hun ervaringen. Het is heel simpel

Hugh Hewitt, Blog, understanding the information

om een weblog te starten en te onderhouden. Echter, als je je er meer

reformation that is changing your world, Nashville

in verdiept, blijkt dat er wel degelijk een aantal dingen is waarop gelet

Tennessee: Nelson Books 2005, p. 153.

moet worden.

Hugh Hewitt, Blog, understanding the information reformation that is changing your world, Nashville Tennessee: Nelson Books 2005, p. IX.

Met hetgeen er in een weblog staat, kan bijvoorbeeld inbreuk gemaakt 4

Gerechtshof Amsterdam 15 juni 2006, LJN AX7579 (Zoekmp3-arrest). Hierin werd duidelijk dat het

de regelingen nog van toepassing op hetgeen in blogs gepubliceerd

verwijzen naar informatie geen ‘openbaar maken’ is in de zin van de Auteurswet.

wordt. Je mag dan ook niet zonder licenties iemands werk overnemen 5

Een hostingwebsite of provider is een bedrijf dat het mogelijk maakt dat je een eigen pagina op het

van jouw weblog aangesproken worden.

internet hebt waar je weblogs op kan posten. Jouw pagina refereert dan naar de provider.

Degene die enthousiast aan het bloggen slaat, kan ook te ver gaan in 6

Rechtbank ‘s-Hertogenbosch 11 januari 2006,

interpretatie hiervan, kan hiertegen worden opgetreden. Zo zijn dis-

LJN AU9504.

criminatie en racisme verboden. Ook beledigingen, waaronder smaad

Maurice Schellekens, Aansprakelijkheid voor

zijn uitlatingen. Ondanks de vrijheid van meningsuiting en de ruime

en laster, kunnen vervolgd worden. Hierbij is het erg lastig om een

internetaanbieders, refererend naar Richtlijn

duidelijke lijn te trekken om aan te geven wanneer er sprake is van

2000/31/EG (Richtlijn inzake elektronische handel)

een belediging: in principe mag je bijna alles zeggen wat je wilt. Hoe-

en Richtlijn 2001/29/EG (Auteursrechtrichtlijn), Den Haag: SDU Uitgevers 2001, p. 201-206.

ver je mag gaan op het internet is een discussie die al tijden aan de gang is. Feit is dat wanneer sprake is van een strafbare belediging, de

www.weblog.ictrecht.nl/category/ips/page/2.

tekst verwijderd moet worden en zowel de blogger als de provider aan-

Maurice Schellekens, Aansprakelijkheid van

sprakelijk kunnen worden gesteld voor de schade die de belediging veroorzaakt. Steeds vaker komt het voor dat een weblog op het randje ‘kan net wel, kan net niet’ balanceert.

internetaanbieders, pagina 201-206, zie noot 7. 10 Hoge Raad 16 december 2005, LJN AT2056. 11 Rechtbank Amsterdam 9 maart 2006, LJN AV4204. 12 http://www.nu.nl/news/745206/52/Werkstraf_voor_

Het blijkt dus dat het hebben van een, al dan niet anonieme, weblog

weblogger_Ertan.html.

geen vrijbrief is om zomaar je eigen gang te gaan op het internet.

13 www.meldpunt.nl.

Bij het bloggen moet acht geslagen worden op de wirwar van regels

14 A. Engelfriet, ‘Legaal bloggen: aansprakelijkheid bij

waarin men terecht kan komen. Het aansprakelijkheidsrecht, het au-

reacties’ http://www.iusmentis.com/maatschappij/

teursrecht, de grondwet, het civiele recht, het strafrecht, privacy… Je

juridisch/bloggen/aansprakelijkheid.

moet bijna een volleerd jurist zijn, wil je echt ‘legaal bloggen’.21 Is een

15 Hoge Raad 14 januari 2003, NJ 2003, 261.

dagboek bijhouden niet veel gemakkelijker?

16 ‘Online beledigen vaker aangepakt’ <http://www.dag. nl/1083119/NIEUWS/Artikelpagina-Nieuws/Onlinebelediging-vaker-aangepakt.htm>, DAG, 26 juni 2008. 17 www.mijnprivacy.nl. 18 A.E. Harteveld en J.L. van der Neut, ‘Internet-providers in de strafrechtelijke gevarenzone’, Delikt en Delikwent nr. 5, mei 1996, p. 426-439. 19 A. Ekker, Anoniem communiceren: van drukpers tot weblog : een onderzoek naar de grondrechtelijke bescherming van anonieme openbare communicatie, p. 134 e.v. , academisch proefschrift maart 2006. 20 Hoge Raad 25 november 2006, LJN AU4019. 21 Ontleend aan het artikel van A. Engelfriet: ‘Legaal bloggen: juridische aspecten van weblogs’ http://www. iusmentis.com/maatschappij/juridisch/bloggen/.

en posten in jouw blog. Doe je dit wel, dan kunnen jij of de provider

JFV In Casu - september 2008 -

worden op het auteursrecht. In het oude auteursrecht van 1912 is geen rekening gehouden met het tegenwoordige, digitale tijdperk, toch zijn

STBB2MBA Om een goed advocaat of notaris te worden heb je meer nodig dan kennis van het recht alleen. Daarom volgen onze advocaten en notarissen naast een uitgebreid juridisch

opleidingsprogramma

ook

een

mini-MBA bij onze nieuwste partner: INSEAD in Fontainebleau nabij Parijs. INSEAD behoort tot de beste businessschools ter wereld. Ben je een ambitieuze rechtenstudent in het derde of vierde jaar van je studie? En wil je kennismaken met Stibbe en ons opleidingsprogramma? Ga dan van 12 tot en met 16 november 2008 met ons mee naar Fontainebleau.

Schrijf je v贸贸r 13 oktober in via onze website www.werkenbijstibbe.nl

Miljoenentransfers, torenhoge salarissen en voetbalteams zonder spelers uit eigen land. Het voetbal is sterk veranderd na het invloedrijke Bosman-arrest. Toen Ajax in 1995 de Champions League won, stonden er maar twee buitenlanders op het veld, tegenwoordig mag je al blij zijn als er twee Nederlanders in de basis staan. Voor 15 december 1995 had het voetbal min of meer zijn eigen organisatiestructuur.

Inleiding Er was sprake van de ‘buitenlandersclausule’, die

De reden voor deze voorwaarde is dat US Duinkerke

een beperking van het aantal buitenlanders in een

graag wil dat de kleine dribbelaar van RC Luik al op 3

wedstrijd inhield. Daarnaast hadden de voetbal-

augustus in een belangrijke wedstrijd meespeelt.

Door Michiel Hietkamp

clubs steeds recht op een transferbedrag wanneer een speler de club verliet, ook nadat het contract

Als RC Luik vervolgens geen verzoek doet aan de

met de speler al was afgelopen. Op die 15e decem-

KBVB tot afgifte van het transfercertificaat, verval-

ber besloot het Europees Hof van Justitie te Luxem-

len beide contracten. RC Luik twijfelt namelijk aan

burg (hierna: HvJ) dat de voetballerij dient te besef-

de solvabiliteit van US Duinkerke. Daarbovenop

fen dat het deel uitmaakt van de maatschappij en

wordt Bosman geschorst door RC Luik, zodat hij niet

dus van de economische en juridische wereld. Ook

aan het nieuwe voetbalseizoen kan beginnen. ‘Ik

de voetballerij, hoe machtig ze ook is, dient zich aan

wist niet wat mij overkwam’, aldus Bosman. ‘Wist

de geschreven wetten te houden. De veranderingen

ik veel van contracten. Ik voetbalde met vreugde.

die door dit arrest plaats hebben gevonden zijn ac-

Dat was het enige dat telde. Voetbal heeft mijn hele

tueel tot op de dag van vandaag.

JFV In Casu - september 2008 -

Herbesproken

Zelfs voetbal ontkomt niet aan het recht

leven beheerst. Op 16-jarige leeftijd heb ik volledig voor de sport gekozen. Ik voelde er niets voor om

Casus

tegen het minimumloon bij Club Luik te blijven. Ik

Jean-Marc Bosman is in 1990 een voetballer van de

wilde bewijzen dat een club met haar spelers niet

Belgische voetbalclub RC Luik. Zijn contract loopt af

kan doen en laten wat ze wil’. 1

op 30 juni 1990. Bosman krijgt voor die datum, in april, de kans om zijn contract te verlengen. Maar

Procesverloop

in dit nieuwe contract biedt zijn club maar de helft

Een buurman van Bosman adviseerde hem om eens

van het salaris dat hij verdiende. De middenvelder

te praten met zijn zoon die afgestudeerd was in het

weigert te tekenen en wordt op de transferlijst ge-

Europese recht. Door deze gelukkige ontmoeting

zet. Uiteindelijk sluit Bosman een contract met de

zette Bosman zijn eerste stappen in de rechtszaal.

Franse ploeg US Duinkerke. Op 30 juli 1990 wordt

Bosman begon diverse procedures bij de Belgische

een contract gesloten dat die ploeg Bosman maan-

gerechten tegen RC Luik, de KBVB en de UEFA, dat is

delijks een bedrag zal betalen. Op 27 juli 1990 waren

de Europese confederatie waarbij alle nationale ver-

de clubs het al eens over de transfer. US Duinkerke

enigingen van de lidstaten zijn aangesloten. Uitein-

zal Bosman 90.000 BFR per maand betalen en zal

delijk komen de zaken terecht bij het Hof van Beroep

aan de Belgische eredivisionist een vergoeding van

te Luik, dat het HvJ op 1 oktober 1993 verzocht om

120.000 BFR moeten betalen.

een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

Verder heeft de club een onherroepelijke optie op

Moeten de artikelen 48, 85 en 86 van het Verdrag

Bosman’s definitieve transfer. Voor de overschrij-

van Rome van 25 maart 1957 aldus worden uitge-

ving is echter eerst een transfercertificaat nodig

legd, dat zij verbieden

van de Koninklijke Belgische Voetbal Bond (hierna:

- dat een voetbalclub een geldsom eist en int wan-

KBVB). In beide contracten is de opschortende voor-

neer één van haar spelers wiens contract verstrijkt,

waarde opgenomen dat zij wordt ontbonden indien

in dienst wordt genomen door een andere club;

het transfercertificaat van de Belgische bond niet

- dat de nationale en internationale sportverenigin-

voor 2 augustus 1990 bij de Franse Bond binnen is.

gen of –bonden in hun reglementen bepalingen

opnemen die de toegang van buitenlandse spelers die onderdaan zijn van de Lid-Staten van de Europese Gemeenschap, tot de door hen georganiseerde competities beperken?” Het Hof boog zich eerst over de prejudiciële vragen. De KBVB, de UEFA en een aantal regeringen! betoogden dat het HvJ niet bevoegd was de vragen of een deel daarvan te beantwoorden. Volgens hen was het geding een opgezet spel om van het HvJ een beslissing te krijgen over vragen die, objectief gezien, niets te doen hadden met de zaak Bosman. De zaak had inmiddels een enorme vlucht genomen. De UEFA bood Bosman grote bedragen aan om alsnog van de rechtszaak af te zien. Vakbonden steunden Bosman ondertussen in financiële zin, aangezien de Belg financieel aan de grond zat.2 Het HvJ vond echter dat wel degelijk sprake was van een reëel geschil en dat een antwoord op de gestelde vragen objectief noodzakelijk was voor de nationale

JFV In Casu - september 2008 -

rechter om tot een oordeel te komen.3

“Ironisch genoeg is de enige speler die niet volop profiteerde van het Bosman-arrest Bosman zelf geweest.”

Het Hof nam de twee prejudiciële vragen in behandeling en ging onderzoeken of er wellicht sprake was van schending van art. 48 van het EG-verdrag (huidig artikel 39 EG-verdrag). Art. 48 bevat het vrije verkeer van werknemers. Een profvoetballer is ook zeker als werknemer aan te merken. Als ‘broodvoetballer’ kan hij net als elke andere werknemer aanspraak maken op rechten die artikel 48 EG-verdrag hem verleent. ‘En bepalingen die een onderdaan van een Lid-Staat beletten of ervan weerhouden zijn land van herkomst te verlaten om zijn recht van vrij verkeer uit te oefenen leveren (…) belemmeringen van die vrijheid op, zelfs wanneer zij onafhankelijk van de nationaliteit van de betrokken werknemers van toepassing zijn (…).’4 De transferregels beïnvloedden rechtstreeks de toegang van spelers tot de arbeidsmarkt in andere Lid-Staten en belemmerden het vrije verkeer van werknemers. Zodoende zijn de transferregels in strijd met de bepalingen van het EG-Verdrag. Door de voetbalverenigingen werden nog enige argumenten aangehaald die door het HvJ zijn verworpen. Volgens de verenigingen kon hun doel, namelijk de handhaving van een financieel en sportief evenwicht tussen de clubs en de ondersteuning van jonge spelers, zonder de transferregels niet worden verwezenlijkt. Het HvJ oordeelde dat dit wel degelijk kan met andere middelen, die het vrije verkeer van werknemers niet belemmeren. Met betrekking tot de tweede prejudiciële vraag over de toelaatbaarheid van de nationaliteitsclausule oordeelde het HvJ dat deze niet direct, zichtbaar nadelig was voor Bosman. De nationale rechter oordeelde daarentegen dat een dergelijke clausule Bosman`s carrière wel kon belemmeren, omdat de kans op een club uit een andere Lid-Staat kleiner was. Het Hof van Justitie was het met de nationale rechter eens. Deze belemmering bevatte ook een schending van het EG-Verdrag. Het oordeel van het HvJ zorgde voor ingrijpende veranderingen in het transfersysteem: - voortaan was er geen sprake meer van een transfer-, opleidings- of promotievergoeding nadat een beroepsvoetballer transfervrij was. Indien het contract van een beroepsvoetballer afloopt en de speler onderdaan is van één van de Lid-Staten van de Europese Unie dan

kan zijn oude club niet verhinderen dat de speler een nieuw contract tekent met een andere club in een andere Lid-Staat. - de nationaliteitsclausule werd niet meer toegestaan. Elke beper-

gens sommigen gezorgd voor een oneerlijke verdeling in het voetbal. De rijkste clubs zullen de beste spelers hebben en daardoor de meeste prijzen winnen. Dit is vandaag de dag zeker te merken in het voetbal.

king met betrekking tot de nationaliteit van beroepsvoetballers, die onderdaan zijn van een Lid-Staat van de Europese Unie (in door

Toch heeft het HvJ de juiste oplossing gekozen. Zij heeft namelijk voor

sportverenigingen georganiseerde competitiewedstrijden tussen

het recht gekozen. Daarmee is duidelijk gemaakt dat ieder zich aan

voetbalclubs), is niet toegestaan.

het recht zal moeten houden. Zelfs het voetbal!

Betekenis uitspraak Na het Bosman-arrest was het duidelijk dat het vragen van transfervergoedingen bij het einde van het dienstverband tussen een speler en zijn club niet is toegestaan. Het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen achtte het transfersysteem van vóór 15 december 1995 in strijd met het vrij verkeer van werknemers. Clubs hebben vervolgens gezocht naar nieuwe oplossingen om het

voetbal rendabel te houden en dus onder andere spelers op een andere manier te behouden. In zekere mate hebben zij die ook gevonden.

JFV In Casu - september 2008 -

Zo komt het tegenwoordig erg vaak voor dat clubs meestal arbeidsovereenkomsten voor langere duur aangaan met de spelers dan voorheen het geval was. Zo zie je dat de clubs toch oplossingen hebben gevonden om wat van hun macht te behouden. Maar ondanks dat ligt tegenwoordig de meeste macht toch bij de speler De effecten van het Bosman-arrest vielen in de praktijk wel mee, hoewel de spelers sinds het Bosman-arrest aanzienlijk meer zijn gaan verdienen.5 Ironisch genoeg is de enige speler die niet volop profiteerde van het Bosman-arrest is Bosman zelf geweest. De voetballer is na 1995 niet meer aan voetballen toegekomen en komt tegenwoordig rond van een bescheiden ‘pensioen’. ‘In de periode van het proces ben ik een ander mens geworden. Noodgedwongen, vanwege armoede en het feit dat mijn vrouw mij had verlaten, woonde ik bij mijn ouders in een tot slaapkamer omgebouwde garage in een eenvoudige arbeidersbuurt in het grauwe Luik. Ik raakte verbitterd en gedeprimeerd. De laatste jaren heb ik gezien dat de wereld breder is dan enkel voetbal’ aldus Bosman.6 Wat het arrest zo bewonderenswaardig maakt is dat het HvJ zich heeft gehouden aan de bestaande wetsregels en geconcludeerd dat het

Bosman-arrest, Deventer : Gouda Quint 1997, p. 141.

Het HvJ heeft geoordeeld dat het transfersysteem het vrije verkeer van personen beperkt. Vanuit dat oogpunt heeft het HvJ zijn taak vak-

R.F.M.J. Kerckhoffs, , Rechtseconomische verkenningen deel 7. Economische gevolgen van het

transfersysteem strijd oplevert met het oude artikel 48 EG-verdrag.

2 F.M.J. Kerckhoffs, , Rechtseconomische verkenningen deel 7. Economische gevolgen van het Bosman-arrest,

bekwaam volbracht. Het arrest is een overwinning van het recht. Een

Deventer : Gouda Quint 1997, p. 141.

conflict tussen één individu en grote commerciële machten is in het voordeel van het individu beslecht. De Europese rechter heeft geko-

3 HvJ EG 15 december 1995, NJ 1996, 637, C-415/93.

zen voor de rechten van de Europese burger. Het recht heeft gewonnen

4 HvJ EG 15 december 1995, NJ 1996, 637, C-415/93.

over degene met de grootste macht.7

5 ‘Degradatie dreigt voor voetbalaandelen in Europa’,

Hier ziet u de sterke maatschappelijke functie van het recht. Waar de

één het HvJ zal loven om zijn beslissing, is de ander sceptisch over de

6 R.F.M.J. Kerckhoffs, , Rechtseconomische

Financieel Dagblad 4 september 2000,

economische en sportieve ontwikkelingen. Door het arrest zijn de salarissen gestegen en is bijvoorbeeld de Nederlandse competitie veel van haar smaakmakers kwijtgeraakt. De clubs richten zich meer op het opkopen van spelers dan dat zij energie steken in het opleiden van spelers, waardoor elke speler die er maar een beetje bovenuit steekt al naar een club in het buitenland gaat. Zodoende heeft het Bosman-arrest vol-

(schrijver niet bekend). verkenningen deel 7. Economische gevolgen van het Bosman-arrest, Deventer : Gouda Quint 1997, p. 141.

