In Casu maart 2011 by Joost van Sloten

Juridisch Magazine

In Casu - jaargang 18, nummer 3, maart 2011 - In Casu is een uitgave van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen - www.jfvgroningen.nl

In Casu

n Congres e t is r u J r e Groning Powerplay 11 28 april 20 : 1 maart op 2 f a n a v n e Inschrijv res gen.nl/cong in n o r g v f .j www

@ Congresbijlage: Powerplay: Wie heeft de macht binnen een onderneming? @ Criminaliteit in de virtuele wereld Juridisch Actueel @ Wie legt The Pirate Bay droog? Personae @ Bram Moszkowicz

A10589_InCasu_mrt.indd 1

17-02-2011 08:35:55

Let op! De hollende massa achter je. Ren je mee, Let op!jeDe hollende massaBij achter je. Ren je der mee,Laan of doe een stapje opzij? Kennedy Van

of je eenhet stapje opzij? Bij denken, Kennedydan Vandoen. der Laan kiesdoe je voor laatste. Eerst kies voor hetvan laatste. Eerst denken, danintegriteit doen. en Maakje gebruik je onafhankelijkheid,

Maak gebruik van jebewust onafhankelijkheid, en creativiteit en wees van de wereldintegriteit om je heen. creativiteit weesder bewust van de omdeje tijd, heen. Bij KennedyenVan Laan krijg je wereld daarvoor Bij Kennedy word Van der Laan krijg daarvoor de te tijd, en uiteraard je begeleid omjedie tijd goed en uiteraard word begeleid tijd goed te besteden. Grijp de jekans om inom eendie vrolijke omgeving besteden. Grijp kans om eendaarbij vrolijkeeen omgeving op topniveau te de presteren eninvind balans op topniveau presteren en vind daarbij een balans tussen werk enteprivĂŠ. tussen werk en privĂŠ.

www.kennedyvanderlaan.nl/werkenbijons winnaar van de Gouden Zandloper voor het meest innovatieve advocatenkantoor van Nederland www.kennedyvanderlaan.nl/werkenbijons winnaar van de Gouden Zandloper voor het meest innovatieve advocatenkantoor van Nederland Kennedy Van der Laan, advocatuur en notariaat, Haarlemmerweg 333, 1051 LH Amsterdam Tekening: Tom Heerschop

Kennedy Van der Laan, advocatuur en notariaat, Haarlemmerweg 333, 1051 LH Amsterdam Tekening: Tom Heerschop

A10589_InCasu_mrt.indd 2

17-02-2011 08:35:56

Voorwoord Voorwoord

Sáái? Sinds vele jaren heb ik een ongelofelijke hekel aan het woord saai. Het is een naar zichzelf verwijzend woord. ‘NIETS IS SAAI!’ roep ik dan ook regelmatig tegen studenten, die in houding of woorden blijk geven van gebrek aan interesse voor een vak, een vraagstuk, een boek, of al die andere boeiende zaken die bij het grote voor-

gevraagd worden bij een tentamen. Het gaat er om

halve even hoe ik zelf was in de tijd dat ik het

dat je de natuurlijke onderszoekersgeest, die je nog

centrum van het universum was en meende dat het

had toen je met Lego of Barbies of allebei speelde,

mijn recht was om geboeid te worden, zonder al te

ver voor de verdoving van de verwarrende puberteit,

veel inspanning mijnerzijds. Maar dan nog is er veel

weer wakker schudt en aan het werk zet. Waarom?

minder saaie leerstof dan veel studenten schijnen te

Waarom? Waarom? Geloof me, als je doorvraagt

denken. Dus nu sla ik eens lekker terug, de titel van

en doelgericht studeert, wordt zelfs het begrip

rechtendocent van het jaar 2010 kan me toch niet

bestuursorgaan een interessante puzzle. Ik geef toe,

meer afgenomen worden. Mensen die studeren saai

ik overdrijf weer, maar toch. Met Annie M.G.Schmidt

vinden zijn niet slim. Want je kunt er iets aan doen.

(van Jip en Janneke) zeg ik dan ook: ‘niet zeuren,

JFV In Casu - maart 2011 -

Goed, ik overdrijf, en bovendien vergeet ik gemaks-

recht van studeren horen.

maar doe iets, doe iets, doe iets’. Er zijn twee manieren om over de saaiheidsdrempel heen te komen (dus slimmer te worden). De ene

Chris Coolsma

manier is het vaststellen van het doel van de studie, het vak, het begrip, het systeem. Waarom moet ik dit weten? Dan blijkt dat er door de docenten meestal goed is nagedacht over de leerstof. Ze hebben uit het overweldigende teveel het noodzakelijke geselecteerd. De kern wordt overgedragen in de bachelor. Daarna moet je het zelf kunnen, maar je mag altijd vragen stellen. Geloof me: niets is heerlijker voor een docent dan vragen stellende studenten. Want wie een vraag stelt heeft daarvoor moeten nadenken. De andere manier is je verdiepen in de stof (nee, niet het stof, hoewel dat voor andere wetenschappers nu juist weer een boeiend onderwerp van onderzoek is – wel eens iets gelezen over de huismijt?). Je vraagt je permanent af waarom iets zo is als het is en waarom je dat eigenlijk zou moeten weten. Meestal is dat in handboeken zorgvuldig opgeschreven. En elke docent wil altijd alles graag uitleggen. Op dat gebied ben ik ervaringsdeskundige. Het gaat er om dat je vragen blijft stellen. Dat je nooit tevreden bent met de antwoorden die de docenten je geven. Het gaat er om dat je geen woorden en zinnen uit je hoofd leert omdat die

A10589_InCasu_mrt.indd 3

17-02-2011 08:35:57

Boekel Boekel De De Nerée Nerée is is vorig vorig jaar jaar september september begonnen begonnen met met een een geheel geheel nieuwe arbeidsmarkt campagne. De campagne staat in het teken nieuwe arbeidsmarkt campagne. De campagne staat in het teken van van korte, korte, scherpe scherpe oneliners oneliners die die jullie jullie wat wat zeggen zeggen over over ons ons kantoor kantoor en onze kijk op de advocatuur. De campagne is in september en onze kijk op de advocatuur. De campagne is in september gelangelanceerd met een landelijke actie waar bij alle faculteiten ballonnen ceerd met een landelijke actie waar bij alle faculteiten ballonnen aan aan fietsen zijn geknoopt met daarop de tekst; “Stel dat dit je kans is fietsen zijn geknoopt met daarop de tekst; “Stel dat dit je kans is op op een carrière als advocaat, laat je ‘m dan vliegen?”. een carrière als advocaat, laat je ‘m dan vliegen?”. Inmiddels zijn we beland bij de Inmiddels zijn we beland bij de tweede fase van de campagne tweede fase van de campagne waarbij wij graag de interactie waarbij wij graag de interactie aangaan met jou. Wat is jouw kijk aangaan met jou. Wat is jouw kijk op de advocatuur? Lever nu jouw op de advocatuur? Lever nu jouw oneliner in op onze actie site, oneliner in op onze actie site, dan zie je jouw zin misschien wel dan zie je jouw zin misschien wel terug in de derde fase van onze terug in de derde fase van onze campagne. Wij vinden jouw visie campagne. Wij vinden jouw visie belangrijk, betere reclame kunbelangrijk, betere reclame kunnen we ons niet wensen! nen we ons niet wensen! Met het aanleveren van oneliners Met het aanleveren van oneliners maak je kans op spectaculaire maak je kans op spectaculaire prijzen: de vijf beste oneliners prijzen: de vijf beste oneliners verschijnen in onze nieuwe camverschijnen in onze nieuwe campagne, vier daarvan winnen pagne, vier daarvan winnen een Nespresso apparaat en de een Nespresso apparaat en de

A10589_InCasu_mrt.indd 4

allerbeste oneliner wint een allerbeste oneliner wint een volledig verzorgde reis voor twee volledig verzorgde reis voor twee naar Burning Man festival! naar Burning Man festival!

Wil jij een kans maken op een Wil jij een kans maken op een reis naar dit inspirerende festival, reis naar dit inspirerende festival, kijk dan snel op kijk dan snel op

Burning Man festival is een van Burning Man festival is een van de grootste festivals ter wereld. In de grootste festivals ter wereld. In de Black Rock Desert nabij Las de Black Rock Desert nabij Las Vegas veranderd een lege woesVegas veranderd een lege woestijn voor een week lang in een tijn voor een week lang in een oase van immense kunstwerken oase van immense kunstwerken en live entertainment (waaronder en live entertainment (waaronder zangers, DJ’s, circus artiesten, zangers, DJ’s, circus artiesten, toneelgroepen etc.). toneelgroepen etc.). Je overnacht in een camper en Je overnacht in een camper en komt de week door doormiddel komt de week door doormiddel van vrijgevigheid, want geld heeft van vrijgevigheid, want geld heeft geen waarde op dit festival. geen waarde op dit festival.

www.boekeldeneree.com/daagtjeuit www.boekeldeneree.com/daagtjeuit

De actie loopt tot 31 maart. Voor De actie loopt tot 31 maart. Voor vragen over deze actie of vragen over deze actie of vacatures/stagemogelijkheden bij vacatures/stagemogelijkheden bij Boekel kan je contact opnemen Boekel kan je contact opnemen met één van onze recruiters. met één van onze recruiters. Marjorie Claushuis Marjorie Claushuis T 020 795 3722 T 020 795 3722 E marjorie.claushuis@boekeldeneree.com E marjorie.claushuis@boekeldeneree.com

Charlotte de Mos Charlotte de Mos T 020 795 3709

T 795 3709 E 020 charlotte.demos@boekeldeneree.com E charlotte.demos@boekeldeneree.com

17-02-2011 08:36:00

VanVoorwoord de redactie

Geachte lezer, De aardappelstamper voor de hutspot is reeds opgeborgen in de keukenkast, de NS heeft vermoedelijk haar dienstregeling weer op het spoor en de lente is in aantocht. Het is alweer maart en de derde

Tot slot wil ik voor uw toekomstplannen graag ver

informatieve bijdragen. De redacteuren hebben zich

wijzen naar de Kantoorspecials achterin elke In

laten inspireren door verschillende vakgebieden en

Casu. Van verschillende kantoren krijgt u een goede

thema’s. Het resultaat mag er dan ook wezen. Er is

indruk van het kantoor zelf en de werksfeer. Voor

onder andere geschreven over: transparantie van de

uw ambitie en motivatie is deze rubriek een goede

overheid en Wikileaks, The Pirate Bay en het gebruik

impuls voor uw carrière. Het verkrijgen van geeste-

van geweld door overheidslichamen. Vanzelfspre-

lijk genot is tenslotte wel nastrevenswaardig.

kend vindt u in deze In Casu ook de vaste rubrieken terug. In de Student and the City kunt u lezen over

Veel leesplezier toegewenst.

de ervaringen van Nienke Bernard die onlangs aan de University of Wisconsin Law School heeft gestu-

Met vriendelijke groet,

deerd. In Herbesproken wordt het arrest ‘Dijkdoorbraak Wilnis’ behandeld waar de Hoge Raad op 17

Pieter Kruijt

december 2010 uitspraak over deed. Verder vindt u

Eindredacteur In Casu

JFV In Casu - maart 2011 -

In deze In Casu vindt u enkele zeer interessante en

In Casu van dit jaar is een feit.

in deze geslaagde editie natuurlijk ook de rubrieken Column, In Casu Rogat, Achter de deur van…, Juridisch Actueel en Personae.

In Casu redactie ‘10-’11: Lydian Baneke, Nine Bennink, Etta Eringa, Leonie Ettema, Marianne Gerdes, Pieter Kruijt, Annerose Muus, Bart Nawijn, Else van Nievelt, Suzanne Oosterhoff, Eveline van Rhijn, Pieter-Paul van Rhijn, Tanja Schasfoort, Bob Siemonsma, Anne Vingerling, Arend Vosmaer.

A10589_InCasu_mrt.indd 5

17-02-2011 08:36:05

Inhoudsopgave

Colofon en adverteerders Juridisch Magazine ‘In Casu’ Jaargang 18, nummer 3, maart 2011

Voorwoorden

Hoofdredactie Etta Eringa Eindredactie Pieter Kruijt Eveline van Rhijn

@ Voorwoord

@ Van de redactie

Redactioneel @ Is een bestuursrechtelijke relativiteitseis Europaproof?

Redactie Lydian Baneke Nine Bennink Leonie Ettema Marianne Gerdes Annerose Muus Bart Nawijn Else van Nievelt Suzanne Oosterhoff Pieter-Paul van Rhijn Tanja Schasfoort Bob Siemonsma Anne Vingerling Arend Vosmaer ISSN 3388-8803

problemen die een strikte relativiteitseis in het bestuursprocesrecht voor milieuorganisaties met zich meebrengt. @ Kinderpornografie op internet: een probleem zonder grenzen?

Kinderpornografie is een actueel, zeer ernstig en omvangrijk probleem. In dit artikel wordt bekeken wanneer bepaald beeldmateriaal wordt gekwalificeerd als kinderpornografie, hoe het zit met de strafbaarstelling ervan, wanneer er sprake is van bezit van kinderpornografie, op welke wijze kinderpornografie op internet wordt verspreid en hoe het zit met de opsporing en bestrijding van kinderpornografie op internet. @ Criminaliteit in de virtuele wereld

Copyright In Casu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Oplage 2750 exemplaren

Miljoenen mensen over de hele wereld begeven zich dagelijks, soms meerdere uren per dag, in grote online werelden. Het lijkt allemaal onschuldig, maar het kent ook zo zijn schaduwkanten. Welkom in de virtuele wereld van de moderne crimineel! @ Gebruik van geweld - wanneer wel en wanneer niet?

Er zijn vele voorbeelden van landen die geweld tegen andere landen gebruiken. Denk maar aan de

Uitgever Juridische Faculteitsvereniging Groningen Bezoekadres: Turftorenstraat 17 Postadres: Oude Kijk in ’t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: jfv@jfvgroningen.nl Websites: www.jfvgroningen.nl www.jfvcarriereboard.nl

offensieven tussen Noord-Korea en Zuid-Korea, de invallen van Amerika in Afghanistan en Irak en het offensief in de zomer van 2010 van Turkije op Noord-Irak, dat gericht was tegen strijders van de Koerdische autonomiebeweging PKK. Wanneer kan een land legitiem gebruik maken van geweld, wat is hierin de rol van de Veiligheidsraad en wanneer is het gebruik van geweld in strijd met het internationale recht? Column @ Dit is niet mijn column, vriend

Vormgeving en druk OCC dehoog media partners, Oosterhout www.occ-dehoog.nl

Over Dumpert, de Haatmeneer en cyberpesten.

Foto omslag iStock

Student and the city

Abonnementen Abonnementenprijs inclusief portokosten per jaar: €25,–. Voor meer informatie kunt u een e-mail sturen naar Emilie Rijken: vicevoorzitter@jfvgroningen.nl

Herbesproken

Adventeerdersindex AKD Clifford Chance Boekel De Nerée De Brauw Blackstone Westbroek Dirkzwager advocaten & notarissen DLA Piper Freshfields Bruckhaus Deringer LLP JPR Advocaten Kennedy Van der Laan Ministerie van Financiën Nysingh advocaten-notarissen PlasBossinade Stibbe Trip Advocaten & Notarissen Van Doorne

Wie komt straks nog op voor de in olie gedrenkte pelikaan in de Golf van Mexico? Een betoog over de

@ Student and the city

8 73 4 26 68 37 29 13 4 44 56 75 76 62 64

@ Wilnis: eindelijk een doorbraak

Op 26 augustus 2003 brak de dijk rondom het dorpje Wilnis door. Veel studenten zullen de rechtsregel die het Hof gaf in het arrest Dijkdoorbraak Wilnis kunnen dromen. Hoe denkt ons hoogste rechtscollege hier

over? Op 17 december 2010 deed de Hoge Raad uitspraak.

Advertenties Tarieven zijn schriftelijk en/of telefonisch aan te vragen bij Emilie Rijken. Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: vicevoorzitter@jfvgroningen.nl Standpunten zoals weergegeven in het Juridisch Magazine ‘In Casu’ zijn uitingen van de auteurs en daarbij niet eveneens standpunten van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen.

A10589_InCasu_mrt.indd 6

17-02-2011 08:36:08

In Casu Rogat @ Is een volledig transparante overheid zaligmakend?

WikiLeaks doet de discussie in volle hevigheid losbarsten: moet de overheid volledig transparant zijn of zijn burgers gebaat bij geheimhouding van bepaalde informatie? Achter de deur van… @ Kees de Vey Mestdagh

Kees de Vey Mestdagh is de grondlegger van de opleiding ‘Recht en ICT’ aan de RUG. Personae @ Bram Moszkowicz

IJdeltuiterig maffiamaatje of perfectionistisch topadvocaat? Naar welke titulatuur je ook neigt, hij is in ieder geval beroemd, berucht en controversieel. Een nadere blik op één van ’s lands beste strafadvocaten: Bram Moszkowicz. Juridisch actueel @ Wie legt The Pirate Bay droog?

De oprichters van The Pirate Bay zijn door de Zweedse strafrechter in hoger beroep al veroordeeld tot een JFV In Casu - maart 2011 -

gevangenisstraf en een geldboete van bijna vijf miljoen euro en door de civiele rechter is een verbod op het gebruik van de website opgelegd. Ondanks deze uitspraken en geboden van de Nederlandse rechter is de website nog steeds in gebruik. In deze bijdrage worden een paar recente uitspraken in procedures behandeld, die tegen The Pirate Bay en Internet Service Providers die zijn gevoerd om het massale gebruik van de website een halt toe te roepen. JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen

@ Fotopagina

@ Activiteitenoverzicht

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

@ Recruitmentagenda

Inhoudelijke bijdragen @ Voorwoord

@ Trip Advocaten & Notarissen

@ Van Doorne

Kantoorspecials @ Clifford Chance

@ Dirkzwager advocaten & notarissen

Kantoorbezoekverslagen

A10589_InCasu_mrt.indd 7

@ Clifford Chance

@ Boekel De Nerée

17-02-2011 08:36:13

Wat neem jij mee?

Wat je elke dag bij je hebt, zegt veel over wie je bent. Over wat je bezighoudt, de dingen die je meemaakt en wat je motiveert. Bij AKD zijn we benieuwd naar wat mensen ‘meenemen’. Naar hun interesses en ambitie. Wat deed jou besluiten rechten te gaan studeren? En wat wil je bereiken? AKD bestaat uit een hecht team van bevlogen advocaten en notarissen. Professionals met een eigen stijl. Vastbesloten alles eruit te halen wat erin zit. We investeren dan ook veel in de ontwik keling van jong talent. Spreekt onze werkwijze jou aan? Laat het ons weten. We zijn benieuwd naar wat jij meeneemt. Kijk op watneemjijmee.nl.

A10589_InCasu_mrt.indd 8

17-02-2011 08:36:14

Overzicht

Redactioneel Redactioneel @ Is een bestuursrechtelijke relativiteitseis Europaproof? -@ Kinderpornografie op internet: een probleem zonder grenzen? -@ Criminaliteit in de virtuele wereld - @ Gebruik van geweld - wanneer wel en wanneer niet? Column @ Dit is niet mijn column, vriend Student and the city JFV In Casu - maart 2011 -

@ Student & the City Herbesproken @ Wilnis: eindelijk een doorbraak In Casu Rogat @ Is een volledig transparante overheid zaligmakend? Achter de deur vanâ&#x20AC;Ś @ Achter de deur van Kees de Vey Mestdagh Personae @ Bram Moszkowicz Juridisch Actueel @ Wie legt The Pirate Bay droog?

A10589_InCasu_mrt.indd 9

17-02-2011 08:36:14

Redactioneel Annerose Muus

Is een bestuurs rechtelijke relativiteits eis Europaproof? In januari dit jaar zijn de gemoederen door de brand van Chemie Pack in Moerdijk flink losgeschud. Vragen doemen op waar voorheen door de inwoners van Moerdijk niet over was nagedacht. Want waren de veiligheidsvoorschriften van de industrieopslag wel goed nageleefd? En had deze ramp niet voorkomen kunnen worden door betere technieken? Milieuorganisaties kunnen tot op heden opkomen voor het milieubelang bij milieuvergunningen. Maar is dat ook nog zo als een relativiteitseis wordt ingevoerd? In Nederland woedt al geruime tijd de discussie over

Strikte relativiteitseis

de vraag of een relativiteitsvereiste in het bestuur-

Deze voorgestelde relativiteitseis dient volgens

sprocesrecht moet worden ingevoerd. Weliswaar

het kabinet strikt geïnterpreteerd te worden in die

is de eis al van toepassing op de in de Crisis- en

zin, dat de bestuursrechter moet vaststellen wat

herstelwet genoemde categorieën besluiten, op dit

het beschermingsbereik is van de beweerdelijk

moment wordt gekeken of de praktische toepassing

geschonden norm en niet slechts het globale doel

van het relativiteitsvereiste zich ook voor invoering

van het regelcomplex, waartoe de norm behoort.3

voor de gehele linie van het bestuursprocesrecht

Indien het echter niet zeker is of een norm ‘kenne-

leent.1 De heersende leer geeft burgers volgens de

lijk’ strekt tot de bescherming van de belangen van

regering te veel kans om hun particuliere belang

degene die zich er op beroept, dient de rechter

boven het algemene belang te stellen.2 In artikel

de betrokkene voor de zekerheid toch onder het

8:69a Wet aanpassing bestuursprocesrecht is dan

beschermingsbereik van de norm te scharen.

ook door het kabinet een relativiteitsvereiste voorgesteld; de bestuursrechter mag een besluit bij de

Niet alleen voor het bestuur kan het lastig zijn

schending van een norm niet vernietigen, wanneer

om het belangenkader van een specifieke wet in

de norm kennelijk niet strekt tot bescherming van

beeld te brengen, vanwege de complexiteit van

de belangen, van degene die zich daarop beroept.

het systeem van bestuurswetgeving,4 maar ook de bestuursrechter zal met de introductie van een relativiteitsvereiste in het materiële proces steeds

“De heersende

het belangenkader van een rechtsnorm dienen

leer geeft

voldoet aan de eisen die gesteld worden door de

burgers volgens de

een eventuele schending de vraag aan de orde of

regering te veel

tegenover de appellant oplevert.5 Alleen met deze

kans om hun

af te bakenen. Want na de vraag of het besluit bij het besluit horende afwegingskaders, komt bij schending van die criteria ook onrechtmatigheid kennis kan de bestuursrechter oordelen of een besluit voor vernietiging in aanmerking komt.

particuliere belang

De strikte interpretatie van het voorgestelde artikel

boven het

geldt ook voor milieuorganisaties. Dit betekent

algemene belang

organisaties niet meer met succes in rechte een

te stellen.”

wanneer zij zich beroepen op de bescherming van

8:69a Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb) volgens de memorie van toelichting dat milieubesluit kunnen laten vernietigen, bijvoorbeeld veiligheidsvoorschriften. Als milieuorganisatie kan men zich voortaan alleen beroepen op normen

A10589_InCasu_mrt.indd 10

17-02-2011 08:36:14

het beroepsrecht voor milieuorganisaties niet gezien kan worden als een ruime rechtstoegang in de zin van het Verdrag van Aarhus, een verdrag dat juist in het leven is geroepen om de ruime rechtstoegang voor erkende milieuorganisaties te waarborgen.9 Milieuvoorschriften dienen daarom volgens de Duitse rechters ruim te worden opgevat, zodat deze strijdigheid met het verdrag wordt voorkomen. Ook het Nederlandse relativiteitsvereiste is alleen in lijn met het Verdrag van Aarhus wanneer milieuvoorschriften ruim worden geïnterpreteerd, zodat milieuorganisaties zich daarop kunnen beroepen. Alleen dan bezit de bestuursrechter over effectieve remedies (zoals vernietiging) om besluiten die het Europese milieurecht schenden ongedaan te maken en kan de reactie van het bestuur op inspraakBrand Chemie Pack te Moerdijk op 6 januari 2011

argumenten van milieuorganisaties getoetst worden op zijn rechtmatigheid. Een dergelijk ruime opvatting is noodzakelijk omdat het milieubelang in het Nederlandse bestuursrecht vaak eerder onderdeel

die specifiek het milieubelang dat de milieuorganisatie behartigt,

uitmaakt van het regelcomplex, waar de norm deel van uitmaakt, dan

beoogt te beschermen. Dit betekent dat een milieuorganisatie zich

van de specifieke norm zelf.

in de toekomst bij de verlening een bouwvergunning niet meer kan

milieubelangen van milieuorganisaties beoogt te beschermen; ook al kan de schending van deze voorschriften feitelijk behoorlijke gevolgen voor het milieu met zich meebrengen.

Europaproof?

“Het milieu is

JFV In Casu - maart 2011 -

als die van Chemie Pack, omdat deze voorschriften niet specifiek de

beroepen op de veiligheidsvoorschriften van een chemische opslag

veelal een ’stemloos’ belang.”

In algemene zin levert een relativiteitseis in het nationale bestuursprocesrecht geen spanningen met het Europese recht op, mits het begrip ruim wordt geïnterpreteerd. Het vereiste mag niet te strikt worden

Neem nu als voorbeeld een milieuorganisatie die in beroep gaat tegen

toegepast, omdat het Europese Hof van Justitie (hierna: Hof) op

een verleende watervergunning die in strijd is met een provinciale

sommige terreinen al snel aanneemt dat het recht van de Unie subjec-

verordening omdat de vereiste milieukwaliteitsnormen betreffende de

tieve rechten toekent, die voor de rechter moeten kunnen worden

onttrekking van grondwater niet zijn nageleefd. Stel dat deze normen

geëffectueerd.6 Het is echter per Europese norm niet steeds uitgekris-

zien op de bescherming van het grondwaterpeil om voldoende drink-

talliseerd wat de precieze beschermingsreikwijdte daarvan is. Daarom

water te kunnen verschaffen aan de mensen in de omgeving. Een

zal de bestuursrechter bij de inroeping van Europese normen door een

plaatselijke milieuorganisatie die volgens haar statutaire doelstelling

belanghebbende niet erg blij zijn met de invoering van een relativi-

gericht is op de bescherming van de chemische en ecologische kwali-

teitseis. Want ook dan zal hij bij de schending van een Europese norm

teit van watersystemen, komt in rechte op tegen deze strijdigheid.

steeds moeten onderzoeken wat de precieze beschermingsreikwijdte

In dat geval zouden we bij de hantering van de strikte relativiteits-

daarvan is en zo nodig prejudiciële vragen moeten stellen aan het Hof,

leer kunnen zeggen dat het concrete geschonden voorschrift niet is

met alle vertraging van dien.

gesteld om specifiek de belangen van regionale milieuorganisaties te beschermen, maar in het leven is geroepen om in het algemeen belang

Een ander probleem is dat de hoogste administratieve bestuursrech-

voldoende drinkwater aan omwonenden te verschaffen. Zouden we

ters van Duitsland hun twijfels hebben geuit over de verenigbaarheid

een ruime Schutznorm hanteren – waarbij niet het concrete doel van

van hun relativiteitsvereiste, ook wel de Schutznormtheorie genoemd,

het gestelde geschonden voorschrift bepalend is, maar het algemene

met het Europese milieurecht.7 In de eerste plaats lijkt strijdigheid

doel van de betreffende regelgeving – dan zou een plaatselijke milieu-

met het Verdrag van Aarhus te bestaan, omdat het Duitse ‘Umwelt-

organisatie wel succes hebben gehad. Het waterbeheersysteem van

Rechtsbehelfsgesetz’ milieuorganisaties alleen toestaat zich te

de Waterwet waarvan de provinciale verordening deel uitmaakt, is

beroepen op normen die rechten voor individuen behelzen. Aangezien

immers uitdrukkelijk mede gericht op de bescherming en verbetering

milieuorganisaties niet in hun fysieke gezondheid kunnen worden

van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen.10

geschaad, komt aan deze rechten voor individuen voor milieuorga-

A10589_InCasu_mrt.indd 11

nisaties praktisch geen betekenis toe. In de tweede plaats kunnen

Overigens wijst Jurgens er in zijn preadvies voor de Vereniging voor

derden, zoals milieuorganisaties, zich op grond van de Duitse wet niet

bestuursrecht (hierna: VAR) op dat met het woord ‘kennelijk’ slechts

beroepen op normen, die het algemeen belang behartigen.8 Omdat

het probleem wordt verplaatst; want wanneer is sprake van kennelijk?

het milieubelang tevens als het algemeen belang gezien wordt, zorgt

Dit begrip is per norm voor verschillende uitleg vatbaar en zodoende

de Schutznormleer dat het voor milieuorganisaties de facto onmoge-

gaan partijen naar de rechter om uit te vechten wat kennelijk is en

lijk wordt zich succesvol te beroepen op de schending van milieukwa-

wat niet: het verplaatsen van het vraagstuk lost het probleem niet op.

liteitseisen. De eisen zorgen er volgens de Duitse rechters ervoor, dat

Alleen een terughoudende interpretatie van ‘kennelijk’ zou de rechter

17-02-2011 08:36:15

12 JFV In Casu - maart 2011 -

In olie besmeurde pelikaan na de olieramp van BP in de Golf van Mexico

kunnen voorzien van een constante jurisprudentielijn, maar dan

Kamerstukken II 2009/10, 32 450, nr. 3.

zouden milieuvoorschriften juist weer door de rechter beperkt moeten

Kamerstukken II 2009/10, 32 127, nr. 7, p. 43-47.

worden opgevat, en dat strookt weer niet met het Europese recht.11

Kamerstukken II 2009/10, 32 450, nr. 3, p. 20.

