In Casu maar 2010 by Joost van Sloten

Juridisch Magazine

In Casu - jaargang 17, nummer 3, maart 2010 – In Casu is een uitgave van de Juridische Faculteitsverening Groningen – www.jfvgroningen.nl

In Casu

The key to privacy Groninger Juristen Congres 23 april 2010 Inschrijven vanaf 15 maart: s www.jfvgroningen.nl/congre

Congresbijlage: The key to privacy Achter de deur van @ Energierecht in de lift Kantoorspecials @ Boekel De Nerée @ DLA Piper @ Höcker Advocaten Personae @ Mr. W.J.M. Davids

Talent beperkt zich zelden tot één tak van sport

Boekel De Nerée zoekt fanatieke advocaat-stagiaires en kandidaat-notarissen De ambitie om te winnen is ook in ons vak onontbeerlijk. Boekel De Nerée is daarom voortdurend op zoek naar talentvolle mensen die hun voorsprong nóg verder willen vergroten. Wil jij ook op het hoogste niveau presteren, dan zorgen wij voor de juiste faciliteiten en de beste coaches. Klaar om in te stappen? Kijk voor meer informatie op www.boekeldeneree.com Boekel De Nerée, advocaten en notarissen; hoofdsponsor van de Koninklijke Nederlandsche Roeibond Gustav Mahlerplein 2 1082 MA Amsterdam T 020 795 39 53

Voorwoord Voorwoord

Ook al is Driekoningen al lang weer voorbij, hierbij alsnog een decanale nieuwjaarswens voor de gehele facultaire gemeenschap.

‘IJs en wederdienende’ is een gezegde dat ik meermaals de afgelopen tijd heb gehoord. Het betekent ‘als ijs en weer dienen’. Nou, dat is de afgelopen tijd niet altijd het geval geweest. Bij tijd en wijlen heeft de ijs- en sneeuwpret het openbare leven in Nederland en de rest van Europa behoorlijk plat gelegd. Dat merkte je ook op onze faculteit: het was wat rustig omdat menigeen zo rond de kerst dubbel reden had om toch maar liever thuis te blijven. Vlak voor kerst werd het faculteitsbestuur geconfronteerd met de vraag hoe dat nu met de tentamens moest. Welke beslissing ook zou worden genomen, het zou altijd ten nadele kunnen uitpakken van deze of gene groep studenten. Zou het tentamen worden afgeblazen, dan zouden de studenten die hadden gestudeerd daarvan nadeel ondervinden. Eenmaal goed voorbereid kun je maar beter het tentamen aﬂeggen in plaats van uitstellen. Zou het tentamen doorgaan, dan zouden wellicht de studenten die vanwege uitval van open-

Het faculteitsbestuur heeft ervoor gekozen om de tentamens zoveel mogelijk door te laten gaan en een bijzondere regeling te treffen voor studenten die op donderdag 17 december aantoonbaar vanwege de overlast niet konden deelnemen aan het tentamen. Nu was er een student die via Nestor heeft opgeroepen een tentamen te boycotten. Wij hebben als faculteitsbestuur deze actie als bijzonder negatief ervaren, niet alleen voor de facultaire onderwijsorganisatie, maar ook voor zijn medestudenten zelf, met name de categorie die wel kon komen. Het faculteitsbestuur was echter blij verrast door de normale opkomstpercentages: onder andere Burgerlijk recht 2: 77%, en Recht en Psychologie: 75%. Studenten hebben de oproep kennelijk vrijwel allemaal genegeerd. Het meest saillante detail was dat, wie ondanks de omstandigheden aanwezig was, kon zien dat deze student er toch was. Het moge duidelijk zijn: dergelijke acties zijn niet voor herhaling vatbaar. Leon Verstappen Decaan

JFV In Casu - maart 2010 -

missen ze een kans.

baar vervoer niet of niet tijdig de tentamenlocatie kunnen bereiken, niet kunnen deelnemen. Daarmee

$ " !! " ! ! ! " " ### #

Geachte lezer, Het tweede semester is al even bezig, de lente is in aantocht en u heeft de derde In Casu van het academische jaar 2009-2010 in handen. Een bijzonder veelzijdig nummer waarin verschillende rechtsgebieden uitgebreid aan bod komen. Het leerstuk omtrent de aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders is actueel in deze tijden van crisis. Ditzelfde geldt voor het ontslag vanwege bedrijfseconomische redenen. In diverse inhoudelijke bijdragen van onze redacteuren wordt hier nader op ingegaan. In hoeverre is de aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders geregeld? Welke positie neemt de zogenaamde Cohen-advocaat in binnen de advocatuur? Op deze vraagstukken wordt in redactioneel getracht een antwoord te geven. Verder treft u in dit nummer inhoudelijke artikelen aan op met name het gebied van het arbeidsrecht, bedrijfsrecht en bestuursrecht.

lezen over de ervaringen van een redacteur die onlangs een half jaar in Edinburgh heeft gestudeerd. In de rubriek In Casu Rogat bespreken de heer Kortmann en de heer van Bommel de wenselijkheid van een eventuele herziening van artikel 100 Grondwet. In Achter de deur van… wordt stilgestaan bij de ontwikkelingen omtrent het energierecht en de komst van het nieuwe Centre of Energy Law. Ook Personae, waarin we een licht werpen op het leven van de heer Davids, Herbesproken en de column mogen niet ontbreken in deze editie. In Juridisch Actueel tenslotte wordt het fenomeen uitlevering onder de loep genomen. In een moment van het overpeinzen van de toekomst kunt u zich laten inspireren door het lezen van de kantoorspecials die ook in deze editie weer zijn opgenomen en een blik werpen op de recruitmentagenda. Ik wens u veel leesplezier toe, Met vriendelijke groet, Jorien Piël Eindredacteur In Casu

Anneloes Schouten Eveline van Rhijn

Fieke Jonkman

Frederieke Guljé

Jorien Piël

Jorrit de Haan

Leonie Ettema

Luuk Wieringh

Martha Bulthuis

Marthe Riewald

Michaël Dol

Paula Kemp

Pieter Kruijt

Saskia Fikkers

Stijn de Jong

Tetske Welling

Wiert Jan Berghuis

Vanzelfsprekend vindt u in deze In Casu ook onze vaste rubrieken terug. In Student and the City kunt u

JFV In Casu - maart 2010 -

VanVoorwoord de redactie

Inhoudsopgave

Colofon en adverteerders Juridisch magazine ‘In Casu’ Jaargang 17, nummer 3, maart 2010

Voorwoorden

Hoofdredactie Marthe Riewald Eindredactie Jorien Piël Luuk Wieringh

@ Leon Verstappen, decaan

@ Van de redactie

Redactioneel @ Eigen schuld, dikke bult

Redactie Wiert Jan Berghuis Martha Bulthuis Michaël Dol Leonie Ettema Saskia Fikkers Frederieke Guljé Jorrit de Haan Stijn de Jong Fieke Jonkman Paula Kemp Pieter Kruijt Eveline van Rhijn Anneloes Schouten Tetske Welling

Kan je als werkgever ervoor zorgen dat werknemers met betrekking tot hun gezondheid grote risico’s mijden in verband met de loondoorbetalingsverplichting van de werkgever? Kortom: Kan de werkgever de werknemer verbieden om bijvoorbeeld te gaan bungeejumpen? @ Aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders; balanceren op een dun koord

Met het faillissement van de DSB-bank kwam niet alleen Dirk Scheringa volop in de spotlights te staan. Ook de ﬁnancieel toezichthouders stonden volop in de belangstelling. In deze bijdrage enige verhandelingen over de ﬁnancieel toezichthouders en haar aansprakelijkheid. @ Bijzonder bedrijfsjurist: de Cohen-advocaat

Sedert 1997 is het procesmonopolie verruimd. Voordien was de advocatuur met aanverwante privileges

ISSN 3388-8803

slechts aan advocaten gezeten bij advocatenkantoren voorbehouden. Met het oog op meer marktwerking Copyright In Casu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Oplage 3250

werd het monopolie door de Werkgroep Cohen in die zin verruimd, dat ook zogenaamde Cohen-advocaten konden worden ingeschreven op het tableau: advocaten in dienstbetrekking bij de overheid, een commerciële of ideologische werkgever. Welke meerwaarde heeft de inschrijving op het tableau voor die beroepsgroep in de praktijk?

Uitgever Juridische Faculteitsvereniging Groningen Bezoekadres: Turftorenstraat 17 Postadres: Oude Kijk in ’t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Tel: 050-363583 Fax: 050-3636947 E-mail: jfv@jfvgroningen.nl Websites: www.jfvgroningen.nl www.jfvcarriereboard.nl

@ Standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen

Ontslag krijgen is dermate ingrijpend in het leven van een persoon dat er vele waarborgen zijn om de positie van de werknemer te beschermen. Echter om het bedrijf in stand te houden en winstgevend te

Vormgeving en druk OCC dehoog media partners, Oosterhout www.occ-dehoog.nl

maken, is het ontslaan van werknemers wel zo nu en dan noodzakelijk. In dit artikel wil ik ingaan op het ontslag vanwege bedrijfseconomische redenen en hoe over een dergelijk verzoek wordt geoordeeld.

Foto omslag iStock Abonnementen Abonnementenprijs inclusief portokosten per jaar: €25,–. Voor meer informatie kunt u e-mailen naar Lonni Westland: vicevoorzitter@jfvgroningen.nl Adventeerdersindex Boekel De Nerée AKD Houthoff Buruma Kennedy Van der Laan Simmons & Simmons Poelmann van den Broek Advocaten Stibbe KienhuisHoving advocaten en notarissen OCC dehoog media partners Dirkzwager advocaten & notarissen Trip Advocaten & Notarissen DLA Piper Höcker Advocaten Van Doorne Linklaters

Column @ Staatsloterij Student and the city @ Student in a different city

2 4 8 13 17 21 29 33 54 59 72 78 82 83 84

Advertenties Tarieven zijn schriftelijk en/of telefonisch aan te vragen bij Lonni Westland. Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: vicevoorzitter@jfvgroningen.nl Standpunten zoals weergegeven in juridisch magazine In Casu zijn uitingen van de auteurs en daarbij niet eveneens standpunten van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen.

Een semester studeren in het buitenland is een onvergetelijke ervaring en een absolute verrijking van je studietijd. In deze ‘Student and the city’ de persoonlijke ervaringen van een Erasmusstudent. Personae @ Mr. W.J.M. Davids

Herbesproken @ Verruiming van de wegen die leiden naar bestuurdersaansprakelijkheid

In een recent arrest heeft de Hoge Raad het toepassingsgebied van de Beklamel-norm inzake de bestuurdersaansprakelijkheid verbreed. In Casu Rogat @ Artikel 100 Grondwet, parlementair controlemiddel of een schijnvertoning? De herziening van artikel 100 Grondwet. Het uitzenden van troepen naar oorlogsgebieden is een van de meest ingrijpende besluiten die een kabinet kan nemen. Heeft het parlement voldoende mogelijkheden om deze besluiten te controleren? De heer Kortmann en de heer van Bommel bespreken de wenselijkheid van een eventuele herziening van artikel 100 Grondwet.

Achter de deur van @ Energierecht in de lift

Naar aanleiding van alle media-aandacht rondom de uitlevering van Julio P., vermeend oorlogsmisdadiger, wordt het onderwerp ‘uitlevering’ in dit artikel onder de loep genomen. JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen

@ Fotopagina

JFV CarrièreBoard Katern 50

@ Recruitmentagenda

Congresbijlage: Inhoudelijke bijdragen @ Voorwoord

@ Dirkzwager advocaten & notarissen

@ Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn

@ Trip Advocaten & Notarissen

Kantoorspecials @ Boekel De Nerée

@ DLA Piper

@ Höcker Advocaten

JFV In Casu - maart 2010 -

@ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

VOOR ECHT JURIDISCH TALENT ZIJN WE BEREID OM VER TE GAAN. Echt juridisch talent is zeldzaam, en talent dat bij ons past nog zeldzamer. Dus als we zo iemand leren kennen, zijn we bereid om ver te gaan. Kennen we jou eigenlijk al?

www.werkenbijhouthoff.nl

Overzicht

Redactioneel Redactioneel @ Eigen schuld, dikke bult? @ Aansprakelijkheid van ďŹ nancieel toezichthouders; balanceren op een dun koord @ Bijzonder bedrijfsjurist: de Cohen-advocaat @ Standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen @ Weg vanwege de crisis Column @ Staatsloterij JFV In Casu - maart 2010 -

Student and the city @ Student in a different city Personae @ Mr. W.J.M. Davids Herbesproken @ Verruiming van de wegen die leiden naar bestuurdersaansprakelijkheid In Casu Rogat @ Artikel 100 Grondwet, parlementair controlemiddel of een schijnvertoning? Achter de deur vanâ&#x20AC;Ś @ Energierecht in de lift Juridisch Actueel @ Julio P.: overgeleverd aan zijn uitlevering?

Redactioneel

Door Frederieke Guljé

Eigen schuld, dikke bult? Veel mensen vinden het leuk om hun grenzen op te zoeken door allerlei gevaarlijke sporten te beoefenen. Rodeo rijden, speed skiën, wild water kayakken, bungeejumpen en parachutespringen zijn voorbeelden van sporten om een kick van te krijgen. Tijdens de activiteit maken de bijnieren het hormoon adrenaline aan dat als een natuurlijke drug werkt. Hierdoor heeft het ook een verslavende werking. Algemeen bekend is dat deze sporten een grotere kans op ongelukken met zich meebrengen waarbij men zich ernstig kan verwonden en zelfs kan sterven aan de complicaties die men oploopt als men valt.

Een ongeluk zit in een klein hoekje

bijvoorbeeld staat dat hij naast het rondbrengen van de

Zoals gezegd is de kans op een ongeluk bij een

post ook ingezet kan worden bij de sortering van de post

gevaarlijke sport aanwezig. Hoe zit dat nu met de

dan zal hij gedurende die tijd zich waarschijnlijk nog wel

arbeidsovereenkomst die deze persoon heeft met zijn

bezig kunnen houden met het sorteren van post en zal

werkgever? Waarvan moet de werknemer gedurende

hij geen beroep kunnen doen op artikel 629 van boek

zijn arbeidsongeschiktheid rondkomen? En kan de

7 BW. Stel dat de postbode weigert om naar zijn werk

werkgever zich verweren door een beroep te doen op

te komen om post te sorteren. Is de werkgever dan

opzet van de werknemer omdat hij een gevaarlijke sport

gehouden om het loon door te betalen? De werkgever

beoefende?

kan dan een beroep doen op artikel 627 van boek 7 BW. In dit artikel staat dat geen loon is verschuldigd voor de

Op grond van artikel 629 en 670 van boek 7 van het

tijd welke de werknemer de bedongen arbeid niet heeft

Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) is de werkgever

verricht. De werkgever is dan wel verplicht de werknemer

niet bevoegd de arbeidsovereenkomst op te zeggen

kennis te geven van zijn voornemen het loon niet door

gedurende de tijd dat de werknemer ongeschikt is tot

te betalen.

het verrichten van zijn arbeid wegens ziekte en heeft de werknemer gedurende 104 weken recht op doorbetaling

Dan resteert de vraag wanneer er sprake is van ziekte.

van 70% van het loon. Deze wet heeft ervoor gezorgd dat

De Centrale Raad van Beroep oordeelde dat het bij ziekte

de werkgever de gevolgen van een zieke werknemer in

moet gaan om een procesmatig gebeuren, bestaande

de portemonnee is gaan voelen.1

uit een (op korte termijn dreigende) verstoring van lichamelijke of geestelijke functies van de mens, waarbij

Vanaf welk moment treden de rechtsgevolgen van deze

een daling van diens niveau van prestatievermogens

wet in werking? Dat is het moment waarop ‘de werknemer

optreedt.2 Voor de deﬁnitie van het begrip ziekte is

de bedongen arbeid niet kan verrichten wegens

het dus van belang dat het gaat om een stijgende lijn

ziekte.’ Wat moet er precies worden verstaan onder de

gericht op herstel. Een persoonlijkheidsstoornis valt dus

bedongen arbeid? Dat hangt af van de omstandigheden

bijvoorbeeld niet onder dit begrip.

van het geval en wat de partijen contractueel hebben afgesproken. Zo zal een postbode met een gebroken

Een gewaarschuwd mens telt voor twee?

been onmogelijk zijn werk kunnen verrichten, maar is een

Heeft de werknemer ook recht op doorbetaling van

telefoniste met hetzelfde probleem waarschijnlijk nog

het loon indien het ongeluk deels aan hem te wijten is

wel in staat om te werken. Hoe ruimer de omschrijving

omdat hij het risico op een ongeluk heeft genomen door

van de functie van de werknemer is opgenomen in het

de gevaarlijke sport te beoefenen? Het gaat hierbij niet

contract hoe groter de kans is dat hij of zij nog wel in

alleen om extreme sporten maar ook om bijvoorbeeld

staat is te werken. Indien in het contract van de postbode

cosmetische ingrepen en arbeidsongeschiktheid na een

“Zo zal een postbode met een gebroken been onmogelijk zijn werk kunnen verrichten, maar is een telefoniste met hetzelfde probleem

ernstig verkeersongeluk. Indien de werknemer was gaan tennissen in

dan ook voor een evenwichtige verdeling van de risico’s tussen

plaats van rodeo rijden was de kans op een ongeluk immers aanzienlijk

werknemers en werkgevers. Naar mijn mening dient de werkgever

minder geweest.

zich terughoudend op te stellen als het gaat om het privéleven

JFV In Casu - maart 2010 -

waarschijnlijk nog wel in staat om te werken.”

van de werknemer. Afgelopen jaren is er steeds meer een cultuur Een belangrijk artikel is lid 3 sub a van artikel

ontstaan waarbij werk en privéleven met

7:629 BW. Dit artikel stelt dat de werknemer

elkaar verweven zijn. Door het toenemende

geen recht op loon heeft indien de ziekte

aantal thuiswerkers is de bemoeienis van de

door zijn opzet is veroorzaakt of het gevolg

werkgever op het gebied van de thuissituatie

is van een gebrek waarover hij in het kader

toegenomen. Deze bemoeienis moet er

van een aanstellingskeuring valse informatie

echter niet toe gaan leiden dat de werkgever

heeft verstrekt en daardoor de toetsing

de werknemer voorschrijft welke sporten en

aan de voor de voor de functie opgestelde

operaties hij of zij wel of niet mag doen. Dat

belastbaarheidseisen niet juist kon worden

zou een grote inbreuk zijn op de vrijheid van

uitgevoerd. Het gaat hier dus om opzet van

de werknemers.

de werknemer. Het is voor de werkgever lastig te bewijzen dat een werknemer zijn

Vanuit de literatuur is er echter voor gepleit

arbeidsongeschiktheid wegens ziekte willens

het criterium van opzet te wijzigen in grove

en wetens heeft veroorzaakt. Opzet is niet

schuld.4 De werknemer heeft namelijk op

hetzelfde te kwaliﬁceren als risicovol gedrag. Duidelijk is dat de

grond van artikel 7:611 BW de plicht zich als een goed werknemer

werknemer niet de gevaarlijke sport is gaan beoefenen om ziek te

te gedragen. Van grove schuld zou dan kunnen worden gesproken

worden. Hetzelfde geldt voor de vrouw met de mislukte borstvergroting.

wanneer, rekening houdend met alle omstandigheden van het

Zij had opzet op het vergroten van haar borsten en niet op het

geval, de werknemer een ernstig verwijt kan worden gemaakt. In de

mislukken van de operatie. Een ander voorbeeld is de werknemer die

jurisprudentie zijn hier al voorbeelden van te vinden.

een mislukte zelfmoordpoging heeft gepleegd. Zijn opzet was gericht op de dood en niet op de arbeidsongeschiktheid. Deze gevallen zullen

Een werknemer is gedurende vier jaar in dienst als chauffeur bij de

dus ook niet leiden tot verlies van het recht op loondoorbetaling.

werkgever. Door enkele ernstige blessures die hij heeft opgelopen bij zaalvoetbal is hij 24 maanden beperkt inzetbaar geweest. De

Is het redelijk dat de werkgever moet opdraaien voor de risico’s die de

werkgever heeft de werknemer verzocht om een andere sport te gaan

werknemer neemt? Mag de werkgever zich bemoeien met het privéleven

beoefenen. Daar heeft de werknemer echter helemaal geen zin in. In

van de werknemer? Vooral kleinere ondernemingen zijn van mening

de overeengekomen collectieve arbeidsovereenkomst (hierna: CAO) is

dat het niet redelijk is dat zij moeten opdraaien voor de ondoordachte

bepaald dat de werkgever in geval van ziekte van de werknemer het

acties van de werknemer. De kosten van deze zieke werknemers

loon aanvult tot honderd procent. Bij de zoveelste blessure is de maat

zouden onevenredig zwaar drukken op de ondernemers.3 Zij pleiten

vol voor de werkgever. Hij stopt met de betaling van de aanvulling van

In hoger beroep oordeelt het hof dat de werknemer zijn arbeidsongeschiktheid niet opzettelijk heeft veroorzaakt, maar dat er wel sprake is van schuld en toedoen door de werknemer. De werknemer wist door zijn vele blessures dat zaalvoetbal in zijn geval een grotere kans op blessures biedt en heeft desondanks niet aan verzoeken van zijn werkgever om een andere sport te gaan beoefenen, voldaan. Omdat de werknemer heeft nagelaten maatregelen te treffen om de arbeidsongeschiktheid te voorkomen hoeft de werkgever volgens het Hof dan ook niet de CAO-aanvulling te betalen. De werknemer laat het er niet bij zitten en stapt naar de Hoge Raad. De Hoge Raad bevestigt het oordeel van het Hof dat de werknemer geen aanspraak kan maken op de bovenwettelijke, contractuele aanvulling uit de CAO. Artikel 7:629 BW staat er niet aan in de weg dat partijen bij CAO of individuele arbeidsovereenkomst in het voordeel van de werknemer van de wettelijke loondoorbetalingsregeling afwijken. De bij de CAO betrokken partijen mogen een eigen invulling geven aan bovenwettelijke aanspraken op loondoorbetaling tijdens arbeidsongeschiktheid en deze aanspraken aan uitsluitingsgronden

JFV In Casu - maart 2010 -

onderwerpen die afwijken van de in de wet genoemde grond ‘opzet’.5 De Kantonrechter te Amersfoort oordeelde dat een werknemer opzet-

“Indien de werknemer

telijk zijn ziekte heeft veroorzaakt door met een te hoog alcoholpromillage in zijn bloed met de auto aan het verkeer deel te nemen,

was gaan tennissen

waardoor hij een verkeersongeval veroorzaakte. De loonvordering

in plaats van rodeo

Conclusie

rijden was de kans op

gedurende de periode van ziekte werd afgewezen.6

Er bestaat een tendens in de jurisprudentie om de werknemer ook enigszins verantwoordelijk te houden voor zijn daden. Dit is in overeenstemming met artikel 611 van boek 7 BW. Het gaat hier echter om uitzonderingsgevallen. Over het algemeen dient aangenomen

een ongeluk immers

te worden dat de rechter terughoudend is met het aannemen van ‘ernstige verwijtbaarheid’ van de werknemer. Ik ben het hiermee eens. Natuurlijk dienen werknemers zich goed te gedragen ten opzichte

aanzienlijk minder geweest.”

van hun werkgever. Het moet naar mijn mening echter niet zo zijn dat zij door de werkgever beperkt zouden worden in hun doen en laten. Als een werknemer altijd al een keer heeft willen rodeo rijden, speed skiën, wild water kayakken, bungeejumpen of parachutespringen, dan moet hij dat vooral een keer doen! @

C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Arbeidsrechtelijke themata, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2006, p. 432.

CRvB 8 januari 1963, RSV 1963, 16 en CRvB 14 mei 1936, ARB 1936, p. 443.

het loon aan de werknemer. Hij had de werknemer immers verzocht

om te stoppen met zaalvoetbal en had de werknemer gewaarschuwd het loon niet meer tot honderd procent aan te vullen bij een nieuwe blessure. De werkgever is van mening dat de arbeidsongeschiktheid

<www.zibb.nl> link naar ‘nieuws’, dan naar ‘werkgevers willen niet langer betalen voor blessureverzuim’.

door ‘schuld of toedoen’ van de werknemer is veroorzaakt. De

C.J. Loonstra & W.A. Zondag, Arbeidsrechtelijke themata, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2006,

werknemer is het hier niet mee eens en vordert in een rechtszaak

p. 439.

aanvulling van zijn loon op grond van de CAO. De kantonrechter stelt

HR 14 maart 2008, LJN BB6699.

de werkgever in het ongelijk en oordeelt dat de werkgever alsnog het

Ktg. Amersfoort 12 december 2001, JAR 2002/34.

loon moet aanvullen tot honderd procent.

! " # $ % " & # &$

$ & # "

" # ' " " $ # # $ & (

! " # " $ %

Redactioneel

Door Wiert Jan Berghuis1

Aansprakelijkheid van financieel toezichthouders; balanceren op een dun koord Met het faillissement van de DSB-bank kwam niet alleen Dirk Scheringa volop in de spotlights te staan. Ook externe toezichthouders zoals de Autoriteit Financiële Markten (hierna: AFM) en De Nederlandsche Bank (hierna: DNB) stonden volop in de belangstelling. De uitspraken van de president van DNB, Nout Wellink, vormden hierbij niet zozeer aanleiding, maar wel een beginpunt voor een toenemende kritische houding ten aanzien van toezichthouders. Mede naar aanleiding hiervan beloofde minister Bos van financiën binnen afzienbare tijd met een standpunt te komen over de aansprakelijkheid van financieel toezichthouders. Dat deze aansprakelijkheid niet vanzelfsprekend is, valt op te maken uit de situatie bij de landen om ons heen. Het is namelijk zo dat toezichthouders in andere Europese landen het op de financiële markt heel bont moeten maken om aansprakelijk te kunnen worden gesteld. In Duitsland genieten de financiële toezichthouders zelfs immuniteit.2 Strekking

of weigeren, een registratie doorhalen of aangifte doen

Deze zeer actuele gebeurtenissen, in combinatie met een

bij het Openbaar Ministerie (OM).

al langer zichtbare trend waarbij steeds meer toezicht-

Voor een goed inzicht dienen de verschillende soorten

houdende instanties in het leven worden geroepen, doen

toezicht van ﬁnancieel toezichthouders te worden

de vraag rijzen hoe de aansprakelijkheid van ﬁnancieel

onderverdeeld in systeemtoezicht, prudentieel toezicht

toezichthouders juridisch geregeld is. In de onderhavige

en gedragstoezicht. Systeemtoezicht richt zich op

beschouwing wordt gepoogd een antwoord te geven op

voorkoming van ﬁnanciële problemen die van de ene

de vraag wanneer er gesproken kan worden van falend

ﬁnanciële instelling overslaan op de andere, terwijl

toezicht en in hoeverre hier juridische gevolgen, als

prudentieel toezicht bedoeld is om de consument te

aansprakelijkheid, aan verbonden kunnen worden.

beschermen tegen het faillissement van ﬁnanciële instellingen. Tot slot houdt gedragstoezicht bescher-

Toezicht

ming in van de consument tegen ontoelaatbaar gedrag

Op de ﬁnanciële markten zijn verschillende partijen

van ﬁnanciële instellingen.4 In Nederland vallen het

actief waaronder, in toenemende mate, ook consu-

prudentieel en systeemtoezicht onder de verantwoor-

menten. Deze hebben een achtergestelde positie

delijkheid van DNB en is het gedragstoezicht de verant-

wat betreft de kennis van zaken. Voor een gezonde,

woordelijkheid van de AFM.

transparante en vooral eerlijke ﬁnanciële markt is het

Toezichtsfalen kan nader worden ingedeeld aan de

derhalve van groot belang dat er vertrouwen is. Finan-

hand van concreet en algemeen toezichtsfalen, dit

cieel toezicht kan hieraan bijdragen omdat de toezicht-

afhankelijk van de vraag of er concrete aanwijzingen

houder controleert of ﬁnanciële instellingen zich aan

van ‘onregelmatigheden’ bestonden waarmee niets of

de regels houden en omdat tegen normoverschrijdend

te weinig is gedaan of dat enkel de algemene controle

gedrag kan worden opgetreden.3 In Nederland ligt het

tekort is geschoten.5 In het geval van concreet toezichts-

ﬁnancieel toezicht in handen van de AFM en DNB,

falen, ligt de aansprakelijkheid van een toezichthouder

zij kunnen onder meer aanwijzingen geven, een last

eerder voor de hand dan in het geval van algemeen

onder dwangsom of een bestuurlijke boete opleggen,

toezichtsfalen.

een stille curator aanstellen, een vergunning intrekken

Aansprakelijkheid Er geldt geen speciale aansprakelijkheid voor toezichthouders.

“Er geldt geen speciale

Toezichthouders kunnen in Nederland slechts aansprakelijk worden gesteld als vast komt te staan dat zij aan een ander schade hebben

aansprakelijkheid voor

toegebracht, als gevolg van een aan hen toerekenbare onrechtmatige daad ex art. 6:162 Burgerlijk wetboek (hierna: BW). Dit kan

toezichthouders.”

doordat er teveel of juist te weinig toezicht is uitgeoefend. Bij de uitoefening van zijn opdracht bevindt de toezichthouder zich dus in een precaire evenwichtspositie; hij moet een balans zien te vinden tussen enerzijds het behoud van de ﬁnanciële soliditeit van de aan zijn toezicht onderworpen ﬁnanciële ondernemingen maar hij moet

heeft kunnen komen. Ook zij sluit zich aan daarmee aan bij de in het

ook de belangen van derden voor ogen houden en beschermen. Dit

hierboven geschetste standpunt.

wordt ook wel het ‘toezichthoudersdilemma’ genoemd.6

er worden voldaan aan de vereisten van relativiteit en causaliteit. De

het arrest Vie d’Or sprak de HR over het invullen van deze zorgvuldig-

vraag die hierbij centraal staat is of het gebrekkige toezicht van de

heidsnorm middels het criterium van de ‘redelijk handelend toezicht-

toezichthouder ook daadwerkelijk heeft geleid tot de schade. Dit is

houder’. 7 De conclusie van A-G Timmerman inzake Vie d’Or neemt

een lastig te beantwoorden vraag, die nog lastiger is te bewijzen.

ook de redelijk handelend toezichthouder als uitgangspunt, waarbij

Bovendien is het antwoord hierop erg afhankelijk van de omstandig-

hij opmerkt dat het een vage norm is waarin uiteenlopende gezichts-

heden van het geval. Ook het relativiteitsvereiste brengt de nodige

punten meewegen.8 Daarbij is van belang te kijken naar hetgeen van

heikele punten met zich mee. Er moet namelijk worden vastgesteld

een redelijk handelend beroepsbeoefenaar mag worden verwacht.

dat ‘de geschonden norm de strekking had tot bescherming tegen

Daarbij kan aansluiting worden gezocht bij de criteria zoals door

de schade zoals door benadeelde geleden’. In het arrest Duwbak

de HR geformuleerd in het Kelderluik-arrest.9 Weliswaar zijn deze

Linda heeft de HR zich uitgelaten over het relativiteitsbeginsel in het

criteria oorspronkelijk bedoeld voor een situatie van gevaarzet-

kader van de onrechtmatige overheidsdaad.15 Door de HR is in dit

ting, maar ook in deze context kunnen zij worden toepast. Hierbij

arrest bepaald dat om in concrete gevallen te kunnen beoordelen of

zijn van belang de aard en omvang van de schade, bekendheid en

is voldaan aan het relativiteitsvereiste, het aankomt op het doel en

voorzienbaarheid van de schade, de aard van de gedraging of het

de strekking van de geschonden norm, deze moeten blijken uit de

nalaten (van de toezichthouder) en of eventueel op eenvoudige

wetsgeschiedenis. Als de wetgeschiedenis zwijgt, moet dit volgens

wijze voorzorgsmaatregelen getroffen hadden kunnen worden die

de HR zo geïnterpreteerd worden dat er geen overheidsaansprake-

de schade hadden kunnen voorkomen. Naarmate de toezichthouder

lijkheid uit deze wet kan worden afgeleid. Dit heeft weliswaar tot

meer bekend is met misstanden, neemt voorzienbaarheid van de

kritiek geleid, maar Timmerman is het met de HR eens. Hij conclu-

schade toe en wordt de in acht te nemen toezichtsnorm strenger.11

deert op grond van de wetsgeschiedenis van de Wet toezicht verze-

Een verdere inkleuring wordt volgens Timmerman in zijn conclusie

keringsbedrijf (Wtv) dat de aan de toezichthouder opgedragen taken

onder het Vie d’Or-arrest gegeven door het algemeen belang, de

en daarmee verband houdende bevoegdheden (mede) strekken tot

wettelijke taken en bevoegdheden van de toezichthouder, algemene

bescherming van het vermogensbelang van de individuele polis-

beginselen van behoorlijk bestuur en beoordelings- en beleidsvrij-

houders.16 Ook in de BeFra-zaak speelde deze kwestie, de rechtbank

heid. Daarnaast volgen uit de oratie van Van Rossum vijf criteria

oordeelde dat de geschonden norm niet alleen strekt tot bescher-

waarmee de rechter rekening zou moeten houden bij de vaststelling

ming van het algemeen economisch belang, ook ter bescherming

van aansprakelijkheid van de toezichthouders. Achtereenvolgens

van zowel professionele als niet professionele gedupeerde beleg-

gaat het om de aard en het doel van het toezicht dat wordt uitge-

gers.17

JFV In Casu - maart 2010 -

Om aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW aan te nemen dient

er sprake te zijn van een schending van een zorgvuldigheidsnorm. In

Relativiteit en causaliteit Omdat de aansprakelijkheid wordt gebaseerd op art. 6:162 BW, dient

oefend, de bevoegdheden waarover de toezichthouders beschikt en de vraag of de bevoegdheden voldoende zijn benut en tot slot of de

Internationaal perspectief

toezichthouders aan zijn onderzoeksplicht heeft voldaan.13

Van Dam heeft rechtsvergelijkend onderzoek gedaan naar de situatie in de landen om ons heen. Hoewel de drempels verschillen, is

Omdat het hierbij gaat om een publiekrechtelijke taak, geniet een

het in vrijwel alle onderzochte landen mogelijk om toezichthouders

toezichthouder bij de uitoefening van zijn taak een zekere mate

aansprakelijk te stellen voor schade veroorzaakt door handha-

van beleids- en beoordelingsvrijheid. Dit brengt vanzelfsprekend

vingstoezicht.18 Het meest wezenlijke verschil tussen de onderzochte

met zich mee dat aansprakelijkheid, gezien de grote beleids- en

landen betreft het al dan niet aanwezig zijn van (gedeeltelijke)

beoordelingsvrijheid, minder snel wordt aangenomen. Juist omdat

immuniteit. In Duitsland geniet de ﬁnancieel toezichthouder volle-

deze vrijheden zo belangrijk zijn voor een juiste uitoefening van het

dige immuniteit, zelfs als er sprake is van kwade trouw of grove

toezicht, moet de rechter zich beperken tot een slechts marginale

nalatigheid. België en Engeland gaan hierin minder ver. Er bestaat

toetsing van de manier waarop de toezichthouders haar taak heeft

weliswaar een wettelijke immuniteit maar deze kan onder andere in

vervuld.14 De HR stelt zich in het Vie d’Or arrest op het standpunt dat

het geval van kwade trouw worden opgeheven. Van Dam vraagt zich

bepalend is of de toezichthouder in redelijkheid tot haar oordeel

af of deze vergaande immuniteit in alle gevallen overeenstemt met

voor handen had, lijkt het dan ook bepalend te zijn wat de toezicht-

”Dit dilemma maakt

houder op welk moment wist of behoorde te weten. Je kunt hier dan ook stellen ‘kennis is macht’, waardoor de aansprakelijkheid van toezichthouders gezien moet worden als een heel gewone vorm van

toezicht houden tot het

aansprakelijkheid.

balanceren op een dun

De mogelijkheid om toezichthouders aansprakelijk te stellen heeft,

koord.”

nisatie van het toezicht: het heeft een prikkelende werking en zal

mijns inziens, tot op zekere hoogte een nuttige functie in de orgagoed toezicht bevorderen. Een te grote aansprakelijkheid zou juist een averechts effect hebben doordat de toezichthouder zich defensief zal gaan opstellen. Een toezichthouder dient aldus de balans te

het EVRM. Hij ziet dan ook geen reden om het Nederlandse stelsel

vinden tussen enerzijds een te voorzichtig optreden en anderzijds

aan te passen, omdat deze voldoende middelen biedt om zwaar

een te grote voortvarendheid.20 Dit dilemma maakt toezicht houden tot het balanceren op een dun koord. @

misbruik te voorkomen.