7 J.E.S. Larive, ‘Waarom bemoeit Brussel zich met topsport?’, Sport en Recht, 1996, dl. 4, p. 35.

Eigen haard, Goud waard? Student and the city Door Michaël Dol

Het fenomeen ‘koopkamer’ nader belicht De problemen met de studentenhuisvesting vinden mogelijk hun oplossing in een nieuw fenomeen: de koopkamer. Elders bestond dit concept al langer, echter sinds kort bestaat ook voor de Groninger student de mogelijkheid om een ‘thuis’ te kopen. De hoogste tijd dit fenomeen onder de loep te nemen en de juridische haken en ogen nader te belichten.

Inleiding

De rol van de tussenpersoon

‘Hee! Psssst… Mooie kamer kopen?’ Op steeds meer hui-

Koopstudio BV stelt zich naar eigen zeggen ten doel

zen prijkt een verkoopbord met deze tekst of een tekst

betaalbare huisvesting te realiseren voor studenten en

van soortgelijke strekking. Initiatieven als deze zijn een

starters. Het bedrijf koopt woningen op, deze worden ver-

reactie op de vraag naar alternatieven voor de studenten-

bouwd en opnieuw ingedeeld tot meerdere starters- of

huisvesting. De woningnood onder studenten is enorm

studentenstudio’s. Koopstudio BV koopt, verbouwd en

hoog en maatregelen als de ‘containerwoningen’ op

verkoopt waarbij de verbouwing en begeleiding van stu-

het Damsterdiep helpen slechts mondjesmaat. De nood

denten voor haar rekening komt. De verbouwing omvat

neemt onverhoopt alleen maar toe, resulterend in wacht-

overigens niet zoveel, de panden en kamers krijgen een

lijsten en dure bemiddeling. Fiscale voordelen die het eer-

standaardbehandeling met telkens hetzelfde witte keu-

der aantrekkelijk maakten voor zoon- of dochterlief een

kenblok en dezelfde antraciet/zwarte vloerbedekking.

woonhuis te bekostigen gelden thans alleen nog voor het ‘hoofdverblijf’ waardoor de woningmarkt alleen maar nij-

De volgende stap is de verkoop aan studenten en star-

pender wordt.1 Tevens spelen de exorbitante huurprijzen

ters, waarbij Koopstudio BV middels haar website en in-

en de attitude van de hedendaagse ‘verwende student’,

formatiebijeenkomsten studenten en hun ‘inleggeld’ ver-

die eisen is gaan stellen aan zijn onderkomen een belang-

enigt in een woonvereniging. Deze woonvereniging zal in

rijke rol in het tot ontwikkeling komen van bedrijven die

een later stadium tot aankoop overgaan. Middels deze

stellen het ei van Columbus te hebben gevonden. Max-

speciale constructie wordt het mogelijk voor studenten

kamers, Studionet en Koopstudio BV zijn zulke bedrijven.

zélf hypotheek te geven waarbij de ouders garant staan

Laatstgenoemde verkocht al meer dan driehonderd koop-

voor de continuïteit van de hypotheekbetaling. Zonder

kamers aan studenten. Na onder meer Utrecht en Amster-

deze constructie zou de student niet kunnen kopen bij

dam boort het Hilversumse Koopstudio Nederland BV nu

gebrek aan voldoende financiële middelen. Dat met

ook de Groningse huizenmarkt aan. Er worden koopka-

deze constructie een paar ‘adders’ worden bijgeleverd,

mers aangeboden aan onder meer de Hofstraat en het Bo-

wordt de aspirant koper echter onthouden.

terdiep. Echter, laat deze bijdrage je ervan weerhouden een dergelijke ‘miskoopkamer’ aan te schaffen.

Koopstudio streeft met haar initiatief naar het creëren van betaalbare huisvesting. Met dit nobele streven worden enorme winsten gerealiseerd. Kamers worden als aparte eenheden worden getaxeerd. De Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) onderkent dit gegeven, maar ziet dit niet als een probleem.2 Bij benadering - met onder meer gegevens uit het kadaster - heeft Koopstudio

“Weinig voordeel, héél veel risico.”

met het pand aan het Boterdiep een dikke tweehonderdduizend euro verdient, te betalen door de studenten die tezamen voor de vijf kamers of studio’s €670.608, - aan ‘inleggeld’ betaalden.

De juridische constructie Sinds jaar en dag worstelt men met het verkrijgen van eigendom op een ‘onderdeel’. De regels vervat in het Burgerlijk wetboek (BW) omtrent bestanddeelvorming ( 3:4 jo. 5:3 BW) en verticale natrekking (3:3 jo. 5:20 BW) staan een gemakkelijke constructie in de weg. Met de

komst van de appartementswet in 1952 leek de wetgever dan eindelijk een solide constructie te hebben gevonden in de zogenaamde appartementsrechten.3 Echter, de regeling is niet exclusief, zij bestaat naast andere (veelal oudere) minder solide constructies Koopstudio BV maakt gebruik van de zogenaamde coöperatieve woningvereniging. Het pand wordt verkocht aan een woningvereniging bestaande uit de bewoners van dat pand. Eigenaar van het pand en de kamer in kwestie is dan ook de rechtspersoon, en niet zoals Koopstudio BV suggereert de bewoner. Je koopt dan ook geen kámer, je koopt een lidmaatschap in een rechtspersoon die juridisch eigenaar is van dat pand. De bewoners rest slechts het economische eigendom. Dit nuanceverschil ligt ten grondslag aan tal van ongunstige consequenties, ter

Boterdiep 105 Koopstudio streeft met haar initiatief naar het creëren van betaalbare

procedure is aanmerkelijk formeler, tijdrovender en duurder in vergelij-

huisvesting. Bij deze neem ik de gepretendeerde betaalbaarheid onder

king tot andere constructies. Voor de projectontwikkelaar belust op het

de loep aan de hand van het pand aan het Boterdiep. Het pand heeft

snelle rendement, biedt de gebruikte constructie daarom een aanlokke-

vijf wooneenheden waarvan Studio 3 de goedkoopste en kleinste is met

lijk alternatief. Inzichtelijk wordt nu waarom Koopstudio BV de voorkeur

slechts 22 m2 en Studio 5 de duurste en tevens grootste is met 52 m2. Ge-

geeft aan een B-constructie, als gevolg waarvan de woning juridisch on-

adverteerd wordt met lasten die te mooi lijken om waar te zijn en jammer

verdeeld blijft en het eigendom is voorbehouden aan de rechtspersoon.

genoeg zijn ze dat bij benadering ook. Op de website vindt je uitsluitend

Op de nadelige implicaties van deze constructie verderop meer.

netto maandlasten, maar de berekening daarvan of totale koopsommen

JFV In Casu - september 2008 -

het leven had geroepen. Wanneer men echter wil splitsen conform de appartementswet dient aan tal van zware eisen te worden voldaan. De

compensatie waarvan de wetgever nu juist het appartementsrecht in

vind je er niet terug. Bij deze een tweetal voorbeeldcalculaties die de berekening inzichtelijk maken en de hangijzers genadeloos blootleggen.

Studio 3 Boterdiep 105

2 Koopsom

Maandelijkse lasten

zijn buiten proportie, temeer omdat men geen kamer koopt, en al hele-

3 Hypotheekrente

maal geen huis, maar een lidmaatschapsrecht in een woonvereniging.

4 Servicekosten

Bruto maandlasten

€ 746,38

Voorts wijs ik op de hypotheekrente [3], deze is verre van conform de

5 Belastingdemper

€ 222,46

gemiddelde marktrente. Een medewerker van Quarz Financial Partners

6 Lastendemper

€ 212,00 -

Netto maandlasten

€ 311,00

Studio 5 Boterdiep 105

Woningaandeel

Allereerst valt de koopsom [2] van de studio’s op. De prijzen zijn mijns

14,4% (22 m2)

inziens veel te hoog en indiceren woekerwinsten. Een flatje aan de Hel-

€ 129.172,00

perzoom met alles erop en eraan kost nagenoeg hetzelfde. De prijzen

€ 667,38 € 79,00 +

- financieel partner van Koopstudio BV - deelde mij een rente van 6,2% mede, terwijl volgens de NVM de gemiddelde hypotheekrente 5,75%4 bedroeg op datzelfde moment. Een medewerker van de SNS Bank verklaarde dit verschil als volgt: “Omdat de studentenhypotheken nog

36,6% (52 m2)

onontgonnen gebied zijn en de bank daarmee een risico neemt, vindt

€ 137.254,00

dit risico redelijkerwijs zijn weerslag in de rente.” Wie als student dus

2 Koopsom

Maandelijkse lasten

een gematigde rente verwacht conform zijn beperkte financiële mid-

3 Hypotheekrente

€ 709,14

delen komt bedrogen uit. Sterker, de student betaalt meer rente dan

4 Servicekosten

€ 196,00 +

de ‘gewone Nederlander’.

Bruto maandlasten

€ 905,14

5 Belastingdemper

€ 236,38

Samenvattend concluderen we een hoge koopsom, bovengemiddel-

6 Lastendemper

€ 229,00 -

de rente en een bedrag daar bovenop aan servicekosten resulterend

Netto maandlasten

€ 439,00

Woningaandeel

in een hoge maandelijkse bruto last. Maar daarop komen nog twee ‘koopstudiofaciliteiten’ in mindering.

Uitleg calculatie Totaal woonoppervlak van de kamers: 146 m2.

Onder [5] zien we de zogeheten Koopstudio belastingdemper (KBD),

2 Koopsom + afsluitprovisie (1%) + notariskosten (€ 750,00)

een faciliteit op grond waarvan je een voorschot krijgt op de later te verzilveren hypotheekrenteaftrek. Immers, als student met een

3 Tegen 6,2% (11-07-08) vijf jaar vast aflossingsvrij.

4 Begroot door Koopstudio, o.m. gas, water, licht, OZB.

koopkamer heb je dan wel recht op renteaftrek, bij ontbreken van be-

5 Tijdelijke lening die terugbetaald dient te worden wanneer

lastbaar inkomen kan deze vooralsnog niet worden verzilverd. Deze

met overwaarde wordt doorverkocht.

faciliteit waarbij men dus als student al gebruik kan maken van dit fiscale voordeel, wordt door Koopstudio BV gepresenteerd als één van

de grote voordelen van het kopen boven het huren. Echter, nadere bestudering van de renteaftrek geeft een ander beeld. Hypotheekrenteaftrek vindt zijn wettelijke basis in art. 3.120 Wet op de Inkomstenbelasting (Wet IB). In 2001 is deze ‘woonsubsidie’ nader begrensd door lid 2 van genoemd artikel: ‘Renten worden gedurende ten hoogste 30 jaren in aanmerking genomen als aftrekbare kosten’. In het geval van Studio 5 betekent dit dat na vijf jaar rente te hebben afgetrokken, nog slechts vijfentwintig jaar aftrek rest ter grootte van het geleende bedrag. Een nadeel dat je niet had gehad indien je was gaan huren. Omdat daartegenover - in vergelijking tot de huurkamer - geen beduidend lagere maandlasten stonden, blijkt dit fiscale voordeel op de lange termijn een belastingnadeel. Je betreedt na je studie de woningmarkt met een achterstand ten opzichte van de studiegenoot die was gaan huren: jij hebt reeds vijf jaar ren-

JFV In Casu - september 2008 -

teaftrek geconsumeerd.

“Je koopt geen kámer, je koopt een lidmaatschap in een rechtspersoon die juridisch eigenaar is van een pand.”

Onder [6] vinden we een laatste aftrekpost, de Koopstudio Lastendemper (KLD). Ook deze faciliteit dient in zijn geheel te worden terugbetaald, maar dan mits de studio met overwaarde wordt verkocht. Welnu, is dat niet juist de drijfveer voor het verkiezen van koop boven huur? Wórdt vervolgens overwinst gerealiseerd dan dient de winst naar rato de verkregen demper te worden terugbetaald. Voor het gebruikmaken van de dempers stelt Koopstudio BV als voorwaarde dat zij als bemiddelaar optreedt bij verkoop en dat de financiering wordt geregeld via Quarz, de intermediair van Koopstudio BV in financiële zaken. De firma lijkt zelfs bij verkoop er een ‘laatste’ slaatje uit te willen slaan. Onderaan de streep houden we nu de netto maandlasten over. Dit is feitelijk het enige bedrag dat je terug vindt op de website. Afgaande op deze prijzen lijkt een koopkamer aantrekkelijk. Echter, gezien mijn bovenstaande betogen betaal je feitelijk de bruto maandlasten zoals vermeld in de voorbeeldcalculatie. Hoe kan de gepretendeerde betaalbaarheid nu nog volgehouden worden?

Financiering, kosten en rendement Het is niet mogelijk om je zomaar door elke bank te laten financieren. Dat komt door de juridische constructie van het ‘koopstudioconcept’. De woonvereniging is juridisch eigenaar van de woning en de bank neemt hypotheek op de gehele woning. De student neemt daarbij vervolgens een soort lidmaatschapsarrangement waarbij de ouders garant staan voor de voldoening van schulden. Koop je een zelfstandige kamer - dat wil zeggen een kamer voorzien van eigen (sanitaire) faciliteiten - trappen we op de volgende adder. Op grond van 2.1 jo. 14 Wet op belastingen van rechtsverkeer (BRV) dien je bij de aankoop van een zelfstandige koopkamer overdrachtsbelasting af te dragen. Het bedrag is gelijk aan 6% van de koopsom, te betalen bij overdracht. ‘De huizenmarkt is ziek’5, zo stelt Ger Hukker, voorman van de NVM. De alsmaar oplopende rente zorgt ervoor dat mensen blijven zitten. Dit gegeven, met daarbij de op het punt van instorten staande huizenmarkten in landen om ons heen, maakt dat huren in deze grillige periode wellicht raadzamer is dan kopen.

Risico, verhaal en parate executie Zoals reeds uiteengezet ziet de bank de hypotheek als één geheel. Dit heeft belangrijke consequenties. Mocht een student in gebreke blijven, dan wendt de bank zich tot de ouders. Mochten ook de ouders niet voldoende liquide zijn wordt (sinds 1992) het recht van parate executie uitgeoefend. De bank kan dan zonder tussenkomst van de rechter zelfstandig het lidmaatschapsrecht in het openbaar doen verkopen. Blijft na de executieverkoop een tekort over dan verhaalt de bank zich op de woningvereniging, met andere woorden: op de overige bewoners. Omdat je bij aanvang geen inzicht hebt in de financiële situatie van je medebewoners, loop je het reële risico te worden uitgewonnen voor iemand anders’ schuld. Een slordige of destructieve huisgenoot vindt daarmee zijn directe weerslag in de waarde van jouw kamer of studio.

Rauw op je dak

de woonvereniging. Verkopen met overwinst laat de medebewoners

JFV In Casu - september 2008 -

Ben je in staat je lidmaatschapsrecht met winst te verkopen dien je, alvorens tot de verkoop over te gaan, toestemming te verkrijgen van niet onberoerd. Als gevolg van de verkoop wordt de waarde hoger ingeschreven, waardoor ingevolge de Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) de waardering mogelijk toeneemt. Neemt de WOZ-waarde toe, dan zal mogelijk de onroerendezaakbelasting (OZB) daarnaar worden aangepast. De medebewoners moeten dus na verkoop mogelijk maandelijks meer servicekosten betalen, daarvan maakt de OZB immers onderdeel uit. Toestemming kan op deze grond worden geweigerd. Ik houd een slag om de arm, maar ik heb verhalen gelezen van mensen die van het lidmaatschapsrecht af wilden, maar dat op deze grond simpelweg niet konden.

Conclusie Gezien de problematiek binnen de studentenhuisvesting is het tot ontwikkeling komen van alternatieven begrijpelijk. Ondernemers ruiken de leemte en spelen daar op in. Het onderhavige initiatief biedt echter geen adequate oplossing. De gekozen constructie kent téveel nadelen. Bovendien zijn de prijzen te hoog en de voorwaarden onredelijk. De koper lijkt volgens het huidig concept aan zijn koopkamer te zijn bekocht. Vooralsnog betekent het fenomeen ‘koopkamer’ heel veel risico en weinig tot geen voordeel.

1 D. de Vogt, ‘Kamelaar als alternatieve makelaar’, Vastgoed, vakblad voor onroerend goed (79)

2004, p. 30-32.

2 M. Versteeg, ‘Koopkamers zijn in opmars’,

Ublad 29 (38) 2007.

3 A.A. van Velten, Privaatrechtelijke aspecten van onroerend goed, Deventer: Kluwer 2006, p. 368-370. 4 Zie ook: http://www.nvm.nl, renteoverzicht 4 juli 2008, vijf jaar vast. 5 ‘RTL Nieuws’, RTL 4, 10 juli 2008 (16.00).