R.J.N. Schlössels, ‘Het specialiteitsbeginsel. Een

Het is van algemeen belang dat milieuorganisaties niet te veel in hun beroepsrecht worden beperkt. Want wie komt op voor de in olie

verkenning van recente rechtspraak’, JBplus 2001, p. 33. 5

gedrenkte pelikaan in de Golf van Mexico na de ramp van BP? En wie

belanghebbendebegrip, Den Haag: Boom Juridische

tracht milieuschade te voorkomen, zoals die onlangs door de brand van Chemie Pack teweeg is gebracht? Juist, dat zijn milieuorganisa-

uitgevers 2004, p. 29. 6

ties: mensen die hun krachten bundelen om speciaal op te komen voor het milieubelang en die in beroep komen tegen vergunningen om

Zie bijvoorbeeld HvJ EU 13 mei 1991, zaak C-361/88, TA Luft, Jur. 1991, p. I-2567.

te toetsen of alle voorschriften wel zijn nageleefd. De Poorter heeft er

OVG Schleswig 12 maart 2009, NuR 2009, p. 498 e.v. en OVG Münster 27 maart 2009, C-115/09, NuR 2009, p. 369

in zijn preadvies voor de VAR op gewezen dat het beroepsrecht voor milieuorganisaties daarom een waardevolle ‘counterveiling power’

J.C.A. de Poorter e.a., Herijking van het

e.v. 8

Gesetz über ergänzende Vorschriften zu Rechtsbehelfen in

met zich meebrengt, omdat het milieu veelal een ’stemloos’ belang is

Umweltangelegenheiten nach der EG-Richtlinie 2003/35/

en ook zo blijft wanneer niemand zich het belang in rechte aantrekt.

EG (Umwelt-Rechtsbehelfsgesetz) v. 7.12.2006, BGBl. I

Belangenorganisaties kunnen dan juist een tegenwicht bieden aan de overheid om zo de objectieve rechtmatigheid van besluiten ten

S. 2816. 9

Zie de preambule van het Verdrag betreffende toegang

aanzien van milieurechtelijke bepalingen te waarborgen. Dat milieu-

tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot

organisaties relatief vaak besluiten doen vernietigen in beroepspro-

de rechter inzake milieuaangelegenheden, 25 juni 1998.

cedures, zegt volgens De Poorter overigens meer over de zorgvuldig-

Trb. 2001, nr. 273. Alle lidstaten van de Europese Unie zijn

heid en de juridische nauwkeurigheid waarmee overheidsprojecten worden voorbereid, dan over het oneigenlijk gebruik van het recht door milieuorganisaties.12

aangesloten bij dit verdrag. 10 Kamerstukken II 2006/07, 30 818, nr. 3, p. 53, 54. De Waterwet verklaart de Awb van toepassing voor het geval men in rechte de rechtmatigheid van een

Besluit

watervergunning wil aanvechten. Met de invoering van

Deze argumentatie in beschouwing genomen, concludeer ik dat de

artikel 8:69a Awb zal het relativiteitsvereiste dus ook op

bestuursrechter bij een beroep op het milieurecht per definitie het

11 J.C.A. de Poorter, G.T.J.M. Jurgens, H.J.M. Besselink,

beroep van erkende milieuorganisaties in rechte mogelijk te maken.

De toegang tot de rechter beperkt, Den Haag: Boom

Alleen zo kunnen milieuvoorschriften ruim worden geïnterpreteerd,

Juridische uitgevers 2010, p. 43.

zodat milieuorganisaties zich daarop succesvol kunnen beroepen

12 J.C.A. de Poorter, G.T.J.M. Jurgens, H.J.M. Besselink,

waar het Europese milieurecht in het geding kan zijn. Voor deze inter-

De toegang tot de rechter beperkt, Den Haag: Boom

pretatie pleit te meer dat het Europese Hof aan Europese (milieu)

Juridische uitgevers 2010, p. 69-70.

normen een ruime subjectieve werkingssfeer toekent.

A10589_InCasu_mrt.indd 12

de Waterwet van toepassing zijn.

voorgestelde artikel 8:69a Awb ruim moet interpreteren, om effectief

17-02-2011 08:36:15

de ideale werkplek in oost nederland voor een advocaatstagiaire of een studentstage Kijk op www.jpr.nl

voor eigenzinnige professionals met ambitie

A10589_InCasu_mrt.indd 13

17-02-2011 08:36:16

Redactioneel Else van Nievelt

Kinderpornografie op internet: een probleem zonder grenzen? Op moment van schrijven is Robert M. een naam die je veel in de media tegenkomt. Robert M. is hoofdverdachte in de zogenaamde Amsterdamse zedenzaak, die in december 2010 aan het licht kwam toen bleek dat hij een fors aantal kinderen van een Amsterdams kinderdagverblijf ernstig seksueel had misbruikt. Later bleek hij ook in andere kinderdagverblijven actief te zijn geweest. Op zijn computer zijn beelden aangetroffen waarop sprake is van ernstig misbruik van kinderen en hij is mogelijkerwijs ook betrokken bij een internationaal netwerk dat kinderpornografie produceert en verspreidt. Uit het feit dat Robert M. wellicht betrokken is bij een dergelijk internationaal netwerk blijkt al dat hij zeker niet de enige is die zich bezighoudt met

“Nog niet zo

kinderpornografie. De razendsnelle ontwikkeling van internet in de afgelopen decennia heeft gezorgd voor een revolutie in de verspreiding van kinderpornografie, dat vandaag de dag een zeer ernstig en omvangrijk probleem is. Het moge duidelijk

lang geleden zijn zelfs

zijn dat het hierbij gaat om een zeer verwerpelijke vorm van seksueel misbruik. In dit artikel wordt ten eerste bekeken wanneer bepaald beeldmateriaal wordt gekwalificeerd als kinderpornografie en hoe het zit met de strafbaarstelling ervan. Vervolgens wordt aandacht besteed aan wanneer er sprake is van bezit van kinderpornografie. Ten derde wordt bezien op welke wijze kinderpornografie op internet wordt verspreid en ten slotte wordt ingegaan op de opsporing en bestrijding van kinderpornografie op internet.

Het begrip kinderpornografie en de strafbaarstelling ervan Het begrip kinderpornografie wordt in de literatuur

collecties van meer dan een miljoen afbeeldingen en video’s aangetroffen.”

en jurisprudentie ruim opgevat. Het gaat daarbij om een afbeelding met een minderjarige waarop een

A10589_InCasu_mrt.indd 14

seksuele gedraging te zien is. Deze seksuele gedra-

leiden van de uit de afbeelding naar voren komende

ging hoeft niet zo ver te gaan dat er werkelijk sprake

ambiance of van de publicatie van de afbeelding.1

is van seksueel misbruik. De manier waarop en de

In artikel 240b van het Wetboek van Strafrecht

toestand waarin het geslachtsdeel van een minder-

(hierna: Sr) is de strafbaarstelling van kinderporno-

jarige is weergegeven, kan een seksuele gedraging

grafie te vinden. Het artikel luidt als volgt:

opleveren. Als een minderjarige in een natuurlijke

‘- 1. Met een gevangenisstaf van ten hoogste vier

houding op een blootfoto staat, wordt dat niet als

jaren of geldboete van de vijfde categorie wordt

seksuele gedraging gekwalificeerd. De nadruk ligt

gestraft degene die een afbeelding – of een gege-

op de schadelijkheid voor de jeugdige. Dit is af te

vensdrager, bevattende een afbeelding – van een

17-02-2011 08:36:16

de leeftijd is onttrokken aan het schuldverband, hoeft de werkelijke leeftijd niet bewezen te worden.9 De leeftijd moet geschat worden aan de hand van de afbeelding. Aangezien slachtoffers onder de twaalf jaar de pubertijd nog niet hebben bereikt, is het bij hen makkelijker om te bepalen dat de leeftijd van achttien jaar nog niet is bereikt dan bij slachtoffers tussen de vijftien en achttien jaar. Omdat de leeftijd niet bewezen hoeft te worden, kan het gebeuren dat er vervolging plaatsvindt bij pornografisch materiaal waarop de betrokkenen ouder zijn dan achttien jaar, maar zich voordoen als jonger dan achttien jaar. Er kan dan toch vervolgd en veroordeeld worden, aangezien het criterium ‘kennelijke leeftijd’ is opgenomen om bewijsproblemen te voorkomen.10

Bezit van kinderpornografie Tegenwoordig komen collecties van vele duizenden kinderpornografi-

aangetroffen.11 Kinderpornografie kan niet alleen gedownload worden,

verspreidt, aanbiedt, openlijk tentoonstelt, vervaardigt, invoert,

maar ook direct online worden bekeken. Zowel het downloaden als het

doorvoert, uitvoert, verwerft, in bezit heeft of zich door middel van een

bekijken ervan op internet is niet toegestaan op grond van artikel 240b

geautomatiseerd werk of met gebruikmaking van een communicatie-

Sr, dat immers het bezit van kinderpornografie en het zich toegang

dienst de toegang daartoe verschaft.

verschaffen daartoe strafbaar stelt. Zoals uit de vorige paragraaf blijkt,

- 2. Met een gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of een geld-

dient hierbij wel het element ‘opzet’ te worden bewezen.

boete van de vijfde categorie wordt gestraft degene die van het plegen

Wat nog erg vaag is, is hoe lang in geval van downloaden de tijdsduur

van een van de misdrijven, omschreven in het eerste lid, een beroep of

tussen het downloaden en bekijken van de bestanden mag zijn. In de

een gewoonte maakt.’

jurisprudentie wordt aangenomen dat als die tijdsduur kort is en de

In de afgelopen decennia is het aantal strafbare handelingen in dit

bestanden snel worden verwijderd, er geen sprake van bezit is.12

wetsartikel flink uitgebreid. In een vrij recente wetswijziging is het

Voor de strafrechtelijke aansprakelijkheid van digitale kinderporno-

strafbaar gesteld als iemand zich toegang verschaft tot kinderporno-

grafie is het volgende criterium geformuleerd: ‘Degene op wiens harde

grafie en hierdoor valt ook het online bekijken ervan onder artikel 240b

schijf kinderporno is aangetroffen, is strafbaar wegens het opzettelijk

Sr.2 Virtuele kinderpornografie valt sinds 2002 onder de strafbepaling,

in bezit hebben van deze kinderporno, indien hij zich bewust is van de

doordat het zinsdeel ‘of schijnbaar is betrokken’ is toegevoegd. Het

aanwezigheid van de bestanden, hierover beschikkingsmacht heeft

is dus niet langer noodzakelijk dat wordt bewezen dat een echt kind

en de bedoeling heeft ze in bezit te hebben.’13 Hierin zijn ook de drie

bij de vervaardiging van kinderpornografie is betrokken. De wetgever

elementen terug te vinden die naar voren komen in een conclusie van

heeft echter wel benadrukt dat het moet gaan om realistische afbeel-

advocaat-generaal Knigge in een zaak betreffende kinderpornografie,

dingen en hij gaat daarbij uit van de volwassen waarnemer.3 Bewer-

namelijk vastlegging, opzet en een zekere beschikkingsmacht.14 Het

kingen van bestaand materiaal zijn ook strafbaar. Volledig virtueel

komt erop neer dat de opzet moet blijken uit de actieve bemoeienis

materiaal lijkt de vereiste levensechtheid te ontberen, hoewel er in

met kinderpornografie van de computergebruiker.15 Als iemand bewust

2008 een zaak speelde waarbij een filmpje dat volledig virtueel op

op zoek is gegaan naar kinderpornografie, dan wordt het bezit daarvan

de computer was gemaakt en waarvoor geen echte mensen waren

doorgaans aangenomen. Is er incidenteel ‘per ongeluk’ geklikt op een

JFV In Casu - maart 2011 -

zijn zelfs collecties van meer dan een miljoen afbeeldingen en video’s

tien jaar nog niet heeft bereikt, is betrokken of schijnbaar is betrokken,

sche afbeeldingen en video’s veelvuldig voor. Nog niet zo lang geleden seksuele gedraging, waarbij iemand die kennelijk de leeftijd van acht-

gebruikt, toch in strijd werd bevonden met artikel 240b Sr. Een minderjarige werd gedwongen het filmpje te bekijken en werd aangemoedigd om seksuele handelingen te verrichten bij volwassenen. De rechtbank overwoog dat in deze omstandigheden het kind als criteriumfiguur diende te gelden in plaats van een volwassene en oordeelde dat het

“Kinderpornografie

filmpje vanuit het perspectief van de minderjarige realistisch was, ook al was het dat voor een volwassene duidelijk niet.5 Cartoons en andere onrealistische animaties waarbij minderjarigen te zien zijn die seksuele handelingen verrichten, vallen vooralsnog niet onder artikel 240b Sr.6 Door de Hoge Raad is in 1998 geoordeeld dat het bezit van

wordt niet alleen beschikbaar gesteld op

kinderpornografie voor ‘eigen gebruik’ niet is toegestaan.

De werkwoorden die in artikel 240b Sr worden gebruikt, impliceren een opzetvereiste. Voorwaardelijk opzet is toereikend.8 Dit opzet-

internet via websites.”

vereiste strekt zich echter niet uit tot de leeftijd van het al dan niet virtueel afgebeelde kind. Omdat het bestanddeel met betrekking tot

A10589_InCasu_mrt.indd 15

17-02-2011 08:36:16

Kinderpornografie werd in het recente verleden veelvuldig via nieuwsgroepen verspreid. Via deze digitale prikborden kunnen mensen behalve tekst ook afbeeldingen, geluidsbestanden, video’s en software op internet zetten. Het is een van de oudste manieren om kinderpornografie te verspreiden en te downloaden. Dankzij actieve controle van de beheerders van nieuwsgroepen is de beschikbare kinderpornografie op nieuwsgroepen in de afgelopen jaren echter bijna helemaal verdwenen. Overigens kan kinderpornografie ook in beperkte hoeveelheden via chatdiensten zoals Windows Live Messenger en Internet Relay Chat worden uitgewisseld.18

Opsporing en bestrijding van kinderpornografie op internet

JFV In Casu - maart 2011 -

Zowel de Aanwijzing als de Richtlijn kinderpornografie dienen als link en kwam iemand daardoor op een website met kinderpornografie

richtlijn voor het Openbaar Ministerie (hierna: OM) voor de vervolging

terecht, dan wordt opzet meestal niet aangenomen. De bemoeienis

in kinderpornografiezaken.19 Daarin wordt hoge prioriteit gegeven aan

van de computergebruiker met kinderpornografie kan heel duidelijk

kinderpornografie waarbij kinderen onder de vijftien jaar betrokken

zijn doordat de kinderpornografie is gecategoriseerd in mappen op de

zijn, kinderpornografie waar geweld in het spel is, kinderpornografie

harde schijf van de computer. Als de bestanden zijn gewist, kan de

waarbij sprake is van een ‘evidente afhankelijkheidsrelatie’ en aan de

actieve bemoeienis ook blijken uit de surfgeschiedenis, zoekgeschie-

grootschalige verspreiding en commerciële productie van postpube-

denis, creditcardbetalingen of de tijdelijke internetbestanden van de

rale kinderpornografie.

gebruiker. Verwijderde bestanden kunnen weer tevoorschijn worden

In de Aanwijzing en in de Richtlijn kinderpornografie wordt aange-

gehaald door middel van digitaal forensisch onderzoek. De harde

geven dat het met name wenselijk is de vervaardigers en versprei-

schijf van een computer speelt in ieder geval een zeer belangrijke rol

ders van kinderpornografie te vervolgen in plaats van de bezitters

in het bewijzen van de actieve bemoeienis van kinderpornografie.16

ervan, mede met het oog op de beperkte capaciteit van de politie en het OM. In de praktijk komt weinig van deze prioriteitsstelling

Verspreiding van kinderpornografie op internet

terecht. De focus van de vervolgingen ligt in de praktijk bij de bezit-

Op internet bestaan grofweg twee verschillende circuits ten aanzien

ters van kinderpornografie, aangezien dat minder tijd kost dan het

van de verspreiding van kinderpornografie: commerciële aanbieders

vervolgen van de vervaardigers en verspreiders ervan. Om de bezit-

met betalende klanten en de zogenaamde verzamelaars die onderling

ters te vervolgen hoeft er minder te worden doorgerechercheerd en

materiaal uitwisselen, vaak in besloten netwerken. Vooral deze twee

minder digitaal onderzoek te worden gedaan. Het zou beter zijn als

groepen houden de kinderpornografiemarkt op internet in stand. De

die focus zou liggen bij de vervaardigers en verspreiders. Zoals in de

meeste kinderpornografie wordt vervaardigd in een amateuristische

vorige paragraaf staat, zijn de commerciële aanbieders en de kinder-

context, maar in de afgelopen vijf jaar heeft er een enorme groei aan

pornografiegebruikers in besloten netwerken de twee groepen die de

commerciële productie van kinderpornografie op internet plaatsge-

kinderpornografiemarkt op internet vooral in stand houden. Ook wordt

vonden.17

door deze twee groepen vaak nieuw materiaal aangeboden. Door deze

Kinderpornografie wordt niet alleen beschikbaar gesteld via websites.

groepen aan te pakken, wordt de bron aangepakt en kan het misbruik

Internet bestaat namelijk nog uit veel meer dan alleen dat. Kinder-

van kinderen ten behoeve van kinderpornografie gestopt worden.

pornografie wordt voor een groot deel verspreid via ‘peer-to-peer

Dat is effectiever dan bezitters van kinderpornografie aanpakken,

netwerken’, virtuele harde schijven en nieuwsgroepen. Een peer-

die vaak ’slechts’ downloaden. Ook moet er aan virtuele kinderpor-

to-peer programma is een softwareprogramma dat computers met

nografie geen capaciteit van de politie en het OM worden verspild,

elkaar in verbinding brengt. Een computergebruiker kan een deel van

aangezien er bij die vorm van kinderpornografie geen echte kinderen

zijn harde schijf beschikbaar stellen via een gedeelde map en kan vervolgens naar materiaal zoeken en dat downloaden van andere computers. Samen vormen de verbonden computers een peer-to-peer netwerk. Aangezien deelname aan deze netwerken vrijstaat, kan het materiaal redelijk eenvoudig door opsporingsambtenaren worden gevonden en hoeven vervolgens alleen nog de gebruikers te worden geïdentificeerd en vervolgd. Gebruikers van kinderpornografie hebben daarom peer-to-peer netwerken opgericht waarbij zij zelf bepalen wie er wordt toegelaten binnen het netwerk. Deze netwerken worden ook wel ‘friend-to-friend netwerken’ of ‘darknets’ genoemd. De gegevenswisseling in deze netwerken is niet zichtbaar voor buitenstaanders en is daardoor lastig op te sporen. Een virtuele harde schijf is eigenlijk ruimte op internet om bestanden op te slaan. Kinderpornografie kan worden ge-upload naar een locatie op internet en vervolgens kan iedereen die toegang heeft tot die locatie het materiaal downloaden.

A10589_InCasu_mrt.indd 16

17-02-2011 08:36:16

betrokken zijn en zij dus niet door de productie ervan directe schade

maar voor een groot deel ook via peer-to-peer netwerken, virtuele

ondervinden.20

harde schijven en nieuwsgroepen. De bezitters van kinderpornografie worden in de praktijk het meest

Het is lastig om gebruikers van kinderpornografie op te sporen, omdat

vervolgd. Het zou beter zijn als de focus zou liggen op de vervaardi-

ze vaak gebruikmaken van nieuwe technieken waardoor ze moeilijk

gers en verspreiders ervan, ook al zijn zij vaak lastiger op te sporen

identificeerbaar zijn op internet. Zo kan bijvoorbeeld het IP-adres van

en schiet de kennis en capaciteit van de overheid nog wel eens

de computer veranderd worden, het internetverkeer kan versleuteld

tekort. Dan wordt immers de bron aangepakt en kan het misbruik van

worden waarbij gebruik wordt gemaakt van een wiskundig algoritme

kinderen ten behoeve van kinderpornografie gestopt worden.

en kinderpornografische afbeeldingen kunnen worden verstopt in

Men dient een actieve houding te blijven aannemen met betrekking

onschuldige afbeeldingen door middel van zogenaamde steganogra-

tot uitbanning van kinderpornografie op internet. Alleen dan kan de

fietechnieken. Ook wordt door sommige gebruikers van kinderporno-

titel van dit stuk ‘Kinderpornografie op internet: een probleem zonder

grafie handig omgegaan met jurisdictieverschillen. Degenen die zulk

grenzen?’ een vraag blijven en wordt het geen feit. @

soort methoden hanteren, zijn moeilijker op te sporen en te vervolgen dan diegenen die dat niet doen. De meeste verdachten zijn dan ook vaak de ‘kleine jongens’. De opsporing van kinderpornografie wordt 1

over de bestrijding van computercriminaliteit heeft. De laatste jaren

kraan open (doctoraalscriptie Amsterdam UvA) 2010, p.15; HR 16

wordt er echter wel getracht deze achterstand in te halen.

januari 2007, LJN AZ0221; HR 26 september 2000, NJ 2001, 61. 2

bruik, zou er meer naar de hierboven beschreven prioriteitsstelling

J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90.

uit de Aanwijzing en Richtlijn kinderpornografie gehandeld dienen

Kamerstukken II 2001/02, 27 745, nr. 6, p. 8, 11 en 15 (NV).

te worden. Met daarbij de inzet van bijzondere opsporingsbevoegd-

Rb. ’s-Gravenhage 11 januari 2006, LJN AU9492.

heden, onderzoek naar georganiseerde verbanden en samenwerking

Rb. ’s-Hertogenbosch 4 februari 2008, LJN BC3225.

met andere opsporingsdiensten, eventueel internationaal, zou kinder-

J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op

pornografie effectiever aangepakt kunnen worden.21

internet’, FJR 2010, 90. 7

HR 21 april 1998, NJ 1998, 782.

HR 28 februari 2006, LJN AU9104; HR 8 mei 2001, NJ 2001, 479.

HR 21 april 1998, NJ 1998, 782.

10 J.J. Oerlemans, Kinderpornografie op internet. Dweilen met de

“De focus van de vervolgingen ligt in de praktijk bij de bezitters

Gelet op het doel van artikel 240b Sr, het voorkomen van kindermis-

J.J. Oerlemans, Kinderpornografie op internet. Dweilen met de

JFV In Casu - maart 2011 -

ook bemoeilijkt door het feit dat de overheid een te geringe kennis

kraan open (doctoraalscriptie Amsterdam UvA) 2010, p. 16. 11 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90; Rb. Rotterdam 9 december 2009, LJN BK6022; Rb. Rotterdam 10 juni 2009, LJN BI7331. 12 E.C.M. Thoonen, ‘Bezit van digitale kinderpornografie’, NJB 2009, 1652; Rb. Breda 22 februari 2006, LJN AV2996; J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010,

van kinderpornografie.”

90. 13 L. Stevens en E.J. Koops, ‘Opzet op de harde schijf: criteria voor opzettelijk bezit van digitale kinderporno’, DD 2009, 51. 14 HR 28 februari 2006, LJN AU9104, r.o. 15 (concl. A-G Knigge). 15 L. Stevens en E.J. Koops, ‘Opzet op de harde schijf: criteria voor opzettelijk bezit van digitale kinderporno’, DD 2009, 51.

Conclusie

16 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie

Kinderpornografie is een zeer ernstig en omvangrijk probleem, mede

op internet’, FJR 2010, 90. Zie uitgebreider over bezit deze

door de enorme ontwikkelingen die internet in de afgelopen decennia

interessante scriptie: J.J. Oerlemans, Kinderpornografie

heeft doorgemaakt. Dat het hierbij ook gaat om een actueel probleem

op internet. Dweilen met de kraan open (doctoraalscriptie

blijkt wel uit de Amsterdamse zedenzaak, die in december 2010 aan het licht kwam. Het begrip kinderpornografie wordt in de literatuur en jurisprudentie ruim opgevat en in artikel 240b Sr is de strafbaarstelling ervan te vinden. Het aantal strafbare handelingen in dit wetsartikel is in de loop der tijd flink uitgebreid. Zo valt virtuele kinderpornografie sinds 2002 onder de strafbepaling en in een recentere wetswijziging is ook het online bekijken van kinderpornografie verboden. Om bezit van kinderpornografie te bewijzen, dient er bij de computergebruiker opzet bewezen te worden. Deze opzet moet blijken uit de actieve bemoeienis van de computergebruiker met kinderpornografie.

Amsterdam UvA) 2010. 17 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90. 18 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90. 19 Aanwijzing kinderpornografie (artikel 240b Sr), Stcrt. 2007, 162; Richtlijn kinderpornografie, College van procureurs-generaal, Stcrt. 2007, 79. 20 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90. 21 J.J. Oerlemans, ‘Een verborgen wereld: kinderpornografie op internet’, FJR 2010, 90.

Kinderpornografie wordt niet alleen via websites op internet verspreid,

A10589_InCasu_mrt.indd 17

17-02-2011 08:36:16

Redactioneel Bob Siemonsma

Criminaliteit in de virtuele wereld Second Life, World of Warcraft, Guild Wars, World of Darkness: stuk voor stuk virtuele werelden, elk met een eigen ‘werkelijkheid’. Miljoenen mensen over de hele wereld begeven zich dagelijks in deze online werelden. De abstracte werkelijkheid zoals wij die kennen, verschilt soms nauwelijks van deze virtuele werelden. Zaken als prostitutie, kinderporno, diefstal en oplichting zijn ook hier dagelijkse kost. Een interessante vraag is dan ook in hoeverre ons strafrecht van toepassing is op deze virtuele werelden. Om je een beter beeld te geven van de MMORPG,

“Bepaalde rechtsgoederen

zal ik aan de hand van de bekende game Second Life een kijkje geven in de virtuele wereld van de MMORPG. Second Life zal als voorbeeld dienen omdat het spel -zoals de naam al lichtelijk suggereert- veel van onze dagelijkse werkelijkheid weg

kunnen in de virtuele

heeft. Zo vertonen sommige spelers bepaalde

wereld nu eenmaal

stuk dat verderop besproken zal worden; dat van de

niet geschonden worden, zoals het leven of lichaam.”

gedragingen die aanknopen bij het juridische vraagstrafbare gedraging.

Een blik in de virtuele wereld van Second Life Second Life is een virtuele wereld die bedacht is door het bedrijf Linden Lab. De virtuele wereld van Second Life is een driedimensionale MMORPG. In Second Life is er sprake van vermenging van de werkelijke en de virtuele wereld. Vermenging (ook wel interrealiteit) is een manier om een kunstma-

A10589_InCasu_mrt.indd 18

Het nieuwe gamen

tige omgeving over te doen komen als ‘bijna echt’.

Het gamen op de (spel)computer heeft in de jaren

Deze vermenging geeft de indruk van een complete

tachtig een aanloop genomen en heeft sindsdien

werkelijkheid waarin verschijnselen als zwaarte-

meerdere ontwikkelingen meegemaakt. De eerste

kracht, windsnelheid en dagen nacht worden gesi-

bekende spellen waren onder meer ‘Pong’, een

muleerd. Het is een omgeving waarin je helemaal op

tafeltennisspel, en het bekende spel ‘Pacman’,

kunt gaan. De gebruiker kan zich binnen de wereld

oorspronkelijk bedoeld voor vrouwen.1 Er zijn tegen-

bewegen aan de hand van een avatar. De uiter-

woordig niet alleen spellen die je met of tegen

lijke kenmerken van deze avatar kan je naar wens

je vrienden speelt; ook grote online multiplayer

aanpassen, hierin ben je geheel vrij. Zo kan iemand

games zijn er in overvloed. Deze online multiplayer

er voor kiezen om in Second Life een blonde slanke

games worden door miljoenen mensen gespeeld.

vrouw te zijn, terwijl diegene in het echte leven een

Men noemt ze ook wel zeer toepasselijk ‘Massively

veertig jaar oude, kale kerel is met een gigantische

Multiplayer Online Role-playing Games’ (afgekort:

bierbuik. Iedere speler heeft een eigen inventaris

MMORPG).2 Een MMORPG speelt zich af in een

die hij met zich mee draagt. Deze bestaat uit een

virtuele wereld. Een speler geeft een spelkarakter

digitale bibliotheek waarin eigen creaties, zoals

(hierna: avatar) opdrachten zodat deze avatar zich

kunstobjecten en aankopen zoals kleding worden

door de virtuele wereld kan bewegen om de verschil-

opgeslagen. Avatars kunnen onderling met elkaar

lende opdrachten uit te voeren, te vechten of om de

communiceren met behulp van bijvoorbeeld text

wereld te ontdekken.

chat en voice chat. Ook kunnen de spelers elkaar

17-02-2011 08:36:16

Jolanda spreken af dat Jolanda twintig paar schoenen mag lenen en dat zij de schoenen na twee weken weer netjes terug geeft aan Sara.

