55635-1_incasu-maart_lowres by Joost van Sloten

Themanummer Juridisch Magazine

In Casu - jaargang 16, nummer 3, maart 2009 â&#x20AC;&#x201C; In Casu is een uitgave van de Juridische Faculteitsverening Groningen â&#x20AC;&#x201C; www.jfvgroningen.nl

In Casu

Themanummer: Je recht halen! @ Rechtsbescherming op Europees niveau @ Herziening: een gewoon buitengewoon rechtsmiddel? Kantoorspecials @ Poelmann van den Broek @ AKD Prinsen Van Wijmen Student and the City @ SOG Rechtsbureau @ Rechtswinkel Groningen @ Kinder- en Jongerenrechtswinkel @ Juridisch Spreekuur @ Kamerbewoners Adviesburo

inten e d ij b is t Gra

sieve

F F E O L & S LOYEN

9 naar onze d 17 juli 200 t e m tijd goe n e t n 13 to ns in korte va o je m t o g jg r n ie re n urse b d茅 ma de zon, kri ummer Co den. Dit is hebt voor S n o jd ff L ti e o n n L e e e & m g De Loyens otterdam, Amsterda ze Summer Course R on kantoren in n. Omdat je tijdens au. nne e e d k a c n t l recht of re in le te merse te cht, fiscaa re zo l e n e rie e ta s o n cht, n an v贸贸r je van o derlands re ? Meld je d e e N rs t u n o e C efmonster. d r u e ejaars st ze Summ ons een pro rd n e n o vi f va n o a g a n e n a e n ontv Ben je derd ie en wil je deelnem emy.com e nom sloeffacad n ye .lo w fiscale eco w 9 aan op w 15 mei 200

WIE WIL

ProLand project Het faculteitsbestuur heeft recentelijk een heel belangrijk besluit genomen: de oprichting van het Groningen Institute for Law and Governance. Of het nu gaat om veiligheid, criminaliteit, milieu, financiële markten, zorg of onderwijs: op al deze terreinen wordt de maatschappij geconfronteerd met de vraag welke belangen de overheid zich moet aantrekken, wie dat bepaalt en hoe de borging van die publieke belangen het beste vormgegeven kan worden. Het recht is het belangrijkste instrument om de invloed van het publieke belang op de private sector en het waarborgen van private belangen en vrijheden in de publieke sector op een verantwoorde en legitieme wijze te regelen. Regelgeving op dit terrein wordt constant beïnvloed door sociaal-economische, maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. De oprichting van dit instituut is een logische en noodzakelijke stap om fundamenteel rechtswetenschappelijk recht in de ‘regulatory state’.

Het instituut zal zich richten op de volgende vragen: a.

Wat is de aard en de hiërarchie van publieke belangen in de ‘regulatory state’?

Waarin ligt de legitimiteit van nieuwe vormen van normen regelgeving die buiten de

wetgever ontstaan?

Welke vormen van regulering leiden tot een optimale borging van publieke én private belangen?

Hoe kan de coherentie van het recht worden gewaarborgd bij al deze ontwikkelingen?

De bestudering van deze vragen vergt een integrale benadering, een benadering die de traditionele grenzen in het juridisch onderzoek overschrijdt: grenzen tussen de rechtsgebieden (privaat- en publiekrecht), grenzen tussen nationaal, supranationaal en internationaal recht en grenzen tussen het recht en disciplines als de rechtsgeschiedenis, de rechtssociologie, de rechtseconomie, de bestuurskunde, de politicologie en de criminologie. Er is thans een budget beschikbaar van 5 miljoen euro om dit instituut de eerste 5 jaren van de grond te krijgen. Groningen gaat op dit thema ook samenwerken met de Vrije Universiteit te Amsterdam. In Groningen is prof. Gijsbert Vonk benoemd tot directeur ad interim. Hij zal in de opstartfase als kwartiermaker fungeren en wordt in deze taak ondersteund door twee vakinhoudelijk medewerkers (Charlotte Pavilion en Michiel Duchateau) en een beleidsmedewerker (Eelke van der Ree). Aan de VU ligt de uitwerking van de samenwerking in handen van prof. Chris Jansen en prof. Frank van Ommeren. Er is werk aan de winkel. Leon Verstappen, Decaan

onderzoek te bundelen en te stimuleren op het maatschappelijk belangrijke vraagstuk van de functie van het

JFV In Casu - maart 2009 -

Voorwoord Voorwoord

Als je bij ons stage loopt, werk je meteen mee. We zoeken studentstagiairs. Als we bij Allen & Overy een studentstage organiseren, dan doen we dat meteen goed. Niet snuffelen aan het vak of meelopen langs de zijlijn, maar meteen het echte werk. Na een introductie van twee dagen krijg je eigen opdrachten en veel verantwoordelijkheid. Je gaat twee maanden aan de slag in de advocatuur, waarbij we je intensief begeleiden. Het hele jaar door kun je een studentstage lopen. We hebben plaats voor een selecte groep ambitieuze topstudenten. Behoor jij hiertoe en zit je in je laatste jaar Nederlands, notarieel of fiscaal recht? Kijk dan voor meer informatie op onze site. www.werkenbijallenovery.nl

ÂŠ Allen & Overy LLP 2007 I CS704060

Allen & Overy Amsterdam is een juridisch dienstverlener die 450 medewerkers telt deel uitmaakt van een internationaal kantoor met wereldwijd 24 vestigingen ruim 5.000 collegaâ&#x20AC;&#x2122;s.

Beste Lezer, U heeft hem nu in uw handen: In Casu nummero 3 van het academisch jaar 2008-2009, waarin de Juridische Faculteitsvereniging Groningen haar 101ste dies zal vieren. Maar dat op zich is geen reden om deze editie van In Casu bijzonder te noemen. Het feit dat de redactie zich deze keer vol overgave op één thema heeft gestort, te weten ‘Je recht halen!’, is dat des te meer. Het idee is ontstaan binnen de redactie en vervolgens door een kleiner groepje nader uitgewerkt.8 De bedoeling was om in dit nummer bijzondere aandacht te geven aan allerhande onderwerpen met betrekking tot de vraag: hoe haal je jouw recht? Het procesrecht staat dan ook centraal. In dit themanummer kunt u artikelen lezen over rechtsbescherming op Europees niveau aan de hand van de zogenaamde Plaumann-criteria, over de enquêteprocedure voor de Ondernemingskamer en over de vraag hoe grote groepen mensen tegelijk hun recht kunnen halen aan de hand van de Wet collectieve afwikkeling massaschade. Ook wordt, inmiddels traditiegetrouw, uitgebreid aandacht besteed aan het rechtsgebied dat voor veel mensen nog steeds het meest tot de verbeelding spreekt, het strafrecht. In de rubriek Herbesproken wordt de schijnwerper gericht op een arrest in het kader van het economisch strafprocesrecht, maar daarnaast ook nog twee inhoudelijke stukken, één over de nieuwe mogelijkheid van de zogenaamde OM-afdoening en één over de herzieningenprocedure in het strafrecht. Ook mag het leerstuk van de in dit themanummer van In Casu. In de rubriek Vraag & Antwoord wordt gekeken hoe je je recht kunt halen als de overheid te laat is met het implementeren van een Europese richtlijn. Om ook het bestuursprocesrecht aan bod te laten komen is een interview afgenomen met een ex-promovenda op dat terrein, te vinden onder de rubriek ‘Promoveren met…..’. Omdat tegenwoordig ook veel mogelijkheden bestaan om je recht te halen buiten de overheidsrechter om, wordt in In Casu rogat de stelling opgeworpen dat alternatieve geschilbeslechting beter is dan de normale rechtsgang. De column tenslotte, is geschreven door onze redacteur in het buitenland en raadt ons aan iets te doen met onze frustraties wanneer we ons benadeeld voelen. Kortom een themanummer waarin is geprobeerd om veel verschillende rechtsgebieden aan bod te laten komen en antwoord te geven op de vraag: hoe haal je je recht? Bijzondere aandacht verdient ditmaal de rubriek Student and the City. Om de student inzicht te geven in de mogelijkheden die hij of zij heeft om zijn of haar recht te halen, is in deze rubriek in verband met het themanummer aan verschillende juridische dienstverleners die worden gerund door studenten de gelegenheid gegeven om, aan de hand van een zaaksbespreking, aan te geven hoe men te werk gaat. Kortom een themanummer dat de moeite van het lezen waard is. Veel leesplezier! Met vriendelijke groet,