In Casu Rogat Door Frederique Fagel en Sanne van der Schors

De Nederlandse Grondwet moet worden aangepast aan het Europese recht Een aanzienlijk deel van de Nederlandse wetgeving komt tot stand in Brussel. Deze Europese wetgeving werkt direct of indirect door in onze wetgeving. Het Nederlandse parlement heeft echter weinig invloed op de totstandkoming van deze wetgeving; het is de regering die wat dit betreft de vinger in de pap heeft. Dit is niet te wijten aan Brussel, maar aan het Nederlandse systeem. In de Nederlandse Grondwet wordt niet eens gesproken over de Europese Unie. Doordat het Nederlandse parlement nauwelijks wordt betrokken in de onderhandelingen voor de totstandkoming van de wetgeving in Europa, heeft de Nederlandse bevolking via de volksvertegenwoordiging nauwelijks inspraak in deze Europese wetgeving. Om een dergelijke invloed van de burgers te creëren, pleiten sommigen voor een herziening van de Grondwet. Hierin zou volgens hen moeten worden geregeld hoe de Nederlandse bevolking – via het parlement – de Europese wetgeving kan beïnvloeden, net als in andere EU-Lidstaten.1

Europa in de Grondwet? Op 9 juli 2008 ging de Eerste Kamer akkoord met de

tijd op voorsprong staan in referenda. Veel verklaringen,

goedkeuring van het Verdrag van Lissabon. Daarmee

kortom, die het allemaal in context zoeken, maar niet in

kwam een einde aan een wonderlijke periode van be-

de materie zelf. Want zou het niet zo kunnen zijn dat de

roering. Nederland, eens een hondstrouwe bondgenoot

Nederlandse kiezer de indruk heeft dat hij geen zeggen-

in de Europese Unie – een van de oprichters en altijd

schap heeft over Europa, en dat ook nooit heeft gehad?

te vinden in de voorhoede – sprak zich, de eerste keer

En dat, nu degenen die Europa al die jaren hebben ‘ge-

dat de bevolking zelf een uitspraak over Europa mocht

rund’ komen vragen of de kiezer eventjes een kruisje wil

doen, onverwacht massaal uit tegen het Grondwettelijk

zetten bij het behaalde resultaat, nul – beter ‘nee’ – op

Verdrag. Dat was een grote schok binnen de Unie, maar

het rekest kregen?

misschien nog meer in Nederland zelf. Want was er toch aan de hand? Er waren er die verklaringen zochten in

Zo bezien is er met het compromis van het Verdrag

de complexiteit van de materie en de onkunde van de

van Lissabon – met nagenoeg dezelfde inhoud als het

kiezers om zich daarover een oordeel te vormen. Een

Grondwettelijke Verdrag – niets opgelost en is er niet

wat neerbuigende en paternalistische verklaring als je

naar het ‘nee’ van 2005 geluisterd. Heel veel commen-

het mij vraagt, die ook niet klopt. Het lukt kiezers heel

tatoren kwamen al tot die conclusie – en dat waren

aardig zich eens per vier jaar bij verkiezingen een oor-

zeker niet allemaal SP-ers of anti-Europeanen. Maar, ja,

deel te vormen over een veelvoud van complexe vraag-

het alternatief van een nieuw referendum was veel te

stukken, maar enfin. Een andere verklaring – die ik beter

riskant. Een tweede ‘nee’ konden we ons echt niet per-

kan volgen – hield het erop dat het ‘nee’ van 2005 te

mitteren. Iedereen blijft een beetje met een kater achter.

maken had met slechte regie van de regering. Daarom

De aandacht van nationale politici voor bananenschil

ging het referendum over van alles en nog wat, maar

Europa verslapt (en gaat weer terug in de slaapstand

niet over de kern van het Verdrag zelf. Weer anderen oor-

van voor 2004), veel kiezers voelen zich ‘gepiepeld’, en

deelden dat referenda niet passen bij de Nederlandse

Europese instellingen en nationale bestuurders zijn in-

representatieve democratie en dat ‘nee’-sentimenten al-

middels bang voor de rebellerende bevolking geworden

en doen hun best burgers te betrekken door ze vooral veel uit te leg-

misschien de cultuur van doodzwijgen van Europa doorbreken. Kan…

gen, evenwel zonder ze werkelijk te betrekken. Om een voorbeeld te

Er pleit namelijk ook wel het een en ander tegen een plaats voor Eu-

noemen: onze eigen Tweede Kamer heeft na het Verdrag van Lissabon

ropa in de Grondwet. Is het eigenlijk wel nodig? De staatsrechtelijke

minder over de voorbereiding van EU-besluitvorming te vertellen dan

spelregels voor rechtsvorming binnen de EU zijn al in de Europese ver-

voordien. Doordat de pijlerstructuur vervalt, vervalt ook (de zin van)

dragen opgenomen. En andere belangrijke organisaties zoals de Raad

het instemmingsrecht dat de Kamer had voor zaken betreffende de

van Europa, de NAVO en de VN worden toch ook niet genoemd? Wat

justitiële en politionele samenwerking. Invloed die de Kamer nu zelf

levert het per saldo op? Nu werkt het toch ook? En die vergelijking met

heeft weggegeven.

andere grondwetten in Europa gaat misschien ook wel mank. In onze sobere Grondwet ontbreken zoveel elementen die je wel aantreft in

Kan dat anders, moet dat anders? Ik denk het wel. Het wordt hoog

andere rechtsculturen – preambules, bepalingen over de werking van

tijd dat de Nederlandse bevolking nauwer bij Europese besluitvor-

de parlementaire vertrouwensregel, toetsingsrecht, etc. Dat gegeven

ming wordt betrokken en zich daar ook bij betrokken voelt. Zonder

alleen vormt geen enkele reden om Europa-bepalingen in onze eigen

draagvlak bij de bevolking – en dat is iets anders dan gedoogsteun

Grondwet op te gaan nemen. ‘If it isn’t broke, don’t fix it.’ Alleen als er werkelijk problemen zijn, is er reden om de Grondwet

tere weerstand tegen de Europese Unie. De Raad van State heeft er al

aan te passen. Zijn die er dan? Ik denk het wel. De huidige wijze van

verschillende keren op gewezen dat Europa niet langer buitenlands

Europese zaaksbehartiging – helemaal over de boeg van de regering

beleid is, maar binnenlandse politiek. De EU zet de lijnen uit op het

– werkt niet meer. De Tweede Kamer heeft geen greep op individuele

gebied van landbouw, visserij, vervoer, energie, monetair en financi-

Europese dossiers. Dat wordt vaak geweten aan de laksheid van de

eel beleid, milieu, veiligheid, vreemdelingenbeleid, ja zo een beetje

Kamer zelf en de ‘onkunde’ van de Kamerleden, maar dat zijn even zo

op alle terreinen. Dat kan je niet meer overlaten aan wijze diplomaten

vaak onterechte verwijten. De greep van de regering op de Europese

en onderhandelaars die in Brussel een onderhandelingsresultaat be-

dossiers is zó groot en de kennisvoorsprong zo enorm dat kamerleden

reiken en dat binnenlands verkopen als een goed resultaat, omdat het

bijna noodzakelijk het nakijken hebben. Wie zich als kamerlid wel in-

goed is (of omdat er niet meer uit te slepen viel). De grenzen van, wat

teresseert voor Europese aangelegenheden bewijst daarmee zijn car-

Majone noemt, ‘Integration by stealth’, zij hier bereikt. De bevolking

rière als politicus geen dienst. Het vergt een hoge investering, waarop

moet beter worden betrokken en daar moeten misschien de spelre-

het electoraat niet zit te wachten. En de inbreng is dan ook nog eens

gels ook op worden aangepast.

vaak vergeefs. De regering kent in wezen drie soorten reacties op die

Kijken we naar onze Nederlandse Grondwet – hét basisdocument met

zeggen’), conform (‘die positie heeft de regering al – of ook – inge-

JFV In Casu - september 2008 -

‘nee’ van 2005 maar een voortreintje van een vermoedelijk steeds gro-

– valt op termijn de bodem onder het Europese project uit. Dan is het

inbreng: té vroeg (‘daar kunnen we op dit moment nog niets over de spelregels over wie onder welke voorwaarden recht mag vormen

nomen’) of té laat (‘het compromis is al bereikt’, ‘we kunnen nu niet

– dan komt het woord Europa daar niet in voor. Voor de Grondwet+ is

meer terug’). Het verleggen van de koers die de regering heeft ingezet

de Europese Unie niet meer en niet minder dan enig andere volken-

in een Europees besluitvormingstraject lukt zelden. Het parlement en

rechtelijke organisatie waaraan bevoegdheden kunnen worden over-

de bevolking praten niet mee, maar krijgen de bereikte resultaten toe-

gedragen. Besluiten van dergelijke organisaties kunnen rechtstreeks

gestuurd. Daar zou verandering in moeten komen. De Tweede Kamer

in Nederland doorwerken, als ze zich daarvoor lenen en netjes bekend

zou als belangrijkste politieke forum een werkelijk aandeel moeten

zijn gemaakt. Voor de Grondwet is de EU gewoon buitenlands beleid.

krijgen. Dat kunnen de leden – blijkt uit de recente geschiedenis – nu

En dat wordt – zo zegt artikel 90 – behartigd door de regering. Het ba-

zelf nauwelijks zelf bevechten. De regering – met name het Ministe-

sisidee is dat de regering onderhandelt over belangrijke verdragen, die

rie van Buitenlandse Zaken – is in Europese aangelegenheden op-

zelf ook afsluit, en vervolgens voorlegt aan het parlement dat het resul-

permachtig en heeft de Kamer in de houdgreep. Daardoor investeren

taat dan wel of niet goedkeurt (artikel 91). Op basis van die verdragen

kamerleden ook steeds minder in deze verliespost waardoor de ken-

kunnen volkenrechtelijke organisaties zoals de VN, de International

nisachterstand en de desinteresse nog groter worden. Het bewijs van

Labor Organization (ILO), de NAVO en de EU aan de slag. Maar de +EU

deze trieste stand van zaken werd geleverd toen de Tweede Kamer

is al lang niet meer een gewone volkenrechtelijke organisatie met een

over het Verdrag van Lissabon sprak en bij die gelegenheid het beetje

beperkt mandaat, zoals die andere organisaties. Het grondwettelijke

invloed dat er nog was eenvoudig weg gaf. En dat is dan de uiteinde-

schema past hier wellicht niet meer. Misschien moeten de regels, -en

lijke reactie op het Nederlandse ‘nee’: het parlement dat de regering

dus de Grondwet, op dit punt aan de EU-realiteit worden aangepast.

méér macht geeft bij het behartigen van Europese zaken ten koste van

Er wordt al wat langer gepleit om in de Nederlandse Grondwet een

oranje-kaart procedures en burgerinitiatieven met onmogelijke pro-

parlementaire invloed. Dat is natuurlijk niet goed. Schaamlappen als plaats voor de Europese Unie in te ruimen. Als de Grondwet de be-

cedurele hordes gaan daar niets aan verhelpen. Wat nodig is, is dat

langrijkste regels over rechtsvorming bevat, dan mag de EU, die ten-

– geholpen door voorschriften in onze Grondwet – het Nederlandse

minste 1/5 van het totaal van de rechtsvorming in Nederland voor haar

parlement, net als in het geval van Nederlandse wetgeving (artikel 81

rekening neemt, niet ontbreken. De grondwetten van andere landen

e.v. van de Grondwet) volledig bij de voorbereiding van (tenminste)

(nagenoeg in alle nieuwe lidstaten) noemen het EU-lidmaatschap ook.

Europese wetgeving wordt betrokken. Ons eigen parlement moet voor-

En een expliciete plaats voor EU in de Grondwet draagt mogelijk bij

af meepraten over de Nederlandse positiebepaling in Brussel en niet

aan het besef dat Europa wezenlijk is voor ons bestel, en kan daarmee

alleen achteraf. In andere landen hebben ze dat geborgd door middel

van een parlementair behandelingsvoorbehoud. Daar is veel voor te

Anders dan het geval is in veel andere lidstaten, is in de Nederlandse

zeggen. We accepteren immers toch ook allang (tenminste 150 jaar)

Grondwet anno 2008 geen spoor te bekennen van het Unie-lidmaat-

niet meer dat Nederlandse wetten door de Koning’s regering worden

schap. Als basis voor de verbondenheid met de EU geldt nog altijd

vastgesteld, zonder enige inbreng van een volksvertegenwoordiging.

art. 92 Gw, dat het mogelijk maakt bevoegdheden over te dragen aan

Waarom zouden we dat in Europese zaken – als het gaat om de Neder-

volkenrechtelijke organisaties. Gezien de soepele manier waarop de

landse positie in de Raad – wel accepteren?

Nederlandse rechtsorde zich traditioneel heeft opengesteld voor Eu-

JFV In Casu - september 2008 -

ropese regelgeving, is dat op het eerste gezicht opmerkelijk. Bij na-

Jan Willem van Rossem, Promovendus verbonden aan de vakgroep staats- en internationaal recht van de Rijksuniversiteit Groningen

der inzien valt echter goed te verklaren waar dit stilzwijgen vandaan

Aanpassing van de Nederlandse Grondwet aan het Europese recht zou

ontbroken aan veel normatief gezag op het gebied van buitenlandse

komt. Onder meer door de afwezigheid van heldere grondslagen en het verbod van constitutionele toetsing heeft het de Grondwet altijd

een verstandig idee zijn. De argumentatie die als inleiding bij deze

betrekkingen. Zo heeft zich in Nederland onder juristen de doctrine

stelling wordt gegeven vind ik echter minder overtuigend. De reden

kunnen vestigen dat de communautaire rechtsorde zich in de loop

dat dit een goede zet zou zijn, is niet dat het ons parlement nu onmo-

der tijd heeft losgezongen van het nationale recht en onafhankelijk

gelijk wordt gemaakt zich op een betekenisvolle manier met Europese

daarvan, de Grondwet incluis, doorwerkt in de Nederlandse rechts-

besluitvorming bezig te houden, maar heeft te maken met het feit dat

orde. Daarmee wordt de bekende Costa/ENEL-uitspraak van het Hof

het ontbreken van een verwijzing naar de band van Nederland met de

van Justitie omarmd, volgens welke Europees recht voortkomt uit een

EU zorgt voor een leemte in de fundering van die band.

autonome bron. Met dit standpunt, dat – tegen de uitdrukkelijke bedoeling van de Grondwetgever in 1983 in – inmiddels ook wordt aan-

Dat de Staten-Generaal buitenspel staat bij de totstandkoming van

gehangen door regering, Raad van State en Hoge Raad, neemt Neder-

Europese wetgeving is een populaire idée fixe. Als dit beeld al correct

land in vergelijking met andere lidstaten een tamelijk unieke positie

is, lijkt het echter een misvatting om te verwachten dat een wijziging

in. Bovendien is er goede grond om aan te nemen dat één en ander in

van de Grondwet hier veel verandering in zal brengen. Betrokkenheid

strijd is met de Grondwet.

van nationale parlementen in EU-verband speelt zich af op twee niveaus: de Europese verdragen en het nationale recht. Wat het eerste

Komend najaar zal waarschijnlijk een staatscommissie worden in-

betreft, zijn, onder meer op instigatie van Nederland, eerst onder het

gesteld die zich, als onderdeel van een breder pakket van mogelijke

afgeketste Grondwettelijk Verdrag en nu onder het Verdrag van Lissa-

herzieningen, zal gaan buigen over de vraag of het lidmaatschap van

bon verscheidene aanpassingen doorgevoerd die erop wijzen dat par-

de EU in de Grondwet moet worden verankerd. Belangrijke vraag waar

lementen steeds meer als volwaardige communautaire spelers wor-

deze commissie zich voor gesteld zal zien, is welk doel een eventu-

den beschouwd. Dit staat in beginsel echter los van de wijze waarop

ele vermelding van de EU moet dienen. Vat men een dergelijke bepa-

lidstaten zelf hun parlementen bij de totstandkoming van Europese

ling louter en alleen declaratoir op – i.e. puur symbolisch, zonder de

besluiten betrekken. Om te beginnen vindt deze betrokkenheid plaats

Costa/ENEL-doctrine geweld aan te doen? Of wil men met een derge-

bij de goedkeuring van nieuwe verdragen. Daarnaast staat het lidsta-

lijke clausule een meer fundamentele kwestie aanroeren? Namelijk,

ten vrij om hun parlementen in meer of mindere mate mee te laten

dat de Grondwet de grondslag vormt voor de gelding van Europese

spreken over de totstandkoming van secundair Europees recht.

regels op Nederlands grondgebied. Zeker als dit gepaard gaat met

De inspraak van het Nederlandse parlement reikt minder ver dan in

een belangrijke herijking betekenen van de Nederlandse doctrine ten

inhoudelijke bepalingen over de wijze van samenwerking, zou dat sommige andere landen. Toch zou het verkeerd zijn om te veronder-

aanzien van de werking van Europees recht. Gelet op de weinig con-

stellen dat de Staten-Generaal geen mogelijkheden heeft om invloed

ceptuele manier waarop men in Nederland doorgaans met dit soort

uit te oefenen op Brussels beleid. Behalve het feit dat de regering po-

onderwerpen omgaat, acht ik de kans op dit laatste niet groot. Dat

litiek verantwoordelijk is voor haar optreden in de Raad, is het parle-

neemt niet weg dat het in mijn ogen wel de juiste benadering zou zijn.

ment bijvoorbeeld op het samenwerkingsterrein van justitie, de derde

Wie het normatieve gezag van de Grondwet wil herstellen, moet begin-

pijler, in het bezit van een instemmingsrecht. Ten aanzien van het

nen met haar serieus te nemen.

nieuwe verdrag heeft het daar nog een behandelingsvoorbehoud op ciete vermelding in de Grondwet om. Ontevredenheid over de rol van

Dimitry Kochenov, Universitair docent Europees recht Rijksuniversiteit Groningen

het parlement valt niet zozeer te herleiden tot gebrekkige formele mid-

Er is democratie op het niveau van de lidstaten en op Europees niveau,

andere terreinen aan toe weten te voegen. Allemaal buiten een expli-

delen, maar tot de politieke realiteit van besluitvorming in een Unie

hiertussen bestaat een duidelijk onderscheid. Door dit door elkaar te

van 27 lidstaten. Daarin is het sluiten van compromissen noodzakelijk

gaan gebruiken, worden de democratische beginselen aangetast. Bij

en de onderhandelingsruimte van een land als Nederland per definitie

de totstandkoming van Europese wetgeving is meer inspraak van de

beperkt. Dit alles neemt niet weg dat het zuiverder zou kunnen zijn

nationale parlementen van de lidstaten niet nodig om de nationale

om de sturende rol van de Staten-Generaal wel in de Grondwet vast te

bevolking hier meer invloed op te bieden. Hiervoor bestaat het Eu-

leggen. Zo’n wijziging zou dan evenwel onderdeel moeten zijn van een

ropees Parlement al. Het Europees Parlement is er om de Europese

meer fundamentele plaatsbepaling van de Nederlandse constitutie in

burger te betrekken bij wat er op Europees niveau gebeurt en indien

de Europese rechtsorde.

hij tevens meer inspraak op de Europese besluitvorming krijgt via het

nationale parlement gaat dit in tegen de Geist van het Europees Par-

het Europees recht in de Grondwet wordt genoemd. Zaak K 18/04 van

lement en is dus per definitie in tegenspraak met het idee van demo-

het Poolse Trybunał Konstytucyjny is `a swan song´ voor diegenen die

cratische vertegenwoordiging van Europese burgers. Dezelfde functie

te veel vertrouwen in het nationale constitutionele recht hebben. Te

wordt dan als het ware aan nog iemand anders gegeven. Indien het

zeggen ‘[t]aka sprzeczność nie może być w polskim systemie prawnym

nationale parlement meer bevoegdheden zou krijgen wat betreft de

w żadnym razie rozwiązywana przez uznanie nadrzędności normy wspól-

Europese besluitvorming, zou het Europees Parlement hierdoor een

notowej w relacji do normy konstytucyjnej’, zoals het Trybunał heeft

toy-instelling worden.

gedaan, is absoluut onzin, natuurlijk.