“In de context die door

Na ruim twee weken wachten, blijkt echter dat Jolanda met de noorderzon is vertrokken. Weg is de investering van omgerekend 1.000 euro: Peter is opgelicht! Peter voelt zich ten einde raad. Hij heeft hard

de spelontwikkelaar is

moeten werken om al die schoenen, in de hoedanigheid van Sara, te

geschapen, zijn delicten

rechter. Peter doet in de echte wereld een beroep op artikel 326 van

als diefstal en oplichting soms opgenomen als spelelement.”

kunnen kopen en wendt zich in een laatste wanhoopspoging tot de het Nederlandse Wetboek van Strafrecht (hierna: Sr) dat luidt: “Hij die, met het oogmerk om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen, hetzij door het aannemen van een valse naam of van een valse hoedanigheid, hetzij door listige kunstgrepen, hetzij door een samenweefsel van verdichtsels, iemand beweegt tot de afgifte van enig goed, tot het ter beschikking stellen van gegevens met geldswaarde in het handelsverkeer, tot het aangaan van een schuld of tot het teniet doen van een inschuld, wordt, als schuldig aan oplichting,

gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete

JFV In Casu - maart 2011 -

van de vijfde categorie.” objecten en afbeeldingen sturen. Second Life heeft echter geen specifiek doel, iedereen bepaalt zijn eigen activiteiten. In zoverre is de term

Ons strafrecht en oplichting in de virtuele wereld

’spel’ misleidend.3

Wanneer is een gedraging strafbaar? Het strafrecht kan worden toegepast wanneer zich in de samenleving schade heeft voorgedaan ten van

Second Life onderscheidt zich van andere virtuele werelden omdat

gevolge strafbaar gesteld gedrag.5 We moeten dus kijken of de gedra-

er een virtuele economie bestaat en er echt geld in deze economie

gingen in de virtuele wereld, in de context van de MMORPG, hier ook

omgaat. De bewoners kunnen zelf geld verdienen, zogenaamde

onder vallen. De vraag is of virtuele gebeurtenissen als strafrechtelijk

Linden Dollars. Dit doen ze door spullen te maken en die te verkopen

kunnen worden gekwalificeerd en of het gedrag uit de voorbeeldcasus

aan andere gebruikers, of door diensten te leveren aan andere gebrui-

als oplichting (artikel 326 Sr) kan worden bestempeld. Bij het bepalen

kers. Ook zijn er virtuele wisselkantoren, hier kan de avatar zijn

van het type delicten die in virtuele context kunnen worden toegepast,

verdiende Linden Dollars op een rekening storten, omwisselen tegen

lijkt het allereerst aangewezen aan te knopen bij de manier waarop

een bepaalde koers, en deze verdiensten vervolgens naar een echte

de wetgever ‘rechtsgoederen’ heeft willen beschermen.6 Zo kan gelijk

bankrekening laten overmaken. Echte valuta’s kunnen ook worden

opgemerkt worden dat niet ieder delict te begaan is in de virtuele

omgewisseld tegen Linden Dollars. Sommige bewoners (lees: spelers)

wereld. Bepaalde rechtsgoederen kunnen in de virtuele wereld nu

zijn in het echte leven zelfs rijk geworden door in Second Life virtueel

eenmaal niet geschonden worden, zoals bijvoorbeeld het leven of

in vastgoed te beleggen.4

lichaam. Hieruit volgt dat alle bepalingen omtrent levens- en geweldsdelicten in beginsel van toepassing zijn uitgesloten. Delicten die zich

Criminaliteit in de virtuele wereld

wel virtueel kunnen voordoen zijn met name vermogensdelicten. Straf-

De wonderlijke wereld van Second Life kent echter ook schaduw-

bare feiten waaraan hierbij gedacht kan worden zijn bijvoorbeeld dief-

kanten. Spelers lichten elkaar op, stelen elkaars voorwerpen, vernielen

stal, verduistering en oplichting. Ruimte bestaat echter ook voor het

creaties en ga zo nog maar even door. De vraag rijst in hoeverre deze activiteiten strafbaar zijn en welk recht hier op van toepassing is. Verschillende facetten spelen hierbij een rol. Aan de hand van een voorbeeldcasus zal getracht worden duidelijkheid te verschaffen over de toepassing van ons nationale strafrecht op gedrag binnen de virtuele wereld.

De voorbeeldcasus Sara is in Second Life een schone brunette met een grote collectie schoenen. Voor deze collectie heeft Sara -in het dagelijks leven Peter genaamd- meerdere Linden Dollars uitgegeven. Zelfs zoveel Linden Dollars dat Peter ook in de echte wereld diep in de buidel heeft moeten tasten. Linden Dollars zijn immers gekoppeld aan echt geld. Diep onder de indruk van de schoenencollectie toont Jolanda -in het dagelijks leven Vladimir genaamd- haar interesse. Zoveel mooie en unieke schoenen heeft Jolanda nog nooit bij elkaar gezien. Sara en

A10589_InCasu_mrt.indd 19

17-02-2011 08:36:17

verschillende opvattingen over het begrip wederrechtelijkheid. De Hoge Raad lijkt steeds meer te kiezen voor een zeer ruime invulling. Deze huidige opvatting komt er kort gezegd op neer, dat wanneer iemand -in het echte leven- door een van de oplichtingsmiddelen de bezitter van een goed tot afgeven daarvan beweegt, diegene heeft gehandeld met het oogmerk zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen.11 Wat echter in de echte wereld als maatschappelijk onbetamelijk wordt gezien, of wat wederrechtelijk is, lijkt vanuit virtueel perspectief minder eenvoudig vast te stellen. In de context die door de spelontwikkelaar is geschapen, zijn delicten als diefstal en oplichting soms opgenomen

JFV In Casu - maart 2011 -

als spelelement. Iemand oplichten is dan niet in strijd met de regels van het spel of met het (virtueel) maatschappelijk betamelijke: het is juist de bedoeling om door iemand goederen afhandig te maken, een virtueel plegen van strafbare feiten die ten koste gaan van iemands

niveau verder te komen of het virtuele vermogen uit te breiden (soms

(virtuele) integriteit of de (in-game) reputatie.7 Ook de zedelijkheid

ten koste van de ander). In dit kader geplaatst, kan iemand die een

zou er onder kunnen vallen. Extreme, seksueel getinte handelingen

ander oplicht in een virtuele wereld, nooit het oogmerk hebben gehad

op voor zeer jeugdige spelers toegankelijke plaatsen, zouden aanlei-

zich wederrechtelijk te bevoordelen alleen al omdat die gedraging niet

ding kunnen zijn voor toepassing van artikel 239 Sr, schennis van de

wederrechtelijk is. De gedraging is immers niet zonder meer het maat-

eerbaarheid. Deze opsomming van de hiervoor genoemde delicten is

schappelijk betamelijke verre overschrijdend. Er zal in die gevallen

echter niet-limitatief.8 Al met al kunnen we wel concluderen dat onze

geen sprake zijn van oplichting.12 Aan het bestanddeel ‘wederrech-

huidige strafbepalingen op het eerste gezicht kunnen worden toege-

telijk’ kan pas worden voldaan, wanneer de regels en beperkingen

past ten aanzien van verschillende virtuele gedragingen.

worden doorbroken.

Welke feiten worden volgens ons strafrecht als strafbaar gezien? In

Een andere vraag is of het bestanddeel ‘enig goed’ uit artikel 326 Sr

beginsel kenmerkt het Nederlandse strafrecht zich als daadstrafrecht:

civielrechtelijk moet worden uitgelegd. Wanneer we naar de litera-

louter kwade gedachten zijn niet strafbaar. Voor strafbaarheid geldt

tuur en rechtspraak kijken, moeten we concluderen dat dit niet het

een aantal voorwaarden.9 Deze voorwaarden zijn:

geval is. Het bestanddeel ‘enig goed’ krijgt een eigen strafrechtelijke

• een menselijke gedraging;

invulling.13 Zodoende bestaat er binnen de virtuele context ruimte

• welke binnen een delictsomschrijving valt;

voor toepassing van het strafrecht, waarbij het bestanddeel ‘enig

• welke wederrechtelijk is;

goed’ een zelfstandige betekenis toekomt. Hieronder wordt verstaan:

• en aan schuld te wijten is.

‘elk goed dat vatbaar is om voor de bezitter waarde te hebben’.14 Dit

Vier essentiële voorwaarden die het uitgangspunt vormen voor

bestanddeel zal in het geval van de voorbeeldcasus geen problemen

de strafbaarheid. Wil een feit strafbaar zijn, dan moet het aan alle

opleveren.

genoemde voorwaarden voldoen. Maar niet alleen de wederrechtelijkheid als bestanddeel, ook de alge-

A10589_InCasu_mrt.indd 20

Voor een menselijke gedraging is een gewilde spierfysieke handeling

mene wederrechtelijkheid is een essentiële voorwaarde voor de straf-

nodig. De allereerste vraag die beantwoord dient te worden, is of een

baarheid van het feit. Deze kan ontbreken als er bijvoorbeeld sprake

gedraging in de virtuele wereld gezien kan worden als een spierfysieke

is van een rechtvaardigingsgrond, zoals toestemming van de speler.

handeling. Ook het bewegen van een in-game karakter, de avatar,

In veel games is het gebruikelijk dat de spelers, alvorens zij deel-

wordt in de literatuur als een menselijke, spierfysieke handeling

nemen aan het spel, instemmen met de regels en gebruiken van het

gezien.10 Zo bezien is het mogelijk dat door middel van de avatar een

spel. Als die regels en gebruiken verschillende vormen van ’strafbare

menselijke gedraging wordt verricht. Een nieuwe vorm van daderschap

feiten’ omvatten, is het zo dat die feiten gepleegd mogen worden met

in de zin van ‘virtueel daderschap’ is dan ook niet noodzakelijk. In

toestemming van de spelers. Hierdoor ontvalt het ’strafbare karakter’

zoverre wordt de voorwaarde dat er sprake moet zijn van een mense-

van de gedragingen in beginsel.15 Maar ook in het geval van toestem-

lijke gedraging ruim uitgelegd.

ming gelden zekere normen en waarden, ondanks de extreme karak-

Artikel 326 Sr bevat verschillende bestanddelen. Één bestanddeel

ters van sommige spellen. Hier zal elke keer zorgvuldig door de rechter

verdient in het bijzonder nadere uitleg in de context van de virtuele

de balans moeten worden opgemaakt over wat wel en wat niet binnen

wereld, namelijk de wederrechtelijkheid. In het strafrecht bestaan

het kader van het spel valt.

17-02-2011 08:36:17

<www.nu.nl/games/2251557/pac-man-werd-ontwikkeld-

<www.computer.yourdictionary.com/mmorpg>.

vrouwen.html>. 3

<http://secondlife.com>, link naar ‘What is Second Life’.

<www.businessweek.com>, artikel ’second Life’s First

A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische

Millionaire’. aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing

A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p. 34.

A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p.

JFV In Casu - maart 2011 -

Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p. 32.

35. 8

A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p. 35.

Conclusie Het is zeker goed mogelijk het commune strafrecht toe te passen op handelingen die begaan zijn in een virtuele context, aangezien sommige handelingen schade veroorzaken en slachtoffers maken. Zo ook in het geval van de voorbeeldcasus, waarbij Peter vermogens-

M.J. Kronenberg & B. de Wilde, Grondtrekken van het Nederlandse strafrecht, Amsterdam: Wolters-Noordhoff bv. 2007, p. 27.

10 A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing

schade heeft opgelopen. Er bestaan nog geen duidelijke, specifieke

Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p.

wettelijke regelingen ten aanzien van virtuele criminaliteit. De huidige

35.

wetgeving moet dan ook naar analogie worden toepast in situaties als in de voorbeeldcasus. Het verschilt naar het karakter van het spel

11 A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing

of gedragingen als wederrechtelijk te kwalificeren zijn. Voorafgaande

Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p.

toestemming en wetenschap van aanwezige regels en gebruiken,

38.

maar ook het karakter van het spel zijn relevante factoren in de toetsing van de wederrechtelijkheid. De bestanddelen van een delict als

12 A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing

‘oplichting’ lijken allen ook in de virtuele wereld te kunnen worden

Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p.

vervuld. Er zal per geval moeten worden beoordeeld of dit ook geldt

39.

voor andere ‘delictsbepalingen’. De tijd zal het leren… @

13 A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p. 40. 14 C.P.M. Cleiren en J.F. Nijboer (red.), Tekst & Commentaar Strafrecht, Deventer: Kluwer 2008, p. 1322. 15 A.R. Lodder, Recht in een virtuele wereld: Juridische aspecten van Massive Multiplayer Online Role Playing Games (MMORPG), Amsterdam: Reed business 2006, p. 41.

A10589_InCasu_mrt.indd 21

17-02-2011 08:36:17

Redactioneel Tanja Schasfoort

Gebruik van geweld wanneer wel en wanneer niet? Belangrijke uitgangspunten van het internationale recht zijn de soevereiniteit en de territoriale integriteit van staten. Het is dan ook niet wonderlijk dat het verbod op geweld centraal staat in het internationale recht. Toch kent het internationale recht hier enkele uitzonderingen op en het gebeurt maar al te vaak dat een staat intervenieert in een andere staat en hiermee de soevereiniteit en territoriale integriteit van die andere staat schendt. In dit stuk zal ik de voorwaarden schetsen voor het gebruik van geweld in de internationale samenleving. Wanneer mag dit wel en wanneer mag dit niet? Voorwaarden voor het gebruik maken van geweld

heid. In hoofdstuk zeven van het Handvest worden

Centraal in het internationale recht staat het

raad opgesomd. Het gaat dan om situaties die de

geweldsverbod. In artikel 4, lid 2 van het Handvest

vrede bedreigen, de vrede verbreken of agressie

van de Verenigde Naties (hierna: Handvest) staat

veroorzaken.Voordat de Veiligheidsraad optreedt,

over het gebruik van geweld het volgende:1

stelt zij eerst vast dat er daadwerkelijk sprake is

de bevoegdheden tot optreden van de Veiligheids-

van een bedreiging van de vrede, verbreking van de “In hun internationale betrekkingen onthouden

vrede of een daad van agressie. Er zijn twee soorten

alle Leden zich van bedreiging met of het gebruik

maatregelen: geweldloze acties zoals bedoeld in

van geweld tegen de territoriale integriteit of de

artikel 41 van het Handvest en acties die wel geweld

politieke onafhankelijkheid van een staat, en van

inhouden, zoals bedoeld in artikel 42 van het

elke andere handelwijze die onverenigbaar is

Handvest. Onder de maatregelen die geen militair

met de doelstellingen van de Verenigde Naties.”

geweld inhouden, vallen onder andere diploma-

In artikel 2, lid van het Handvest wordt de verplichting tot onthouding van geweld ook opgelegd aan niet-leden.2 Verder oordeelde het Internationaal Gerechtshof (hierna: het Hof) in de Nicaragua zaak dat deze bepalingen inmiddels ook internationaal gewoonterecht zijn en dus bindend voor staten.3 Er zijn echter twee belangrijke uitzonderingen op

“Centraal in het

deze regel van internationaal recht. Ten eerste kan aan landen in bepaalde gevallen een recht van zelfverdediging toekomen. Ten tweede is er sprake

internationale

van een uitzondering van het geweldsverbod als de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (hierna: de Veiligheidsraad) een mandaat geeft tot het militair optreden tegen de verstoorder van de vrede.4

Het collectieve veiligheidssysteem van de Veiligheidsraad

recht staat het geweldsverbod”

In artikel 24 van het Handvest staat dat de Veiligheidsraad is belast met de totstandkoming en het handhaven van de internationale vrede en veilig-

A10589_InCasu_mrt.indd 22

17-02-2011 08:36:17

23 op enigerlei tijdstip over te gaan tot zulk optreden als hij nodig acht voor

Veiligheidsraad waarin een grondslag voor militair optreden wordt

de handhaving of het herstel van de internationale vrede en veiligheid.”

JFV In Casu - maart 2011 -

tieke en economische sancties. Kenmerkend voor resoluties van de gegeven, is de terminologie ‘by all means’. Als de Veiligheidsraad in een resolutie stelt dat staten ‘by all means’ mogen optreden om een

In dit artikel wordt dus de voorwaarde gesteld dat er sprake moet zijn

einde aan de zorgwekkende situatie te maken, impliceert dit dus dat

van een gewapende aanval tegen een lid van de Verenigde Naties

militair geweld is toegestaan. Echter, de Veiligheidsraad gaat vrijwel

voordat er sprake kan zijn van zelfverdediging. Ook wordt benadrukt

nooit gelijk hiertoe over en start meestal met een serie geweldsloze

dat dit artikel staten slechts een voorlopig recht tot zelfverdediging

acties om te proberen een einde aan de situatie te maken. Slechts

geeft, in afwachting van het besluit van de Veiligheidsraad.

als hier herhaalde malen geen gehoor aan wordt gegeven, gaat de Veiligheidsraad over tot een resolutie waarin een grondslag voor militair ingrijpen wordt gegeven. Dit is bijvoorbeeld gebeurd in Resolutie 929 (1994) van de Veiligheidsraad, waarin het ging om de situatie in Rwanda. Ook in Resolutie 940 (1994), waarin het ging om Haïti, drong de Veiligheidsraad aan op collectief militair optreden om een einde aan de situatie te maken. In situaties waarin de Veiligheidsraad een beroep doet op haar zogenaamde ‘Chapter Seven Powers’ is dus een

“Dit wijst ons in de

legale situatie voor het militair ingrijpen gegeven. Dit is dus de eerste uitzondering op het algemene geweldsverbod.

richting dat een ernstige

Het recht op zelfverdediging Een tweede uitzondering van het geweldsverbod is in het geval van het recht op individuele of collectieve zelfverdediging. Dit recht op zelfverde

terroristische aanval een

diging is vastgelegd in artikel 51 van het Handvest en stelt het volgende:5 “Geen enkele bepaling van dit Handvest doet afbreuk aan het inherente recht tot individuele of collectieve zelfverdediging in geval van

actie van zelfverdediging

een gewapende aanval tegen een Lid van de Verenigde Naties, totdat de Veiligheidsraad de noodzakelijke maatregelen ter handhaving van de internationale vrede en veiligheid heeft genomen. Maatregelen die

rechtvaardigt.”

door de Leden zijn genomen bij de uitoefening van dit recht tot zelfverdediging dienen onverwijld ter kennis van de Veiligheidsraad te worden gebracht en tasten op geen enkele wijze de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad ingevolge dit Handvest aan om

A10589_InCasu_mrt.indd 23

17-02-2011 08:36:18

24 JFV In Casu - maart 2011 -

Er moeten gegronde redenen zijn voordat een land gebruik kan maken

beeld de Afghanistan oorlog van 2001, waar Amerika Afghanistan

van haar recht op zelfverdediging en hiermee de territoriale integriteit

binnen viel als reactie op de terroristische aanslagen van Al Qaida,

van een ander land schaadt. Ten eerste moet een staat bewijzen dat

die op 11 september 2001 plaatsvonden in New York en Washington

hij slachtoffer is geworden van een gewapende aanval.6 Verder moet

D.C. Er kan beargumenteerd worden dat het regime van de Taliban in

gekeken worden hoe ernstig een aanval is om te kunnen beoordelen

Afghanistan deze terroristische organisatie een veilig onderdak bood

of een tegenaanval gerechtvaardigd is.7 In de Nicaragua zaak maakte

en niet effectief tegen de terroristische activiteiten optrad. Echter, er

het Internationaal Gerechtshof een onderscheid tussen ‘de meest

was er geen sprake van een directe aanval van de staat Afghanistan

ernstige vormen van het gebruik van geweld’ en ‘minder ernstige

tegen Amerika.

vormen van het gebruik van geweld’.8 Het is echter lastig te beoordelen waar de lijn precies ligt en dit moet per geval beoordeeld worden. Bij

In de Wall Advisory Opinion gaf het Internationaal Gerechtshof een

een voldoende ernstig gewapende aanval moet bijvoorbeeld gedacht

juridisch advies over de legaliteit van de bouw van de muur in Israël.

worden aan het binnendringen van een andere staat, een aanmerke-

Israël begon in 2003 met het bouwen van deze afscheidingslijn, met

lijk aantal burgerslachtoffers of ernstige schade aan eigendommen.9

als hoofddoel het verminderen van het aantal Palestijnse terroristische acties op Israëlische steden en dorpen. Israël claimt op grond

Als eenmaal vaststaat dat er sprake is van een voldoende ernstige

van artikel 51 van het Handvest een recht op zelfverdediging. Hiermee

aanval die een tegenaanval rechtvaardigt, moet die tegenaanval

acht Israël de bouw van de muur rechtmatig. Het Hof oordeelde echter

zowel binnen de grenzen van proportionaliteit blijven als noodzakelijk

dat een beroep op zelfverdediging hier niet op ging. Het Hof kwam

zijn.10 Overwegingen die meespelen bij het bepalen of een tegenactie

vooral tot deze conclusie gezien het feit dat de aanvallen waartegen

proportioneel is, zijn onder andere de schade die de tegenaanval

Israël zich stelt te verdedigen – namelijk de aanvallen van Palestijnse

aanbrengt op het grondgebied van de andere staat, de schade aan

strijders – niet toe te schrijven zijn aan een buitenlandse staat.14 Het

infrastructuur en uiteraard de impact van de aanval op burgers van de

Hof heeft vaker een restrictieve houding gehad ten aanzien van het

andere staat.11 Uit de Caroline Case is gebleken dat de noodzakelijk-

accepteren van het beroep op zelfverdediging als er sprake is van een

heid van een tegenactie wordt geaccepteerd als er sprake is van een

aanval van een entiteit die geen staat is.15 In de Congo versus Uganda

ogenblikkelijke, overweldigende situatie, die geen andere mogelijk-

zaak werd door het Hof geoordeeld dat het Congo niet toe te rekenen

heid en geen moment van beraad biedt.12 Maar wat precies proportio-

was dat Congonese rebellen gewapende acties in Oeganda uitvoerden.

neel en noodzakelijk is, hangt vooral van het geval af en is natuurlijk

Deze Congolese rebellen vielen namelijk niet onder de controle van van

weer een kwestie van interpretatie.13

de Congolese overheid. Aangezien er nu dus geen sprake was van een

gewapende aanval van een staat tegen een andere staat, ging hier het

Aanvallen van entiteiten die geen staten zijn...

recht op zelfverdediging niet op. Echter, deze restrictieve benadering

Het is binnen het internationale recht een algemeen geaccepteerd

stuit op veel kritiek en het is ook de vraag of deze restrictieve houding

principe dat aan staten een recht van zelfverdediging toekomt in het

nog wel past in het moderne internationale recht, waarbij de nadruk

geval dat een andere staat een gewapende aanval op deze staat heeft

steeds minder komt te liggen op enkel de relaties tussen staten.16

uitgevoerd. Gaat dit recht echter ook op voor gewapende aanvallen van entiteiten die geen staat zijn? Het antwoord op deze vraag is van

Sinds de toenemende dreiging van het internationale terrorisme zijn

wezenlijk belang voor het onderzoeken van de legaliteit van bijvoor-

er een aantal resoluties door de Veiligheidsraad aangenomen die er

A10589_InCasu_mrt.indd 24

17-02-2011 08:36:18

toch op wijzen dat terroristische acties een gewapende aanval, als bedoeld in het Handvest, kunnen vormen.17 Hiermee kunnen grootschalige aanvallen van entiteiten die geen staat zijn dus toch vallen onder artikel 51 van het Handvest zonder de noodzakelijkheid dat die activiteiten toe te schrijven hoeven te zijn aan een staat.

Zoals al

eerder aan de orde kwam, wordt in de letterlijke tekst van artikel 51 van het Handvest niet gezegd dat die gewapende aanval van een staat moet komen. Wel was dit lange tijd een geaccepteerde voorwaarde om tot legitiem gebruik van het recht op zelfverdediging te komen.19 Maar toen de Verenigde Staten in 2001 Afghanistan binnenvielen op grond van het feit dat zij het Taliban-regime van Afghanistan verantwoordelijk

Dinstein, J., War, agression and self-defence, vierde druk, Cambridge University Press, New York, 2005, p. 193.

10 Graham, J., Necessity, Proportionality and the Use of Force by States, Cambridge University Press, Cambridge, 2004, p. 4 en p. 8 en zie Shaw, supra noot 3, p. 1140. 11 Higgins, R., The Development of International Law Through the Political Organs of the United Nation, Oxford University Press, Oxford, 1963, p.17. 12 Hoogh, A., Obligations Ergma Omnes and International

hield voor het verschaffen van een goede basis voor Al-Qaida, kwam

Crimes: A Theoretical Inquiry into the Implementation and

er maar heel weinig kritiek vanuit de internationale samenleving. Dit

Enforcement of the International Responsibility of States,

wijst ons ook weer in de richting dat een ernstige terroristische aanval

Kluwer Law International, Den-Haag, 1996, p.352.

gezien kan worden als een gewapende aanval als in artikel 51 van het

13 Shaw, supra noot 3, p. 1141.

Handvest. En dit zal dan een actie van zelfverdediging kunnen recht-

14 Shaw, supra noot 3, p. 1135 en zie ook het Internationaal

vaardigen.20 Gesteld kan dus worden dat er een tendens is waarbij bij

Gerechtshof, Legal Consequences of the Construction of

terroristische aanslagen landen sneller een recht tot zelfverdediging

a Wall in the Occupied Palestinian Territory, aangevraagd

toekomt. @

door de Algemene Vergadering, Advies van het Internationaal Gerechtshof, 9 juli 2004, I.C.J. Reports 15 Zie bijvoorbeeld de overwegingen in Internationaal

juni 1945 door alle lidstaten van de Europese Unie, van

Gerechtshof, Armed Activities on the Territory of the

kracht gegaan op 24 oktober 1945, San Francisco, artikel

Congo, Democratische Republiek Congo tegen Oeganda,

2, lid 4, gevonden via: <www.un.org/en/documents/ charter/index.shtml>, laatst geraadpleegd op 18 januari 2

2010.

Kooijmans in Internationaal Gerechtshof, Armed

Handvest van de Verenigde Naties, supra noot 1, artikel

Activities on the Territory of the Congo, Democratische

2, lid 6, en zie ook Kooijmans, P.H., Internationaal

Republiek Congo tegen Oeganda, judgment, 19 december

publiekrecht in vogelvlucht, tiende druk, Kluwer,

2005, Dissenting Opinion van Judge Kooijmans, p.312,

Deventer, 2008, p.154.

gevonden via: <www.icj-cij.org/docket/files/116/10463.

Shaw, M., International Law, Sixth Edition, Cambridge University Press, New York, 2008, p. 1123 en zie

pdf>, laatst geraadpleegd op 18 januari 2011. 17 De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, Resolutie

Internationaal Gerechtshof, Case concerning the military

1368 (2001) (“9/11”), Resolutie, 12 september

and paramilitary activities in and against Nicaragua,

2001, Verenigde Naties S/RES/1368 (2001) en zie

Nicaragua tegen de Verenigde Staten, judgment, 27 juni

Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, Resolutie 1373

1986, I.C.J. Reports 2003, gevonden via: < www.icj-cij.

(2001) (“Iraq”), Resolutie, 28 september 2001, Verenigde

org/docket/files/70/6503.pdf>, laatst geraadpleegd op

Naties S/RES/1373 (2001). Hierin werd specifiek verwezen

18 januari 2011 en zie Dinstein, J., War, agression and self-

naar ‘the inherent right of individual or collective self-

defence, Cambridge University Press, New York, 2005, 4

judgment, 19 december 2005, I.C.J. Reports 2005, p. 168. 16 Zie bijvoorbeeld de kritiek van de Nederlandse rechter

defence in accordance with the Charter’.

p. 92.

18 Shaw, supra noot 3, p. 1136.

Kooijmans, supra noot 2, en zie ook Wouters, J. en

19 Duffy, H., The ‘War on Terror’ and the Framework

Ryngaert, C., De Verenigde Naties: een wereld van

of International Law, Cambridge University Press,

verschil?, uitgeverij Acco, Leuven, 2005, p. 51, zie ook

Cambridge, 2005, p.160 en zie ook Arend, A. en Beck, R.J.,

Handvest van de Verenigde Naties, supra noot 1, artikel

International Law and the Use of Force: Beyond the UN

39-42.

Charter Paradigm, Routlegde, Londen, 1993, p. 162. Hierin

Handvest van de Verenigde Naties, supra noot 1, artikel

worden de overwegingen van Casesse, uit zijn artikel uit

51.

1989, ‘The International Community’s ‘Legal’ Response to

Shaw, supra noot 3, p. 1133.

Terrorism’, uitgelicht. Hierin komt duidelijk naar voren dat

Shaw, supra noot 3, p.1133.

de heersende opvatting was dat er sprake moest zijn van

Internationaal Gerechtshof, Case concerning the military

and paramilitary activities in and against Nicaragua,

JFV In Casu - maart 2011 -

Handvest van de Verenigde Naties, ondertekend op 26

2004, p. 136. 1

een gewapende aanval van een staat tegen een staat. 20 Frederking, B., The United States and the Security

Nicaragua tegen de Verenigde Staten, judgment, 27 juni

Council: Collective security since the Cold War, Taylor and

1986, I.C.J. Reports 2003, p.392, gevonden via: < www.

Routledge, New York, p. 88.

icj-cij.org/docket/files/70/6503.pdf>, laatst geraadpleegd op 18 januari 2011. Het onderscheid dat hier door het Hof gemaakt is blijft echter erg controversieel en deze criteria staan nog open voor discussie.