Concluderend slotwoord In aansluiting op de gegeven situatie in de ons omringende landen

JFV In Casu - maart 2010 -

is er naar Nederlands recht, in ieder geval voor concreet toezichtsfalen, sprake van een zware dan wel strenge zorgvuldigheidsnorm voor toezichthouders. Deze zorgvuldigheidsnorm neemt het handelen van een redelijk handelende toezichthouder als uitgangspunt. Om falend toezicht daadwerkelijk aan te kunnen tonen speelt deze norm - in samenhang met een nadere invulling middels onder meer de nodige handvatten uit literatuur en jurisprudentie, zoals de Kelderluik-criteria en de omstandigheden van het geval - een belangrijke en bepalende rol. Aangezien vanuit de gebruikte criteria aansluiting wordt gezocht bij de voorzienbaarheid, middels de informatie die de toezichthouder

Met dank aan A. Kalatozova en L.S. van Aanholt.

R.J. Dijkstra & L.T. Visscher, ‘Een pleidooi voor beperkte aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders wegens

10 Chr. H. van Dijk, ‘Aansprakelijkheid voor falend toezicht op banken en verzekeraars’, NTBR, 2003, p. 193. 11

falend Toezicht’, Tijdschrift voor Financieel Recht, 2007-5,

toezichthouders’, Vennootschap & Onderneming, 2006-3,

p. 140.

p. 52.

R.J. Dijkstra & L. T. Visscher, ‘Een pleidooi voor beperkte

12 Conclusie van A-G Timmerman d.d. 10 februari 2006 in

aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders wegens falend Toezicht’, Tijdschrift voor Financieel Recht, 2007-5,

cassatieprocedure Vie d’Or, ov. 3.8-14. 13 A.A. van Rossum, Falend Toezicht, Oratie UU, Den Haag:

p. 140. 4

R.J. Dijkstra & L.T. Visscher, ‘Een pleidooi voor beperkte

Boom Juridische Uitgevers 2001. 14 B.P.M. Ravels in zijn bespreking van de uitspraak van de

aansprakelijkheid van ﬁnancieel toezichthouders wegens

5 6

M.F. Landkroon, ‘Aaansprakelijkheid van ﬁnancieel

Hoge Raad in Ondernemingsrecht, 2006-17, p. 631-632.

falend Toezicht’, Tijdschrift voor Financieel Recht, 2007-5,

15 HR 7 mei 2004, LJN AO6012, C02/310HR (Duwbak Linda).

p. 140.

16 Conclusie van A-G Timmerman d.d. 10 februari 2006 in

I. Giesen, Toezicht en aansprakelijkheid, Deventer: Kluwer

cassatieprocedure Vie d’Or, ov. 4.8.

2005, p. 116.

17 Rb. Amsterdam 7 juni 2000, JOR 2000, 153.

L.A.G. Moelker, ‘Aansprakelijkheid van toezichthouders,

18 C.C. van Dam, Aansprakelijkheid van Toezichthouders,

bespreking van het rapport van prof. dr. Cees C. van Dam’, Tijdschrift voor Financieel Recht, 2006-5, p. 96.

deel 1 algemeen rapport, p.76 e.v. 19 L.A.G Moelker, ‘Aansprakelijkheid van toezichthouders,

HR 13 oktober 2006, JOL 2006, 595 (Vie d’Or).

bespreking van het rapport van prof. Dr. Cees C. van Dam’,

Conclusie van A-G Timmerman d.d. 10 februari 2006 in

Tijdschrift voor Financieel Recht, 2006-5, p. 100. Zie ook

cassatieprocedure Vie d’Or, ov. 3.9.

C.C. van Dam, Aansprakelijkheid van Toezichthouders, deel

HR 5 november 1965, NJ 1966, 136 nt. GJS (Kelderluik). En

1 algemeen rapport, p.80.

L.A.G. Moelker, ‘Aansprakelijkheid van toezichthouders,

L.A.G Moelker ‘Aansprakelijkheid van toezichthouders,

bespreking van het rapport van prof. dr. Cees C. van Dam’,

bespreking van het rapport van prof. Dr. Cees C. van

Tijdschrift voor Financieel Recht, 2006-5, p.98.

Dam’, Tijdschrift voor Financieel recht, 2006-5, p. 96.

>c YZ VYkdXVijjg bdZi _Z lZiZc lVVg _Z kddg hiVVi# :c YVi bdZi _Z od `dgi Zc WdcY^\ bd\Za^_` `jccZc kZgiZaaZc# 7^_ H^bbdch H^bbdch ]ZWWZc lZ YVVg ZZc idda kddg dcil^``ZaY# 9Z :Â&#x201A;c LddgY Hdaa^X^iVi^Z# =^ZgbZZ Yl^c\ _Z _ZoZa[ idi ZZc od `dgi bd\Za^_`Z dbhX]g^_k^c\ kVc _Z iVaZci# 6ah _Z Yjg[i! YVc bV\ _Z oZa[h bZi YVi ZcZ lddgY W^_ dch `dbZc hdaa^X^iZgZc#

>ccdkVi^Z[

:bdi^dcZZa

8]Vdi^hX]

>c^i^Vi^Z[g^_`

HbVV`kda

HigZhhWZhiZcY^\

8dbeZi^i^Z[

HdX^VVa

>ciZaaZXijZZa

8dggZXi

IdZ\Zl^_Y

<ZaZZgY

;VciVhi^hX]

DeZc

8gZVi^Z[

Deka^Z\ZcY

AZj`

>?YZa

Hedgi^Z[

=VcY^\

>ciZch

Dc]VcY^\

HcZa

7gjiVVa

6Xi^Z[

<ZhiddgY

9^eadbVi^Z`

:kZcl^X]i^\

;aZm^WZa

7ZYg^_k^\

<ZdgYZcY

Kgddb

CZi_Zh

DcYZg]djYZcY

LVVgYZkda

<V hcZa cVVg lZg`ZcW^_h^bbdch#ca

DcYZgcZbZcY

DcV[]Vc`Za^_`

LVcigdjlZcY

Hedgi^Z[

<ZYgZkZc

;VcVi^Z`

E^ZciZg

He^g^ijZZa

De\ZlZ`i

HdbWZg

:migVkZgi

:^\ZcVVgY^\

>cigdkZgi

HbZiiZaddh

EZg[ZXi^dc^hi^hX]

7gVV[

KVhiWZgVYZc

7Zhaj^iZaddh

6YZfjVVi

>ciZ\Zg

@Vab

6eVgi

Dei^b^hi^hX]

EZhh^b^hi^hX]

8dbeZiZci

:cZg\^Z`

Hajl

<gdcY^\

HigZc\

KdalVhhZc

>ccZbZcY

KgZZbY

8]Vdi^hX]

<ZeVhh^dcZZgY

<ZkdZa^\

=VgY

lll#lZg`ZcW^_h^bbdch#ca

Redactioneel

Door Michaël Dol

Bijzonder bedrijfsjurist: de Cohen-advocaat Sedert 1997 is het procesmonopolie verruimd. Voordien was de advocatuur met aanverwante privileges slechts aan advocaten gezeten bij advocatenkantoren voorbehouden. Met het oog op meer marktwerking werd het monopolie door de Werkgroep Cohen in die zin verruimd, dat ook zogenaamde Cohen-advocaten konden worden ingeschreven op het tableau: advocaten in dienstbetrekking bij de overheid, een commerciële of ideologische werkgever. Welke meerwaarde heeft de inschrijving op het tableau voor die beroepsgroep in de praktijk?

Inleiding

tingen lopen uiteen, maar aangenomen mag worden dat

Als procesbevoegd bedrijfsjurist lijkt de toekomst uitda-

Nederland thans rond de 3000 bedrijfsjuristen kent,

gend: de spitsvondigheid van de advocatuur gecombi-

afgezet tegen 15000 ingeschreven advocaten. Al met

neerd met de veelzijdigheid van het bedrijfsleven. Met

al is de schatting dat van die bedrijfsjuristen vier- à

de invoering van de ‘Verordening op de praktijkuitoefe-

vijfhonderd zijn ingeschreven op het tableau. Daarmee

ning in dienstbetrekking’ (hierna: de Verordening) is het

ligt het percentage Cohen-advocaten, de met dank aan

voor de bedrijfsjurist mogelijk ingeschreven te worden

de werkgroep Cohen toegelaten advocaten in dienst-

op het tableau en zodoende de privileges van de advo-

betrekking van een commercieel bedrijf, rond de 3%.5

catuur te genieten.1 Omdat de ondergeschiktheidrelatie

Het aantal Cohen-advocaten dat werkzaam is in het

zou kunnen conﬂicteren met de vrijheid en onafhan-

bedrijfsleven is kleiner, nu genoemd percentage tevens

kelijkheid die het advocatenberoep vereist, heeft deze

de advocaten in dienst van rechtsbijstandverzekeraars,

mogelijkheid lang op zich laten wachten.2

overheid en non-proﬁt organisaties omvat. Zo heeft ook Greenpeace momenteel twee ingeschreven advocaten

Pas in 1994 werd een ‘interdepartementale werkgroep

in dienstbetrekking. De constatering dat advocaten zich

domeinmonopolie advocatuur’ ingesteld, die naar haar

maar weinig laten verleiden in dienst te treden bij een

voorzitter de ‘werkgroep Cohen’ werd genoemd. In haar

commerciële werkgever is valide. Het navolgende onder-

rapport bepleitte de werkgroep een verruiming van de

zoekt de oorzaken.

toelating tot de balie met als doel meer marktwerking binnen het procesmonopolie te introduceren.3 De werk-

Het grootste verschil tussen de bedrijfsjurist en de advo-

groep stelde dat met het garanderen van de onafhan-

caat is dat de bedrijfsjurist in een positie van onderge-

kelijkheid en vrijheid in een daartoe opgesteld statuut,

schiktheid staat ten opzichte van zijn cliënt en de advo-

werkend tussen de advocaat in loondienst en diens

caat niet. Deze juridische ondergeschiktheid was lange

werkgever, het procesmonopolie zonder gevaren kon

tijd de belangrijkste reden om bedrijfsjuristen niet toe

worden verruimd.4 Sedertdien, sinds inwerkingtreding

te laten tot de balie. Naast dit meer principiële verschil

van de Verordening medio 1996, zijn onder voorwaarden

bestaan meer graduele verschillen. Zo zal de bedrijfs-

ook bedrijfsjuristen, juristen in dienst van non-proﬁt

jurist veelal worden betrokken op een moment dat van

organisaties, de overheid en rechtsbijstandverzekeraars

een juridisch probleem nog geen sprake is. De bedrijfs-

bevoegd om zich als advocaat te afﬁcheren en bevoegd

jurist is dan een schakel in het besluitvormingsproces.

om diens werkgever in rechte te vertegenwoordigen.

De vraag die een advocaat krijgt voorgelegd is daaren-

Mijn bijdrage is erop gericht de meerwaarde van inschrij-

tegen meestal al verworden tot een juridisch probleem,

ving op het tableau, voor wie een carrière ambieert in het

waardoor verwacht wordt dat de advocaat vooral de

bedrijfsleven, te onderzoeken.

juridische aspecten beziet. Vanwege dit verschil is de bedrijfsjurist naast juridisch inhoudelijk ook vooral bezig

Taakomschrijving

met de organisatie, bedrijfsvoering en de ﬁnanciële,

Na de Eerste Wereldoorlog ontstonden bij snel groei-

strategische, sociale en maatschappelijke aspecten van

ende organisaties als Shell, Unilever en Philips de

zijn werkgever. Voor de advocaat in dienstbetrekking

eerste bedrijfsjuridische afdelingen in Nederland. Schat-

zou misschien, voor wat betreft zijn werkzaamheden,

een tussenpositie tussen de twee onderscheiden beroepen worden

Een andere commune voorwaarde blijkend uit artikel 3 van de

verwacht. Niets is echter minder waar. Van de privileges die de advo-

Boekhoudverordening 1998, is de eis dat de advocaat in dienstbetrek-

caat geniet maakt de advocaat wanneer in dienstbetrekking, maar

king de beschikking moet hebben over een derdengeldrekening. Bij

weinig gebruik. Zo is de procesbevoegdheid een papieren bevoegd-

een advocaat in dienstbetrekking zelf gaat echter geen geld om, zijn

heid. De bedrijfsjurist is een generalist, gelet op de veelzijdigheid van

werkgever beheert het geld. Niettemin stelde de Orde de eis van een

zijn functie. Voor het procederen worden, wanneer het erom spant,

stichting derdengelden en zal de werkgever zich in de omslachtige

toch externe experts aangetrokken. De advocaat in dienstbetrekking

constructie moeten schikken. Oplossing is gevonden in een collec-

heeft aldus geen beduidend andere positie of functie dan zijn collega

tieve derdengeldrekening bij het Nederlands Bedrijfsjuristen Genoot-

bedrijfsjurist zonder inschrijving. Gelet op de geringe meerwaarde,

schap (hierna: NBG) waarvan de meeste bedrijfsjuristen lid zijn. De

waarom laat de bedrijfsjurist zich in de praktijk inschrijven op het

oplossing staat echter niet open voor een ieder van de advocaten in

tableau?

dienstbetrekking. Advocaten in dienstbetrekking bij een non-profit instelling, overheid of rechtsbijstandverzekeraar kwalificeren niet als bedrijfsjurist volgens de definitie van de NGB, en de NGB laat als leden slechts bedrijfsjuristen toe.

king zich moeten verzekeren.7 Een misschien wat overbodige eis gelet op de civiele werkgeversaansprakelijkheid als vervat in het Burgerlijk

inschrijving zeker niet

Wetboek. Niettemin staat de eis overeind nu de Orde van zijn advo-

per definitie”

De praktijk heeft een oplossing gevonden in een speciaal soort verze-

stageverklaring en de

Evenals elke andere advocaat zal ook de advocaat in dienstbetrek-

JFV In Casu - maart 2010 -

“Een pre zijn de

caten eist dat zij 24 uur per dag en 7 dagen per week verzekerd zijn. kering waarmee de advocaat buiten die werktijden is verzekerd tegen een lagere premie omdat het risico beduidend lager is. Waar werkgevers doorgaans ook niet van gecharmeerd zijn, is de

Als voordelen noemen zittende advocaten in dienstbetrekking, het

toepasselijkheid van de commune gedragsregels op haar advocaten.

kunnen afﬁcheren als advocaat aan derden. Vooral in Amerika is de

Zo is ook de advocaat in dienstbetrekking tot geheimhouding verplicht.

kwaliﬁcatie als advocaat belangrijk om serieus te worden genomen.

Op netwerkservers van de werkgever zullen gescheiden en beveiligde

Daarnaast hechten veel advocaten in dienstbetrekking aan het

mappen moeten worden gehouden om de geheimhouding te kunnen

beroepsgeheim, als gevolg waarvan een interne cliënt zich beschermd

waarborgen. Daar waar de werkgever zich troost met de gedachte dat

voelt in het vrijelijk kunnen delen van informatie met zijn juridisch

een verschoningsrecht nog wel eens van pas zou kunnen komen, komt

raadgever. Maar in de meeste gevallen lonkt de veelzijdigheid van

de werkgever bedrogen uit. Het ‘legal privilege’ van verschoning heeft

het bedrijfsleven pas na het voltooien van de advocaatstage. De

het Gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschap aan de

beschermde titel is dan reeds verworven en getracht wordt deze te

advocaat in dienstbetrekking, bij in ieder geval mededingingsrech-

behouden bij een overstap. Immers, de bestede tijd en moeite ziet

telijke procedures ontzegd, omdat hij niet als onafhankelijk van zijn

de ijdele jurist in zijn beschermde titel graag behouden.6 Vakinhou-

cliënt kan worden beschouwd.8

delijk heeft de advocaat aan zijn beschermde titel in het bedrijfsleven echter, zoals reeds geconstateerd, maar betrekkelijk weinig.

Naast bovenstaande commune voorwaarden die op zichzelf al voldoende demotiveren, geldt een in het oog springend additionele

De Cohen-randvoorwaarden

voorwaarde ten aanzien van de advocaat in dienstbetrekking. De

Geconstateerd hebbende dat de baten van een advocaat in dienstbe-

werkgroep Cohen heeft toelating mogelijk willen maken maar mits de

trekking voor de werkgever gering zijn, wordt de advocaat in dienstbe-

vrijheid en onafhankelijkheid van de advocaat gewaarborgd konden

trekking voor de werkgever ronduit onaantrekkelijk, gelet op de voor-

blijven. Daartoe stelde de werkgroep het ‘Professioneel statuut voor

waarden die gelden voor inschrijving op het tableau. De Verordening

de advocaat in dienstbetrekking’ op.

stelt een aantal cumulatieve voorwaarden voor inschrijving, naast de voorwaarden die al golden voor de gewone advocaat.

Het Statuut vormt het model voor de afspraken tussen de advocaat in dienstbetrekking en diens werkgever. Daarin verklaart de werk-

Evenals elke andere advocaat zal ook de advocaat in dienstbetrekking

gever ervoor in te staan dat ‘zijn’ advocaat de werkzaamheden zoveel

een stage moeten doorlopen. De Verordening stelt nadrukkelijk dat

mogelijk onafhankelijk zal kunnen uitoefenen.9 Deze verklaring staat

voor de advocaat in dienstbetrekking dezelfde opleidingsvereisten

op gespannen voet met de instructiebevoegdheid zoals de werkgever

hebben te gelden. Hoewel de beroepsopleiding de nodige tijd en inzet

die doorgaans bezit. De verklaring roept bij de werkgever vragen op

vergt, vormt de stage niet het grootste probleem: het zoeken van een

en zal ertoe leiden, zeker met inachtneming van de andere bezwa-

patroon blijkt in de praktijk de moeilijkst te nemen horde. Advocaten

rende implicaties van het in dienst nemen van een advocaat en de

bevoegd om als patroon te fungeren zijn binnen de organisatie veelal

beperkte toegevoegde waarde, dat de werkgever zich, bij het in dienst

niet voorhanden, en een buitenpatroon ontbreekt het aan belang.

betrekken van een advocaat, driemaal zal bedenken.

catuur niet bijdraagt aan een versnelling van de carrière.11 Overigens kan in zijn algemeenheid worden opgemerkt dat de doorgroeimoge-

“De spitsvondigheid

lijkheden binnen de bedrijfsjuridische afdeling maar beperkt zijn.

van de advocatuur

een juridische afdeling van een commercieel bedrijf, het pad recht is

gecombineerd met de

het bedrijf is grote uitzondering. In die zin heeft de gewone advocaat

Het is een algemeen bekend gegeven dat, eenmaal werkzaam op zonder zijwegen. Een gelieerde functie of een bestuursfunctie binnen

veelzijdigheid van het

nog meer mogelijkheden. Voorts werken bedrijfsjuristen aanzienlijk

bedrijfsleven.”

zegt meer dan 50 uur per week aan zijn werk te besteden.12 Met daarbij

harder dan hun arbeidscontract van hen verlangt: ruim één op de drie het gegeven dat bedrijfsjuristen doorgaans minder verdienen dan de confrères gezeten op een advocatenkantoor, maakt dat de keuze voor het bedrijfsleven gebaseerd op betere arbeidsvoorwaarden niet gestoeld is op de realiteit.13

JFV In Casu - maart 2010 -

In-house advocatuur in de praktijk In dit kader kan niet onbenoemd blijven de evaluatie van de Verorde-

Conclusie

ning medio 2002.10 In de evaluatie is de toestroom vanuit het bedrijfs-

De advocaat in dienstbetrekking is het directe gevolg van de verruiming

leven, de rechtsbijstandverzekeraars, ideële stichtingen, de overheid

van het procesmonopolie. Niettemin heeft de verruiming in de praktijk

en non-proﬁt organisaties onderzocht. De resultaten waren teleurstel-

geen grote gevolgen teweeg gebracht. Weliswaar heeft de wetgever in

lend, de toestroom bleek gering. In de evaluatie werden belemme-

1997 met de ‘Verordening op de praktijkuitoefening in dienstbetrek-

ringen geconstateerd die ook na de evaluatie door de wetgever niet

king’ de deur op een kier gezet, de cumulatief gestelde voorwaarden,

zijn weggenomen. Ook thans geldt enerzijds dat de werkgever in de

de rompslomp voor de werkgever en het gebrek aan meerwaarde in de

privileges maar een beperkte meerwaarde ziet. Anderzijds wordt de

praktijk doen de deur weer zachtjes dicht. In de praktijk lijkt de meer-

werkgever geconfronteerd met extra administratieve werkzaamheden,

waarde niet op te wegen tegen de praktische bezwaren.14 Wie het idee

eisen aan de praktijkuitoefening, bestaat angst ten aanzien van de

heeft postgevat om met de advocatentitel hoger in te kunnen stappen

onafhankelijkheid en blijkt het bereid vinden van een (buiten)patroon

binnen de juridische afdeling van een multinational komt dan ook

veelal een onoverkomelijke horde. De werkgever maakt een kosten-

bedrogen uit. General Counsels zitten niet te wachten op advocaten

baten afweging die doorgaans ten nadele van de advocaat in dienst-

die zich moeilijk af te leren gewoontes hebben aangeleerd, en boven-

betrekking uit zal vallen.

dien veroorzaker zijn van extra administratieve werkzaamheden . Mijn devies is dan ook niet de advocaatstage te lopen met het oog op het

Carrièreperspectief

stimuleren van een carrière in het bedrijfsleven. In de praktijk vormen

De structuur van een bedrijfsjuridische afdeling is transparant en verre

de stageverklaring en de inschrijving op het tableau geen meerwaarde.

van complex. De loopbaan verloopt van junior naar medior en vervol-

Mocht zich echter onverhoopt de situatie voordoen, dat gedurende de

gens naar senior jurist, incidenteel uitmondend in de functie van

advocaatstage het bedrijfsleven lonkt, dan zijn de implicaties voor de

General Counsel. Wie denkt dat de advocaat-bedrijfsjurist in dezen

werkgever wel te relativeren. Maar een pre zijn de stageverklaring en de inschrijving zeker niet per deﬁnitie. @

een streepje voor heeft ten aanzien van laatstgenoemde positie, komt bedrogen uit. De statistieken laten zien dat een verleden in de advo-

1 2

Verordening op de praktijkuitoefening in dienstbetrekking,

Artikel 2 Verordening op de beroepsaansprakelijkheid.

Staatscourant 1997, 75.

GvEAEG 17 september 2007, nr. T-125/03 (AkzoNobel

W.E. Overeem, De Orde van Advocaten. Een institutioneel

Chemicals en Akcros Chemicals/Commissie gevoegde

onderzoek naar het handelen van de Orden van Advocaten

zaken).

1952-heden, Dixis informatiemanagers 2004, p. 63-65. 3

F. Jongmans, ‘De advocatuur: een boeiend vak, een onophoudelijk leerproces van groei van stagiaire naar

Artikel 3 lid 3 Verordening op de praktijkuitoefening in dienstbetrekking.

10 J.P. Gunst & F. Bruinsma, Advocaten en advocatuur in

volwassen advocaat’, Ars Aequi 49 (2000)-9, p. 643.

loondienst. Een evaluatieonderzoek naar de Verordening

D.J. Hesemans, Lexplicatie. De complete wetgeving

op de praktijkuitoefening in dienstbetrekking, Utrecht:

A. Mouritz, ‘In-house advocatuur’, Ars Aequi 54 (2009)-11,

p. 969 & B.H.A. van Leeuwen & A.G.H. van der Staay & O.

12 Houthoff Buruma, ‘Bedrijfsjuristen monitor 2009’, p. 25.

Javornik, Beroep: Bedrijfsjurist. Praktische leidraad voor

13 Voxius, ‘Salery Survey onder bedrijfsjuristen 2007’,

toegelicht. Advocatenwet, Deventer: Kluwer 2007, p. 283.

bedrijfsjuristen, Deventer: Kluwer 2009, p. 15-17. 6

B.H.A. van Leeuwen & A.G.H. van der Staay & O. Javornik, Beroep: Bedrijfsjurist. Praktische leidraad voor bedrijfsjuristen, Deventer: Kluwer 2009, p. 38-40.

Universiteit Utrecht 2002. Houthoff Buruma, ‘Bedrijfsjuristen monitor 2009’, p. 7, 15.

Rotterdam: 2007. 14 R.J. Oonk, ‘Advocatuur in loondienst: concurrent of uitkomst?’, Tijdschrift voor de procespraktijk 2009-1, p. 18.

4LLZ[LYSPQRL WVY[YL[[LU NLaVJO[

,Y\P[ OHSLU ^H[ LYPU aP[ K\Z VW[PTHHS WYLZ[LYLU =VVY VUaL RSHU[LU KVLU ^L KH[ HS TLLY KHU QHHY LU Q\PZ[ KHHYKVVY R\UULU ^L VUaL KPLUZ[ ]LYSLUPUN UHHY LLU Z[LLKZ OVNLY UP]LH\ IYLUNLU LU ILOVYLU ^L [V[ KL [VW ]HU KL HK]VJH[LURHU[VYLU +H[ TLYR QL VVR HSZ QL IPQ VUZ PU KPLUZ[ RVT[ 1L SLLY[ QL ]HR Z[LLKZ IL[LY ILOLLYZLU LU QL RYPQN[ ]HU VUZ KL Z[L\U VT QL [HSLU[ ]VSSLKPN [L VU[ WSVVPLU +HHY]VVY ^LYRLU ^L PU[LUZPLM ZHTLU PU ZLJ[PLZ LU [LHTZ 3LLY NPLYPN NLKYL]LU LU HS[PQK RSHU[NLYPJO[ AV VUKLYZ[L\ULU ^L LSRHHY ]\SSLU ^L LSRHHY HHU LU OV\KLU ^L LSRHHY ZJOLYW ,U KH[ HSSLZ PU LLU WYL[[PNL PUMVYTLSL ZMLLY 9LNLSTH[PN aVLRLU ^L Z[HNPHPYLZ LU ILNPUULUK HK]VJH[LU THHY ^L IPLKLU VVR KL TVNLSPQROLPK ]HU LLU TLLSVVWZ[HNL ]HU LLU KHN VM LLU ^LLR VM LLU Z[\KLU[LUZ[HNL ]HU n ^LRLU >PS QL VUaL KLZR\UKPNL ILNLSLPKPUN LY]HYLU QL [HSLU[ ]LYKLY VU[^PRRLSLU LU NYVLPLU PU VUaL IVLPLUKL LU HTIP[PL\aL VYNHUPZH[PL& 2PQR KHU LLUZ VW VUaL ZP[L VUKLY ยบ>LYRLU IPQยป VM ULLT ]YPQISPQ]LUK JVU[HJ[ VW TL[ VUaL /9 THUHNLY +PHUH .LLYHLK[Z

:[ *HUPZP\ZZPUNLS M ;, 5PQTLNLU ; - PUMV'WVLSTHUU]HUKLUIYVLR US ^ ^ ^ W V L S T H U U ] H U K L U I Y V L R U S

Redactioneel

Standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen

Door Jorrit de Haan

Op 1 juli 2008 zijn de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening en het daarbij behorende Besluit Ruimtelijke Ordening in werking getreden. Hierbij zijn een aantal nieuwe juridische instrumenten ingevoerd, waaronder standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen. Overgangsrecht vervult een belangrijke functie bij bestemmingsplannen en de wetgever heeft een deel hiervan willen standaardiseren. Dit komt de rechtszekerheid van de burger ten goede omdat nu voor elk bestemmingsplan in Nederland een aantal bepalingen verplicht moeten worden opgenomen. Voorheen stond het gemeenten vrij om zelf hun volledige overgangsrecht op te stellen.

Overgangsrecht bij bestemmingsplannen

Bij het opstellen van een nieuw bestemmingsplan

Een bestemmingsplan is het instrument dat de

komt het voor dat bestaand, legaal gebruik onder

gemeente gebruikt om controle uit te oefenen

het nieuwe plan niet langer is toegestaan. Hierom

op de ruimtelijke ontwikkeling van een bepaald

moeten in de voorschriften die bij een bestem-

gebied. Een bestemmingsplan geeft aan wat voor

mingsplan horen, regels van overgangsrecht worden

een bepaald stuk grond wel en niet is toegestaan.

opgenomen. Deze staan het in principe strijdige

Er bestaan ook plannen voor een ruimtelijke inde-

(met het nieuwe plan) gebruik of gebouw toe, maar

ling op rijks- en provinciaal niveau, maar alleen

het uiteindelijke doel is wel dat deze strijdigheid

het bestemmingsplan kent voorschriften die direct

verdwijnt.2 Deze overgangsbepalingen moeten in

werken voor de burger.

beginsel het gebruik eerbiedigen, maar uitzonderingen zijn hierop mogelijk, mits deugdelijk gemo-

Elke gemeente stelt zijn eigen bestemmingsplannen

tiveerd.3 Dit betekent dat het strijdige gebruik of

en de daarbij behorende voorschriften vast. Het

de strijdige bebouwing blijft toegestaan en dat het

bestemmingsplan kent bepalingen omtrent de

overgangsrecht dit niet volledig mag beperken. Aan

doelen waarvoor bepaalde grond mag worden

de andere kant hoeft ook niet alles te worden toege-

gebruikt. Als er gebouwd mag worden geeft het

staan en kan in het overgangsrecht het strijdige

bijvoorbeeld aan hoe groot het gebouw mag zijn

gebruik of de strijdige bebouwing wel gedeeltelijk

en hoeveel procent van een perceel mag worden

worden beperkt. Overgangsrecht is niet van toepas-

bebouwd. Als de grond voor bepaalde doelen

sing op gebruik of bebouwing dat reeds onder het

gebruikt mag worden, regelt het plan welke soorten

oude bestemmingsplan illegaal was.

gebruik zijn toegestaan en in welke mate. Het bestemmingsplan heeft zowel een preventieve als

Vanuit de praktijk is gebleken dat het gebruik van

een repressieve sanctiewerking.1 Preventief omdat

overgangsrecht bij een bestemmingsplan niet

voor het verlenen van een vergunning vereist kan

altijd soepel verloopt. Het Ministerie van VROM

zijn dat wordt getoetst aan het vigerende bestem-

heeft in 2002 een onderzoek laten uitvoeren naar

mingsplan, repressief omdat op basis van strijd met

de problemen bij overgangsrecht bij bestemmings-

het bestemmingsplan in gevallen door de gemeente

plannen in het kader van de uitvoerige herziening

handhavend kan worden opgetreden. Verder geeft

van de Wro en het daarbij horende Besluit ruimte-

artikel 7.10 Wet Ruimtelijke Ordening (hierna: Wro)

lijke ordening (hierna: Bro). Vanuit dit onderzoek

dat het verboden is gronden en bouwwerken te

zijn acht problemen geformuleerd die spelen met

gebruiken of te laten gebruiken in strijd met een

betrekkingen tot overgangsrecht bij bestemmings-

bestemmingsplan. Het niet naleven van dit artikel

plannen.4 Het belangrijkste probleem is volgens

levert volgens het derde lid een strafbaar feit op.

de onderzoekers dat er een grote verscheidenheid

in het betreffende overgangsrecht bestaat. Zowel het overgangsrecht

niet wordt vergroot. Als hieraan is voldaan mag het gebouw dat niet

tussen gemeentes onderling als wel het overgangsrecht dat binnen

binnen het plan past gedeeltelijk worden vernieuwd of veranderd.

een gemeente wordt gehanteerd kan erg verschillen. Het invoeren

Als het gebouw volledig teniet gaat als gevolg van een calamiteit mag

van algemeen geregelde overgangsrechtelijke regels zou meerdere

het gebouw volledig worden vernieuwd. Voor het vergroten van een

voordelen kunnen hebben; ten eerste kan het de snelheid vergroten

bouwwerk kunnen burgemeester en wethouders eenmalig onthefﬁng

waarmee bestemmingsplannen worden geproduceerd, het bestem-

verlenen voor een vergroting van maximaal 10% van de inhoud.

mingsplan kan makkelijker worden gehandhaafd en er ontstaat meer

Met betrekking tot het gebruik is in artikel 3.2.3 Bro opgenomen dat

rechtszekerheid voor de burger. De wetgever heeft ervoor gekozen de

het gebruik van grond en bouwwerken dat bestond op het tijdstip van

aanbevelingen van de onderzoekers over te nemen, in de toelichting

inwerkingtreding van het bestemmingsplan en hiermee in strijd is,

bij het Bro wordt dit alleen onderbouwd door naar het betreffende

mag worden voortgezet. Daarbij komt dat het strijdige gebruik alleen

onderzoek te verwijzen.5

mag worden veranderd als het nieuw gebruik naar zijn aard en omvang minder in strijd is met de bepalingen van het nieuwe bestemmings-

Invoering van standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen

plan. Voor zowel een gebouw in strijd met het bestemmingsplan als

Op 1 juli 2008 is de nieuwe Wro in werking getreden. Dit is een funda-

mingsplan geldt dat dit niet onder overgangsrecht kan vallen als het

mentele herziening van het oude ruimtelijke ordeningsstelsel, dat

onder het ervoor geldende bestemmingsplan ook al onder het over-

veertig jaar heeft gegolden. De uitgangspunten van deze nieuwe wet

gangsrecht viel.

voor het gebruik van grond of een gebouw in strijd met het bestem-

Er is nog een standaardregel van overgangsrecht in het Bro opge-

Onder meer wordt het voor gemeentes verplicht om bestemmings-

nomen. Als toepassing van artikel 3.2.2 Bro zou leiden tot onbillijke

plannen vast te stellen voor hun hele grondgebied, onder het oude

situaties, kunnen burgemeester en wethouders er voor kiezen om met

regime was dit slechts verplicht voorgebieden buiten de bebouwde

het oog op beëindiging op termijn van de met het bestemmingsplan

kom. Daarnaast is nu ingevoerd dat gemeentes geen leges voor bouw-

strijdige situatie, in het plan persoonsgebonden overgangsrecht op

vergunningen meer mogen vragen als een bestemmingsplan niet

te nemen. Uit de toelichting blijkt dat hierbij gedacht moet worden

tijdig, zoals uit de wet volgt, wordt herzien. Dit is bedoeld als ﬁnan-

aan gevallen waarin de hoge leeftijd van de gebruiker de verwachting

ciële stimulans om er voor te zorgen dat gemeentes de bestemmings-

wettigt dat de belemmeringen op termijn zullen worden weggenomen,

plannen tijdig wijzigen. De procedure die moet worden doorlopen om

maar niet valt te voorspellen wanneer dat het geval zal zijn. In deze

tot een nieuw bestemmingsplan te komen is in de nieuwe Wro ook

gevallen kan persoonsgebonden overgangsrecht voor gemeenten een

versimpeld waardoor het vaststellen van een nieuw bestemmingsplan

uitkomst bieden.9

JFV In Casu - maart 2010 -

instrument van het bestemmingsplan veranderen er een aantal zaken.

zijn: decentraal wat kan, minder regels en uitvoeringsgericht.6 Voor het

hopelijk minder tijd in beslag zal nemen. Zo vervalt de goedkeuring die moest worden gegeven door gedeputeerde staten en is het aantal

De standaardregels zijn niet direct van toepassing op bestemmings-

momenten dat het plan ter inzage wordt gelegd verminderd.7

plannen, gemeentes dienen ze op te nemen in de voorschriften die worden opgesteld bij elk bestemmingsplan. Voor deze oplossing is gekozen om het de burger gemakkelijker te maken. Op deze manier

“Overgangsrecht vervult een

staan zoveel mogelijk op het bestemmingsplan van toepassing zijnde bepalingen in de voorschriften die bij het plan horen.10

Standaardregels bij bestemmingsplannen

belangrijke functie bij

In een artikel bespreken mr. J.J. Scheltens-Fokke en prof. mr. P.J.J.

bestemmingsplannen.”

nieuwe Bro.11 Zij vinden het een goed idee dat er standaardregels over

van Buuren de overgangsregelingen zoals ze zijn opgenomen in het overgangsrecht bij bestemmingsplannen in het Bro zijn opgenomen. Wel menen zij dat er met name onduidelijkheid bestaat over de vraag of er bij een partiële herziening van een bestemmingsplan ook over-

Bij de nieuw ingevoerde wet hoort ook een nieuw Bro. De bepalingen

gangsrechtelijke bepalingen bij deze herziening dienen te worden

uit dit besluit zien voor een groot gedeelte op bestemmingsplannen en

opgenomen. Als dit het geval is kan er in de praktijk onduidelijk

bestaat onder meer uit regels die gaan over de digitalisering van ruim-

ontstaan over de vraag welke datum als peildatum dient te worden

telijke plannen en besluiten, de inhoud en vormgeving van bestem-

gehanteerd.12

mingsplannen en de procedures. Helemaal nieuw zijn in het Bro opgenomen een gedeelte over standaardegels in bestemmingsplannen en

Een peildatum is een belangrijk begrip voor overgangsrecht bij bestem-

een gedeelte over tegemoetkoming bij schade.8 Bij de standaardregels

mingsplannen: het is de datum vanaf welke het nieuwe bestemmings-

voor bestemmingsplannen zijn een aantal overgangsrechtelijke bepa-

plan zijn werking kent. Voor de invoering van het nieuwe Bro werden

lingen opgenomen. Deze bepalingen kwamen in de praktijk al voor bij

er verschillende peildata gehanteerd voor bouwwerken en voor

individuele bestemmingsplannen van verschillende gemeenten en

gebruik.13 Bij bouwwerken werd de datum van de terinzagelegging

dienen nu verplicht te worden opgenomen in de bepalingen bij elk

gehanteerd als peildatum. Zo konden bouwvergunningen die werden

bestemmingsplan.

aangevraagd voor een perceel waarvan de bestemming misschien zou veranderen worden aangehouden tot na de deﬁnitieve vaststel-

De overgangsrechtelijke bepalingen zijn opgedeeld in een bepaling

ling van het bestemmingsplan. Op die manier werd voorkomen dat

voor bouwwerken en een bepaling voor het gebruik van gronden. In de

burgers na de terinzagelegging van een nieuw bestemmingsplan nog

bepaling voor bouwwerken, artikel 3.2.1 Bro, wordt geregeld dat een

snel een aanvraag voor een bouwvergunning konden indienen om zo

bouwwerk dat op het tijdstip van inwerkingtreding van het bestem-

het nieuwe bestemmingsplan te omzeilen. Voor gebruik gold als peil-

mingsplan aanwezig of in uitvoering is, dan wel gebouwd kan worden

datum al de inwerkingtreding van het nieuwe bestemmingsplan.14

krachtens een bouwvergunning, en afwijkt van het plan, toch mag

Nu geldt dus voor zowel bouwwerken als gebruik als peildatum de

worden aangepast. Dit kan slechts in gevallen waarbij door de veran-

inwerkingtreding van het nieuwe bestemmingsplan. Over de veran-

dering deze afwijking van het bestemmingsplan naar aard en omvang

derde peildatum voor bouwwerken overweegt de wetgever het

volgende. Er wordt van uit gegaan dat deze verandering

niet

“Peildatum is een

bezwaarlijk

is, omdat het voor een

belangrijk begrip.”

gemeentebestuur dat een verstandig en juist gebruik maakt van de instrumenten

JFV In Casu - maart 2010 -

die de Woningwet en de Wro bieden, mogelijk is om de verlening van alle bouw- en aanlegvergunningen die niet

regeling, tegen te houden.15 Hiermee wordt het voorbe-

J.W. van Zundert, Het bestemmingsplan: een juridisch bestuurlijke inleiding in de ruimtelijke ordening,

passen in de nieuwe plan-

Deventer: Kluwer 2006, p.14. 2

E.D.M. Knecht, Memo bestemmingsplan &

reidingsbesluit bedoeld. Is

bouwvergunning, Alphen aan de Rijn: Kluwer 2005,

voor het gebied waarvoor

p. 37.

een bepaald bestemmings-

plan geldt een voorbereidingsbesluit

bestuurlijke inleiding in de ruimtelijke ordening,

genomen,

dan mogen aanvragen voor

Deventer: Kluwer 2006, p.191. 4

bouwvergunningen worden aangehouden

tot

J.W. van Zundert, Het bestemmingsplan: een juridisch

Th. Peters en P.C. Gilhuis, ‘Standaardisering overgangsrecht in bestemmingsplannen’,

het

Fundamentele Herziening Wet Ruimtelijke Ordening:

moment waarop een nieuw

Onderzoek naar aanleiding van het BRO, Ministerie

bestemmingsplan is vastge-

van VROM 2002, p. 7.

steld.