Etiënne Dijkhorst Eindredacteur In Casu

Tetske Welling - Beatrice Brown - Frederieke Guljé - Etiënne Dijkhorst - Karianne Baumann - Nienke Bernard - Fréderique Fagel - Irene Timmermans - Michaël Dol

Jorien Piël - Jorrit Haan - Luuk Wieringh - Michiel Hietkamp - Klaas Jelle de Jong - Saskia Fikkers - Sanne van der Schors - Wiert Jan Berghuis - Lisa Pieters

verjaring, dat bij uitstek ziet op de mogelijkheid of juist onmogelijkheid om je recht te halen, niet ontbreken

JFV In Casu - maart 2009 -

VanVoorwoord de redactie

Colofon en adverteerdersindex Juridisch magazine In Casu Jaargang 16, nummer 3, maart 2009 Hoofdredactie Karianne Baumann Eindredactie Nienke Bernard Etiënne Dijkhorst Redactie Wiert Jan Berghuis Beatrice Brown Michaël Dol Fréderique Fagel Saskia Fikkers Jorrit de Haan Michiel Hietkamp Frederieke Guljé Klaas Jelle de Jong Jorien Piël Lisa Pieters Irene Timmermans Tetske Welling Luuk Wieringh Sanne van der Schors

Inhoudsopgave Voorwoord door de decaan van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid Rijkuniversiteit Groningen

Van de redactie

Redactioneel

@ Herziening: een gewoon buitengewoon rechtsmiddel? Herziening is een buitengewoon rechtsmiddel, waardoor onherroepelijke einduitspraken van de Nederlandse rechter in uitzonderlijke omstandigheden kunnen worden ‘gecorrigeerd’. Dit artikel gaat over het reilen en zeilen van de herzieningsprocedure van artikel 457 Wetboek van Strafvordering (Sv), met als voorbeeld de Deventer moordzaak. Uiteraard wordt ook aandacht besteed aan het geruchtmakende aspect van de Puttense moordzaak en mogelijke veranderingen van de herziening die de toekomst met zich mee zal brengen. @ De Wet collectieve afwikkeling massaschade; symptomatisch of een panacee?

Desdochters, Dexia-gedupeerden en asbestslachtoffers. Voorheen konden slachtoffers zich voorbereiden op vaak jarenlange procedures. Met de komst van de Wet collectieve afwikkeling massaschade zijn dergelijke vooruitzichten passé.

ISSN 3388-8803 Copyright In Casu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Oplage 3200 Uitgever Juridische Faculteitsvereniging Groningen Bezoekadres: Turftorenstraat 17 Postadres: Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: jfv@jfvgroningen.nl Websites: www.jfvgroningen.nl www.jfvcarriereboard.nl Vormgeving en druk OCC crossmedia www.occ-crossmedia.nl Foto omslag iStock Abonnementen Abonnementsprijs inclusief portokosten per jaar: € 25,Mail voor meer informatie jfv@jfvgroningen.nl Kopijsluitingsdatum 28 maart 2008 Adverteerdersindex AKD Prinsen Van Wijmen Allen & Overy BarentsKrans advocaten notarissen Boekel De Nerée CMS Derks Star Busmann De Brauw Blackstone Westbroek Dirkzwager advocaten & notarissen DLA Piper Houthoff Buruma Kennedy Van der Laan KienhuisHoving Linklaters Loyens & Loeff Ministerie van Financiën NautaDutilh Nysingh Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn PlasBossinade Poelmann van den Broek RAIO Simmons & Simmons Stibbe Voor meer informatie over adverteermogelijkheden kunt u contact opnemen met Meike Davids, vicevoorzitter@jfvgroningen.nl.

@ Ontwikkelingen omtrent het enquêterecht: verantwoordelijkheid leidt niet zonder meer tot

aansprakelijkheid De Ondernemingskamer krijgt het steeds drukker. Van een eenmanszaakje tot aandeelhoudersclub tot ABN Amro: bij een conflict stappen ze het liefst naar de bedrijvenrechtbank. De geschiedenis van het enquêterecht laat een exponentiële groei van ondernemingsrechtelijke procedures zien ten koste van procedures voor de ‘gewone’, civiele rechter. @ Winst in de strafrechtspleging door nieuwe wet OM-afdoening

Sinds kort is de transactie als vorm van buitengerechtelijke afdoening verdrongen door de invoering van de Wet OM-afdoening. Deze wet maakt zelfstandige strafvervolging door het Openbaar Ministerie mogelijk en verhoogt de kwaliteit binnen onze strafrechtsketen. Rechtstatelijk bezien is er geen sprake van een directe bedreiging. @ Grenzen aan rechtvaardigheid:

een analytische weergave van de Nederlandse verjaringsproblematiek De wetgever heeft te kampen met het behartigen van een veelheid aan belangen. Zij ontkomt er niet aan om daarin een afweging te maken. Niettemin kan de uitkomst, hoewel de ratio daarachter soms goed te begrijpen, uitermate onrechtvaardig voelen. Kan een moordenaar na het verstrijken van een bepaalde periode straffeloos zijn misdaad erkennen? Kan de kunstdief na louter tijdsverloop zich de rechtmatige eigenaar noemen? De wetgever stelt in het kader van de rechtszekerheid grenzen aan rechtvaardigheid. Dat het recht in dezen krom is, kan moeilijk worden ontkend. @ Rechtsbescherming op Europees niveau

Je recht halen, dat zou zowel op nationaal als internationaal niveau mogelijk moeten zijn. Toch blijkt in de praktijk dat het erg lastig is om tegen een beschikking van een Gemeenschapsorgaan in te gaan. De ontvankelijkheidsvoorwaarden zijn zo streng dat het slechts een enkeling lukt om toegelaten te worden tot het Gerecht van eerste aanleg. Het is dan ook de vraag of deze ontvankelijkheidsvoorwaarden niet eens herzien moeten worden. Zou het Verdrag van Lissabon de oplossing zijn? @ In Casu Rogat 34

Alternatieve geschilbeslechting beter dan de normale rechtsgang ? Alternatieve geschilbeslechting is in belangrijke mate het gevolg van kritiek op de normale rechtsgang met betrekking tot de tijdrovendheid en kostbaarheid van de procedures.

Student and the City @ Om de student inzicht te geven in de mogelijkheden die hij of zij heeft om zijn of haar recht te halen, is in

deze rubriek in verband met het themanummer aan verschillende juridische dienstverleners die worden gerund door studenten de gelegenheid gegeven om, aan de hand van een zaaksbespreking, aan te geven hoe men te werk gaat. Herbesproken @ Uitlokking door de sterke arm; de lokfiets als ultimum remedium!?

Controverse over de inzet van een zogenaamde lokfiets door de politie leidt tot een prachtig arrest. Waar het hoogste rechtscollege van ons land oordeelt dat de politie gebruik mag maken van een lokfiets, teneinde aldus fietsendieven op heterdaad te kunnen betrappen, concludeert de advocaat-generaal inzake geheel anders. Tijd om dit spraakmakende arrest nader te bezien. Achter de deur van… @ Promoveren met mr. H. Tolsma

Interview 46

@ Mr. G.J.H. Houtzagers en Mr. R. Snel

JFV In Casu - maart 2009 -

In dit themanummer van de In Casu gaat het over ‘Je recht halen’. Dit kan natuurlijk op veel verschillende manieren en door veel verschillende mensen. Ook de overheid kan in al haar verschijningsvormen haar recht proberen te halen en het lijdend voorwerp van een dergelijke procedure zijn. Hieronder vindt u de uitwerking van interviews met de landsadvocaat van Nederland en de stadsadvocaat van Groningen. Insteek is geweest om inzicht te krijgen in deze begrippen en de mensen hierachter. Hoe haalt de overheid zijn recht? Column @ Je recht halen…

In de ellenlange rij bij de AH staan terwijl je over een kwartier op je werk moet zijn en je kunt je niet bedenken wanneer je de komende dagen anders boodschappen moet doen. Je computer die het begeeft net nadat jij je opdracht bijna af had gemaakt en het nog niet op een usb-stick had gezet. Of het water dat niet meer warm wordt terwijl je met je haar vol shampoo onder de douche staat. Frustraties, allemaal dagelijkse frustraties. Maar wat is er nou meer frustrerend dan weten dat je het hebt, maar je recht niet kunt halen? Vraag en antwoord @ Wanneer is een staat aansprakelijk bij de schending van gemeenschapsrecht?