A10589_InCasu_mrt.indd 25

17-02-2011 08:36:18

Fusies en overnames... het is de eredivisie van de juridische en financiĂŤle sector. Het lijkt soms een spel, maar dan wel met de grootste spelers en belangen. Daarom organiseren ABN AMRO en De Brauw samen The Deal. De business course over Mergers and Acquisitions voor studenten. Tijdens The Deal ga je met jouw team de strijd aan. Sluit jouw team de beste deal? Wanneer. The Deal duurt drie dagen en wordt gehouden op 27, 28 en 29 april 2011. Je overnacht in een hotel in het centrum van Amsterdam. Inschrijven kan tot en met 3 april 2011. Om je aan te melden of voor meer informatie ga je naar businesscoursethedeal.nl

A10589_InCasu_mrt.indd 26

17-02-2011 08:36:20

Column Arend Vosmaer

Dit is niet mijn column, vriend Als je niet begrijpt waaraan de titel refereert ben je kennelijk geen fan van Dumpert.nl. Dat is een videosite die hoort bij GeenStijl. Als je niet weet wat een GeenStijl is, wordt dit een hele lange column, dus zoek dat zelf maar op. Als ik heel eerlijk ben, moet ik toegeven dat ik zelf niet een groot fan ben, maar op Dumpert staan nou eenmaal leuke filmpjes dus wie ben ik dan om daar mijn neus voor op te halen? Of de Haatmeneer nou zo zielig is omdat hij wordt

ik hier in het midden laten. Zoek in Google naar ‘dit is niet mijn winkel’ (als je ‘dit’ intypt is het de eerste suggestie!) en je krijgt 265.000 hits, maar de aanleiding van dit incident blijft vaag. Wat veel interessanter is, is het verschijnsel van de enorme vloedgolf aan reacties. Voor de persoon in kwestie zijn de gevolgen gigantisch: hij wordt dankzij de

JFV In Casu - maart 2011 -

fans te spreken ‘terecht kapot gemaakt wordt’ wil

gecyberpest of dat hij, om met de woorden van de

grote belangstelling voor GeenStijl waarschijnlijk overal herkend. Hij staat met naam en toenaam op internet, net zoals de opleiding die hij volgt en de De kreet ‘Dit is niet mijn winkel, vriend!’ is afkom-

locatie van zijn winkel (de winkel bleek namelijk wél

stig uit een filmpje van een Marrokaans-Neder-

van hem).

landse jongen die uit zijn slof schiet wanneer Rutger Castricum, bekend van GeenStijl-TV, hem vragen

Al deze ongevraagde aandacht vormt een forse

stelt over een winkel waarvoor naar verluid 35.000

inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van deze

euro subsidie was uitgekeerd ten behoeve van een

winkelier. Inmiddels heeft hij dan ook een advocaat

systeemplafond. Eigenlijk doet de aanleiding er niet

ingeschakeld om alle filmpjes offline te laten halen,

toe, het gaat namelijk alleen maar om de opgefokte

maar dat werkt waarschijnlijk in de praktijk alleen

reactie. De jongen, onder de kenners bekend als

maar averechts. Vooral als deze advocaat zichzelf

‘Haatmeneer’, wordt hiervoor volledig door het slijk

ook nog even voor aap laat zetten door dezelfde

gehaald. In reactie op het filmpje zijn talloze video-

presentator. Het feit dat hij een advocaat heeft inge-

remakes, foto-edits en muziekmixen gemaakt. De

schakeld is immers voor GeenStijl alweer een reden

creativiteit van de GeenStijl-lezers blijkt eindeloos.

om een nieuw bericht over hem te plaatsen en al die filmpjes, foto’s, muziekjes et cetera zijn niet van

Het is grappig hoe zo’n knullig filmpje uitgroeit

GeenStijl en kunnen door iedereen worden gepost.

tot de hype van het jaar. Het begint als een totaal

Het is een soort publiek bezit geworden waarover

niet bijzondere reportage van een presentator die

niemand echt controle heeft.

menigeen het bloed onder de nagels vandaan kan

Het is natuurlijk wel een beetje makkelijk om te

halen, maar waar nooit zo’n aandacht aan zou zijn

zeggen dat deze jongen het niet goed doet, kijk

besteed als de arme jongen zich niet volledig op

maar uit! Als je straks zelf advocaat wilt worden,

de kast liet jagen. Door zijn ondoordachte reactie

kun je maar beter een goede mediatraining volgen,

is hij nu een bekende Nederlander, zonder dat hij

want als uit deze casus iets duidelijk wordt, is het

het wil. En omdat het een gevleugelde uitspraak is

wel dit: iedereen kan dit overkomen. De tijden

geworden blijft het grappig om nieuwe variaties te

dat alleen beroemdheden elk moment van de dag

verzinnen en blijft het terugkomen in het GeenStijl-

worden onderworpen aan de kritiek van de massa

nieuws.

zijn voorbij, dus je kunt maar beter je woordje klaar

A10589_InCasu_mrt.indd 27

hebben.

17-02-2011 08:36:20

Student and the city Nienke Bernard

Student and the city Als oud-eindredacteur is het een hele eer om weer eens iets te schrijven voor de In Casu. Maar toen ik gevraagd werd een bijdrage te leveren voor de rubriek Student & the City twijfelde ik toch enigszins. Op het moment van schrijven kom ik namelijk net terug van een semester in het buitenland en heb ik de mooiste stad van het Noorden al een tijdje moeten missen. Daarom gaat deze rubriek dit keer over een andere stad: Madison, de hoofdstad van de staat Wisconsin in de Verenigde Staten. Hier studeerde ik aan de University of Wisconsin Law School. Rechtenstudenten hebben in de Verenigde Staten bijna een sterrenstatus. Vertel de gemiddelde Amerikaan dat je studeert aan de ‘law school’ en ze kijken je vol ontzag aan. Niet voor niets, want de gemiddelde rechtenstudent is zijn hele leven de beste van de klas geweest en heeft zich toch wel enigszins naar de top moeten ellebogen. Dat de studie rechten een hogere positie heeft dan de meeste andere studies blijkt uit het volgende privilege. Derdejaars studenten die aan het einde

miljoen dollar per jaar. Iedere wedstrijd zit het stadion

van het jaar afstuderen mogen tijdens de homeco-

tot de nok toe vol en worden de spelers toegejuicht

ming game, een van de belangrijkste footballwed-

door de fans, de cheerleaders, de mascotte en een

strijden van het jaar, voor de wedstrijd het veld op

marching band die maar liefst 300 leden telt.

om een oude traditie uit te voeren: de Cane Toss. Met een bolhoed op rennen ze het veld over om vervol-

Behalve op hun rechtenstudenten en hun football-

gens hun cane (stok) over de goal post te gooien. Als

spelers zijn de Amerikanen nog trots op heel veel

ze hem vangen betekent dat dat ze hun eerste zaak

andere dingen. Hoog in dit rijtje staan hun familie,

gaan winnen.

hun huisdier, hun hamburgers en hun politieke partij. Maar er is een ding waar ze allemaal het meeste van

Als rechtenstudenten al een soort celebrity status

houden en onvoorwaardelijk trots op zijn: hun land.

hebben, dan zijn de footballspelers te vergelijken

Een gepensioneerde buschauffeur uit Kansas in de

met goden. Tijdens game day gaat iedereen gekleed

trein van New York naar Chicago vertelde het me

in het rood-wit, de teamkleuren de Wisconsin

op typische manier: ‘I’m so damn proud to be an

Badgers. Minstens drie uur voor de wedstrijd staan

American.’

er honderden mensen op parkeerplaatsen door de hele stad te tailgaten: barbecueën en drinken vanuit

Al die roem, glorie en trots, daar kunnen wij Neder-

de achterklep van je auto. Dit zijn overigens niet

landers af en toe wel een voorbeeld aan nemen. Vier

alleen studenten, maar ook mannen van middelbare

maanden in de Verenigde Staten hebben me er wel

leeftijd en keurige dametjes. En ja, dit doen ze ook

van overtuigd dat het eigenlijk heerlijk is om trots

als de wedstrijd om 11 uur ’s ochtends begint.

en gelukkig te zijn met alles wat jouw land te bieden heeft. Maar als ik weer door het centrum van mijn eigen stad loop bedenk ik me dat ze het niet hele-

en betalen dus niets voor hun opleiding. Dit scheelt

maal bij het rechte eind hebben. Want hoe geweldig

ze toch al snel zo’n 70.000 dollar. Ook de coach hoeft

de Verenigde Staten ook mag zijn: er gaat niets boven

niet te klagen: hij verdient een slordige anderhalf

Groningen!

A10589_InCasu_mrt.indd 28

De spelers hebben vrijwel allemaal een studiebeurs

17-02-2011 08:36:22

Dare to take a ride Dare to take a ride

Freshfields Bruckhaus Deringer LLP heeft zich op basis van een bewuste strategie ontwikkeld tot een Freshfields Bruckhaus Deringer LLP heeft zich op basis van een bewuste strategie ontwikkeld tot een toonaangevend en succesvol internationaal kantoor. Wereldwijd zijn bij ons meer dan 2.700 advocaten, toonaangevend en succesvol internationaal kantoor. Wereldwijd zijn bij onsismeer dan 2.700qua advocaten, fiscalisten en (kandidaat-) notarissen werkzaam. Ons kantoor in Amsterdam overzichtelijk omvang fiscalisten (kandidaat-) notarissen werkzaam. Ons kantoor in Amsterdam is overzichtelijk quakeur omvang en bestaatenuit circa 90 juristen. Met een strategische en gefocuste praktijk werken wij aan een van en bestaat uitencirca 90 juristen. Met strategische en gefocuste praktijk werken wij aan een van uitdagende complexe zaken. Diteen werk doen wij met inspirerende mensen. Onze ambitie enkeur cultuur uitdagende en complexe Dit werk doenand wij not mettoo inspirerende mensen. Onze ambitie en cultuur laat zich samenvatten door zaken. de slogan: Excellent, serious. Dit is een belangrijk selectiecriterium laat zich samenvatten door de slogan: Excellent, and not too juristen serious. die Dit analytisch is een belangrijk selectiecriterium geworden. Wij zijn voortdurend op zoek naar uitstekende sterk en creatief zijn, geworden. Wij zijn voortdurend zoekinnaar juristen die hebben analytisch sterk enomgeving. creatief zijn, graag een stapje extra zetten,op stevig hun uitstekende schoenen staan en oog voor hun graag een stapje extra zetten, stevig in hun schoenen staan en oog hebben voor hun omgeving. Als dit je aanspreekt, komen wij graag met je in contact. Als dit je aanspreekt, komen wij graag met je in contact. Bezoek onze website voor meer informatie: www.werkenbijfreshfields.nl Bezoek onze website voor meer informatie: www.werkenbijfreshfields.nl Freshfields Bruckhaus Deringer LLP Strawinskylaan 10 • 1077Deringer XZ Amsterdam Freshfields Bruckhaus LLP Strawinskylaan 10 • 1077 XZ Amsterdam Voor vragen of meer informatie: Recruitment VoorAmsterdam vragen of meer informatie: T: 020 485 7574 • E: amsterdam.recruitment@freshfields.com Amsterdam Recruitment • W: www.werkenbijfreshfields.com T: 020 485 7574 • E: amsterdam.recruitment@freshfields.com • W: www.werkenbijfreshfields.com

A10589_InCasu_mrt.indd 29

17-02-2011 08:36:22

Herbesproken Marianne Gerdes

Wilnis: eindelijk een doorbraak De inwoners van het dorpje Wilnis kregen in de nacht van 26 augustus 2003 de schrik van hun leven toen plotseling de dijk, die de bewoners moest beschermen tegen het water uit de ringvaart, doorbrak. Maar liefst zestig meter van de dijk stortte in, waardoor vele liters water het dorp in stroomden. Nadat het water was gezakt was de ellende nog niet voorbij. De ringvaart werd afgedampt, waardoor er een nieuw probleem ontstond. Het grondwaterpeil begon te zakken met als gevolg dat ook de grond begon te zakken, wat weer schade aan de fundering van huizen veroorzaakte. Lange tijd konden de gemeente en het hoogheemraadschap het niet eens worden over wie voor de enorme schade moest opdraaien. Nu, inmiddels jaren later, heeft de Hoge Raad eindelijk meer duidelijkheid kunnen scheppen in deze slepende kwestie. De dijkdoorbraak Wilnis, een klein rustig dorpje gelegen in de provincie Utrecht, haalde in de zomer van 2003 het landelijke nieuws. De dijk was doorgebroken en 230.000 kubieke liter water overspoelde de straten, Wilnis onderdompelend in een enorme modder- en watermassa. Een koud bad kan verfrissend werken in een hete zomer, maar dit was voor de meeste inwoners van Wilnis toch iets te veel van het goede. De ravage was enorm en al snel schoot de temperatuur in Wilnis weer omhoog tot het kookpunt, toen men het niet eens kon worden over wie de schade

Tijdens de rechtszaak werd met behulp van onder-

moest dragen.

zoek vastgesteld wat de oorzaak van de doorbraak was. De dijk die het had begeven was een zogenaamde veendijk, een dijk opgebouwd uit veen. Dit soort dijken zijn niet uit mensenhanden ontstaan,

â&#x20AC;&#x153;230.000 kubieke

maar door de natuur gevormd als gevolg van afgezakt of afgegraven grond achter de dijk. Het bleek dat de langdurige droogte en het lage grondwater-

liter water overspoelde de straten.â&#x20AC;?

peil de dijk uiteindelijk te veel was geworden. Het feit dat droogte een dergelijke dijk gevaarlijk instabiel kon maken, was toentertijd niet bekend.

De rechtszaak De gemeente De Ronde Venen, waar het dorpje Wilnis toe behoort, legde de verantwoordelijkheid van de dijkdoorbraak bij het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (hierna: hoogheemraad-

A10589_InCasu_mrt.indd 30

17-02-2011 08:36:24

schap) en beriep zich daarbij op artikel 6:174 lid 1 BW. Dit artikel

op de fout van een ander, op wie hij eventueel regres kan nemen.”

regelt de aansprakelijkheid voor opstallen. Het hoogheemraadschap

Volgens het Hof deed het toenmalige gebrek aan kennis over de gevaren

is namelijk eigenaar en beheerder van de veendijk rondom Wilnis.

van droogte voor dijkverschuivingen er niet toe. Onbekendheid met het

De gemeente stelde dat, nu het hoogheemraadschap aangemerkt

gevaar van dijkverschuiving komt op grond van artikel 6:174 BW voor

kon worden als bezitter van de dijk, het hoogheemraadschap ook

risico van het hoogheemraadschap.

aansprakelijk was voor de schade. De verschuiving van de dijk was het

Te begrijpen valt dat het hoogheemraadschap het niet eens was met

gevolg van een gebrek aan de dijk waarvoor het hoogheemraadschap

deze uitspraak. Het hoogheemraadschap heeft dan ook beroep in

aansprakelijk was, aldus de gemeente.

cassatie ingesteld.

De cassatie-uitspraak

plaats met de stelling dat de dijk helemaal geen opstal was in de zin

Vijf en een half jaar na de dijkdoorbraak heeft de Hoge Raad eindelijk

van artikel 6:174 BW. In de tweede plaats stelde ze dat er geen sprake

zijn licht op deze kwestie kunnen laten schijnen. Op 17 december 2010

was van een gebrek aan de dijk. De omstandigheden van langdurige

deed hij uitspraak.3

droogte en een laag grondwaterpeil waren volgens de toen geldende

In de eerste plaats is de Hoge Raad het met het Hof eens dat het

inzichten geen risicofactoren. In tegendeel, juist hoog water en zeer

hoogheemraadschap als bezitter kan worden aangemerkt. De tweede

natte omstandigheden zouden een hoog risico met zich meebrengen.

kwestie die de Hoge Raad onderzocht was de vraag of de veendijk

Doordat men onbekend was met de gevaren die langdurige droogte

kon worden aangemerkt als een opstal in de zin van artikel 6:174 BW.

voor een veendijk met zich mee kon brengen, waren er geen richtlijnen

De Hoge Raad volgt het Hof in zijn oordeel dat, wil er sprake zijn van

om dit gevaar in te dammen.

een opstal, een bouwwerk niet uitsluitend langs de natuurlijke weg

De rechtbank Amsterdam concludeerde in de eerste plaats dat de

tot stand moet zijn gekomen. Menselijk ingrijpen moet hebben bijge-

dijk wel degelijk kon worden aangemerkt als een opstal in de zin van

dragen aan de bestemming en functie van het werk. Dit leidt de Hoge

artikel 6:174 lid 1 BW. Hierop voortbouwend concludeerde de recht-

Raad uit de in de wetsgeschiedenis gegeven definitie van het begrip

bank vervolgens dat er geen sprake was van een gebrek aan de dijk.

opstal af. De mate waarin of de wijze waarop dit menselijk ingrijpen

Volgens de rechtbank voldeed de dijk aan alle eisen die men daaraan

aan de bestemming en functie moet hebben bijgedragen, kan niet bij

in de gegeven omstandigheden mocht stellen. Van doorslaggevende

voorbaat worden bepaald. Dit is mede afhankelijk van het soort werk

betekenis voor de rechtbank was de toenmalige stand van zaken van

en de bestemming of functie ervan. Het Hof oordeelde dat de desbe-

JFV In Casu - maart 2011 -

zich dan ook fel. Het hoogheemraadschap verweerde zich in de eerste

Het hoogheemraadschap was het hier niet mee eens en verweerde

de kennis en techniek. Vanwege de onbekendheid met het gevaar oordeelde de rechtbank dat het hoogheemraadschap niet aansprakelijk was.1

Het hoger beroep

“Onbekendheid met

De gemeente liet het niet bij de uitspraak van de rechtbank zitten en ging in het beroep bij het Hof Amsterdam. In tegenstelling tot de rechtbank, wees het Hof de vordering van de gemeente toe.2 Veel (afgestudeerde) rechtenstudenten zullen de rechtsregel die het Hof toen gaf kunnen dromen. Het Hof oordeelde dat het hoogheemraadschap wel aanspra-

het gevaar van het effect van een langdurig

kelijk was, omdat de dijk niet aan de eisen voldeed. Onbekendheid met het gevaar van het effect van een langdurig droge periode komt op grond van artikel 6:174 BW voor risico van het hoogheemraadschap. Het Hof ontleende deze conclusie aan de toelichting die Meijers heeft gegeven bij het ontwerp van artikel 6:174 BW. Meijers betoogd daar het

droge periode komt op grond van artikel 6:174

volgende: “na het bouwen van een werk kunnen vele jaren later door de gebrekkige toestand van dat werk ongelukken plaatsvinden. Wanneer dit gebeurt is het voor de benadeelde moeilijk of misschien zelfs onmogelijk om uit te zoeken wat de oorzaak is van dat gebrek en aan wie het gebrek kan worden toegerekend. Vanouds geven de wetboeken aan

BW voor risico van het hoogheemraadschap.”

de benadeelde het recht om zich voor schadevergoeding te wenden tot degene tot wiens vermogen het bouwwerk behoort. Diegene draagt dan het risico dat het gebrek niet of niet-bewijsbaar terug te voeren is

A10589_InCasu_mrt.indd 31

17-02-2011 08:36:24

de onderhavige zaak oordeelde de Hoge Raad dat het feit dat een dijk verschuift over het algemeen voldoende is om een vermoeden aan te nemen dat de dijk gebrekkig was. De bezitter kan hiervoor tegenbewijs leveren. Het belangrijkste is echter, dat wel degelijk rekening gehouden moet worden met de toenmalige stand van de wetenschap en techniek. Het hof heeft dus ten onrechte een te strenge maatstaf gehanteerd. De Hoge Raad vernietigt het arrest en verwijst de zaak door naar het Hof Den Haag.

JFV In Casu - maart 2011 -

“Er moet wel degelijk rekening worden

treffende dijk is ontstaan door drooglegging en uitgraving, gevormd is naar de inzichten in waterkeringen, in stand is gehouden overeen-

gehouden met de

komstig de richtlijnen en voorzien is van een in de grond aangebrachte beschutting. Het oordeel van het Hof, dat de veendijk kan worden

toenmalige stand

aangemerkt als een opstal, is volgens de Hoge Raad dan ook juist. De derde en tevens de belangrijkste vraag die de Hoge Raad moest beantwoorden, was de vraag of de dijk gebrekkig was. Met andere woorden,

van de wetenschap

voldeed de dijk aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mocht stellen?

en techniek.”

De Hoge Raad memoreert aan verschillende door hem gewezen arresten en aan de wetsgeschiedenis.4 Gedragsnormen als veiligheidsvoorschriften en de geldende zorgvuldigheidsnormen voor de bezitter spelen een grote rol bij de beantwoording van bovengenoemde vraag. Het feit dat een opstal in algemene zin aan de geldende veiligheidsnormen voldoet, betekent niet dat een werk niet gebrekkig kan zijn in

Conclusie

de zin van artikel 6:174 BW. De vraag of een werk gebrekkig is hangt

De dijk in Wilnis is inmiddels gerepareerd en de geëvacueerde bewo-

af van verschillende omstandigheden, waaronder de aard, functie en

ners zijn al lang en breed weer teruggekeerd naar hun huizen. De

fysieke toestand van de opstal ten tijde van de verwezenlijking van

procedure over de aansprakelijkheid kabbelt echter nog steeds voort.

het gevaar. Ook komt, zo oordeelt de Hoge Raad, betekenis toe aan de

De Hoge Raad heeft dan wel geoordeeld dat het Hof wel degelijk de

beleidsvrijheid en de financiële middelen, aangezien het gaat om een

toenmalige stand van de wetenschap en techniek had moeten laten

overheidslichaam. Wordt artikel 6:174 BW bezien vanuit deze gezichts-

meewegen, maar daarmee is de kous nog niet af. De zaak is immers

punten, dan blijkt dat de wetgever een niet al te ruime aansprakelijk-

doorverwezen naar het Hof Den Haag, die nu moet beoordelen wie er

heid op grond van dit artikel heeft willen aannemen, zo stelt de Hoge

aansprakelijk is. De Hoge Raad heeft dit hof met zijn uitspraak echter

Raad. Genoemde gezichtspunten begrenzen de aansprakelijkheid en

wel een aantal handvatten gegeven.

van een op de bezitter van een zaak rustende garantienorm is geen sprake. De Hoge Raad formuleert de volgende regel: “Bij het antwoord op de vraag of de opstal voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen, komt het

Rb. Amsterdam 29 november 2006, LJN AZ3402.

derhalve aan op de - naar objectieve maatstaven te beantwoorden -

Hof Amsterdam 9 juni 2009, LJN BI7389.

vraag of de opstal, gelet op het te verwachten gebruik of de bestem-

HR 16 december 2010, LJN BN6236.

ming daarvan, met het oog op voorkoming van gevaar voor personen

en zaken deugdelijk is, waarbij ook van belang is hoe groot de kans op

HR 15 juni 2001, LJN AB2149, HR 20 oktober 2000, LJN AA7686. Parl. Gesch. Boek 6 (Inv. 3, 5 en 6), p. 1380.

verwezenlijking van het gevaar is en welke onderhouds- en veiligheidsmaatregelen mogelijk en redelijkerwijs te vergen zijn.” Toespitsend op

A10589_InCasu_mrt.indd 32

17-02-2011 08:36:24

In Casu Rogat Leonie Ettema

Is een volledig transparante overheid zaligmakend? In de afgelopen maanden heeft WikiLeaks vele duizenden documenten naar de media gelekt. Deze documenten zijn veelal afkomstig van overheidsinstanties van landen verspreid over de hele wereld. Menig overheid is door de gelekte informatie in verlegenheid gebracht. Zij reageert defensief en meent dat staatsgeheimen in gevaar zijn. Vanuit het kamp van voorstanders van WikiLeaks wordt echter betoogd dat het lekken bijdraagt aan democratie, persvrijheid en open informatievoorziening. Nu de acties van WikiLeaks de

van deze In Casu Rogat luidt derhalve: de overheid moet volledig transparant zijn. De eerste reactie op deze stelling komt van dr. mr.

van het gedrag van anderen. Normen hebben

Kees de Vey Mestdagh, docent Recht & ICT aan

daarom een beschrijvende en een voorschrijvende

onze eigen Rijksuniversiteit Groningen. Gezien zijn

kant. Ze beschrijven onze verwachtingen en ze

expertise op het gebied dat een combinatie is van

dragen ons verlangen naar het uitkomen ervan als

de wereld van het recht en de digitale wereld, heeft

voorschrift uit. Een deel van deze sociale normen

hij veel te zeggen over de gebeurtenissen rondom

wordt door ons rechtssysteem geformaliseerd. Ons

WikiLeaks. Zijn opiniestuk van 15 december jongst-

rechtssysteem kan daarom gedefinieerd worden als

leden illustreert dit.1 Meer over De Vey Mestdagh

een complex stelsel van formele normen dat rechts-

kunt u lezen in de rubriek ‘Achter de deur van…’ in

betrekkingen tussen mensen beschrijft en voor-

deze In Casu.

schrijft. Onze overheid is in dit (rechts)systeem een

JFV In Casu - maart 2011 -

hoeveel openbaarheid de overheid zelf moet betrachten. De stelling

discussie hebben doen oplaaien, kan de vraag worden opgeworpen

complexe publieke rechtsbetrekking.

Dr. mr. C.N.J. de Vey Mestdagh Transparantie is het fundament van ons rechtssy-

Transparantie is het meest fundamentele beginsel

steem. Laat me dat even kort toelichten. De onder-

dat de kwaliteit van onze private en publieke

linge relaties tussen mensen worden in hoofdzaak

rechtsbetrekkingen bepaalt. Het heeft betrekking

bepaald door hun normen en waarden (en verder een

op de toegankelijkheid, de begrijpelijkheid en de

klein beetje door toeval). Normen hebben betrek-

voorspelbaarheid van en de redengeving voor de

king op de verwachtingen van mensen ten aanzien

normen van en het gedrag van de wederpartij (in casu de overheid). Dat alles ten dienste van het vertrouwen in en de verantwoording en verbetering van deze rechtsbetrekkingen. Ons rechtssysteem is doortrokken van beginselen die zijn terug te voeren op dit meer fundamentele beginsel van transparantie of daarvan afhankelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan het beginsel van openbaarheid (toegankelijkheid), het rechtszekerheidsbeginsel (voorspelbaarheid), en het motiveringsbeginsel (redengeving). Maar ook grondrechten als die van vrijheid van meningsuiting hebben een kant die direct met transparantie in verband staat. In @

A10589_InCasu_mrt.indd 33

17-02-2011 08:36:25

formele redenen (formele normen) aan te voeren. Het is wel jammer dat het beweren van het tegendeel je daarom bij voorbaat een beetje belachelijke positie bezorgt… of zou onze overheid zich dat niet realiseren als ze haar zorg uitspreekt over Wikileaks, en andere onvermijdelijke vormen van disseminatie van informatie en kennis en zich overdreven terughoudend opstelt bij het waarmaken van haar actieve openbaarmakingsplicht?

Prof. dr. H. van Gunsteren Met de conclusie van De Vey Mestdagh is prof. dr. Herman van Gunsteren het niet eens. Van Gunsteren is emeritus hoogleraar politieke theorieën en rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden. Door de jaren heen modernere (lees: niet op 19e eeuwse maatschappelijke verhoudingen

schreef hij vele boeken betreffende de overheid, democratie, politici

gebaseerde) formuleringen van dit recht is niet alleen sprake van een

en politiek, waaronder zijn laatste boek uit 2008 Bouwen op burgers.

recht op het verstrekken van informatie, maar ook van een recht op het

Ook hij heeft daarom zeker wat te zeggen over de acties van WikiLeaks

ontvangen van informatie (zie bijv. art. 10 EVRM).

en de lessen die overheid daaruit kunnen trekken.

Het belang van deze beginselen wordt tot uitdrukking gebracht in tal van verdragen, in onze grondwet en in een groot aantal wetten. Zie

Het gaat, denk ik, om een overheid in een democratisch regiem.

bijvoorbeeld art. 110 Grondwet over de openbaarheid van bestuur.

Burgers oordelen daar over het handelen van de overheid en kunnen

Transparantie is ook een voorwaarde voor het realiseren van een

door verkiezingen zittende regeerders wegsturen. Om tot dat oordeel

groot aantal andere belangrijke beginselen. De algemene verbindend-

te komen hebben ze zo volledig mogelijke informatie nodig. Vandaar

heid van weten regelgeving, een belangrijk deel van het beginsel

de stelling. Waarmee ik het, hoewel ik voor democratie ben, toch

van fair trial, het (bestuurlijke) gelijkheidsbeginsel, het fair play

oneens ben.

JFV In Casu - maart 2011 -

beginsel bijvoorbeeld veronderstellen, sterker nog vereisen, allen een bepaalde mate van transparantie. Natuurlijk zijn de bepalingen waarin

Onlangs liet een tv programma diverse mensen het gewicht van een

deze beginselen tot uitdrukking komen vaak dode letters, omdat de

grote taart schatten. Hun schattingen lagen flink uiteen, maar het

betrokken overheden bijvoorbeeld niet weten wat “democratische

gemiddelde ervan verschilde slechts twee gram van het ware gewicht

besluitvorming” betekent of wat een “motivering” is. De democrati-

van de taart. Hoe kan dat? Je zag hoe mensen met behulp van hun

sche besluitvorming (art. 8 Wet Openbaarheid van Bestuur, welke wet

kennis en vaardigheden een schatting maakten. Een vrouw vergeleek

een uitwerking van het beginsel van openbaarheid van bestuur vormt)

bijvoorbeeld het gewicht van de taart met dat van haar pasgeboren

is namelijk volgens de wetsgeschiedenis van de WOB in beginsel

kind. Ieder individueel oordeel bevat een component eigen locale

gediend met volledige openbaarmaking van alle (zo nodig geanoni-

informatie en een component vergissing. Als de vergissingen wille-

miseerde) overheidsdocumenten. Op deze algemene verplichting

keurig zijn heffen ze elkaar op en houd je informatie over. Informatie

bestaan slechts de uitzonderingen van de artt. 10 en 11 WOB. Gezien

die beter is dan je uit de individuele bijdragen aan het tot stand komen

de beperkte aard van deze uitzonderingen en de door digitale techno-

ervan zou verwachten. ‘Wisdom of crowds’ wordt dit genoemd.

logie geboden mogelijkheden om de (al digitale!) documenten vrijwel zonder kosten en geanonimiseerd beschikbaar te stellen, is het onbe-

Democratie biedt een procedure om de wijsheid die in bijdragen van

grijpelijk dat de actieve openbaarmakingsplicht niet veel ruimer wordt

burgers besloten ligt te scheiden van de onzin en vergissingen die

nageleefd. En een motivering is natuurlijk niet de nog steeds teveel in

daarin ook zijn aan te treffen. Deze procedure vereist ten eerste dat

beschikkingen gebruikte toverformule “gezien de aangevoerde feiten/

burgers zich vrij kunnen uiten; ten tweede dat confrontatie en verwer-

omstandigheden van het geval etc. besluiten wij positief/negatief op

king daarvan, patroonvorming en patroonherkenning hun beslag

uw verzoek”. Transparantie van een motivering betreft natuurlijk niet

krijgen; en ten derde dat uit de oprijzende patronen gezaghebbend

alleen de (al via de desbetreffende documenten toegankelijke) feiten,

geselecteerd wordt wat voortaan wel en niet zal gelden. De tweede

maar nu juist de in de schedels van de beslissers opgesloten overwe-

fase is naar zijn aard tijdens de rit onhelder en meerzinnig. Helderheid

gingen.

verschijnt pas tegen het eind ervan. Wie onmiddellijke transparantie eist verhindert dat deze tweede fase op gang komt.