Toelichting bij het Besluit Ruimtelijke Ordening,

Conclusie

Folder ‘De nieuwe Wet ruimtelijke ordening geeft

wat kan en uitvoeringsge-

Idem.

richt.16 Dit zijn de kernpunten

Toelichting bij het Besluit Ruimtelijke Ordening,

herziening van de Wro en

Idem, p. 60.

het daarbij horende Bro zijn

10 Idem, p. 37.

gebaseerd. Een onderdeel

Staatsblad 2008, 145, p.36 e.v. Minder regels, decentraal

ruimte’, www.vrom.nl/wro.

waarop de fundamentele

hiervan is het opnemen van standaardregels voor overgangsrecht bij bestemmingsplannen. De invoering van deze standaardregels valt volgens mij onder twee van deze drie punten. Het lijkt ten eerste te impliceren dat overgangsrecht bij bestemmingsplannen dus niet decentraal kan:

Staatsblad 2008, 145, p. 25.

J.J. Scheltens-Fokke en P.J.J van Buuren, ‘Overgangsrecht in bestemmingsplannen volgens het ontwerp-Bro’, Tijdschrift voor Bouwrecht, p.831.

12 Idem, p. 832. 13 P.J.J. van Buuren, Ch. W. Backes, A.A.J. de Gier en A.G.A. Nijmeier, Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht, Deventer: Kluwer 2006, p.61.

de wetgever heeft geoordeeld dat het centraal moet worden gere-

14 Idem, p.66.

geld. Ten tweede is het punt van minder regels wel van toepassing.

15 Toelichting bij het Besluit Ruimtelijke Ordening,

Nu er landelijk gestandaardiseerd overgangsrecht is gekomen zal het voor diegenen die er mee moeten werken een stuk overzichtelijker worden. @

Staatsblad 2008, 145, p. 57. 16 Folder ‘De nieuwe Wet ruimtelijke ordening geeft ruimte’, <www.vrom.nl/wro>.

www.jfvcarrie reboard.nl

JFV CarrièreBoard Studeren, oriënteren en solliciteren Hoe graag je misschien ook student zou willen blijven, eens komt toch het moment dat het einde van je rechtenstudie nadert. De wereld ligt aan je voeten. Maar wat heeft die wereld jou eigenlijk te bieden? De arbeidsmarkt biedt een groot aantal werkgevers. Maar welke werkgever past het best bij jouw proﬁel? Wat zijn je mogelijkheden als starter binnen en buiten de advocatuur? Hoe kom je ermee in contact? Met dit soort vragen ben je bij JFV CarrièreBoard aan het juiste adres. Een kosteloze service van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen die jou informeert over je loopbaanmogelijkheden. JFV CarrièreBoard biedt jou als rechtenstudent verschillende oriëntatiemogelijkheden. Op de website www.jfvcarriereboard.nl vind je onder meer: - Proﬁelen van kantoren, bedrijven en instellingen - Stages (nationaal en internationaal) - Vacatures - Recruitmentagenda

- Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt - Informatie over solliciteren - Studeren in het buitenland - Ervaringen van studenten

Daarnaast organiseert JFV CarrièreBoard regelmatig recruitmentactiviteiten en kantoor- en bedrijfsbezoeken. Kortom, als jij na je studie zonder zorgen in het diepe wilt duiken, is JFV CarrièreBoard je ideale springplank.

Juridische Faculteitsvereniging Groningen Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 - 9712 EK Groningen Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvcarriereboard.nl

Redactioneel

Door Pieter Kruijt

Weg vanwege de crisis Nu de welbekende kredietcrisis langzaam uit het slop kruipt, de economie weer langzaam als vanouds groeit en bedrijven en banken weer risico’s durven te nemen, zou je zeggen dat er geen ontslagen vanwege bedrijfseconomische redenen zullen volgen. Toch komt dit wel voor doordat de werkgever probeert in te spelen op de markt, er onverwachte externe factoren invloed hebben en het vertrouwen dat regelmatig wegvalt in de economie. Ontslag krijgen is dermate ingrijpend in het leven van een persoon dat er vele waarborgen zijn om de positie van de werknemer te beschermen. De werkgever kan niet zomaar zijn werknemer de laan uit sturen. Echter om het bedrijf in stand te houden en winstgevend te krijgen of te behouden, is het ontslaan van werknemers wel zo nu en dan noodzakelijk. Er zijn verschillende gronden om een werknemer de deur te wijzen. In dit artikel wil ik ingaan op het ontslag vanwege bedrijfseconomische redenen.

De deﬁnitie van arbeidsovereenkomst is te vinden in artikel 7:610, eerste lid BW: ‘De arbeidsovereenkomst is de overeenkomst waarbij de ene partij, de

“Ontslag is

werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten.’ Titel 7.10 van het Burgerlijk Wetboek voorziet in zaken betreffende de arbeidsovereenkomst. De arbeidsovereenkomst kan in prin-

het laatste redmiddel.”

cipe alleen op de in de wet aangegeven manieren eindigen. Dit kan dus door de eenzijdige opzegging van de overeenkomst door de werkgever of werknemer, door wederzijds goedvinden om de over-

lijke redenen, maar ook op grond van bedrijfseco-

eenkomst te doen eindigen, door beëindiging van

nomische redenen.

de overeenkomst van rechtswege, door de rechter op grond van artikel 7:685 BW of door ontslag op

De Procedure

staande voet. Voor opzegging van een overeen-

De procedure voor ontslag van een enkele werk-

komst voor onbepaalde tijd moet de geldende

nemer vangt aan met de werkgever die het UWV

opzegtermijn in acht worden genomen. Opzegging

Werkbedrijf (hierna: UWV) schriftelijk verzoekt tot

moet op grond van artikel 6 Buitengewoon Besluit

toestemming van de opzegging van de arbeidsover-

arbeidsverhoudingen (hierna: BBA) voorafgegaan

eenkomst. Hierbij moeten gegevens en bescheiden

zijn door de verlening van een ontslagvergunning.

worden bijgevoegd, waaruit blijkt dat het ontslag

De werkgever kan op verschillende gronden een

gerechtvaardigd is. Het UWV geeft het dossier door

werknemer ontslaan, zoals op grond van persoon-

aan de Ontslagadviescommissie.1 Zij beslist namens

het UWV positief of negatief. In geval van een verlening van de vergunning is de werkgever niet verplicht de werknemer te ontslaan, maar hij moet wel overgaan op ontslag binnen acht weken na de verlening van

“De werkgever mag

de vergunning.2 In geval van ziekte van de werknemer of van ontslag van twintig of meer werknemers zijn er nog aanvullende regels van

niet zomaar mensen

toepassing. Verder zijn er ook gevallen waarvoor toestemming niet

aanwijzen die in

nodig is, namelijk ontslag op staande voet, ontslag in geval van failissement en ontslag in de proeftijd. Op grond van artikel 3:1 Ontslagbesluit volgt dat het ontslag redelijk moet zijn, anders volgt er geen toestemming om de overeenkomst op te zeggen.

aanmerking komen voor ontslag.”

Wanneer de werkgever een werknemer wil ontslaan op grond van bedrijfseconomische redenen heeft de werkgever drie mogelijkheden. Hij kan de overeenkomst eenzijdig opzeggen (mits in het bezit van de

ciële positie, de werkvermindering, de organisatorische verandering

eenkomst opzeggen met wederzijds goedvinden.3 Voor wat betreft de

of reorganisatie, technologische verandering, beëindiging van de

redelijkheid van de beëindiging geeft de wet geen omvattende regels

bedrijfsactiviteit, een bedrijfsverhuizing en vervallen van subsidie. Bij

over welke situatie het ontslag rechtvaardigt. Zoals eerder genoemd

de manier van aantonen moet gedacht worden aan het overleggen van

dient op grond van artikel 6 BBA voor de opzegging een ontslagver-

een opgave van aantal werkzame personen in het bedrijf, balansen,

gunning te zijn verleend. Bij ministriële regeling kunnen extra regels

rapporten, jaarcijfers en andere cijfermatige onderbouwing. Lang niet

worden gesteld.

altijd kan de werkgever aantonen, met uitzondering van bijvoorbeeld

De werkgever moet niet alleen aantonen dat de ﬁnanciële noodzaak

het aantonen van verminderde vraag, dat er arbeidsplaatsen dienen

vaststaat, maar ook dat hij de ‘juiste’, maximaal twintig, werknemers

te vervallen. Echter moet hij wel aan kunnen tonen dat voor de doel-

naar het beginsel van de ‘afspiegeling’ heeft aangewezen voor ontslag

matige bedrijfsvoering het verval van arbeidsplaatsen het gevolg moet

en dat deze geen overplaatsing in het verschiet ligt.

zijn en dat het niet volgens de normale bedrijfsvoering opgelost kan

De vraag die nu naar boven komt is hoe je de noodzaak van het ontslag

worden. Dit moet gehonoreerd worden door het UWV of de kanton-

in verband met de bedrijfseconomische positie in kaart brengt en wie

rechter in geval van ontbinding, wil de werkgever overgaan tot actie.

er moet vertrekken binnen het bedrijf?

Daarbij kan de rechter niet altijd overgaan tot ontslag, omdat hij niet

JFV In Casu - maart 2010 -

artikel 7:685 BW de overeenkomst te ontbinden of hij kan de over-

vergunning), hij kan zich richten tot de kantonrechter om op grond van

altijd kan oordelen of in casu wel of niet is voldaan aan de redelijke

Bedrijfseconomische redenen

onderbouwing.6

Opmerkelijk is dat in 2008 van de 18318 ontslagvergunning maar liefst 64 procent was verleend op grond van bedrijfseconomische

Wie moet er weg?

redenen.4 Hieruit kun je concluderen dat het UWV of de rechter een

Ontslag is het laatste redmiddel. Voordat de werkgever overgaat tot

dergelijk verzoek vaak honoreert. Artikel 4:1 Ontslagbesluit vermeldt

ontslag, moet eerst gekeken worden of hij de werknemer na de reor-

dat in geval van redenen die voort komen uit bedrijfseconomische

ganisatie een functie kan aanbieden, die als passend kan worden

aard, de werkgever aannemelijk moet

beschouwd. Is dit niet mogelijk, dan zal

maken dat op grond hiervan één of meer

mogelijk het ontslag volgen.

arbeidsplaatsen dienen te vervallen. Wat

De werkgever mag niet zomaar mensen

onder bedrijfseconomische redenen wordt

aanwijzen die in aanmerking komen

verstaan, wordt uitgewerkt in de toelichting

voor ontslag. Dit gaat aan de hand van

van het Ontslagbesluit: ‘Deze categorie

het afspiegelingsbeginsel ex artikel 4:2

omvat bedrijfsorganisatorische redenen

Ontslagbesluit. Per bedrijfsvestiging en

evenals technologische wijzigingen in het

per categorie uitwisselbare functies zal de

productie-proces. Ingevolge artikel 4:1 is

leeftijdsopbouw voor en na de reorgani-

het voldoende dat de werkgever aanneme-

satie procentueel ongeveer gelijk moeten

lijk maakt dat een doelmatige bedrijfsvoe-

blijven. Met een uitwisselbare functie

ring het verval van de arbeidsplaatsen met

wordt bedoeld: een functie die naar aard,

zich mee brengt en dat personeelsverloop

inhoud, omstandigheden, functieniveau

of overplaatsing geen oplossing bieden.’5

en beloning gelijkwaardig wederkerig,

Essentieel bij het aantonen van het nood-

vergelijkbaar en gelijkwaardig7 is met

zakelijk schrappen van functies moet de

een andere functie. Het gaat dus niet om

werkgever aantonen dat de oorzaak ligt in

de vaardigheden en kwaliteiten, maar

één of meer van de volgende categoriën;

het gaat enkel om de vergelijking van de

de gegevens betreffende de slechte ﬁnan-

functies zelf.

mische redenen de werknemer moest ontslaan en dus, na een korte periode, niet zomaar op zoek kan gaan naar goedkopere arbeids-

“Wanneer de werkgever een werknemer wil

krachten via bijvoorbeeld het uitzendbureau. Uit recente rechtspraak blijkt dat uit art. 4.5 van het Ontslagbesluit moet worden verstaan dat niet alleen het in dienst nemen van werknemers wordt bedoeld maar ook vervanging door ‘goedkopere’ arbeidskrachten, zoals uitzend-

JFV In Casu - maart 2010 -

personeel en gedetacheerde krachten dan wel opdrachtnemers als

ontslaan op grond van

bedoeld in art 7:400 BW.8 In casu nam, binnen een aantal weken waarin dit was uitgesloten, de werkgever toch nieuwe ‘goedkopere’ werknemers aan ondanks de wederindiensttredingsvoorwaarde. De

bedrijfseconomische redenen heeft de

rechter concludeerde dat dit in strijd zou zijn met de bedoeling van de voorwaarde en dat maakte de opzegging van het dienstverband bij het ontslag vernietigbaar. Het ontslagrecht is zo geregeld dat de willekeur van de werkgever

werkgever drie mogelijkheden.”

niet of nauwelijks voorkomt bij ontslagen. Het anciëniteitsbeginsel in samenhang met het afspiegelingsbeginsel beschermt de, met name oudere, werknemer. Dit omdat zij in een ongunstige positie zullen bevinden op de arbeidsmarkt. Het bedrijf moet voor wat betreft ontslagen vanwege bedrijseconomische redenen duidelijk aantonen waarom het noodzakelijk is en heeft bij het aanwijzen van het personeel deels vrije keuze. @

Het personeel wordt ingedeeld in vijf leeftijdscategorieën, 15 tot 25 jaar, 25 tot 35 jaar, 35 tot 45 jaar, 45 tot 55 jaar en 55 jaar en ouder. Wanneer dit is gebeurd, komt de werknemer met het kortste dienstverband het eerst voor ontslag in aanmerking. Daarbij gelden er uitzonderingen voor werknemers met een onmisbare unieke functie of als het gaat om een werknemer met een zwakke arbeidsmarktpositie of als de werknemer bij een ander bedrijf gedetacheerd is en vervanging niet mogelijk is. In geval van een collectief ontslag is de werkgever in principe niet

Art. 6, vierde lid BBA jo. Art. 2:5 Ontslagbesluit.

Art. 2:7 Ontslagbesluit.

p. 634.

motieven er arbeidsplaatsen moeten vervallen. Een toestemming van de werknemersvereniging is dan voldoende.

C.L. van Middelkoop, ‘De redelijkheidstoets bij bedrijfseconomisch ontslag, Ars Aequi 2009 nr. 10,

verplicht om aannemelijk te maken dat op grond van de voorgenoemde 4

Directie Arbeidsverhoudingen, Ontslagstatistiek, jaarrapportage 2008, Ministerie van Sociale zaken en

Voor de werknemer

werkgelegenheid, mei 2009.

Wanneer een dergelijk verzoek wordt gehonoreerd en de werknemer

Staatscourant 1998, 238, p. 12.

wordt ontslagen, kan de werknemer zich ex artikel 4:5 Ontslagbesluit

Ktg. Leeuwarden, 16 juli 1993, praktijkgids 1993/3975.

aan een zogenaamde wederindiensttredingsvoorwaarde verbinden.

Deze voorwaarde geeft de werknemer een houvast om opnieuw in dienst te kunnen treden bij het bedrijf in betere tijden, echter wel naar maatstaven van de ‘gebruikelijke arbeidsvoorwaarden’. Voor de werkgever zou dit nadelig kunnen zijn, omdat deze vanwege bedrijfsecono-

J. van Dongelen & W.J.P.M. Fase & P.J.S. van den Boogaard & S.F.H. Jellinghaus, Ontslagrecht, Zutphen: Uitgeverij Paris, 2007, p. 110.

Vzr. Rb. Arnhem, 11 augustus 2009, LJN BJ8094.

45## /:

+F CFOU EFSEF PG WJFSEFKBBST SFDIUFOTUVEFOU FO KF IFCU BNCJUJF %BO TDISJKG KF KF JO WPPS EF WJKGEBBHTF .BTUFSDMBTT WBO UPU FO NFU NFJ PQ POT LBOUPPS JO /FX :PSL 8BOU EBBS QBL KF UJKEFOT XPSLTIPQT TBNFO NFU POT [BLFO BBO CJOOFO

FFO CSFFE TDBMB WBO SFDIUTHFCJFEFO FO MFFS KF PO[F JOUFSOBUJPOBMF SFDIUTQSBLUJKL CFUFS LFOOFO &O OBUVVSMJKL MBBU KF EF TUBE [FMG PPL OJFU MJOLT MJHHFO ,PSUPN OFU BMT WPSJH KBBS WJKG EBHFO Â´XPSL IBSE QMBZ IBSEÂµ JO /FX :PSL 4DISJKG KF WPPS NBBSU JO WJB PO[F XFCTJUF XXX XFSLFOCJKTUJCCF OM

Column

Door Jorrit de Haan

Staatsloterij Met meedoen met de Staatsloterij kun je een hoop geld verdienen, bij de afgelopen oudejaarstrekking stond de teller op € 27,5 miljoen. Deze hoofdprijs is gewonnen door een groep van tien collega’s van een bedrijf uit Zeeland. Nu is dit hartstikke leuk voor ze, maar ik kan me ook voorstellen dat er een hoop gedonder van kan komen. Problemen die ik me kan inbeelden hebben te maken met de vraag hoe je bepaalt aan wie je uitkeert als er een groep mensen een prijs wint. Er is één iemand met het originele lot en het lijkt

Een hoop vragen over de Staatsloterij dus ik ben op

mij dat deze persoon in ieder geval recht heeft op

zoek gegaan naar antwoorden. Na twee keer bellen

uitkering. Je zou kunnen zeggen dat deze persoon

met de klantenservice krijg ik het hoofdkantoor aan

alleen het gehele bedrag krijgt en dat de groep

de lijn. De receptioniste weet mij te vertellen dat de

onderling het bedrag verdeelt. Maar dan gaat, terwijl

Staatsloterij uitkeert aan tien mensen als er tien

de prijs zelf belastingvrij is, een groot gedeelte van

hebben gewonnen, niet slechts aan diegene die het

het prijzengeld alsnog naar de Belastingsdienst

lot heeft. De meeste mensen die zij kent, ze mag

vanwege de belasting op schenkingen. Dit lijkt mij

zelf niet meespelen, kopiëren het lot waar ze samen

voor de Staatsloterij de optie waarbij zij het minste

mee spelen om onduidelijkheden te voorkomen. Op

risico lopen, maar op deze manier krijgt één persoon

mijn vraag of hier ooit gedonder van komt reageert

wel (te) veel macht.

ze lachend dat er in al de tijd dat ze bij de loterij werkt hier nog geen problemen van zijn gekomen.

Een andere optie is dat de Staatsloterij het geld zelf verdeelt onder de deelnemers. Er is op die manier

Een paar vragen zijn in ieder geval beantwoord, maar

geen schenkingsrecht verschuldigd en er ontstaat

ze raadt me aan om ze ook aan de persvoorlichter te

geen onenigheid tussen partijen. Maar ik zie voor

stellen. Ze zal hem vragen om mij terug te bellen.

de Belastingdienst en dus de rijkskas een groot

Zoals het een slecht voorlichter betaamt belt hij

nadeel. Als bijvoorbeeld ouders een grote geldprijs

natuurlijk niet terug en nadat ik zijn secretaresse

winnen, kunnen ze er voor kiezen om hun kinderen

me twee maal heb laten verzekeren dat hij die dag

als mededeelnemer aan te melden. Zo kunnen ze

toch écht zal terug bellen geef ik het maar op. Je

een gedeelte van de prijs in theorie gratis schenken

zou verwachten dat de Staatsloterij na alle slechte

aan hun kinderen. Dit gaat natuurlijk op voor elke

publiciteit van deze zomer1 iets aan zijn publieke

winnaar van de Staatsloterij die iemand wil laten

imago zou willen doen, maar daarvan is mij niets gebleken. @

delen in zijn of haar geluk. Verder lijkt mij nog dat er binnen de groep die samen mee speelt een geschil kan ontstaan. Hoe

Afgelopen zomer werd bekend dat de

bewijs je aan de Staatsloterij wie er deel uitmaken

directeur van de Staatsloterij iets meer

van de groep die mee speelt? Volgens het voorbeeld

dan € 400.000 per jaar verdient, ruim

van afgelopen oud en nieuw: stel dat één van de

boven de Balkenendenorm. Daarnaast

medewerkers van het bedrijf in Zeeland niet mee

ontstond er commotie over de garantie

wilde spelen. De overige tien collega’s winnen de

die zou zijn geboden dat de Jackpot

hoofdprijs. Wat gebeurt er als deze elfde collega

zou vallen. Toen deze viel betrof het

zich aanmeldt bij de Staatsloterij als één van de

een zogeheten 1/5de lot en dus werd

winnaars? Bij wie ligt het bewijsrecht en hoe stelt

ook maar 1/5de van de prijs uitgekeerd.

de Staatsloterij zich op bij een dergelijk geschil? Ik

Sindsdien heeft de Staatsloterij reclame-

kan me voorstellen dat zij liever geen partij worden

uitingen hieromtrent aangepast.

in een dergelijk geschil.

Student and the city

Student in a different city

Door Saskia Fikkers

De ‘Student and the city’ staat deze keer in het teken van studeren in het buitenland, ‘Student in a different city’ in dit geval. Een semester studeren in het buitenland is, net als stage lopen en actief zijn in verschillende commissies, iets wat goed staat op je cv en door toekomstige werkgevers erg gewaardeerd wordt. Maar als je studeren in het buitenland puur ziet als een mooie aanvulling op je commissiewerk ben je volgens mij verkeerd bezig: een periode in

De voorbereidingen voor een studieperiode in het

binnen twee weken voelde ik me al helemaal thuis

buitenland zijn niet zo ingewikkeld als ze lijken.

in Edinburgh. In het geval van Edinburgh moet je

Natuurlijk, je moet je op tijd aanmelden en het

daarvoor de eerste paar weken wel een paar ﬂinke

is wel aan te raden om hiervoor wat research te

blaren en een dagelijkse regenbui voor lief nemen!

doen: in wat voor stad wil je graag wonen, welke

Het daadwerkelijke studeren in Edinburgh was

talen moet je spreken, welke vakken kun je kiezen?

af en toe best pittig. Het Schotse recht is toch wel

Mijn ervaring is dat je een heel eind komt door

heel anders dan het Nederlandse recht, en je begint

verslagen van studenten te lezen die eerder weg

zonder enige voorkennis. Daarnaast heb ik de

zijn geweest en door websites van universiteiten te

indruk gekregen dat de rechtenstudie in Schotland

bezoeken. Daarnaast moet je natuurlijk zorgen dat

serieuzer wordt genomen dan bij ons: als je vertelt

je goed weet te motiveren waarom je een periode

dat je rechten studeert wordt je bewonderend

weg wilt: voor sommige universiteiten is er meer

aangekeken, waar in Nederland automatisch wordt

vraag dan aanbod, en waarom zou jij er dan juist

aangenomen dat je wel niet zal weten wat je met je

moeten studeren? Een periode in het buitenland

toekomst aan wilt. Best een welkome verandering!

is natuurlijk een subjectieve ervaring en iedereen zal deze periode anders beleven. Maar als er een

Wat mijn tijd in Edinburgh vooral zo mooi heeft

ding juist zo leuk is aan een periode in een ander

gemaakt is het contact met studenten van over de

land wonen, dan is dat het feit dat je zoveel nieuwe

hele wereld. Vanaf de eerste week was er al een

dingen meemaakt en nieuwe mensen ontmoet, dat

grote groep internationale studenten in Edinburgh

het bijna onmogelijk is om het niet naar je zin te

waarvan iedereen op zoek is naar nieuwe vrienden

hebben.

om een zo leuk mogelijke tijd te hebben. Het is te vergelijken met als eerstejaars verhuizen naar

Ik heb zelf een semester gestudeerd aan de

Groningen, maar dan op dubbele snelheid: het ene

University of Edinburgh in Schotland. Ik koos

moment verdwaal je nog op weg naar huis maar het

voor Edinburgh omdat ik wilde studeren aan een

volgende moment sta je in een pub met een pint en

Engelstalige universiteit en wilde wonen in een

lijkt het alsof je nooit anders gedaan hebt.

mooie en gezellige stad. Maar het bleef natuurlijk

Ik hoop in dit artikel iedereen ervan overtuigd te

een wild guess; je weet van tevoren nooit hoe het je

hebben om een semester in het buitenland te gaan

daadwerkelijk zal bevallen. En toegegeven, toen ik

studeren: hoe cliché het ook klinkt, je hebt niets

op Schiphol afscheid moest nemen van mijn familie

te verliezen en zoveel te winnen! Er gaat natuurlijk

en vrienden en ik het vliegtuig instapte zonder een

niets boven Groningen, maar het kan geen kwaad

kamer of zelfs maar een bekende in Edinburgh,

om je horizon wat te verbreden. En waarom zou je dat niet doen als je de kans krijgt? @

stond het huilen mij nader dan het lachen. Maar binnen een week had ik een kamer gevonden en

JFV In Casu - maart 2010 -

waar je je leven lang mooie herinneringen aan zult hebben.

het buitenland betekent vooral een enorm leuke tijd en een ervaring

Personae

Door Leonie Ettema

Mr. W.J.M. Davids Ondanks dat de naam Willibrord Davids regelmatig in de media opduikt, zullen velen hem in eerste instantie niet herkennen. Aangezien hij tot dusverre echter een indrukwekkende loopbaan heeft afgelegd, is het de hoogste tijd om mr. W.J.M. Davids eens onder de loep te nemen. Willibrord Jacob Maria Davids werd op 17 oktober

hij. De boeken en tijdschriftartikelen die mr.

1938 geboren in Rotterdam als tweede in een

Davids op zijn naam heeft staan, bestrijken met

katholiek gezin met zes kinderen. Hij is Neder-

name het grensgebied van het privaatrecht met het

lands recht en Notarieel recht gaan studeren aan

strafrecht of het belastingrecht. Verder is hij sinds

de Katholieke Universiteit Nijmegen. Nadat hij in

begin 2009 voorzitter van de Restitutiecommissie

1965 als kandidaat-notaris aan de slag is gegaan in

die advies geeft over de teruggave van tijdens de

Hilversum en op Curaçao, kwam hij naar Groningen

Tweede Wereldoorlog geroofd kunstbezit.

om dat beroep ook hier uit te oefenen. Dit heeft hij tot 1975 gedaan, waarna Davids de stad nog niet

Vlak na het begin van dit voorzitterschap bleek

heeft verlaten. In dat jaar is hij namelijk als weten-

Davids nog even gewild als altijd. Om alle stampij

schappelijk hoofddocent van de notariële vakken

rond de missie in Irak te doen afnemen, heeft het

aangenomen aan de Rijksuniversiteit Groningen.

kabinet besloten tot het instellen van een onderzoekscommissie. Deze onafhankelijke commissie

Vijf jaar later, in 1980, heeft mr. Davids een andere

heeft onderzoek gedaan naar de voorbereiding en

‘tak van sport’ opgezocht. Hij liet het notariaat

besluitvorming over de politieke steun van Neder-

achter zich en is in de Rechtbank Assen als rechter

land aan de inval in Irak.1 Davids werd gevraagd

aan het werk gegaan. In 1984 is hij bij deze zelfde

de rol van voorzitter op zich te nemen, met welk

rechtbank benoemd tot vice-president. Na deze

verzoek hij heeft ingestemd. Vervolgens heeft hij de

functie twee jaar te hebben uitgeoefend, besloot

vrijheid gehad om de overige commissieleden zelf

hij het hogerop te zoeken: in 1986 werd mr. Davids

uit te kiezen. Eén van de belangrijkste taken van

benoemd tot raadsheer in de Hoge Raad en in 1998

de onderzoekscommissie was het onder ede horen

eveneens tot vice-president. Tot slot komt hij toe

van de bij de besluitvorming rond Irak betrokken

aan de functie waar de meeste mensen hem van

personen. Een opvallend detail is dat de commissie

zullen kennen. Met ingang van mei 2004 werd

bij de uitoefening van deze en andere taken onder

hij benoemd tot president van de Hoge Raad der

andere gebruik maakte van een dossier, bestaande

Nederlanden. Op 70-jarige leeftijd is hem in 2008

uit de resultaten van onderzoeken die verricht zijn

eervol ontslag verleend.

door diverse omroepen, dagen weekbladen. Op

Alsof dit alles nog niet indrukwekkend genoeg was,

12 januari van dit jaar werden de resultaten van

deed en doet mr. Davids nog talloze andere dingen.

het onderzoek aan de betrokken ministers aange-

Zo maakt hij deel uit van het Comité van Aanbe-

boden.

veling van onze eigen Juridische Faculteitsvereniging te Groningen,

Al met al heeft mr. W.J.M. Davids een indrukwek-

was hij voorzitter van

kend curriculum vitae met bezigheden welke

diverse

verspreid door heel Nederland zijn verricht. Een naam dus die onthouden mag worden. @

instellingen

op het terrein van jeugd- en daklozenzorg en publiceerde

<www.onderzoekscommissie-irak. nl> onder ‘Commissie van onderzoek besluitvorming Irak’.

mr. W.J.M. Davids

www.kienhuishoving.nl

Hubertusbar KienhuisHoving

J E S T U D E N T E N T I J D V E R L AT E N K O S T M O E I T E . WIJ HEBBEN DAAR BEGRIP VOOR.

BIJ ONS KRIJGT TALENT ALLE RUIMTE.

ENSCHEDE - OLDENZAAL

PAN THEON 25 POSTBUS 109 7500 AC ENSCHEDE TEL. (053) 480 42 00

Go East!

Herbesproken

Door Paula Kemp

Verruiming van de wegen die leiden naar bestuurdersaansprakelijkheid Ondernemingen en hun bestuurders en commissarissen hebben te maken met verschillende soorten aansprakelijkheid. De zogenaamde interne aansprakelijkheid is de aansprakelijkheid van bestuurders tegenover de ondernemingen die zij besturen. Bestuurders en commissarissen zijn gehouden hun taak behoorlijk te vervullen. Doen zij dat niet, dan lopen zij het risico door de onderneming zelf aansprakelijk te worden gesteld voor de schade die zij hebben veroorzaakt door onbehoorlijk te handelen. De tweede soort aansprakelijkheid wordt externe aansprakelijkheid genoemd. Bij externe aansprakelijkheid gaat het om de aansprakelijkheid van bestuurders tegenover de verschillende buitenstaanders bij een onderneming.1 In het Beklamel-arrest heeft de Hoge Raad in 1989 reeds een norm aangelegd voor de externe bestuurdersaansprakelijkheid.2 Deze Beklamel-norm is in een recent arrest door de Hoge Raad verbreed.3

Beklamel-arrest

Beklamel-maatstaf

Een bestuurder van een rechtspersoon (zoals de nv

Hoewel bestuurders in beginsel niet aansprakelijk

en de bv) kan aansprakelijk zijn indien hij namens

zijn voor de schade die een individuele crediteur

de vennootschap een overeenkomst sluit, terwijl

lijdt ten gevolge van de wanprestatie (en mogelijke

hij weet of behoort te weten dat de vennootschap

insolventie) van de rechtspersoon, bestaan hierop

die overeenkomst niet kan nakomen. Deze regel

belangrijke uitzonderingen. In het arrest Beklamel is

heet de ‘Beklamel-norm’, genoemd naar een

beslist dat een bestuurder aansprakelijk kan zijn uit

uitspraak uit 1989 van ons hoogste rechtscollege,

onrechtmatige daad, wanneer hij de rechtspersoon

de Hoge Raad, waarin de regel voor het eerst werd

een overeenkomst laat sluiten met een derde terwijl

geformuleerd. In die zaak had de directeur van

hij weet of redelijkerwijs behoort te begrijpen dat

Beklamel bv een overeenkomst gesloten met een

de rechtspersoon niet (tijdig) zal kunnen nakomen

leverancier van veevoeder, terwijl hij redelijkerwijze

en geen verhaal zal bieden voor de schade die de

kon weten dat Beklamel nooit de koopsom zou

derde ten gevolge van de wanprestatie lijdt.5 In

kunnen voldoen en bovendien geen verhaal zou

het arrest New Holland Belgium is deze maatstaf

kunnen bieden voor de schade die de leverancier

verduidelijkt. Wanneer aan voormelde criteria

zou lijden. Korte tijd later ging Beklamel dan ook

is voldaan, moet worden aangenomen dat de

failliet. De gedupeerde leverancier heeft vervolgens

bestuurder zodanig verwijtbaar heeft gehandeld,

de directeur aansprakelijk gesteld voor de schade

dat hij aansprakelijk is, behoudens door hem

(de niet-betaalde koopsom) en heeft van de Hoge

te stellen, zijn optreden rechtvaardigende of

Raad gelijk gekregen.4

verontschuldigende omstandigheden.6 Daarbij geldt dat een bestuurder geacht wordt van de ﬁnanciële @

situatie van de rechtspersoon zodanig op de hoogte te zijn, dat hij kan

Voorts stelt de Hoge Raad vast dat de bestuurder van Kloosterbrink

beoordelen of de rechtspersoon in staat is om nieuwe verplichtingen

wist of redelijkerwijze moest begrijpen, dat Kloosterbrink niet aan haar

na te komen. Beschikt de bestuurder niet over deze wetenschap,

verplichtingen tegenover de bank zou kunnen voldoen (het primaire

dan dient hij van het aangaan van overeenkomsten met belangrijke

toepassingsgebied voor het Beklamel-criterium).10

ﬁnanciële consequenties af te zien.7 De aansprakelijkheid van de bestuurder onder deze maatstaf is verder uitgebreid in het arrest

Conclusie

Sobi/Hurks ten aanzien van de lopende verplichtingen.8 Wanneer

Zoals voormeld is de Beklamel-norm ontwikkeld voor gevallen

de bestuurder eenmaal weet of redelijkerwijs behoort te begrijpen

waarin een contractspartij van de vennootschap wordt gedupeerd:

dat de rechtspersoon zijn verplichtingen niet meer kan nakomen,

de vennootschap gaat verplichtingen aan op een moment dat de

is hij tevens gehouden om partijen waarmee is gecontracteerd en

bestuurder op grond van de ﬁnanciële situatie van de vennootschap

die nog prestaties dienen te verrichten waar verplichtingen van de

wist, of als redelijk handelend bestuurder in elk geval moest begrijpen,

rechtspersoon tegenover staan, te waarschuwen dat de rechtspersoon

dat de vennootschap die niet zou kunnen nakomen. Doet dat scenario

niet langer in staat is te presteren dan wel surséance van betaling aan

zich voor, dan kan de gedupeerde contractspartij de bestuurder

te vragen.9

persoonlijk aanspreken op grond van onrechtmatige daad. Op 26 juni

door de door hem bestuurde vennootschap schulden te laten aangaan

de vennootschappen Kloosterbrink en Eurocommerce die samen

tegenover derden, maar ook als hij andere vennootschappen ertoe

een dochtervennootschap hebben opgericht waarvan zij ieder

beweegt een risico voor aansprakelijkheid tegenover een derde op

voor de helft aandeelhouder zijn. Op enig moment verzoekt de

zich te nemen, terwijl hij weet of behoort te begrijpen dat de door

dochtervennootschap aan de bank om de rekening-courantfaciliteit

hem bestuurde vennootschap haar verplichtingen – in dit geval een garantieverplichting – niet zou kunnen nakomen. 11 @

uit te breiden. De bank stemt hierin toe, onder andere op voorwaarde dat het risicodragend vermogen van de vennootschap in stand blijft. Er wordt een kapitaalinstandhoudings-verklaring (hierna: KIV) opgemaakt. De beide moedervennootschappen tekenen die mee en verklaren daarmee zo nodig stortingen in de vennootschap te zullen doen om zo het risicodragend kapitaal weer op het door de bank vereiste peil te brengen. Na verloop van tijd zijn die stortingen daadwerkelijk nodig. Geen van beide vennootschappen heeft echter aan de uit de KIV voortvloeiende verplichting jegens bank voldaan. Kloosterbrink niet omdat zij meende

<www.bestuurdersaansprakelijkheid.nl>.

en volgens haar mocht menen dat de verplichting geclausuleerd was

HR 6 oktober 1989, NJ 1990, 286.