Daarnaast speelt het Parlement door de codecisieprocedure van artikel 251 EG min of meer dezelfde rol in de Europese besluitvorming als de Raad. Het zou daarom onnodig zijn, wat het Europees recht betreft, meer inspraak te willen via de nationale parlementen in de Raad als het ook via directe vertegenwoordiging van Europese burgers in het Europees Parlement kan. De ministers in de Raad moeten een zekere vrijheid genieten om de interesses van hun lidstaten te vertegenwoordigen zonder te veel politieke druk van hun parlementen, waar

dagelijkse ruzies vaak boven long-term vision worden gesteld. Indien de nationale ministers niet meer zoveel vrijheid zouden hebben door

JFV In Casu - september 2008 -

meer bemoeienis van hun nationale parlement, wordt het erg moeilijk om beslissingen te nemen, omdat er `thuis´ op grond van irrelevante consideraties die niets met Europa te maken hebben, meer geblokkeerd zou kunnen worden. Een grotere rol voor nationale parlementen betekent dus de toename van de scapegoating functie van de Europese Unie. Kiiver heeft onderzocht hoe nationale parlementen met het Europees recht werken en volgens hem zijn er op dit gebied drie verschillende typen lidstaten, namelijk de lidstaten waar de nationale parlementen veel inspraak op de Europese besluiten hebben, de lidstaten waar de nationale parlementen min of meer inspraak hebben en die waar de parlementen zo goed als geen rol spelen.2 Nederland hoort bij de tweede categorie. Dat is zeker een goede plaats, want bij lidstaten in de eerste categorie kan de grote inspraak van het nationale parlement problemen vormen sinds de facto dergelijke nationale parlementen de functie van een uitgebreid kabinet hebben vertegenwoordigd in de Raad. Anderzijds, er gebeurt zo veel op Europees niveau en dat kan niet worden genegeerd. Daarom is een nationaal parlement dat zich niet bemoeit met Europa ook niet goed. Nederland zit dus prima in het midden en kan daar beter ook blijven. Het is nog steeds zo dat de Europese burgers non più stranieri, non ancora cittadini zijn.3 Maar de enige manier om een echte Europese democratie te scheppen is in het gebruik van Europese instellingen, niet in de verwarring tussen nationale en Europese niveaus van democratische vertegenwoordiging. De initiale aanpak van Jean Monnet is nog steeds juist: `Rien n’est possible sans les hommes mais rien n’est durable sans les institutions´. Het is dankzij de efficiënte institutionele structuur, dat de Europese

W.J.M. Voermans, ‘Grondwet aanpassen aan het

<www.nrc.nl>.

Europese recht´, NRC Handelsblad 9 mei 2008

Unie één van de belangrijkste success stories van de twintigste eeuw is geworden.

2 P. Kiiver, The national parliaments in the European Ook het noemen van de Unie in de Nederlandse Grondwet is niet no-

Union: a critical view on EU constitution-building, Den

dig. Vanuit het oogpunt van het Europees recht zijn de grondwetten

Haag: Kluwer Law International 2006.

van de lidstaten niet van belang. De beginselen van de doorwerking van het Europees recht zijn immers al gegeven door dit recht zelf: door de arresten van het Hof van Justitie zoals Costa/ENEL en Van Gend en Loos. Daarom is het niet belangrijk of en hoe de Europese Unie en

3 M. Sica, Verso la cittadinanza europea, Florence: Le Monnier, 1979, p. 1.

Interview

Dag uit het leven van de director corporate legal van de Schiphol Group Op een zeer warme maandagochtend, vlak voor de tentamens, begeven wij ons naar Schiphol. Niet om op vakantie of op zakenreis te gaan, maar om een gesprek te hebben met de heer Joris Backer, director corporate legal van de Schiphol Group. In zijn kantoor, met uitzicht op de starten landingsbanen van Schiphol alwaar vele toestellen af- en aanvliegen, praten wij met hem over zijn werkzaamheden voor de Schiphol Group, de weg van het zijn van advocaat naar het worden van bedrijfsjurist en nog veel meer. Een kijkje in het leven van een enthousiast mens in een boeiende omge-

Door Maartje Dekker en Etiënne Dijkhorst

ving. Een dag uit het leven van de heer Backer.

De Schiphol Group Schiphol Group is exploitant van luchthavens, waaron-

Brinkhorst, die op dat moment als oud-staatssecretaris

der Nederlands grootste luchthaven: Schiphol. De heer

van Europese Zaken in de Tweede Kamer is verkozen

Backer vertelt dat de Schiphol Group luchthavens ziet als

voor D66. Als zijn persoonlijk medewerker houdt de

een Airportcity: een dynamische omgeving waar mensen

heer Backer zich bezig met weten regelgeving. Wan-

en bedrijven, logistiek en winkels, informatie en enter-

neer Brinkhorst na drie jaar vertrekt uit de Nederlandse

tainment samenkomen en elkaar versterken. Het bedrijf

politiek (om meerdere malen een comeback te maken)

is een Naamloze Vennootschap (hierna: NV) die niet aan

voor een ambassadeursfunctie in het buitenland, geeft

de beurs is genoteerd. Hoewel de aandelen in handen

hij aan zijn rechterhand het advies mee om, hoewel poli-

zijn van verschillende overheden, is de Schiphol Group

tiek heel leuk is, “een vak te gaan leren”. Het ambacht

desondanks al jarenlang een financieel onafhankelijke,

waarin onze gesprekspartner zich gaat bekwamen wordt

commerciële onderneming. De Schiphol Group heeft vier

de advocatuur. Met een leeftijdsverschil van drie jaar ten

zogenaamde ‘business areas’, dat zijn terreinen waarop

opzichte van andere beginnende advocaten start Backer

zij activiteiten ontplooit. Als eerste is dit Aviation. Deze

bij het kantoor van De Brauw Blackstone Westbroek in

area levert diensten en faciliteiten aan luchtvaartmaat-

Den Haag. Hij doorloopt hier zijn stageperiode en gaat

schappijen, passagiers- en afhandelingsmaatschappij-

vervolgens bij hetzelfde kantoor verder als medewerker.

en. Ten tweede Consumers, de activiteiten van deze area

Als advocaat moet je er los in staan volgens Backer, je

bestaan onder andere uit het exploiteren van de winkels

voor de volle 150 % geven. Backer is op een gegeven mo-

en parkeerterreinen op Schiphol en het zorgdragen voor

ment veel gaan procederen en heeft zich voor een groot

het adverteren op Schiphol. Ten derde is er de area Real

deel bezig gehouden met het intellectueel eigendoms-

Estate. Deze area ontwikkelt, beheert, exploiteert en be-

recht. Maar onder andere de aanhoudende interesse

legt in vastgoed op en rondom luchthavens in binnen- en

voor de manier waarop besluiten tot stand komen, ook

buitenland. De laatste area is Alliances & Participations,

in bedrijven, heeft hem doen besluiten de overstap te

vanuit deze area wordt de AirportCity-formule internati-

maken naar het bedrijfsleven.

onaal ‘vermarkt’. Voor al deze areas regelt de juridische afdeling van Schiphol Group, waar Backer aan het hoofd staat, de juridische zaken.1

Bedrijfsjurist De heer Backer gaat bij Shell werken. Een grote internationale organisatie, waaraan hij in het begin moest

De heer Backer

wennen. “Binnen Shell heerst een Engelse cultuur”,

Backer volgt zijn studie rechten in Leiden. Nadat hij deze

zo vertelt de heer Backer. “Het is een combinatie van

heeft afgerond gaat hij naar Parijs. Omdat hij altijd al

Delftse ingenieurs en Engelse handelsmannen.” Backer

geïnteresseerd is geweest in politiek, besluit hij aldaar

was in de Botlek (Rotterdam) hoofd juridische zaken van

nog een postdoctoraal jaar politieke wetenschappen

het Shell-complex, bestaande uit zevenentwintig fabrie-

te gaan doen. Terugkomen in Nederland vindt de heer

ken in de regio Moerdijk/Pernis. Hier heeft Backer zeer

Backer zijn eerste ‘baas’ in de persoon van Laurens Jan

veel ervaring opgedaan in het werk als bedrijfsjurist. Hij

was hier dienstbaar aan de 24-uursproductie. In de latere Shell jaren werkt hij aan exploratieprojecten in Rusland, Egypte, Syrië en een aantal andere landen. Als groot verschil tussen de advocatuur en het bedrijfsjurisme noemt Backer dat de core-business van de advocatuur het geven van juridisch advies is, maar als bedrijfsjurist ben je meer een radar in het geheel, in de bedrijfsorganisatie. Je bent niet alleen bezig als bedrijfsjurist. Volgens Backer is een slechte jurist een gevaar voor de onderneming. Hij vindt dan ook dat je om een goed jurist te worden, ook de advocatuur gezien moet hebben. Je moet weten wat het is om juridisch advies te geven dat leidt tot procedures; daarvoor moet je de rechtzaal “van binnen” hebben meegemaakt.

“Als advocaat moet je er los in staan volgens Backer, je voor de volle 150 % geven.”

Een voorbeeld van werk waar je als bedrijfsjurist vaak mee te maken hebt, is het leerstuk van de algemene voorwaarden. Ten aanzien van de Schiphol Group geldt dat zij op een aantal terreinen een hele grote

je een civilist zijn met gevoel voor publiekrechtelijke verhoudingen of

speler is, waardoor het relatief gemakkelijker is om de eigen voorwaar-

andersom. Het werk bevindt zich namelijk vaak op het grensvlak tus-

den ‘op te leggen’. Op andere terreinen speelt de Schiphol Group nau-

sen deze twee rechtsgebieden.”

welijks een rol, dat geeft dan een heel andere onderhandelingspositie van de taxibranche. Ondanks deze liberalisering wilde Schiphol wel

dere bedrijven waarmee je zaken doet hanteren ook weer hun eigen

een hand blijven houden in deze branche, omdat ze de reiziger een

algemene voorwaarden. Hoe moeten dingen worden opgelost? Is het

kwalitatief goede dienst wilden blijven aanbieden. Dus niet alleen het

risico dat je loopt verzekerbaar of niet en moet je dingen accepteren of

brengen van passagiers van luchthaven naar luchthaven door de lucht,

niet? Als bedrijfsjurist adviseer je in zulke dingen.” Gezien de omvang

maar ook de reis die daarop volgt naar de plaats van bestemming. Maar

van de Schiphol Group speelt de afdeling van de heer Backer daarin

hoe ga je daar dan mee om? Je hebt dan als bedrijf te maken met wetge-

een belangrijke rol. Een ander rechtsgebied dat vaak aan de orde is,

ving op internationaal en Europees niveau, zoals de Wegenverkeerswet,

betreft het aanbestedingsrecht, ook op Europees niveau.

de Wet personenvervoer en Europees aanbestedingsrecht. Schiphol

Een van de problemen waarmee Backer zich bezig heeft gehouden

zelf de taxi’s kan regelen. Dit werkt met een zogenaamde transponder,

Als voorbeeld hierbij noemt de director corporate legal de privatisering

JFV In Casu - september 2008 -

wanneer het over algemene voorwaarden gaat. “Zonder jouw toestemming mag er niets aan de voorwaarden worden veranderd, maar an-

heeft ervoor gekozen een slagboom neer te zetten zodat zij daarachter toen hij nog in Pernis werkte, ziet hij nu terug in zijn werk op Schiphol.

waarmee vervolgens weer nieuwe, andere juridische problemen bin-

Het gaat dan om het vraagstuk hoe om gegaan dient te worden met

nenkomen, zoals de vraag of en wanneer je bij wangedrag het gebruik

grote ‘complexen’ als Schiphol in een (zeer) dichtbevolkt gebied. Het

van zo’n transponder mag verbieden. Uiteindelijk blijkt in Nederland

gaat dan om problemen in het kader ruimtelijke ordening van milieu,

de marktwerking van taxi’s geen succes. Met name in de grote steden

geluidsoverlast, veiligheid enzovoort. Maar op Schiphol hebben+ze

is het een grote chaos rondom taxistandplaatsen, waarbij geweld soms

niet alleen met zulke situaties te maken. Er komt een scala aan rechts-

niet wordt geschuwd. Daarom word het systeem dat Schiphol hanteert

gebieden voorbij bij de juridische afdeling. Zo doen zich bijvoorbeeld

waarschijnlijk ook overgenomen op andere plekken in Nederland, om

ook gevallen voor op het gebied van intellectueel eigendomsrecht.

zo de sector weer beter te reguleren. Een voorbeeld hiervan zijn de

Backer noemt als voorbeeld de slogan van de winkels op Schiphol,

taxi`s in het gebied bij het centraal station in Amsterdam.

‘See, buy, fly’. Een organisatie had hier in het kader van een evenement ‘See, buy, die’ van gemaakt, met een neerstortend vliegtuig erbij.

De juridische afdeling van Schiphol besteedt ook vaak zaken uit aan

Hier moet Schiphol dus actie ondernemen omdat haar intellectuele

verschillende advocatenkantoren. Sommige problematiek is bijvoor-

eigendomsrecht dat rust op de slogan en de kenmerkende gele tasjes,

beeld dusdanig specialistisch dat het van belang is dat dat door ande-

wordt aangetast. Een volgende keer kan het weer om een totaal ander

ren wordt behandeld. Het is vaak van belang welke persoon een zaak

rechtsgebied gaan. Schiphol staat erg in de belangstelling, dus er zijn

doet, vandaar dat er meerdere advocatenkantoren zijn die in zaken de

vaak vragen of er wel of niet actie moet worden ondernomen tegen +on-

belangen van Schiphol behartigen. Daarnaast zijn er ook trajecten die

rechtmatige publicaties of T.V.-uitzendingen (SBS 6 over zgn. onveilige

een zeer lange looptijd kennen. Zo is Schiphol bijvoorbeeld jarenlang

hekken, NOVA over security apparatuur enz.), of omgekeerd: klagers

bezig geweest met de voorbereiding van het naar de beurs brengen

over Schiphol-publicaties.

van de aandelen in de N.V. Uiteindelijk is er in 2006 van af gezien.

Corporate Legal Schiphol

de keuze om zo`n zaak aan één kantoor uit te besteden. Een ander

Op de juridische afdeling van de Schiphol Group werken negen ju-

voorbeeld is een proces dat Schiphol tegen de Staat voert. Inzet hier-

risten, inclusief de heer Backer. Op twee personen na, hebben ze

van is de invoering van de zogeheten ecotax (“vliegtax”). Hier speelt

Bij zulke processen is de continuïteit een heel belangrijke factor bij

allemaal stage gelopen in de advocatuur en vervolgens ervaring op-

bijvoorbeeld het Verdrag van Chicago een rol. Dit is zulk specialistisch

gedaan als medewerker. Het zijn veelal doorstromers die al eerder

werk dat dit soort zaken intern wel worden voorbereid maar dat de

geselecteerd zijn geweest bijvoorbeeld om medewerker bij een groot

procesvoering extern wordt uitbesteed.

kantoor te worden of zelfs al veel ervaring als medewerker hebben opgedaan. “Je moet niet nog hoeven leren om te werken”, stelt de

Daaruit blijkt ook wel dat Schiphol genoeg (juridisch) werk genereert

heer Backer. “Om op Schiphol als jurist aan de slag te kunnen moet

om nog veel méér juristen aan het werk te zetten op de afdeling. Maar

binnen de wereld van het bedrijfsjurisme moet je je volgens Backer altijd afvragen wat de toegevoegde waarde is van extra mensen in huis. De afweging moet gemaakt worden of het aantrekkelijker is om iemand in huis te nemen of om een zaak uit te besteden. Je moet goed in de gaten houden wat van belang is. Op de juridische afdeling van Schiphol zijn bijvoorbeeld geen fiscalisten in dienst, daarvan wordt de toegevoegde waarde vanwege de specialiteit en snelle veranderingen op dat gebied niet gezien.

Dag uit het leven van Backer zit zelf in het managementteam van de Schiphol Group. Ook

“Juristen passen volgens Backer goed binnen het bedrijfsleven.”

is hij secretaris van de Raad van Commissarissen en mede-directeur van Schiphol International. In die rol is hij betrokken bij verwerving van deelnemingen in luchthavens in het buitenland of samenwerkingscontracten (zoals met de luchthaven Arlanda van Stockholm, Aruba of JFK New York). Wij vragen hem of hij in zijn functie als director corporate

De verhouding tussen werk en privé is gunstig als je bedrijfsjurist bent

legal meer aan het werk is als manager of als jurist. Backer antwoord

op Schiphol. Zeker vergeleken met de advocatuur, want de bedrijfsom-

Backer vindt dat je moet investeren in mensen, zeker in een functie als

maar er kunnen ook zaken doorgeschoven worden naar de advocatuur.

geving gaat er niet van uit dat je dag en nacht werkt. Natuurlijk gebeurt dat wel eens en is Backer ook buiten het werk om vaak bereikbaar;

de zijne. Als je leiding geeft aan mensen, individueel of in groepen, zul

Dat is een heel belangrijk verschil tussen het werk als bedrijfsjurist

JFV In Casu - september 2008 -

hierop dat hij ongeveer 30 % van de tijd bezig is als manager. Hij bevindt zich vaak op het grensvlak van management en juridische zaken.

je altijd te maken hebben met onenigheid en tegengestelde ambities.

en het werk als advocaat. De arbeidsvoorwaarden zijn aantrekkelijk

“Als je in mensen investeert blijkt dat, ook als er moeilijke situaties zijn,

bij de Schiphol Group. Backer vertelt over de worsteling die men ziet

zij toch alles draaiende kunnen houden,” vertelt onze gesprekspartner.

in de advocatuur, zeker omdat er steeds meer mensen instromen die

Backer heeft inmiddels in zijn carrière door de verschillende functies die

veel waarde hechten aan een goede work-life balance. De werknemers

hij heeft gehad, geleerd om een goed gevoel te ontwikkelen voor wan-

van de juridische afdeling worden soms uit eigen kring aangedragen,

neer er ingegrepen moet worden in bepaalde situaties. Ondanks het

of komen via een recruitmentbureau binnen. Het gebeurt niet vaak dat

feit dat Backer dus ook een deel van zijn tijd besteed aan management,

mensen via een open sollicitatie binnenkomen. Soms is er ook een

bekleedt hij de functie van director corporate legal, zoals de naam ook

oproep voor een specifieke functie. De gemiddelde verlooptijd is 4-5

al doet vermoeden, op basis van zijn professionele achtergrond. Hij zal

jaar, daarmee wordt bedoeld dat mensen gemiddeld vier à vijf jaar

dus nooit de inhoud en expertise in de zaken geheel kunnen loslaten.

op de afdeling werken. Dit is gebruikelijk in het bedrijfsleven. Volgens

Backer is wel van mening dat in beginsel zijn medewerkers alles zelf

Backer zijn er grofweg twee soorten verloop. “De eerste zijn advocaten

kunnen. Hij stuurt het aan, houdt toezicht en geeft feedback.