Transparantie garandeert zo in vele opzichten de kwaliteit van ons rechtssysteem. De openbare veiligheid vormt hierop echter een beper-

Een tweede reden om het met de stelling oneens te zijn ligt in nood-

king. De overheid kan de transparantie beperken als dit de openbare

zakelijke geheimhouding van bijvoorbeeld werk van de inlichtingen-

veiligheid dient. De vraag is wanneer en in welke mate. Het is bijvoor-

dienst. Het werk van de AIVD is niet transparant voor alle burgers,

beeld goed mogelijk om vraagtekens te zetten bij de vergaande mate

maar slechts voor de leden van de commissie die bevoegd is alles wat

van beperking van de transparantie van het bestuur op basis van

de dienst deed te inspecteren en daarover te rapporteren.

vermeende terroristische dreigingen (wat gebeurt er met onze gegevens?, op welke gegevens worden beslissingen gebaseerd?). Het

Wel eens ben ik het met de stelling als die beperkt wordt geïnterpre-

behoort bijvoorbeeld ook tot de taken van de overheid om de veilig-

teerd in de zin dat geen data achterover mogen worden gedrukt. Volle-

heid van haar burgers te beschermen door volstrekt transparant te zijn

dige verantwoording achteraf mag op geen enkele wijze belemmerd

over het recht op vrije meningsuiting en daarin geen compromissen te

worden. Maar dit is iets anders dan tijdens de rit instant transparantie

sluiten (voor de minder associatieven onder u, denk hierbij bijvoor-

voor iedereen te eisen.

beeld aan de terughoudende opstelling van de overheid in het geval van de Mohammed cartoons). Kortom, de stelling is natuurlijk juist. Hiervoor zijn niet alleen veel

<www.rug.nl> Naar ‘Kennisdebat’, vervolgens opinie 44.

informele redenen (informele normen en waarden), maar ook veel

A10589_InCasu_mrt.indd 34

17-02-2011 08:36:26

Achter de deur van

Achter de deur van Kees de Vey Mestdagh

Nine Bennink

Kees de Vey Mestdagh is de grondlegger van de opleiding ‘Recht en ICT’ aan de RUG. De, eerst bescheiden, opleiding is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardige opleiding met een bachelor en twee masters, die steeds meer studenten telt. De Vey Mestdagh doet vanuit zijn juridische en psychologische achtergrond onderzoek binnen verschillende disciplines betreffende de digitale wereld. Ook doceert hij verschillende vakken binnen en buiten de opleiding Recht en ICT. Een openhartig gesprek met Kees de Vey Mestdagh op

Studie

onderwerpen geïnteresseerd. Hij houdt van discus-

Kees de Vey Mestdagh heeft rechten en psycho-

siëren en van creatief zoeken naar alternatieve

logie gestudeerd aan de RUG. De Vey Mestdagh is

perspectieven. Dit laatste is een essentiële eigen-

grondlegger van de opleiding Recht en ICT op de

schap van een goede jurist, aldus De Vey Mest-

universiteit. Tevens was hij lector Legal Knowledge

dagh.

JFV In Casu - maart 2011 -

zijn kamer gelegen aan de Oude Kijk in ’t Jatstraat.

Management aan de Universiteit van Amsterdam. Ik volsta met deze zeer summiere beschrijving van de

Als klein jongentje zocht hij ook altijd al naar alter-

opleidingen en activiteiten van de Vey Mestdagh.

natieve waarheden. De Vey Mestdagh haalt een

Zijn curriculum vitae is te vinden op de website van

voorbeeld uit zijn jeugd aan. Op een ochtend zat

de RUG.

hij met zijn moeder aan de ontbijttafel, en haalde het ei-grapje uit, dat wil zeggen, het gekookte ei

Rechten en psychologie: een opvallende en veras-

leegeten, en vervolgens de lege schaal op de kop

sende combinatie. De Vey Mestdagh wilde zijn

zetten in het eierdopje en dan proberen de ander te

kennis op wetenschappelijk en maatschappelijk

overtuigen dat het ei nog niet op is. Zijn moeder wist

niveau zo breed mogelijk kunnen toepassen. De

dit natuurlijk wel en wimpelde het grapje af: “er zit

hierboven genoemde combinatie van studies is

natuurlijk niets in”. “Maar mama, er zit wel wat in,

daarvoor een ideale voorbereiding geweest. Inter-

er zit een gat in!”

netrecht is zijn opmerkelijke hobby. “Ik bedoel dat woord hobby niet negatief, we hebben goede en

Wikileaks en de digitale wereld

enthousiaste juristen op dat gebied nodig’’, voegt hij

“Wie Wikileaks wil bestrijden, snapt niks van

er aan toe. De Vey Mestdagh is in veel verschillende

internet.” Deze uitspraak komt uit een recente opinie van de Vey Mestdagh over Wikileaks van december 2010.1 Veel mensen waren ronduit geschokt over de informatie die was uitgelekt via

Kees de Vey Mestdagh Kees de Vey Mestdagh studeerde rechten en psychologie aan de RUG. Momenteel is hij werkzaam als hoofddocent binnen de vakgroep recht en ICT en ook brengt hij veel publicaties uit, zoals zijn recente opinie over wikileaks. Ook doet hij momenteel onderzoek naar internetgovernance. De Vey Mestdagh is gespecialiseerd in juridische kennissystemen. @

A10589_InCasu_mrt.indd 35

17-02-2011 08:36:26

36 JFV In Casu - maart 2011 -

de website van Wikileaks. De Vey Mestdagh noemt

2009!” De Vey Mestdagh noemt het sociaal proces van kennis over-

de informatie die uitlekte echter ‘oninteressant’. De

dragen ‘genieten’ en daarom spreekt de functie van docent hem zo

overheid, maar ook wijzelf, zijn te weinig bewust

aan. De prijs geeft waardering voor het werk dat hij doet. De Vey Mest-

van de digitale wereld en de fundamentele nieuwe

dagh vindt het geven van college aan honoursstudenten erg leuk. De

vragen rond vrijheid en veiligheid die deze oproept.

colleges zijn intensiever dan de reguliere colleges en er wordt veel

“Het beantwoorden van deze vragen is veel belang-

dieper op de stof in gegaan. “Dit leidt tot verrassende resultaten,

rijker dan het geroddel van diplomaten” aldus De

bijvoorbeeld in essays van studenten.” Tijdens de honourscolleges

Vey Mestdagh.

is er niet alleen kennisoverdracht van docent naar student, maar ook andersom. De Vey Mestdagh heeft een eigen lesmodule ontwikkeld

Internet Governance

die met veel enthousiasme wordt ontvangen door de studenten.

De Vey Mestdagh doet momenteel veel onderzoek op het gebied van Internet Governance. Kort weergegeven richt het onderzoek naar

Persoonlijk

Internet Governance zich op de invloed van de ontwikkeling van de

Door het antwoord op de vraag wat iemands lievelingskinderboek is,

digitale wereldgemeenschap op de rechtsmacht van staten en inter-

kun je veel te weten komen over die persoon zijn karakter. Daarom

nationale organisaties. Internet governance is één van zijn speciali-

heb ik deze vraag ook aan De Vey Mestdagh gesteld, waarop hij even

saties.

moest nadenken. “Het sprookje Koninkrijk Vrijheid Blijheid. Een sprookje waar een jongetje plots in een wereld terecht komt zonder

Creativiteit is essentieel

regels. Er gebeurden hele vreemde dingen! Mensen bouwden zomaar

De Vey Mestdagh beschrijft zichzelf als erg nieuwsgierig, creatief en

huizen op straat!” Wellicht lag de juridische studie al vroeg ingewor-

met een goede intuïtie. Alles wat hij observeert, zet hij om in modellen.

teld bij Kees de Vey Mestdagh.

“Waarnemingen verwerken, modellen maken en deze verbaliseren is een creatief proces”. Creativiteit is volgens De Vey Mestdagh buiten

De vraag naar de echte passie van De Vey Mestdagh blijkt moeilijk.

de gebaande paden treden. Het scheppen en het delen en van kennis

Hij vindt zichzelf sociaal nieuwsgierig. Nieuwsgierig naar details in

noemt hij een sociaal proces.

de wereld waar anderen wellicht niet mee bezig zijn. “Ik wil elke dag leren.” Leren en kennisoverdracht ziet hij als een sociaal proces. Dit

Expertsysteem milieuvergunningenrecht

sociale proces geeft De Vey Mestdagh een goed gevoel en het zoeken

Een combinatie van de deelgebieden van kunstmatige intelligentie en

naar alternatieve mogelijkheden voor de gebaande paden. Als dit

recht heeft mede geleid tot de ontwikkeling van het Expert Systeem

proces stopt, stopt volgens hem één van de essenties van het leven.

Milieuvergunningenrecht (hierna ESM). Dit is een juridisch kennissy-

“Het sociale proces van leren is een verbetering van jezelf en anderen.

steem op het gebied van het milieuvergunningenrecht, dat complexe

De hele wereld kun je niet begrijpen, maar je kunt als mens door

regelgeving toepast. De Vey Mestdagh ontwikkelde dit systeem. ESM

kennis wel invloed uitoefenen op de wereld direct om je heen.’’

kan aan de hand van modellen beslissingen nemen juridische situaties over het milieuvergunningrecht. Uit het onderzoek bleek dat

Advies aan alle studenten

het systeem de kwaliteit van juridische beslissingen op dit gebied in

Tenslotte raadt hij studenten aan om buiten de gebaande paden te

aanzienlijke mate kan verbeteren. ESM heeft ook de fouten die juristen

treden, extra vakken te volgen, het liefst bij een andere faculteit. ‘Out

maken, blootgelegd. Het ESM vormt onderdeel van de lesstof van een

of the box’ denken is erg belangrijk volgens De Vey Mestdagh. Ook

aantal vakken die hij doceert. De Vey Mestdagh heeft een proefschrift

werkgevers vinden deze eigenschap prettig. Het out of the box denken

geschreven over deze juridische hulpmiddelen genaamd: ‘Juridische

is ook zeer belangrijk in de nieuwe, digitale wereld. Dit komt doordat

kennissystemen. Rekentuig of Rekenmeester?’

de digitale wereld zeer turbulent is en aan verandering onderhevig. “Think out of de box!” herhaalt De Vey Mestdagh met veel enthousiasme nogmaals.

Docent van het jaar en honourscollege Over de vraag waar hij trots op is hoeft De Vey Mestdagh niet lang na te denken. “Het winnen van de Docent van het Jaar-verkiezing in

A10589_InCasu_mrt.indd 36

17-02-2011 08:36:29

ALS JE TOT DE TOP 30% RECHTENSTUDENTEN BEHOORT KRIJG JE HET BIJ ONS NOG ZWAAR. YOU MATTER

DLA PIPER TALENT CLASS TOPSTUDENT EN OP ZOEK NAAR EEN INTERNATIONALE UITDAGING? ONDERNEEM NU ACTIE! SCHRIJF JE IN OP YOUMATTER.NU 19 T/M 21 MEI 2011

AMSTERDAM

LONDEN

YOUMATTER.NU

A10589_InCasu_mrt.indd 37

17-02-2011 08:36:29

Personae Anne Vingerling

Bram Moszkowicz Eén van ’s lands beste strafrechtadvocaten. Beroemd, maar tevens berucht en controversieel. Veelal is hij in de media met cliënten als Desi Bouterse, Willem Holleeder, Robin van Persie, Cor van Hout en recentelijk, Geert Wilders. Maar ook schuift hij vaak aan als misdaaddeskundige bij het showbizzprogramma RTL Boulevard, presenteerde de talentenjacht ‘De Nieuwe Moszkowicz’ en heeft hij een relatie met nieuwslezeres Eva Jinek.1 Hij heeft liefhebbers die hem roemen om zijn perfectionisme, inzet en feitenkennis, en tegenstanders die hem bekritiseren als ijdeltuit, betweter en maffiamaatje.2 Een nadere blik op deze toppleiter. Moszkowicz junior Abraham Maarten (Bram) Moszkowicz werd geboren op 26 juni 1960 in Maastricht en is één van de vier zonen van Berthe Bessems en advocaat Max Moszkowicz, ook wel Moszkowicz senior. Max Moszkowicz is de oprichter van de familiefirma Moszkowicz Advocaten. Hij was een zeer succesvol strafpleiter met veel beroemde en beruchte mensen onder zijn clientèle. Iemand die zijn stempel heeft gedrukt op de Nederlandse strafrechtcultuur. Bram en twee van

examen, met als specialisatie Anglo-Amerikaans

Moszkowicz seniors andere zonen, Max en David,

recht. Tijdens zijn studie viel hij voornamelijk op

zijn in de voetsporen van hun vader getreden en

door zijn ijver en formele gedrag. Moszkowicz zegt

runnen de maatschap Moszkowicz.3

zelf dat hij het meest heeft geleerd van de pleidooien van zijn vader, waar hij zo vaak mogelijk naar

Bram studeerde rechten in Amsterdam. Hij wilde

ging luisteren. Bram viel tijdens zijn studie tevens

graag weg uit het ‘bekrompen Maastricht’ zoals hij

op doordat hij altijd keurig gekleed was, altijd in

het zelf noemde: “De mentaliteit van de zuiderling

jasje. Het leverde hem de bijnaam ‘het kakkertje’

is niet de mijne, beetje achterklap, beetje narrow-

op. En nog steeds staat hij bekend om zijn stijlvolle

minded.”4 In 1984 behaalde hij zijn doctoraal-

klederdracht. Hij heeft een voorliefde voor Italiaanse pakken. Zijn hemden bestelt hij bij de firma Pauw, die ze speciaal voor hem laat vervaardigen in Italië. Daar zijn ze onderhand bekend met het ‘Moszkowicz-boordje’: een klassiek tab-boord dat Bram ooit eens voor de firma heeft uitgetekend. Zo blieft hij al

“Ik verdedig

zijn hemden. Zelf verklaarde hij eens: “Hoewel ik in

mensen,

in het Chicago van het begin van de vorige eeuw,

geen daden.”

2001 leef, had ik me meer op mijn gemak gevoeld de jaren dertig. Het gangstertijdperk. De pakken, de stijl… prachtig.”5

‘Maffiamaatje’? Een opmerkelijke uitspraak voor iemand die ooit door Jort Kelder als ‘maffiamaatje’ werd bestempeld. Resoluut spande Bram daarop een kort geding

A10589_InCasu_mrt.indd 38

17-02-2011 08:36:30

controverse: “Als ik handenschuddend met Bouterse voor de camera sta, weet ik in m’n achterhoofd: dat gaat je kritiek opleveren. Maar

“Ik vraag nooit of iemand het

als ik hem in de gevangenis zou ontmoeten, zonder camera’s erbij, zou ik hem ook de hand drukken, dus what the fuck met dat handen schudden…”9

gedaan heeft. Ik hoef het ook niet te weten.”

tegen hem aan. Jort Kelder vond het ongehoord dat Moszkowicz, die afperser Willem Holleeder bijstond. Dit zou een belangenverstren-

Immoreel?

geling kunnen opleveren. Bovendien stelde Kelder dat Moszkowicz

Meer recentelijk was er veel te doen omtrent Moszkowicz’ bijstand van

vriendschappelijke betrekkingen heeft met de onderwereld. Mosz-

de politicus Geert Wilders. Peter R. de Vries reageerde erg kritisch en

kowicz werd in het kort geding in het ongelijk gesteld. De rechtbank

suggereerde dat het immoreel was Wilders bij te staan gezien Mosz-

stelde: “De term ‘maffiamaatje’ en de stelling dat mr. Moszkowicz

kowicz’ joodse achtergrond. Collega Willem Anker stelde dat Wilders

vriendschappelijke betrekkingen met de onderwereld heeft, zijn

slechts voor Moszkowicz had gekozen met het oog op publiciteit.

weliswaar beledigend en voor een advocaat uiterst schadelijk, maar

Bram zei zich erg verbaasd te hebben over alle commotie: “Wilders

vinden voldoende steun in het beschikbare feitenmateriaal.”6 Bram

is geen oorlogsmisdadiger, maar een vooraanstaand Nederlands poli-

stelde hierop hoger beroep in. De nabestaanden van Endstra dienden

ticus die wordt vervolgd en in zijn recht van vrijheid van meningsuiting

daarop een tuchtklacht in op grond van tegenstrijdige verdedingsbe-

wordt beperkt.” Over het feit dat zijn zaken vaak gepaard gaan met

langen. Ook dook er in dezelfde periode een oud rechercheonderzoek

veel publiciteit verklaarde hij: “Ik ben niet op zoek naar publiciteit,

op: privédocumenten over Endstra waren vanuit het advocatenkantoor

maar die is vaak wel inherent aan de zaken die ik doe. Je kunt Wilders

uitgelekt. Deze gebeurtenissen leidden tot dusdanige bedreigingen

niet verdedigen zonder publiciteit. Ik initieer niets.”

JFV In Casu - maart 2011 -

eerst Willem Endstra had bijgestaan, vervolgens diens vermeende

dat Moszkowicz op 16 februari 2007 door de politie uit zijn kantoor werd opgehaald en naar het hoofdkantoor van de Nationaal Coördi-

Moszkowicz laat zich erop voorstaan dat in principe iedereen bij hem

nator voor Terrorismebestrijding in Den Haag werd gebracht. Op 19

kan aankloppen. Daarover verklaart hij zelf: “Ik verdedig mensen, geen

februari 2007 maakte Bram tijdens een persconferentie bekend dat hij

daden. Als advocaat kun je niet achter misdaden staan. Ik vraag nooit

de verdediging van Willem Holleeder neerlegde. Hierover zei hij: “Wat

of iemand het gedaan heeft. Ik hoef het ook niet te weten.” Hij pleit

ik nu ga doen, beschouw ik als de zwartste dag in mijn carrière en

ervoor dat een ieder die verdacht wordt van een strafbaar feit het recht

een dieptepunt in de Nederlandse strafrechtpleging. Want een cliënt

heeft om verdedigd te worden: “Een verdachte wordt geconfronteerd

houdt niet langer de raadsman die hij wenst.” Op 24 mei 2007 verloor Bram eveneens het hoger beroep tegen Jort Kelder. Al werd het gebruik van de term ‘maffiamaatje’ wel als onrechtmatig beoordeeld. Moszkowicz beschouwde dit daarom desondanks als een gewonnen zaak.7

Ongepast amicaal? Ook omtrent de verdediging van oud legerleider Desi Bouterse ontstond veel commotie. Vader Max Moszkowicz had Bouterse als cliënt geweigerd. Dit in navolging van zijn vriend en collega Gerard Spong, die veel vrienden en kennissen had onder de slachtoffers van de Decembermoorden. Bram Moszkowicz gaf echter aan er geen problemen mee te hebben Bouterse te verdedigen en ging wel met de legerleider in zee. De amicale wijze waarop Bram dit deed leidde tot veel controverse.

“Als u mij vraagt of ik moord minder erg vind dan verraad, ben ik geneigd daar ja op te zeggen.”

De raadsman werd in Paramaribo dansend en lachend met zijn cliënt gefilmd. Het leidde ertoe dat hij werd geweigerd als lid van de sociëteit De Kring in Amsterdam.8 Moszkowicz verklaarde zelf rondom deze

A10589_InCasu_mrt.indd 39

17-02-2011 08:36:30

met de enorme macht van justitie en politie. Zo iemand is volstrekt

gehad, zo heeft hij eens gezegd. In mei 2010 was hij nog volop in de

geïsoleerd van vrienden en familie, wordt door niemand bijgestaan en

media omdat zijn huidige vriendin en nieuwslezeres Eva Jinek, uitein-

is bovendien van zijn vrijheid beroofd.”

delijk Nieuwsuur niet mocht presenteren vanwege de relatie met Bram. Een controverse die er eerst toe leidde dat Bram weigerde interviews te geven aan het nieuwsprogramma, een mening die hij later herzag.12

“Ik ben een man van

Topadvocaat, perfectionist, rokkenjager of glamourman, wat het ook zij, Bram Moszkowicz is een veelbewogen én besproken persoonlijkheid: “Ik ben een man van uitersten, van zwart-wit, grijs bestaat in

mijn leven niet.”

uitersten, van zwart-wit, JFV In Casu - maart 2011 -

grijs bestaat in mijn leven niet.”

Bram verklaart dat voor hem de enige reden om een cliënt te weigeren op het persoonlijke vlak ligt. Bijvoorbeeld omdat hij het slachtoffer kent of indien het een oorlogsmisdadiger uit de Tweede Wereldoorlog betreft: “Ik kan niet iemand verdedigen die heel veel joden de dood heeft ingejaagd. Daarvoor zit ik daarin te diep geworteld.” Zijn vader is een overlevende uit het kamp Auschwitz. Hij verloor daar zijn vader, moeder, broer en zus. Om die reden heeft Max Moszkowicz ook geweigerd om oorlogsmisdadiger Pieter Menten te verdedigen. Een standpunt dat Bram dus volledig onderschrijft. Bram staat doorgaans achter

zijn vader en heeft er nooit een geheim van gemaakt een groot fan van hem te zijn. Zijn vader was zijn leermeester. Max en zijn verleden

<www.vpro.nl/programma/zomergasten/ afleveringen/35170866>.

hebben Bram op velerlei manieren beïnvloed. Vergevingsgezind-

A. Vermaat, ‘Profiel: Bram Moszkowicz’ Trouw 2007, <www.trouw.nl/nieuws/nederland/article1459322.

heid is hem geen welbekende eigenschap en verraad ziet hij als een

ece?part=1>.

grotere zonde dan moord: “Als u mij vraagt of ik moord minder erg

<www.moszkowicz.nl>.

vind dan verraad, ben ik geneigd daar ja op te zeggen. Ik zag laatst

‘Aldus Bram Moszkowicz’ VPRO Gids 2007, nr. 30.

een winkeldief aan het werk. Ik ben gewoon doorgelopen. Ik zou het

‘Aldus Bram Moszkowicz’ VPRO Gids 2007, nr. 30.

niet over mijn hart kunnen verkrijgen om die kerel erbij te lappen.”10

S. Steneker, ‘Mediamaatjes’, Ars Aequi 2008, p. 410 – 412

Spaarzaamheid en zuinigheid zijn waarden waar Bram mee is opgegroeid zegt hij zelf. Zijn vader heeft zijn praktijk vanuit het niets opge-

<www.arsaequi.nl/maandblad>. 7

bouwd. En hij kan er nog steeds niet tegen als er brood wordt weggegooid. “Die mentaliteit, die ook de mijne is, strookt dus niet met het

Prof. Mr. Th.A. de Roos, ‘Een goede reden om terug te treden’, Strafblad 2007, p. 189–190.

poenige imago van de advocatuur.”11

A. Vermaat, ‘Profiel: Bram Moszkowicz’, Trouw 2007, <www.trouw.nl/nieuws/nederland/article1459322. ece?part=1>.

IJdeltuit?

Alhoewel? Met zijn reeds genoemde voorliefde voor Italiaanse pakken,

10 P. Smolders ‘Bram Moszkowicz’, HP/De Tijd 2010.

maar ook voor snelle Italiaanse auto’s als Maserati en Ferrari, parfums

11 ‘Aldus Bram Moszkowicz’, VPRO Gids 2007, nr. 30.

van Karl Lagerfeld en Guerlin, een vaste tafel in sterrenrestaurant ‘Le

12 A. Vermaat, ‘Profiel: Bram Moszkowicz’, Trouw 2007,

‘Aldus Bram Moszkowicz’, VPRO Gids 2007, nr. 30.

Garage’ en de vele mooie en intelligente vrouwen die hij aan zijn zijde

<www.trouw.nl/nieuws/nederland/article1459322.

heeft en heeft gehad, lijkt de uiterlijke schijn toch een andere kant

ece?part=1>.

te laten zien. Over een gebrek aan aandacht heeft hij nooit te klagen

A10589_InCasu_mrt.indd 40

17-02-2011 08:36:30

Wie legt The Pirate Bay droog? Juridisch actueel Lydian Baneke

Oprichters van de website geven gehoor aan veroordelende vonnissen. The Pirate Bay is een website die torrent bestanden beschikbaar stelt, waarmee de gebruikers van elkaars computers bestanden (muziek, films e.d.) kunnen downloaden.1 Als een gebruiker een bestand downloadt, wordt dit bestand meteen ter uploading door die gebruiker aangeboden aan andere gebruikers die het willen downloaden. Dit is volgens de rechtbank Amsterdam onrechtmatig omdat op deze manier diensten worden aangeboden die het mogelijk maken om inbreuk te maken op auteursrechten en nabu-

rige rechten. De betrokken partijen bij het online uitwisselen van JFV In Casu - maart 2011 -

bestanden zijn de Internet Service Providers (ISP’s), de beheerders van websites en de individuele internetgebruikers.

naburige rechten? En hoe komt het dat deze site nog

“Welke partijen in dit hele proces kunnen nu

steeds in de lucht is en een ieder die toegang tot het internet heeft hier gebruik van kan maken? Drie oprichters van The Pirate Bay zijn door de Zweedse strafrechter in hoger beroep al veroordeeld tot een gevangenisstraf en een geldboete van bijna vijf miljoen euro. Door de Zweedse civiele

verantwoordelijk

rechter is een verbod op het gebruik van de website

worden

echter niets aan. De website is nog steeds in gebruik

gehouden?”

auteursrechten. In verschillende procedures zijn

opgelegd. De oprichters trokken zich van dit vonnis en er worden dus nog steeds inbreuken gemaakt op ook de hosting providers die de site in de lucht hielden veroordeeld tot het staken van hun dien-

De Internet Service Providers zijn te verdelen in twee categorieën, namelijk access providers en hosting providers. Access providers geven individuele internet gebruikers toegang tot internet en hosting providers geven onderdak aan websites. Beheerders van de websites bieden de faciliteiten aan waarmee internet gebruikers met elkaar bestanden kunnen uitwisselen. Een van de meest gebruikte websites hiervoor is The Pirate Bay. Tot slot zijn er de internetgebruikers die met behulp van de website bestanden uploaden, zodat deze worden aangeboden aan gebruikers die ze willen downloaden, en de downloaders zelf. Welke partijen in dit hele proces kunnen nu verantwoordelijk worden gehouden voor het schenden van auteursrechten en

A10589_InCasu_mrt.indd 41

17-02-2011 08:36:31

dat ‘openbaarmaking’ niet alleen ziet op het enkel ter beschikking

“De oprichters van The Pirate Bay zijn door de Zweedse strafrechter in hoger beroep al veroordeeld tot een gevangenisstraf en een geldboete van bijna vijf miljoen euro”,

stellen van de faciliteiten om werken openbaar te maken. De vraag is dus of The Pirate Bay verder gaat dan het ter beschikking stellen van faciliteiten voor het plegen van inbreuken op auteursrechten, zodat haar activiteiten toch als ‘openbaarmakingshandelingen’ hebben te gelden. Om dit vast te kunnen stellen moet bewezen worden dat The Pirate Bay ‘Tracker’ faciliteiten aanbiedt; dit wil zeggen dat het uitwisselen van de bestanden moet plaatsvinden via The Pirate Bay. Dit is onvoldoende vast komen te staan. De subsidiaire grondslag trof wel doel. The Pirate Bay handelt onrechtmatig door haar gebruikers stelselmatig in staat te stellen inbreuk te maken op auteursrechten. The Pirate Bay stelt daartoe torrents ter download beschikbaar, helpt gebruikers bij het vinden ervan, moedigt haar gebruikers aan meer torrents te uploaden en houdt er toezicht op dat de bestanden bruikbaar zijn. Hierdoor worden gebruikers beter in staat gesteld om bestanden met auteursrechtelijk materiaal met elkaar te delen en worden de belangen van de auteursrechthebbenden geschaad. Zij kunnen niet meer zelf bepalen op welke wijze en onder welke voorwaarden hun werken de gebruiker bereiken.

sten voor The Pirate Bay. Dan wisselen ze weer van provider, steeds in een ander land waar vaak geen auteursrechten beschermd worden (ze hebben er nu een in Oekraïne). Er zijn wereldwijd heel veel providers,

JFV In Casu - maart 2011 -

dus dit lijkt ook geen effect te hebben. Door de stichting Bescherming Rechten Entertainment Industrie Nederland (hierna: BREIN) zijn ook in Nederland procedures gevoerd tegen The Pirate Bay. Nadat The Pirate Bay ook geen gehoor gaf aan geboden van de Rechtbank Amsterdam is BREIN ook procedures begonnen tegen de access provider Ziggo, de internetprovider aan de vraagzijde. Het doel was Ziggo een gebod op te leggen om de website van The Pirate Bay te blokkeren voor haar abonnees. In deze bijdrage zal ik ingaan op de beslissingen in verschillende procedures die zijn gevoerd met als doel het gebruik van

“The Pirate Bay handelt onrechtmatig door haar gebruikers stelselmatig in staat te stellen om inbreuk te maken op

The Pirate Bay ontoegankelijk te maken.

auteursrechten”

Onrechtmatig handelen van The Pirate Bay jegens BREIN BREIN is in deze procedure grotendeels in het gelijk gesteld. Bij verstekvonnis van 30 juli 2009 heeft voorzieningenrechter van de website The Pirate Bay ontoegankelijk te maken voor internetgebrui-

Verantwoordelijkheid van de access providers van internetgebruikers?

kers in Nederland omdat door The Pirate Bay inbreuk wordt gepleegd

The Pirate Bay heeft tot nu toe geen gevolg gegeven aan de opgelegde

op de auteursrechten van bij Stichting BREIN aangesloten organisa-

geboden. BREIN legt zich niet neer bij het feit dat de website gewoon

ties van auteursrechthebbenden.2 De voorzieningenrechter heeft in

in de lucht blijft en heeft recentelijk een procedure gevoerd tegen

de verzetprocedure die hierop volgde de beheerders geboden om

de zogenaamde access provider Ziggo. XS4ALL heeft zich gevoegd

alle op de website aangeboden torrents, waarmee bestanden met

in de procedure omdat toewijzing van de vordering van BREIN ook

auteursrechterlijk beschermde werken kunnen worden uitgewisseld,

de rechtspositie van XS4ALL nadelig zou kunnen beïnvloeden. De

te verwijderen en verwijderd te houden. Hieraan diende uitvoering te

voorzieningenrechter van de Rechtbank ’s-Gravenhage heeft in juli

worden gegeven door de op de websites thepiratebay.org, piratebay.