(alleen gold voor het geval de resultaten bij de dochtermaatschappij

HR 26 juni 2009, NJ 2009, 418.

aan een eerder aan de bank overgelegde prognose zouden beant-

Nieuwsbrief van Till advocaten, jaargang 7, mei 2007.

woorden), hetgeen niet het geval was geweest. Eurocommerce niet

HR 6 oktober 1989, NJ 1990, 286. Vgl. art. 2:93 lid 3

HR 18 februari 2000, NJ 2000, 295. Daarmee is

en 2:203 lid 3 BW.

omdat partijen ‘samen zouden optrekken’ en Kloosterbrink haar deel niet voldeed en niet kon voldoen, bovendien meende daartoe

de Hoge Raad van Schilfgaarde gevolgd, zie zijn

ook niet verplicht te zijn, gelet op de zojuist genoemde clausule. De dochtermaatschappij is daarna op eigen verzoek failliet verklaard.

noot onder HR 20 november 1998, NJ 1999, 684

Daarop heeft de bank Eurocommerce aangesproken met als gevolg

(Wijsmuller).

dat Eurocommerce ruim euro 1.3 miljoen aan de bank heeft betaald.

HR 27 november 1998, NJ 1999, 148 (Veenbrink/

HR 21 december 2001, JOR 2002, 38.

Maanen, M.H.J. van, Positiebepaling van de Hoge

Baarsma). Zie met name r.o. 3.4.6.

Vervolgens heeft Eurocommerce Kloosterman en haar directeuren gedagvaard tot schadevergoeding.

Raad bij het ontwikkelen van maatstaven voor

De Beklamel-regel komt ter sprake bij de vraag of de bestuurder van Kloosterbrink, persoonlijk aansprakelijk is. Hierbij doet zich de

bestuurdersaansprakelijkheid, Vennootschap en

bijzonderheid voor dat de bestuurder door Eurocommerce aansprakelijk

Onderneming 2004, nr. 7/8, p. 121.

werd gehouden, niet wegens het aangaan van verplichtingen jegens

10 HR 26 juni 2009, LJN BI0468, r.o. 4.5.

Eurocommerce, maar in verband met handelingen die Eurocommerce

Bladel – Oltean, M. van, Onrechtmatige daad

ertoe brachten aan de bank een eigen KIV af te geven. De Hoge Raad

van de vennootschapsbestuurder,

oordeelt dat het hof de Beklamel-norm ook in het onderhavige geval

<http://www.wieringa-advocaten.nl/nlblawg.

terecht heeft toegepast. Daarbij de opmerking dat Eurocommerce

php?id=1569>.

ertoe is gebracht een risico voor aansprakelijkheid op zich te nemen dat wezenlijk groter was dan Eurocommerce wist of kon begrijpen.

JFV In Casu - maart 2010 -

maatstaf verruimd. Een bestuurder handelt dus niet alleen onrechtmatig

Het arrest van 26 juni 2009 van de Hoge Raad heeft betrekking op

2009 heeft de Hoge Raad de toepassing van de hierboven beschreven

Verruiming

Artikel 100 Grondwet,

In Casu Rogat

Door Stijn de Jong

parlementair controlemiddel of een schijnvertoning? Niets verhit de gemoederen binnen de Nederlandse politiek zo als een debat over het inzetten van ‘onze jongens’ in oorlogssituaties. Artikel 100 van de Grondwet (zie kader) regelt op dit moment de controle van het parlement over het inzetten van troepen, door de regering te verplichten vooraf de Staten-Generaal in te lichten. 14 december jongstleden werd er in de Tweede Kamer door ministers Maxime Verhagen (Buitenlandse Zaken), Eimert van Middelkoop (Defensie) en Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken) met het parlement gediscussieerd over een eventuele aanpassing van dit artikel. Verschillende fracties hebben laten weten dat zij het recht op inlichtingen te zwak vinden en graag een formeel instemmingsrecht zien voor het parlement als de Nederlandse krijgsmacht uitgezonden wordt, al dan niet in NAVO- of EU-verband. In deze In Casu Rogat leest u achtereenvolgens de visies van de heer C.A.J.M. Kortmann, emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en van de heer van Bommel, Tweede Kamerlid voor de SP. Artikel 100 Grondwet

Geschiedenis

De regering verstrekt de Staten-Generaal vooraf

In 1994 nam de Tweede Kamer een motie-Van Middelkoop

inlichtingen over de inzet of het ter beschikking

(de huidige minister van Defensie) aan, waarin de Kamer

stellen van de krijgsmacht ter handhaving of

de regering vroeg een regeling voor te bereiden krachtens

bevordering van de internationale rechtsorde.

welke de Kamer bij de uitzending van militaire eenheden

Daaronder is begrepen het vooraf verstrekken van

een formeel instemmingsrecht heeft. In diverse andere

inlichtingen over de inzet of het ter beschikking

staten is dit het geval. Ten behoeve van de genoemde

stellen van de krijgsmacht voor humanitaire

grondwetsherziening kwam de regering echter met een

hulpverlening in geval van gewapend conﬂict.

tekst die de regering verplicht vooraf aan de Kamers inlichtingen te verschaffen. Men zou verwacht hebben

Het eerste lid geldt niet, indien dwingende

dat de Kamer daarmee geen genoegen zou nemen, daar

redenen het vooraf verstrekken van inlichtingen

de tekst haar bepaald geen instemmingsrecht toekende.

verhinderen. In dat geval worden inlichtingen zo

Zij deed dat, inclusief Van Middelkoop, echter wel.

spoedig mogelijk verstrekt.

De laatste achttien jaar is het aantal militaire optredens in het buitenland spectaculair vergroot. In die periode is artikel 100 in de grondwet geïntroduceerd. Niet in alle

Artikel 100 Grondwet, 99% fout.

gevallen van een artikel 100-procedure zal de kwestie

Sinds 1983, jaar van een algehele grondwetsherziening,

zo beladen zijn dat van oorlogvoeren kan worden

is er nog heel wat aan de Grondwet gepeuterd. Zo

gesproken, maar in cruciale gevallen wel. Daarnaast zijn

werden in 2000 de bepalingen inzake de defensie

er ook beslissingen van de inzet van militairen die niet

‘gemoderniseerd’. Een van de resultaten ervan is artikel

onder artikel 100 worden gerekend of die krachtens de

100. Het artikel heeft een bijzondere geschiedenis en

grondwet helemaal niet hoeven te worden voorgelegd

kent een bijzondere toepassing. Daarover volgt nu het

aan het parlement, zoals Speciale Operaties. Ook die

een en ander.

gevallen gaan over het voeren van oorlog. Tegelijkertijd @

Harry van Bommel Nederlands en Engels, “Christelijke Lerarenopleiding” te Zwolle, 1982-1987. Politicologie, Universiteit van Amsterdam, van 1987 tot 1994. Beleidsmedewerker SP-fractie Tweede Kamer der Staten-Generaal, 1994-1998. Lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, 1998-heden. Lid Parlementaire Assemblée van de NAVO, vanaf november 2006-heden. Ondervoorzitter vaste commissie voor Europese Zaken (Tweede Kamer), 2007-heden.

staat de nationale soevereiniteit onder druk als gevolg van de

Als men ziet over wat voor futiliteiten de Kamer zich kan opwinden,

oprichting van internationale troepenmachten die zo snel moeten

is moeilijk te begrijpen dat zij op dit punt niet meer op haar strepen

kunnen worden ingezet dat de normale parlementaire controle

stond en staat.

niet goed mogelijk is. Die situatie heeft zich in de praktijk nog niet voorgedaan, maar bij het beëindigen van de Koude Oorlog konden

C.A.J.M. Kortmann

we ons niet voorstellen dat in de periode tot 2009 de Nederlandse

Emeritus hoogleraar staats- en bestuusrecht aan de Radboud Univer-

luchtmacht een deel van Joegoslavië zou hebben gebombardeerd,

siteit Nijmegen.

De democratische legitimatie van oorlogsvoering

komende 18 jaar te wachten staat?

Half december 2009 debatteerde de Tweede Kamer over de rol van

Waarom? Omdat zij meende dat de bepaling haar wel een materieel

de Kamer in het geval van de inzet van Nederlandse militairen in het

instemmingsrecht zou verschaffen. Ik vrees dat de Kamer zichzelf voor

kader van internationale troepenmachten als de NATO Reaction Force

de gek hield. Want, ook al kan de Kamer vóór uitzending van militairen

(NRF) en de EU-battlegroups. De parlementaire commissie Van Baalen

daarover debatteren en door een of meer moties van haar opvatting

bepleitte een volledig instemmingsrecht voor de Kamer voordat de

doen blijken, een motie, afgezien van de motie van wantrouwen,

Nederlandse troepen worden ingezet. De SP is het daar mee eens.

bindt de regering juridisch niet. Kortom, er is hoogstens sprake van

Het debat is een volgende tussenstap in de eeuwenoude discussie

een ‘politiek instemmingsrecht’ van de Kamer, maar dat kan op allerlei

over het voeren van oorlog en de democratische legitimatie daarvan.

terreinen voorkomen. De Kamer kan immers over elk onderwerp vooraf

Het debat was ook nodig door de verdere arbeidsdeling tussen

inlichtingen vragen, en vervolgens laten weten wat zij van dit of dat

bondgenoten en het tijdelijk samenvoegen van krijgsmachtdelen. Wat

vindt.

is de invloed van een regering op de inzet van Nederlandse troepen in NAVO- of EU-verband? Wat is de invloed van de Staten-Generaal bij de

Toepassing

controle op en de legitimering van een dergelijke beslissing?

Lezing van artikel 100 doet vermoeden dat het van toepassing is als een van de omstandigheden, genoemd in het artikel zich voordoet.

Daarom is van het grootste belang dat het Nederlandse parlement

Dit is echter niet het geval. De regering nam in 2001 het standpunt

grote controle heeft over inzet van eigen troepen in oorlogen. De

in dat artikel 100 alleen van toepassing is in geval van vrijwillige

wijze waarop de regering vorm geeft aan de uitvoering van artikel 100

uitzending e.d. van militairen. Zodra er sprake is van een verplichting

is tot nu toe goed gebleken. De tegenstelling tussen de commissie

tot bijstand, zoals voortvloeiend uit bijvoorbeeld artikel 5 van het

en de regering spitste zich toe op het instemmingsrecht van de

Navo-verdrag zou de verplichting van artikel 100 niet gelden. De Kamer

Staten-Generaal. De regering heeft verschillende argumenten om te

heeft zich daarbij neergelegd, wat gezien de eerdere wens tot een

bestrijden dat dit recht bestaat. In eerste instantie lijkt het argument

formeel instemmingsrecht verrassend is. In ieder geval geven noch de

dat een dergelijk instemmingsrecht niet in overeenstemming is met

tekst van artikel 100, noch de geschiedenis ervan aanleiding tot het

de constitutionele, dualistische verhoudingen, zinnig en valide. Ook

regeringsstandpunt.

omdat invoering ervan zou leiden tot een ongewenste verstrengeling van verantwoordelijkheden tussen controlerende en besturende

Om de geringe betekenis van het artikel verder te adstrueren wijs ik er

macht.

op dat het volgens de wetsgeschiedenis alleen van toepassing is op door de regering reeds genomen besluiten. Dat standpunt, waartoe

Toch zijn naar het oordeel van de SP deze staatsrechtelijke argu-

de tekst van artikel 100 niet dwingt, heeft de regering nooit verlaten.

menten niet het hoofdargument van de regering. Dat is vooral om

Dat betekent dat de Kamer niet alleen juridisch maar zelfs politiek

te voorkomen dat de NAVO haar verplichtingen kan doorvoeren,

geconfronteerd wordt met moeilijk terug te draaien besluiten.

zonder een formeel recht van de Kamer dat als vertragende of zelfs tegenwerkende kracht zou kunnen werken. Om dat uit te sluiten is het

Slot

nodig het instemmingsrecht te formaliseren in de grondwet.

De geschiedenis en de toepassing van artikel 100 zijn een voorbeeld van hoe een parlement zich als een mak lam gedraagt. Uitzending

Harry van Bommel

van militairen is geen sinecure, er staan mensenlevens op het spel.

Tweede Kamerlid SP @

C.A.J.M. Kortmann Nederlands recht, Katholieke Universiteit Nijmegen, 1962 - 1967 Frans recht, Université de Poitiers (Frankrijk), 1967 - 1968 Lector Nederlands- en vergelijkend staatsrecht, Universiteit van Amsterdam, 1976 - 1980 Hoogleraar Nederlands- en vergelijkend staatsrecht, Universiteit van Amsterdam, 1980 - 1981 Hoogleraar staats- en bestuursrecht, Radboud Universiteit Nijmegen, 1981 - 2009 Voorzitter van de referendumcommissie bij het referendum over de Europese Grondwet, 2005 Lid Staatscommissie Grondwet, 2009-heden

JFV In Casu - maart 2010 -

we al jaren in Afghanistan zouden vechten. Dus wie weet wat ons in de

noch dat we steun aan een aanvalsoorlog op Irak zouden geven of dat

Geopend

maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.0 0 uur

JFV Studiewinkel De JFV biedt je de mogelijkheid om bij de JFV Studiewinkel gedurende het hele jaar met 10% korting studieboeken te kopen. Daarnaast kun je hier terecht voor de aanschaf van uittreksels en collegeaantekeningen. Op de JFV Studiewinkel kan je je ook inschrijven als je nog geen lid bent van de JFV. Je ontvangt dan direct de ledenkorting. Daarnaast is er nuttige informatie te vinden met betrekking tot jouw verdere loopbaan in de JFV CarriĂ¨reBank.

JFV Studiewinkel Uurwerkersgang 8a - Geopend: maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.00 uur Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvgroningen.nl

Deze keer een interview met prof. mr. dr. Martha Roggenkamp en dr. Edwin Woerdman van het Groningen Centre of Energy Law. Samen staan zij aan het hoofd van dit nieuwe centrum binnen de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Mevrouw Roggenkamp is daarnaast onder andere deeltijdhoogleraar Energierecht en werkzaam als adviseur Energierecht bij Brinkhof advocaten te Amsterdam. De heer Woerdman is tevens universitair hoofddocent rechtseconomie.

Groningen Centre of Energy Law Het Groningen Centre of Energy Law (hierna: GCEL)

Door Jorrit de Haan en Anneloes Schouten

Energierecht in de lift

is in 2007 opgericht om het energierecht binnen

JFV In Casu - maart 2010 -

Achter de deur van

de juridische faculteit een bredere basis te geven. Nadat Roggenkamp in 2005 werd benoemd als hoogleraar energierecht heeft Woerdman, die een proefschrift heeft geschreven over emissiehandel, prof. mr. dr. Martha Roggenkamp

direct contact met haar gezocht. Hieruit is een samenwerking ontstaan die geresulteerd heeft in de oprichting van het GCEL. Omdat energierecht een breed vakgebied is en zij meer deelspecialisten aan zich wilden binden, hebben ze binnen de faculteit gekeken wie zich direct of indirect bezig hielden met

CO2 afvang en opslag als eerste project

energierecht. Energierecht is een breed onderwerp

Het eerste grote onderzoek dat vanuit het GCEL is

en de personen die zich aan het centrum hebben

uitgevoerd, is een onderzoek naar de juridische

verbonden zijn collega’s van Europees, civiel- en

aspecten van de afvang en opslag van CO2, in het

bestuursrecht, ondernemingsrecht en ﬁscaalrecht.

Engels ‘Carbon Capture and Storage’ genoemd

Ook rechtseconomie

zijn

(hierna: CCS). De uitkomsten van dit onderzoek

vertegenwoordigd waardoor het mogelijk is om

zijn gebundeld in het boek ‘Legal Design of

verschillende en uiteenlopende aspecten van een

Carbon Capture and Storage: Developments in

energierechtelijk thema nader te onderzoeken.

the Netherlands from an International and EU

Uiteindelijk hebben zich zo’n 25 medewerkers aan

Perspective’ dat in november 2009 is uitgekomen.

het GCEL verbonden.

Dit onderzoek is voor de Faculteit Rechtsgeleerdheid

bestuurskunde

het eerste grote onderzoek geweest waarbij bijna ‘Energie’ is, naast ‘gezond oud worden’, sinds 1 à

alle vakgroepen zijn betrokken. Het boek bevat

2 jaar één van de speerpunten van de RuG. Waar

bijdragen van Anatole Boute, Jan Bouwman, Marcel

de RuG naar toe wil werken is dat bij het 400-jarig

Brus, Irene Burgers, Oscar Couwenberg, Kars de

bestaan van de universiteit, iedereen in de wereld

Graaf, Wilbert Grevers, Avelien Haan, Jan Jans,

weet dat ze voor Energie naar Groningen moeten.

Dick Lubach, Ko de Ridder, Martha Roggenkamp,

Naast het GCEL is er een onderzoeksgroep bij

Hans Vedder, Mark Wissink en Edwin Woerdman.

Wis- en Natuurkunde en inmiddels is ook een

Ieder van de auteurs behandelt een speciﬁek

onderzoekscentrum opgezet door de faculteiten

onderwerp binnen het hoofdthema van het boek.

Economie en Psychologie. In Groningen hebben we

Bij het uitvoeren van een dergelijk onderzoek

dus drie grote onderzoeksgroepen die zich bezig

is het belangrijk dat er tussen het werk van de

houden met Energie. Deze moeten uiteindelijk

verschillende auteurs een bepaalde cohesie

meer gaan samenwerken om met de hele

bestaat. Het was de taak van de eindredacteuren,

universiteit naar buiten te treden. Dat gebeurt via

Roggenkamp en Woerdman, om er voor te zorgen

het Energy Delta Research Centre (EDReC), dat al

dat er uiteindelijk een afgerond boek kon worden

het universitaire onderzoek naar energie bundelt.

gepresenteerd.

Groningen Centre of Energy Law

Wie is bij de opslag van CO2 aansprakelijk voor eventuele schade? Welk recht is van toepassing bij het transport van gas en elektriciteit over landsgrenzen? Wie is eigenaar van ondergrondse pijpleidingen en delfstoffen? Is de gratis uitgifte van emissierechten in strijd met het vervuiler-betaalt principe?

JFV In Casu - maart 2010 -

Dient er een apart rechtsregime te komen voor de ontwikkeling van windenergie op zee?

Hoe komt een dergelijk project tot stand? Eerst is, in overleg met

Juridische onzekerheden rond CO2 afvang en opslag

alle betrokkenen van het GCEL, een onderwerp voor het onderzoek

CCS is opgenomen in een Richtlijn van de EU, hiermee is een juridische

gekozen. Het onderwerp wordt ontleed; bij CCS is dit de afvang,

basis gegeven aan het proces van afvang, transport en opvang van

het transport en de opslag van CO2. Vervolgens worden de juridisch

CO2. Woerdman geeft zijn visie als rechtseconoom. Hij legt uit dat er

interessante aspecten vanuit verschillende disciplines onderzocht.

al op kleine schaal experimenteel onderzoek werd verricht met de

Dit gaat bijvoorbeeld over eventuele vergunningen die nodig zijn,

technieken van CCS. Omdat de doelstellingen voor het terugbrengen

de aansprakelijkheid voor wanneer het mis gaat en de opname

van CO2 niet makkelijk te halen waren, is het ondergronds opslaan

van CCS in het emmissiehandelsysteem. Roggenkamp en Woerd-

van CO2 een potentieel interessante optie. Omdat deze stap nog

man hebben met een inleidend en een concluderend stuk van het

niet juridisch was geregeld bestaat er een grote onzekerheid voor

boek een samenhangend en overzichtelijk geheel willen maken. Nu is

partijen die in een dergelijke nieuwe techniek willen investeren.

het afwachten wat boekbesprekers over het boek in de verschillende

De CCS Richtlijn biedt meer juridische zekerheid op basis waarvan

vaktijdschriften zullen schrijven.

investeren in deze nieuwe techniek makkelijker wordt. Toch zijn er nog steeds tal van juridische haken en ogen die investeringen in CCS

Het GCEL is niet de enige onderzoeksgroep in Europa die onderzoek

belemmeren.

heeft gedaan en doet naar de juridische aspecten van CCS in de EU, maar het is hen wel als eerste in

Roggenkamp geeft aan dat

Europa gelukt om een uitvoerig

de uiteindelijke doelstelling

en interdisciplinair onderzoek

vanuit de EU is dat wij naar

hierover te presenteren. Toch

een samenleving gaan die

is een dergelijk onderzoek

volledig onafhankelijk is van

opstarten en uitvoeren niet

fossiele brandstoffen, hetzij

altijd

door

zonder

moeite.

Het

energiebesparingen,

GCEL is als centrum aan de

hetzij

door

RuG verbonden maar toch

duurzame energie te benutten.

bronnen

met name een entiteit die

Zolang deze technieken nog

bestaat uit een groot aantal

niet beschikbaar zijn, maakt

verschillende medewerkers die

onze

vooral verplichtingen hebben

van

samenleving fossiele

van

gebruik

brandstoffen

aan hun eigen vakgroep en

en daarbij komt CO2 vrij. Er

ook daar onderzoek moeten

bestaat nog wel discussie over

verrichten. Het is daarom zaak om iedereen zo veel mogelijk

dr. Edwin Woerdman

de schadelijke effecten van CO2 maar over het algemeen

een onderwerp te geven dat ze kunnen koppelen aan hun eigen

wordt aangenomen dat de uitstoot hiervan zo veel mogelijk moet

onderzoek. Wat helpt is dat energie een onderwerp is dat veel in de

worden beperkt. Er bestaat al een emissiehandelrichtlijn die is

belangstelling staat. Er is vanuit het bedrijfsleven en de overheid

bedoeld om het gebruik van fossiele brandstoffen te beperken, maar

veel interesse voor het onderwerp waardoor het minder lastig is om

de uitstoot gaat niet snel genoeg naar beneden. Een mogelijke, zij

de ďŹ nanciĂŤle middelen te krijgen die nodig zijn om onderzoek te

het niet oneindig toepasbare, oplossing is om het teveel aan CO2 op

kunnen uitvoeren.

te slaan in de grond. Hierdoor wordt het klimaat in ieder geval niet

nóg zwaarder belast. De CCS Richtlijn is bedoeld om de periode te

eenmaal sprake van een CCS Richtlijn en daar gaan de onderzoekers

overbruggen die we nodig hebben om de technieken te ontwikkelen

van uit. Nu er een dergelijke Richtlijn is, moet deze geïmplementeerd

die CO2-uitstoot tot het verleden laten behoren.

worden en de juridische aspecten daarvan zijn onderzocht. Het boek behandeld wat er gedaan moet worden binnen het recht in Nederland

De Commissie is bij het opstellen van de Richtlijn erg voortvarend te

om CCS mogelijk te maken.

Energierecht onderwijs

Richtlijn geregeld. De lidstaten hebben ieder een eigen belang en elk

Roggenkamp merkt nog op dat het GCEL niet alleen aan onderzoek

land kan waar mogelijk de Richtlijn op een eigen manier invullen.

doet, maar ook onderwijs verzorgt. Voor de studenten geven ze het

Ook zijn er aspecten van CCS die niet in alle landen voorkomen.

vak Energierecht. Vanuit de praktijk is er veel behoefte aan kennis

Nederland bijvoorbeeld kent relatief veel gaswinningsgebieden,

over energierecht, mede omdat het een erg nieuw onderwerp is. Het

legt Roggenkamp uit. Nu is het zo dat wanneer een gasveld leeg is,

GCEL heeft in combinatie met vergelijkbare centra in Kopenhagen en

dat dan de installatie die gebruikt wordt voor de gaswinning moet

Oslo ook een internationaal onderwijsprogramma opgezet: het North

worden verwijderd. Maar deze installatie kan misschien later worden

Sea Energy Law Programme. En binnenkort wordt begonnen met

gebruikt om CO2 in de diepe ondergrond op te slaan. Deze situatie

een modulair onderwijsprogramma op diverse locaties in Nederland

bijvoorbeeld is niet geregeld in de Richtlijn CCS. Een ander probleem

voor mensen uit de praktijk. Advocaten, ambtenaren en anderen

zou bijvoorbeeld kunnen ontstaan wanneer lidstaten verschillende

die geïnteresseerd zijn kunnen verschillende modules volgen over

aansprakelijkheidsregimes gaan hanteren. Als, zeg, een emittent

diverse aspecten van het energierecht.

uit Duitsland vanwege een strikter aansprakelijkheidsregime in Nederland CO2 wil opslaan en er gebeurt een ongeluk of er ontstaat

Voor studenten die geïnteresseerd zijn in het bestuderen van het

een lek, dan zit Nederland met Duits CO2 dat wij in Nederland met

energierecht is misschien een geruststellende gedachte dat hiervoor

aan te kopen emissierechten moeten compenseren. Roggenkamp

niet veel technische kennis is vereist. Juristen kunnen aannemen

en Woerdman weten niet in hoeverre de Commissie deze problemen

dat bepaalde dingen technisch mogelijk zijn. Het GCEL heeft wel

heeft voorzien, want het is nog een erg nieuw onderwerp. Wel gaan

bepaalde mensen uit de praktijk waarop de onderzoekers kunnen

er volgens hen op termijn zeker aanpassingen plaatsvinden aan de

terugvallen. Technische kennis is niet vereist om het energierecht te

Richtlijn. Ze verwachten op bepaalde punten in een later stadium

kunnen bestuderen.

toch nog een verdergaande harmonisatie van de regelgeving. Bij de invoering en evaluatie van de Emissiehandelrichtlijn is dat ook zo

Toekomstige projecten

gegaan.

Roggenkamp en Woerdman zien een bloeiende toekomst voor onderzoek naar en onderwijs over energierecht binnen onze faculteit,

Publiek verzet tegen CO2 opslag

in samenwerking met publieke en private partners van buiten. Er

In Nederland speelt CCS in de publieke discussie ook een rol, nu

wordt nu nagedacht over het volgende Facultaire project. Er wordt

de overheid bekend heeft gemaakt dat er in Barendrecht een proef

onder meer gedacht aan energieopwekking door consumenten of

gaat plaatsvinden met de opslag van CO2 in een gebied onder een

het functioneren van het ‘unbundelde’1 energiebedrijf. Duidelijk is

woonwijk. Vanuit de bewoners van deze wijk zijn vele protesten

dat het Groningen Centre of Energy Law de wind in de zeilen heeft.

georganiseerd, maar de proef gaat toch door. Volgens Roggenkamp

De RuG heeft energieonderzoek tot speerpunt gebombardeerd. Het

is in Barendrecht de opslag van CO2 niet zozeer het probleem, maar

centrum zelf heeft in een paar jaar tijd maar liefst vier AIO’s en een

vooral de communicatie over een dergelijke proef. Er zijn drie grote

postdoc in de wacht weten te slepen – en er zijn er meer onderweg.

milieueffectonderzoeken gedaan en uit elk van deze onderzoeken is

We zullen dus nog veel van Roggenkamp en Woerdman gaan horen de komende jaren. @

gebleken dat de ondergrondse opslag van CO2 veilig is. Maar het is lastig om de bewoners te overtuigen van de veiligheid. Gas is veel gevaarlijker dan CO2, maar iedereen koopt gewoon huizen die op gasvelden zijn gebouwd. CO2 is minder schadelijk, maar omdat het nieuw is om het in de grond op te slaan zijn mensen er angstig voor.

Unbundling betekent letterlijk ontvlechting. In deze context betekent het de ontvlechting van het

In het boek kan geen uitspraak worden gevonden of CCS uiteindelijk

netwerkbedrijf van de energieleveranciers om de

een goed idee is of niet. Het is niet één van de doelstellingen van

concurrentie te bevorderen.

het boek om daar een wetenschappelijk oordeel te geven. Er is nu

JFV In Casu - maart 2010 -

Er zijn echter veel compromissen gesloten en niet alles wordt in de

werk gegaan, vindt Woerdman. De Richtlijn is snel tot stand gekomen.

Juridisch Actueel

Door Tetske Welling

Julio P.: overgeleverd aan zijn uitlevering? Uitlevering. Het is een fenomeen dat al verweven is in alle rechtsordes. Om deze reden is het op zich niet een actueel fenomeen, ware het niet dat de laatste tijd de naam Julio P. veel in de media opduikt. Julio P. is nog in afwachting op een beslissing op de kwestie of hij uitgeleverd zal worden om in een ander land berecht te worden. Een goed moment om stil te staan bij de kwesties omtrent uitlevering. Want wat houdt ‘uitlevering’ nou precies in? En hoe is dit fenomeen juridisch omkaderd? Dat en meer zal in dit artikel naar voren komen. Tevens wordt een redelijk nieuwe constructie, de ‘overlevering’, belicht.

Al een tijdje had Argentinië hem op het oog. Medio maart 2009 vaardigde het land een internationaal arrestatiebevel uit tegen de man waarvan men vermeent

“Nederland zal

dat hij een grote rol speelde in de doodsvluchten die in Argentinië uitgevoerd werden in de jaren ’70 en ’80 ten tijde van de militaire dictatuur van Jorge Videla.1 Julio P. heet hij en hij bleek inmiddels een piloot bij Transavia te zijn; hij woonde al jaren gelukkig met zijn vrouw en kinderen in Nederland. In september 2009 werd hij in Spanje gearresteerd, ironisch genoeg vlak voor de

de overlevering van Julio P. niet verzoeken: hij

laatste vlucht voor zijn pensioen. P. is dus in een ander land aangehouden dan waar hij het delict zou hebben gepleegd waarvan hij verdacht wordt. Wanneer hier sprake van is, treedt de kwestie

zal in Argentinië berecht worden.”

‘uitlevering’ ten tonele. Omdat Argentinië graag Julio P. wil berechten voor zijn misdaden, zal Spanje hem eerst moeten overdragen aan de Argentijnse autoriteiten. Nu wil het geval dat P. niet alleen de Argentijnse nationaliteit

gearresteerd in verband met een 31 jaar oud zedendelict.2

heeft, maar ook Nederlands staatsburger is. Nederland

Polanski werd al jaren gezocht door de justitie in de

en Argentinië zouden dus beide om zijn uitlevering

Verenigde Staten. Hij erkende destijds schuld, maar

kunnen vragen.

sloeg vervolgens op de vlucht. Sindsdien heeft hij geen voet meer gezet op Amerikaanse bodem. Hij kwam

En zo zijn er nog veel meer voorbeelden van misdadigers

zelfs niet in Groot-Brittannië, omdat hij bang was voor

die in een land gearresteerd worden op last van een

uitlevering aan de Verenigde Staten. Zwitserland heeft

ander land, om vervolgens uitgeleverd te worden en daar

echter ook een uitleveringsverdrag met de Verenigde

te worden berecht. Denk aan McKinnon, een beruchte

Staten. Eenmaal aangekomen op het Zwitserse vlieg-

hacker die in Groot-Brittannië werd gearresteerd en

veld werd hij – op verzoek van Amerika – meteen

waarvan de rechter in juli van dit jaar besliste dat hij

gearresteerd. Door de Verenigde Staten is inmiddels om

uitgeleverd zou worden aan de Verenigde Staten vanwege

zijn uitlevering gevraagd.

het hacken van computersystemen in het Pentagon. Of denk aan Demjanjuk, een van oorlogsmisdaden

Allemaal redelijk recente voorbeelden, maar dat is niet

verdachte man die in april in Amerika werd uitgeleverd

voor niets: per jaar worden er in Nederland alleen al ruim

aan Duitsland. Of bijvoorbeeld Polanski, een bekende

800 verzoeken om uitlevering behandeld. Nederland

Poolse ﬁlmmaker. Hij werd in september in Zwitserland

zelf laat ongeveer 175 verzoeken tot uitlevering uitgaan @

naar andere landen.3 Het gebeurt dus op grote schaal, maar wat houdt

toepasselijke buitenlandse wetgeving en in het van toepassing zijnde

‘uitlevering’ nu precies in? Hoe wordt het juridisch gelegitimeerd en -

verdrag geregeld. Verder kennen we diverse verdragen die Nederland

meer in het bijzonder - hoe wordt dit in Nederland geregeld?

met andere staten heeft gesloten om de uitlevering van personen te regelen. Ook op Europees niveau wordt veel geregeld omtrent de

Uitlevering

uitlevering. Zo is er bijvoorbeeld het Europees Uitleveringsverdrag,

Uitlevering is in essentie het overdragen van een vreemdeling door

gesloten in 1996, inzake uitlevering tussen de lidstaten van de

het land op wiens grondgebied hij zich bevindt, aan het land waar

Europese Unie en kennen we sinds kort de Overleveringswet uit 2004

deze verdacht wordt van – of veroordeeld is voor – een misdrijf. Een

op basis van het Europese aanhoudingsbevel, waarover later meer.10

land kan namelijk niet de verdachte persoon arresteren wanneer deze zich

Uitzonderingen

niet op hun grondgebied bevindt; er

In principe wordt er uitgeleverd wanneer

moet dan om uitlevering gevraagd

er geen bezwaren zijn tegen de uitlevering

worden aan het land waar hij zich

van een opgeëiste persoon. Echter, in

wel bevindt.4 Uitlevering geschiedt

sommige gevallen zijn er uitzonderingen

enkel op verzoek van een land.5

mogelijk waarbij uitlevering uitgesloten

Als je in Nederland opgepakt zou

is.

worden en een andere staat verzoekt om uitlevering, dan kan Nederland

Zo kan volgens artikel 8 UW geen uit-

je overdragen aan deze staat om

levering plaatsvinden wanneer in de

daar berecht te worden. Voordat je

verzoekende staat de doodstraf is gesteld

overgedragen wordt, onderzoekt een mogelijk is. Hierbij gaat het niet om de vraag of je schuldig bent of

worden, dan wordt hij niet uitgeleverd. Dit is tenzij er naar het oordeel

niet; daar gaat de buitenlandse rechter over.6 De rechtbank zal enkel

van de Minister van Justitie voldoende waarborgen zijn dat die straf

de toelaatbaarheid van de uitlevering onderzoeken. Het proces wordt

niet zal worden uitgevoerd, mocht de verdachte veroordeeld worden

in gang gebracht door een ofﬁcier van justitie die de zaak toegewezen

(denk aan het gratierecht).11 In de opvolgende artikelen 9 t/m 11 UW

krijgt en aanhangig moet maken. De verdachte is de wederpartij

zijn nog meer uitzonderingen genoemd, bijvoorbeeld wanneer het feit

in de zaak en kan zich verweren tegen de uitlevering. Wanneer de

naar Nederlands recht verjaard is, of wanneer het gaat om een politiek

rechtbank geoordeeld heeft over het verzoek tot uitlevering, zal de

of militair delict. Ook een slechte gezondheid, ouderdom of juist

Minister van Justitie het verzoek inwilligen of afwijzen. Verklaart de

een zeer jonge leeftijd zijn gronden waarop uitlevering uitgesloten

rechter de uitlevering ontoelaatbaar, dan wijst de minister het verzoek

kan worden. In veel landen is het ook niet gebruikelijk dat er eigen

af. Verklaart de rechtbank de uitlevering echter ontoelaatbaar, dan

staatsburgers worden uitgeleverd. Daarnaast geldt het ne bis idem

kan de minister de uitlevering alsnog weigeren (mits daarvoor een

beginsel ook in veel verdragen: wanneer uitlevering wordt gevraagd

rechtsgrond in het verdrag staat).7

voor een delict waarvoor de opgeëiste persoon al eerder veroordeeld

JFV In Casu - maart 2010 -

wordt verzocht. Kan de opgeëiste persoon ter dood veroordeeld

op het feit ter zake waarvan uitlevering

Nederlandse rechtbank en de Minister van Justitie of de uitlevering

is, wordt uitlevering niet toegelaten, zoals blijkt uit een arrest van de Het gaat bij uitlevering dus om interstatelijke strafrechtelijke samen-

Hoge Raad.12

werking, geregeld door het internationale strafrecht. Er is geen regel in het volkenrecht dat uitlevering verplicht. Daarom worden tussen

Tevens is het wel eens voorgekomen dat gevraagd werd om uitlevering

staten onderling verdragen gesloten om een uitlevering mogelijk

in verband met een feit die niet in het uitleveringsverdrag genoemd

te maken, zogenaamde uitleveringsverdragen.8 Hierin wordt onder

staat. Dit was bijvoorbeeld het geval bij Willem Holleeder toen hij

andere geregeld voor welke misdrijven een vreemdeling uitgeleverd

in Frankrijk werd opgepakt en Nederland om zijn uitlevering vroeg.

kan worden, onder welke condities en hoe de uitlevering in zijn

Omdat het verdrag tussen Frankrijk en Nederland niet repte over het

werk zal moeten gaan. Wanneer er geen uitleveringverdrag is, ligt

delict dat hij gepleegd had (afpersing en vrijheidberoving), was dit

de uitlevering ietwat gecompliceerder. In het internationaal recht is

voldoende grond om hem niet uit te leveren.13

uitlevering namelijk niet verplicht wanneer er geen verdrag is. In zulke gevallen kan het land waar de verdachte gearresteerd is, weigeren

Van uitlevering naar overlevering

hem asiel te verlenen en hem uiteindelijk alsnog uitleveren.