JFV Katern @ Woordje van bestuur

@ Fotopagina

@ Verslag JFV activiteiten

@ Fotopagina

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

@ Recruitmentagenda

Inhoudelijke Bijdrage @ BarentsKrans advocaten notarissen

Kantoorspecials @ AKD Prinsen Van Wijmen

@ Poelmann van den Broek

De kunst van

winnen

behouden van de

voorsprong

Boekel De NerĂŠe zoekt fanatieke advocaat-stagiaires en kandidaat-notarissen Topprestaties, teamwork en doorzettingsvermogen zijn ook in ons vak onontbeerlijk voor succes. Daarom dragen we de roeisport een warm hart toe en helpen we aanstormend juridisch talent graag op weg. Als je op het hoogste niveau wilt werken, zorgen wij voor de juiste faciliteiten en de beste coaches. Klaar om in te stappen? Kijk voor meer informatie op www.boekeldeneree.nl Boekel De NerĂŠe, advocaten en notarissen; hoofdsponsor van de Koninklijke Nederlandsche Roeibond Gustav Mahlerplein 2 1082 MA Amsterdam (020) 795 39 53

is het

Overzicht

Redactioneel @ Redactioneel @ Herziening: een gewoon buitengewoon rechtsmiddel? @ De Wet collectieve afwikkeling massaschade; symptomatisch of een panacee? @ Ontwikkelingen omtrent het enquêterecht: verantwoordelijkheid leidt niet zonder meer tot

@ In Casu Rogat @ Alternatieve geschilbeslechting beter dan de normale rechtsgang? @ Student and the City @ SOG Rechtsbureau - Rechtswinkel Groningen - Kinder- en Jongerenrechtswinkel - Juridisch Spreekuur - Kamerbewoners Adviesburo

@ Herbesproken @ Uitlokking door de sterke arm; de lokfiets als ultimum remedium!? @ Achter de deur van… @ Promoveren met Mr. H. Tolsma @ Interview @ Mr. G.J.H. Houtzagers en Mr. R. Snel @ Column @ Je recht halen… @ Vraag en antwoord @ Wanneer is een staat aansprakelijk bij de schending van gemeenschapsrecht?

JFV In Casu - maart 2009 -

@ @ @

aansprakelijkheid Winst in de strafrechtspleging door nieuwe wet OM-afdoening Grenzen aan rechtvaardigheid: een analytische weergave van de Nederlandse verjaringsproblematiek Rechtsbescherming op Europees niveau

Redactioneel Door Lisa Pieters

Herziening: een gewoon buitengewoon rechtsmiddel? Voorheen waren de herzieningsaanvragen gering, maar sinds de uitspraak van 26 juni 2001, beter bekend als de Puttense moordzaak II, is de herziening meer in de belangstelling gekomen.1

Inleiding Herziening is een buitengewoon rechtsmiddel, waar-

Een belangrijk bewijsmiddel waarop de veroordeling

door onherroepelijke einduitspraken van de Neder-

van de aanvrager steunt, is het feit dat zijn DNA is

landse rechter in uitzonderlijke omstandigheden kunnen

aangetroffen op de blouse van het slachtoffer. Op

worden ‘gecorrigeerd’. Gezien de uitspraken van de

grond van bevindingen van het Nederlands Forensisch

Hoge Raad (hierna: HR) in herzieningszaken, kan gecon-

Instituut heeft het hof geoordeeld dat het DNA is over-

cludeerd worden dat het merendeel van de aanvragen

gedragen bij een gewelddadig incident. Daarnaast acht

van herziening van een onherroepelijke einduitspraak

het hof het onwaarschijnlijk dat het DNA is overgebracht

wegens een nieuwe omstandigheid (novum) wordt

tijdens een zakelijk contact, gezien de plaatsen waar

afgewezen. Voorheen waren de herzieningsaanvragen

het DNA is aangetroffen. De aanvrager meent dat juist

gering, maar sinds de uitspraak van 26 juni 2001, beter

aan de hand van nieuwe deskundigenrapporten alter-

bekend als de Puttense moordzaak II, is de herziening

natieve oorzaken voor de aanwezigheid van zijn DNA

meer in de belangstelling gekomen. Dit artikel gaat over

niet kunnen worden uitgesloten, maar er wordt niet aan-

het reilen en zeilen van de herzieningsprocedure van

nemelijk gemaakt dat het oordeel van het hof onjuist is.

artikel 457 Wetboek van Strafvordering (hierna: Sv), met

Het merendeel van de stellingen die de aanvrager naar

als voorbeeld de Deventer moordzaak. Uiteraard wordt

voren brengt, is al eerder aan het hof voorgelegd.

ook aandacht besteed aan het geruchtmakende aspect van de Puttense moordzaak en mogelijke veranderin-

Betwist wordt dus de manier waarop het DNA van de

gen van de herziening die de toekomst met zich mee zal

aanvrager is overgedragen. Door de aanvrager wordt

brengen.

geprobeerd duidelijk te maken hoe het DNA bij een zakelijk contact overgedragen kan worden. Hij noemt

De Deventer moordzaak

daarbij als voorbeeld het feit dat hij een bloedneus

De HR heeft in deze zaak de aanvraag tot herziening

had, omdat hij een medicijn tegen hooikoorts moest

afgewezen2 De aanvrager van de herziening is veroor-

inhaleren. Dit verklaart volgens de HR niet hoe op

deeld wegens moord. De rechtbank heeft de aanvrager

bepaalde andere plaatsten bloedsporen op de blouse

vrijgesproken, maar dit is door het hof Arnhem vernie-

van het slachtoffer terecht zijn gekomen. Vervolgens

tigd. Het hof veroordeelde de aanvrager vervolgens we-

spitst de herzieningsaanvraag zich toe op het oriënterend

gens moord. Het cassatieberoep dat daarna is ingesteld

vooronderzoek van het College van Procureurs-Generaal

is door de HR verworpen. Na een gegrond bevonden

en op de verklaringen van getuigen.

herzieningsaanvraag tegen de veroordeling, werd de zaak verwezen naar een ander hof. Het hof ’s-Herto-

Volgens de HR is noch het aangevoerde noch de inhoud

genbosch oordeelde niet anders, en na deze veroorde-

van de door de aanvrager overlegde stukken van een

ling werd er cassatieberoep ingesteld. Aangezien dit

zodanig gewicht dat het ernstige vermoeden rijst dat het

cassatieberoep ook door de HR werd verworpen , keert

hof tot een ander oordeel zou zijn gekomen indien het

deze herzieningsaanvraag zich tegen de laatstgenoem-

daarmee bekend was geweest. De onderdelen van de

de veroordeling van het hof. De HR deed uitspraak over

herzieningsaanvraag leveren geen novum op. Ook de

deze aanvraag op 18 maart 2008.

aangevoerde onvolledigheid van het oriënterend onderzoek vormen geen grond voor herziening, aangezien dit

De herzieningsaanvraag doet een beroep op een aantal

rechtsmiddel zich slechts richt tegen onjuiste oordelen

omstandigheden. Deze omstandigheden zijn volgens

van de rechter die de veroordelende uitspraak heeft

de aanvrager op zichzelf of in verband met de vroeger

gewezen.4 Dus hetgeen in de herzieningsaanvraag

geleverde bewijzen niet bestaanbaar. Daardoor zou het

is aangevoerd levert niet een omstandigheid op als

ernstige vermoeden ontstaan dat, waren zij ten tijde van

genoemd in artikel 457 Sv.

de behandeling van de zaak voor het hof ’s-Hertogenbosch in 2004 bekend geweest, het onderzoek in de

De aanvraag van de herziening

zaak zou hebben geleid tot vrijspraak van de aanvrager. 3

Het voorgaande, de Deventer moordzaak, is een voor

onder het conflict van rechtspraak en een geslaagde klacht van het Europees Hof voor de rechten van de mens (hierna: EHRM). Het conflict van rechtspraak komt zelden voor, en herziening in het tweede geval kan als herstel fungeren als het EHRM vaststelt dat het Europees Verdrag voor de rechten van de mens (hierna: EVRM) is geschonden.7 Gezien de uitgebreidheid van het onderwerp ‘novum’, worden deze twee herzieningsgronden verder buiten beschouwing gelaten. Artikel 457 lid 1 onder 2° Sv eist dat door een nieuwe omstandigheid het ernstige vermoeden ontstaat dat de rechter de aanvrager zou hebben vrijgesproken indien hij destijds met dat novum bekend was geweest. In de Puttense moordzaak II werd als novum een gewijzigd oordeel van een deskundige aangevoerd.8 Volgens de HR kan slechts in een enkel geval sprake zijn van een novum. Een novum is namelijk een omstandigheid van feitelijke aard. ‘Een mening, overtuiging of beeld van een uitspraak van de HR over een herzieningsaanvraag.