die denken een goede manager te zijn, op die manier in het bedrijfs-

Natuurlijk mag tijdens een interview in het kader van de rubriek ‘Dag

groeien naar een managementfunctie. Ten tweede komen mensen van

uit het leven van…’ een vraag over de concrete bezigheden van die

de juridische afdeling soms gewoon iets anders tegen,” schetst hij

dag zelf niet ontbreken. Die dag is de heer Backer met meerdere din-

ons de ‘soorten’. Backer vindt dat het goed is om verschillende banen

leven binnenkomen en vervolgens buiten de juridische afdeling door-

gen bezig. Twee joint-ventures, de overname van een aantal winkels in

te hebben, op deze manier doe je veel verschillende ervaringen op.

de terminals, het verlengen van een samenwerkingscontract met een

Toch plaatst hij nog wel als kanttekening dat het ook te gek kan. Soms

buitenlandse partner, het voorbereiden van een vergadering van de

moet je ook even ergens aarden, eerst echt ervaring opdoen, voordat

RvC en recruitmentactiviteiten. Ook is hij bezig met de problematiek

je overstapt naar een nieuwe baan.

van vogels in de buurt van Schiphol, die van een dusdanige grootte zijn, dat wanneer zij in straalmotoren komen zij een gevaar voor het

Juristen passen volgens Backer goed binnen het bedrijfsleven. In een

vliegen kunnen opleveren. Weer een totaal andere problematiek dan

omgeving waarin veel bepaald en beredeneerd wordt aan de hand van

de dingen die daarvoor zijn genoemd. Een gemiddelde werkdag uit het

cijfers en modellen kunnen juristen zeer nuttig zijn als berekeningen

leven van Backer bestaat dus uit allerhande juridische vraagstukken

te technisch zijn. Ze zijn relativerend en zien dat het altijd anders kan

op veel verschillende rechtsgebieden. Backer geeft aan dat de gang

en dat je daarmee rekening moet houden. Juristen gebruiken hun ge-

van zaken op de juridische afdeling van Schiphol voor een gedeelte is

zond verstand als generalist meer, in plaats van dat ze afgaan op enkel

te vergelijken met een huisartsenpraktijk. Omdat er zeer veel uiteen-

berekeningen. Wanneer we de heer Backer vragen of hij zelf nog plan-

lopende afdelingen zijn binnen de Schiphol Group, met allemaal weer

nen heeft voor de toekomst als het om verandering van werkomgeving

hun eigen werkzaamheden, komen er vaak mensen binnenlopen voor

gaat, moet hij ons het antwoord schuldig blijven. “In deze fase van

een soort ‘eerstelijnshulp’. Daar wordt geen dossier voor geopend, het

mijn leven past deze functie heel goed bij me.” Daaruit concluderen

hoort bij het werk als bedrijfsjurist om dat soort hulp te verlenen. Met

wij dan maar dat de heer Backer nog wel een poosje blijft ‘rondvliegen’

dit antwoord verrast de heer Backer ons, wanneer wij enigszins ver-

op Schiphol. Aan het enthousiasme van de heer Backer voor zijn werk

baasd opmerken dat het aantal dossiers in zijn kamer best meevalt in

en de manier waarop hij dat naar buiten toe uitstraalt hoeft het in ieder

vergelijking met de kamers op de grote kantoren. Daarmee proberen

geval niet te liggen. Wij willen u bij deze nogmaals hartelijk danken

we een bruggetje te slaan naar de werkomstandigheden van een be-

voor het gesprek en het beeld dat we hebben gekregen van een dag uit

drijfsjurist op Schiphol.

het leven van de director corporate legal van de Schiphol Group.

en Lisa Pieters

Wat is belangrijk bij het aangaan van een onderhuurovereenkomst?

Loopt je studiefinanciering gewoon door als je in het buitenland gaat studeren?

Bij onderhuur heb je te maken met een kamerhuur-

Als je van plan bent om in het buitenland te gaan

der die zijn kamer doorverhuurt aan een ander. De

studeren of te gaan stage lopen, dan zit de Infor-

kamerhuurder krijgt daarbij een soort dubbele

matie Beheer Groep (IB-Groep) je niet in de weg. Je

functie, namelijk als hoofdhuurder (van de hoofd-

studiefinanciering loopt gewoon door, mits je aan

verhuurder) en onderverhuurder. De ‘ander’ is in dit

bepaalde voorwaarden voldoet. Dit geldt ook voor

geval dan de onderhuurder. De onderverhuurder/

een tijdelijke studie of stage.

hoofdhuurder heeft op zichzelf ook nog een hoofdverhuurder, vaak de eigenaar van het pand.

De voorwaarden die gelden om in Nederland voor een studiefinanciering in aanmerking te komen

In de meeste gevallen is het zo dat onderhuur niet

(zoals leeftijd, nationaliteit en voltijdse karakter

is toegestaan (behoudens het contract), dit blijkt

van de studie), gelden ook voor een meeneembare

uit art. 7:244 Burgerlijk Wetboek (BW). Je kunt dit

studiefinanciering. Daarnaast gelden er voor het

namelijk omzeilen door toestemming te vragen aan

buitenland extra voorwaarden. Onder deze extra

je verhuurder. Als hij niet akkoord gaat, mag je de

voorwaarden hoort de ‘3 uit 6 eis’. Dit houdt in dat

kamer niet onderverhuren. Als je toch overgaat op

je tenminste drie jaren legaal in Nederland moet

illegaal onderhuren dan is het van belang dat je in

hebben gewoond, in de zes jaar die voorafgaan aan

Door Beatrice Brown

Vraag & Antwoord

ieder geval de volgende stappen in acht neemt. Het

het moment dat je studiefinanciering in het buiten-

is belangrijk dat je een huurcontract voor bepaalde

land moet ingaan. Hiervoor gelden enkele uitzonde-

JFV In Casu - september 2008 -

Redactioneel

tijd opstelt, met daarin het gehuurde, de prijs en-

ringen. Voor de opleidingen in het buitenland geldt

zovoort. Daarnaast dient er een beëindigingover-

dat ze van voldoende kwaliteit moeten zijn. Als je

eenkomst opgesteld te worden, minimaal 24 uur na

bijvoorbeeld een diploma in het buitenland haalt,

het sluiten van het huurcontract. Dit is van belang

moet die hetzelfde niveau hebben als een diploma

om er als onderverhuurder zeker van te zijn dat de

in Nederland. De opleiding dient wel in ieder geval

onderhuurder na afgesproken tijd de kamer weer

te leiden tot een diploma. De Nederlandse organi-

zal verlaten. De onderverhuurder kan het beste tij-

satie Nuffic adviseert de IB-Groep over de kwaliteit

dens de onderverhuurperiode de huurprijs zelf aan

en niveau van de buitenlandse opleidingen voor de

de hoofdverhuurder blijven overmaken. Zo is de

meeneembare studiefinanciering. De Nuffic heeft

onderverhuurder er zeker van dat er geen huurach-

lijsten opgesteld met opleidingen waarvoor de

terstand komt. Voor de onderverhuurder is het van

studiefinanciering meeneembaar is, dit uiteraard

belang een opnamestaat van de kamer te maken,

onder voorbehoud. Deze lijst is te vinden op de site

om zo vast te stellen dat de kamer in dezelfde staat

van de IB-Groep.

moet blijven met de daarin achtergebleven inboedel. Ook dient er te worden nagegaan over de inboe-

Ook bij een tijdelijke studie of stage in het buiten-

delverzekering gedurende de onderverhuurperiode

land kun je de studiefinanciering meenemen als

door blijft lopen.

er is voldaan aan enkele voorwaarden. Je dient als

Ondanks de genomen stappen zitten er twee nade-

derlandse opleiding en de tijdelijke studie of stage

voltijdstudent ingeschreven te blijven aan een Nelige gevolgen aan het illegaal onderverhuren van

dient onderdeel van deze opleiding te zijn. Wat be-

een kamer. Wees daar dus op bedacht. Allereerst

treft de OV-kaart is het zo, dat je in dit geval kunt

is er een kans dat de hoofdverhuurder de huurover-

kiezen voor een OV-kaart of een OV-vergoeding. Dit

eenkomst laat beëindigen (met de onderverhuur-

betreft een maandelijks bedrag wat je op je reke-

der) als hij achter de onderhuur komt. Hierdoor heb

ning gestort krijgt, in plaats van de OV-kaart. Als je

je als onderverhuurder/hoofdhuurder geen recht

(voltijd) ingeschreven staat aan een buitenlandse

meer op de kamer. Het tweede gevolg wat hieruit

hogeschool of universiteit, dan krijg je de OV-ver-

voortvloeit is dat de onderverhuurder een overeen-

goeding automatisch.

komst heeft gesloten met de onderhuurder. De onderverhuurder is verplicht het genot van de kamer te verschaffen. Doordat de (hoofd)verhuurder geen contractuele relatie heeft met de onderhuurder, kan hij de onderhuurder eruit zetten. De onderhuurder

Is het mogelijk de kosten die je hebt opgelopen voor het regelen van eigen vervoer als gevolg van de stakingen te declareren bij de busmaatschappijen?

kan zo jegens de onderverhuurder een schadever-

Veel mensen zijn door de stakingen bij busmaat-

goeding vorderen door het niet verschaffen van het

schappijen van de juni jongstleden gedupeerd,

genot van de kamer.

waaronder vele studenten die in de stakingsperi- @

ode tentamens hadden. Velen hebben dan ook ander vervoer moeten

Voor het aanvragen van een reisdocument zijn de gemeentelijke tarie-

regelen, wat ervoor heeft gezorgd, dat sommige extra kosten hebben

ven niet van toepassing. Het Besluit Paspoortgelden is van toepassing.

moeten maken.

Deze tarieven zijn aanzienlijk hoger dan de gemeentelijke tarieven, dus bij verlies, dan wel verloop van een reisdocument dien je meer

In de algemene voorwaarden openbaar stads- en streekvervoer is aange-

te betalen.

geven waarvoor busmaatschappijen aansprakelijk zijn. Art. 12 lid 6 stelt dat een vervoerder bij een algehele staking in redelijkheid en billijkheid zal overgaan tot restitutie van vooruitbetaalde reissommen naar rato en

Wat zijn de gevolgen van het Verdrag van Lissabon als deze in werking treedt?

duur van de staking. De vervoerder behoudt hier wel het recht om een

Het Verdrag van Lissabon wordt in het algemeen gezien als een sy-

abonnement te verlengen en administratiekosten in rekening te bren-

noniem voor de Europese Grondwet die destijds is verworpen door

gen. Een opmerking hierbij is dat de consumentenbond over dit artikel

Nederland en Frankrijk. Nu op het moment van schrijven het Verdrag

geen overeenstemming heeft bereikt met de KNV-openbaar vervoer. Dit

van Lissabon door de afwijzing van Ierland en de mogelijke twijfel van

is een Nederlandse werkgeversorganisatie in het beroepsgoederen- en

Tsjechië ook onder druk is komen te staan, is het goed om te weten

beroepspersonenvervoer. Het openbaar vervoer is hierbij aangesloten.

welke wijzigingen het Verdrag met zich mee zal brengen. Vandaar hier

Verder wordt er niet in de algemene voorwaarden aangegeven of je de

een tipje van de sluier.

JFV In Casu - september 2008 -

schade bij een staking kan verhalen op een vervoerder. Er staat slechts dat je een recht op restitutie hebt. Maar in de voorwaarden wordt ook

De wijzigingen die het Verdrag met zich meebrengt, komen er op neer

niet aangegeven dat de vervoerder niet aansprakelijk is voor de opge-

dat de huidige pijlerstructuur deels zal komen te vervallen. Nu hebben

lopen schade. Hierbij kun je dan aannemen dat de busmaatschappijen

we nog te maken met de driepijlerstructuur, met in de eerste pijler het

c.q. vervoerders de schade dienen te vergoeden.

Verdrag van Rome (EG-verdrag) en het Europese Gemeenschap voor de Atoomenergie- verdrag (Euratom-verdrag), in de tweede pijler het

De vraag is nu of je als student in aanmerking komt voor een vergoeding

gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) en in

als gevolg van het niet kunnen benutten van een geldig vervoersbewijs.

de derde pijler de politiële en justitiële samenwerking in strafzaken

De meeste studenten hebben een een OV-jaarkaart. Dit valt onder een

(PJSS). De Europese Unie met het Verdrag van Maastricht betreffende

geldig vervoersbewijs. Dientengevolge zijn ook studenten in staat een

de Europese Unie (EU-verdrag) kan dan gezien worden als overkoe-

vergoeding te claimen bij busmaatschappijen. De IB-groep heeft ook

pelend dak, maar ook om de hele structuur te beschrijven. De derde

aangegeven dat studenten voor een vergoeding bij de busmaatschap-

pijler zal worden overgeheveld naar wat nu het EG-verdrag is. Hiermee

pijen terecht moeten. Hoe kun je dan een vergoeding aanvragen.

zal het EU-verdrag gewijzigd worden, aangezien de derde pijler in het kader van het EU-verdrag wordt uitgeoefend.

Je dient hiervoor een brief naar de betreffende busmaatschappij te sturen. Hierbij dient de brief het volgende te bevatten: de kosten, de reden

Ook het EG-verdrag zal gewijzigd worden. De naam wordt veranderd

dat je tot die kosten bent overgegaan en eventueel de algemene voor-

tot Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, kortweg

waarden, waarin je aangeeft dat een reiziger recht heeft op restitutie van

Werkingsverdrag (VWEU). Door deze wijzigingen zullen er nog twee

vooruitbetaalde reissommen bij een algehele staking. Mocht je claim

pijlers overblijven, het Werkingsverdrag en het GBVB.

door de busmaatschappij worden afgewezen, dan kun je alsnog terecht bij de geschillencommissie openbaar vervoer. Voor meer informatie kun

Door het Verdrag van Lissabon wordt de Europese Raad een instelling

je terecht bij de website van de geschillencommissie openbaar vervoer.

van de Europese Unie, in plaats van een orgaan. De wetgevende rol zal nog steeds worden uitgesloten, maar de Europese Raad zal een centra-

Wat moet je doen als je je paspoort of identiteitskaart in het buitenland kwijtraakt of als deze tijdens je verblijf in het buitenland verloopt?

le rol gaan spelen in het politieke leven van de Europese Unie, bijvoorbeeld door bij de Europese Commissie de beoogde voorzitter voor te dragen. Nieuw is ook dat de Europese Raad een vaste voorzitter krijgt.

Je dient als eerst naar de Nederlandse ambassade of het consulaat te gaan. Hier kun je een nieuw, dan wel tijdig paspoort of identiteitskaart

Het stemmen via gekwalificeerde meerderheid, die verspreid over de

aanvragen (nooddocument). Je dient een schriftelijke verklaring af te

verdragen in een tal van bepalingen genoemd staat, zal een nieuwe

leggen aan een consulaire medewerker van de vertegenwoordiging.

definitie krijgen. Vanaf 1 november 2014 gaat het er om dat ten min-

Men is niet verplicht bij de plaatselijke politie aangifte te doen, maar

ste 55 % van de leden (tenminste vijftien) voor moeten stemmen en

het is wel aan te raden als je de eventuele geleden schade wilt ver-

dat het aantal ten minste 65% van de bevolking van de Unie verte-

halen op een verzekeringsmaatschappij in Nederland. Je dient bij het

genwoordigen. Dit lijkt ingewikkeld, maar het komt er op neer dat de

aanvragen wel rekening te houden met het feit wat voor reisdocument

drempel lager is dan nu het geval is.

het land waar je je in bevind accepteert. Het Verdrag van Lissabon introduceert tevens het burgerinitiatief. Dit Alle reisdocumenten worden in Nederland in de gemeente van je

houdt in dat tenminste één miljoen burgers uit de Europese Unie uit

woonplaats aangemaakt. De ambassade zal je informeren over de

een aanzienlijk aantal lidstaten bij de Europese Commissie een ver-

wachttijd. Je zou eventueel ook een spoedprocedure kunnen doorlo-

zoek kunnen indienen om binnen het kader van haar bevoegdheden

pen. Hier zijn wel extra kosten aan verbonden.

een voorstel voor een bepaalde handeling in te dienen.

Overzicht

JFV Katern @ Voorwoord

JFV In Casu - september 2008 -

@ Fotopagina

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

JFV Katern

Beste Lezer, Op het moment van schrijven verkeert de stad Groningen in een zomerslaap. Lege straten en kroegen zijn eerder regel dan uitzondering. Wanneer je dit leest is de stad echter weer ontwaakt en bruist ze als vanouds. Met de KEIweek achter de rug is Groningen voorzien van een nieuwe lichting studenten en heeft iedereen de studieboeken weer uit de mottenballen gehaald. Met de start van het nieuwe collegejaar draait de JFV Groningen ook weer op volle toeren. In het 101e jaar staat er wederom een grote groep mensen klaar om een jaar lang allerlei inhoudelijke en gezellige activiteiten te organiseren.