In het kader van de Europese eenwording heeft de EU ook op het gebied van uitlevering harmonisatie voor ogen. Het doel van de Unie is

Wettelijke omkadering op nationaal en Europees niveau

immers om één ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid te

In artikel 2 van de Grondwet wordt ‘uitlevering’ genoemd en

creëren. Dat doel brengt met zich mee dat de klassieke strafrechtelijke

toegelaten, mits op grond van een verdrag. Verdere voorschriften

samenwerking tussen de lidstaten moet worden vervangen door

moeten bij wet worden gegeven. Nederland kent allereerst de

een voor elke lidstaat geldend systeem.14 In 2002 is daarom het

Uitleveringswet (verder: UW), welke in 1967 van kracht is gegaan. In

zogeheten Kaderbesluit Europees aanhoudingsbevel tot stand

artikel 1 van deze wet staat dat uitlevering de verwijdering van een

gekomen.15 Hiermee wordt de procedure rond de uitlevering binnen

persoon – verder in de UW aangeduid als de opgeëiste persoon – is

de Europese Unie vereenvoudigd. Nederland heeft dit Kaderbesluit

uit Nederland, met het doel hem ter beschikking te stellen aan de

geïmplementeerd door de Overleveringswet (verder: OW) van april

autoriteiten van een andere staat ten behoeve van hetzij een in die

2004.16 Ter zake van uitleveringen binnen de EU is deze wet van

staat tegen hem gericht strafrechtelijk onderzoek, hetzij de (verdere)

toepassing, terwijl voor de landen buiten de Unie nog steeds de

tenuitvoerlegging van een hem in die staat opgelegde straf.9 Het

Uitleveringswet geldt.

kan dus gaan om een vervolgingsuitlevering dan wel een executieuitlevering. De UW bestrijkt niet het geval van ‘inlevering’, dat een

Op veel gebieden komt de Overleveringswet met de Uitleveringwet

persoon uitgeleverd wordt aan Nederland. Deze materie wordt door de

overeen, zo zijn er veel dezelfde gronden waarop uitlevering wordt

geweigerd. Het grootste verschil met de Uitleveringswet is de snelheid

in een verdrag met de verzoekende staat is geregeld. En ook al

waarmee de overleveringsprocedures (moeten) worden afgehandeld.

is uitlevering in een verdrag geregeld, het kan toch zijn dat niet tot

Een uitlevering kan gemiddeld zo’n acht maanden duren, terwijl de

uitlevering overgegaan wordt omdat een van de uitzonderingsgronden

overlevering binnen maximaal 60 dagen moet geschieden.17 Daarnaast

van toepassing is. Op Europees niveau is het Kaderbesluit Europees

kan enkel overgeleverd worden op basis van de Overleveringswet

aanhoudingsbevel genomen om zo de uitlevering voor de lidstaten

wanneer het gaat om strafbare feiten waarop in het strafrecht van de

van de EU te harmoniseren en vereenvoudigen. Nederland heeft dit

uitgevaardigde staat een vrijheidsstraf van minstens een jaar is gezet,

kaderbesluit geïmplementeerd in de Overleveringswet, welke naast

artikel 2 OW. De eindbeslissing van de Minister van Justitie is niet

overeenkomsten ook grote verschillen toont met de Uitleveringswet.

meer vereist, er is een duidelijke termijn verbonden aan de procedure, de bepalingen bevatten vele waarborgen: uit de wet blijkt dat alles gericht is op een efﬁciëntere afwikkeling van de overlevering dan bij

Gebleken is van het nut van uitlevering, de moeilijkheden daaromtrent en de vragen die erover rijzen in het speciﬁeke geval van Julio P. @

uitlevering het geval was.

De kwestie ‘Julio P.’ Na het lezen van bovenstaande zou men denken dat de uitlevering

van Julio P. gesneden koek is. Hij is gearresteerd in Spanje; Argentinië wil hem hebben; ‘gewoon’ uitleveren lijkt het devies. Er zit echter meer

achter. Zoals gezegd heeft P. niet enkel een Argentijnse, maar ook de Nederlandse nationaliteit. Beide landen kunnen dus om zijn uitlevering

44 JFV In Casu - maart 2010 -

<http://www.uitlevering.nl>, link naar ‘Archief’, dan naar ‘sterke toename uit- en overleveringen’.

is van mening dat hij beter in Argentinië berecht kan worden: daar zijn de misdaden immers gepleegd.

<http://www.nrc.nl/kunst/article2371068.ece/ Regisseur_Roman_Polanski_aangehouden>.

vragen. Nederland heeft echter geweigerd zijn uitlevering (in dit geval: overlevering op basis van de Overleveringswet) te verzoeken. De Staat

<http://www.nrc.nl/binnenland/article2366993.ece/ Julio_P._sprak_tegen_collegas_over_dodenvluchten>.

Prof. mr. P.H. Kooijmans, Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, Deventer: Kluwer 2008, p. 64.

Van der Pot, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 252.

De vraag die rijst is waarom hij niet gewoon in Nederland is gearres-

<http://www.uitlevering.nl>.

teerd? Hier woonde hij en was hij immers werkzaam voor Transavia:

Van der Pot, Handboek van het Nederlandse

waarom de moeite doen om hem helemaal in Spanje op te pakken? Zou hij in Nederland zijn opgepakt, dan was uitlevering van hem

staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 252. 8

aan Argentinië uitgesloten: wij leveren immers geen staatsburgers uit, artikel 4 lid 1 UW. Spanje daarentegen zou wel aan Argentinië

mogen uitleveren: Nederland wil dit ook. Julio P. echter wil wel graag

Kluwer 2002, p. 89. 10

kort geding heeft de landsadvocaat gesteld dat Nederland niet om zijn overlevering wil vragen. Hoewel er in Nederland wel een onderzoek

Van der Pot, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 250.

tegen P. loopt, kan hij, wanneer dat onderzoek strandt terwijl hij al

Van der Pot, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 251.

wel aan Nederland is uitgeleverd, niet meer in Argentinië worden

berecht.18 De voorzieningenrechter heeft op 18 december 2009 in het

voordeel van de landsadvocaat beslist: Nederland zal de overlevering van Julio P niet verzoeken.19 Hij zal in Argentinië berecht worden.

Mr. J.M. Sjöcrona en Mr. A.M.M. Orie, Internationaal strafrecht vanuit Nederlands perspectief, Deventer:

hier berecht worden. Hij heeft zelf een kort geding aangespannen om ervoor te zorgen dat Nederland om zijn overlevering zal vragen. In dit

Prof. mr. P.H. Kooijmans, Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, Deventer: Kluwer 2008, p. 64.

HR 19 december 2000, LJN AA9374. F. Soeterman, de Hoornse taart en andere rechtsmonumentjes, Verse Hoeven 2000, p. 80.

E. van Sliedregt, J.M. Sjöcrona e.a., Handboek Internationaal Strafrecht: schets van het Europese

Conclusie

en Internationale strafrecht, Deventer: Kluwer 2008,

Julio P., Nederlands staatsburger, zit vast in Spanje. Hij wordt ervan verdacht oorlogsmisdaden in Argentinië gepleegd te hebben.

p. 142. 15

Argentinië wil hem dan ook maar wat graag berechten en heeft om zijn uitlevering gevraagd. Julio echter wil graag in Nederland berecht

worden; daar heeft hij recht op nu hij Nederlands staatsburger is. Hij heeft geen geluk. Onlangs is besloten dat Nederland niet om zijn

H.M. Cadenau, Het Europees aanhoudingsbevel: een update, Juridisch up to Date nr. 12, 11 juni 2009, p. 20. Van der Pot, Handboek van het Nederlandse staatsrecht, Deventer: Kluwer 2006, p. 250.

E. van Sliedregt, J.M. Sjöcrona e.a., Handboek

uitlevering hoeft te vragen. Hij zal dus, wanneer Spanje positief op het

Internationaal Strafrecht: schets van het Europese

uitleveringsverzoek beslist, in Argentinië zijn lot vinden.

en Internationale strafrecht, Deventer: Kluwer 2008, p. 152.

Naar aanleiding van alle media-aandacht rondom Julio P. en zijn

uitlevering is in dit artikel het fenomeen uitlevering verder onder de loep genomen. Gebleken is wat uitlevering precies inhoudt, namelijk het overdragen van een persoon aan een staat die daarom verzoekt, wegens het plegen van een misdrijf in die betreffende staat. De uitlevering is in Nederland in de Uitleveringswet geregeld, maar kan uitsluitend plaatsvinden wanneer de uitlevering tevens

<http://www.nrc.nl/binnenland/article2434660. ece/Staat_vraagt_niet_om_uitlevering_van_piloot_ Julio_P.>.

Rechtbank ’s-Gravenhage, 18-12-2009, LJN BK7001.

Overzicht

JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen

JFV In Casu - maart 2010 -

@ Fotopagina

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

JFV Katern

Kriebels De echte winter loopt ten einde en het voorjaar komt eraan. Laat de lentekriebels maar komen! De één vlucht nog even naar de bergen om daar op de lange latten naar beneden te suizen en te genieten van de zon op een terrasje. De ander sluit zich op in de Juridische bieb of z’n kamer om zich voor te bereiden op de studentenrechtbank. Voor je het weet is ook maart weer voorbij en hetzelfde geldt voor het collegejaar.

Met de tentamens in het verschiet worden we toch

begint op pagina 53. Hier kun je inhoudelijke bijdragen

geconfronteerd met het feit dat we nog wel even

vinden die toegespitst zijn op het thema van het aanko-

hebben. Wil jij je extra voorbereiden op je tentamen

mende Groninger Juristen Congres. Onder leiding van

door met een advocaat de stof door te nemen? Houd dan

dhr. Zondag, die op zal treden als dagvoorzitter, zullen

www.jfvgroningen.nl in de gaten voor informatie over de

de 23ste verschillende interessante sprekers ingaan op

tentamentrainingen die de commissie studiefaciliteiten

het thema. Na het plenaire gedeelte en een lunch zullen

heeft georganiseerd.

er in de middag twee workshoprondes zijn. Uiteraard is er een afsluitende borrel en krijg je de kans om te

De afgelopen periode is er weer een aantal activiteiten

dineren met andere deelnemers aan het congres.

de revue gepasseerd. Eind januari vonden de boekenmarkten plaats en op 1 februari het Juridisch Café en

Tot slot wens ik je veel succes met de tentamens. Ben je

de algemene ledenborrel. Hierover kun je lezen in het

daarna toe aan de nodige ontspanning? Uiteraard ben

Activiteitenoverzicht, dat hierna volgt. Over de Bedrijven-

je van harte uitgenodigd voor de algemene ledenborrel

en Instellingendag, de Almanakuitreiking en het Eerste-

op 12 april.

jaars- en Mastersymposium zal in de volgende In Casu verslag worden gedaan.

Namens het JFV Bestuur Marieke van der Veen

Inmiddels is ook het kandidaatsbestuur 2010-2011 bekend en is het mogelijk om te solliciteren voor een plekje in een van de commissies die de JFV rijk is. Lijkt het je leuk om actief lid te worden maar wil je nog wat extra informatie? Kom dan naar de Open Dag van de JFV op 17 maart 2010. De deadline voor het inleveren van het sollicitatieformulier, dat je kunt vinden op de website, is 2 april 2010. Je kunt het formulier inleveren bij het JFV Hok, Turftorenstraat 17, of e-mailen naar jfvbestuur@hotmail.com. Ook het activiteitenaanbod van de JFV gaat deze periode gewoon door. Op 7, 8 en 9 april zal een groep van dertig studenten in Den Haag verblijven. Tijdens deze excursie zal een bezoek worden gebracht aan tal van instanties. Wil je mee met deze excursie? Houd dan de site en de posterborden in de gaten voor de inschrijfdatum. Op 23 april 2010 zal in de Gasunie het Groninger Juristen Congres plaatsvinden. Het congres zal in het teken staan van een arbeidsrechtelijk thema: ‘The key to privacy’, waarbij het privacyrecht op de werkvloer centraal staat. In deze In Casu is een Congresbijlage opgenomen die

2ECHTBANKBEZOEK ,EEUWARDEN EERSTEJAARSCOMMISSIE

$EBATDAG

JFV In Casu - maart 2010 -

)30 BEKENDMAKINGSBORREL

"OEKENMARKT

*URIDISCH #AFm

-OOT #OURT

3OLLICITATIETRAININGENDAG

)30 BEKENDMAKINGSBORREL

(ALFJAARLIJKSE !LGEMENE ,EDENVERGADERING

3OLLICITATIETRAININGENDAG

3INTERKLAASVIERING

!LGEMENE LEDENBORREL

JFV In Casu - maart 2010 -

!LGEMENE LEDENBORREL

(ALFJAARLIJKSE !LGEMENE ,EDENVERGADERING *URIDISCH #AFm

!LGEMENE LEDENBORREL

-OOT #OURT

+ERSTDINER

JFV Katern

Activiteitenoverzicht ISP-bekendmakingsborrel Al weken zoemde het in het Groningse van de geruchten: vorig jaar Dubai, is dat nog te overtreffen? En waar dan naartoe? De commissie Internationaal Studieproject koos ervoor niet gelijk alles weg te geven en verscheen op de ISP-bekendmakingsborrel in bouwvakkers outﬁt. Middels een spetterend ﬁlmpje werd het dan toch uiteindelijk verrassend duidelijk: New York!!

het even kan: mensen al pratende overtuigen van jouw standpunt. Om dit te leren of verder te ontplooien, organiseert de JFV een Debatdag. Dit jaar had deze dag op 5 november het thema “De ﬁnanciële kant van de rechtsbijstand: laat je recht spreken!” In de eerste uitgave van In Casu kon je artikelen lezen om je voor te bereiden op dit thema. Op de dag zelf werd in een plenair gedeelte dit thema verder uitgewerkt. Daarna kreeg je de kans om in verschillende workshops zelf aan de slag te gaan met de debatteren. Na een gezellig diner kon je vervolgens je kunsten vertonen in het einddebat. Frederik Bouwman kwam uiteindelijk als beste debater uit de bus.

JFV CarrièreBoard: Sollicitatietrainingendag Elke goede rechtenstudie kent een fase waarin je je gaat oriënteren op je toekomst. Dan kom je erachter dat er toch veel afhangt van het moment van solliciteren. Om de studenten hierin te ondersteunen is de Sollicitatietrainingendag, georganiseerd door JFV CarrièreBoard, al jaren een bekend fenomeen. Op deze dag kan je alle ﬁjne kneepjes van het solliciteren leren in het thema “Je studie of je leven!” De dag in Martiniplaza was een groot succes, al was het maar door de vele cv’s die gecheckt zijn of het interessante forum waarin de vereisten voor een goed cv belicht zijn.

EBF/JFV Kerstgala Midden in de tentamenstress is daar elk jaar weer het EBF/JFV Kerstgala. Het zinnenprikkelende thema van dit jaar was “Luxuria Extravaganza, een lust voor het oog…” De avond in Huize Maas was erg geslaagd, onder meer door de klanken die Michel de Hey ten gehore bracht.

JFV In Casu - maart 2010 -

Een belangrijk onderdeel van je ontwikkeling als jurist is spreken in het openbaar en als

Debatdag

Halfjaarlijkse Algemene Ledenvergadering De Juridische Faculteitsvereniging Groningen houdt elk halfjaar een Algemene Ledenvergadering. Hier zijn alle leden welkom voor tekst en uitleg van het bestuur. In november was het hier weer tijd voor. In Café de Keyzer werden de halfjaarlijkse stukken toegelicht en was er tijd en ruimte voor opmerkingen.

Boekenmarkten Als service naar de studenten toe kan je bij de JFV boeken kopen met 10% korting. Dat scheelt je op jaarbasis nogal wat geld. Aan het begin van elk semester organiseren wij een boekenmarkt, waar je de bestelde boeken kan afhalen. In januari 2010 was de laatste boekenmarkt en hebben veel studenten weer al hun kennis ingeslagen voor de komende maanden.

Excursie Leeuwarden Tijdens je studie is het belangrijk dat je ook aan inhoudelijke activiteiten meedoet náást

je studie. Daarom organiseerde de eerstejaarscommissie een excursie naar de recht-

JFV In Casu - maart 2010 -

bank in Leeuwarden. Dit was leuk en vooral ook leerzaam, omdat de enthousiaste groep studenten de kans kreeg de rechtbank van boven tot beneden te leren kennen.

Excursie Moot Court Enkele keren per jaar organiseert de Excursiecommissie van de JFV uitstapjes voor de rechtenstudent. Dit keer kon je je inschrijven voor een excursie naar het Moot Court in Den Haag. Dit was een excursie voor buitenlandse studenten. Tijdens deze dag werden de rechtssystemen van een aantal landen onder de loep genomen.

Sinterklaas en borrel Begin december bracht de goedheiligman een bezoekje aan de JFV in Café De Keyzer. Hierna was het weer tijd voor de maandelijks algemene ledenborrel en kon je voor een zeer gereduceerde prijs een aantal studiebiertjes meepakken.

Juridisch Café Radicaal Reclasseren: rechtstreeks terug in de maatschappij. Alles over dit onderwerp kon je leren op het Juridisch Café in Café De Keyzer op 1 februari onder het genot van een borrel. Aansluitend vond de algemene ledenborrel plaats.

Overzicht

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

JFV In Casu - maart 2010 -

@ Recruitmentagenda

JFV CarrièreBoard Katern

Beste lezer, Het nieuwe semester is alweer een tijdje bezig en de hoorcolleges en werkgroepen worden natuurlijk weer trouw gevolgd. JFV CarrièreBoard heeft niet stilgezeten en er zijn weer verschillende activiteiten georganiseerd voor de derde- en vierdejaars studenten die zich graag willen oriënteren op de verschillende carrièremogelijkheden.

Afgelopen maand heeft JFV CarrièreBoard de jaar-

jou mogelijkheden zijn om mee te doen aan een

lijkse Bedrijven- en Instellingendag georganiseerd.

interessante Masterclass of Business Course. Als je

Op 19 februari 2010 kwamen 38 werkgevers uit het

de Wegwijzer nog niet in je bezit hebt, haal hem dan

hele land naar Martiniplaza om zich aan de Groningse

snel op in de JFV Studiewinkel!

rechtenstudent te presenteren. De dag begon met een plenair gedeelte alwaar drie sprekers waren

JFV CarrièreBoard heeft zelf ook nog een aantal

uitgenodigd om iets te vertellen over hun eigen

activiteiten op de agenda staan. Zo is het nog

carrière. Hierna begonnen de workshops waarin de

mogelijk om je op te geven voor de Legal English

studenten presentaties kregen van verschillende

Course die we kunnen aanbieden in samenwerking

kantoren, bedrijven of instellingen. Na een goede

met Linklaters. Deze course biedt jou als student

lunch was er ’s middags een banenmarkt waar de

een goede manier om alvast in contact te komen

student op een laagdrempelige manier in contact

met juridisch Engels. Als jij later wilt werken bij een

kon komen met vele verschillende kantoren. Na de

internationaal ingesteld kantoor zal je hier zeker

borrel kreeg iedereen een goed gevulde gadgettas

mee te maken krijgen. Er zullen drie middagen

mee naar huis en konden een aantal studenten

worden georganiseerd in Groningen, de vierde

nog deelnemen aan het kennismakingsdiner in

middag zal worden afgesloten in Amsterdam op

’t Feithhuis. De foto’s van deze dag staan vanzelf-

het kantoor van Linklaters. Op deze laatste dag

sprekend op de website!

zal je (mits je de course met goed gevolg hebt doorlopen) een certiﬁcaat uitgereikt krijgen tijdens

Ook heeft JFV CarrièreBoard tien skyboxkaarten

de kantoorborrel. De exacte data staan op de JFV

mogen vergeven voor een wedstrijd van FC

CarrièreBoard website. Meedoen is geheel gratis,

Groningen. Op zondag 7 maart kregen tien studenten

maar er is helaas maar een beperkt aantal plaatsen

de kans om met PlasBossinade kennis te maken en

beschikbaar. Mocht je graag mee willen doen, ga

vanuit hun skybox de wedstrijd FC Groningen – VVV

dan naar de website voor meer informatie en je

Venlo te bekijken. De heer Entzinger heeft ook als

inschrijving! www.jfvcarriereboard.nl

huisadvocaat van FC Groningen kunnen vertellen over verschillende zaken die PlasBossinade voor de

Tenslotte wil ik iedereen succes wensen met de

club heeft gedaan. We hopen dat iedereen het naar

colleges en de tentamens die er straks alweer

zijn zin heeft gehad en terugkijkt op een geslaagde

aankomen. Graag zie ik jullie terug op één van de

middag.

activiteiten!

Ook kantoren organiseren dit semester weer

Joost van Sloten

verschillende activiteiten waar je als derde- of

Commissaris JFV CarrièreBoard

vierdejaars student aan kan meedoen. Op deze dagen leer je een kantoor goed kennen en word je met de praktijk geconfronteerd. Al deze activiteiten kan je natuurlijk terugvinden op onze website, maar dit semester is er weer de JFV CarrièreBoard Wegwijzer samengesteld. Deze Wegwijzer is een handzaam boekje waarin je snel kan zien of er voor

Recruitmentagenda Semester 2 2009/2010 Datum

Deadline inschrijven

Meer informatie

Februari AKD Business Excellence Class Overheid & Onderneming

4 februari 2010

voor 4 januari 2010

www.werkenbijakd.nl

JFV Groningen Bedrijven- en Instellingendag

19 februari 2010

voor 14 februari 2010

www.jfvgroningen.nl/bid

Maart JFV CarrièreBoard i.s.m. PlasBossinade Plaatsen in de skybox van FC Groningen

7 maart 2010

n.v.t.

Allen & Overy Global Apollo Experience

8 maart 2010

zie website

www.werkenbijallenovery.nl

Trip Advocaten & Notarissen Trip Talentendag

12 maart 2010

26 februari 2010

www.triplaw.nl

NautaDutilh NautaDutilh Experience

25 maart 2010

Zie website

www.werkenbijnautadutilh.nl

April Holland Van Gijzen Masterclass New York

15 t/m 19 april 2010

19 februari 2010

www.hollandlaw.nl

NautaDutilh Masterclass

15,16 en 17 april 2010

1 maart 2010

Ministerie van Financiën Fiscale Masterclass

21 en 22 april 2010

Zie website

www.minﬁn.nl

AKD Greendays 2010

22 en 23 april 2010

1 april 2010

www.werkenbijakd.nl

Baker & McKenzie So You Think You Can Tax

22 en 23 april 2010

zie website

www.eenwereldbaanbijbaker.nl

JFV Groningen Groninger Juristen Congres

23 april 2010

zie website

www.jfvgroningen.nl/congres

verschillende data in maart, april en mei

Zie website

www.jfvgroningen.nl

Mei Clifford Chance Select Class 2010

4 t/m 7 mei 2010

voor 1 april

www.ontdekcliffordchance.nl

Freshﬁelds Bruckhaus Deringer Corporate Law Course

6 en 7 mei 2010

voor 26 april

www.werkenbijfreshﬁelds.nl

Stibbe STBB2NY

11 t/m 17 mei 2010

15 maart 2010

www.werkenbijstibbe.nl

NautaDutilh NautaDutilh Experience

27 mei 2010

zie website

www.werkenbijnautadutilh.nl

Juni Freshﬁelds Bruckhaus Deringer Freshﬁelds Connect

2010 / 2011

voor 7 juni 2010

www.werkenbijfreshﬁelds.nl

Juli Loyens & Loeff Summer Course 2010

5 t/m 9 juli 2010

15 mei 2010

www.loyensloeffacademy.nl

JFV CarrièreBoard Legal English Course i.s.m. Linklaters

Voor de meest actuele lijst met activiteiten ga je naar www.jfvcarriereboard.nl!

JFV IN CASU - MAART 2010 -

Instantie / Activiteit

Wij bekennen kleur: Groen! Milieu en klimaat vinden wij belangrijk. Om die reden recyclen wij als drukkerij niet alleen al onze afvalstoffen, maar wij drukken en printen bijvoorbeeld ook op papier met het FSC-keurmerk. Bewust omgaan met drukwerk, zonder moeite? Kijk op www.occ-dehoog.nl/fsc

(ET KEURMERK VOOR VERANTWOORD BOSBEHEER #5 #/# Â&#x2C6; &OREST 3TEWARDSHIP #OUNCIL ! #

3T FTcTaX]V " #( % 2C >^bcTaW^dc ~ %! #&% $ ~ X]U^/^RR STW^^V ][

Overzicht

Congresbijlage: Inhoudelijke bijdragen @ Voorwoord @ Dirkzwager advocaten & notarissen @ Trip Advocaten & Notarissen

JFV In Casu - maart 2010 -

@ Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn

Voorwoord

De economische crisis is vandaag de dag nog steeds actueel. Om het hoofd boven water te kunnen houden is het, juist in tijden van economische malaise, belangrijk voor de werkgever om te kunnen rekenen op zijn werknemers. Hij mag erop vertrouwen dat het personeel zich tijdens het werk optimaal inzet en zich alleen met zaken bezig houdt die gerelateerd zijn aan het werk. Als werknemers ziek zijn, mag de werkgever ervan uit gaan dat zij ook echt niet in staat zijn om te werken en dat zij er alles aan doen om genezing te bespoedigen. Maar hoever mag de werkgever gaan in het controleren van zijn personeel?

Voor de controle op werknemers staan de werkgever

de Rijksuniversiteit Groningen, zullen verscheidene

uiteenlopende, soms diep op het persoonlijk leven

gerenommeerde sprekers, ieder vanuit het eigen werk-

van de werknemer ingrijpende, controlemiddelen ten

terrein, ingaan op het privacyrecht op de werkvloer.

dienste. Door voortschrijdende techniek worden deze

Na dit ochtendprogramma zullen, na een uitgebreide

mogelijkheden steeds groter.

lunch, de workshops van start gaan in het nabijgelegen

Hiertegenover staat het privébelang van de werknemer.

Martiniplaza. Verschillende terreinen van het privacy-

Het recht op privacy wordt in Nederland als een groot

recht zullen dan verder worden uitgediept. Na dit educa-

goed beschouwd en werknemers mogen er dan ook

tieve gedeelte zal de dag ontspannen worden afgesloten

vanuit gaan dat dit recht zowel binnen als buiten werk-

met een borrel en eventueel een diner in grand café

tijd door de werkgever gerespecteerd wordt.

&ZO.

Het zal geen verbazing wekken dat deze geschetste

Lijkt het je leuk om de theoretische rechtenstudie eens te

belangen dikwijls met elkaar botsen. Waar ligt de balans

combineren met een educatief en gezellig dagje praktijk,

tussen beide uitersten? Is een strikte scheiding tussen

houd dan vrijdag 23 april 2010 vrij in je agenda zodat je

werk en privé wel mogelijk en in welke omstandigheden

niets van deze dag hoeft te missen! Graag hopen wij jou

is een inbreuk op de privacy toegestaan? Mogen er

dan te mogen ontvangen.

bijvoorbeeld camera’s op de werkplek geplaatst worden om toezicht te houden op de werknemers? Heeft een

De volgende pagina’s in deze In Casu zijn gewijd aan

werkgever het recht om privé-emails te lezen? Mag de

het Groninger Juristen Congres en bevatten inhoudelijke

werkgever betekenis hechten aan het gedrag van werk-

stukken over het privacyrecht. Om alvast in de sfeer

nemers buiten werktijd?

te komen en voor een optimale voorbereiding op het congres, raad ik je dan ook aan om deze pagina’s eens

Deze tegenstelling van belangen is dit jaar het onder-

rustig door te lezen.

werp van het Groninger Juristen Congres van de JFV. Met het arbeidsrechtelijke thema ‘The key to privacy’

Met vriendelijke groet,

zal het privacyrecht op de werkvloer centraal staan. Een in onze ogen interessante, actuele problematiek

Namens de congrescommissie 2009-2010,

waarvan wij verwachten dat deze de rechtenstudenten zal aanspreken.

Wiecher van Lingen Voorzitter

Deze geheel verzorgde dag begint met een plenair gedeelte in het mooie gebouw van de Nederlandse Gasunie te Groningen. Onder leiding van dagvoorzitter prof. mr. dr. W.A. Zondag, hoogleraar Arbeidsrecht aan

werkzaam bij Dirkzwager advocaten & notarissen N.V. als advocaatstagiaire op de sectie Arbeidsrecht.

Privacy op de werkvloer: een interessant stukje (arbeids)recht Sinds september 2009 ben ik werkzaam als advocaatstagiaire bij Dirkzwager advocaten & notarissen N.V. op de sectie Arbeidsrecht in Arnhem. Tijdens een kantoorbezoek in maart 2009 raakte ik erg enthousiast over het kantoor en de sfeer die er hangt. Dit enthousiasme is er nog steeds. Op onze sectie hebben wij te maken met een levendige praktijk en een grote variëteit aan zaken en cliënten: van ontslagrecht tot medezeggenschapsrecht en van 57

Door mr. M. (Marieke) Botter,

werknemers tot grote multinationals. Ook verder is ons werk erg gevarieerd.

JFV In Casu - maart 2010 -

Inhoudelijke bijdrage

Ook de ‘privétisering’ op de werkplek kent haar grenzen

Zo voeren wij bijvoorbeeld besprekingen met cliënten, onderhandelen wij met advocaten van wederpartijen, pleiten wij op zittingen en adviseren wij bij belangrijke reorganisaties. Een onderwerp waar wij als sectie ook wel mee te maken hebben is het recht op privacy van werknemers op de werkvloer. Hierop zal ik in dit artikel verder ingaan.

Inleiding

te verrichten onder het gezag van de werkgever en hierbij

Binnen arbeidsverhoudingen is sprake van een zekere

diens aanwijzingen op te volgen. Met het betreden van

spanning tussen het recht van werknemers op privacy

de werkvloer levert de werknemer een deel van zijn

en het recht van de werkgever om gezag uit te oefenen.

aanspraken op respect voor zijn persoonlijke levens-

Het recht op privacy is niet terug te vinden in Titel 10

sfeer in. Deze beperking is echter niet oneindig.4

van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, maar ligt verankerd in de Grondwet en Internationale verdragen. Het

Waar het gaat om het recht op privacy van werknemers

recht op privacy is in Nederland verder uitgewerkt in

op de werkvloer, kun je aan meer situaties denken dan

de Wet Bescherming Persoonsgegevens (verder Wbp).

alleen het onderhouden van privécontacten tijdens werk-

Uit jurisprudentie van het Europese Hof1 en de Hoge

tijd. Privacy komt op heel veel manieren aan de orde.

Raad2 vloeit voort dat het recht op privacy zich ook

Zonder uitputtend te willen zijn, zullen de volgende in de

uitstrekt tot de werkplek. In de lagere rechtspraak is

praktijk voorkomende onderwerpen algemeen worden

zelfs, zoals de kantonrechters te Haarlem en Amsterdam

belicht. Mag een werkgever de e-mail en het internet-

het verwoordden, een zekere ‘privétisering’ op de werk-

gebruik van zijn werknemers controleren? Mag een

plek waar te nemen; de grens tussen werk en privé

werkgever een blaastest afnemen bij werknemers om te

vervaagt enigszins. Een werkgever moet binnen zekere

controleren of zij alcohol gebruiken tijdens werktijd? Is

grenzen aanvaarden dat een werknemer onder werktijd

de werkgever bevoegd cameratoezicht op de werkplek in

privécontacten (bijvoorbeeld per e-mail) onderhoudt,

te stellen? En is een werknemer bevoegd om zijn eigen

waarvan hij de privacy dient te waarborgen.3

personeelsdossier in te zien?

Binnen een arbeidsverhouding geldt een zekere beper-

Controle e-mail en internetgebruik

king van grondrechten van werknemers.

Het is tegenwoordig bijna ondenkbaar dat binnen een

Tegenover het loon staat de verplichting werkzaamheden

organisatie geen gebruik wordt gemaakt van e-mail en

internet. Naast het zakelijk e-mailen internetgebruik, moet een werk-

in haar vrije tijd. Ondanks dat er sprake was van een inbreuk op de

gever een bepaalde mate van niet-zakelijk e-mailen internetgebruik

persoonlijke levenssfeer, stond niet ter discussie of deze drugstest

onder werktijd toestaan. Maar wel binnen grenzen: voortdurend surfen

ondergaan moest worden. De Hoge Raad overwoog dat een dergelijke

op marktplaats of het bezoeken van pornosites is niet de bedoeling

inbreuk gerechtvaardigd is indien de inbreuk makende handeling een

(laat staan websites met – zacht gezegd – minderjarigen, waarover

legitiem doel dient en is voldaan aan het noodzakelijkheidcriterium,

wij laatst een zaak hadden). Een werkgever is op grond van art. 7:660

het proportionaliteitscriterium en het subsidiariteitcriterium. De Hoge

BW bevoegd om gedragscodes en gebruiksregels op te stellen, waarin

Raad overwoog dat niet was vastgesteld dat het beleid van Hyatt erop

regels worden gegeven voor gebruik van e-mailen internetfaciliteiten.

was gericht te onderzoeken wat haar werknemers in de privésfeer

Hij doet daar ook verstandig aan; blijkens jurisprudentie is misbruik

doen en daaraan consequenties te verbinden, maar dat dit gedrag wel

van internet en e-mail veel gemakkelijker te sanctioneren als daaraan

arbeidsrechtelijke gevolgen kan hebben. Ondanks de inbreuk werd

een reglement van de werkgever ten grondslag ligt. Een werkgever is

aan het belang van de werkgeefster bij het behoud van haar goede

eveneens bevoegd om maatregelen te nemen voor de controle op de

naam meer gewicht toegekend dan aan het belang van de werkneem-

naleving van de regels. Uit het goed werknemerschap vloeit onder

ster in haar vrije tijd cocaïne te kunnen gebruiken.

andere voort dat redelijke gedragsregels ten aanzien van het gebruik van e-mail en internet behoren te worden nageleefd.5

In een recente uitspraak van de Kantonrechter Alkmaar8 had een werk-

JFV In Casu - maart 2010 -

gever een aantal werknemers geschorst en gedegradeerd, omdat zij Een werkgever die wenst over te gaan tot controle van e-mailen inter-

weigerden zich te onderwerpen aan een door de werkgever opgelegde

netgebruik van zijn werknemers zal dus vaak een gedragscode willen

urinetest en het ondertekenen van een nieuw alcohol- en drugsbeleid.

opstellen. Hierin zal de werkgever de doeleinden moeten bepalen

De werkgever wilde eveneens de bevoegdheid in het leven roepen om

waarvoor hij controle noodzakelijk acht. De maatregelen moeten in

te allen tijde de privébezittingen en hutten te mogen doorzoeken. De

een redelijke verhouding staan tot de belangen van de werknemer. Via

rechter beoordeelde dit als een inbreuk op de persoonlijke levens-

e-mail zal de werknemer immers niet alleen zakelijk communiceren,

sfeer van de werknemers. Nu het hier ging om werkzaamheden die

maar in sommige gevallen ook privézaken afhandelen. Eveneens zal

op een schip werden verricht, erkende de rechter de noodzaak van

de werknemer de ruimte moeten worden gelaten om zijn werkzaam-

een alcohol- en drugsbeleid. Nu er echter reeds sprake was van een

heden naar eigen inzicht te verrichten zonder dat zijn baas voortdu-

blaastest en er geen overleg was gepleegd met het personeel, de

rend over zijn schouder meekijkt. Continue controle op internet en

ondernemingsraad en sociale partners, werden de vorderingen van de

e-mail ( met name op de inhoud ervan) doet daaraan afbreuk. Indien

werknemers toegewezen.

er een ondernemingsraad is ingesteld, is instemming van de ondernemingsraad met de gedragscode vereist. Daarnaast moeten de

Een blaastest is dus zeker niet per se verboden. Of een werkgever zijn

werknemers van de regels kennis kunnen nemen. Op grond van de

werknemers kan verplichten een blaastest te doen, zal onder andere

belangenafweging moet de werkgever, als controle op naleving van de

afhangen van de aard van de werkzaamheden en de aanwezigheid

gedragscode daadwerkelijk nodig blijkt, het minst vergaande middel

van een (door de personeelsvertegenwoordiging/OR goedgekeurd)

voor controle kiezen.6

alcohol- en drugsbeleid.