gevolgtrekking kan in het algemeen niet als een omstandigheid van

Voordat er verder ingegaan wordt op de herzieningsprocedure, eerst

feitelijke aard worden aangemerkt. Het oordeel van een deskundige

een korte uitleg van de stand van zaken bij een dergelijke aanvraag.

kan in beginsel, behoudens bijzondere omstandigheden, slechts als

wel niet geacht kunnen worden bekend te zijn geweest aan de rechter

mogelijkheid meer is tot het instellen van een rechtsmiddel. De

die de uitspraak waarvan herziening wordt gevraagd heeft gewezen.’9

veroordeling is dus onherroepelijk geworden. Wel is van belang dat

Dit is een belangrijk punt geworden dat na dat arrest herhaaldelijk in

alleen veroordelende einduitspraken van de Nederlandse strafrech-

andere herzieningszaken naar voren kwam. Maar dit punt kreeg nog

ter voor herziening in aanmerking komen. Een herziening van een

een staartje in de Puttense moordzaak. De bijzondere omstandigheid

vrijspraak is dus niet mogelijk, de herziening kan dus niet ten nadele

in dit geval was het feit dat het oordeel van de deskundige een belang-

van de berechte persoon uitvallen.5 Onder bijzondere omstandigheden

rijke rol heeft gespeeld bij de bewezenverklaring. Het latere oordeel

is een inbreuk op die onherroepelijkheid mogelijk, namelijk als er een

van de deskundige dat het eerdere oordeel hoogst onwaarschijnlijk

aanvraag tot herziening van de desbetreffende uitspraak wordt inge-

was, kon onder die omstandigheden een novum opleveren.10

JFV In Casu - maart 2009 -

of omstandigheden van feitelijke aard welke niet bekend waren dan

de gegane einduitspraak van de rechter. Dit betekent dat er geen

een novum gelden voor zover daarbij wordt uitgegaan van feiten en/ Zoals uit artikel 457 Sv blijkt, gaat het om een in kracht van gewijs-

diend en deze na onderzoek gegrond wordt bevonden. In artikel 457 lid 1 onder 2° Sv staat bijvoorbeeld als grondslag voor herziening, dat een omstandigheid die bij het onderzoek op de terechtzitting de rechter niet is gebleken en die het ernstige vermoeden wekt dat, ware zij bekend geweest, het onderzoek van de zaak zou hebben geleid tot vrijspraak van de veroordeelde. Hieruit blijkt dat de aanwending van het (buitengewone) rechtsmiddel van herziening slechts in uitzonderlijke gevallen leidt tot heropening van een strafproces dat met een onherroepelijke rechterlijke beslissing was afgerond.6 De herziening kan op grond van artikel 458 lid 1 Sv worden aangevraagd door de procureur-generaal, de veroordeelde of zijn raadsman. Door de procureur-generaal geschiedt dit door het indienen van een vordering, door de veroordeelde of zijn raadsmangeschiedt de indiening van een herzieningsaanvraag door een verzoekschrift. Deze aanvraag vermeldt de omstandigheid waarop zij steunt met daarbij een opgave van de bewijsmiddelen waaruit die omstandigheid kan blijken, aldus artikel 459 Sv.

Novum Zoals blijkt uit de Deventer moordzaak was er geen sprake van een nieuwe omstandigheid, ofwel een novum, die het ernstige vermoeden wekte dat het hof anders zou hebben geoordeeld indien het daar-

“Een novum is misschien wel de bekendste grond voor herziening, maar daarnaast is er nog een tweetal gronden, waaronder het conflict van rechtspraak en een geslaagde klacht van het Europees Hof voor de rechten van de mens”

mee bekend was geweest. Wanneer is er eigenlijk dan wel sprake van een novum? Voorop gesteld moet worden dat een novum maar één herzieningsgrond is. Men spreekt vaak voornamelijk over een novum als het gaat om de herzieningsprocedure van artikel 457 Sv, dat is

Voor een novum is het van belang dat er sprake moet zijn van iets

logisch gezien het feit dat dit de meest voorkomende herzienings-

nieuws, waarmee de rechter indertijd niet bekend was. De omstan-

grond is. Een novum is misschien wel de bekendste grond voor

digheid moet al wel bestaan hebben, maar dit moet onverenigbaar

herziening, maar daarnaast is er nog een tweetal gronden, waar-

met de uitspraak lijken te zijn.11

Samenvattend gaat het er bij een novum om dat er sprake moet zijn van een nieuwe omstandigheid. Deze omstandigheid moet van feitelijke aard zijn, het gaat daarbij om een nieuw feit of nieuw bewijs. Door die omstandigheid moet het ernstige vermoeden ontstaan, dat, als zij bekend was geweest bij de rechter, er anders zou zijn geoordeeld. Daarbij beperkt artikel 457 lid 1 onder 2° Sv zich tot vrijspraak, hetzij tot ontslag van rechtsvervolging op grond dat de veroordeelde niet strafbaar was, hetzij tot niet ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie, hetzij tot toepasselijkverklaring van een minder zware strafbepaling.

Verruiming herziening? Als we kijken naar de nieuwsberichten van afgelopen zomer, dan kan opgemerkt worden dat minister van justitie Hirsch Ballin het mogelijk wil maken om afgesloten strafzaken sneller te kunnen herzien. Minister Hirsch Ballin heeft 15 juli jongstleden een wetsvoorstel voor

Conclusie

advies naar de instanties gestuurd.

Herziening is en blijft vooralsnog een buitengewoon rechtsmiddel.

JFV In Casu - maart 2009 -

Dat na de Puttense moordzaak meer herzieningsaanvragen zijn Volgens de minister is de herzieningsregeling waarmee de HR een

gekomen op grond van een gewijzigd oordeel van de deskun-

afgesloten strafzaak kan heropenen verouderd en te beperkt. Hij pleit

dige, wil nog niet zeggen dat de HR daarom ook coulanter met

voor een wetswijziging die de HR meer ruimte geeft om rekening te

herzieningsaanvragen omgaat. Zoals ook blijkt uit de persberichten

houden met de nieuwste wetenschappelijke inzichten, waar veroor-

van het ministerie van justitie, wordt de huidige herzieningsregeling

deelden misschien hun onschuld mee kunnen aantonen.12 Daarnaast

als verouderd en beperkt ervaren, en daarmee vooral het novum-

wordt het mogelijk gemaakt hetzelfde feit opnieuw voor de rechter

begrip als herzieningsgrond. Dat er mogelijk veranderingen gaan

te brengen als iemand is vrijgesproken, dit heeft te maken met het

plaatsvinden en het feit dat men zich ermee bezig houdt is duidelijk.

aan het licht komen van nieuw belastend bewijsmateriaal. Wel is het

Er is een wetsvoorstel voor ruimere mogelijkheden voor herziening

zo dat deze herziening ‘ten nadele’ geen herkansing mag zijn voor

in strafzaken ter advies bij instanties neergelegd, en daarnaast heeft

het openbaar ministerie bij zaken die het minder goed en zorgvuldig

een groep juristen en wetenschappers een forum opgericht voor een

heeft voorbereid. Deze herziening zal, als het wetsvoorstel wordt aan-

ander soort ‘herziening’. Of er nog ‘nova’ zullen komen omtrent deze

genomen, in twee gevallen mogelijk zijn: als er sprake is geweest van

ontwikkeling? De toekomst zal het uitwijzen. @

een ernstige procedurele onregelmatigheid waardoor de vrijspraak op losse schroeven komt te staan, of er is sprake van zeer sterk nieuw bewijs tegen de verdachte dat tijdens de berechting de rechter niet bekend was, en tot een veroordeling zou hebben geleid, oftewel een

C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (red.), Tekst & Commentaar Strafvordering, Deventer: Kluwer 2008, p. 1313.

novum.13

2 HR 18 maart 2008, LJN BA1024. Uit het voorgaande blijkt dat het novumbegrip, wat nog beperkt is

3 HR 18 maart 2008, LJN BA1024.

tot nieuwe feiten en nieuw bewijs, door dit wetsvoorstel mogelijk

4 HR 18 maart 2008, LJN BA1024.

wat wordt verruimd. Dit gezien het feit dat er blijkens de nieuws- en

5 C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (red.), Tekst &

persberichten over dit wetsvoorstel, rekening wordt gehouden met nieuwe wetenschappelijke inzichten. Aangezien ook nog de mogelijk-

Commentaar Strafvordering, Deventer: Kluwer 2008, p. 1314.

heid wordt gecreëerd om meer feitelijk onderzoek te doen, kunnen we

6 HR 18 maart 2008, LJN BA1024

concluderen dat dit wetsvoorstel voor beide partijen, slachtoffer(s)/

7 C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (red.), Tekst &

nabestaanden en verdachte, zowel gunstige als belastende aspecten heeft.