2010 uitspraak gedaan in deze belangwekkende zaak.5 De vordering

org, piratebay.net, piratebay.se, thepiratebay.com, thepiratebay.

van Brein zag op een stakingsbevel voor alle abonnees van Ziggo

net, thepiratebay.nu en the piratebay.se, of andere variaties daarop,

wegens het maken van inbreuk op de auteurs- en naburige rechtheb-

bedoelde torrents ontoegankelijk te maken voor internetgebruikers in

benden. BREIN baseerde haar vordering primair op artikel 26 d van

Nederland.3 In de latere bodemprocedure is The Pirate Bay op dezelfde

de Auteurswet (hierna: Aw) en artikel 15 d van de Wet op de nabu-

gronden ook geboden de website ontoegankelijk te maken voor inter-

rige rechten (hierna: Wnr). Deze artikelen maken het mogelijk dat de

netgebruikers in Nederland.4

rechter op vordering van de rechthebbende, tussenpersonen wier

rechtbank Amsterdam de beheerder van The Pirate Bay geboden de

diensten door derden worden gebruikt om inbreuk op het auteursrecht In de procedure voerde BREIN primair schending van de Auteurswet

te maken, kan bevelen die diensten te staken. Dus als een abonnee

en subsidiair onrechtmatig handelen ex artikel 6:162 BW aan. De

van Ziggo via het internet inbreuk maakt op auteursrechten, door

primaire grond werd door de rechter met de volgende overwegingen

beschermde werken te uploaden, kan de rechthebbende vorderen dat

afgewezen: bij de beoordeling of van schending van de Auteurswet

Ziggo deze diensten staakt tegenover de betreffende abonnee. Onder

sprake is moet vast komen te staan dat door de inbreukmaker een

het staken van de diensten valt dan het staken van toegang geven tot

handeling wordt verricht waardoor het beschermde werk voor het

de website van The Pirate Bay. Om deze vordering te kunnen toewijzen

publiek toegankelijk wordt gemaakt. Uit het Verdrag van de wereld-

moet wel vaststaan dat de abonnee daadwerkelijk inbreuk maakt op

organisatie voor de intellectuele eigendom inzake auteursrecht volgt

auteursrechten.

A10589_InCasu_mrt.indd 42

17-02-2011 08:36:31

bestand meteen ook vanaf hun computer geüpload ten behoeve van

“Brein zou onder omstandigheden de NAW-gegeven van de betreffende abonnee bij Ziggo kunnen opvragen”

andere gebruikers. Dus degene die iets heeft gedownload en dit op de computer laat staan, is automatisch ook (illegaal) aan het uploaden. Er zijn dus miljoenen illegale uploaders, om deze allemaal voor de rechter te slepen lijkt onbegonnen werk.

Conclusie The Pirate Bay is nog steeds in de lucht omdat haar beheerders

geen

gevolg

geven aan uitspraken van verschillende

rechtbanken

die hen geboden de diensten te staken. De hosting providers

kunnen

wel

worden geboden om hun Hierop strandde deze procedure voor BREIN. Omdat BREIN afsluiting

diensten

van The Pirate Bay voor alle abonnees vorderde, moest ook bewezen

Pirate Bay te staken, dus de website uit ‘de lucht’ halen. Het probleem

worden dat al deze abonnees inbreuk maken. En dat is niet vast

is dat er wereldwijd veel verschillende hosting providers zijn, dus

komen te staan. Volgens de rechtbank bieden de artikelen 26d Aw en

The Pirate Bay kan steeds wisselen van hosting provider. Recentelijk

15 e Wnr, in het licht van de Handhavingsrichtlijn, slechts een middel

is door de rechtbank Den Haag uitgesproken dat het vooralsnog niet

om een specifieke, concrete en individualiseerbare inbreuk te beëin-

mogelijk is de access providers (zoals Ziggo) te dwingen The Pirate Bay

digen.6 Alleen in die gevallen kan met zekerheid worden vastgesteld

te blokkeren. Ook is laatst bepaald dat het downloaden uit illegale

dat sprake is van een inbreuk. Volgens de rechtbank is in deze zaak

bron naar Nederlands recht is toegestaan. Zolang The Pirate Bay geen

dergelijke, verstrekkende, vordering op grond van de artikelen 26d Aw

gehoor geeft aan de geboden haar website ontoegankelijk te maken,

en 15 e Wnr naar voorlopig oordeel niet toewijsbaar. Daarnaast zou

lijkt de laatste juridische mogelijkheid om de schending van auteurs-

de toewijzing van de vordering ook in strijd komen met de subsidiari-

rechten een halt toe te roepen, bij het aanspreken van de uploaders

teitseis. Waar BREIN betoogde dat de juridische mogelijkheden tegen

te liggen. Krijgt iedereen die wel eens een film- of muziekbestand

The Pirate Bay helemaal zijn uitgeput, en de enige resterende moge-

heeft geüpload via The Pirate Bay nu een procedure aan zijn broek?

lijkheid de internet service providers aan te spreken was, ziet de recht-

Ik denk het niet. In de zaak tegen Ziggo betoogde BREIN nog dat het

bank niet in waarom BREIN niet de individuele abonnees van Ziggo in

onmogelijk en ook onwenselijk is om alle abonnees afzonderlijk aan

rechte aan kan spreken: “Brein, die blijkens voornoemde steekproef

te spreken. Het lijkt er dus op dat The Pirate Bay voorlopig nog gewoon

bekend is met de IP-adressen van de Ziggo abonnees, heeft er voor

in gebruik blijft.

The

JFV In Casu - maart 2011 -

tegenover

gekozen geen van deze abonnees in rechte te betrekken. Als argument daarvoor voert zij aan dat het “onmogelijk en (dus) onwenselijk [is] om de (alle) abonnees afzonderlijk aan te spreken”. Daarom, aldus Brein,

< www.wikipedia.nl >: “BitTorrent (van het Engels torrent,

spreekt zij Ziggo aan. Dit argument overtuigt niet. Ten minste valt,

dat stortvloed betekent) is een systeem om peer-to-peer

zonder toelichting, die ontbreekt, niet in te zien waarom het onmoge-

gegevens uit te wisselen, dat gebruik maakt van een centrale

lijk zou zijn een of meer abonnees in rechte aan te spreken. Brein zou

locatie (de tracker) die de downloads coördineert maar zelf

onder omstandigheden de NAW-gegevens van de betreffende abonnee

geen bestanden levert. Het downloaden gebeurt decentraal

bij Ziggo kunnen opvragen, iets waarvan Ziggo ter zitting ook heeft

en bestaat uit het uitwisselen van stukken van bestanden

aangegeven daartoe in beginsel bereid te zijn. Er staan, met andere

tussen alle gebruikers die op dat moment meedoen aan het

woorden, andere en minder verstrekkende mogelijkheden open om

up- en downloaden. Zo’n gecoördineerde groep wordt torrent

tegen de gestelde inbreuken door een gedeelte van de abonnees op

genoemd.”

te treden. Dat het niet wenselijk zou zijn individuele abonnees aan te

Rechtbank Amsterdam 30-07-2009, LJN BJ4466.

spreken, zoals Brein ook nog heeft betoogd, is een argument van een

Rechtbank Amsterdam, 22-10-2009, LJN BK1067.

andere orde en betreft een eigen afweging van Brein.” 7 Er is overigens

Rechtbank Amsterdam, 16-06-2010, LJN BN1626.

door BREIN ook een bodemprocedure ingesteld in deze zaak dus een

Rechtbank ’s-Gravenhage 19-07-2010, LJN BN1445.

eindbeslissing is dit vermoedelijk nog niet.

Europese Richtlijn betreffende de handhaving van

Wie kan BREIN nu nog meer aanspreken? In een recent arrest heeft het

Rechtbank ’s-Gravenhage 19-07-2010, LJN BN1445, r.o. 4.18.

Hof Den Haag bepaald dat downloaden uit illegale bron naar Neder-

Gerechtshof s-Gravenhage 15-11-2010, LJN BO3980. In deze

intellectuele-eigendomsrechten.

lands recht is toegestaan.8 Volgens artikel 1 Aw is, behoudens beper-

zaak werd het usenetfacilitator FTD, een provider waarmee

kingen bij de wet gesteld, de maker van een werk als enige bevoegd

internetgebruikers informatie over de vindplaats van films

om zijn werk te verveelvoudigen (reproduceren of kopiëren). Dit recht

en muziekbestanden e.d. kunnen uitwisselen, verboden

van de auteur wordt het reproductierecht genoemd. Een uitzondering

haar applicatie in bedrijf te houden waarmee inbreuken op

op het reproductierecht staat in artikel 16 c Aw. Een privé-kopie voor

auteursrechten werden teweeggebracht. Hier ging hier vooral

eigen gebruik mag wel worden gemaakt en er bestaat geen eis dat de

om de mogelijkheid die FTD aan gebruikers bood om illegaal

privé-kopie uit legale bron moet komen. Downloaden uit illegale bron

te uploaden. Het voert te ver om hier in deze bijdrage verder

mag dus. Alleen het illegaal uploaden, dus het online aanbieden van

op in het gaan.

beschermde werken, kan worden aangepakt. Wanneer gebruikers van The Pirate Bay iets downloaden wordt dit

A10589_InCasu_mrt.indd 43

17-02-2011 08:36:31

Je Je eerste eerste maand maand bij bij Financiën... Financiën...

...bedenk ...bedenk jij jij wetten wetten om om fraude fraude tegen tegen te te gaan. gaan. Het ministerie van Financiën werkt continu aan de integriteit van de Het ministerie van Financiën werkt continu aan de integriteit van de financiële markten. Dit is bijvoorbeeld noodzakelijk voor een goed financiële markten. Dit is bijvoorbeeld noodzakelijk voor een goed werkende effectenmarkt en ter voorkoming van witwaspraktijken. werkende effectenmarkt en ter voorkoming van witwaspraktijken. We zoeken juristen die het vertrouwen in de financiële markten kunnen We zoeken juristen die het vertrouwen in de financiële markten kunnen behouden. Denk hierbij aan het bestrijden van marktmisbruik. behouden. Denk hierbij aan het bestrijden van marktmisbruik. Bij Financiën tel je meteen mee. Bij Financiën tel je meteen mee.

Werken Werken bij bij het het Rijk. Rijk. Als Als je je verder verder denkt denkt www.werkenbijhetrijk.nl www.werkenbijhetrijk.nl A10589_InCasu_mrt.indd 44

Wil je ervaring op doen bij Financiën? Wil je ervaring op doen bij Financiën? Ben je op zoek naar een stage waarin je direct veel verantwoordelijkheid Ben je op zoek naar een stage waarin je direct veel verantwoordelijkheid krijgt en mee kunt denken over uitdagende projecten met maatschapkrijgt en mee kunt denken over uitdagende projecten met maatschappelijke gevolgen? Dan is stage lopen bij het ministerie van Financiën pelijke gevolgen? Dan is stage lopen bij het ministerie van Financiën iets voor jou. We zijn op zoek naar talentvolle juridische studenten die iets voor jou. We zijn op zoek naar talentvolle juridische studenten die zich willen inzetten voor een financieel gezond en welvarend Nederland. zich willen inzetten voor een financieel gezond en welvarend Nederland. Kijk voor meer informatie op www.minfin.nl of bel 070- 342 7317. Kijk voor meer informatie op www.minfin.nl of bel 070- 342 7317. Je sollicitatie mail je naar recruitment@minfin.nl. Je sollicitatie mail je naar recruitment@minfin.nl.

Ministerie van Financiën Ministerie van Financiën

17-02-2011 08:36:40

Overzicht

JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen @ Fotopagina @ Activiteitenoverzicht

JFV In Casu - maart 2011 -

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

A10589_InCasu_mrt.indd 45

17-02-2011 08:36:46

JFV Katern

Maart roert zijn staart Maart. Het voorjaar heeft een aanvang genomen en de natuur is wakker geschrokken uit haar winterslaap. De eerste bladeren kleuren groen en de temperatuur maakt het weer mogelijk om zonder handschoenen en muts het huis te verlaten. Met maart ligt de jaarwisseling alweer ver achter ons en kunnen wij de kerstboom en oliebollen alweer spoedig vervangen voor de paastak en paaseieren. De tentamenbanken hebben plaats moeten maken voor collegebanken en barkrukken en de UB is weer een hangplek voor studenten geworden zonder dat er gestudeerd wordt.

Hoe veranderlijk het weer in maart ook is, het cliché

afsluitende borrel en krijg je de kans om te dineren met

van de weerspreuk ‘maart roert zijn staart’ is een vaste

andere deelnemers van het congres.

waarde. Door het wisselvallige weer wordt het opkomende lentegevoel bij velen onderdrukt. Menig student

Inmiddels is ook het kandidaatsbestuur 2011-2012

ontvlucht Groningen daarom op zoek naar de zon en,

bekend en is het mogelijk om te solliciteren voor een

belangrijker nog, de sneeuw! Half Groningen loopt leeg

plekje in één van de commissies die de JFV rijk is. Lijkt

om op de wintersport moeder natuur op de latten te trot-

het je leuk om actief lid te worden maar wil je nog wat

seren. Ook de JFV draagt haar steentje hieraan bij. Op

extra informatie? Kom dan naar de Open Dag van de JFV

dit moment begeeft zich namelijk een groep studenten

op 23 maart 2011. De deadline voor het inleveren van het

onder de bezielende leiding van de introductiecom-

sollicitatieformulier, dat je kunt vinden op de website,

missie in het Franse Le Corbier. Alleen al bij de gedachte

is 9 april 2011. Je kunt het formulier inleveren bij het JFV

aan -met maagdelijk wit- besneeuwde toppen, terrasjes

Hok, Turftorenstraat 17 of e-mailen naar jfvbestuur@

en een brandende zon word ik groen van jaloezie.

hotmail.com.

Gelukkig kan ik mij troosten met het vooruitzicht van

Daarnaast wil ik je wijzen op de JFV Enquête. Graag zou ik

een scala aan interessante activiteiten die zeker het

je willen vragen of je deze vragenlijst wilt invullen. Het is

vermelden waard zijn. Om de maand april goed te

namelijk belangrijk voor de JFV om zich te blijven ontwik-

beginnen organiseert de galacommissie op 5 april het

kelen. Om jou meer van dienst te kunnen zijn in de

Voorjaarsfeest. Tijd om uit te rusten wordt je niet gegund

toekomst is het daarom belangrijk dat je ons laat weten

want van 6 t/m 8 april kun je mee op de Brussel/Leuven-

wat jij van de JFV en haar activiteitenaanbod vindt. Vul

reis. Wil je meer weten over deze reis? Houd dan de

daarom de enquête in en laat je stem horen. Het invullen

posterborden en www.jfvgroningen.nl in de gaten.

van deze vragenlijst kost slechts 5 minuten en onder de respondenten verloten wij vijf keer €100,-. Een mooie

Op 28 april 2011 zal in de Stadsschouwburg het

meevaller voor je portemonnee dacht ik zo!

Groninger Juristen Congres plaatsvinden. Het congres zal in het teken staan van een ondernemingsrechte-

Tot slot wil ik je veel succes wensen met de komende

lijk thema: ‘Powerplay, wie heeft de macht binnen een

tentamens. Ben je na al het studeren toe aan een biertje

onderneming?’ In deze In Casu is een congresbijlage

of een wijntje? Kom dan langs op de algemene leden-

opgenomen. Hier kun je een inhoudelijke bijdrage

borrel in Café De Keyzer op 11 april.

vinden die toegespitst is op het thema van het aankomende Groninger Juristen Congres. Onder leiding van

Namens het JFV Bestuur,

de heer Willems, die op zal treden als dagvoorzitter, zullen verschillende interessante sprekers ingaan op het

Wiecher van Lingen

thema. Na het plenair gedeelte en een lunch zullen er in

Voorzitter

de middag twee workshoprondes zijn. Uiteraard is er een

A10589_InCasu_mrt.indd 46

17-02-2011 08:36:57

Algemene ledenborrel december

Debatdag Debatdag

Sollicitatietrainingendag

JFV In Casu - maart 2011 -

Algemene ledenborrel december

Debatdag

Halfjaarlijkse Algemene Ledenvergadering

A10589_InCasu_mrt.indd 47

Sollicitatietrainingendag

17-02-2011 08:37:06

Kantoorbezoek Eerstejaarscommissie

ISP-bekendmakingsborrel

JFV In Casu - maart 2011 -

Kerstdiner

ISP-bekendmakingsborrel

Kerstdiner

Propedeuse-uitreiking

A10589_InCasu_mrt.indd 48

Propedeuse-uitreiking

17-02-2011 08:37:12

JFV Katern

Activiteitenoverzicht Boekenmarkten Als service naar de studenten toe kun je bij de JFV je boeken kopen met 10% korting. Dat scheelt je op jaarbasis nogal wat geld. Aan het begin van elk semester organiseren wij een boekenmarkt, waar je de bestelde boeken kan afhalen. Op 3 februari stond de boekenmarkt voor de eerstejaars studenten op het programma en op 4 februari konden de ouderejaars studenten hun tassen vullen.

JFV In Casu - maart 2011 -

Juridische Pubquiz Voorafgaand aan de algemene ledenborrel van 7 februari vond voor het eerst de Juridische Pubquiz plaats. In de Troonzaal van Café De Keyzer streden verschillende teams om eeuwige roem. Gedurende verschillende rondes verdeeld over twee uur, konden de studenten kun kennis etaleren op zowel juridisch gebied als daarbuiten. Na afloop van de Pubquiz konden de deelnemers zich, tezamen met vele anderen, tegoed doen aan de nodige drankjes op de drukbezochte algemene ledenborrel van februari.

Bedrijven- & Instellingendag Op 18 februari was het zover: Bijna veertig potentiële werkgevers kwamen op deze dag vanuit heel Nederland naar Groningen om op de banenmarkt van de Bedrijven- & Instellingendag in contact te treden met de Groningse rechtenstudent. De dag werd afgetrapt met een plenair gedeelte waarin drie gerenommeerde sprekers de studenten trakteerden op interessante lezingen over hun florissante carrière. Martiniplaza vormde wederom het toneel voor deze dag en net als voorgaande jaren kunnen we terugkijken op een zeer geslaagde dag!

Almanakuitreiking Nieuwsgierig naar de JFV Almanak van dit jaar? Kom dan snel een exemplaar ophalen op de JFV Studiewinkel! Op 22 februari is namelijk, tijdens een fantastisch feest in de &ZO, het thema van de almanak bekend gemaakt: ‘The Factory, Lex, Crux, Rock & Roll’. Omdat de JFV in de afgelopen vier jaar maar liefst twee keer de UK Almanak-award in de wacht heeft gesleept, lag de lat dit jaar wederom heel hoog. Maar met het prachtige drukwerk dat de almanakcommissie heeft afgeleverd en gesterkt met de wetten der scheepsrecht, hebben wij het volste vertrouwen in een derde overwinning! @

A10589_InCasu_mrt.indd 49

17-02-2011 08:37:20

Eerstejaarssymposium ‘Kies jij je eigen weg?’. Deze vraag stond op 28 februari centraal op het Eerstejaarssymposium georganiseerd door de Eerstejaarscommissie in samenwerking met de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Na het kiezen van de rechtenstudie blijft er na afloop van het eerste jaar nog genoeg te kiezen over. Daarom is het belangrijk dat eerstejaars studenten wegwijs worden gemaakt in het ruime aanbod aan studierichtingen dat door de Faculteit geboden wordt. Op het Eerstejaarssymposium konden na afloop van het plenair gedeelte tal van informatierondes gevolgd worden. Zodoende kregen de aanwezige studenten voldoende informatie om met die kennis hun eigen weg in te slaan.

Open Dag Heb jij interesse om je een jaar lang in te zetten voor één van de vele commissies die de JFV rijk is? Op 23 maart opent de JFV voor iedereen haar deuren. Wil jij inhoud combineren met een

JFV In Casu - maart 2011 -

hoop gezelligheid? Kom dan langs en laat je informeren over de JFV en haar commissies!

Voorjaarsfeest Zin in een feestje? Het duurt nog even maar houd 5 april alvast vrij in je agenda want de JFV organiseert dan het Voorjaarsfeest. Op dit festijn kun je de lente vibes van je af dansen en kun je los gaan op de opzwepende beats van de DJ. Zorg dat je erbij bent!

Vul de JFV enquête in! Voor de JFV is het belangrijk om zich te blijven ontwikkelen. Om jou meer van dienst te kunnen zijn in de toekomst, is het belangrijk dat je ons laat weten wat jij van de JFV en haar activiteitenaanbod vindt. Vul daarom de enquête in en laat je stem horen. Het invullen van deze vragenlijst kost slechts 5 minuten en onder de respondenten verloten wij vijf keer € 100,–! Ga dus snel naar www.jfvgroningen.nl en vul de enquête in.

A10589_InCasu_mrt.indd 50

17-02-2011 08:37:24

De JFV is weer op zoek naar nieuwe commissieleden! Combineer gezelligheid met inhoud! Lever v贸贸r zaterdag 9 april 2011 je interesseformulier in op het JFV Hok, Turftorenstraat 17, of stuur hem op naar jfvbestuur@hotmail.com almanakcommissie Bedrijven- en Instellingendagcommissie commissie Internationaal Studieproject commissie JFV Carri猫reBoard commissie studiefaciliteiten congrescommissie debatcommissie eerstejaarscommissie excursiecommissie galacommissie In Casu redactie introductiecommissie

Kijk voor meer informatie op onze website

www.jfvgroningen.nl A10589_InCasu_mrt.indd 51

17-02-2011 08:37:25

www.jfvcarrie

reboard.nl

JFV CarrièreBoard

Studeren, oriënteren en solliciteren Hoe graag je misschien ook student zou willen blijven, eens komt toch het moment dat het einde van je rechtenstudie nadert. De wereld ligt aan je voeten. Maar wat heeft die wereld jou eigenlijk te bieden? De arbeidsmarkt biedt een groot aantal werkgevers. Maar welke werkgever past het best bij jouw proﬁel? Wat zijn je mogelijkheden als starter binnen en buiten de advocatuur? Hoe kom je ermee in contact? Met dit soort vragen ben je bij JFV CarrièreBoard aan het juiste adres. Een kosteloze service van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen die jou informeert over je loopbaanmogelijkheden. JFV CarrièreBoard biedt jou als rechtenstudent verschillende oriëntatiemogelijkheden. Op de website www.jfvcarriereboard.nl vind je onder meer: - Proﬁelen van kantoren, bedrijven en instellingen - Stages (nationaal en internationaal) - Vacatures - Recruitmentagenda

- Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt - Informatie over solliciteren - Studeren in het buitenland - Ervaringen van studenten

Daarnaast organiseert JFV CarrièreBoard regelmatig recruitmentactiviteiten en kantoor- en bedrijfsbezoeken. Kortom, als jij na je studie zonder zorgen in het diepe wilt duiken, is JFV CarrièreBoard je ideale springplank.

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 - 9712 EK Groningen Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvcarriereboard.nl A10589_InCasu_mrt.indd 52

17-02-2011 08:37:26

Overzicht

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

JFV In Casu - maart 2011 -

@ Recruitmentagenda

A10589_InCasu_mrt.indd 53

17-02-2011 08:37:27

JFV CarrièreBoard Katern

Werken aan je handicap? De hoogste officiële handicap is 36, maar veel mensen halen dit niet. Daarom is het mogelijk om een clubhandicap bij te houden die kan oplopen tot 54. Geen idee waarover dit gaat? Dan is het een goed idee om mee te gaan golfen met PlassBossinade. Over de Golfclinic 2011 én de Legal English Course leesje hieronder meer!

Tijdens de Bedrijven- & Instellingendag van 18

heid om geheel gratis je juridische Engels op peil

februari j.l. heb je kunnen schitteren op een denk-

te brengen! In drie middagen in april en mei zul je

beeldige rode loper en jezelf kunnen presenteren bij

onder begeleiding van een professionele docent

38 werkgevers. Na een succesvolle aftrap van onder

gedurende vier uren les krijgen. Twee middagen

meer Jaap de Hoop Scheffer was het tijd aan de

zullen in Groningen plaatsvinden en de laatste

kantoren en instellingen om zichzelf te presenteren

middag zal bij Simmons & Simmons in Amsterdam

tijdens de workshops. Vervolgens was er gelegen-

verzorgd worden. Kijk voor meer informatie op

heid tot het verzamelen van gadgets en het voeren

www.jfvcarriereboard.nl.

van informele gesprekken op de banenmarkt. Dat dit niet zonder succes was voor enkelen bleek later.

Graag zie ik je terug bij een van de bovenstaande

Uit betrouwbare bronnen is vernomen dat een felici-

activiteiten en hopelijk doe je je voordeel met de

tatie op zijn plaats is omdat de première van enkele

informatie op www.jfvcarriereboard.nl. Wil je een

aanwezigen zo succesvol was dat zij in de running

gemakkelijk overzicht van alle recruitmentactivi-

zijn voor een permanente plek op het toneel van

teiten van het komende halfjaar? Haal dan op de

hun carrière. Voor hen die dit geluk niet ten deel

Studiewinkel de JFV CarrièreBoard Wegwijzer op!

is gevallen is er enkel goed nieuws. Namelijk niet alleen heb je jezelf kunnen oriënteren en presen-

Met vriendelijke groet,

teren maar dit betekend óók dat deelname aan JFV CarrièreBoard-activiteiten nog openstaat!

Georg-Pieter Andela Commissaris JFV CarrièreBoard

Op 15 april slaan PlasBossinade en JFV CarrièreBoard de handen ineen en organiseren de Golfclinic 2011. Tijdens deze golfclinic wordt je de spelregels van de golfsport uitgelegd, leer je hoe te spelen, maak je een ronde over de green én leer je op een ontspannen wijze het advocatenkantoor PlasBossinade kennen. Vanaf eind maart kun je je hiervoor inschrijven op www.jfvcarriereboard.nl (je hebt geen golfervaring nodig). Eveneens in april biedt JFV CarrièreBoard in samenwerking met Simmons & Simmons jou de mogelijk-

A10589_InCasu_mrt.indd 54

17-02-2011 08:37:27

Recruitmentagenda

A10589_InCasu_mrt.indd 55

Datum

Deadline inschrijven

Meer informatie

Maart JFV CarrièreBoard JFV CarrièreTour

17 – 18 maart 2011

zie website

www.jfvcarriereboard.nl

April Simmons & Simmons Around the World in 100 days: Middle-East

7 april 2011

zie website

www.werkenbijsimmons.nl

Van Benthem & Keulen Meesterdagen

14 – 15 april 2011

20 maart 2011

www.vbk.nl

JFV CarrièreBoard i.s.m. PlasBossinade Golfclinic 2011

15 april 2011

zie website

www.jfvcarriereboard.nl

JFV CarrièreBoard i.s.m. Simmons & Simmons Legal English Course 2011

20 en 27 april en 20 mei 2011

zie website

www.jfvcarriereboard.nl

JFV Groningen Groninger Juristen Congres

28 april 2011

zie website

www.jfvgroningen.nl

Mei Clifford Chance Select Class

10 – 13 mei 2011

31 maart 2011

www.ontdekcliffordchance.nl

Stibbe STBB2NY

10 – 16 mei 201

13 maart 2011

www.werkenbijstibbe.nl

Freshfields Bruckhaus Deringer

12 -13 mei 2011

zie website

www.werkenbijfreshfields.nl

Baker & McKenzie Baker & McKenzie Tax Course

12 – 13 mei 2011

31 maart 2011

www.eenwereldbaanbijbaker.nl

Houthoff Buruma Houthoff Buruma The Game

13 mei 2011

3 mei 2011

www.experiencehouthoff.nl

Loyens & Loeff Summer Course 2011

11 – 15 juli 2011

19 mei 2011

www.loyensloeffacademy.nl

JFV In Casu - maart 2011 -

Instantie / Activiteit

Semester 2 2010/2011

17-02-2011 08:37:27

Gevonden: Menno van Essen (m/ )

Specialist Vervoerrecht en Cultuurkameleon. We zochten iemand voor vervoerrecht. Menno was in beeld, maar had zijn zinnen op Europees recht gezet. Internationale cultuurverschillen hadden hem tijdens zijn ‘expatjeugd’ enorm geboeid. Na een Master Europees Recht en tweetalige stage wilde hij niets liever dan dit in de praktijk te brengen. Ideaal voor ons, want wat hij nog niet besefte was dat vervoerrecht zich vaak tot ver buiten de landsgrenzen uitstrekt. “Dezelfde week nog zaten we achter een gestolen megajacht aan dat ergens in Turkije moest liggen. Zo Europees had ik het bij Europees recht niet gekregen denk ik. Actie is hier dagelijkse kost. Nysingh zette me op het goede spoor; zowel rechtsgebied als kantoor bleken een schot in de roos. Bovendien hangt er een prettige, losse sfeer. Je leest vaak dat kantoren expliciet aandacht besteden aan ‘worklifebalance’. Maar dat zit hier gewoon in de natuur.” Nysingh is een bedrijf van karaktervolle specialisten. Alleen de wet is bij ons standaard. Voor de rest krijg je alle ruimte om buitengewoon te zijn. Klinkt dit goed en kennen wij elkaar nog niet? Laat je dan vinden via werkenbijnysingh.nl

Nysingh. De juiste jurist op de juiste plek.

A10589_InCasu_mrt.indd 56

17-02-2011 08:37:37

Overzicht

Congresbijlage: Inhoudelijke bijdragen @ Voorwoord @ Trip Advocaten & Notarissen

JFV In Casu - maart 2011 -

@ Van Doorne

A10589_InCasu_mrt.indd 57

17-02-2011 08:37:43

Inhoudelijke bijdrage

Voorwoord Donderdag 2 september 2010: directie, ondernemingsraad en Raad van commissarissen komen overeen om het schrappen van 2175 banen van MSD-Organon uit te stellen tot 31 december 2010. Er zullen eerst alternatieven onderzocht worden. Wellicht komt deze zaak bekend voor. Door een reorganisatie bij MSD-Organon dreigen 2175 van de 4500 werknemers hun baan bij Organon Oss te verliezen. Hier is sprake van een massaontslag, waarvoor toestemming vereist was van de ondernemingsraad. Dit is echter achterwege gebleven en de ondernemingsraad spant de zaak aan. De rechtszaak wordt opgeschort. Hoe deze zaak zal eindigen blijft voorlopig de vraag.