Afgelopen jaar vierde de JFV haar honderdste verjaardag.

je benieuwd bent naar de foto’s kun je altijd een kijkje

Onder het bestuur Van Aalderen is deze mijlpaal op ge-

nemen op www.jfvgroningen.nl. De andere commissies

denkwaardige wijze gevierd. In een fantastische week,

zijn ook druk bezig. Zo heeft de eerstejaarscommissie

die als thema “Het proces van de eeuw” had, werden

de Wegwijs als Studentdag georganiseerd, waarbij een

tal van feestelijkheden georganiseerd. Nadat op 14 april

groep eerstejaarsstudenten wegwijs is gemaakt binnen

de officiële aftrap in de Martinikerk had plaatsgevonden,

de universiteit. De studiefaciliteitencommissie heeft

kon de lustrumweek beginnen. De lagerhuisactiviteit en

ervoor gezorgd dat iedereen zijn of haar boeken kon

het Groninger Juristen Congres konden rekenen op de

ophalen op de boekenmarkt die op 2 en 3 september

warme belangstelling van een grote groep studenten.

plaatsvond. Heb je nog niet al je boeken gekocht? Bestel

Ook aan het goede doel werd gedacht en door middel

ze dan met 10% korting via de JFV site, dan kun je ze

van een veiling kon een bijdrage van ruim tweeduizend

twee dagen later afhalen op de JFV Studiewinkel. Deze

euro worden gegeven ten behoeve van de persvrijheid

is gevestigd aan de Uurwerkersgang 8a. Je kunt hier ook

in Liberia. Ook het openings- en eindfeest konden op

het hele jaar van 12:00 uur tot 14:00 uur terecht voor al

grote bezoekersaantallen rekenen. Vooral Thomas Berge

je uittreksels en collegeaantekeningen. Tot slot zou ik je

en Nick & Simon wisten de zaal op z’n kop te zetten tij-

nog graag willen wijzen op de activiteiten van oktober.

dens de afsluiting van deze week. Tijdens deze week was

Op 1, 2 en 3 oktober wordt door de excursiecommissie

er ook tijd voor het verleden. Op vrijdagavond 18 april

de Brussel-Leuvenreis georganiseerd. In het verleden

werd in de Der Aa-kerk het Eeuwboek uitgereikt. In dit

is gebleken dat er veel animo is voor deze reis. Houd

boekwerk staat de lange geschiedenis van onze mooie

daarom de site en posterborden goed in de gaten voor

vereniging opgetekend. Als klap op de vuurpijl werd de

de inschrijvingsdatum. Daarnaast vindt er op 6 oktober

JFV onderscheiden met de Koninklijke Erepenning. Deze

een Juridisch café plaats. Hier kun je op informele wijze

werd uitgereikt namens de Koningin door dhr. Wallage.

discussiëren over boeiende onderwerpen onder het ge-

Tot slot vond er nog een reünistendag plaats, waarbij

not van een biertje. Aansluitend vindt de algemene le-

bestuurders door alle jaren heen present waren. Tijdens

denborrel plaats in Café De Keyzer.

deze dag vonden jong en oud elkaar en kwamen vele verhalen uit de oude doos op tafel. De hele week deed eer

Als je nog vragen hebt kun je altijd even langskomen op

aan de bijzondere mijlpaal die we te vieren hadden en

het JFV Hok aan de Turftorenstraat 17, waar de koffie altijd

is voor velen nog een bron van mooie herinneringen en

voor je klaar staat! Als afsluiter wil ik je een plezierig en

overgetelijke momenten.

succesvol studiejaar toewensen en ik hoop je vaak op een JFV activiteit te mogen begroeten.

Maar veel tijd om stil te blijven staan is er niet. Voor ons ligt een nieuw jaar, met een nieuw bestuur en nieuwe

Met vriendelijke groet,

commissies. De introductiecommissie heeft eind augus-

Namens het 101e bestuur,

tus een succesvol kamp georganiseerd waar zo’n tweehonderd eerstejaars een fantastisch weekend hebben

Jasper Zents

beleefd op kampeerboerderij Wouda in Appelscha. Als

Voorzitter

Geopend

JFV Studiewinkel

maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.0 0 uur

De JFV biedt je de mogelijkheid om bij de JFV Studiewinkel gedurende het hele jaar met 10% korting studieboeken te kopen. Daarnaast kun je hier terecht voor de aanschaf van uittreksels en collegeaantekeningen. Op de JFV Studiewinkel kan je je ook inschrijven als je nog geen lid bent van de JFV. Je ontvangt dan direct de ledenkorting. Daarnaast is er nuttige informatie te vinden met betrekking tot jouw verdere loopbaan in de JFV CarriĂ¨reBank.

JFV Studiewinkel

Uurwerkersgang 8a - Geopend: maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.00 uur Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvgroningen.nl

JFV In Casu - september 2008 -

@ JFV In Casu - september 2008 -

Overzicht

Redactioneel @ Voorwoord @ Fotopagina

JFV In Casu - september 2008 -

@ Recruitmentagenda

Het is wellicht enigen onder de JFV leden ontgaan, maar niet alleen de JFV vierde afgelopen jaar een lustrum. Ook JFV CarrièreBoard vierde een lustrum, en wel zijn eerste. Sinds 2003 biedt de JFV haar leden en alsdus vond het eerste lustrum plaats in 2008. Aan mij de eervolle taak de eerste stap te zetten naar het volgende lustrum in 2013!

Zoals gezegd is JFV CarrièreBoard in 2003 opgericht.

dag krijg je op informele wijze een goed beeld van

Dit ter vervanging van Carrière Contact, een sa-

het kantoor. Ook verzorgt de commissie Carrière-

menwerkingsverband tussen de JFV en een aantal

Board het CarrièreBoard-katern in de In Casu. Verder

andere studieverenigingen. JFV CarrièreBoard heeft

worden door de commissie recruitmentactiviteiten

tot doel studenten op zoveel mogelijk manieren te

georganiseerd. Houd voor precieze date en meer

JFV In Casu - september 2008 -

JFV Katern

Op weg naar het tweede lustrum!

informeren over de mogelijkheden die ze zowel tij-

informatie over deze en andere CarrièreBoard-acti-

dens als na hun studie hebben. Op www.jfvcarriere-

viteiten de website, www.jfvcarriereboard.nl, goed

board.nl is hierover allerhande informatie te vinden.

in de gaten!

Zo staan er profielen van kantoren, bedrijven en instellingen (KBI). Ook staat er informatie over stages,

Een andere activiteit die ik alvast graag bij je onder

studeren in het buitenland; er staan tips over sol-

de aandacht wil brengen is de Bedrijven- en Instel-

liciteren en natuurlijk staan er aankondigingen over

lingendag. Deze zal dit jaar voor de achttiende keer

activiteiten die kantoren, bedrijven en instellingen

worden georganiseerd en zal plaatsvinden op 20

organiseren. Verder biedt JFV CarrièreBoard KBI de

februari 2009. Wederom is plaats van handeling de

mogelijkheid om mailings te versturen naar JFV le-

Martiniplaza. Er staat een commissie van zes zeer

den. Zo word je op de hoogte gehouden van interes-

enthousiaste mensen klaar om deze dag ook dit jaar

sante activiteiten die kantoren voor studenten orga-

weer tot een groot succes te maken!

niseren. Graag wil ik je ook de Carrièrebank op de Studiewinkel onder de aandacht brengen. Hier vind

Mij rest verder niets jullie allen een goed collegejaar

je algemene flyers van kantoren, maar ook gerich-

te wensen en ik hoop jullie allemaal te zien op de

tere flyers over door KBI georganiseerde masterclas-

activiteiten van de JFV komend jaar!

ses, inhousedagen en dergelijke. Verderop in deze In Casu vind je alvast een overzicht van komende

Joost Bekink

recruitmentactiviteiten.

Commissaris JFV CarrièreBoard

JFV CarrièreBoard zou niet kunnen bestaan zonder de commissie CarrièreBoard. Ook dit jaar staan er weer zes enthousiaste mensen te trappelen om er een fantastisch jaar van te maken. Zo organiseert deze commissie, alweer voor de vierde keer, de Sollicatietraningendag (STD). Deze zal dit jaar plaatsvinden op 7 november. Hier zal een aantal kantoren acte de présence geven om studenten, door middel van workshops die verschillende facetten van het solliciteren belichten, voor te bereiden op het solliciteren voor een stage of baan. Hiervoor kun je je binnenkort inschrijven; houd dus goed de site en de publicatieborden in de gaten! Daarnaast organiseert de commissie ook de zogenaamde JFV CarrièreBoard-dagen. Zo’n dag bestaat meestal uit het bezoeken van een bedrijf, een instelling of een advocatenkantoor. Door deel te nemen aan zo’n

JFV In Casu - september 2008 -

www.jfvcarrie

reboard.nl

JFV CarrièreBoard

Studeren, oriënteren en solliciteren Hoe graag je misschien ook student zou willen blijven, eens komt toch het moment dat het einde van je rechtenstudie nadert. De wereld ligt aan je voeten. Maar wat heeft die wereld jou eigenlijk te bieden? De arbeidsmarkt biedt een groot aantal werkgevers. Maar welke werkgever past het best bij jouw proﬁel? Wat zijn je mogelijkheden als starter binnen en buiten de advocatuur? Hoe kom je ermee in contact? Met dit soort vragen ben je bij JFV CarrièreBoard aan het juiste adres. Een kosteloze service van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen die jou informeert over je loopbaanmogelijkheden. JFV CarrièreBoard biedt jou als rechtenstudent verschillende oriëntatiemogelijkheden. Op de website www.jfvcarriereboard.nl vind je onder meer: - Proﬁelen van kantoren, bedrijven en instellingen - Stages (nationaal en internationaal) - Vacatures - Recruitmentagenda

- Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt - Informatie over solliciteren - Studeren in het buitenland - Ervaringen van studenten

Daarnaast organiseert JFV CarrièreBoard regelmatig recruitmentactiviteiten en kantoor- en bedrijfsbezoeken. Kortom, als jij na je studie zonder zorgen in het diepe wilt duiken, is JFV CarrièreBoard je ideale springplank.

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 - 9712 EK Groningen Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvcarriereboard.nl

JFV CarrièreBoard katern

Recruitmentagenda Instantie

Activiteit

September ING

Finance Walk along

Höcker Advocaten

Höcker Inhousedag

Oktober Ebbinge & Company

All Finance Day

ING

ING Finance Inhousedag

ING

Retail (Marketing & Sales)

Loyens & Loeff

Loyens & Loeff Business Course Parijs

CMS Derks Star Busmann

CMS/FD Legal game

Boekel de Nerée

Expeditie Boekel 2008

Spits & Nobiles

Spits Nobiles Careerevent

November Spits & Nobiles

Spits Nobiles Careerevent

ING

ING Legal Inhousedag

Ministerie van Financiën

Studentendag Ministerie van Financiën

JFV

JFV Sollicitatietrainingendag

ING

ING Inhousedag Wholesale

December Rabobank

Rabobank Recruitment Days Groningen

Shell

Shell Gourami Business Challenge

Datum

Deadline inschrijven

Bijzonderheden

24 september

www.ingtalentprogramme.nl

28 september

www.hocker.nl

11 september

Oktober

September

www.ebbinge.nl

2 oktober

vanaf april

www.ingtalentprogramme.nl

16 oktober

vanaf april

www.ingtalentprogramme.nl

2 t/m 5 oktober

1 september

www.loyensloeffacademy.nl/9_36/studenten-advocatuur/business-course-parijs

30 oktober

1 oktober

www.cms-dsb.com

30 & 31 oktober

september

31 oktober

www.boekeldeneree.nl www.careerevent.nl

www.careerevent.nl

6 november

vanaf april

www.ingtalentprogramme.nl

6 november

26 oktober

www.minfin.nl

7 november

wordt nader bekendgemaakt

houd www.jfvcarriereboard.nl en de aankondigingsposters goed in de gaten

14 november

vanaf april

www.ingtalentprogramme.nl

11 t/m 13 december

wordt nader bekendgemaakt

www.recruitmentdays.nl

15 t/m 20 dec

7 november

www.shell.com/home/content/careers/student_graduate/joining_us/

gourami/gourami_business_challenge.html

JFV In Casu - september 2008 -

1 november

Fiscalisten

Advocaat-stagiaire

Kandidaat-notaris

Ben jij scherp genoeg?

In ons vak draait alles om scherpzinnigheid. We zoeken de beste oplossingen voor onze cliënten en rusten niet voordat we die hebben gevonden. We verwachten ook van jou een scherpe geest en de discipline om eruit te halen wat erin zit. Natuurlijk in het belang van onze cliënten, maar ook in het belang van je carrière. Nieuwsgierig? Kijk op www.benjijscherpgenoeg.nl Vind je niet de functie die je zoekt, stuur dan een open sollicitatie. Wil je eerst meer informatie, neem dan contact op met Wendy Verhoeff, T: 020 6789 342, E: humanresources@van-doorne.com

Van Doorne N.V. Postbus 75265 1070 AG Amsterdam

Overzicht

Kantoorspecials @ Bird & Bird @ AKD Prinsen Van Wijmen

JFV In Casu - september 2008 -

@ Simmons&Simmons

Kantoorspecial

Bird & Bird International Law Firm Woensdag 2 juli begeven wij ons richting Den Haag, naar de Nederlandse vestiging van het internationale advocatenkantoor ‘Bird & Bird’. Wellicht een minder geschikte dag voor ons driedelig kostuum, want de temperatuur passeert al vroeg de twintig graden. Echter, conform de voorschriften voldoen wij aan onze plicht. We hebben een afspraak met recruiter Anne-Rose Vincente-Korswagen en advocaat Bart Beuving. Door Wiert Jan Berghuis en Michaël Dol

Inleiding

Geschiedenis 1846. In dat jaar besloten de neven Bird en Bird een advocatenkantoor te praktiseren in de Engelse hoofdstad London. Vanaf het jaar 2000

Het kantoor is van Engelse komaf, en vindt zijn oorsprong in het jaar

ceptioniste naar de wachtkamer verwezen. We kijken uit op een imposante, verlichte toonbank waarop de steden prijken waarin Bird & Bird

JFV In Casu - september 2008 -

We melden ons bij de receptie en worden door een vriendelijke re-

zich mondiaal heeft gevestigd. Naast ons staat een grote vitrinekast,

heeft de toenemende expansiedrift geresulteerd in een toenemend

we zien onder andere een Senseo, een wonderbra, flügelflesjes en

aantal Europese vestigingen.

Remia braadolie waarvan we ons afvragen of deze niet beter af is in een koelkast. In de loop van de dag krijgen we uitleg, de vitrinekast

Kantoorcultuur

bevat enkele ‘paradepaardjes’ waarover Bird & Bird in het verleden

Al bij binnenkomst valt ons de bijzonder informele sfeer op. Zittend in

heeft geprocedeerd.

de wachtkamer horen we een van de advocaten een grap maken die gezien de luidruchtige respons veel waardering lijkt te vinden. Tijdens het

“Zelfs Senseo?” vragen we ons af. Het zal snel duidelijk worden dat Bird

gesprek wordt ons vermoeden bevestigd, veel waarde wordt gehecht

& Bird Den Haag een grote speler is binnen het juridisch spectrum,

aan een goede onderlinge verstandhouding. Wekelijks een ‘vrijdag-

met een bewonderenswaardige clientèle,

middagborrel’ en jaarlijks onder meer een

bestaande uit onder meer: Shell, Nokia, T-

internationaal voetbaltoernooi waarbij de

Mobile, TomTom en Essent. Niet voor niets

Nederlandse afvaardiging vooral zijn manne-

kreeg Bird & Bird nationaal erkende waar-

tje staat in de derde helft, aldus Bart. Kosten

dering als het meest innovatieve en snelst

noch moeite worden gespaard om de onder-

groeiende advocatenkantoor van Nederland.

linge verhoudingen te bevorderen. De nadruk

Gesprekspartners

drempels zijn er volgens Anne-Rose niet. Het

Onze gesprekspartners van vandaag zijn Anne-

is belangrijk dat je plezier hebt in je werk, dit

binnen het kantoor ligt op samenwerking,

Rose Vincente-Korswagen, zijnde de recruiter

komt naast de sfeer ook de prestaties ten

van Bird & Bird Den Haag en Bart Beuving, als

goede. “Er mag gelachen worden, maar het

advocaat werkzaam op de sectie Intellectuele

leveren van topprestaties blijft prioriteit”.

Eigendom. Bart studeerde gedurende de jaren 1996-2001 Nederlands Recht in Utrecht, alwaar hij in 2001 afstudeerde.

Geen solisten maar teamspelers

Hij vond zijn plek bij Bird & Bird in 2001, het jaar waarin de Nederlandse

Bart omschrijft de advocaten van het kantoor als teamspelers. “Bin-

vestiging van Bird & Bird werd opgezet. Bart is er vanaf het begin af aan

nen de dynamische hightech markten waarin onze cliënten opereren

bij geweest en noemt zichzelf grappend een ‘Bird & Bird product’. Bart

is het welhaast onmogelijk je te beperken tot je eigen specialisme.”

werkte tijdens zijn studie bij Stibbe op de afdeling IT als juridisch mede-

Complexe zaken overlappen diverse rechtsgebieden waardoor samen-

werker en was werkzaam als buitengriffier bij het arrondissement Utrecht,

werking noodzakelijk wordt. “Wil je een goed resultaat voor je cliënt

sector kanton. Waarom Bird & Bird? “Daar gebeuren dingen anders.”

behalen, dan moet je er collega’s bij betrekken.”

Anne-Rose studeerde gedurende de jaren 1998-2003 in Leiden, al-

Geen generalisten maar specialisten

waar waar zij in 2003 afstudeerde in het Nederlands Recht met als

Bird & Bird Den Haag is een typisch Europees kantoor, met een sterke

specialisatie strafrecht en criminologie. De advocatuur heeft zij nooit

focus op West-Europa en Azië. Zij kenmerkt zich door een horizontale

geambieerd. Na haar studie is zij drie jaar als makelaar werkzaam ge-

onderverdeling in de secties: intellectueel eigendom, arbeidsrecht,

weest, om vervolgens als recruiter aan de slag te gaan bij Bird & Bird.

ondernemingsrecht, notariaat, fiscaal recht en T.I.M. (telecommunica-

De commerciële instelling en de affiniteit met studenten en het stu-

tie, IT en media) en daarnaast een verticale onderverdeling in een aan-

dentenleven maken haar de juiste persoon op de juiste plek.

tal sectoren: lifesciences, telecommunicatie, media & e-commerce, in-

formatietechnologie, energy & utilities, aviaton & aerospace en sport. Elke advocaat neemt, naast zijn sectie, zitting in één of meer sectoren. Dit, om vanuit verschillende perspectieven trends in de markt waar te nemen teneinde daarop in te spelen en zodoende de klant beter te bedienen. Dit onderscheidt Bird & Bird van de meeste andere advocatenkantoren: de focus op de business van de cliënt.

De sector sport is betrekkelijk nieuw en spreekt enigszins tot de verbeelding. Terloops wordt een legendarische voetballer als één van de

JFV In Casu - september 2008 -

cliënten genoemd. Ook in de sport worden afspraken gemaakt, denk bijvoorbeeld aan uitzendrechten en contracten. Een sector als deze is typerend voor de commerciële en proactieve handelswijze van Bird & Bird, inspelen op de markt en je specialiseren daar waar leemten vallen.

Positiebepaling Het kantoor in Den Haag is volgens beiden een kantoor ‘nieuwe stijl’.

“Als het goed gaat met Bird & Bird, gaat het goed met al haar werknemers”

“We specialiseren ons niet alleen in een bepaald rechtsgebied maar ook in de business van onze cliënten” Business Development is dus niet alleen iets van de partners, iedere medewerker wordt hierbij al in een vroeg stadium betrokken. Van concurrentie met andere kantoren in Den Haag is weinig sprake. Kantoren als ‘Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn’ en ‘Ekelmans & Meijer’ bevinden zich op een heel ander deel van het juridisch spectrum. Bird & Bird heeft vijftien vestigingen in elf verschillende landen. Veel van de zaken waaraan wordt gewerkt hebben een grensoverschrijdend karakter: of het nu gaat om een product-introductie, een outsourcingsdeal of een overname, meestal zijn er meerdere landen bij betrokken. Daarom wordt er ook veel geïnvesteerd in de internationale samenwerking tussen de vestigingen van Bird & Bird.