Alcoholgebruik op het werk

Cameratoezicht op de werkplek

Recent hadden we op kantoor een zaak over een werknemer die alcohol

Kan een werkgever camera’s ophangen binnen zijn bedrijf? Het

gebruikte tijdens werktijd. Hij had hiervoor al eens een (ernstige)

antwoord op deze vraag is zowel bevestigend als ontkennend. Indien

schriftelijke berisping gekregen en na een klacht van klanten was de

een werkgever cameratoezicht wil inzetten binnen zijn bedrijf dient

maat voor de werkgever vol. Er werd een verzoekschrift ingediend tot

hij aan een aantal voorwaarden te voldoen, omdat de inbreuk op de

beëindiging van de arbeidsovereenkomst op grond van een dringende

privacy van de werknemers niet gering is.

reden. Soms kan alcoholmisbruik een grond opleveren voor ontslag op staande voet. Wel is vereist dat de werkgever de werknemer waar-

Indien een werkgever over wenst te gaan tot cameratoezicht, dient

schuwt voor de consequenties van zijn gedrag en dient hij de werk-

hij te beargumenteren waarom het bedrijfsbelang zwaarder weegt

nemer begeleiding en hulp aan te bieden om van zijn probleem af te

dan het privacybelang van de werknemers. De werkgever moet een

komen. De vraag in een dergelijke situatie is hoe je het alcoholgebruik

gerechtvaardigd belang hebben bij het inzetten van cameratoezicht.

van de werknemer als werkgever concreet kunt bewijzen. Een werk-

Het kan daarbij bijvoorbeeld gaan om beveiliging van eigendommen

nemer die alcohol nuttigt op zijn werk, zal dit meestal in alle toon-

of bescherming van de werknemers en klanten.9 Indien de werkgever

aarden ontkennen. Kun je als werkgever de werknemer dan verplichten

een gerechtvaardigd belang heeft om over te gaan tot cameratoe-

een blaastest te doen?

zicht, is het belangrijk dat hij aan zijn werknemers kenbaar maakt dat videocamera’s aanwezig zijn. Heimelijk cameratoezicht is straf-

In het Hyatt-arrest7 kwam het geval aan de orde waarin een werkneem-

baar op grond van art. 139f en 441b Sr. Bij vermoeden van strafbare

ster een drugstest moest ondergaan in het kader van het antidrugsbe-

feiten kan de werkgever ook heimelijk cameratoezicht inzetten, maar

leid van haar werkgever. Bij deze drugstest werden sporen van cocaïne

hierbij is wel vereist dat de werknemers en/of de ondernemingsraad

gevonden en de werkneemster werd op staande voet ontslagen. Het

vooraf in kennis zijn gesteld over de mogelijkheid om in het algemeen

twistpunt zat in het feit dat de werkneemster de cocaïne had gebruikt

verborgen camera’s in te zetten.10

Naast de werknemer hebben anderen slechts beperkt toegang tot het personeelsdossier. Het moet gaan om personen die een taak hebben die deze toegang rechtvaardigt, zoals de directe baas of het HRM-personeel. Aan anderen (zowel binnen als buiten de organisatie) kunnen slechts beperkt gegevens uit het personeelsdossier worden verstrekt. Dit kan bijvoorbeeld als er sprake is van een wettelijke verplichting (zoals op grond van ﬁscale wetgeving).

Conclusie Privacy dient zich in het arbeidsrecht op veel manieren aan. Een werknemer heeft op grond van de nationale en internationale regelgeving en jurisprudentie ook op de werkvloer recht op privacy. Maar niet onbeperkt. Een werkgever mag een controlebeleid voeren wat betreft e-mail en internetgebruik. Ook mag een werkgever onder bepaalde voorwaarden toezicht houden op zijn werknemers door middel van het plaatsen van een (verborgen) camera. Een werknemer is zelfs in

onder bepaalde voorwaarden. Het beginsel dat de werknemer op de Mr. M. (Marieke) Botter

werkplek recht heeft op privacy wordt hierbij altijd in het oog gehouden en blijft dan ook de hoofdregel.

In de praktijk doen werkgevers soms eerst aangifte bij de politie,

Op het JFV-congres van 23 april 2010, over privacy op de werkvloer,

waarna de politie in het kader van het onderzoek wellicht (een)

zullen deze onderwerpen ongetwijfeld verder uitgediept worden.

camera(’s) plaatst. Dat ontslaat een werkgever van de vereisten voor

Namens Dirkzwager en mijzelf wens ik je een uitstekend congres toe en misschien zien wij elkaar daar. @

cameratoezicht, maar heeft als nadeel dat de werkgever niet zeker is dat hij de beelden spoedig kan zien.

Inzage in eigen personeelsdossier Een werkgever houdt eigenlijk altijd een personeelsdossier bij van zijn werknemers, waarin persoonsgegevens (zoals de sollicitatiebrief en andere documenten uit de sollicitatieprocedure, beoordelingsgesprekken, waarschuwingen, verzuimgegevens, etc.) van de desbetref1

EHRM 16 december 1992, NJ 1993, 400 (Niemetz) en

lijk zijn voor het doel waarvoor het personeelsdossier is ingesteld. Niet

HR 27 april 2001, JAR 2001/95.

alleen is een werkgever verplicht werknemers te informeren over het

Ktr. Haarlem 16 juni 2000, JAR 2000/170 en Ktr.

J.H.J. Terstegge, Goed werken in netwerken. Regels

fende werknemer worden bewaard. De hoofdregel is dat alleen die

EHRM 25 juni 1997, NJ 1998, 506 (Halford).

gegevens in een personeelsdossier mogen voorkomen die noodzake-

Amsterdam 26 april 2000, JAR 2001/101.

gebruik van de persoonsgegevens voor verschillende doeleinden, een werknemer is ook bevoegd zelf inzage te krijgen in zijn personeels-

voor controle op e-mail en internetgebruik van

dossier. Zeker als bijvoorbeeld een ontslagprocedure wordt gestart,

werknemers Den Haag: 2002, p. 19.

hebben werknemers daar ter onderbouwing van hun zaak nog wel eens behoefte aan.

J.H.J. Terstegge, Goed werken in netwerken. Regels voor controle op e-mail en internetgebruik van werknemers Den Haag: 2002, p. 21.

Op grond van artikel 35 Wbp kan een werknemer met redelijke tussenpozen inzage vorderen in zijn personeelsdossier. Dit hangt ook samen

J.H.J. Terstegge, Goed werken in netwerken. Regels voor controle op e-mail en internetgebruik van

met het goed werkgeverschap van art. 7:611 BW. In principe heeft de

werknemers Den Haag: 2002, p. 41-42.

werknemer inzage in alle gegevens in het personeelsdossier. Een 7

Hoge Raad 14 september 2007, NJ 2008, 334.

om inzage in bepaalde gegevens te weigeren. Op grond van art 36 Wbp

Ktr. Alkmaar 29 oktober 2009, LJN BK7945.

kan de werknemer ook naar aanleiding van de inzage in het perso-

Informatieblad cameratoezicht nummer 3A, oktober

werkgever kan echter een (uitzonderlijk) zwaarwichtig belang hebben

neelsdossier de werkgever verzoeken de gegevens te verbeteren, aan

2007 (www.cbpweb.nl).

te vullen, te verwijderen of af te schermen. Dat kan als de gegevens

10 Ktr. Haarlem 24 mei 2006, NJF 2006/516, Ktr. Zwolle

die gebruikt worden door de organisatie feitelijk onjuist, onvolledig

11 november 2005, JAR 2005/280 en Hoge Raad

of niet ter zake dienend zijn voor het doel of de doeleinden van de

27 april 2001, NJ 2001/421.

“verwerking”.

JFV In Casu - maart 2010 -

test van zijn werkgever. Dit alles mag de werkgever echter slechts

bepaalde gevallen verplicht mee te werken aan een alcohol- of drugs-

Â²EJSL[XBHFS XFFU EBU LMFJOF MFUUFSUKFT WPPS NJK HSPUF HFWPMHFO LVOOFO IFCCFO Â³ KJK PPL %JSL[XBHFS JT FFO WFFM[JKEJH MBOEFMJKL UPQ LBOUPPS NFU FFO LMJOLFOEF SFQVUBUJF FFO VJUTUFLFOEF PQMFJEJOH NPPJF DMJqOUFO FO VJUEBHFOEF PPL JOUFSOBUJPOBMF QSPKFDUFO 0OT LBOUPPS IFFGU WFTUJHJOHFO JO "SOIFN FO /JKNFHFO FO UFMU SVJN NFEFXFSLFST EJF [JDI UIVJT WPFMFO JO FFO QSPGFTTJPOFMF OVDIUFSF FO DPMMFHJBMF XFSLPNHFWJOH %JSL[XBHFS XFSLU PQ IPPH KVSJEJTDI OJWFBV WPPS HSPUF FO NJEEFMHSPUF CFESJKWFO PWFSIFEFO JOTUFMMJOHFO FO QBSUJDVMJFSFO NFU FFO GJKOHFWPFMJHF BOUFOOF WPPS EF QFSTPPOMJKLF BTQFDUFO WBO FFO [BBL WPPS EF NFOT BDIUFS EF DMJqOU +PVX QSPGFTTJPOBMJUFJU BNCJUJF TPDJBMF JOUFMMJHFOUJF nO HFWPFM WPPS LXBMJUFJU WJOEFO CJK POT EBO PPL FFO WSVDIUCBSF WPFEJOHTCPEFN

,JKL WPPS NFFS JOGPSNBUJF PWFS POT LBOUPPS PG BDUVFMF WBDBUVSFT FO PG TUVEFOUTUBHFT PQ XXX EJSL[XBHFS OM

XXX EJSL[XBHFS OM

Dirkzwager advocaten & notarissen

Inhoudelijke bijdrage

XYZ is de helft van (oud) ABC: een nieuwe hofformule voor vergoeding kennelijk onredelijk ontslag?

Door mr. P.W.H.M. Willems12

In de kennelijk onredelijk ontslagprocedure van artikel 7:681 BW en de ontbindingsprocedure van artikel 7:685 BW, kan de rechter aan de werknemer een vergoeding toekennen. Tot voor kort wezen de vijf gerechtshoven toepassing van de kantonrechtersformule in de kennelijk onredelijk ontslagprocedure unaniem van de hand.3 Het Hof ’s-Gravenhage heeft met de arresten van 14 oktober 20084 deze zienswijze doorbroken en daarmee een einde gemaakt aan de eensgezindheid tussen de hoven. Het (b)lijkt daarmee de weg te hebben vrijgemaakt voor verdere discussie over de wijze waarop 61

de vergoeding in de kennelijk onredelijk ontslagprocedure zou moeten JFV In Casu - maart 2010 -

worden vastgesteld. De laatste ontwikkeling in deze discussie vormen de arresten van de hoven Amsterdam, ’s-Hertogenbosch en Leeuwarden (als nevenzittingsplaats van Arnhem) van 7 juli 2009.5 Deze uitspraken zijn van belang in de discussie over de vraag of schadevergoeding bij kennelijk onredelijk ontslag volgens een vaste formule kan c.q. zou moeten worden begroot en of dit dezelfde formule kan zijn aan de hand waarvan de ontbindingsvergoeding door de kantonrechter wordt vastgesteld. De betreffende arresten zullen in deze bijdrage worden besproken, waarbij met name zal worden ingegaan op de eerste vraag. De ’14-oktober-arresten’ van het Hof ’s-Gravenhage

standpunt dat de kantonrechtersformule is geschreven

Daar waar in de lagere rechtspraak in het verleden wel

voor ontbindingsprocedures en niet voor de vaststelling

eens overwogen is dat de (enkele) opzegging zonder

van de schadevergoeding in het kader van een kenne-

vergoeding op basis van de kantonrechtersformule

lijk onredelijke opzegging. Met name het systematische

kennelijk onredelijk is6, namen de hoven tot voor kort

argument dat in de kennelijk onredelijk ontslagproce-

het standpunt in dat de Aanbevelingen van de Kring van

dure in de regel eerst een preventieve en repressieve

Kantonrechters geen rol kunnen spelen bij de bepaling

ontslagtoets plaatsvindt voordat de hoogte van een

van de kennelijke onredelijkheid of de hoogte van een

eventuele vergoeding kan worden bepaald, alsmede

vergoeding in dat verband. Direct gevolg van deze ziens-

het gegeven dat in de kennelijk onredelijk ontslagproce-

wijze was een hoge mate van onzekerheid en onduide-

dure meer ruimte is voor een uitvoerig feitenonderzoek,

lijkheid zowel over de vraag wanneer kennelijke onrede-

worden doorslaggevend geacht.8 Voorstanders stellen

lijkheid van de opzegging wordt aangenomen als over

dat er geen wezenlijk principieel verschil valt te bear-

de wijze waarop een eventuele vergoeding moet worden

gumenteren tussen de vergoeding van art. 7:681 BW en

berekend die de kennelijke onredelijkheid beoogt te

die van art. 7:685 BW. Onder hen Duk, die in 20089 de

compenseren. In de literatuur is dan ook herhaaldelijk

hoven heeft opgeroepen een hofformule op te stellen om

bepleit dat wat betreft de (berekening van de) vergoeding

daarmee een einde te maken aan alle onzekerheden.

ingeval van ontbinding en opzegging gelijkstelling zou

moeten plaatsvinden.7 Tegenstanders stellen zich op het

twee vragen die standaard bij een kennelijk onredelijk ontslagprocedure aan de orde komen – is het ontslag kennelijk onredelijk en zo ja, welke vergoeding moet worden toegekend? – terug te brengen tot één vraag: is er een vergoeding toegekend conform de gegeven formule? Zo nee, dan is het ontslag ‘veelal’ kennelijk onredelijk15. De door het Hof ’s-Gravenhage ontwikkelde formule voor het berekenen van kennelijk onredelijke opzeggingsvergoeding luidt: (A x B x C) x 0,7 = vergoeding ex. art. 7:681 BW16 Doordat volgens het Haagse Hof een opzegging ‘veelal’ kennelijk onredelijk is, tenzij de met de door hem vastgestelde formule te berekenen vergoeding is betaald, leidt de Haagse regel snel(ler) tot het aannemen van kennelijke onredelijkheid. Zoals Verhulp17 terecht signaleert, kan Mevrouw mr. P.W.H.M. Willems, advocaat bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V.

worden gezien. Daar staat evenwel tegenover dat de formule in ieder geval (voor het Haagse ressort) duidelijkheid schept. Het is daarbij

62 JFV In Casu - maart 2010 -

dit als nadeel van de door het Haagse Hof geformuleerde rekenregel

overigens niet zo dat het Hof met de 14 oktober-arresten een vaste Wellicht hierop vooruitlopend, heeft het Hof ’s-Gravenhage op 14

vergoeding heeft geïntroduceerd, integendeel. Genuanceerd gebruik

oktober 2008 een zevental arresten gewezen met daarin een stan-

van de C-factor en de korting van 30%18 op de uitkomst van de kanton-

daardoverweging ten aanzien van de kennelijke onredelijkheid.

rechtersformule, leiden ertoe dat de omstandigheden van het geval

Wees het hof toepassing van de kantonrechtersformule in kennelijk

steeds opnieuw hun invloed kunnen uitoefenen op de uiteindelijke

onredelijk ontslagzaken als gezegd voordien nog uitdrukkelijk van de

uitkomst van de formule van het Haagse Hof. Althans, tot op zekere

hand10, met genoemde arresten heeft het hof de kantonrechtersfor-

hoogte. Zo wordt in meerdere van de arresten door het hof overwogen

mule als uitgangspunt genomen voor de berekening van de vergoe-

dat de enkele opzegging van de arbeidsovereenkomst na een periode

ding bij kennelijk onredelijk ontslag, zij het met enkele aanpassingen.

van 104 weken arbeidsongeschiktheid, op zichzelf niet kennelijk onre-

Ter rechtvaardiging voor het toepassen van de kantonrechtersformule

delijk is (C=0).19 Dat kan volgens het hof anders zijn als er een verband

voert het hof aan dat ‘zowel in ontbindingsprocedures als in kenne-

is tussen de arbeidsongeschiktheid en de arbeidsomstandigheden of

lijk onredelijk ontslagzaken het gaat om een vergoeding met het oog

ingeval de werkgever tekortgeschoten is in zijn reïntegratieverplich-

op de gevolgen van het eindigen van de dienstbetrekking, waarbij de

tingen. Die laatste omstandigheid leidt in een aantal van de arresten

schade abstract berekend wordt’11 en dat de bestaande onzekerheid

tot een aanpassing van de C-factor.20 21 Bij bedrijfseconomische zaken

onwenselijk is. Met behulp van de C-factor in de kantonrechtersfor-

geldt volgens het Hof ’s-Gravenhage in beginsel een verplichting tot

mule zou rekening gehouden kunnen worden met alle voor de hoogte

het aanbieden van een vergoeding van C=1 (minus 30%), tenzij sprake

van de schadevergoeding relevante factoren. Indien geen sprake is

is van een door de werkgever met een representatieve vakorganisatie

van een kennelijk onredelijk ontslag, dient de C-factor op 0 te worden

overeengekomen sociaal plan of andere bijzondere omstandigheden

gezet.12

tot aanpassing nopen (zoals een slechte ﬁnanciële situatie.22 Aldus lijkt het Hof onderscheid te maken tussen bedrijfseconomisch ontslag

Kern van de arresten vormt de overweging dat het opzeggen van

(‘C=1 tenzij’) en ontslag na langdurige arbeidsongeschiktheid (‘C=0

de arbeidsovereenkomst zonder dat tenminste een vergoeding is

tenzij bijkomende omstandigheden’), waarmee met name in de eerste

aangeboden berekend volgens de kantonrechtersformule vermin-

categorie van ontslagen minder ruimte lijkt te zijn voor alle omstan-

derd met 30%, niet altijd doch ‘veelal’ kennelijk onredelijk is. Met

digheden.23

andere woorden: het Haagse Hof gaat uit van het vermoeden dat een volgens de ‘ten tijde van het eindigen van de arbeidsovereenkomst

De ‘7 juli arresten’ van de hoven Amsterdam, ’s-Hertogenbosch en Leeuwarden

opzegging kennelijk onredelijk is wanneer niet tenminste 70% van de geldende kantonrechtersformule’13 te berekenen vergoeding is aange-

Na de arresten van het Hof ’s-Gravenhage, bleef enige tijd onduidelijk

boden. Ingeval zich dat vermoeden voordoet, dient de opzeggende

of andere hoven de Haagse regel zouden volgen en of de regel daarmee

werkgever de onredelijkheid weg te nemen door betaling van de door

de status van de door Duk gewenste hofformule zou verkrijgen. De

het hof kennelijk redelijk geachte vergoeding. Deze formule geldt

hoven ’s-Hertogenbosch, Arnhem en Leeuwarden wezen respectie-

uitdrukkelijk alleen voor zover het beroep is gefundeerd op het ‘gevol-

velijk kort voor en na de arresten van het Haagse Hof nog arresten

gencriterium’ van artikel 7:681 lid 2 sub b BW.14 In deze bepaling staat

waarin zij iedere toepassing van de kantonrechtersformule van de

opgenomen dat ten aanzien van de gevolgen voor de werknemer mede

hand wezen.24 Het Hof Leeuwarden wees op 14 oktober 2008 – dus

in aanmerking genomen moet(en) worden de eventuele ‘getroffen

dezelfde dag als waarop het Haagse hof arrest wees – toepassing van

voorziening(en)’ voor de werknemer. Het hof heeft daarbij gekozen

de kantonrechtersformule in kennelijk onredelijk ontslagzaken zelfs

voor hantering van één geïntegreerde toets van het ontslag door de

nog tot tweemaal toe van de hand.25 Dat de praktijk weerbarstiger kan @

zijn dan de regel, zien we in het ressort Amsterdam. Daar waar het Hof

Daarbij staat X in de formule voor het aantal gewogen dienstjaren.

Amsterdam toepassing van de kantonrechtersformule voor de bereke-

De hoven hebben voor de invulling hiervan aansluiting gezocht bij

ning van de kennelijk onredelijk ontslagvergoeding begin 2008 nog

de oude en niet de huidige, versoberde A-factor uit de kantonrech-

expliciet van de hand wees26, zocht een kantonrechter in hetzelfde

tersformule. Onduidelijk blijft waarom de hoven niet aansluiten bij

ressort later dat jaar (deels) aansluiting bij de formule van het Haagse

de huidige A-factor. Door ook bij ontslagen na 1 januari 2009 voor

Hof en nam daarmee wél reﬂexwerking aan.27

de kennelijk onredelijk ontslagtoets te blijven uitgaan van de oude kantonrechtersformule, blijken de ontbindingsvergoeding en de

Aan deze onduidelijkheid lijkt een einde te zijn gekomen met de

kennelijk onredelijk ontslagvergoeding naar elkaar toe te kruipen.

arresten van 7 juli 2009 van de gerechtshoven Amsterdam, ’s-Herto-

Ingeval van een werknemer tot 35 jaar, zijn met een neutrale C-factor

genbosch en Leeuwarden. In lijn met de jurisprudentie van de Hoge

in de huidige kantonrechtersformule en een standaard Z-factor Z=0,5

Raad herhalen de hoven de regel dat bij de beoordeling van de vraag

in de XYZ-formule, de ontbindingsvergoeding en de kennelijk onrede-

of de gevolgen van de opzegging te ernstig zijn in vergelijking met het

lijk ontslagvergoeding volgens XYZ zelfs even hoog. Voor deze cate-

belang van de werkgever bij de opzegging, de rechter alle omstandig-

gorie lijkt de ontbindingsprocedure voor werkgevers aantrekkelijker

heden van het geval ten tijde van het ontslag in onderlinge samen-

te worden nu daarin immers in beginsel geen mogelijkheid tot hoger

hang in aanmerking dient te nemen. De vraag of zij de ‘kennelijk

beroep en cassatie in is opgenomen. De Y-factor wordt gevormd door het laatstverdiende salaris. Bestu-

nend beantwoord. Daar waar het Hof ’s-Gravenhage een geïntegreerde

dering van de toelichting op de ingrediënten van de Y-factor leert dat

toets hanteert voor de vaststelling of een ontslag kennelijk onredelijk

deze gelijk is aan de B-factor uit de kantonrechtersformule.

JFV In Casu - maart 2010 -

gerechtshoven Amsterdam, ’s-Hertogenbosch en Leeuwarden ontken-

onredelijk ontslagformule’ van het Haagse Hof volgen, wordt door de

moet worden geoordeeld, brengen de overige hoven een splitsing aan in de toetsing. Eerst dient de vraag te worden beantwoord óf de opzeg-

Z vormt de correctiefactor. In de Z-factor worden alle omstandigheden

ging kennelijk onredelijk is. Indien het antwoord bevestigend is, - dan

van het geval ten tijde van het ontslag gewogen, onder meer de hier-

pas - komt de schadevergoeding aan de orde. Het aanbieden van een

voor genoemde omstandigheden. Uitgangspunt is Z=0,5. Daarbij

vergoeding is slechts één van de vele omstandigheden die hierbij een

heeft volgens de hoven te gelden dat de Z-factor beoogt in beginsel de

rol speelt. De arresten geven een (niet-limitatieve) beschrijving van vier

maximale schadevergoeding bij een kennelijk onredelijke opzegging

categorieën van omstandigheden die de rechter in aanmerking moet

vast te leggen. Slechts in bijzondere gevallen kan deze factor hoger

nemen bij toetsing van het gevolgencriterium zoals opgenomen onder

(of lager) uitvallen dan 0,5. De Z-factor van 0,5 bedoelt aan te sluiten

art. 7:681 lid 2 sub b BW. De eerste categorie omstandigheden ziet op

bij de bestaande praktijk van de (gepubliceerde en ongepubliceerde)

het dienstverband en de opzegging in het algemeen. Het gaat daarbij

rechtspraak van de hoven van de laatste jaren. Bestudering van de

onder meer om de duur van de arbeidsovereenkomst, de noodzaak

hoogte van schadevergoedingen die de laatste jaren in het kader van

voor de werkgever om het dienstverband te beëindigen, de wijze van

kennelijk onredelijk ontslag zijn toegekend, leert ons dat deze over

functioneren van de werknemer, diens leeftijd en de ﬁnanciële situatie

het algemeen waren gelegen tussen 10% en 50% van de (neutrale)

van de werkgever. Bij arbeidsongeschiktheid zijn speciﬁeke omstan-

oude – namelijk destijds geldende – kantonrechtersformule.30 De

digheden de relatie tussen arbeidsongeschiktheid en werk, de verwijt-

schadevergoeding zal in beginsel niet hoger zijn dan de verwachte

baarheid van de werkgever ten aanzien van de arbeidsongeschiktheid,

inkomstenderving tot aan de pensioengerechtigde leeftijd. Ook op dit

de aard, duur en mate van arbeidsongeschiktheid (en de kans op

punt is vergelijking met de kantonrechtersformule onvermijdelijk.

herstel), de reïntegratie-inspanningen van partijen en een eventueel geboden compensatie tijdens de arbeidsongeschiktheid. De tweede

Stammenstrijd?

categorie omstandigheden ziet op de vraag of en zo ja welke inspan-

Hoewel het Hof ’s-Gravenhage met de toepassing van de kantonrech-

ningen werkgever en werknemer zich hebben getroost om ander werk

tersformule in kennelijk onredelijk ontslagzaken heeft gepoogd een

te vinden en daarmee opzegging te voorkomen. Vrijstelling van werk

einde te maken aan de onzekerheid en lopende discussies, (b)lijkt het

met behoud van loon gedurende enige tijd en de arbeidsmarktpositie

zonder overleg voor de troepen uitgerend te zijn. Terwijl tot 14 oktober

van de werknemer spelen in dit verband een rol.28 De derde categorie

2008 op het niveau van de gerechtshoven in elk geval nog sprake

omstandigheden heeft betrekking op de ﬁnanciële gevolgen van de

was van unanimiteit door toepassing van de kantonrechtersformule

opzegging voor de werknemer. De vierde en laatste categorie ziet op

in kennelijk onredelijk ontslagzaken af te wijzen, lijkt het Haagse hof

de door de werkgever al dan niet getroffen voorzieningen en ﬁnanciële

met zijn arresten een startschot te hebben gegeven voor een stam-

compensatie waaronder een sociaal plan of een reeds aangeboden/

menstrijd van niveau. Een strijd waarin de overige hoven31 klaarblijke-

betaalde vergoeding. (Eerst) indien op basis van een weging van alle

lijk wél met elkaar overleg hebben gevoerd alvorens de arresten van 7

omstandigheden is geoordeeld dat de opzegging kennelijk onredelijk

juli 2009 te wijzen. Saillant detail daarbij is overigens dat op diezelfde

is, komt de schadevergoeding aan de orde. Voor de hoogte van de

dag het Haagse Hof nog een arrest wees waarin het de koers van de 14

schadevergoeding hebben de hoven een nieuwe formule vastgesteld

oktober-arresten herhaalde.32

welke luidt: Los van de vraag of en op welke wijze het Hof ’s-Gravenhage thans (X x Y x Z) = schadevergoeding

zal antwoorden op de ‘aanval’ van de andere hoven, is een in mijn ogen interessantere vraag of het systeem van de wet ruimte laat voor

een vaste formule (niet persé de kantonrechtersformule) zoals door

is, komt de schadevergoeding aan de orde. Hoewel de hoven dit niet

de hoven gehanteerd bij het toetsen en waarderen van de kennelijke

expliciet hebben gezegd, kan uit het feit dat in geval van een kennelijk

onredelijkheid van een ontslag. De vraag hoe de door het Haagse Hof

onredelijk ontslag altijd een schadevergoeding dient te worden toege-

gehanteerde wijze van schadebegroting zich verhoudt tot het karakter

kend36, worden afgeleid dat de Z-factor altijd hoger zal zijn dan 0. De

van de schadevergoeding van artikel 7:681 BW is inmiddels in cassatie

omstandigheden van het geval lijken bij de 7 juli-arresten dan ook

voorgelegd aan de Hoge Raad.

vooral een rol te spelen bij de vraag óf het ontslag kennelijk onredelijk is. Is die hefboom eenmaal gepasseerd, wordt in beginsel een gestan-

De wetgever heeft bij invoering van het kennelijk onredelijk ontslag in

daardiseerde vergoeding gehanteerd.

JFV In Casu - maart 2010 -

het BW bewust niet aangegeven in welke omstandigheden sprake is van een kennelijk onredelijk ontslag doch heeft zich beperkt tot een

Afrondend

niet-limitatieve ‘illustratieve’ opsomming van omstandigheden die

Aannemend dat de hoven met hun arresten hebben beoogd meer

kunnen leiden tot het oordeel dat het ontslag kennelijk onredelijk is.

rechtseenheid te bewerkstelligen gezien de hoge mate van onvoor-

Terecht merken Houweling en Van der Voet33 terzake op dat om maat-

spelbaarheid van de uitkomsten van kennelijk onredelijk ontslag-

werk mogelijk te maken, rechterlijke instanties een grote mate van

procedures, moet worden geconstateerd dat door het klaarblijkelijk

vrijheid dienen te hebben in de beoordeling van de feiten en omstan-

ontbreken van voorafgaande afstemming, vooralsnog het tegendeel is

digheden. De Hoge Raad heeft in dit verband als gezegd, meerdere

bereikt. Daar waar tot 14 oktober 2008 uniforme toepassing van de

keren aangegeven dat alle relevante omstandigheden van het geval

kantonrechtersformule in kennelijk onredelijk ontslagzaken van de

in de afweging dienen te worden betrokken en dat niet één of meer

hand werd gewezen, heeft het Haagse Hof de kantonrechtersformule

speciﬁeke omstandigheden op voorhand tot een kennelijk onredelijk

thans aanvaard. Daarbij is het met behulp van de C-factor mogelijk

ontslag of tot een schadevergoeding van een bepaalde omvang kunnen

de omstandigheden van het geval te laten meewegen, hoewel bij

leiden. Afhankelijk van de wijze waarop invulling wordt gegeven aan

bedrijfseconomisch ontslag sprake is van een zekere standaardisering

de C- of Z-factor, kan strijd ontstaan met deze jurisprudentie van de

doordat het Haagse hof in beginsel uitgaat van C=1 (minus 30%) tenzij

Hoge Raad en de bedoeling van de wetgever. Los dus van de discussie

sprake is van een door de werkgever met een representatieve vakor-

of de voor art. 7:685 BW geschreven kantonrechtersformule al dan niet

ganisatie overeengekomen sociaal plan of andere bijzondere omstan-

kan worden gehanteerd voor een kennelijk onredelijk ontslagtoets en

digheden die aanpassing noodzakelijk maken (zoals een slechte

waarover al ettelijke verhandelingen zijn geschreven, rijst de vraag in

ﬁnanciële situatie). De overige hoven hebben een geheel ‘eigen’37

hoeverre de hoven in algemene zin met de thans door hen ontwik-

formule ontwikkeld. Ook in deze formule is sprake van een zekere

kelde formules voldoen aan de jurisprudentie van de Hoge Raad en de

standaardisering door min of meer ‘rücksichtlos’ de factor Z op 0,5 te

bedoeling van de wetgever. Weliswaar wordt bij het Hof ’s-Gravenhage

plaatsen. Aldus wordt mijns inziens geen recht gedaan aan de vaste

door middel van de C-factor van de kantonrechtersformule ogenschijn-

rechtspraak van de Hoge Raad en de bedoeling van de wetgever name-

lijk rekening gehouden met alle relevante omstandigheden, dit geldt

lijk dat niet standaard een vergoeding moet worden toegekend én dat

mijns inziens niet voor de categorie bedrijfseconomische ontslagen.

rekening moet worden gehouden met ‘alle’ omstandigheden en niet

In beginsel geldt bij bedrijfseconomische zaken volgens het Hof

uitsluitend met de ‘bijzondere’. Wat betreft de 14 oktober-arresten van

’s-Gravenhage immers een verplichting tot het aanbieden van een

het Haagse Hof, lijken de niet-bedrijfseconomische arresten overigens

vergoeding van C=1 (minus 30%), tenzij sprake is van een door de

iets meer ‘cassatieproof’ dan de bedrijfseconomische arresten waarin

werkgever met een representatieve vakorganisatie overeengekomen

de correctiefactor C behoudens bijzondere omstandigheden wordt

sociaal plan of andere bijzondere omstandigheden tot aanpassing

gestandaardiseerd op C=1 (minus 30%). Voor beide categorieën geldt

nopen (zoals een slechte ﬁnanciële situatie).34 Ook kunnen vraag-

natuurlijk dat in algemene zin de vraag rijst of de Hoge Raad toepas-

tekens worden gesteld bij het door het Haagse Hof geïntroduceerde

sing van de kantonrechtersformule in de kennelijk onredelijk ontslag-

vermoeden dat een opzegging kennelijk onredelijk is wanneer niet

procedure zal toestaan38. Voor de 7 juli-arresten geldt mijns inziens dat

tenminste 70% van de volgens de ‘ten tijde van het eindigen van de

de maximering en standaardisering van de Z-factor op Z=0,5 sneller

arbeidsovereenkomst geldende kantonrechtersformule’ te berekenen

strijd zal opleveren met de vaste rechtspraak van de Hoge Raad en de

vergoeding is aangeboden. Alle relevante omstandigheden van het

bedoeling van de wetgever. Vanuit het zonder twijfel door alle hoven

geval dienen immers in de afweging te worden betrokken en op voor-

ondersteunde streven naar rechtseenheid, zal de Hoge Raad een einde

hand kunnen niet één of meer speciﬁeke omstandigheden – zoals het

(moeten) maken aan de huidige onduidelijkheid en onzekerheid zoals

niet betaald hebben van een vergoeding – tot een kennelijk onrede-

die is veroorzaakt door de niet gelijkluidende formules van de hoven.

lijk ontslag of tot een schadevergoeding van een bepaalde omvang

De Hoge Raad – die een cassatieberoep in behandeling heeft van het

leiden.

hof ’s-Gravenhage - zal zich nu eindelijk kunnen uitspreken over de (on)mogelijkheid een (de) (kantonrechters)formule te hanteren in

De 7 juli-arresten maximeren en standaardiseren de Z-factor (correc-

kennelijk onredelijk ontslagprocedures en in het verlengde daarvan

tiefactor) – bijzondere gevallen daargelaten – op Z=0,5 en laten

duidelijkheid kunnen geven over een wellicht te hanteren eenduidige

daarbij ogenschijnlijk minder beoordelingsvrijheid aan de rechter.35

formule.