Commentaar Strafvordering, Deventer: Kluwer 2008, p. 1314. 8 HR 26 juni 2001, NJ 2001, 564.

Forum Levenslang

9 HR 26 juni 2001, NJ 2001, 564.

Een ander soort ‘herziening’ is de tussentijdse heroverweging van

10 C.P.M. Cleiren & J.F. Nijboer (red.), Tekst &

personen die veroordeeld zijn tot levenslange gevangenisstraf. Dit wordt bepleit door een groep deskundigen die zich heeft verenigd in het forum Humane Tenuitvoerlegging Van De Levenslange Gevangenisstraf. Volgens de groep juristen en wetenschappers moeten gevangenen met een levenslange veroordeling na vijftien jaar in aanmerking komen voor strafvermindering.14

Ze vinden het

inhumaan om veroordeelden zonder enig perspectief op vrijlating voor de rest van hun leven achter de tralies te zetten. Er moet een wet komen

Commentaar Strafvordering, Deventer: Kluwer 2008, p.1314. 11 G.J.M. Corstens, Het Nederlands strafprocesrecht, Deventer: Kluwer 2008, p. 798. 12 Column Hirsch Ballin: Herstel, 17 juli 2008 <www. justitie.nl> 13 Ruimere mogelijkheden voor herziening in strafzaken, 15 juli 2008 <www.justitie.nl>

waardoor tot levenslang veroordeelden iedere vijftien jaar beoordeeld

14 Stb. 2008, 160.

worden om te bekijken of ze eerder vrij kunnen komen.15 Door een

15 Stb. 2008, 160.

website en nieuwsbrieven proberenze aandacht tevragen voor hun strijd.

Stage: de eerste stap naar je carrière Je bent in de eindfase van je studie Nederlands, Notarieel of Fiscaal recht en je weet nog niet wat je wilt na je studie. Advocatuur of bedrijfsleven? Ondernemingsrecht of Arbeidsrecht? Een studentstage bij CMS Derks Star Busmann kan je bij deze keuze helpen! Tijdens een studentstage leer je de dagelijkse praktijk van onze advocaten, notarissen of fiscalisten kennen. Je neemt deel aan de lopende zaken en gaat mee naar zittingen en vergaderingen. Ook reageer je inhoudelijk op dagvaardingen en schrijf je onder begeleiding adviezen voor de cliënt. Je kunt stage lopen op onze vestingen in Amsterdam, Arnhem en Utrecht. Onze studentstages duren 4 tot 6 weken. Voor

deze stage ontvang je een vergoeding van € 1050,- (bij 6 weken). Wil jij kennis maken met de praktijk? En zit je in de laatste fase van je studie? Meld je dan aan voor een student stage. Wees er tijdig bij, want vol is vol! Aanmelden kan door je motivatie, cv en cijferlijst te sturen naar de Afdeling Opleidingen: Mevrouw mr. Jolie Hofman T 030 2121 133 E jolie.hofman@cms-dsb.com Ga voor meer informatie naar www.cms-dsb.com

Redactioneel Door L. Wieringh

De Wet collectieve afwikkeling massaschade; symptomatisch of een panacee? Des-dochters, Dexia-gedupeerden en asbestslachtoffers, namen waarbij beelden van veel leed, vele slachtoffers en schade van enorme omvang zich opdringen. Sinds kort worden de eerste twee zaken echter ook geassocieerd met de Wet collectieve afwikkeling massaschade (hierna: WCAM). Voorheen kende ons recht geen specifieke collectieve actie voor dergelijke gevallen. Met de WCAM heeft de wetgever dan ook in een maatschappelijke behoefte voorzien. Indien een grote groep individuen schade heeft

mensen aan de gevolgen van een enkele gebeurtenis,

geleden door toedoen van een laedens kan het voor de

veroorzaakt door dezelfde initiële schadeveroorzakers.

betrokken partijen aantrekkelijk zijn voor een collectieve

Bij dit subtype valt te denken aan de vuurwerkramp

afwikkeling van de schade te kiezen. Een collectieve

in Enschede, de Bijlmerramp en de brand in café het

afwikkeling kan voor alle betrokken partijen belang-

Hemeltje in Volendam. Het tweede subtype, sluipende

rijke voordelen hebben. Voorzover het de slachtoffers

massaschade, is de schade die niet het gevolg is van

betreft kan bijvoorbeeld ‘secundaire victimisatie’ worden

één gebeurtenis, maar van een reeks aan blootstellingen

voorkomen. Slachtoffers kunnen voor de tweede maal

c.q. gebeurtenissen, waarbij schade pas na lange tijd

slachtoffer worden doordat ze jarenlang een psychisch

ontstaat. Hierdoor is niet altijd duidelijk door of vanaf

belastende juridische procedure moeten doorlopen

welke blootstelling de schade is ontstaan. Illustratief

in een poging de geleden schade vergoed te krij-

zijn de gevolgen van de blootstelling aan asbest en

gen.1 Voorts kent een collectieve afhandeling andere

de gevolgen van het gebruik van het hormoon des. Tot

belangrijke voordelen waaronder ontlasting van het

slot de strooischade. Strooischade betreft de schade

rechterlijk apparaat. Voor de invoering van de WCAM

geleden door een groot aantal benadeelden waarvan de

was er een beperkt aantal mogelijkheden om vele

omvang van de schade zo gering is dat het voor ieder van

gelijksoortige

de benadeelden afzonderlijk niet lonend is om in rechte

handelen.

schadevorderingen

collectief

Bovendien waren de reeds bestaande

vergoeding daarvan te vorderen.

mogelijkheden omslachtig en inefficiënt te noemen. Met de invoering van de WCAM is in aan deze situatie een

Regelingen in het buitenland

positieve wending gegeven. De directe aanleiding

De WCAM is gezien het doel dat getracht wordt te

voor het opstellen van het ontwerp van de WCAM is de

verwezenlijken alsmede de wijze waarop dit geschiedt

beruchte desaffaire geweest. Des, een hormoon dat de

niet uniek. Vele rechtsstelsels kennen een regeling voor

kans op miskramen en vroeggeboorten zou reduceren,

de afhandeling van massaschade. Zo kennen bijvoor-

bleek bij vrouwen, wier moeder tijdens de zwanger-

beeld veel Anglo-Amerikaanse rechtstelsels een zoge-

schap des had gebruikt, een bijzondere vorm van kanker

naamde damages class action, de wijze van afwikkeling

te doen ontstaan. Deze affaire en in het bijzonder de

van schade vertoont enige gelijkenis met de WCAM en

wijze waarop de slachtoffers hun schade vergoed tracht-

is daarom het vermelden waard. Een class action is een

ten te krijgen, liet eens te meer zien dat een regeling als

procedure die het mogelijk maakt dat de claims van

de WCAM bijzonder gewenst is.

een aantal personen, de class, tegen een defendant, de

De aard van de schade

eis die wordt gesteld is dat het gelijksoortige gevallen

gedaagde, vast worden gesteld in één procedure. Een Massaschade laat zich onderverdelen in twee grondvor-

betreft. De opzet van de WCAM vertoont enige gelijkenis

men; de substantiële schade enerzijds en strooischade

met ‘het Amerikaanse stelsel.’ Globaal gezien ziet het

anderzijds. De substantiële schade is te omschrijven

Amerikaanse regime er als volgt uit. De behandeling van

als schade waarbij de hoogte van de individuele claim

een class action kan in twee fasen worden verdeeld. Ten

zodanig hoog is dat deze de kosten van een individuele

eerste de formele fase. In deze fase wordt het verzoek

actie overstijgt. De substantiële schade is vervolgens te

om als class action te worden aangemerkt beoordeeld.

verdelen in twee vormen; de gefixeerde massaschade

Dan is er de materiële trial fase, waarin inhoudelijk wordt

en de sluipende massaschade. Gefixeerde schade is de

beslist over de aanspraken die ten grondslag liggen

schade als gevolg van blootstelling van een grote groep

aan de actie. Een feit is echter dat nagenoeg alle class

actions die de formele voorfase doorkomen door middel van een

juridische procedures reeds genoemd. Aangezien dit ook een verla-

schikking worden beëindigd. Er is maar een beperkt aantal class

ging van de belasting op het rechterlijk apparaat meebrengt, is er ook

actions dat uitgeprocedeerd wordt en daadwerkelijk de trial fase

een maatschappelijk voordeel mee behaald.

bereikt.