(G)een doorsnee werkdag bij Bird & Bird “Ik ben hier vrijwel nooit om acht uur” zegt Bart met een glimlach en vertelt ons over zijn ochtendrituelen. Binnen het kantoor werken ze niet met geijkte tijden. Je wordt niet afgerekend op je aanwezigheid, maar op je resultaat van werken. “Het leveren van topprestaties, dát is wat telt.” Een doorsnee dag is daarmee niet te geven, temeer omdat je als advocaat van Bird & Bird kan worden gedetacheerd, waarmee je als het ware in dienst bent van de inlener. “Op dat moment ben je bedrijfsjurist van het bedrijf in kwestie, maar heb je wel een heel kantoor achter je staan om op terug te vallen.” Bovendien, zo stelt Bart, “de advocatuur is hollen of stilstaan”. Drukke perioden met veel en complexe dossiers wisselen zich af met perioden van betrekkelijke rust. Is het werk gedaan dan zit de werkdag erop. Het wordt op kantoor belangrijk gevonden dat je vooral ook tijd houdt voor andere leuke dingen, dit komt je werk ten goede.

Beloning Tot noch toe kunnen we een eerste con-

de cijfers in de master(s), waarvan verondersteld wordt dat daar je

clusie trekken en wel dat het kantoor

interesse ligt en derhalve beter presteert. Na de sollicitatie wordt de

sympathie ademt. Bij alle onderwerpen

sollicitant uitgenodigd voor de lunch of ‘vrijdagmiddagborrel’, waarbij

die we aansnijden wordt de nadruk ge-

beide partijen de gelegenheid hebben even aan elkaar te ‘ruiken’ om

legd op samenwerking, ontbreken van

te kijken of het klikt.

zware normen en het overheersen van saamhorigheid. Niet anders is dit voor

Eens te meer benadrukt Anne-Rose het belang van nevenactiviteiten.

wat betreft de beloning. Naast een goed

Waarbij in het bijzonder met een buitenlandse stage of studeren in mens te ontwikkelen, “veelal zijn afgestudeerden veel te jong om di-

boven een vrij bescheiden vastgestelde

rect aan de slag te gaan. We hebben dan ook liever dat studenten zich

norm. “Als het goed gaat met Bird & Bird,

als persoon verder hebben ontwikkeld, bijvoorbeeld door middel van

het buitenland waardering wordt geoogst. Deze zijn erop gericht je als

tief beloond indien wordt gepresteerd

gaat het goed met al haar werknemers.”

zo’n buitenlandervaring”.

JFV In Casu - september 2008 -

salaris wordt de prestatie van het collec-

De ‘team-effort’ wordt beloond en naar evenredigheid uitgekeerd aan de gehele

Voor wie worstelt met de keuze van de zijn master(s) is er troost. Bird

staf. Iédereen deelt mee.

& Bird kenmerkt zich door tolerantie voor wat betreft de afstudeerrichting en de te vervullen functie. Zo is het niet ondenkbaar dat de

Koers

sollicitant is afgestudeerd in het strafrecht, maar solliciteert voor een

“Bird en Bird over tien jaar? Tjonge dat is moeilijk!” Bart krabt eens

functie binnen het intellectueel eigendomsrecht. Een afstudeerrich-

achter zijn oren en wijst op diverse prijzen die de afgelopen jaren

ting die enige correlatie vertoont met de te vervullen functie is vanzelf-

door het kantoor zijn gewonnen. Naast prijzen voor innovatie, is het

sprekend een pre, maar geen noodzakelijke voorwaarde. Je bul wordt

kantoor door ‘Mr. Magazine’ verkozen tot het snelst groeiende advo-

gezien als toelatingseis, waarna het leerproces pas écht begint.

catenkantoor van Nederland. Gezien dit gegeven ligt verdere expansie in de lijn der verwachting, echter het is geen doel op zich. “We willen

Samenvattend

groeien maar niet verder dan de omvang die economisch gezond is.”

Opvallend tijdens het gesprek en de rondleiding was de informele

Expansie is een middel om onze klant beter te bedienen, de klant is

sfeer en de wijze waarop collega’s elkaar bejegenden. Niets dan la-

immers ook niet gebonden aan landsgrenzen. Internationaal gezien

chende en serieuze gezichten. De nadruk bij dit kantoor ligt op samen-

is het dan ook niet ondenkbaar dat wanneer de economie aantrekt in

werking, ontbreken van zware normen en een goede onderlinge ver-

Oost-Europa, ook daar vestigingen zullen worden ingericht.

standhouding. Presteren wordt gezien als een ‘teamaangelegenheid’, als gevolg waarvan in succes wordt gedeeld door een ieder. Bird &

Bird & Bird vertegenwoordigt hoofdzakelijk grote spelers. De kwaliteit

Bird richt zich op de grote spelers en de associatie bij het nationale

en omvang zijn er al, maar de beeldvorming en associatie als zodanig

publiek zal de komende jaren - in navolging van het internationale pu-

blijven, voornamelijk onder studenten, tot op heden nog enigszins ach-

bliek - verder gestalte krijgen. Met onze bijdrage hopen we daaraan

ter. Op nationaal niveau heeft Anne-Rose zichzelf wat dat betreft een

een steentje bij te dragen. Bird en Bird: Een kantoor met sfeer, een

doel gesteld, werken aan de presentatie van het kantoor.

kantoor met toekomst!

De komende jaren en zelfs al de komende maanden staan er belang-

Dankbetuiging

rijke initiatieven op de agenda welke dit moeten verbeteren. “Dit blad

Onze dank gaat uit naar Anne-Rose Vincente-Korswagen en Bart Beuving.

komt uit in September?” vraagt Anne-Rose, “de eerste veranderingen

Beiden vertelden vol passie en enthousiasme over het kantoor en de

moeten voor studenten dan reeds merkbaar zijn.” Zo zal er tegen die

werkzaamheden. Gedurende drie volle uren kregen wij ruimschoots de

tijd een wervingswebsite, www.werkenbijbirdenbird.nl, zijn opgezet en

mogelijkheid om onze vragen te stellen en van de sfeer te proeven.

het kantoor, door middel van onder meer oriëntatie lunches en sponsoring, attractiever en toegankelijker worden gemaakt voor studenten.

Solliciteren

De sollicitatieprocedure bij Bird & Bird, zo vertelt Anne-Rose, tekent

mr. B. Beuving. Recruiter respectievelijk advocaat bij

zich door zijn eenvoud. Er zijn twee gesprekken, telkens met een tweetal wisselende partners. Geen testcases, IQ tests of assessments. Om in aanmerking te komen wordt echter wel uitgegaan van een redelijk hoog gemiddelde, waarbij in het bijzonder wordt gekeken naar

Vraaggesprekken met mr. A. Vincente-Korswagen en Bird & Bird Den Haag.

www.twobirds.com

Kantoorspecial

AKD Prinsen Van Wijmen Slechts enkele passen vanaf het station Amsterdam-Sloterdijk rijst een enorme toren op uit de grond, genaamd de Crystal Tower. In dit gebouw is advocaten- en notarissenkantoor AKD Prinsen Van Wijmen gevestigd, een full service kantoor dat onlangs tot Topwerkgever van 2008 is uitgeroepen. Vol verwachting stappen wij naar binnen op zoek naar onze gesprekspartners Siona van Dijk, campus recruiter en Lotte Hoorntje, advocaat. Zij kunnen ons alles vertellen over werken bij AKD, het kantoor zelf en de studietijd van Lotte in Groningen. Door Saskia Fikkers en Irene Timmermans

begrip bij AKD, de slogan is immers niet voor niets ‘Colourful People,

JFV In Casu - september 2008 -

Het ontstaan van AKD AKD Prinsen Van Wijmen is een relatief jong kantoor. Na diverse fusies met kantoren in de Randstad en het Zuiden bestaat AKD in haar

Powerful Law Firm’! AKD is jong, dynamisch en er heerst een informele

huidige hoedanigheid sinds 2001. AKD heeft vier vestigingen in Ne-

sfeer. De gemiddelde leeftijd van de werknemers is medio dertig, wat

derland te Amsterdam, Rotterdam, Breda en Eindhoven. De verstiging

ook wel blijkt uit de vele jonge advocaten en notarissen die wij aan

in Brussel zorgt ervoor dat AKD ook te vinden is in het hart van de

het werk zien. Bij AKD is er ook aandacht voor een goede work-life

Europese Unie.

balance.

De kracht van een brede aanpak

Dat AKD Topwerkgever is blijkt mede uit de verschillende mogelijkhe-

AKD is een full service kantoor, dit wil zeggen dat AKD werkzaam is op

den die zij biedt om haar medewerkers zowel intern als extern op te

vrijwel alle rechtsgebieden met inbegrip van notariële diensten, waar-

leiden. Binnen de AKDMY, het opleidingshuis van AKD, begin je als star-

onder Arbeidsrecht, Commerieel Vastgoed, maar ook IE-recht. Door de

tend jurist met de ‘soft-skills’ zoals pleiten en presenteren, te oefenen.

regionale ligging van de vestigingen kan AKD haar diensten optimaal

Bovendien is AKD in het bezit van een eigen kennisbank, waar mede-

aanbieden aan haar cliënten. Voorbeelden hiervan zijn de sectie Ver-

werkers op alle rechtsgebieden cursussen kunnen volgen. Naast oplei-

voer, Verzekering en Handel in Rotterdam en de sectie Europees en

ding wist AKD ook goed te scoren op de gebieden arbeidsvoorwaarden,

Mededingingsrecht in Brussel.

werksfeer en doorgroeimogelijkheden.

AKD heeft een zeer divers bestand aan zakelijke cliënten en overhe-

Naast aandacht voor zakelijke aspecten wordt het sociale aspect niet

den. Tussen de secties onderling vindt veel samenwerking plaats en

vergeten. Er worden gedurende het jaar diverse leuke activiteiten ge-

ook tussen het notariaat en de advocatuur wordt vaak overlegd. Bo-

organiseerd, zoals het jaarlijkse ski-tripje in maart, deelname aan de

vendien biedt AKD haar klanten door de alliantie met fiscale dienst-

Advolympics in augustus en het kantoorfeest in december. Bovendien

verlener Deloitte een waardevolle aanvulling op de juridische exper-

zorgt AKD ervoor dat nieuwe juristen elkaar snel beter leren kennen

tise. Momenteel heeft AKD zo’n 190 advocaten en notarissen in dienst,

door AKD Challenge.

waarmee AKD het vijfde grootste kantoor van Nederland is.

Groningse studententijd Het karakter van AKD

Tijdens het interview is vooral Lotte’s studententijd aan bod gekomen,

We worden ontvangen op de tweede verdieping van de Crystal Tower,

omdat zij haar studententijd in Groningen heeft doorgebracht. Het is

waar zich naast de receptie een sfeervolle lobby bevindt. Er heerst een

enigszins cliché, maar ook Lotte geeft aan dat de brede opzet van de

gemoedelijke sfeer waar onder het genot van een kopje koffie wordt bijgepraat.

studie rechten voor haar een reden was om voor deze studie te kiezen. “Als je begint aan je studie heb je geen idee of je later als advocaat zal gaan werken, als rechter of als bedrijfsjurist. De vele mogelijkheden

Op de 17e, 18e, en 19e verdieping wordt duidelijk hard gewerkt. Dat

die voor je open staan, gaven mij een vrij en ongedwongen gevoel. ”

bij AKD een open- door policy heerst is niet gelogen: alleen daar waar een belangrijke bespreking gehouden wordt is de deur gesloten. De

In de tijd dat Lotte studeerde aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid

werksfeer is open en toegankelijk: iedereen is vrij om bij een ander

aan de RuG heeft zij geen hoofdrichting gekozen. Omdat haar interes-

binnen te lopen voor advies of vragen. Studentstagiaires zitten bij de

se zowel op strafrechtelijk als op privaatrechtelijk gebied lag besloot

advocaten op de kamer, zodat ze goed begeleid worden en gemakke-

ze beide in haar studie Nederlands Recht op te nemen. Naast haar stu-

lijk vragen kunnen stellen. Op de vraag of er één specifieke AKD’er be-

die was Lotte lid van studentenvereniging Albertus Magnus, wat voor

staat, wordt volmondig ‘nee!’ geantwoord. Diversiteit is een belangrijk

haar van grote betekenis was. Vooral de hechte vriendschappen die zij

hieraan over heeft gehouden zijn voor haar zeer waardevol. Van haar

studie herinnert ze zich vooral de lessen die ze destijds volgde in de

JFV In Casu - september 2008 -

Martinikerk: “Erg comfortabel was het niet op houten bankjes, hoewel college in deze omgeving zeker z’n charme had. Het luisteren naar een professor wiens stem door de kerk galmde was ook niet eenvoudig.”

Studentstages Tijdens haar studie heeft Lotte tweemaal stage gelopen. Haar eerste stage bij de rechtbank beviel goed, maar na de tweede stage bij AKD bleek de advocatuur haar op het lijf geschreven. Tijdens de stage op de secties

Op onze vraag of er één specifieke AKD’er bestaat, wordt volmondig ‘nee!’ geantwoord.

Insolventierecht en Personen- en Familierecht viel het haar vooral op dat ze veel kansen kreeg. Zo mocht ze al besprekingen voeren met cliënten, kreeg ze de mogelijkheid zelf vraagstukken te behandelen en mocht ze mee naar rechtzaken. Dit alles uiteraard onder goede begeleiding. De tip om stage te lopen en zo de praktijk te ontdekken wil ze aan alle studenten meegeven. Het helpt je om een beter beeld te krijgen van het werken bij een kantoor. Ook kom je er voor jezelf achter welk rechtsgebied je in de pratijk interesseert. Op de langere termijn vormt het een ingang bij diverse kantoren doordat je jezelf hebt kunnen bewijzen. Een goede stagebeoordeling laat goed zien wat een student nu werkelijk in zijn mars heeft. Het toont aan dat de student niet alleen de theorie vaardig is, maar bovendien ook praktische vaardigheden bezit. Uiteraard is een stage een goede aanvulling aan je CV. Lotte benadrukt dat studenten die bezig zijn met hun master de mogelijkheid hebben om stage te lopen bij AKD. Tijdens deze studentstage werk je twee maanden fulltime mee op één of twee secties. Het nemen van initiatief en het zelf ondernemen van activiteiten wordt bij een ondernemingsgezind kantoor als AKD zeer op prijs gesteld. Daarnaast maak je door eigen initiatief de stage nog interessanter door bijvoorbeeld bij verschillende advocaten om werk te vragen.

Sollicitatie Na de juridische stage besloot Lotte bij AKD te solliciteren naar de functie van advocaat-stagiaire. Deze sollicitatieprocedure beslaat, afhankelijk van de functie, vier of vijf fasen. Het traject start uiteraard met je sollicitatiepakket die bij de briefselectie kritisch bekeken wordt. Als je door bent, wordt je uitgenodigd voor een kennismakings- @

’s Middags is Lotte vooral bezig met huurrechtzaken en het opstellen van contracten. Dit laatste vindt ze één van de interessantste activi-

80 JFV In Casu - september 2008 -

teiten. “Op het eerste gezicht lijkt het misschien een eenzijdig karwei, maar het is absoluut geen routinewerk: elke zaak en elke cliënt is anders.” Gemiddeld één keer per maand is Lotte op de rechtbanik te vinden waarbij ze voor de rechter haar mannetje moet staan. Op de sectie Commercieel Vastgoed vindt veel contact met de klant plaats. Ze heeft bovendien een intensief contact met de andere medewerkers van haar sectie, de sectie Ondernemingsrecht en de medewerkers van Deloitte.Volgens Lotte is samenwerking één van de plezierigste aspecten die je tegenkomt op de werkvloer van AKD; iedereen is bereid je te helpen en je nieuwe dingen te leren. Een informele werksfeer staat bij AKD dan ook hoog in het vaandel. Een terugkerend fenomeen in de werkweek van Lotte is de wekelijkse jurisprudentielunch en werkbespreking, waarbij de juridische actualiteit op het programma staat. Om de sociale banden aan te halen wordt elke donderdag geborreld. gesprek met Recruitment. Hier wordt gekeken of jij bij AKD past en AKD bij jou en of je voldoet aan de selectiecriteria. Tijdens de derde

Tips en adviezen

fase vindt er een gesprek plaats met medewerkers en/of partners van

Ter afsluiting wil Siona, die als recruiter weet wat van een sollicitant

de betreffende sectie. Fase vier is een kennismaking van toekomstige

wordt verwacht, ons nog enige tips meegeven. AKD hecht er veel waar-

collega’s of een test van de juridische skills, mochten de betrokken

de aan dat een student niet slechts kennis heeft opgedaan door het be-

partijen daar behoefte aan hebben. Het traject wordt besloten met het

studeren van theorie. Het wordt als een pré gezien als een student meer

arbeidsvoorwaardengesprek.

ervaring heeft opgedaan, bijvoorbeeld door commissiewerk, een stage of een studie in het buitenland. Siona benadrukt nogmaals het belang

We leggen Lotte en Siona de vraag voor waar AKD de voorkeur aan

van eigen initiatief: “Laat zien wat je kan, bezoek evenementen als de

geeft: lage cijfers, lange studietijd met een uitstekende CV of een af-

Bedrijven- en Instellingendag van de JFV, STEP-InHousedagen en work-

geronde rechtenstudie met prima cijfers precies binnen de gestelde

shops. Spreek mensen aan en profileer jezelf door je te onderscheiden

termijn. Lotte legt uit dat AKD het liefst natuurlijk beide aspecten terug

van de massa zodat ze jou onthouden! Kijk op www.werkenbijakd.nl

ziet, dus een goede CV en goede cijfers, maar erkent dat dit niet altijd

hoe jij kennis kan maken met ons kantoor of voor meer informatie. Wie

reëel is. Ter conclusie geeft Siona aan dat AKD persoonlijke ontwikke-

weet mogen Lotte en ik je binnenkort begroeten bij AKD!”

ling, zelfontplooiing en ambitie van grote waarde vindt.

Werken bij AKD Lotte is begonnen op de sectie Ondernemingsrecht bij AKD. Sinds juni 2006 is ze werkzaam als advocaat Commercieel Vastgoed. Als advocaat-stagiaire combineer je werken en studeren. De verplichte Beroepsopleiding van de Nederlandse Orde van Advocaten maakt deze leuke combinatie mogelijk. Een gemiddelde werkdag van Lotte laat zich moeilijk beschrijven. Meestal start de dag ’s ochtends om negen uur met een overleg met de verantwoordelijke partner, waarbij de huidige zaken worden doorlopen en een taakverdeling wordt gemaakt.