Daar staat evenwel tegenover de splitsing in de toetsing door middel van de tweetrapsraket. Eerst dient de vraag te worden beantwoord óf

En wat vindt de Hoge Raad uiteindelijk?

de opzegging kennelijk onredelijk is. Indien het antwoord bevestigend

De Hoge Raad heeft uiteindelijk niet geaarzeld met het geven van een

van de omstandigheden tezamen en in onderling verband, is het

Raad het arrest van het Gerechtshof Den Haag van 2 december 2008

formuleren van vuistregels niet mogelijk. De Hoge Raad heeft immers

vernietigd en aangegeven dat de kantonrechtersformule niet alleen niet

aangegeven dat het te voer voert om een kwaliﬁcatie te geven dan wel

kan worden gehanteerd bij een beoordeling van de kennelijke onrede-

een wegingsfactor of rangorde van omstandigheden die van invloed

lijkheid van een opzegging doch daarnaast kan deze formule ook niet

kunnen zijn op de beoordeling van de kennelijke onredelijkheid.

worden gebruikt ter berekening van de hoogte van een vergoeding. De

Dat geldt ook voor een leidraad die kan dienen ter vaststelling van

Hoge Raad heeft met zijn arrest aangegeven dat bij een beoordeling

de hoogte van een vergoeding. Hoewel er nog cassatieberoep loopt

van de opzegging, eerst de kennelijke onredelijkheid moet worden

tegen één van de XYZ-arresten42, lijkt met het arrest van de Hoge Raad

beoordeeld. Er kan dan ook geen sprake zijn van een integrale toets,

van 27 november 2009 duidelijk dat ook deze formule de toets der

zoals het hof Den Haag als uitgangspunt had genomen. Voorts heeft

kritiek van de Hoge Raad niet zal kunnen doorstaan. Onduidelijk is

de Hoge Raad bepaald dat de aard van de ontbindingsvergoeding niet

daarmee hoe de hoogte van een vergoeding ingeval kennelijke onre-

overeenkomt met die van de kennelijk onredelijk ontslagvergoeding

delijkheid wordt aangenomen, wordt berekend. De rechter lijkt geen

en de berekeningswijze van de één, niet kan worden benut ter begro-

andere maatstaf te hebben dan de verwachte schade, die als die er

ting van de ander.40

niet is, weinig houvast zal bieden. De eerste voorzichtige uitspraken

Het voorspellen van de kennelijke onredelijkheid van een opzegging

van (lagere) rechters hebben zich inmiddels reeds aangediend doch

is er met het arrest van de Hoge Raad niet eenvoudiger op geworden,

een lijn laat zich daaruit niet destilleren.43 De rechtszekerheid is er met het arrest van de Hoge Raad helaas niet op vooruit gegaan. @

zo heeft Verhulp terecht geconstateerd.41 Nu volgens de Hoge Raad

Mevrouw mr. P.W.H.M. Willems is advocaat bij Pels Rijcken

& Droogleever Fortuijn N.V. 2

Deze bijdrage is aanvankelijk geschreven voor en is

Zie: M.W.A.M. van Kempen en J.J.W. Ladesteijn, ‘Reﬂex-

reddeloos’, SMA 2008, p. 207 e.v. 10 Zie onder meer Hof ’s-Gravenhage 26 januari 2006, LJN

verschenen in TAP 2009, 6/7.

AZ8877 en 25 mei 2007, LJN BA6752. 11

Zie voor de verschillen en overeenkomsten van het karakter

werking van de kantonrechtersformule in de kennelijk-

van beide procedures: R.E.M. Dijkstra, ‘Geld wat stom is,

onredelijk-ontslagprocedure’, ArbeidsRecht 2008/2, p. 16

maakt recht wat krom is!’, SR 2008-1, p. 307-311.

e.v. en bijvoorbeeld Hof ’s-Gravenhage 10 januari 2003,

12 Zie Hof ’s-Gravenhage 21 april 2009, JIN 2009/335.

JAR 2003/105; Hof ’s-Hertogenbosch 21 maart 2006, JAR

13 Uit deze overweging van het hof volgt dat doorslaggevend

2006/241 (r.o.4.15); Hof Amsterdam 23 maart 2006,

R.A.A. Duk, ‘Kennelijk onredelijk: radeloos, redeloos en

is wanneer de arbeidsovereenkomst is geëindigd. Dit

JAR2006/224; Hof Leeuwarden 18 oktober 2006, JAR

betekent dat ook na 1 januari 2009 zijnde de datum

2006/285 en Hof Arnhem 12 december 2006, JAR 2007/44.

waarop de herziene Aanbevelingen van de Kring van

Hof s’Gravenhage 14 oktober 2008, LJN BF6720, LJN BF6790,

Kantonrechters in werking zijn getreden, nog gerekend

LJN BF 6960, LJN BF7002, LJN BF7077, LJN BF8122 en LJN

zal moeten worden met de oude kantonrechtersformule

BF8136.

indien de arbeidsovereenkomst voor genoemde datum is

Hof Amsterdam 7 juli 2009, LJN BJ1644, LJN BJ1648, Hof

geëindigd.

‘s-Hertogenbosch 7 juli 2009, LJN BJ 1710, LJN1713, LJN

14 Alle zeven arresten hadden betrekking op het zogeheten

BJ1716 en Hof Leeuwarden 7 juli 2009, LJN BJ1688.

gevolgencriterium van artikel 7:681 lid 2 sub b BW.

Vgl. Ktr. Heerlen 23 augustus 2006, JAR 2006/230.

15 Zie uitdrukkelijk: Hof ’s-Gravenhage 21 januari 2009, LJN

O.a. W.A. Zondag, ‘Actuele rechtspraak inzake het kennelijk onredelijk ontslag’, Ara 2004-2, p. 61; G.J.J. Heerma van Voss, ‘Ontbinding en kennelijk onredelijke opzegging’, in: De ontbinding van de arbeidsovereenkomst in tienvoud, (red. R. Hansma), Deventer: Kluwer 2005, p. 65-77; C.G. Scholtens, ‘Formules en statistieken’, in: Afvloeiingsregelingen (red. F.B.J. Grapperhaus e.a.)

BH0254. 16 Vgl. A.R. Houweling en G.W. van der Voet, ‘Kennelijk onredelijk ontslag volgens het Hof ’s-Gravenhage: hogere wiskunde of ‘systematical madness’?, TAP 2009/1, p. 15-23. 17 E. Verhulp, ‘Het Haagse vermoeden van kennelijk onredelijk ontslag’, ArbeidsRecht 2009/1, p. 3-8. 18 De aftrek van 30% schijnt te zijn ingegeven omdat de

Deventer: Kluwer 2004, p. 160.

redelijkheid van het ontslag blijkens het woordje ‘kennelijk’

O.a. W.H.A.C.M. Bouwens, ‘Ontslagvergoedingen op een

slechts marginaal mag worden getoetst, aan de opzegging

dynamische arbeidsmarkt’, Den Haag: Boom Juridische

reeds de redelijkheidstoets van artikel 6 BBA vooraf

Uitgevers, 2008 (diss.); M.W.A.M. van Kempen en J.J.W.

is gegaan en er al een opzegtermijn in acht genomen

Ladesteijn, ‘Reﬂexwerking van de kantonrechtersformule

is moeten worden. Vgl. O. van de Kind, ‘Berekening

in de kennelijk-onredelijk-ontslagprocedure’, ArbeidsRecht

vergoeding kennelijk onredelijk ontslag volgens Hof

2008/2, p. 16 e.v.

’s-Gravenhage, TRA 2009/1, p. 21-23.

de kennelijke onredelijkheid moet worden vastgesteld aan de hand

opzeggingen. Met zijn arrest van 27 november 200939 heeft de Hoge

JFV In Casu - maart 2010 -

oordeel over de beoordeling van de kennelijke onredelijkheid van

19 Vgl. ook HR 15 februari 2008, JAR 2008/76 (Chromalloy). 20 In het arrest van 20 januari 2009 heeft het Hof ’s-Gravenhage zijn formule herhaald. Onder r.o. 5.4 sub j vermeldt het hof: ‘bij een min of meer abstracte benadering past het naar het oordeel van het hof om in alle opzichten niet al te veel in detail te treden c.q. te gaan

kennelijk onredelijk ontslag. Van kantonrechtersformule naar hofformule’, Advocatenblad 2009/10, p. 418-421. 30 Scholten verwijst in literatuur naar een jurisprudentieonderzoek van R.M. Beltzer e.a. betreffende uitspraken tussen 1995-1997. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat

milimeteren. Daarom een algemene ‘aftrek’ van 30% (met

‘terwijl kantonrechters zich over het algemeen terughoudend

een minimum van een maand) voor de combinatie van

opstellen ten opzichte van het gebruik van de formule in

‘kennelijk’, ‘opzegtermijn’ en ‘veelal eerst CWI-toetsing’. Hof

kennelijk onredelijk ontslagprocedures en zich in uitspraken

’s-Gravenhage 20 januari 2009, JAR 2009/53. Vgl. ook ktr.

slechts zelden expliciet op de kantonrechtersformule

’s-Gravenhage 27 november 2008, LJN BG6662.

JFV In Casu - maart 2010 -

29 Vgl. B. van Meurs, ‘XYZ: nieuwe formule voor vergoeding

baseren, de hoogte van de in de praktijk toegekende

21 Vgl. ook Hof ’s-Gravenhage 18 augustus 2009, LJN

vergoedingen een duidelijk verband vertoont met de hoogte

BJ5487, waarin de C-factor op 0,4 werd gesteld bij

die bij de toepassing van de kantonrechtersformule zou zijn

ontslag na langdurige arbeidsongeschiktheid waarbij

vastgesteld maar gemiddeld ruim een derde lager is.’ Hier

de arbeidsongeschiktheid ‘werkgerelateerd’ wordt

kwam men dus uit op de kantonrechtersformule -30%. Vgl.

bevonden maat werkgever geen verwijt valt te maken.

C.G. Scholtens, t.a.p. en R.M. Beltzer e.a., ‘Vergoedingen bij

Daarbij was het hof van oordeel dat de werkgever geen

ontslag van werknemers en ambtenaren’, 1999, p. 97.

reintegratieverplichtingen had geschonden en ruim

31 Weliswaar zijn de arresten van 7 juli 2009 afkomstig

7 maanden langer het loon had doorbetaald dan de

van de hoven Amsterdam, ’s-Hertogenbosch en

wettelijke 24 maanden.

Leeuwarden doch laatstgenoemd hof heeft gefungeerd als

22 Vgl. Hof ’s-Gravenhage 4 november 2008, LJN BG4566.

nevenzittingsplaats van het Hof Arnhem terwijl Hof Arnhem

23 HR 15 februari 2008, JAR 2008/76 en HR 3 december 2004,

op 21 juli 2009 (JAR 2009/197) de XYZ-formule eveneens

JAR 2005/2 alsmede J.J.M. de Laat, ‘De cirkel is weer rond’, SR 1998-1, p. 17. 24 Hof ’s-Hertogenbosch 16 september 2008, JAR 2008/292 en 10 maart 2009, LJN BH5994, waarin het hof benadrukte dat de vergoeding in het kader van een artikel 7:681 BW procedure een billijke schadevergoeding betreft maar

heeft toegepast. 32 Hof ’s-Gravenhage 7 juli 2009, LJN BJ1712. 33 A.R. Houweling en G.W. van der Voet, t.a.p., p.16. 34 Vgl. LJN BF679 r.o. 3.10 en LJN BG4566 r.o. 18 alsmede r.o. 16. 35 Vgl. ktr. Bergen op Zoom 22 juli 2009, LJN BJ393 waarin

aannam dat de kantonrechtersformule kan ‘helpen’ bij het

de kantonrechter overweegt: ‘De kantonrechter is van

begroten van de schade; Hof Arnhem 22 juli 2008, RAR

oordeel dat het redelijk en billijk is om aan werknemer een

2008/136 en 3 maart 2009, LJN BH7770; Hof Leeuwarden

schadevergoeding ter zake kennelijk onredelijk ontslag

16 december 2008, JAR 2009/37. 25 Hof Leeuwarden 14 oktober 2008, LJN BG3150 en LJN BG3099. Van latere datum: LJN BG2948 en LJN BH0316. 26 Hof Amsterdam 17 januari 2008, JAR 2008/200 en na de 14 oktober-arresten 24 februari 2009, LJN BI6603. 27 Ktr. Amsterdam 24 november 2008, JAR 2009/22. De kantonrechter gebruikte de kantonrechtersformule om tot berekening van de kennelijk onredelijke ontslagvergoeding te komen doch ging niet over tot de 30% kortingsregel.

toe te kennen volgens de XYZ-formule. Hierbij wordt de correctiefactor Z op 0,5 gesteld omdat de kantonrechter geen bijzondere redenen ziet om deze gebruikelijke factor naar boven of beneden bij te stellen’. 36 Hoge Raad 4 juni 1976, NJ 1977/98. 37 Gezien de opvallende gelijkenis met de Aanbevelingen van de Kring van Kantonrechters kunnen m.i. vraagtekens worden gesteld bij de authenticiteit van de XYZ-formule. 38 Houweling heeft betoogd dat de Hoge Raad toepassing

In plaats daarvan werd in verband met de opzegtermijn

van (een variant op) de kantonrechtersformule in een

gedurende welke het salaris door de werkgever was

artikel 7:681 BW procedure niet zal en kan toestaan (vgl. JIN

doorbetaald, een aantal maandsalarissen van het op

2009/71).

basis van de kantonrechtersformule berekende bedrag

39 Hoge Raad 27 november 2009, JAR 2009/305.

afgetrokken. Evenzo: Hof ’s-Hertogenbosch 11 maart 2008,

40 Zie voor een uitvoerige en zeer lezenswaardige bespreking

JAR 2008/108. 28 Vgl. ktr. Utrecht 5 augustus 2009, LJN BJ4806. In deze

van het arrest van de Hoge Raad: E. Verhulp. JAR Verklaard. Aﬂ. 5, december 2009.

uitspraak stelde de rechtbank de C-factor naar beneden bij

41 E. Verhulp, a.w., zie voetnoot 40.

tot C=0,6 omdat de werkgever de werknemer gedurende

42 Gerechtshof Arnhem 21 juli 2009, JAR 2009/197.

drie-en-een-halve maand had vrijgesteld van het verrichten

43 Kantonrechter Eindhoven 17 december 2009, LJN BK8201

van werkzaamheden met behoud van loon.

en Kantonrechter Deventer 24 december 2009, LJN BK8633.

Inhoudelijke bijdrage

Werkgever als Sherlock Holmes bij zieke werknemer

Door mr. K.E. de Vries*

Zieke werknemers kunnen werkgevers heel wat hoofdbrekens bezorgen. De meeste zieke werknemers zijn oprecht ziek en veelal na een korte ziekteperiode snel hersteld. Meestal komt daar de inschakeling van een bedrijfsarts niet eens te pas. Er zijn daarentegen ook werknemers die misbruik maken van het vertrouwen van hun werkgever en zich onder valse voorwendselen ziek melden en/of zich langer ziek houden. De werkgever zit dan met de gebakken peren: geen werknemer die arbeid verricht en vervolgens wel de verplichting om het loon door te betalen.

aan de controlevoorschriften en of hij niet opzettelijk zijn re-integratie belemmert. Daarmee kan een werkgever tegen de grens van de privacy van de werknemer aan lopen.

Wettelijk kader

digheden, niet over mag gaan tot een ontslag op staande

Werkgevers zijn op grond van artikel 7:629 BW verplicht

voet wegens het schenden van controlevoorschriften

om gedurende twee jaar 70% van het loon door te

bij ziekte. Een werknemer kan zich in theorie een tijd

betalen bij ziekte.1 Het artikel is een uitzondering op

lang onbereikbaar houden en niet verschijnen op het

de hoofdregel van artikel 7:627 BW: geen arbeid, geen

spreekuur van de bedrijfsarts maar uiteindelijk toch zijn

loon. Het is het risico van een werkgever dat werkne-

loon ontvangen. In de tussenliggende periode is er geen

mers ziek worden. Dat is ook niet zo gek. In zekere zin

controle geweest en kan de werkgever niet weten of de

is een dergelijke situatie vergelijkbaar met de uitval van

werknemer nog ziek is en/of de werknemer zijn herstel

een machine. Zieke werknemers worden dus beschermd

niet belemmert.

tegen de inkomensgevolgen van ziekte. De wet zegt niet precies wat de controlevoorschriften Artikel 7:629 BW kent twee sanctiemogelijkheden: het

mogen inhouden, maar brengt wel duidelijke beper-

verval van het recht op loondoorbetaling in lid 3 in zes

kingen aan. Zo moet de werknemer zijn werkgever infor-

limitatief opgesomde gevallen en de loonopschorting

meren, zodat deze kan nagaan of het loon moet worden

bij schending van ziektecontrolevoorschriften (lid 6). In

doorbetaald. De voorschriften moeten redelijk zijn.

de opsomming staan bijvoorbeeld de belemmering of

De werkgever kan dus wel voorschrijven dat een werk-

vertraging van de genezing en de weigering om passende

nemer meldt dat hij ziek is, maar niet dat de werknemer

arbeid te verrichten genoemd.

openbaart welke ziekte hij heeft. Volgens de regering is dit laatste niet van belang voor de beoordeling of er

Vooral de opschorting van de loondoorbetaling bij

aanspraak bestaat op loondoorbetaling. De werkgever

schending van de controlevoorschriften bij ziekte leidt

kan ook voorschrijven dat de werknemer hem globaal

geregeld tot onbegrip van werkgevers, omdat de werk-

inzicht geeft in de maatregelen die hij tot zijn genezing

nemer, zodra hij zich houdt aan de ziektecontrolevoor-

heeft getroffen â&#x20AC;&#x201C; bijvoorbeeld of hij zich onder dokters-

schriften, aanspraak heeft op het loon in de zin van

behandeling heeft gesteld â&#x20AC;&#x201C;, maar niet dat de werknemer

artikel 7:629 BW. Sinds het arrest Vixia/Gerrits2 weten

hem gedetailleerd over (de voortgang van) zijn genezing

wij dat een werkgever, behoudens bijkomende omstan-

informeert, aldus de regering.3 Een werkgever mag dit @

JFV In Casu - maart 2010 -

willen controleren of een werknemer daadwerkelijk ziek is, of hij zich houdt

Geen wonder dat werkgevers soms het heft in eigen hand willen nemen en

ook niet vragen aan de bedrijfsarts of behandelend arts, althans deze

data, op verschillende plaatsen en tijdstippen vastgesteld dat de heer

medici mogen deze informatie weigeren te verstrekken op grond van

[A] zowel vóór als ná zijn bezoekjes, die hij pleegde bij de Arbo-arts te

hun medisch beroepsgeheim (artikel 7:457 BW).

Rijswijk en zijn werkgever (...) in Zoetermeer, opvallend moeilijker liep,

JFV In Casu - maart 2010 -

kennelijk ten gevolge van fysiek/lichamelijk ongemak, in vergelijking Dat de voorschriften redelijk moeten zijn, impliceert dat zij voor de

met zijn manier van lopen buiten het gezichtsveld van genoemden,

werknemer niet onnodig belastend mogen zijn. Zo zal de werkgever

waarbij hij zich kennelijk zonder enig ongemak voortbewoog. Gelet op

kunnen verlangen dat hij voor het verstrekken van inlichtingen op

bovenstaande lijkt de conclusie gerechtvaardigd, dat de heer [A] zijn

gezette tijden thuis is om bijvoorbeeld een spoedcontrole door de

werkgever, alsmede de Arbo-arts, kennelijk opzettelijk op een dwaal-

bedrijfsarts mogelijk te maken, of dat hij daartoe de werkgever of de

spoor wil brengen, door zijn fysieke/lichamelijke klachten (rug) ogen-

door hem ingeschakelde arbodienst bezoekt. Een voorschrift dat de

schijnlijk erger voor te doen dan in werkelijkheid. Niet uitgesloten lijkt,

werknemer voortdurend aan huis bindt of dagelijkse controle gebiedt,

dat [A], na een geslaagde hernia-operatie in het geheel simuleert nog

gaat echter te ver.4 Een als gevolg van burn-out zieke werknemer hoeft

rugklachten te ondervinden.” De werkgever confronteerde de werk-

immers niet bedlegerig te zijn en kan prima overdag boodschappen

nemer met deze conclusies, maar de werknemer hield zijn toneelspel

doen.

vol. Hierop trok de werkgever de conclusie dat de werknemer hem een rad voor de ogen draaide en ontsloeg de werknemer op staande voet.

Inschakeling detectivebureau De wet legt de vrijheid van de werkgever dus op verschillende manieren

De kantonrechter vond dat de verkregen informatie toelaatbaar was

aan banden. De wet regelt niets over de vraag wanneer het toelaat-

omdat de observaties waren gedaan vanaf de openbare weg. Er was

baar is een detectivebureau in te schakelen. Wel blijkt uit het hier-

geen sprake van een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. Boven-

voor geschetste wettelijke kader dat de wetgever in eerste instantie

dien was er geen schending van hoor/wederhoor, ook al had de werk-

de arbodienst of bedrijfsarts op het oog heeft gehad voor bijstand

nemer de videobeelden niet zelf gezien. De werkgever had voldoende

bij de verzuimbegeleiding. Bedrijfsartsen voeren naast begeleidings-

duidelijk gemaakt wat er te zien was op de beelden. De kanton-

en re-integratietaken ook controletaken uit voor de werkgever. In de

rechter concludeerde, na deskundigenonderzoek, dat de werkgever

jurisprudentie is er echter een aantal voorbeelden te vinden van zaken

de handelwijze van de werknemer terecht had mogen aanmerken

waarin de werkgever een detecti-

als misleiding van de werkgever

vebureau heeft ingeschakeld.5

en het voorwenden van een arbeidsongeschiktheid die niet

Het

Hof

‘s-Hertogenbosch

bestond.

oordeelde in 1992 dat bij het observeren van een zieke leer-

Het in het geheim observeren

kracht door een detective geen

en maken van foto’s en video-

sprake was van inbreuk op de

opnamen van een werknemer

persoonlijke levenssfeer, omdat

leverde in de zaak van kanton-

de waarnemingen op de open-

rechter Amsterdam wél inbreuk

bare weg waren gedaan. Wel vond

op van de privacy van de werk-

het hof dat het controleren van

nemer.8 De werknemer was per

een werknemer buiten zijn mede-

1 mei 1997 in dienst getreden

weten slechts aanvaardbaar is

als toezichthouder bij de dienst Stadstoezicht van de gemeente

onder zeer bijzondere omstandigheden, waarin ernstige verden-

mr. K.E. de Vries

kingen zijn gerezen ter zake van

Amsterdam. Daarna werd zij arbeidsongeschikt,

gemiddeld

ernstige overtredingen. In deze casus was van die bijzondere omstan-

bijna het hele jaar. Er was dus sprake van een heftig ziekteverzuim

digheden geen sprake. De werknemer had volgens het Hof eerst zelf

waar de werkgever de werknemer op aansprak. Het UWV besliste

aangesproken moeten worden op de verdenking.6

vervolgens dat de werknemer voor minder dan 15% arbeidsongeschikt was (!) en dat de werknemer moest re-integreren. Met ingang van mei

Een bekende en bijzondere uitspraak van de kantonrechter te Delft is

2001 werd de werknemer regelmatig uitgenodigd voor gesprekken met

de volgende.7 De werkgever twijfelde over de vraag of de werknemer

de bedrijfsarts en de speciale verzuimcoördinator. De werknemer ging

wel ziek was. De werknemer had zich ziek gemeld wegens rug- en

in op de eerste uitnodiging voor een gesprek op 14 mei 2001, maar

mobiliteitsklachten. De werkgever vertrouwde het niet en liet een

heeft vervolgens een gesprek dat was gepland op 18 juni 2001 afge-

detectivebureau onderzoek doen. Het detectivebureau rapporteerde:

zegd, evenals een gesprek op 28 juni 2001.

“Uit feiten en omstandigheden tijdens de observaties is op meerdere

Het Bureau Integriteit van de Dienst Stadstoezicht heeft de werknemer

Slechts bij ernstige vermoedens lijkt de inschakeling van detectivebu-

daarna, in de periode van 27 september tot en met 11 oktober 2001,

reaus niet tegen de werkgever te worden gebruikt en wordt verkregen

geobserveerd op dagen waarop zij was uitgenodigd voor gesprekken

informatie toegelaten. Informatie ingewonnen door observatie wordt

met de bedrijfsarts en de verzuimcoördinator. Hieruit bleek dat de

soms wel en soms niet als een inbreuk op de privacy beschouwd,

werknemer door drie observanten was geobserveerd, terwijl zij haar

waarbij getoetst wordt of de inbreuk in de gegeven omstandigheden

hond uitliet, boodschappen deed bij Albert Heijn en Intratuin en het

proportioneel is. Rechters lijken de werknemer hierin over het alge-

graf van haar oma bezocht. Hiervan zijn foto’s en video-opnamen

meen te beschermen, hoewel dit afhankelijk is van de omstandigheden van het geval. @

gemaakt. De resultaten van dit onderzoek zijn op 26 november 2001 met de werknemer besproken. De werknemer stelde vervolgens dat zij hierdoor psychisch ziek was geworden en vorderde schadevergoeding. De kantonrechter vond weliswaar dat er sprake was van een inbreuk op de privacy van de werknemer, maar vond de inbreuk wel legitiem,

mr. K.E. (Kornelis) de Vries is aan de RuG in 2006

sprake van een onrechtmatige daad, zodat de kantonrechter geen

afgestudeerd in Nederlands Recht (Masters

beslissing hoefde te nemen over de eventuele geleden schade.

Bedrijfsrecht en Privaatrecht) en in 2007 in de master

Werkgevers spelen zelf ook wel eens voor detective en drijven daarin

2006 verbonden aan het kantoor Trip Advocaten

door. In de zaak van kantonrechter Lelystad ging dat dan ook mis.9 De

& Notarissen te Groningen en werkzaam op de

Law in Europe (Hanse Law School). Hij is sinds

werknemer was volgens het advies van de bedrijfsarts per 7 augustus

sectie Arbeidsrecht. Zijn dagelijkse praktijk bestaat

2001 weer arbeidsgeschikt. Bij brief van 13 augustus 2001 heeft de

daarnaast uit algemeen civielrecht en personen- en

werkgever de werknemer op staande voet ontslagen. Als reden voor het ontslag heeft de werkgever meegedeeld dat hij met herhaling had

familierecht. 1

De wet geeft wel een beperking: de eerste 52 weken

moeten constateren dat de werknemer onjuiste informatie verstrekte

van ziekte mag de loon doorbetaling niet onder het

met betrekking tot mogelijke ziekte. Verder zou de werknemer niet op

minimumloon komen. De aanspraak geldt ook indien

het spreekuur van de bedrijfsarts zijn gekomen op 10 augustus zonder

de werknemer wegens zwangerschap of bevalling niet

opgave van redenen. De werknemer stelt dat het ontslag nietig is en

in staat is de bedongen arbeid te verrichten.

vordert doorbetaling van loon.

HR 8 oktober 2004, JAR 2004/259. Zie ook HR 24

De kantonrechter stelt vast dat de werkgever informatie bij het zieken-

Memorie van Toelichting Wet uitbreiding

december 2004, JAR 2005/50. huis, waar de werknemer zei geweest te zijn, heeft nagetrokken, dat

loondoorbetaling tijdens ziekte, TK 1995-1996 24 439,

hij heeft getracht in contact te komen met de huisarts van werknemer

nr. 3, p. 21.

en dat hij, omdat hij niet geloofde dat werknemer werkelijk naar zijn

Memorie van Toelichting Wet uitbreiding

huisarts zou gaan, een medewerker heeft laten posten bij diens prak-

loondoorbetaling tijdens ziekte, TK 1995-1996 24 439,

tijk. Voorts heeft hij de werknemer dagelijks, soms zelf meermalen,

nr. 3, p. 21.

en ook in het weekend, thuis gebeld. De kantonrechter is van oordeel

Zie ook een (overzichts)artikel van R.A. Heida, ‘Twijfel

dat het een werkgever niet past om op deze, intimiderende, wijze een

aan medische beperkingen: video-observatie en

werknemer tijdens arbeidsongeschiktheid te controleren. De handel-

deskundigenbericht ‘, ArbeidsRecht 2008/37.

wijze van de werkgever dient aangemerkt te worden als onbetamelijk

Pres. Hof Den Bosch 2 december 1992, NJ 1993/327.

en een inbreuk op de privacy van werknemer. Dit klemt volgens de

Zie ook: Kantonrechter Gouda 27 mei 1999, KG 1999,

kantonrechter temeer waar de controlerende taak wettelijk is opge-

166, waarin een schoonmaker tijdens arbeidsverzuim

dragen aan een onafhankelijke derde. Nu de werknemer kennelijk op

elders schoonmaakwerkzaamheden verrichtte. Hier

7 augustus had aangegeven nog ziek te zijn, had de werkgever moeten

werd de video-observatie weliswaar als strijdig met

volstaan met de (herhaalde) ziekmelding en had zij het verder aan de

goed werkgeverschap gezien, maar desalniettemin

bedrijfsarts moeten overlaten hoe daarmee om te gaan.

Conclusie

toegelaten als bewijsmateriaal. 7

Kantonrechter Delft 9 februari 2005, JAR 2008/45.

Kantonrechter Amsterdam 8 augustus 2007, JAR

Kantonrechter Lelystad 3 oktober 2001, JAR 2001/226.

Werkgevers moeten terughoudend zijn bij het gebruik maken van de inschakeling van detectivebureaus. Uitgangspunt is de inschakeling van de bedrijfsarts of arbodienst en de wettelijke sanctiemogelijkheden om de werknemer zich te laten houden aan de voorschriften.

2007/262.

JFV In Casu - maart 2010 -

afspraken met de werkgever en bedrijfsarts afzegde. Er was dus geen

omdat de inbreuk was gemaakt om na te gaan waarom de werknemer

”En masse naar de Zuidas? Of heb jij het kaliber voor de Noordas?”

De Zuidas, magisch centrum voor afgestudeerden in de rechten. Alle kantoren van naam bij elkaar. Daar wil je bij horen. Geen wonder dat elk jaar alle Groninger rechtenstudenten kudde-gewijs naar het westen trekken. Alle? Bijna alle. Gelukkig zijn er een paar die beter weten, die slimmer zijn, die beseffen waarom ze in het Noorden zijn gaan studeren. Zij kiezen voor de Noordas, die loopt van Leeuwarden via Drachten naar Assen en Groningen. Ook daar is het werk uitdagend. Ook daar krijg je gerenommeerde bedrijven als klant. Maar het grote verschil is dat jouw talent bij ons eerder opvalt en je sneller met beslissers aan tafel zit. Ben jij zo’n talent, dan ben je dus welkom bij Trip Advocaten & Notarissen.

www.triplaw.nl

Groningen | Assen | Drachten | Leeuwarden

OVERTUIGEND

Overzicht

Kantoorspecials @ Boekel De Nerée @ DLA Piper

JFV In Casu - maart 2010 -

@ Höcker Advocaten

Kantoorspecial

Boekel De Nerée Op een koude winterdag vetrokken twee redactieleden van de In Casu per trein naar de Amsterdamse Zuidas. Spijtig genoeg strandde één redacteur bij Meppel vanwege hevige sneeuwval, waarna hij onverrichter zake weer terug kon keren naar Groningen. Fieke kwam echter wel aan bij Boekel De Nerée, waar ze een gesprek had met advocaat medewerker Maurits Mazel en recruiter Marjorie Claushuis. Door Fieke Jonkman en Stijn de Jong

Maurits heeft zijn rechtenstudie in Groningen gedaan, met als afstu-

kenmerkend. Onze juridische adviezen zijn helder, kort en to the point.

deerrichting privaatrecht. Daarna heeft hij nog een extra master

Cliënten kunnen daadwerkelijk wat met onze adviezen, ze krijgen

arbeidsrecht in Amsterdam aan UvA gedaan, wat hij combineerde

geen onnodige omhaal van woorden. Iedereen steekt zijn handen uit

met een werkstudentschap binnen de sectie Arbeidsrecht van Boekel

de mouwen en werkt hard, maar daarna bestaat de mogelijkheid om

De Nerée. Naast zijn studie werkte hij bij de rechtswinkel Groningen

gezellig een borrel met elkaar te drinken. We doen veel met elkaar,

en organiseerde hij TEIMUN; een grote internationale conferentie

zoals sporten, maar dat hoeft niet als je daar geen zin in hebt.

voor met name buitenlandse studenten. Tevens was hij actief lid van studentenvereniging Vindicat atque Polit. Hij heeft een studentstage

Zijn er verder nog verschillen met andere kantoren?

gelopen bij een groot advocatenkantoor in Rotterdam op de secties

Maurits: We geven praktisch advies. Cliënten lezen adviezen van

Arbeidsrecht en Commercial Litigation. Sinds juni 2006 is hij werkzaam

meer dan anderhalf kantje gewoon niet. Het jurisprudentieonderzoek

bij Boekel De Nerée, eerst bij Arbeidsrecht, en via een uitstapje naar

moeten wij natuurlijk wel doen, maar de cliënt heeft er niks aan wat de

de sectie Privaatrechtelijk Bouwrecht weer op de sectie Arbeidsrecht.

Hoge Raad in 1981 heeft gezegd. Zij willen weten wat de rechtsregels in hun speciﬁeke geval op dat moment met zich meebrengen. Mijn

Marjorie heeft personeelsmanagement gestudeerd in Groningen. Zij

ervaring is dat andere kantoren soms adviezen schrijven van meer dan

is sinds 2007 werkzaam als recruiter bij Boekel De Nerée en is daarbij

tien pagina’s, waarvan de cliënt alleen het kopje conclusie leest. Men

verantwoordelijk voor de werving en selectie van juristen. Daarnaast

vraagt een bruikbaar, concreet advies in begrijpelijke taal, niet (al te

onderhoudt zij de contacten met de studieverenigingen en houdt zij

veel) juridisch formele taal. Zo worden wij ook opgeleid.

zich bezig met de arbeidsmarktcommunicatie. Een dubbelinterview.

Voordat je bij Boekel De Nerée ging werken had je waarschijnlijk een beeld van hoe het kantoor zou zijn. Wat was dat beeld en is dat in de loop van de tijd veranderd?

Is er voor medewerkers ook ruimte om zich te blijven ontwikkelen gedurende de loopbaan? Maurits: Ja, zeker. We hebben een zogenoemd TOPJ-programma waarin buiten de normale begeleiding inhoudelijke (vaardigheids)cursussen worden gegeven over allerlei rechtsgebieden. Maar er is absoluut

Maurits: Ja, ik dacht dat de advocatuur vooral erg hard werken was

ook ruimte voor andere externe trainingen en cursussen. Morgen heb

en dat je verder geen sociaal leven meer had. Dat bleek in de praktijk

ik een cursus commerciële ontwikkeling waarbij je het gedrag van

erg mee te vallen. De normale kantooruren van Boekel De Nerée zijn

cliënten leert inschatten en tips krijgt over onder andere netwerken.

van 9 uur ’s ochtends tot 7 uur ’s avonds. Natuurlijk is dat afhankelijk

Daarnaast doet Boekel De Nerée ook mee aan de Law-Firm school voor

van de drukte en de sectie, waardoor zeker ook wel eens langere

stagiaires waaraan ook veertien andere grote kantoren meedoen. Wat

dagen voor kunnen komen. Binnen Boekel De Nerée werkt men hard

ook leuk is om te noemen is het Boekelgerecht. Dat is een simulatie

en professioneel, maar Boekel vindt een goede werk/privé-balans

van een rechtbankzitting waarbij oud-compagnons rechter spelen.

belangrijk. Voor mij was dat een belangrijke reden om voor Boekel De

Twee stagiaires behandelen één casus van een rechtsgebied. Eentje

Nerée te kiezen.

treedt dan op namens Boekel en de ander tegen Boekel namens een cliënt van hem, waarbij de patroon de cliënt speelt. Verkleedpartijen

Marjorie: Als je te veel lange dagen maakt functioneer je op een

en gadgets worden daarbij niet geschuwd!

gegeven moment niet meer goed. Als geconstateerd wordt dat op een bepaalde sectie structureel tot laat doorgewerkt moet worden dan

Marjorie: Alle advocaatstagiairs nemen één keer deel aan het Boekel-

wordt daar wat aan gedaan. Zijn er te weinig mensen, werken mensen

gerecht. Eigenlijk is het een extra pleitoefening omdat binnen de

niet efﬁciënt genoeg, verdelen we het werk niet goed genoeg? Daar

advocatuur steeds vaker wordt geadviseerd dan geprocedeerd. We

wordt kritisch naar gekeken, zodat mensen goed blijven functioneren.

vinden het als kantoor belangrijk dat stagiaires hun procesvaardigheden goed blijven ontwikkelen.

Waarin onderscheidt Boekel De Nerée zich nog meer? Maurits: Boekel De Nerée is van oorsprong een Nederlands kantoor,

Maurits: Het wordt ook gewaardeerd als je dingen voor kantoor doet.

met één vestiging in Amsterdam. Vooral de nuchtere mentaliteit is

Zo heb ik samen met een collega-advocaatstagiair een netwerk voor

aandacht te blijven vestigen op het roeien, maar dan op het plein voor Boekel De Nerée. Veel studentenroeiers en sportieve collega´s hebben meegedaan en het record is behaald! Het is net een stapje verder durven kijken.

JFV In Casu - maart 2010 -

Hoeveel studentstagiairs nemen jullie ongeveer aan op jaarbasis? Marjorie: Dat ligt eraan hoeveel plek we hebben en wat voor CV’s binnenkomen. Ik vind kwaliteit belangrijker dan kwantiteit en vind het daarom belangrijk dat de stagiaires een goede tijd hebben bij Boekel De Nerée. Ik stimuleer dat studentstagiaires zoveel mogelijk facetten meekrijgen van het advocatenvak. Dat betekent zittingen, besprekingen met cliënten, interne besprekingen en sociale evenementen. Studenten kunnen ook altijd een open sollicitatie voor een studentstage sturen, er zijn voldoende plekken beschikbaar NB: in de eerste zin zeg je dat het eraan ligt hoeveel plek we hebben en hier zeg je dat we altijd wel plek hebben….