De wet

tie die de belangen behartigt en de aansprakelijke partij of partijen, verbindend te laten verklaren voor de gehele groep van schuldeisers. Er is gekozen voor een procedurele normering voor de problematiek van massaschade. De wet bestaat uit een materieelrechtelijke en procesrechtelijke component. Het materiële recht is uitgebreid met een aantal artikelen, procesrechtelijk gezien heeft er een uitbreiding van Boek 3 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv) plaatsgevonden.

De reikwijdte

gen, zogeheten massaschades, die is gesloten tussen een organisa-

“Het is echter bevreemdend dat verweerders slechts één instantie hebben om hun verweren kenbaar te maken en de verzoekers twee”

JFV In Casu - maart 2009 -

De WCAM voorziet in de mogelijkheid om een overeenkomst over de afwikkeling van een groot aantal gelijksoortige schadevorderin-

In de Memorie van Toelichting wordt onderscheid gemaakt tussen mass exposure accidents en mass disaster accidents. Mass disaster accidents kan worden vertaald met bovengenoemde gefixeerde massaschade, mass exposure accidents met sluipende massascha-

Op het voorstel was echter ook enige kritiek. Met name de Nederlandse

de. De strooischade wordt niet als afzonderlijke categorie genoemd.

Vereniging voor rechtspraak (hierna: NvVR) plaatste enige kritische

Reeds voor de WCAM van kracht was, bood het recht enige beperkte

noten. Het voornaamste bezwaar was dat de WCAM een vorm van

mogelijkheden om een groot aantal gelijksoortige schadevorderingen

materiële wetgeving in handen van de rechter legt. De wet zou aldus

collectief af te wikkelen. Voor een belangenorganisatie was en is het

niet overeenstemmen met de leer van de machtenscheiding. De kritiek

echter niet mogelijk om in een collectieve actie schade te vorderen.

mondde zelfs uit in de aanbeveling om het voorstel niet in te dienen.

Eén van de mogelijkheden was het krachtens lastgeving of volmacht

Ook zouden met de WCAM enige fundamentele rechtsbeginselen in het

opkomen voor de benadeelden door een organisatie. Efficiënt is deze

gedrang komen. Hierbij worden in het bijzonder de artikelen 17 Grond-

wijze van afhandeling echter niet te noemen, er kan immers alleen

wet (hierna: Gw) en 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van

worden opgekomen voor de belangen van degenen die een volmacht

de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: EVRM)

hebben verstrekt of waarmee een overeenkomst van lastgeving is

genoemd. Een vaststellingsovereenkomst heeft tot gevolg dat in een

gesloten. De verschillende methoden hebben hun eigen nadelen, een

geding geen hernieuwde discussie kan plaatsvinden over hetgeen

gezamenlijk nadeel is dat in geen van de gevallen een regeling kan

in de overeenkomst is vastgesteld. Een risico dat inherent aan deze

worden getroffen die bindend is voor de gehele groep van benadeelden.

gang van zaken is, is dat een belanghebbende de mogelijkheid wordt

Hetgeen de bereidheid tot het treffen van een schikking door de scha-

ontnomen zich met betrekking tot het geschil tot de rechter te wenden.

deveroorzaker ook zal verminderen.

Daarmee wordt niet voldaan aan de eis zoals neergelegd in artikel 6 EVRM, namelijk dat een ieder het recht heeft op een eerlijke en open-

Voordelen en nadelen

bare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijk en onpartijdig

De Memorie van Toelichting noemt een aantal voordelen van het

gerecht, dat bij wet is ingesteld. Een probleem dat rijst bij een regeling

collectief afwikkelen van massaschade. Voor de betrokken bedrijven

zoals de WCAM is de wijze van vaststellen van de groep die aan de

en hun verzekeraars biedt de wet een voordeel in procedureel opzicht.

overeenkomst gebonden is. Deze problematiek wordt in rechtsstelsels

Indien elk geval individueel wordt afgewikkeld raken de gedaagden

waarbij men reeds sinds langere tijd bekend is met gelijksoortige col-

in een groot aantal juridische kwesties verzeild. Het laat zich raden

lectieve acties onderkend. Mulheron schrijft dan ook: ‘The method of

wat de gevolgen voor de verdedigingskosten zijn. Bovendien hebben

determining class membership, and who is bound by the class action

zowel de bedrijven als de verzekeraars in belangrijke mate zekerheid

judgement, is the most crucial, and possibly the “most controversial”,

over de omvang van de financiële verplichtingen die zij jegens de

issue in the design of a class action regime.’

gelaedeerden hebben. Voor de gelaedeerden geldt eveneens een voordeel in procedureel opzicht. Zij hoeven zich niet de moeite van

Opt-in of opt-out?

een jarenlange juridische procedure te getroosten en zullen binnen

Er zijn een aantal manieren om de problematiek met betrekking tot

een relatief korte tijd en op relatief eenvoudige wijze een schadebe-

de gebondenheid aan de overeenkomst het hoofd te bieden. Door

drag krijgen. Tot slot is er een belangrijk maatschappelijk voordeel. Als

benadeelden de keuze te bieden om al dan niet aan de vaststellings-

voornaamste voordeel voor de partijen is het beperken van het aantal

overeenkomst gebonden te zijn, kan dit probleem worden omzeild.

16 JFV In Casu - maart 2009 -

Een allegorische voorstelling van massaschade

staat een dynamische regeling waarbij de rechter de regeling aan de omstandigheden van het geval kan aanpassen. Een nadeel is ech-

“het argument van optredende vertraging werd door de minister echter zwaarwegend geacht”

ter dat partijen niet op voorhand weten welke regeling zal worden toegepast. Voorts is een toenemende belasting van het rechterlijke apparaat niet ondenkbaar, de toepasselijke regeling kan ongetwijfeld stof tot procederen opleveren. In de WCAM is gekozen voor het opt-out model. Artikel 7:908 lid 2 Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) bepaalt dan ook dat een gerechtigde (benadeelde) binnen een bepaalde termijn schriftelijk kan laten weten niet gebonden te willen zijn. Daarmee hebben zij dan de mogelijkheid een individuele actie in te stellen. Indien een verzoek tot verbindendverklaring wordt toegewezen, zijn alle gerechtigden partij bij de overeenkomst tot collectieve schadeafwikkeling. Indien

Er zijn verschillende mogelijkheden om aan een zodanig stelsel

nu bepaalde benadeelden gebruik maken van de opt-out treedt een

uitvoering te geven. Allereerst het zogenaamde opt-in model. In dit

nieuw rechtsgevolg in, de bevrijding van de gebondenheid. Het niet

model moet de benadeelde zich bij de class (de groep van benadeel-

gebruik maken van de opt-out is geen rechtshandeling, aangezien

den) aansluiten. Hierbij wordt als voordeel de vrijheid van het individu

de gebondenheid voortvloeit uit het onherroepelijk worden van de

om al dan niet deel te nemen aan de class action genoemd. Dit

verbindendverklaring. Dit onderscheid kan voornamelijk van belang

systeem doet enigszins denken aan de situatie zoals deze was voor de

zijn bij eventuele wilsgebreken omtrent de opt-out.

komst van de WCAM, met de daaraan verbonden nadelen. Ten tweede het opt-out model waarbij alle benadeelden in beginsel gebonden