De afgelopen jaren zijn veel bekende en spraakma-

Het congres begint met een plenair gedeelte, dit jaar

kende ondernemingsrechtelijke zaken gewezen.

in Stadsschouwburg Groningen. Verscheidene spre-

Denk hierbij aan Stork en Hedgefondsen. De rechter

kers zullen ons introduceren in de wereld van het

stelde drie commissarissen aan om te besluiten

ondernemingsrecht onder leiding van een dagvoor-

of Stork opgesplitst moest worden. Daarnaast is

zitter. Dit jaar is dat prof. mr. J.H.M. Willems, oud-

de overname van ABN AMRO door de Britse bank

voorzitter van de Ondernemingskamer en bijzonder

Barclays en de verkoop van de Amerikaanse dochter

hoogleraar Corporate Litigation aan de Rijksuniver-

van ABN AMRO, La Salle bekend. Door middel

siteit Groningen. Na het plenair gedeelte zal er een

van een enquêteprocedure is onderzocht of het

uitgebreide lunch in Het Kasteel klaarstaan. Hier

bestuur zich schuldig heeft gemaakt aan wanbe-

vinden ook de workshoprondes plaats. In de work-

leid, wegens het niet voorleggen van het besluit aan

shoprondes zal dieper op het thema worden inge-

de algemene vergadering van aandeelhouders. De

gaan. We zullen de dag afsluiten met een borrel en

Ondernemingskamer oordeelt dat er sprake is van

een diner in Grand Café Time out.

wanbeleid, de Hoge Raad is het hier niet mee eens en vernietigt de uitspraak.

Ben je benieuwd naar de powerplay binnen ondernemingen? Wij heten je op 28 april 2011 van harte

Uit deze zaken vloeien verschillende vragen. Wat

welkom op Groninger Juristen Congres.

is rol van de Ondernemingskamer? Wat houdt het recht van enquête in? Wie heeft de doorslaggevende

Met vriendelijke groet,

stem? Moet er een orgaan van buitenaf ingeschakeld worden? Wat is de rol van de algemene aandeelhou-

Namens de congrescommissie 2010-2011,

dersvergadering? Wat is de zeggenschap van de directie? Hoe werkt het machtsspel? Wat is de rol

Anne Dekker

van de staat? Bovenstaande kan allemaal samen-

Voorzitter

gevat worden onder één vraag. ‘Powerplay: wie heeft de macht binnen een onderneming?’ Tijdens het Groninger Juristen Congres van de JFV staat deze vraag centraal.

A10589_InCasu_mrt.indd 58

17-02-2011 08:37:43

Recht op enquete! Inhoudelijke bijdrage Voorwoord Rick van der Spek, advocaat ondernemingsrecht Trip Advocaten & Notarissen

Maar wat levert het op? De enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer van het gerechtshof te Amsterdam komt vaak in het nieuws bij problemen bij beursgenoteerde vennootschappen, zoals ABN AMRO Bank en Versatel. Minder bekend zijn de zaken die de Ondernemingskamer behandelt tussen bestuurders en aandeelhouders in het MKB. De procedure die leidde tot de eindbeschikking van 15 oktober 2010 inzake CRV Beheer B.V. (OK 15-10-2010, JOR 2011,8) is een treffend voorbeeld hoe een dergelijke procedure verloopt als deze geheel wordt uitgeprocedeerd en hoe onbevredigend het eindresultaat kan zijn, zelfs

JFV In Casu - maart 2011 -

als je in essentie gelijk hebt gekregen…

Alvorens hiertoe te besluiten, wensten Grontmij en Eneco een boekenonderzoek uit te voeren. Van den Biggelaar heeft toestemming gekregen van Pleijsier en Slippens om het due diligence onderzoek te laten uitvoeren, mits dit onderzoek uiterlijk 7 maart 2008 positief zou worden afgesloten, bij gebreke waarvan Van den Biggelaar als bestuurder van CRV Beheer zou moeten aftreden. Kort voor 7 maart 2008 is aan Pleijsier en Slippens gevraagd om meer tijd voor de uitvoering van het Rick van der Spek

boekenonderzoek. Dat is geweigerd. Grontmij en Eneco zijn afgehaakt. Van den Biggelaar is conform afspraak per 8 maart 2008 afgetreden als bestuurder

De partijen bij het geschil

van CRV Beheer, waarna Pleijsier enig bestuurder is

CRV Beheer heeft een dochtervennootschap, CRV

geworden. CRV Exploitatie is op 15 april 2008 op

Exploitatie. CRV Exploitatie houdt zich bezig met

eigen aangifte failliet verklaard.

het drogen van hout ten behoeve van biobrandstof. Zij had één groot contract, en wel met het bedrijf

De eerste fase van de enquêteprocedure

E.ON. Als gevolg van een geschil tussen CRV Exploi-

Op 29 december 2008 –dus negen maanden na

tatie en E.ON is het contract ontbonden en zijn de

de hiervoor weergegeven perikelen- heeft Van

activiteiten van CRV Exploitatie vanaf begin 2008

den Biggelaar een verzoekschrift ex artikel 2:345

gestaakt. Er was sprake van een miljoenenverlies en

BW ingediend bij de Ondernemingskamer van

een sterk negatief eigen vermogen bij CRV.

het gerechtshof te Amsterdam. Van den Biggelaar verzoekt de Ondernemingskamer een onderzoek

Van den Biggelaar, Pleijsier en Slippens waren via

te gelasten naar het beleid en de gang van zaken

hun holdingvennootschappen elk 1/3 aandeelhou-

van CRV Beheer en om bij wijze van voorlopige

dervan CRV Beheer. Het bestuur over CRV Beheer

voorziening ex artikel 2:349a lid 2 BW Pleijsier

werd gevormd door de B.V.’s van Van den Biggelaar

te schorsen als bestuurder van CRV Beheer en in

en Pleijsier.

plaats daarvan een tijdelijk bestuurder van CRV Beheer te benoemen, alsmede om het stemrecht op

De verhouding tussen Van den Biggelaar enerzijds

alle aandelen van CRV Beheer te schorsen.

en Pleijsier en Slippens anderzijds was begin 2008

A10589_InCasu_mrt.indd 59

slecht geworden. Van den Biggelaar is in contact

Artikel 2: 345 BW geeft de mogelijkheid aan de

gekomen met Grontmij en Eneco, die gezamen-

Ondernemingskamer om een onderzoek naar het

lijk interesse hadden in overname van het bedrijf.

beleid en de gang van zaken bij een vennootschap

17-02-2011 08:37:44

te gelasten, indien blijkt van gegronde redenen om aan een juist beleid

De ongemotiveerde afwijzing van het verzoek geeft volgens de

te twijfelen (artikel 2:350 lid 1 BW; vermoeden van wanbeleid). Deze

Ondernemingskamer gegronde reden om aan een juist beleid te

fase in de enquêteprocedure leidt dus bij toewijzing tot het gelasten

twijfelen. Daarom wordt een onderzoek gelast.

van een onderzoek. Na het uitbrengen van het onderzoeksverslag kan de Ondernemingskamer op verzoek van de oorspronkelijke verzoeker

In r.o. 3.11 van de beschikking van 3 juli 2009 geeft de Onderne

of op verzoek van andere belanghebbenden, verklaren dat er sprake

mingskamer in vier regels aan dat voor het treffen van onmiddellijke

was van wanbeleid en één van de voorzieningen treffen, als weerge-

voorzieningen onvoldoende feiten en omstandigheden zijn aan

geven in artikel 2:356 BW (schorsing of vernietiging van besluiten,

gevoerd. “Mede lettend op de omstandigheid dat CRV Beheer thans

wijzigingen in het bestuur of de raad van commissarissen, tijdelijke

een vennootschap is waarin geen activiteiten meer worden ontplooid

afwijking van de statuten, tijdelijke overdracht van aandelen ten titel

en ook geen werknemers bij in dienst zijn, zal de Ondernemingskamer

van beheer of ontbinding van de rechtspersoon). Dat geschiedt dus in

het verzoek om onmiddellijke voorzieningen dan ook afwijzen.”

JFV In Casu - maart 2011 -

de hierna te behandelen tweede fase van de enquêteprocedure. Het is opvallend dat de Ondernemingskamer zich zo richt op de In de praktijk komt het meestal niet zo ver. Ofwel tijdens de monde-

afwijzing van het verlengingsverzoek. Er speelden ook nog allerlei

linge behandeling van het oorspronkelijke verzoekschrift ofwel in het

bijkomende

kader van het onderzoek worden zaken veelal geschikt. Zo niet in dit

een rol, maar daar verwijst de Ondernemingskamer niet naar. De

geval, zoals hierna zal blijken.

stelligheid omtrent de te korte duur van de due diligence periode

potentieel

conflicterende

aandeelhoudersbelangen

is ook kwestieus. Hoe dit ook zij, een beschikking in de eerste fase Van den Biggelaar had diverse gronden aangevoerd, op basis waarvan

van de enquêteprocedure hoeft de Ondernemingskamer alleen nog

een vermoeden van wanbeleid zou bestaan. Zo heeft zij aangegeven

maar aan te geven op grond waarvan hij vermoedt dat er sprake is van

dat CRV Beheer onder het bewind van Pleijsier bewust heeft aange-

wanbeleid; de definitieve uitspraak komt daarna.

stuurd op de beëindiging van de onderneming van CRV Exploitatie en dat zij diverse doorstartplannen van Van den Biggelaar structureel

De tweede fase van de enquêteprocedure

heeft tegengewerkt.

Op 8 april 2010 heeft Van den Biggelaar naar aanleiding van het verslag van de onderzoeker aan de Ondernemingskamer verzocht om

De Ondernemingskamer richt in de beschikking van 3 juli 2009 vrijwel

vast te stellen dat sprake is geweest van wanbeleid van CRV Beheer,

alle aandacht op de weigering om verlenging van de termijn voor het

alsmede om ex artikel 2:354 BW te beslissen dat de kosten van het

due diligence onderzoek toe te staan De Ondernemingskamer over-

onderzoek op Pleijsier kunnen worden verhaald.

weegt: Hiervoor is al aangegeven dat in het algemeen bij het vaststellen “Naar het oordeel van de Ondernemingskamer is de termijn die de

van wanbeleid tevens voorzieningen kunnen worden getroffen op

nieuwe door VMM (Van den Biggelaar - RvdS) aangedragen partici-

grond van artikel 2:355 BW. Deze zijn nu dus niet gevorderd door

panten werd gegund dusdanig kort dat – ook indien aangenomen

Van den Biggelaar. Artikel 2:354 BW geeft nog de mogelijkheid om

zou worden dat de kans niet groot was dat het due diligence onder-

een beslissing te nemen over de kosten van het onderzoek, indien

zoek een positief resultaat zou opleveren – daarin een reden ligt om

uit het verslag blijkt dat een bestuurder of commissaris of iemand

aan een juist beleid en gang van zaken te twijfelen. Ten tijde van de

anders verantwoordelijk is geweest voor een onjuist beleid bij de

aanvraag van het due diligence onderzoek was met betrekking tot de

rechtspersoon. In de rechtspraak van de Ondernemingskamer is een

onderneming van CRV Exploitatie sprake van een zorgelijke situatie.

dergelijk verzoek slechts zeer zelden toegewezen. Meestal wordt het

(…) De onderneming draaide reeds jaren met verlies en het eigen

afgewezen, omdat er ook andere ‘schuldigen’ zijn.

vermogen van de werkmaatschappij, CRV Exploitatie, was miljoenen negatief. Zeker onder die omstandigheden had het in de rede gelegen

In de beschikking van 15 oktober 2010 is weergegeven dat op

dat CRV Beheer iedere mogelijkheid, waarvan niet op voorhand zou

7 maart 2008 nog een reële kans bestond dat de beoogde transactie

kunnen worden gezegd dat zij kansloos was, had aangegrepen om

met Grontmij en Eneco met succes zou worden afgerond en dat dat

potentiële investeerders de reële gelegenheid te bieden om binnen

ook goed zou zijn geweest voor CRV Beheer. Uit het onderzoek is

een redelijke termijn een due diligence onderzoek te doen. Naar het

voorts gebleken dat Pleijsier en Slippens geen zwaarwegend belang

oordeel van de Ondernemingskamer is gelet op de feitelijke situatie

hadden om de gevraagde verlenging van de due diligence termijn te

van dat moment een termijn van twee weken niet redelijk. Hiermee kan

weigeren.

betwijfeld worden of CRV Beheer de potentiële participanten een reële kans heeft geboden.”

Anders dan in de beschikking van 3 juli 2009 gaat de Onder nemingskamer in deze beschikking – voortbouwend op het verslag van

A10589_InCasu_mrt.indd 60

17-02-2011 08:37:44

het is niet goed voor te stellen dat Pleijsier en Van den Biggelaar als

van middellijk aandeelhouder. De verkoop van de aandelen is natuurlijk

aandeelhouders een tegenovergestelde mening hadden, maar als

in de eerste plaats een kwestie van betrokkenen als aandeelhouders

bestuurders wel tot een gezamenlijk oordeel zouden komen over wat

van CRV Beheer; als Van den Biggelaar wel wilde verkopen, maar

wenselijk is. Je kunt wel een andere pet opzetten, maar dat betekent

Pleijsier en Slippens niet, dan zou de verkoop niet doorgaan. Dat

nog niet dat je als mens van vlees van bloed anders over een bepaald

laat echter onverlet dat Van den Biggelaar en Pleijsier als middellijk

onderwerp gaat denken. Maar anderzijds: de uitspraak geeft wel aan

bestuurders van CRV Beheer wel hun best zouden moeten doen om te

dat je als participant binnen een samenwerkingsverband goed bewust

bewerkstelligen dat uit oogpunt van het vennootschappelijk belang het

moet zijn van de belangen die je dient na te streven. Als je bestuurder

due diligence onderzoek, mogelijk leidend tot een reddingsoperatie,

bent van een B.V., ben je verplicht het vennootschappelijk belang te

zou worden gecontinueerd. De Ondernemingskamer overweegt met

dienen en het is dan zaak om daarvan ook te laten blijken in het kader

betrekking tot de mogelijke verkoop:

van een geschil met je medebestuurders en medeaandeelhouders. Als je laat zien dat je goed in staat bent om de pet van bestuurder te

“Het staat een aandeelhouder echter in beginsel vrij om te beslissen

dragen, heb je grotere kansen om bij de Ondernemingskamer of bij

of hij zijn aandelen vervreemdt of niet en – in geval als hier aan de

een andere rechter in het gelijk te worden gesteld.

orde – zich wel of niet beroept op een aan de vervreemding verbonden voorwaarde of de daaraan gestelde termijn wel of niet verlengt. Op

Zoals in aanvang al aangegeven, is de afloop van deze procedure

dit beginsel zijn uitzonderingen denkbaar, doch van omstandigheden

voor Van den Biggelaar hoogstwaarschijnlijk teleurstellend geweest.

die zo’n uitzondering rechtvaardigen is hier onvoldoende gebleken.

Hij heeft wel het primaire oordeel gekregen dat hij heeft gevraagd,

(…) In dat licht kan niet worden gezegd, dat Pleijsier Participaties c.s.

namelijk wanbeleid bij CRV Beheer. Maar de Ondernemingskamer

misbruik hebben gemaakt van voormelde vrijheid, ook niet door hun

heeft de schuldvraag over dat wanbeleid niet kunnen beantwoorden.

De uitspraak van 15 oktober 2010 lijkt wat academisch van aard:

den Biggelaar hadden, namelijk die van middellijk bestuurder en die

JFV In Casu - maart 2011 -

de onderzoeker – duidelijk in op de diverse posities die Pleijsier en Van

weigering toen niet te motiveren.” Als Van den Biggelaar schadevergoeding op grond van onrechtmatig Met betrekking tot het bestuurdersschap overweegt de Onderne

handelen van Pleijsier zou willen vorderen, heeft hij eigenlijk niets

mingskamer:

aan deze uitspraak van de Ondernemingskamer. Gesteld dat de Ondernemingskamer de verantwoordelijkheid voor het wanbeleid

“Het voorgaande neemt echter niet weg, dat het in de gegeven

wel expliciet bij Pleijsier en/of Slippens had gelegd, dan had Van den

omstandigheden op de weg van het bestuur, derhalve op de weg van

Biggelaar zich tot de gewone civiele rechter dienen te wenden met

Van den Biggelaar en beheersmaatschappij Pleijsier, had gelegen

als vordering de vergoeding van door het wanbeleid door Van den

om tijdig te onderzoeken of het mogelijk was te voorkomen, dat

Biggelaar geleden schade. Ook een dergelijke procedure is echter nog

voormelde voor CRV Beheer doorslaggevende kansen verloren zou

geen gelopen race. Van den Biggelaar had dan nog diverse drempels

gaan en eventueel daartoe strekkende maatregelen te nemen. Dat dat

moeten slechten. Wanbeleid is niet per definitie onrechtmatig

impliceert, dat overlegd had moeten worden met de aandeelhouders

handelen. Daarnaast is nog de vraag of dat wanbeleid onrechtmatig

en dus onder meer met VMM (Van den Biggelaar) en Pleijsier

jegens Van den Biggelaar zou zijn geweest (of alleen jegens CRV

Participaties, waarin de beide bestuursleden de onderscheiden

Beheer). Bovendien speelt dan nog het leerstuk van de afgeleide

belanghebbenden waren, doet aan het voorgaande niet af. “

schade.

Dat het overleg tussen partijen niet had plaatsgevonden, leidt tot

In de procedure bij de Ondernemingskamer plegen de voorlopige

het oordeel van de Ondernemingskamer dat sprake is geweest van

voorzieningen en eventueel de voorzieningen ex artikel 2:356 BW

wanbeleid. Het verzoek tot betaling van de kosten van het onderzoek

een belangrijke rol. Als Van den Biggelaar zich in maart 2008 tot de

door Pleijsier en Slippens wordt echter afgewezen, omdat “thans niet

Ondernemingskamer had gewend met het verzoek om Pleijsier als

uit te maken valt wie van de bestuurders voor (het voortbestaan van)

bestuurder te vervangen of een derde bestuurder te benoemen, dan

de animositeit tussen hen en de daardoor veroorzaakte impasse in het

waren zijn kansen veel groter geweest dan in december 2008. De

bestuurder verantwoordelijk is, laat staan in welke mate.”

Ondernemingskamer had kennelijk wel sympathie voor zijn zaak en dan was er een gerede kans geweest dat de Ondernemingskamer

Conclusies

feitelijk had kunnen bewerkstelligen dat de deal met Grontmij en

Het verschil tussen beide beschikkingen is opvallend waar het de

Eneco was doorgegaan.

benadering van de diverse posities van betrokkenen betreft. Op 3 juli 2009 is daaraan nauwelijks aandacht besteed, maar op 15 oktober 2010 juist wel.

A10589_InCasu_mrt.indd 61

17-02-2011 08:37:44

”En masse naar de Zuidas? Of heb jij het kaliber voor de Noordas?”

De Zuidas, magisch centrum voor afgestudeerden in de rechten. Alle kantoren van naam bij elkaar. Daar wil je bij horen. Geen wonder dat elk jaar alle Groninger rechtenstudenten kudde-gewijs naar het westen trekken. Alle? Bijna alle. Gelukkig zijn er een paar die beter weten, die slimmer zijn, die beseffen waarom ze in het Noorden zijn gaan studeren. Zij kiezen voor de Noordas, die loopt van Leeuwarden via Drachten naar Assen en Groningen. Ook daar is het werk uitdagend. Ook daar krijg je gerenommeerde bedrijven als klant. Maar het grote verschil is dat jouw talent bij ons eerder opvalt en je sneller met beslissers aan tafel zit. Ben jij zo’n talent, dan ben je dus welkom bij Trip Advocaten & Notarissen.

www.triplaw.nl A10589_InCasu_mrt.indd 62 18370039_TRIP_Adv NoordAs_210x297.indd 1

Groningen | Assen | Drachten | Leeuwarden

OVERTUIGEND 17-02-201114:37:21 08:37:49 08-02-2008

Prof. mr. F.W. Grosheide, Van Doorne Advocaten Amsterdam

A. Algemeen

bestaat aanmerkelijk minder bezwaar, hetgeen

1. Wat is persoonlijker dan een eigen creatie,

samenhangt met doel en functie van die rechten.

uitvinding of ontwerp? De daaruit blijkende kunde

Overigens bevatten de toepasselijke Nederlandse

en expertise, en de daarin geïnvesteerde arbeid en

wettelijke regelingen aanvullend recht.

tijd kunnen immers één op één worden toegerekend

aan de persoon van de auteur, uitvinder of ont

4. Wat dient te worden verstaan onder het begrip

werper? Zo vanzelfsprekend als dit op het eerste

dienstverband is blijkens de rechtspraak het

gezicht lijkt, blijkt het bij nader inzien echter niet

heetst

te liggen wanneer de juridische aspecten erbij

pleegt te worden bij het privaatrechtelijke begrip

worden betrokken. Rekening zal dan moeten

arbeidsovereenkomst waarvoor

worden gehouden met zulke omstandigheden als:

7:610 Burgerlijk Wetboek als criteria gelden het

is voor het verrichten van de intellectuele prestatie

verrichten van arbeid, het verdienen van loon

opdracht gegeven door een derde, is de prestatie

en het bestaan van een gezagsverhouding. Niet

bevochten

geschilpunt.

Aangesloten ingevolge

art.

uitgevoerd onder leiding of toezicht van een ander,

minder van toepassing echter is het dienst

of werd de prestatie verricht in het kader van een

verbandstelsel in publiekrechtelijke ondergeschikt

dienstverband?

heidsverhoudingen zoals die van ambtenaren. tot uitzendkrachten en daarmee gelijk te stellen

verrichten van intellectuele prestaties in het kader

personen. Voorts plegen de disputen zich toe te

van een dienstverband. Als uitgangspunt blijkt dan

spitsen op de kwalificatie van datgene wat behoort

te gelden dat wanneer een werknemer binnen het

tot de normale taakuitvoering van de werknemer.

verband van de werkzaamheden voor de uitvoering

A10589_InCasu_mrt.indd 63

waarvan hij is aangesteld, een intellectuele pres

5. Rechtenloos is de auteur, uitvinder of ontwerper

tatie levert die door de Auteurswet (art. 7), de

in dienstverband onder het geldende Nederlandse

Octrooiwet (art. 12) of het Benelux Verdrag inzake

stelsel niet. Zo heeft hij krachtens de toepasselijke

de Intellectuele Eigendom (3:29) beschermd kan

regelgeving recht op een passende vergoeding,

worden, de desbetreffende rechten krachtens

kan hij onder het auteursrecht aanspraak maken

de wet (in aanmerking genomen de tussen de

op de bescherming van zijn morele rechten, en

respectievelijke wetten bestaande verschillen)

komen hem verder algemeen-privaatrechtelijke

toekomen aan de werkgever. Vragen die daarbij

aanspraken toe zoals (onder omstandigheden)

opkomen zijn: wat is de rechtsgrond voor zo een

het recht op naamsvermelding, het recht om op

werkgeversaanspraak, hoe wordt bepaald of en dat

eigen naam het octrooi aan te vragen wanneer de

sprake is van een dienstverband, is de werknemer

werkgever daarvan afziet, of het opkomen tegen

onder dat wettelijke regiem geheel rechtenloos?

reputatieschade.

3. Over de rechtsgrond bestaat bij lange na geen

B. Casus

consensus. Het Nederlandse werkgeversauteurs

Door bemiddeling van Uitzendbureau ACTIEF

recht (en hetzelfde geldt voor het gelijkluidende

komt industrieel ontwerper VONDST te werken bij

Amerikaanse auteursrecht) wordt bijvoorbeeld

Ontwerpbureau TOTAAL, gespecialiseerd in het

door sommige auteurs principieel aangevochten.

ontwerpen van kantoormeubelen.

Zij stellen dat auteursrecht alleen behoort toe

Met collega VOLGER, een werknemer met een vast

te komen aan de natuurlijke persoon die de

dienstverband bij TOTAAL, pleegt VONDST tijdens

intellectuele prestatie verricht en verwerpen

de lunchpauzes te filosoferen over het opzetten

de mogelijkheid dat auteursrecht zou kunnen

van een eigen ontwerpbureau. Tijdens één van

toekomen aan een rechtspersoon. Daarvoor wordt

die lunchpauzes krijgt VONDST een idee voor

ondermeer verwezen naar het Duitse, Franse,

het ontwerpen van een nieuw type bureaustoel.

Italiaanse en Oostenrijkse stelsel waarin geen

VONDST maakt een krabbel voor dit ontwerp op

werkgeversauteursrecht

zijn placemate. Na de lunchpauze werkt VOLGER

bedoelde auteurs is het werkgeversauteursrecht

de krabbel op zijn computer uit tot een volwaardig

mogelijk zelfs in strijd met de Berner Conventie.

ontwerp. VONDST en VOLGER deponeren de cd rom

Opmerking verdient dat ook het auteursrecht van

vervolgens op beider naam bij een notaris.

de genoemde andere landen regels kent waarin

Werkgever TOTAAL krijgt wetenschap van VOLGER’s

rekening wordt gehouden met de belangen van

en VONDST’s gezamenlijke actie en maakt ver

de werkgevers. Tegen een werkgeversoctrooirecht

volgens aanspraak op het auteursrecht en het

modellenrecht op het bureaustoel-ontwerp.

bestaat.

werkgeverstekeningen-

Volgens

modellenrecht

JFV In Casu - maart 2011 -

2. In het vervolg wordt de aandacht bepaald bij het

Verdedigd wordt dat hetzelfde geldt met betrekking

7:21

Inhoudelijke bijdrage

Intellectueel eigendomsrecht in dienstverband

17-02-2011 08:37:53

De wet van Van Doorne:

Chronisch overwerken is een teken van zwakte

Bij Van Doorne brandt er ’s nachts ook nog wel eens licht. Natuurlijk. Als de situatie erom vraagt, zetten we graag een tandje bij. Maar even graag houden we de zaak in balans. Als we klaar zijn, zijn we klaar. Kom je bij ons werken, dan verwachten we dat ook jij je eigen grenzen stelt. Dat je niet blijft hangen voor de bühne. Onze praktijk leert dat scherpte blijkt uit resultaat. Kijk op www.werkenbijvandoorne.nl hoe je je talent op scherp kunt zetten. Maak kennis met je nieuwe collega’s, neem een kijkje op je nieuwe werkplek en kies de toekomst die je wilt. Heb je vragen of wil je solliciteren, neem dan contact op met onze recruiter Wendy Arends-Verhoeff, 020 6789 342, humanresources@van-doorne.com

Van Doorne houdt je scherp

Van Doorne N.V. Afdeling Human Resources Postbus 75265 1070 AG Amsterdam

A10589_InCasu_mrt.indd 64

17-02-2011 08:37:54

Overzicht

Kantoorspecials @ Clifford Chance

JFV In Casu - maart 2011 -

@ Dirkzwager advocaten & notarissen

A10589_InCasu_mrt.indd 65

17-02-2011 08:37:55

Kantoorspecial

Clifford Chance Suzanne Oosterhoff en Pieter-Paul van Rhijn

Saskia van den Honert is werkzaam als advocaat-stagiair binnen de praktijkgroep ‘Employment & Pensions’ van Clifford Chance. Via een telefonisch interview heeft zij een korte impressie gegeven van het werken bij Clifford Chance te Amsterdam.

Zou je in het kort iets kunnen vertellen over jezelf, hoe ben je bij Clifford terecht gekomen? “Na mijn bachelor Rechtsgeleerdheid ben ik in 2007 afgestudeerd in

“De Academy is een

Civiel Recht aan de Universiteit Leiden. Tijdens mijn Master is mijn interesse voor Arbeidsrecht gewekt. Hierdoor heb ik mijn scriptie geschreven over een arbeidsrechtelijk onderwerp, namelijk ‘het

waardevolle aanvulling op

concurrentiebeding’. Ik heb mijn scriptie geschreven bij een groot kantoor in Amsterdam, waardoor ik direct een indruk heb gekregen van werken in de advocatuur.”

je netwerk.”

liever direct op de afdeling van haar voorkeur was begonnen antwoordt zij: “Op dat moment was ik liever direct begonnen op de arbeidsrecht sectie, omdat drie jaar aansluitend op dezelfde sectie een duidelijk beeld geeft van het werk en de praktijk. Achteraf denk ik dat het goed is om je breder te oriënteren. De praktijk sluit niet altijd aan op het beeld dat je hebt van het werk na je studie. Een brede oriëntatie kan je daarom goed op weg helpen voor de juiste keuze. Daarnaast leer je waar de verschillende praktijkgroepen zich mee bezig houden, zodat je in het vervolg beter kunt samenwerken.”

Saskia heeft zich vervolgens op verschillende manieren georiënteerd

Waaruit bestaat het werk als arbeidsrechtadvocaat bij Clifford Chance?

binnen de advocatuur. Zo heeft zij na haar scriptie een stage gelopen bij

“De arbeidsrechtpraktijk bij Clifford Chance is voor een groot gedeelte

een advocatenkantoor op Curaçao en een korte kijk in de

gericht op de transactiepraktijk. Hierdoor ontstaat grote

keuken genomen bij een groot internationaal kantoor.

betrokkenheid met de andere praktijkgroepen. Door de

Uiteindelijk heeft zij gekozen voor Clifford Chance.

samenwerking binnen verschillende praktijkgroepen leer je je collega’s binnen korte termijn goed kennen. Zo

Saskia koos uiteindelijk voor Clifford Chance, hoe zagen de eerste jaren er hier uit?

kan het heel goed zijn dat je voor een bepaald vraagstuk

Als advocaat-stagiair bij Clifford Chance wissel je tijdens

hoogte moet zijn. Bij fusies en overnames komen vrijwel

je stage van praktijkgroep. De interesse van Saskia

altijd arbeidsrechtelijke vraagstukken op. Zo moeten er

ging in eerste instantie uit naar Arbeidsrecht, maar zij

duidelijke afspraken worden gemaakt ten aanzien van

begon haar carrière op de praktijkgroep ‘Corporate’. Na

werknemers die overgaan naar een nieuwe werkgever

zowel met de afdeling Corporate moet samenwerken, maar daarnaast ook van de fiscale regelgeving op de

anderhalf jaar is Saskia gewisseld naar de praktijkgroep ‘Employment & Pensions’. Op de vraag of Saskia niet

A10589_InCasu_mrt.indd 66

en is betrokkenheid van de ondernemingsraad ook Saskia van den Honert

vaak een vereiste. Naast de samenwerking met

17-02-2011 08:37:55

Wil jij ook bij de top van de internationale advocatuur horen? W meest toonaangevende advocatenkantoren ter wereld. Je vindt tijd klaarstomen tot een advocaat van wereldniveau.