COLOURFUL PEOPLE POWERFUL LAW FIRM Een sterke jurist denkt niet zwart-wit. Hoe eenduidig wetten en regels ook lijken, in ons vak draait het om de nuance. Om de kleur die je eraan geeft. Mensen die dat kunnen, kiezen voor AKD Prinsen Van Wijmen. Daarom zoeken we professionals met passie. Ondernemende talenten die meebouwen aan de toekomst van AKD en aan hun eigen ontwikkeling. Beken kleur en kijk op www.werkenbijakd.nl.

Vooruit denken Vooruit handelen

Bij Van Benthem & Keulen zijn 50 advocaten werkzaam. Wij werken

taken, een inspirerende sfeer en een voortreffelijke begeleiding

o.a. voor middelgrote en grote ondernemingen en overheidsinstan-

biedt? Dan ben je bij Van Benthem & Keulen aan het juiste adres.

ties. De woorden “Vooruit denken Vooruit handelen” geven onze

Wij bieden jou een opleiding die niet alleen aandacht besteedt

visie op dienstverlening weer: niet reactief maar pro-actief. Verder

aan de juridische aspecten maar ook oog heeft voor vaardigheden.

kijken dan het juridisch probleem sec, cliënten vroegtijdig attende-

Tevens krijg je de kans om snel zelfstandig aan zaken te werken en

ren op juridische ontwikkelingen en het aanbieden van permanente

is er ruimte voor jouw ambities en ideeën.

juridische nascholingen voor cliënten. Geen traditionele advocatuur dus maar daadwerkelijk sparringpartner worden van de cliënt.

Interesse in ons kantoor? Zend je sollicitatiebrief (incl. CV en cijferlijst) naar Johan Koggink

Spreekt deze visie jou aan en wil je als

advocaat-stagiaire (m/v) de belangrijkste fase van jouw opleiding tot advocaat doorlopen bij een kantoor dat jou boeiende

(jkoggink@vbk.nl). Meer informatie vind je op www.vbk.nl en in onze speciale brochure, die je kunt aanvragen bij Aletta Groeneveld, telefoon 030 - 259 56 07.

Euclideslaan 51• Postbus 85005 • 3508 AA Utrecht • Telefoon 030 - 259 59 59 • Fax 030 - 259 55 00 • www.vbk.nl

Kantoorspecial

Simmons & Simmons Internationaal, maar met een stevig Nederlands fundament. Bij Simmons & Simmons werk je bij een van de grootste internationale advocatenkantoren ter wereld. Dit biedt uiteraard een wereld aan mogelijkheden voor juristen met internationale ambities. Tegelijkertijd hebben de Nederlandse vestigingen een historie van 120 jaar, waarin een stevig netwerk is opgebouwd van Nederlandse cliënten. Dus ook voor talent dat zich op de Nederlandse markt

ken en snel de vertaalslag maken naar het dossier, en ook het praktische schrijven voor cliënten. Dat bezig zijn op praktisch niveau, in een

rect bij indiensttreding krijgt, is daarvoor tekenend. Net als The Law

nieuwe omgeving en structuur, vond ik erg positief. Eindelijk breng je

Firm School; de opleiding van 14 samenwerkende advocatenkantoren,

in praktijk waarvoor je gestudeerd hebt: je wordt uitgedaagd om snel

waaronder Simmons & Simmons. Hiermee wordt je specifiek opgeleid

te denken en te schakelen, en het probleem te reduceren tot een vraag

om ook in een internationaal werkveld je mannetje te staan.

waarmee je aan de slag kan. De tijdsdruk die dat met zich meebrengt,

JFV In Casu - september 2008 -

We werken met de overtuiging dat kennis en verantwoordelijkheid zoveel mogelijk gedeeld moeten worden. Het vaste contract dat je di-

wil richten is Simmons & Simmons een kantoor met veel kansen.

vind ik niet vervelend. Nieuwe collega’s ontdekken al snel dat er veel ruimte is om zaken zelf aan te pakken en dat er aandacht is sociale activiteiten. Hierdoor

De studentstage heeft me overtuigd om een carrière als advocaat toch

werken we in een open, informele bedrijfscultuur met een divers

te ambiëren: ik vind daarin de uitdaging om je brein aan het werk te

pluimage aan mensen. Pro bono werk is belangrijk binnen Simmons

zetten en geen genoegen te nemen met de eerste de beste oplossing.

& Simmons wereldwijd. Zo heeft Simmons & Simmons Nederland een

Ik wilde dat graag doen bij een groot advocatenkantoor als Simmons

samenwerkingsverband met Unicef. In dat kader bieden wij Unicef on-

& Simmons omdat ik de indruk heb dat daar meer know-how is, met

der andere juridisch advies tegen gereduceerde tarieven en een gratis

betere begeleiding en sturing. Ook in sociaal opzicht sprak Simmons

telefonische helpdesk aan.

& Simmons me aan: er werken gedreven mensen maar geen werkende computers, er is oog voor elkaar. Er is een grote groep leuke, jonge

In de praktijk Mariëlle Spaans, Advocaat-stagiair Employment & Benefits

mensen. Daarom besloot ik na mijn studentstage ook mijn scriptie bij dit kantoor te schrijven, en uiteindelijk heb ik een functie als advocaat-stagiair bij Employment & Benefits gekregen.

Ik studeerde rechten in Rotterdam, maar wilde aanvankelijk helemaal niet de advocatuur maar het bedrijfsleven in. In mijn derde jaar nam

De stage heeft me een goed, realistisch beeld gegeven van de advoca-

ik deel aan een studiereis, en daarin zat een door advocatenkantoren

tuur. Wat ik me bijvoorbeeld niet realiseerde toen ik nog op de univer-

gesponsord onderzoek met daaraan gekoppeld een aantal kantoorbe-

siteit zat, is dat je ook in de advocatuur hele dagen studeert. Daarmee

zoeken. Dat zorgde ervoor dat het toch ging kriebelen. In Rotterdam viel Simmons & Simmons vaak op met leuke zaken en een andere mentaliteit dan de meeste advocatenkantoren. Een Step In-House dag bevestigde dat beeld; ik voelde me er prettig doordat de mensen er aardig en benaderbaar waren. Daardoor besloot ik te solliciteren voor een studentstage. Ik heb in het najaar van 2006 een studentstage gelopen bij de praktijkgroep Employment & Benefits. Dat bleek een goede keuze omdat het een echte procespraktijk is, wat me erg aanspreekt. Tijdens de stage kreeg ik veel verzoeken om informatie van advocaten en ik heb later ook vragen uit dossiers opgelost. Ik heb stukken voor zittingen bestudeerd en deze zittingen ook bezocht. Daarmee krijg je snel een beeld van welke argumenten worden gebruikt en hoe een discussie in de rechtspraktijk verloopt. Het belangrijkste wat ik daarnaast heb geleerd tijdens deze stage, is om te gaan met informatie: informatie vinden en selecteren (wat is belangrijk en wat niet), informatie verwer-

JFV In Casu - september 2008 -

werk je wel concreet naar een doel toe en daardoor begrijp je ook dat goede studieresultaten niet alleen gevraagd worden als indicatie voor je motivatie in het algemeen. Natuurlijk doe je tijdens een studentstage geen eigen zaken, maar je ervaart wel de gang van zaken in de rechtbank en je ziet hoeveel voorbereiding een zaak vereist. En je onderneemt activiteiten met stagiairs. Omdat je twee maanden stage loopt, is de periode lang genoeg om echt een indruk te krijgen van het werkende leven. De overgang van student naar werken viel me daarom ook mee; ik wist wat het inhield. Ik heb nu wel al enkele eigen zaken gedaan, en stel daarnaast veel brieven en processtukken op. De begeleiding is erg goed, ik krijg begeleiding van mijn kamergenoot, mijn patroon en andere collega’s waarvoor ik werk. Die begeleiding is gestructureerd en consequent, wat ik erg prettig vind. Daarnaast studeerde en woonde ik al in Rotterdam, dus ik hoefde niet te wennen aan een nieuwe woonomgeving. Ook was ik ook toe aan iets nieuws, ik was klaar met het studentenleven. De grootste overgang was voor mij het indelen van je tijd; je bent minder flexibel en moet veel in het weekend doen. Gelukkig hoef ik niet te reizen voor mijn werk, dus ik kan iedereen aanraden te gaan wonen waar je werkt! Wat ik ook kan aanraden, is een studentstage lopen. Je leert een kantoor dan echt goed kennen. Daarnaast is het belangrijk om, in de keuze voor een kantoor, te letten op de klik die je hebt met de mensen die er werken in plaats van op uiterlijk vertoon. Uiteindelijk zijn het je

Het kantoor in een oogopslag - 20 kantoren in 14 landen in Europa, Azië en het Midden-Oosten

collega’s en werkomgeving die bepalen of je het naar je zin hebt. Per

- meer dan 1100 juristen

slot van rekening breng je er aardig wat tijd door!

- praktijkgroepen: Corporate (M&A/ Private Equity), Financial Markets, Tax, Intellectual Property, ICT, EU

Kennismaken of solliciteren? Kijk op www.simmonsensimmonsvraagt-

& Competition, Litigation, Government Property &

zichaf.nl. Onder de noemer “Simmons & Simmons vraagt zich af” tre-

Environment, Notary, Corporate Criminal Defence,

den we naar buiten met onze ideeën over de ontwikkelingen binnen

Employment & Benefits

ons vak. Daarmee nemen we zowel de branche als onszelf onder de

- zaken en cliënten: ‘War of the Razors’ tussen Gillette

loep. Op deze website komt dit gehele project samen. Ook het werken

en Schick Wilkinson-Sword waarbij we Wilkinson

bij ons kantoor heeft hier een prominente plaats gekregen. Neem snel

representeerden, de herontwikkeling van het Centraal

een kijkje, of neem voor meer informatie contact op met:

Stationsgebied Babylon in Den Haag, Jamie Olivers

Femke de Jong, Recruiter Legal Talent

Peijnenburg.

formule in Amsterdam, Harley-Davidson en Koninklijke T +31 (0)10 404 2492 E femke.dejong@simmons-simmons.com

Bij Simmons & Simmons vinden we dat kennis en verantwoordelijkheid zoveel mogelijk moeten worden gedeeld. Nieuwe collega’s ontdekken dan ook snel dat er veel ruimte is om zaken zelf aan te pakken en dat er aandacht is voor opleiding en sociale

activiteiten. Dat maakt het extra aantrekkelijk om je carrière te beginnen bij Simmons & Simmons. En omdat je als advocaatstagiair bovendien een contract krijgt voor onbepaalde tijd, zou dat wel eens een hele mooie carrière kunnen worden.

advocaat-stagiair m/v

Simmons & Simmons is een advocatenkantoor met 120 jaar Nederlandse historie. Tegelijkertijd zijn we onderdeel van een van de grootste advocatennetwerken ter wereld. Bij Simmons & Simmons komt je talent dus altijd tot zijn recht, of je nou internationale ambities hebt, of dat je je liever richt op de Nederlandse markt. Geïnteresseerd? Neem dan contact op met Femke de Jong, onze

Recruiter Legal Talent. Bel 010 404 2492 of stuur een mail naar femke.dejong@simmons-simmons.com. Meer informatie over ons kantoor kan je vinden op simmons en simmons vraagt zich af .nl

A D V O C AT E N • N O TA R I S S E N • F I S C A L I S T E N

wat je over drie jaar gaat doen. bij ons.

Column Door Jorrit de Haan

Een flensje met ham, kaas, wortel en kool in Oekraïne Terwijl ik dit schrijf, eet ik een flensje gevuld met ham, kaas, wortel en kool... Ik zit op een muurtje voor het treinstation van Kyiv (Kiev), de hoofdstad van Oekraïne, en ik wacht tot het tijd is om in de trein naar Kharkiv te stappen. Deze zomer ga ik twee maanden vrijwilligerswerk doen in verschillende zomerkampen in Oekraïne, als onderdeel van het internationale stageprogramma van studentenorganisatie AIESEC.

Uit alle 106 landen waar deze organisatie actief is, heb ik

aardappel en dille met daarna een salade met krab, ham,

ervoor gekozen om naar Oekraïne te gaan en ik weet nog

aardappel en dille. Daarna mag ik eindelijk op de slaap-

niet of dit de juiste keuze is geweest. Het Oostblok fasci-

bank in de woonkamer neerploffen om een beetje bij te

neert me: ik heb een romantisch beeld in mijn hoofd over

komen.

rijen met dezelfde, troosteloze flats, waar oude vrouwtjes met een hoofddoekje en een baard op bankjes zitten en

De volgende dag heeft de lokale AIESEC-commissie een

drie tomaten of een appel verkopen. Het enige wat ik nu

barbecue voor mij en Mario, die teruggaat naar Mexico,

nog hoef te doen is hier twee maanden zien teoverleven

georganiseerd in het bos aangrenzend aan Kharkiv. Het

en dan kan ik beoordelen of dit beeld klopt.

is erg gezellig en na een paar wijntjes moet ik meedoen aan allemaal regionale dansen. Op de terugweg zijn

Terugkomend op mijn flensje, ik liep door de stations-

we een beetje verdwaald, maar uiteindelijk toch weer

hal op zoek naar eten. Ik had twee uur voordat mijn trein

goed terecht gekomen. Ze hebben me met al mijn spul-

ging en ik zocht een toegankelijk winkeltje. Praktisch

len naar het appartement gebracht waar ik de komende

niemand in Oekraïne spreekt Engels, dus ik moet het,

week zal wonen. Ik zal jullie de details besparen maar

zeker nu nog, vooral van aanwijzen hebben. Het flensje

het is schoon noch comfortabel en niet helemaal wat ik

zag er erg lekker uit, deceptie volgde. De trein is een heel

ervan verwachtte. Het is erg ongezellig om alleen te wo-

ander verhaal. Ik loop naar het perron waar mijn trein

nen, zeker in een stad waar je toch al niemand kent en ik

vertrekt. Er staat een medewerker bij elke wagon om de

ben benieuwd hoe mijn programma er voor de komende

reizigers op te wachten. Ik zit in wagon negen waar een

week uitziet. Vanmiddag gaat Nastia me het centrum van

klein, blond vrouwtje bijstaat. Zij neemt mijn kaartje in

Kharkiv laten zien. Ik moet een paar spullen kopen en wil

en gebaart dat ik op stoel tien zit. Ik hijs mijn gigantische,

graag naar een internetcafe om deze column te e-mailen.

rode hutkoffer naar binnen en zoek mijn plaats op. Er

Verder wil ik mijn familie en vrienden op de hoogte hou-

is veel ruimte in de trein, veel meer dan in Nederland

den van mijn beslommeringen. Over een week begin ik

en als ik ga zitten kan ik bijna mijn benen strekken (ik

op mijn eerste zomerkamp in de buurt van Kharkiv. Daar-

ben 1,96 en dit is me in een Nederlandse trein nog nooit

na zal ik nog op een kamp gaan werken in het westen van

gelukt). Tijdens de zes uur durende reis komt het blonde

Oekraïne en naar een kamp gaan op het schiereiland de

vrouwtje regelmatig langs om bier, chips, water en thee

Krim. Vooral op dit laatste kamp verheug ik mij erg, om-

te verkopen. De trein stopt tweemaal in de ‘middle of

dat de Krim het mooiste stuk van Oekraïne moet zijn.

nowhere’ alwaar mensen in- en uitstappen. Om elf uur ‘s avonds arriveer ik 400 km verderop in Kharkiv waar het

Jullie zullen je misschien afvragen wat dit verhaal in de In

locale AIESEC-team me opwacht met cadeautjes en een

Casu doet, erg juridisch is het tenslotte niet. Dit verblijf

spandoek. Het blijkt dat ik ga slapen bij Nastia en haar

van twee maanden in Oekraïne is de eerste keer in mijn

moeder, in een buitenwijk van Kharkiv.

leven dat ik ergens alleen naartoe ben gegaan in het buitenland en ook al heb ik het momenteel nog niet vreselijk

Een vriend van hen brengt ons in zijn oude BMW naar

naar mijn zin ik weet al wel dat dit een ervaring gaat wor-

het huis, onderweg heen en weer slingerend om de vele

den, die ik niet licht zal vergeten. Wat ik hiermee wil zeg-

kuilen, zwerfdieren en oude mensen te ontwijken. De Oe-

gen is, dat ik denk dat iedereen een soortgelijke ervaring

kraïners staan erom bekend erg gastvrij te zijn en vooral

zou moeten ondergaan zodra je de kans krijgt. Of je nu

aan de eettafel. Voordat ik kan gaan slapen moet ik van

een half jaar gaat studeren aan een Franse universiteit of

de vrouw des huizes nog even een hele maaltijd naar bin-

weeskinderen wilt helpen in Oeganda, ik ben mezelf nu al

nen werken. Eerst een koude soep van crème fraîche, ham,

tegen gekomen en dat kan alleen maar goed zijn.….

Wat als haar briefje van 50 niet tegen 60 graden kan? Als ze gaat stappen, heeft ze nooit een portemonnee bij zich. Ze heeft geen zin om met een tas te zeulen en zo’n dikke bult in je achterzak ziet er niet uit. Dan maar gewoon wat losse briefjes mee. Maar wat als ze dat de volgende dag even is vergeten? En haar laatste beetje studiefinanciering in de bonte was verdwijnt? Daarom zorgt de Nederlandsche Bank (DNB) voor een goede kwaliteit van onze bankbiljetten. Maar eeuwig gaan ze niet mee. Voor een zo soepel en veilig mogelijk betalingsverkeer onderscheppen we dagelijks duizenden vuile en beschadigde bankbiljetten. Het betalingsverkeer in goede banen leiden, is niet de enige taak van DNB. We houden ook toezicht op de financiële instellingen en dragen – als onderdeel van het Europese Stelsel van Centrale Banken – bij aan een solide monetair beleid. Zo maken we ons sterk voor de financiële stabiliteit van Nederland. Want vertrouwen in ons financiële stelsel is de voorwaarde voor welvaart en een gezonde economie. Wil jij daaraan meewerken? Kijk dan op www.werkenbijdnb.nl.

Werken aan vertrouwen.

Het diepe in. Je kunt wachten tot je geduwd wordt, je kunt ook zelf een duik nemen. Door een studentstage bij De Brauw ervaar je de praktijk als volwaardig lid van het team. En je komt boven als een betere jurist. Studenten in het derde of vierde jaar kijken op debrauw.com/studentstage.

BRAINS IN BUSINESS