Is dat ook investeren in de toekomst? Marjorie: Ja zeker. Heel veel studentstagiaires groeien bij ons door naar Young Professionals opgericht, Ambitious Mindz. Tweejaarlijks orga-

advocaatstagiair. We nemen alleen mensen aan waar we enthousiast

niseren wij een bijeenkomst voor mensen in de eerste fase van hun

over zijn en waar het helemaal mee klikt.

professionele carrière, professionals tot ongeveer 35 jaar. Vragen als “Wat is een goede balans tussen werk en privé?” en “Hoe maak je

Maurits: We hebben een vrij stevige selectieprocedure waarbij het

de juiste professionele keuzes?” komen hierbij aan bod. Daarnaast

uitgangspunt is dat je als advocaatstagiaire in principe doorgroeit naar

is het leuk om mensen te ontmoeten die met dezelfde vragen zitten.

medewerker. Daarin word je goed begeleid, maar je moet er natuurlijk

Netwerken is een nuttige subdoelstelling. Boekel De Nerée is ook

wel zelf invulling aan geven. Je haalt eruit wat je erin stopt. Dat gaf

maatschappelijk betrokken. Zo geven onze advocaten regelmatig

mij toen ik zelf stagiair was wel een bepaalde geruststelling. Wat je

les op de IMC weekendschool in Slotervaart aan kinderen in achter-

bijvoorbeeld bij andere kantoren ziet is dat ze een stuk of twintig

standmilieus. We meten de scholieren de toga aan, vertellen over

stagiaires aannemen, terwijl er uiteindelijk maar plek is voor vijf of zes

het vak van advocaat en leren hen argumenteren. Op deze manier

medewerkers. Die ellebogensfeer heerst helemaal niet bij ons.

bieden we mogelijkheden en kennis om ambities van kinderen te verwezenlijken en andere opties aan te reiken waarmee zij thuis niet in aanraking komen. Het is goed en verhelderend naast je werk met zinnig vrijwilligerswerk bezig te zijn.

Krijgen stagiaires dan ook verantwoordelijkheid en eigen cliënten, of zijn ze maar een klein radertje in het grote geheel? Maurits: Ja, je wordt gestimuleerd om eigen verantwoordelijkheid te

Marjorie: Iets heel anders waar ik net aan zat te denken is het sportieve

nemen. Daar worden stagiaires ook in begeleid, daar worden plannen

karakter van Boekel. Afgelopen jaar stond ik op Bangkok Airport en

voor geschreven en netwerken voor beschikbaar gesteld. Het doel

kreeg ik toevallig een Guiness Book of Records in mijn handen. Ik

is dat je langzamerhand je eigen praktijk opbouwt. Bij Boekel De

keek onder the Netherlands en zag daar een heel grote foto met op

Nerée worden het hebben van eigen cliënten en het zelf nemen van

de achtergrond Boekel De Nerée, van onze wereldrecordpoging om zo

cliëntencontact gestimuleerd. Maar nogmaals geldt: je haalt eruit wat

veel mogelijk mensen op ergometers te laten roeien. In het Olympische

je erin stopt.

jaar vond kantoor het leuk door middel van deze recordpoging

74 JFV In Casu - maart 2010 -

Hebben jullie nog tips voor studenten die de advocatuur in willen?

in je brief waarom je bij een bedrijf of kantoor solliciteert en waarom je

Marjorie: Ja, kijk goed om je heen, dat is zo belangrijk. Ik spreek zoveel

gemotiveerd bent. En laat niet alleen je brief maar ook je CV checken.

sollicitanten die zich een maand voordat ze afstuderen een keer gaan

Ook op duidelijkheid, mensen hebben soms de meest interessante

oriënteren. Echt, begin zodra je je master in gaat. Dat is echt een van

bijbanen maar vermelden dan niet wat ze precies gedaan hebben.

de belangrijkste tips die ik kan geven.

Omschrijf je verantwoordelijkheden. En maak dingen persoonlijk. Ik

terwijl overal op internet staat dat ik de contactpersoon ben. Vermeld

vind het bijvoorbeeld ook interessant om te weten wat de hobby’s van Maurits: Als je ook maar een beetje overweegt de advocatuur in te

mensen zijn, want dat maakt wat voor persoon jij bent.

gaan, adviseer ik om in ieder geval een stage binnen de advocatuur te lopen. Verder is het belangrijk dat je kantoren goed vergelijkt. Namens

Maurits: Je moet ook bepaalde sociale kwaliteiten hebben. Studenten

Boekel De Nerée ga ik al jaren naar de BID in Groningen, wat ik trouwens

die actief zijn in het een of ander hebben laten zien dat ze zich naast

echt fantastisch vind. Het blijft mooi om in je oude studentenstad rond

hun studie hebben ingezet voor andere dingen en dus hun aandacht

te lopen. De BID is een heel goede mogelijkheid om rond te neuzen

kunnen verdelen. Dat kan van alles zijn: binnen en buiten studenten-,

in de advocatuur. Hier kun je allerlei mensen spreken: Hoe zit het

studie- of sportvereniging, rechts- of wetswinkel, politieke functies of

daarmee, hoe zijn jullie daarin? Het is nooit verloren tijd.

– inderdaad – andere interessante bijbanen.

Marjorie: Ik vind het altijd zo jammer als studenten zeggen dat stage

Marjorie: Actief zijn is inderdaad een rode lijn. Een Boekelaar steekt

lopen tijdens je studie zonde van je tijd is. Probeer anders aan het

gewoon zijn handen uit de mouwen en is bereid een extra stapje te

eind van je studie stage te lopen. Ook prima. Maar oriënteer je. Ga

zetten In je masterfase moet je laten zien dat je een bepaalde studie-

naar business courses, kantoorbezoeken en banenmarkten. Ik kan

richting interessant vind. Wij snappen ook dat je in het begin van je

het niet genoeg stimuleren. Alle studenten die bij ons stage hebben

studie aan het genieten bent, maar daarna wordt het tijd dat mensen

gelopen zeggen dat ze in die twee maanden meer hebben gezien

serieuzer worden. En ik denk dat je, als je oprecht geïnteresseerd bent

dan een half jaar in de collegebanken. Ik vind het heel jammer als ik

in je studie, dat ook terug kunt laten zien in je cijfers.

een sollicitant krijg die nergens heeft rondgekeken. Hoe kun je dan beargumenteren wat je echt wilt?

Na dit gesprek keerde uw redacteur, gewapend met een Boekelparaplu tegen de sneeuw, weer terug naar het Hoge Noorden. Graag

Als je eenmaal een kantoor hebt gekozen waar je wilt solliciteren, waar moet je dan op letten?

bedanken wij Marjorie en Maurits voor hun tijd en de mogelijkheid om

Maurits: Als je dan eenmaal gaat solliciteren denk ik dat elk contactmoment met een kantoor belangrijk is voor de eerste indruk. Hoe vaak wij sollicitatiebrieven met schrijffouten krijgen…

Dat

is dodelijk. Het is voor een jurist of advocaat uiterst knullig als je schrijffouten in een sollicitatiebrief maakt. Marjorie: Ik denk wel dat je je als student met je brief kunt onderscheiden. Hoe vaak ik een brief krijg met “Geachte heer/mevrouw”

een keer in de keuken van een van de grotere Amsterdamse kantoren te kijken. @

Kantoorspecial

DLA Piper DLA Piper is een van oorsprong Nederlands kantoor dat in 1916 is opgericht. In 2004 is het kantoor gefuseerd met het Engelse DLA en een jaar later met twee Amerikaanse kantoren, Piper Rudnick en Gray Cary. Sinds 2006 heet het kantoor wereldwijd DLA Piper. Inmiddels is DLA Piper het grootste advocatenkantoor ter wereld. DLA Piper Nederland is een full service kantoor en is gevestigd in Amsterdam. Hier werken ruim 130 advocaten, (kandidaat-) notarissen en belastingadviseurs en 120 medewerkers support staf (secretariaat en stafdelingen).

Door Paula Kemp

JFV In Casu - maart 2010 -

Wouters Advocaten & Notarissen is in 1991 opgericht en is in 2002 gefuseerd met AKD. In 2005 heeft Simone de overstap van AKD naar DLA Piper gemaakt en enkele jaren later werd ze door DLA Piper New York gevraagd om daar als projectmanager te komen werken. In januari 2008 is Simone op secondment gegaan naar DLA Piper in New York en recentelijk is ze weer terug op het kantoor van DLA Piper in Amsterdam.

Kandidaat notaris en werken over de grens Simone deed in New York het werk van een project manager. Dat houdt het volgende in. Amerikaanse multinationals worden door fiscalisten van DLA Piper geadviseerd hoe ze belasting kunnen besparen door wijzigingen aan te brengen in hun internationale structuur van vennootschappen (bijvoorbeeld na een overname). Het fiscale advies wordt uitgewerkt in een fiscaal stappenplan. Nadat een project is “verkocht” werken ondernemingsrechtjuristen over de hele wereld samen om een project te implementeren, onder leiding van een project manager. De project manager verzorgt een gedetailleerd juridisch stappenplan, stelt overeenkomsten en besluiten op, stroomlijnt het advies uit alle landen, begeleidt de cliënt bij het beoordelen en ondertekenen van de stukken en verzamelt alle getekende stukken in Simone Cuypers

een closing binder. De cliënt gebruikt de closing binder om alle stappen in de boeken van de betrokken vennootschappen te verantwoorden en als naslagwerk voor de accountant die de jaarstukken controleert.

Kandidaat notaris Simone Cuypers

Als project manager was Simone met name betrokken bij structuren

Kandidaat notaris Simone Cuypers heeft van 1994 tot 1999 in Leiden

met daarin Nederlandse besloten vennootschappen, coöperaties of

gestudeerd en na de propedeuse heeft ze gekozen voor notarieel recht.

commanditaire vennootschappen. Zo had ze dagelijks nog contact met

Naast haar studie was ze onder andere lid van de Broederschap der

collega’s in Amsterdam. Voordat Simone naar New York ging stelde ze

Notariële Studenten te Leiden (BNSL). Simone gaf aan dat ze tijdens

vanuit Amsterdam alle stukken op (denk aan akten van oprichting,

haar studie in Leiden in contact kwam met uitwisselingsstudenten

statutenwijziging, aandelenoverdracht en fusie en verkoop- en

uit Amerika en zich op dat moment realiseerde dat haar keuze

leningsovereenkomsten) en verzorgde ze het juridisch advies naar

voor notarieel recht voornamelijk Nederlands werk met zich zou

Nederlands recht voor dergelijke projecten.

meebrengen. In augustus 1999 begon ze als kandidaat notaris op de sectie ondernemingsrecht bij Wouters Advocaten & Notarissen

Kantoorsfeer

(onderdeel van het internationale kantorennetwerk van Andersen

Simone gaf aan dat er op het kantoor in Amsterdam op niet-hiër-

Legal). Ze heeft gekozen voor het ondernemingsrecht omdat ze

archische manier wordt samengewerkt. Voorts heeft het volledige

verwachtte daarin meer internationale cliënten te kunnen bedienen.

kantoor van DLA Piper Amsterdam internationale cliënten en dat draagt

76 JFV In Casu - maart 2010 -

bij aan een uitdagende sfeer. De vestiging New York is qua aantal

‘Ondernemingsrechtklasje’. In dit klasje geven ervaren medewerkers

werknemers vergelijkbaar met het kantoor in Amsterdam. Simone gaf

((kandidaat) notarissen en advocaten) les aan de hand van het

aan dat de sfeer op kantoor New York ook erg prettig was. Zowel in

boek ‘Van de BV en de NV’ van Mr. P. van Schilfgaarde. Tijdens een

New York als in Amsterdam is men serieus aan het werk, maar wegens

bijeenkomst worden er een of meerdere hoofdstukken aan de hand

de hoge urennorm in Amerika (de urennorm in Amerika is vijfhonderd

van praktijkvoorbeelden besproken. Voorts geeft Simone aan dat het

uur hoger op jaarbasis dan in Nederland) is er daar minder ruimte voor

mogelijk is dat een kandidaat notaris zich specialiseert middels een

onderling sociaal contact.

opleiding bij een juridisch opleidingsinstituut.

Beroepsopleiding

Verder dient een (kandidaat) notaris in iedere twee jaar ten minste

Tijdens de eerste drie stagejaren volgt een kandidaat notaris de

veertig Permanente Educatiepunten (hierna: PE) te behalen. De PE

beroepsopleiding die in opdracht van de Koninklijke Notariële

punten zijn verdeeld in juridische en management gerichte punten

Beroepsvereniging (KNB) wordt georganiseerd door de Stichting

en een (kandidaat) notaris dient zijn volledige loopbaan aan de

Beroepsopleiding Notariaat. Simone gaf aan dat het mogelijk is om

verplichting van PE punten te voldoen. Simone geeft voorts aan dat

de beroepsopleiding te combineren met het werken over de grens (wel

de advocaten, notarissen of belastingadviseurs van DLA Piper zelf

adviseert ze om dit vooraf af te stemmen met de KNB). Zo waren er

cursussen geven en dat deze cursussen toegankelijk zijn voor alle

tijdens haar beroepsopleiding wel kandidaat notarissen die tijdens

professionals van DLA Piper en vaak ook voor cliënten. In geval een

de beroepsopleiding in het buitenland voor een Nederlandse notaris

bepaald onderwerp niet bij een interne cursus wordt behandeld, is het

werkten (voor de verplichte bijeenkomsten van de beroepsopleiding

tevens mogelijk om een externe cursus te volgen die door het kantoor

kwamen zij terug naar Nederland). De vereisten voor het erkennen

wordt vergoed.

van een stage in het buitenland staan vermeld in de wet op het Notarisambt.1

Notaris en pro bono Simone vertelde dat de maatschappelijke betrokkenheid van haar

Simone heeft de overgang van haar studie naar het gaan werken als

Amerikaanse collega’s groot is. Bij de presidentiële verkiezingen

kandidaat notaris als erg prettig ervaren. Bij Wouters Advocaten &

in november 2008 bemanden meer dan 225 Amerikaanse collega’s

Notarissen verliep de overgang met name door het team van mensen

de hotline van Election Protection, Amerika’s grootste onpartijdige

waarin ze kwam te werken prima.

inspanning om de rechten te beschermen van kiezers om hun stem uit te brengen en te laten meetellen. Het kantoor van DLA Piper in

Advocatenkantoren met een internationale commerciële en ﬁnanciële

Washington DC fungeerde als hoofdkantoor van de Election Protection,

praktijk – waaronder DLA Piper – hebben de Law Firm School opge-

waar vandaan nationale nieuwszenders live verslag deden. Pro bono

richt om stagiaires in de advocatuur op het kwaliteitsniveau te

is een big issue in de Verenigde Staten. Elke associate van DLA Piper

brengen dat nodig is voor de cliënten. De Law Firm School is niet

in Amerika dient een minimaal aantal uren per jaar aan pro bono

voor kandidaat notarissen. Simone gaf aan dat de bestaande nota-

werk te besteden (of het nou juridisch advies is of het bezorgen van

riële beroepsopleiding enorm uitgebreid en intensief is, waardoor

leftovers aan een opvanghuis voor daklozen). Simone heeft in New

een verzwaring middels bijvoorbeeld een Law Firm School niet nodig

York ook meegeholpen met een pro bono project voor The World Bank.

is. Ze is van mening dat cursussen – na afronding van de beroeps-

De opdracht bestond uit het beantwoorden van juridische vragen die

opleiding - gericht op speciﬁeke onderdelen van de notariële praktijk

betrekking hadden op vrouwenrechten (Doing Business: Opportunities

(bijvoorbeeld ondernemingsrecht of vastgoed) een goede aanvulling op

for Women). In 2007 is er door DLA Piper in Amerika 128.345 uur pro

de beroepsopleiding kunnen zijn. Bij DLA Piper is er bijvoorbeeld een

bono werk verricht.

In Nederland geldt er geen verplichting om een minimaal aantal

JFV In Casu - maart 2010 -

uren aan pro bono zaken te besteden, maar DLA Piper Amsterdam biedt veel ruimte voor pro bono projecten. DLA Piper Amsterdam werkt o.a. mee aan de KidZZ Academy2 en Liselotte Bosch (HR Executive Arbeidsmarktcommunicatie) geeft sollicitatietrainingen voor basisschool- en vmbo-leerlingen die aangesloten zijn het project Jinc.3

Een internationale praktijk en de beneﬁts DLA Piper heeft over de hele wereld kantoren en Simone gaf aan dat ze het erg leuk vindt om met collega’s wereldwijd samen te werken. Voorts vindt ze het prettig dat ze met haar keuze voor notarieel recht in combinatie met een kantoor met een internationaal netwerk cliënten over de hele wereld kan bedienen. Daarnaast vindt ze het interessant om te werken met grote merken uit bijvoorbeeld Amerika en dat door het zien van deze merken in het dagelijkse leven, haar notariële werk meer ‘tot leven’ komt. Verder ervaart ze het van gedachten wisselen met mensen uit andere landen over juridische vraagstukken als een meerwaarde in haar werk als kandidaat notaris. Simone geeft als advies aan de huidige studenten dat het van

1e gesprek met één partner uit de partnercommissie. Aansluitend

belang is om goed uit te zoeken waar je wil gaan werken en of je

vindt een capaciteitentest plaats op de onderdelen: taalvaardigheid,

internationale ambities hebt. Ze geeft aan dat in geval een student

verbale logica en cijferreeksen. In geval het gesprek en de test

na afronding van zijn studie enkele jaren in het buitenland wil gaan

succesvol waren, volgt er een tweede gesprek met één partner uit de

werken, het verstandig is om te kiezen voor een kantoor met een

partnercommissie. De laatste gespreksronde is met twee mensen uit

internationaal netwerk. Voorts is volgens Simone een stage ook een

de sollicitatiecommissie en iemand van de HR afdeling. Voor meer

goede mogelijkheid om je als student te oriënteren en te zien welke

informatie kun je contact opnemen met: Eveline Schrijber van de

mogelijkheden een kantoor kan bieden en of er een team van mensen

afdeling recruitment: 020-5419 820 / eveline.schrijber@dlapiper.com / www.werkenbijdlapiper.nl. @

zit waar je deel van wil gaan uitmaken.

Studentstages en sollicitatieprocedure Bij DLA Piper kun je gedurende het hele jaar stage lopen. Indien je interesse hebt in een stage stuur dan je sollicitatie bestaande uit een motivatiebrief, CV en cijferlijst via de website www.werkenbijdlapiper. nl toe. Direct solliciteren voor een functie als junior associate kan

ook. Voor starters geldt dat je op grond van je papieren sollicitatie,

<http://www.ictkidzzacademy.nl/>.

bestaande uit een motivatiebrief, CV, ofﬁciële cijferlijst, scriptie en

<http://www.jinc-amsterdam.nl/>.

eventuele studentstagebeoordelingen, wordt uitgenodigd voor een

Johannes C.H. Melis, De Notariswet, p. 305.

BE LOCAL - GO GLOBAL

DLA Piper is een internationaal full service kantoor gevestigd in Amsterdam. Bij DLA Piper werken in Nederland 250 mensen, onder wie ruim 130 advocaten, (kandidaat-)notarissen en belastingadviseurs. DLA Piper maakt wereldwijd een sterke groei door en is één van de grootste en meest toonaangevende kantoren.

Interesse? Kijk voor meer informatie op www.werkenbijdlapiper.nl of neem contact op met Eveline Schrijber (recruiter): 020-5419820 eveline.schrijber@dlapiper.com.

Ben jij (bijna) afgestudeerd en wil je werken in een internationale werkomgeving? Ben je ambitieus, flexibel en een echte teamplayer? Start dan je carrière bij DLA Piper! Wij zijn constant op zoek naar enthousiaste en gedreven mensen die zich willen blijven ontwikkelen. Bij DLA Piper bieden we jou uitstekende (internationale) opleidingsmogelijkheden.

DLA Piper Nederland N.V. is onderdeel van DLA Piper, een wereldwijd opererende juridische dienstverlener met ruim 3500 juristen, werkzaam in 29 landen. DLA Piper is gevestigd in 67 belangrijke steden in Europa, Azië, het Midden-Oosten en de Verenigde Staten

www.dlapiper.com

EVERYTHING MATTERS

Kantoorspecial

Höcker Advocaten Het begint allemaal op een frisse woensdagochtend. Na de halve treinreis gezelschap te hebben van een stuk of twintig tamelijk beschonken leden van een Groningse studentenvereniging, zijn wij verheugd om eens een kijkje te nemen bij Höcker Advocaten in Amsterdam. Vanaf de tramhalte zien we het prachtige pand al: een typisch advocatenkantoor direct naast het Vondelpark. Voordat we naar binnen stappen, checken we ons nog vluchtig op eventuele restverschijnselen van ons gezelschap tijdens de treinreis, maar de bierlucht is inmiddels vervlogen. Gelukkig. Dat interviewt iets prettiger. Door Martha Bulthuis en Eveline van Rhijn

te maken in Australië om vervolgens weer als eerstejaars te beginnen

JFV In Casu - maart 2010 -

aan de bachelor Nederlands Recht, eveneens aan de Universiteit Utrecht. Doelbewust heeft hij niet voor een gespecialiseerde master gekozen, maar voor een bredere civielrechtelijke master. Hij wilde breed afstuderen. Naast zijn studie was hij werkzaam als assistentredactiesecretaris van het tijdschrift Intellectueel Eigendom en Reclamerecht. Tevens gaf hij tweedejaarsstudenten les in het vak Nieuwe Media en het Auteursrecht. Op die manier heeft hij zich naast zijn brede afstudeerrichting, toch gespecialiseerd in zijn huidige vakgebied: intellectuele eigendom en ICT-recht. Spijt dat hij eerst een andere studie heeft gedaan, heeft hij niet. In zijn huidige functie heeft hij veel aan het feit dat hij naast de juridische kennis, ook kennis heeft van communicatietechnologie. Het vakgebied waarin hij werkzaam is, is constant in ontwikkeling en enige achterliggende kennis is dan wel een pre. Bij binnenkomst worden we hartelijk verwelkomd door de receptioniste

Van Eek is in juni 2009 afgestudeerd. Op de dag van zijn afstuderen

die ons de kapstok en de wachtkamer wijst. “De heer Van Eek is nog in

had hij een vergadering bij Höcker Advocaten in zijn functie als

bespreking, maar hij zal er zo wel aankomen.” zegt ze geïnteresseerd

assistent-redactiesecretaris bij IER. Ter viering van zijn afstuderen

nadat wij vertellen dat we voor een interview met Daan van Eek

kreeg hij niet alleen taart, maar ook een aanbod om te solliciteren bij

komen. We zitten ongeveer vijf minuten in de wachtkamer als hij

de sectie intellectuele eigendom en ICT-recht (hierna: IE). Diezelfde

ons hoogstpersoonlijk op komt halen. Warme handdrukken worden

avond nog heeft hij zijn cv en cijferlijst opgestuurd en werd hij

uitgewisseld en we lopen met hem mee naar een ruime vergaderzaal,

vervolgens uitgenodigd om op gesprek te komen bij de partners uit de

waar we een lekker kopje thee ingeschonken krijgen. Eerst praten

sectie IE. Na het eerste gesprek succesvol te hebben afgerond, volgde

we nog wat na over onze, nogal ongewone, treinreis maar al gauw

er een gesprek met zijn toekomstige patroon en een medewerker van

komen we ter zake. We zijn hier immers om meer te weten te komen

een andere sectie. Het derde gesprek was een kennismakingsgesprek

over Höcker Advocaten. We beginnen echter met de persoonlijke

met twee andere partners van de maatschap. Als laatste volgde er een

achtergrond van Daan van Eek zelf.

assessment, waarna Van Eek werd aangenomen. Zo ziet de procedure eruit bij advocaat-stagiaires die komen solliciteren bij Höcker, zodat er

Daan van Eek

een breed beeld ontstaat van de sollicitant. Nadat hij was aangenomen

Daan van Eek, advocaat-stagiair bij Höcker Advocaten, begon zijn

bij Höcker Advocaten, is Van Eek eerst twee maanden gaan reizen.

studententijd, niet zo vanzelfsprekend, met de opleiding Communi-

Twee dagen na terugkomst is hij aan het werk gegaan. Toen wij hem

catie- en Informatiewetenschappen aan de Universiteit van Utrecht.

vroegen naar de overgang van student naar medewerker gaf hij aan

Deze studie volgde hij met veel plezier. In de laatste fase van zijn

dit niet als erg zwaar te hebben ervaren. De eerste twee weken waren

studie kreeg hij het vak Nieuwe Media en Auteursrecht, waarmee de

vermoeiend, maar al snel was hij gewend aan het nieuwe werkritme.

juridische kant van zijn studie belicht werd. Dit vond hij inhoudelijk

Daar komt bij dat hij na bijna zeven jaar studeren juist zin had om aan

het meest interessante vak dat hij tot dan toe had gevolgd en de

het werk te gaan.

juridische interesse was hiermee gewekt. Hij besloot zijn bachelor af

wordt eveneens jurisprudentie besproken. De sectie IE bestaat uit vier

“Zowel onderling als

advocaten, waarvan twee partners. Iedereen binnen de sectie houdt een aantal vakbladen bij om die vervolgens samen te bespreken. Zo

JFV In Casu - maart 2010 -

blijven ze op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen binnen hun

tegenover cliënten is

rechtsgebied. Er komen echter ook vaak collega’s van andere secties

Höcker toegankelijk en

in intellectueel eigendom of daar toevallig mee te maken hebben.

laagdrempelig.”

manier kan overleg plaatsvinden tussen collega’s en hoeft men het

bij de jurisprudentiebespreking zitten, omdat die geïnteresseerd zijn Iedere maandagochtend worden de nieuwe zaken besproken. Op die wiel niet tweemaal uit te vinden als iemand eerder een soortgelijke zaak heeft gehad. Dit komt de efﬁciëntie en kennisopbouw van de sectie zeker ten goede.

Van Eeks werkdag is altijd gevarieerd. Er zijn namelijk bijna geen

Op de vraag wat Höcker Advocaten nu zo bijzonder maakt, antwoordt

dagen die gaan zoals hij gepland heeft. Vooral op een afdeling als

Van Eek dat hem vooral de informele sfeer zo aanspreekt. Iedereen is

IE krijgt hij veel te maken met de dagelijkse procespraktijk. Met

weliswaar formeel gekleed - afgezien van de “Casual Friday” - maar

name kortgedingen komen veel voor. Hij houdt zich veel bezig met

zowel onderling als tegenover cliënten is Höcker toegankelijk en

het schrijven van adviezen, opstellen van processtukken en het

laagdrempelig. Het gebeurt zelfs regelmatig dat cliënten een mailtje

deelnemen aan besprekingen, zowel binnen als buiten het kantoor.

sturen waarin zij aangeven dat ze de sfeer zo prettig vinden op het

Daarnaast doet hij, ondanks dat hij nog maar kort in dienst is, een

kantoor. Daarnaast vindt Van Eek het zeer prettig dat je als advocaat-

aantal zaken zelf.

stagiair al in een vroeg stadium zelf verantwoordelijk bent voor een aantal zaken.

Het kantoor Höcker Advocaten is een middelgroot kantoor met ruim 45 advocaten

Voor de sportieve medewerkers is er de mogelijkheid om het bedrijfs-

en is gevestigd in een prachtig pand gelegen in het centrum van

hockeyteam te versterken. Dit team bestaat deels uit medewerkers

Amsterdam met uitzicht op het Vondelpark. Tijdens lunchpauzes wordt

van Höcker Advocaten en deels uit medewerkers van Kennedy Van

hier vaak een wandelingetje gemaakt. Het zeer authentieke pand

der Laan Advocaten. Samen doen zij regelmatig mee aan bedrijfs-

bestaat uit drie losse panden die zijn samengevoegd tot één kantoor.

hockeytoernooien.

Direct ernaast gelegen is nog een vierde pand dat onderdeel uit maakt van Höcker Advocaten en dat net zo’n authentieke uitstraling heeft als

Advocaat-stagiairschap

de andere panden.

Met betrekking tot het advocaat-stagiairschap vertelt Van Eek dat de opleiding twee maal per jaar start: in september en in maart. Eén van

Höcker Advocaten heeft een hoge mate van expertise en mede daar-

de vereisten is dat men minstens dertig opleidingspunten behaalt.

door wordt inhoudelijk zeer goed werk afgeleverd. Het kantoor

Dit kan op allerlei manieren gedaan worden, bijvoorbeeld door het

is geënt op speciﬁeke branches in de markt, waaronder de reclame-,

volgen van congressen of lezingen die in je vakgebied vallen. Om zijn

media- en entertainmentbranche. De rechtsgebieden waarin het

studiepunten te halen heeft Van Eek onder andere zijn scriptie over

advocatenkantoor gespecialiseerd is, zijn onder andere onderne-

aansprakelijkheid van derden bij auteursrechtinbreuk herschreven tot

mingsrecht en insolventierecht, arbeids- en medezeggenschaps-

een artikel dat recentelijk in het tijdschrift Intellectueel Eigendom en

recht, intellectueel eigendom, ICT- en mediarecht, vastgoedrecht,

Reclamerecht gepubliceerd is. Aansluitend heeft hij een congres in

omgevings- en bestuursrecht en ﬁscaal (proces)recht.

Utrecht gevolgd, waarvoor tevens een aantal studiepunten verkregen konden worden.

Elke woensdag en vrijdag vindt er een kantoorbrede lunch plaats. Dan komen alle werknemers van het kantoor bij elkaar om samen te lunchen.

Bij veel kantoren vindt er een sectiewisseling plaats tijdens de

Op dinsdag wordt tijdens de lunch de jurisprudentie besproken met de

opleiding. Het advocaat-stagiairschap bestaat dan uit anderhalf

nieuwe stagiaires. Elke donderdag wordt er geluncht met de sectie IE en

jaar lang transactiepraktijk en anderhalf jaar lang procespraktijk.

meegenomen, maar je geschiktheid moet uiteindelijk blijken uit je

“Je krijgt veel ruimte

persoonlijkheid. Het is heel belangrijk dat je bij het kantoor past. De activiteiten tijdens de stage kunnen enorm uiteenlopen. Je wordt nauw betrokken bij de praktijk en zoveel mogelijk meegenomen naar

om jezelf te

besprekingen en zittingen. Je functioneert ter ondersteuning en kan

ontwikkelen en te

krijgen: “Kan ik nog een akte indienen of ben ik te laat?”. Wanneer

ontplooien.”

worden aan de stukken. Verder worden de student-stagiaires ook betrokken bij activiteiten binnen het kantoor zelf. Zo worden er voor het bedrijfshockeyteam altijd extra sportievelingen gezocht. Veel studenten ervaren een grote kloof tussen de studie en de praktijk. Het student-stagairschap is daar een goede link tussen. Het maakt de theorie veel levendiger. Naast studentenstages organiseert Höcker Advocaten regelmatig workshops en zijn zij aanwezig op veel banenmarkten. Tevens doen zij mee aan de STEP In-housedagen. Deze worden georganiseerd door de Stichting Student en Praktijk (STEP). Laatstejaars rechtenstudenten kunnen dan een informeel bezoek brengen bij topmultinationals en advocatenkantoren. Bij Höcker krijgen de studenten naast allerlei activiteiten zoals een quiz, een casus voorgelegd en wordt er een zaak nagespeeld. Eén van de partners speelt de rechter. Daarna wordt er uitgebreid geluncht met z’n allen.

Daan van Eek

Aan studenten wil Van Eek meegeven dat je vooral moet doen wat je leuk vindt. Vooral in de werkomgeving is het van belang dat je lekker in je vel zit. Hoe meer plezier je in je werk hebt, hoe beter ook de kwaliteit

Bij Höcker gebeurt dit niet, omdat je binnen de sectie al met deze

van je werk wordt. Dus kies niet persé voor een kantoor met de meeste

verschillende aspecten van het advocaatschap te maken krijgt. Vooral

prestige maar kies voor een werkplek waar je hart ligt.

bij een sectie als IE zal het niet snel gebeuren dat er onvoldoende proceservaring opgedaan wordt. Sommige kantoren nemen meerdere advocaat-stagiaires aan, terwijl er uiteindelijk slechts één wordt

Kijk voor meer informatie over Höcker Advocaten op www.hocker.nl. @

aangenomen als medewerker. Dat is bij Höcker niet het geval. Je wordt er aangenomen om door te kunnen groeien als medewerker. Je krijgt veel ruimte om jezelf te ontwikkelen en te ontplooien.

Student-stagiairschap Voor studenten die in de laatste twee jaar van hun rechtenstudie zitten, is het mogelijk een tweemaandelijkse stage te lopen bij Höcker Advocaten. Wil je hiervoor in aanmerking komen, stuur dan je cv en cijferlijst op en wellicht wordt je uitgenodigd voor een gesprek. Op het gesprek kun je aangeven welke sectie je interessant lijkt. Als je meerdere secties leuk vindt, is een sectiewissel mogelijk gedurende de stage. Goede cijfers en een goed cv is natuurlijk altijd mooi

”Kies voor een werkplek waar je hart ligt.”

JFV In Casu - maart 2010 -

het processtuk daar ruimte voor laat, kan zelfs meegeschreven

allerlei vraagstukken voorgelegd krijgen. Zo kan je de vraag voorgelegd

2 maanden studentstage in Amsterdam aan het Vondelpark?

=LW MLM LQ GH ODDWVWH MDDU YDQ MH UHFKWHQVWXGLH HQ ZLO MLM ZHWHQ KRH KHW LV RP DGYRFDDW WH ]LMQ" .RP GDQ PDDQGHQ VWXGHQWVWDJH ORSHQ ELM +|FNHU $GYRFDWHQ LQ $PVWHUGDP 9DQXLW RQV NDQWRRU DDQ KHW 9RQGHOSDUN ZHUNHQ UXLP DGYRFDWHQ *HGXUHQGH HHQ VWXGHQWVWDJH ZRUG MH GRRU RQ]H DGYRFDWHQ QDXZ ELM GH SUDNWLMN EHWURNNHQ -H JDDW PHH QDDU EHVSUHNLQJHQ PHW FOLsQWHQ ]LWWLQJHQ ELM GH UHFKWEDQN HQ XLWHUDDUG QDDU DOOH NDQWRRUDFWLYLWHLWHQ 2RN NULMJ MH GH UXLPWH RP RS YHUVFKLOOHQGH UHFKWVJHELHGHQ WH ZHUNHQ RP RS GH]H PDQLHU WH RQWGHNNHQ ZDDU MH LQWHUHVVHV HQ WDOHQWHQ OLJJHQ (HQ OHHU]DPH HUYDULQJ GXV 6WXGHQWVWDJLDLUHV ZRUGHQ SHUVRRQOLMN EHJHOHLG GRRU HHQ DGYRFDDW 9DQ VWDJLDLUHV YHUZDFKWHQ ZLM HQWKRXVLDVPH HQ HLJHQ LQLWLDWLHI +HE MLM LQWHUHVVH RP HHQ VWXGHQWVWDJH ELM RQV NDQWRRU WH ORSHQ" 6WXXU GDQ MH FY HQ FLMIHUOLMVW QDDU (OOHQ 2RPHV RRPHV#KRFNHU QO %LM DDQPHOGLQJ KRXGHQ ZH UHNHQLQJ PHW MH YRRUNHXU YRRU HHQ EHSDDOGH VHFWLH 9RRU PHHU LQIR ZZZ KRFNHU QO

Van Eeghenstraat 98, 1071 GL Amsterdam 020 577 77 00, www.hocker.nl

De wet van Van Doorne:

Meelopen is geen goede stage

Bij Van Doorne werken gedreven en geslepen geesten. Advocaten, notarissen en fiscalisten die hun vak verstaan. Kom je bij ons stage lopen, dan leren we je dat vak graag. Maar weet wel waar je aan begint. Aan meelopers hebben we hier geen behoefte, aan mensen die vooroplopen en vooruitdenken des te meer. Onze praktijk leert dat talent pas komt bovendrijven wanneer het zich mag bewijzen. Kijk op www.werkenbijvandoorne.nl hoe je je talent op scherp kunt zetten. Maak kennis met je nieuwe collegaâ&#x20AC;&#x2122;s, neem een kijkje op je nieuwe werkplek en kies de toekomst die je wilt. Heb je vragen of wil je solliciteren, neem dan contact op met onze recruiter Wendy Arends-Verhoeff, 020 6789 342, humanresources@van-doorne.com

Van Doorne houdt je scherp

Van Doorne N.V. Afdeling Human Resources Postbus 75265 1070 AG Amsterdam

Become complete.

Headline-making deals.

Linklaters is a global law firm, trusted by the world's top companies, financial institutions and governments to solve their most complex legal issues. Thatâ&#x20AC;&#x2122;s why RBS, ABN AMRO and NIBC turned to our Amsterdam office to advise them on the â&#x201A;Ź120,000,00 financing of PCM Group following its acquisition by the Belgian media group De Persgroep. Our team in the Netherlands lead headline-making deals that give our people the opportunity to develop and grow. To find out what you could be doing and to read about the PCM Group transaction, visit our website www.linklaters.com/nlgraduates