Ook vanuit deze toplocatie werken in de internationale advocat Solliciteer nu op wordadvocaatstagiair.nl en begin je eerste wer

voornamelijk de ondernemingspraktijk, bestaan de werkzaamheden ook uit advisering op puur arbeidsrechtelijk gebied. Zo adviseren wij ook regelmatig in ontslagzaken, stellen wij beëindigingsovereenkomsten op en analyseren wij arbeidsovereenkomsten. De verhouding tussen enerzijds de ondersteuning van de ondernemingspraktijk en anderzijds de zelfstandige arbeidsrechtpraktijk is ongeveer gelijk.”

Wat is het verschil tussen ‘The Academy’ en de ‘Law Firm School’? “The Academy is het eigen internationale opleidingsinstituut van Clifford Chance wereldwijd. The Academy is opgericht in 2000 en samenwerkingsverband is tussen een aantal grotere kantoren. Het is lastig de verschillen precies aan te geven, omdat ik zelf niet deelneem aan de opleiding van de Law Firm School. Het opleidingsprogramma van The Academy biedt je een inhoudelijke verdieping op de praktijk van

bijvoorbeeld in Parijs, Madrid of Frankfurt. Op deze manier leer je veel

Clifford Chance. Zo ga je met de advocaten uit Amsterdam een aantal

verschillende mensen kennen binnen Clifford Chance, waarmee je later

weken op ‘Hoogtestage’, waar je in korte tijd les krijgt van hoogleraren

in een internationale transactie samenwerkt. Zo bouw je in korte tijd

en partners binnen de voor Clifford Chance relevante rechtsgebieden.

een internationaal netwerk op en leer je de hoofdlijnen van andere

Daarnaast richt het opleidingsprogramma van The Academy zich ook op

rechtsstelsels enigszins kennen.”

JFV In Casu - maart 2011 -

bestond reeds voor de totstandkoming van de Law Firm School, wat een

vaardigheidstrainingen die van belang zijn binnen de advocatuur, zoals ‘Legal English’ zeer aangemoedigd nu ongeveer negentig procent van

Hoe blijft een advocaat van Clifford Chance op de hoogte van juridische actualiteiten?

de werkzaamheden binnen Clifford Chance in het Engels plaatsvindt.

“Er worden binnen Clifford Chance algemene en praktijkgerelateerde

Een zeer leuk punt is dat deze cursussen op verschillende locaties

cursussen aangeboden, maar bijvoorbeeld ook cursussen specifiek

in Europa plaatsvinden samen met collega’s uit andere kantoren,

gericht op de beginnende medewerkers. Deze interne scholing via

onderhandelings- en presentatievaardigheden. Ook wordt de cursus

The Academy is voor iedereen toegankelijk. Zo blijft iedereen goed op de hoogte. Daarnaast organiseren de verschillende praktijkgroepen wekelijks een praktijklunch, waarbij actuele zaken met elkaar worden

“Vaak merk je dat zowel medewerkers als cliënten

besproken. ”

Bestaat er een duidelijk verschil tussen een ‘Zuidaskantoor’ en Clifford Chance? “Het is natuurlijk erg leuk dat ons kantoor midden in het centrum van Amsterdam staat. Vaak merk je dat zowel medewerkers als cliënten het

het leuk vinden dat zij zo

leuk vinden dat zij zo in de stad zijn voor een snelle boodschap, lunch of borrel. Qua werk zal er waarschijnlijk niet een heel groot verschil bestaan tussen de grote internationale kantoren op de Zuidas of een

in de stad zijn voor een snelle boodschap, lunch of

kantoor als Clifford Chance in het centrum van Amsterdam.”

Is er binnenkort nog een Masterclass? “Clifford Chance verzorgt binnenkort een vierdaagse Masterclass: de Select Class. Deze zal plaatsvinden van 10 t/m 13 mei. De Select Class geeft studenten de mogelijkheid om in vier dagen kennis te maken met de mensen, de praktijk en het internationale karakter van Clifford

borrel.”

Chance. Zo bezoek je bijvoorbeeld onze kantoren in Amsterdam en Londen. Inschrijving is mogelijk t/m 31 maart. Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met een van onze recruiters via recruitment.amsterdam@cliffordchance.com.” @

A10589_InCasu_mrt.indd 67

17-02-2011 08:38:00

“dirkzwager weet dat “dirkzwager weet dat kleine lettertjes voor kleine lettertjes voor mij grote gevolgen mij grotehebben.” gevolgen kunnen kunnen hebben.” jij ook? jij ook? Dirkzwager werkt op hoog juridisch niveau voor grote en middelgrote bedrijven, overheden, instellingen en particulieren, met een fijngevoelige antenne voor de persoonlijke aspecten van een zaak; voor de mens achter de cliënt. Jouw professionaliteit, ambitie, sociale intelligentie én gevoel Dirkzwager werkt op hoog juridisch niveau voor grote en middelgrote bedrijven, overheden, instellingen en particulieren, met een fijngevoelige voor kwaliteit vinden bij ons dan ook een vruchtbare voedingsbodem. Wij zoeken: antenne voor de persoonlijke aspecten van een zaak; voor de mens achter de cliënt. Jouw professionaliteit, ambitie, sociale intelligentie én gevoel voor kwaliteit vinden bij ons dan ook een vruchtbare voedingsbodem. Wij zoeken:

advocaten en kandidaat-notarissen advocaten en kandidaat-notarissen Bij ons kantoor werk je in compacte teams van specialisten. In deze plezierige werkomgeving komen je ambities volledig tot hun recht, maar bestaat ook alle ruimte voor persoonlijke contacten met je collega's. Bij ons kantoor werk je in compacte teams van specialisten. In deze plezierige werkomgeving komen je ambities volledig tot hun recht, maar bestaat ook allevacatures ruimte voor contacten je collega's. Voor informatie over ons kantoor of actuele en/ofpersoonlijke studentstages: kijk opmet www.dirkzwager.nl.

Voor informatie over ons kantoor of actuele vacatures en/of studentstages: kijk op www.dirkzwager.nl. Dirkzwager is een veelzijdig, landelijk top-20 kantoor met een klinkende reputatie, een uitstekende opleiding, mooie cliënten en uitdagende (ook internationale) projecten. Ons kantoor heeft vestigingen in Arnhem en Nijmegen en telt ruim 250 medewerkers Dirkzwager is een veelzijdig, landelijk top-20 kantoor met een klinkende reputatie, een uitstekende opleiding, mooie cliënten en die zich thuis voelen in een professionele, nuchtere en collegiale werkomgeving. uitdagende (ook internationale) projecten. Ons kantoor heeft vestigingen in Arnhem en Nijmegen en telt ruim 250 medewerkers die zich thuis voelen in een professionele, nuchtere en collegiale werkomgeving.

www.dirkzwager.nl www.dirkzwager.nl A10589_InCasu_mrt.indd 68

Dirkzwager Dirkzwager advocaten & notarissen advocaten & notarissen

17-02-2011 08:38:12

Kantoorspecial

Van een knisperend grindpad naar Social Media Arend Vosmaer en Tanja Schasfoort Arnhem, 13 januari 2011, een afspraak met Joost Becker om 14.00 uur.

Achtentwintig stoelen... Geïmponeerd door de strakke inrichting van Dirkzwager advocaten & notarissen vielen we gelijk stil. De ontvangsthal bestaat uit achtentwintig stoelen, een kunstwerk, vier grote, ingelijste foto’s van dansvoorstellingen en één Douwe Egberts koffiemachine. Slechts het tevreden geluid van een werkend kopieerapparaat op de achtergrond verraadt het feit dat 69

hier hard gewerkt wordt. De deels geblindeerde ruiten zorgen voor een sfeer van mystiek,

JFV In Casu - maart 2011 -

maar tegelijkertijd een sfeer van geborgenheid en vertrouwen, want je weet, wat binnen deze muren gezegd wordt, blijft binnen deze muren. Het werd ons in de ontvangsthal al meteen duidelijk: vertrouwen, respect en integriteit zijn hier kernwoorden.

Joost Becker... We werden vriendelijk welkom geheten door Joost Becker. Netjes in pak en in voor een goed gesprek. We werden meegenomen, stapten achter hem aan de lift in en bevonden ons binnen no-time in een vergaderruimte met uitzicht op zowel het centrum van Arnhem als de locatie voor de nieuw geplande uitbouw van Dirkzwager. De koffie werd ingeschonken en ons gesprek kon beginnen... Joost Becker is al meer dan vijf jaar werkzaam als advocaat gespecia liseerd in intellectuele eigendom (hierna: IE) en IT voor Dirkzwager in Arnhem. Na zijn studie Rechtsgeleerdheid in Groningen vond hij het niet makkelijk deze geweldige studentenstad te verlaten. Na een succesvolle stage bij Bird & Bird in Den Haag, zocht hij een werkplek dichter bij het Groningse leven. Na een tip van een studiegenoot

Joost Becker

reageerde Joost op een vacature van Dirkzwager. Het was een schot in de roos: Joost vond hier precies wat hij zocht en Dirkzwager vond in Joost de perfecte IE-advocaat. Na ruim drie jaar advocaat-stagiair te

mensenkennis. Bij elke zaak is, naast het juridische aspect en de

zijn geweest, is Joost inmiddels zijn eigen clientèle aan het opbouwen.

juridische uitwerking, ook het inzicht in de gevolgen van de door te

Deze bestaat vooral uit bedrijven en een enkele natuurlijke persoon,

voeren beslissingen cruciaal. Hiervoor is onder andere inzicht in het

zoals zangeressen en ontwerpers. Ook heeft hij inmiddels in zijn

bedrijf en in de mensen die hier deel van uitmaken van onmiskenbaar

kantoor een ware collectie van modellen en maquettes waarover

belang. Als advocaat ben je niet alleen jurist, maar ook adviseur. Met

geprocedeerd is.

zomaar een advies uit een handboek overschrijven kom je er niet, laat staan met een enkele blik in de wetboeken. Hier komt creativiteit en

Sprong in het diepe...

inzicht in de praktijk om de hoek kijken. Natuurlijk staat het belang

Maar hoe is het nou om vanuit je studentenleven opeens de stap te

van de cliënt op nummer één, maar hoe dienen we – ook op de lange

maken naar de burgerij? Het grootste verschil tussen wat Joost van

termijn – deze belangen het best? Dit zijn typisch situaties waar je

het werk als advocaat had verwacht en de realiteit is het belang van

als advocaat in de praktijk mee te maken krijgt. Wie durft nu nog te

A10589_InCasu_mrt.indd 69

17-02-2011 08:38:24

zeggen dat het bij rechten puur om het uit je hoofd leren van regeltjes gaat? En wat komt er verder nog bij kijken? Dynamiek en planning zijn twee andere kernwoorden in Joosts dagelijkse praktijk. Geen dag is hetzelfde, geen zaak is hetzelfde, geen klant is hetzelfde. En daar

JFV In Casu - maart 2011 -

zijn ze zich bij Dirkzwager als geen ander van bewust. Wanneer we Joost vragen hoe zijn dagen eruit zien, moet hij ons een eenduidig antwoord schuldig blijven. Als advocaat moet je je tijd echter nauw keurig bijhouden; je moet tijdschrijven. Per zes minuten wordt één bepaald tarief gerekend. Dit maakt het makkelijker om bij te houden hoeveel tijd in een cliënt gestopt wordt en kan ook helpen bij een goede planning en inzicht in je activiteiten. Na even denken somt Joost op wat hij zoal die ochtend heeft gedaan. Mailen met een klant over een mogelijke inbreuk op zijn rechten doordat een concurrent met een product komt dat wel erg op het zijne lijkt, het lezen van de conclusie van antwoord van de wederpartij, werken aan conceptpleitaantekeningen voor een kort geding en het voorbereiden en bijwonen van de jurisprudentielunch. Dit is enkel een greep uit de drukke ochtend die Joost al achter de rug heeft, voordat hij met ons meer dan tien tijdseenheden doorbracht. We kunnen zeggen dat het een waardevol gesprek is!

Dirkzwager en Social Media... Een persoonlijke aanpak en het belang van de klant dat altijd voorop staat, zijn slechts woorden die vele kantoren bezigen. Maar in hoeverre is hier in de praktijk ook echt sprake van? Bij Dirkzwager kunnen we hier zeker van zijn. Zo bereikten ze onlangs de media met een artikel

boventoon voeren. In totaal werken er bij Dirkzwager ruim 110

over het gebruik van Social Media en de lancering van de Dirkzwager

advocaten en (kandidaat-)notarissen en ca. 130 ondersteunende

Kennis App. Het gebruik van nieuwe Media in de advocatuur is nog

personeelsleden. Alle specialismen zitten hier onder één dak.

relatief onbekend, maar bij Dirkzwager worden verschillende nieuwe

Cliënten zijn voornamelijk ondernemingen, zorginstellingen, (semi)-

media ingezet om kennis en juridische kwaliteit met hun doelgroep

overheidsinstellingen(schade-)verzekeraars en particulieren. Wil

te delen. Volgens Joost is hier het voordeel van dat je op deze manier

jij dit ook meemaken? Dirkzwager is altijd op zoek naar juridisch

niet hoeft te wachten tot de klant bij je kantoor aanklopt, maar dat

talent met een nuchtere kijk op zaken. Als je interesse hebt in een

je zo actief laat zien dat je specialist bent op je vakgebied. Oftewel:

studentstage, zorg dan wel dat je op tijd bent want stageplaatsen zijn

niet pas opveren bij het knisperen van het grindpad omdat de klant

vaak al ver van tevoren ingepland.

eindelijk de weg naar jouw kantoor heeft gevonden, maar jezelf in

A10589_InCasu_mrt.indd 70

de picture zetten en op die manier mensen de weg naar jou te laten

Voor meer informatie kun je kijken op www.dirkzwager.nl of neem

vinden.

contact op met Petra Kiphardt:

Werken bij...

Dirkzwager advocaten & notarissen

Dirkzwager: Nijmegen of Arnhem. Studentstage of aan de slag

t.a.v. mevrouw P.F. Kiphardt (Petra), manager P&O

als advocaat-stagiair. Bij Dirkzwager spreekt iedereen elkaar met

Postbus 3045, 6802 DA Arnhem

‘je’ en ‘jij’ aan, er heerst een informele sfeer en de gemiddelde

Telefoon: (026) 353 83 33

leeftijd is relatief laag. Dit komt omdat twintigers en dertigers de

e-mail:sollicitatie@dirkzwager.nl @

17-02-2011 08:38:25

Overzicht

Kantoorbezoekverslagen @ Clifford Chance

JFV In Casu - maart 2011 -

@ Boekel De NerĂŠe

A10589_InCasu_mrt.indd 71

17-02-2011 08:38:25

Kantoorbezoekverslag

Clifford Chance Florien van Baarle, Tom van den Bosch, Emilie Rijken

Met de bijna voltallige ISP-groep verzamelden wij op 10 december 2010 in de vroege morgen op station Groningen om richting Clifford Chance te vertrekken. In de trein werden over het geslaagde EBF/JFV Kerstgala de avond ervoor de nodige verhalen verteld over de gezellige avond. Tijdens de reis werd al druk gespeculeerd over het waanzinnig mooie pand waarin Clifford Chance zou zijn gevestigd. Bij aankomst in Amsterdam bleek dat niets minder waar was. Op een steenworp afstand van het Amsterdam Centraal staat het mooie, statige pand van Clifford Chance.

Aangezien we iets verlaat waren, werden we bij binnenkomst meteen meegenomen naar een prachtige vergaderzaal, waar we een kort introductiepraatje kregen over het kantoor. Clifford Chance is met meer dan 3300 advocaten en vestigingen in 20 landen een van de grootste en meest toonaangevende advocatenkantoren ter wereld. In de vestiging in Amsterdam werken ruim 140 advocaten. Het merendeel van de juristen is Nederlands advocaat en specialist. De overige advocaten zijn gespecialiseerde advocaten uit verschillende landen. In Amsterdam beschikt Clifford Chance over de secties Finance & Capital Markets, Corporate, Employment & Pensions, Tax, Litigation & Dispute Resolution en het Notariaat. Voor de lunch verzorgde de heer Richard Nowak een informatief college. Hij is senior manager, wat inhoudt dat zijn werk voornamelijk bestaat uit het adviseren van advocaten. Het college ging over Flex B.V.’s en over het proces van de totstandkoming van wetgeving. Na dit

verteld welke mogelijkheden Clifford Chance biedt aan studenten en

college volgde er een heerlijke lunch in het Atrium, de “binnenplaats”

starters. Een van de recruiters, Jet de Haas van Dorsser vertelde dat het

van het kantoorpand. Tijdens de lunch bood het kantoor de studenten

kantoor sinds tien jaar de ‘Clifford Chance Academy’ heeft. Dit is hun

ruimte tot het stellen van vragen aan advocaten, advocaat-stagiairs

eigen internationale opleidingsinstituut wat bestaat uit een uitgebreid

en recruiters.

trainingsprogramma met een internationaal karakter.

’s Middags was er een interactief programma voor ons in elkaar

Nadat alle resterende vragen waren beantwoord kregen we een

gezet. We werden in groepen verdeeld en moesten aan de hand van

rondleiding over de eerste verdieping. Op deze verdieping zit de

een casus onderhandelen met een van de andere partijen. De casus

praktijkgroep Litigation & Dispute Resolution en hier was direct iets

ging over een bedrijf dat zijn dochterbedrijf wilde verkopen waarbij 3

speciaals te zien. Op de deurposten zagen wij beeldhouwwerken van

groepen de functie van koper moesten vervullen en 3 de functie van

gieren, welke de jacht (op winst) van de litigation afdeling moeten

verkoper. Na het voorbereiden konden de onderhandelingen van start

uitbeelden. Ook lagen op de gang veel verschillende knuffels voor

gaan. Ondanks de nodige schikkingen van beide partijen kan al met

de deuren van de advocaten waaronder paarden, schapen, slakken,

al gezegd worden dat alle groepen een schappelijke overeenkomst

pinguïns, tijgers en een teckel. Eerder die dag was ons verteld dat

hebben gesloten.

dit alleen gebruikelijk is op die afdeling en dat iedere knuffel een bepaalde betekenis heeft. De rondleiding eindigde in de welbekende

Hierna volgde het ‘hemd van het lijf’ uurtje, waarbij wij op informele

bar van Clifford Chance. Een gezellige, sfeervolle bar waar ieder zijn

wijze alle ins and outs van Clifford Chance te weten konden komen

eigen drankjes kon inschenken of tappen. In deze bar, die vrijwel

door vragen te stellen aan advocaat-stagiairs, advocaten en een

geheel gevuld was met onze groep, hebben wij de succesvolle dag

belastingadviseur. Nadat iedereen op informele manier al zijn of

afgesloten onder het genot van een drankje, hapje en een gezellig

haar brandende vragen had gesteld gingen we wederom naar de

gesprek. @

vergaderruimte waar de dag was begonnen. In het kort werd ons

A10589_InCasu_mrt.indd 72

17-02-2011 08:38:27

New YorK - São PAuLo - wASHiNgtoN D.C. - AmsterdAm - BArCeLoNA - BruSSeL - BoeKAreSt - DüSSeLDorf - frANKfurt - Kiev - LoNDeN - LuxeMBurg - MADriD New YorK - São PAuLo - wASHiNgtoN D.C. - AmsterdAm - BArCeLoNA - BruSSeL - BoeKAreSt - DüSSeLDorf - frANKfurt - Kiev - LoNDeN - LuxeMBurg - MADriD

MiLAAN MüNCHeN- -PArijS PArijS- -PrAAg PrAAg - roMe - wArSCHAu - ABu DHABi - DuBAi - riYAD - BANgKoK - PeKiNg HoNg-KoNg - SjANgHAi - SiNgAPore MiLAAN -- MoSKou MoSKou -- MüNCHeN - roMe - wArSCHAu - ABu DHABi - DuBAi - riYAD - BANgKoK - PeKiNg - DeLHi- -DeLHi HoNg- KoNg SjANgHAi - SiNgAPore - toKio - toKio New YorK - São PAuLo - wASHiNgtoN D.C. - AmsterdAm - BArCeLoNA - BruSSeL - BoeKAreSt - DüSSeLDorf - frANKfurt - Kiev - LoNDeN - LuxeMBurg - MADriD MiLAAN - MoSKou - MüNCHeN - PArijS - PrAAg - roMe - wArSCHAu - ABu DHABi - DuBAi - riYAD - BANgKoK - PeKiNg - DeLHi - HoNg KoNg - SjANgHAi - SiNgAPore - toKio

Select Class van de zaak? Select Class van de zaak? Class vanpast de zaak? Benieuwd of een Select carrière in de internationale advocatuur binnen jouw toekomstperspectief? Schrijf je dan in voor de Select Class van Clifford Chance en maak kennis met een van de meest toonaangevende advocatenkantoren wereld. Met een internationale selecte groep derdejaars en vierdejaars rechtenstudenten brengen we een bezoek Benieuwd of eentercarrière in de advocatuur past binnen jouw toekomstperspectief? Benieuwd of een carrière in Londen de advocatuur past binnen jouw toekomstperspectief? aan onze kantoren in de Amsterdam en en laten we jeenzien hoekennis het is met om te werken de top van de internationale Schrijf je dan in voor Select Class van internationale Clifford Chance maak een van deaan meest toonaangevende Schrijf je dan in voorterdewereld. SelectMet Class Clifford Chance en maak kennis met een van de meest toonaangevende advocatuur. advocatenkantoren eenvan selecte groep derdejaars en vierdejaars rechtenstudenten brengen we een bezoek aan onze kantoren inter Amsterdam en Londen en laten we derdejaars je zien hoe het is om te werken aan de top vanbrengen de internationale advocatenkantoren wereld. Met een selecte groep en vierdejaars rechtenstudenten we een bezoek Hebonze jij hetkantoren in je? Kijkindan op ontdekcliffordchance.nl en schrijf je in vóór 31 maart 2011. advocatuur. aan Amsterdam en Londen en laten we je zien hoe het is om te werken aan de top van de internationale

advocatuur.

Heb jij het in je? Kijk dan op ontdekcliffordchance.nl en schrijf je in vóór 31 maart 2011.

Heb jij het in je? Kijk dan op ontdekcliffordchance.nl en schrijf je in vóór 31 maart 2011. ontdekcliffordchance.nl ontdekcliffordchance.nl

ontdekcliffordchance.nl A10589_InCasu_mrt.indd 73

17-02-2011 08:38:27

Kantoorbezoekverslag

Boekel De Nerée Lynn Bekker, Marloes Buld en Ineke Attema

In de vergaderruimte op de hoogste verdieping van het indrukwekkende Viñoly-gebouw worden wij op 3 december door recruiters Marjorie Claushuis en Charlotte de Mos ontvangen. Boekel De Nerée is een Amsterdams kantoor van origine en telt 300 medewerkers, van wie 160 juristen. De juristen van Boekel bestrijken alle commerciële rechtsgebieden. Daarbij ligt het accent op vastgoed, ondernemingsrecht en arbeidsrecht. De cultuur die bij Boekel heerst is ‘open minded’ en ‘to the point’.

Bij Boekel De Nerée wordt de gebruikelijke voltijd student-stage aangeboden van in de regel twee maanden. Je persoonlijke bege leider heeft dagelijks contact met je en van tijd tot tijd bespreek je met de stagecoördinator de voortgang van je stage. Je inspanningen worden beloond met een vergoeding. Als advocaat-stagiaire bij Boekel De Nerée volg je de juridische beroepsopleiding via de Law Firm School (LFS). LFS is in het leven geroepen door de veertien grote kantoren en kan worden beschouwd als een aanvulling en verdieping op de beroepsopleiding van de Orde van Advocaten. Het kantoor biedt ook eigen opleidingen aan, zoals het ‘Boekelgerecht’ en Legal English. Elke twee maanden organiseert het kantoor het ‘Boekelgerecht’ om het belang van het pleiten te onderstrepen. Na de kantoorpresentatie is het tijd voor de lunch en staat er een breed scala aan verschillende belegde broodjes voor ons klaar. Tussen de versnaperingen door is er gelegenheid om met advocaatstagiaires en medewerkers te praten. Vervolgens nemen Charlotte en Marjorie ons op sleeptouw en krijgen we een rondleiding

Mededingingsrecht verzekert een effectieve concurrentie. Dit wordt

door het pand van Boekel De Nerée. Het is een ruim ingedeeld

gedaan door een aantal gedragingen te verbieden of te controleren.

pand en iedere sectie heeft zo zijn eigen gedeelte met veelal een

Binnen Nederland ziet de Nederlandse Mededingingsautoriteit

bibliotheek. We eindigen onze tocht op de begaande grond, waar

(NMa) toe op het handhaven van de Mededingingswet. Op Europees

we worden uitgedaagd om te gaan speeddaten met een vijftal

niveau is dat de Europese Commissie. De drie belangrijkste pijlers

medewerkers - variërend van advocaat-stagiair tot recruiter en

op zowel nationaal als Europees niveau zijn het kartelverbod, het

juridisch medewerkers. De groep wordt ingedeeld in vijf teams van

verbod van misbruik van machtspositie en het concentratietoezicht.

zes personen en iedere tien à vijftien minuten wordt er gerouleerd

Indien het NMa een overtreding vaststelt naar aanleiding van een

en schuift er iemand ander aan, die het hemd van zijn/haar lijf

onderzoek is zij bevoegd een sanctie te treffen, zoals het opleggen

mag worden gevraagd. Wij spreken onder andere met Maurits

van een boete. Ondernemingen en bepaalde natuurlijke personen

Mazel. Hij is vanaf 2006 werkzaam bij Boekel De Nerée en werkt

die betrokken zijn of zijn geweest bij een kartel kunnen immuniteit

als advocaat op de praktijkgroep Arbeidsrecht. Maurits geeft ons

of een boeteverlaging krijgen. De voorwaarde hiervoor is dat zij

een enthousiast betoog van hoe zijn gemiddelde dagen eruit zien

als eerste een clementieverzoek indienen, geen ringleader zijn en

en vertelt wat hij zo boeiend vindt aan het Arbeidsrecht. Als tip

volledige medewerking verlenen tijdens de procedure.

krijgen we mee om ergens stage te gaan lopen, zodat je de sfeer bij een kantoor kunt ervaren, maar ook of het vak van bijvoorbeeld

Na het inhoudelijke gedeelte zijn we aan het einde van een leerzame

advocaat wel daadwerkelijk iets voor je. Na het speeddaten wordt

dag gekomen en vertrekken we met een mooie Boekel-paraplu in

inhoudelijk ingegaan op de handhaving van het mededingingsrecht

onze goodiebag weer richting Groningen.We willen Boekel De Nerée,

door Marc Kuijper en Jan Schreuder. Zij informeren ons over de

en dan met name Marjorie Claushuis en Charlotte de Mos, bedanken

algemene aspecten van de handhaving van het mededingingsrecht.

voor de leerzame dag en de goede zorgen. @

A10589_InCasu_mrt.indd 74

17-02-2011 08:38:29

Voor de buitenwacht klinkt notariaat als antiquariaat. Maar dat ben ik kwijt zodra ik hier â&#x20AC;&#x2122;s ochtends binnenstap.

Het is niet eenzaam aan de top mr. Rebecca Veen |notariaat|

PlasBossinade. Topkantoor in de hoofdstad van Noord-Nederland. Honderd medewerkers. Een berg aan ervaring, creativiteit en specialistische kennis. Paterswoldseweg 802

Een open cultuur waarin je snel kunt meedraaien

Postbus 1100, 9701 BC Groningen

en groeien. Ontdek zelf of het ook voor jou de

telefoon +31(0)50 521 43 33

ideale start is van een topcarriĂ¨re in advocatuur

w w w. p l a s b o s s i n a d e . n l

of notariaat. Ga nu naar www.plasbossinade.nl.

A10589_InCasu_mrt.indd 75

17-02-2011 08:38:30

Je bent derde- of vierdejaars rechtenstudent en je hebt ambitie. Dan schrijf je je in voor de derdevijfdaagse Masterclass van 10 tot enenmet 16 mei 2011 Dan op ons kantoor Je bent of vierdejaars rechtenstudent je hebt ambitie. schrijf je je in in

STBB2NY STBB2NY

New York. Want daar pak je tijdens workshops samen met2011 ons op zaken binnen voor de vijfdaagse Masterclass van 10 tot en met 16 mei onsaan kantoor in

een breed scala van rechtsgebieden en leer je onze internationaleNew rechtspraktijk En natuurlijk laat jesamen de stadmet zelfons ookzaken niet links liggen. York. Wantbeter daarkennen. pak je tijdens workshops aan binnen Kortom, netscala als vorig vijf dagen ‘work play hard’ in New York.rechtspraktijk Schrijf je voorbeter 14 maart 2011En in via onze website een breed vanjaar, rechtsgebieden en hard, leer je onze internationale kennen. natuurlijk laat je www.werkenbijstibbe.nl de stad zelf ook niet links liggen. Kortom, net als vorig jaar, vijf dagen ‘work hard, play hard’ in New York. Schrijf je voor 14 maart 2011 in via onze website www.werkenbijstibbe.nl

A10589_InCasu_mrt.indd 76 STI003-32_STBB2NY_Appel_A4.indd 1

17-02-2011 08:38:30 29-11-2010 10:10:26