Het verloop van de procedure

zijn, tenzij leden zich hebben uitgesloten. Dit model biedt een op-

De kern van de regeling bestaat uit de mogelijkheid van de verbin-

lossing voor de problematiek die artikel 6 EVRM met zich meebrengt,

dendverklaring van een vaststellingsovereenkomst voor de gehele

indien niet in een zodanige oplossing is voorzien. Een keerzijde is dat

groep van slachtoffers. Het verloop van de procedure is als volgt. Ten

één van de eerder genoemde voordelen - gedaagden weten wat de

eerste moet er een vaststellingsovereenkomst tot stand komen. Een

omvang van de claim zal zijn en besparen op proceskosten - voor een

stichting of een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid, die de

gedeelte teniet wordt gedaan. In de literatuur wordt voorts een stel-

belangen van de benadeelden behartigt, sluit een overeenkomst

sel genoemd waarbij het toepassen van een opt-in of opt-out model

met de schadeveroorzakende partij(en), die zich in de overeenkomst

een discretionaire bevoegdheid van de rechter is. Op deze wijze ont-

verplichten de schade te vergoeden. Hierna volgt de procedure tot

verbindendverklaring. Deze procedure is geregeld in artikel 1013 lid

massaschadezaken en de zaken die nog aanhangig zijn. De WCAM

1 Rv. De overeenkomst wordt door middel van een verzoekschrift

heeft dan ook het karakter van een goed medicijn. In de literatuur wor-

voorgelegd aan het Hof Amsterdam, dat exclusief bevoegd is. Het

den echter nog enige bezwaren geuit, met name daar waar het gaat

hof zal, alvorens al dan niet de verbindendverklaring uit te spreken,

om het instellen van een rechtsmiddel. Wellicht komen de aangekon-

de overeenkomst toetsen. In artikel 7:907 lid 3 BW wordt een aantal

digde maatregelen van de minister aan deze bezwaren tegemoet en

gronden voor afwijzing van de overeenkomst genoemd. Voorbeelden

verwordt de WCAM tot een wondermiddel, een heus panacee. @

zijn de onredelijkheid van de vergoeding (onder b) of de groep van personen die verzoekt om verbindendverklaring is van onvoldoende R. van Heese, ‘Niet nóg eens het slachtoffer’ (interview minister E. Hirsch Ballin), Trouw 1 november

tot verbindendverklaring. De rechter kan de partijen de gelegenheid

2008, p.7.

bieden de overeenkomst aan te vullen of te wijzigen, dit blijkt uit lid

Stb. 340 en Stb. 380.

4. Indien de overeenkomst verbindend wordt verklaard, zal een af-

‘Uitgebalanceerd; eindrapport van de fundamentele

schrift van de beschikking aan de bekende slachtoffers worden toe-

herbezinning burgerlijk procesrecht’, Kamerstukken II

gezonden. Voorts wordt de beschikking in kranten of op andere door

2006/07, 30951, nr.1, p.116.

de rechter te bepalen wijze bekend gemaakt. De rechter bepaalt een

‘Uitgebalanceerd; eindrapport van de fundamentele

termijn van ten minste drie maanden na afkondiging van de beschikking

herbezinning burgerlijk procesrecht’, Kamerstukken II

waarbinnen de benadeelden door middel van een op schrift gestelde

2006/07, 30951, nr.1, p.116.

verklaring te kennen kunnen geven niet aan de overeenkomst gebonden

te willen zijn.

A.I.M. van Mierlo, in: Het wetsvoorstel collectieve afwikkeling massaschade, uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag:

De praktijk

Boom Juridische uitgevers 2005, p. 11-25.

De WCAM is sinds 2005 van kracht en inmiddels zijn de Dexia- en

des-regeling al verbindend verklaard, waarschijnlijk zal de Vedior-

systems: A comparative perspective, Oxford-Portland

schikking binnenkort volgen. Ondanks de geringe leeftijd is de wet al een succes te noemen. In de literatuur wordt enige kritiek geleverd op

R.P. Mulheron, The class action in common law legal Oregon: Hart Publishing 2004, p. 3.

I.N. Tzankova, Toegang tot het recht bij massaschade,

middel. Artikel 1018 Rv bepaalt namelijk dat slechts de verzoekers

Kamerstukken II 2003/04, 29414, nr.3, p. 1 (MvT). Kamerstukken II 2003/04, 29414, nr.3, p. 1.

de mogelijkheden die de wet biedt voor het instellen van een rechts-

Deventer: Kluwer 2007.

beroep in cassatie kunnen instellen. Voorts kan cassatie uitsluitend

door de verzoekers gezamenlijk worden ingesteld. Hieruit vloeit voort

10 Kamerstukken II 2003/04, 29414, nr.3, p. 9.

dat cassatie alleen aan de orde zal zijn als het hof het verzoek tot

11 R.P. Mulheron, The class action in common law legal

verbindverklaring afwijst.

De reden dat verzoekers uitsluitend

gezamenlijk beroep in cassatie kunnen instellen moet worden gezocht in de aard van de overeenkomst. Veelal is er sprake van samenhangende verplichtingen in de overeenkomst, dit maakt dat de gelaedeerden ook samen dienen te beslissen of zij ondanks de afwijzende beschikking de door hen beoogde uitvoering van de overeenkomst nog willen trachten te bewerkstelligen. In de parlementaire behandeling is ook aandacht voor dit aspect gevraagd. Het argument van optredende vertraging werd door de minister echter zwaarwegend geacht. Het is echter bevreemdend dat verweerders slechts één instantie hebben om hun verweren kenbaar te maken en de verzoekers twee.

systems: A comparative perspective, Oxford-Portland Oregon: Hart Publishing 2004, p. 29. 12 R.P. Mulheron, The class action in common law legal systems: A comparative perspective, Oxford-Portland Oregon: Hart Publishing 2004, p. 30. 13 R.P. Mulheron, The class action in common law legal systems: A comparative perspective, Oxford-Portland Oregon: Hart Publishing 2004, p. 33. 14 Stichting Mordenate College, massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007.

Bovendien wordt de Hoge Raad door de beperkte cassatiemogelijk-

15 Artikel 7:908 lid 1 BW.

heden beperkt in de mogelijkheid van rechtsontwikkeling. Minister

16 H.B. Krans, ‘Des en Dexia: de eerste ervaringen met

Hirsch Ballin heeft onlangs echter aangegeven dat er aanvullende

collectieve afwikkeling van massaschade’ NJB 2007-

maatregelen voor een efficiënte afwikkeling van massaschade in voor-

41, p. 2598-2604.

bereiding zijn. Hierbij wordt onder andere onderzoek gedaan naar de

17 A.I.M. van Mierlo, in: Het wetsvoorstel collectieve

mogelijkheid van het stellen van prejudiciële vragen aan ons hoogste

afwikkeling massaschade, uitgave van de

rechtscollege. Wat de exacte omvang zal zijn is echter nog niet duidelijk.

Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2005, p. 11-25.

Conclusie

18 Kamerstukken I 2004/05, 29414, nr. C, p. 15.

De WCAM blijkt een waardevolle aanvulling op het recht te zijn. Alle

19 www.justitie.nl

partijen lijken bij deze wijze van schadeafhandeling te zijn gebaat. Voorts voorziet de wet in een behoefte, dit blijkt uit de reeds afgeronde

in de wet genoemde, elementen bevatten wil de rechter overgaan

JFV In Casu - maart 2009 -

omvang (onder g). De overeenkomst moet in ieder geval een aantal,

Redactioneel Door Jorien Piël

Ontwikkelingen omtrent het enquêterecht: verantwoordelijkheid leidt niet zonder meer tot aansprakelijkheid De enquêteprocedure heeft zich in handen van de Ondernemingskamer ontwikkeld van een onderzoeksprocedure naar een veelzijdige procedure ter oplossing van ondernemingsrechtelijke geschillen van diverse aard. Deze ontwikkeling roept vragen op van zowel procedurele als inhoudelijke aard. In dit artikel zal worden ingegaan op wat de enquêteprocedure inhoudt en hoe deze in de praktijk werkt. Aan de hand van recente, spraakmakende uitspraken van de Ondernemingskamer poog ik daarbij uit te diepen wat een enquêteprocedure kan betekenen voor de rechtzoekende en wat de huidige ontwikkelingen in het enquêterecht voor hem zouden kunnen betekenen.

Wat is het enquêterecht? Het gaat bij het enquêterecht om een door de Onderne-

voor de mondelinge behandeling vastgesteld. Tijdens

mingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam gelast

de zitting kunnen partijen hun standpunten nogmaals

onderzoek naar het beleid en de gang van zaken van een

toelichten en kan de Ondernemingskamer besluiten

vennootschap. Voorwerp van onderzoek is vooral het

getuigen te horen. Na de mondelinge behandeling

beleid van het bestuur, maar ook kan onderzoek

bepaalt de Ondernemingskamer of zij gegronde redenen

plaatsvinden naar gedragingen van de raad van

aanwezig acht om te twijfelen aan een juist beleid.

commissarissen of de aandeelhoudersvergadering.

Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan situaties

Ingevolge artikel 2:350 van het Burgerlijk Wetboek

strijd met de statuten, niet of onvoldoende wordt be-

waarbij de aandeelhouder(s) door de vennootschap, in (hierna: BW) kan de Ondernemingskamer een enquête

trokken bij belangrijke besluiten of wanneer aan hen

gelasten, wanneer blijkt van gegronde redenen om

onvoldoende informatie is verschaft. Indien de Onderne-

aan een juist beleid te twijfelen. Een verzoek tot het

mingskamer gegronde redenen aanwezig acht om aan

houden van een enquête kan worden ingediend door

een juist beleid te twijfelen, gaat zij over tot de benoe-

aandeelhouders voor zover deze 10 procent van het

ming van een of meer onderzoekers. Deze dienen in een

geplaatste kapitaal vertegenwoordigen of ten minste

rapport verslag te doen van het onderzoek dat zij heb-

225.000,- euro nominaal aandelenkapitaal houden, zo

ben uitgevoerd naar het beleid en de gang van zaken in

blijkt uit artikel 2:346 BW. Daarnaast heeft een vakbond

de vennootschap.

ingevolge artikel 2:347 BW en de advocaat-generaal bij het Gerechtshof te Amsterdam ingevolge artikel 2:345 lid 2 BW de mogelijkheid een enquête te verzoeken. De verzoekers van een enquête dienen tevoren schriftelijk hun bezwaren tegen het beleid en de gang van zaken aan het bestuur en de raad van commissarissen kenbaar te maken, en moeten hen de gelegenheid hebben gegeven om aan de aangedragen bezwaren tegemoet te komen ingevolge artikel 2:349 BW. De redelijkheid van deze termijn wordt mede bepaald door de noodzaak om maatregelen te treffen. Als niet of onvoldoende aan de bezwaren tegemoet wordt gekomen, kan het verzoekschrift aan de Ondernemingskamer worden toegezonden. Na ontvangst van het verzoekschrift biedt de Ondernemingskamer aan de vennootschap – of de andere aandeelhouders- de mogelijkheid te reageren met een verweerschrift. Vervolgens wordt een datum

Gedurende het onderzoek staat het de Ondernemingskamer vrij

legd. Bobel leende grote bedragen uit zonder de nodige zekerheden

onmiddellijke voorzieningen te treffen. Deze bevoegdheid is neergelegd

te bedingen. De Ondernemingskamer concludeerde op grond van

in artikel 2:249a lid 2 BW. In de Skygate-beschikking1 oordeelde de

deze vaststellingen dat de bestuurders en commissarissen van Bobel

Hoge Raad dat de Ondernemingskamer de vrijheid heeft zodanige

schromelijk waren tekortgeschoten in hun bestuurstaak respectievelijk

voorlopige voorzieningen2 te treffen als zij in verband met de toestand

toezichthoudende taak. Dit leverde wanbeleid van de vennootschap

van de rechtspersoon noodzakelijk acht. Die voorzieningen mogen

op. De Ondernemingskamer vernietigde de besluiten tot vaststelling

ook tijdelijk inbreuk maken op de geldende rechtsverhoudingen

van een aantal jaarrekeningen en de besluiten tot decharge van het

binnen de vennootschap. Volgens de Hoge Raad behoeft aan het

bestuur. Bobel was inmiddels failliet verklaard. De vernietiging van

treffen van voorlopige voorzieningen niet zonder meer in de weg te

de dechargebesluiten stelde de curator van Bobel in de gelegenheid

staan dat deze kunnen leiden tot onomkeerbare gevolgen, mits (i) de

de bestuurders namens de vennootschap aan te spreken op grond

voorziening naar haar aard een voorlopige is en (ii) bij het treffen van

van artikel 2:9 BW. De aansprakelijkheidsrechter kan vervolgens

een zodanige voorziening voldoende rekening is gehouden met, en

naar eigen inzicht afwegen welke betekenis hij aan de waarde van de

een billijke afweging heeft plaatsgevonden van, de belangen van de

schadeactie wil toekennen binnen de beslissing in de enquêtepro-

betrokken partijen. In haar besluitvorming heeft de Ondernemingska-

cedure. Verantwoordelijkheid leidt immers niet zonder meer tot

mer een ruimere vrijheid in het treffen van tijdelijke maatregelen dan

aansprakelijkheid!

maken op de geldende rechtsverhoudingen binnen de vennootschap

Ontwikkelingen binnen het enquêterecht

kan worden gedacht aan tijdelijke afwijking van de statuten, tijdelijke

Zoals eerder gezegd is het enquêterecht onderhevig aan vele

benoeming van een bestuurder of aan schorsing van het stemrecht.3

ontwikkelingen. Lang was de Ondernemingskamer een stil zijstraatje

Met deze voorzieningen kan worden bewerkstelligd dat de onderne-

in het Nederlandse rechtstelsel waar voornamelijk het jaarrekenin-

mingsactiviteiten niet onnodig stil komen te liggen.

genrecht werd uitgeoefend. In de jaren tachtig kwam daar het en-

andere gerechtelijke instanties. Bij voorzieningen die tijdelijk inbreuk

konden vragen om een onderzoek naar mogelijk wanbeleid bij een

Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat de wetgever onder wanbeleid een

bedrijf. Echt bekend werd de Ondernemingskamer toen zij in 1994 de

zeer ernstig tekortschietend beleid verstaat. Van wanbeleid is geen

bevoegdheid kreeg onmiddellijke voorzieningen te treffen. De rech-

omschrijving opgenomen in de wet. Het is aan de rechter overgela-

ter had nu de bevoegdheid tot rechtstreeks ingrijpen in de gang van

ten hieraan invulling te geven.5 De Hoge Raad wees in 1990 de Ogem-

zaken in een onderneming. Deze mogelijkheid leidde ertoe dat veel-

bechikking. Hierin werd de met het begrip wanbeleid verband

vuldig van de enquêteprocedure gebruik wordt gemaakt.9 De snelheid

houdende wetsgeschiedenis van het enquêterecht kort en bondig sa-

en deskundigheid maakten de Ondernemingskamer populair.

JFV In Casu - maart 2009 -

quêterecht bij, waarmee aandeelhouders of ondernemingsraden Centraal in het onderzoek staat de vraag of sprake is van wanbeleid.4

mengevat.6 Bij het beantwoorden van de vraag, of sprake is van wanbeleid, maakt de Ondernemingskamer gebruik van het begrip ‘handelen

De Sociaal Economische Raad (hierna: SER) heeft zich onlangs nog

in strijd met beginselen van elementair ondernemerschap’.

over het enquêterecht gebogen. Op 15 februari 2008 heeft de SER

De Ondernemingskamer neemt aan dat sprake is van wanbeleid in de

advies is een reactie op een adviesaanvraag van minister Donner van

volgende gevallen:

Sociale zaken en werkgelegenheid van 19 juni 2007. De minister wilde

het advies Evenwichtig Ondernemingsbestuur vastgesteld. Het SER

Het door bestuurders niet voldoende gescheiden houden

weten of de positie van werknemers in ondernemingen moet worden

van privé-belangen en het vennootschappelijk belang;

versterkt. Eén van de kernbevindingen uit het advies is dat de enquê-

Het niet-naleven van in de wet en statuten neergelegde

teprocedure niet de gebruikelijke rechtswaarborgen van de gewone ci-

bevoegdheidsverdeling;

viele procedure kent. Van de beschikking van de Ondernemingskamer

Verlamming van de besluitvorming in de vennootschap

staat uitsluitend cassatieberoep open bij de Hoge Raad, die zelf geen

als gevolg van conflicten tussen bestuurders en

onderzoek verricht naar de feiten. Dit leidt tot onvoorspelbaarheid en

aandeelhouders.7

onzekerheid voor besturen en commissarissen. In dit licht doet de SER in haar advies vergaande aanbevelingen voor het enquêterecht.10

Indien het onderzoek is afgerond en uit het onderzoeksverslag naar het inzicht van de Ondernemingskamer wanbeleid blijkt, kan de

De SER beveelt aan dat enquêtegeschillen in twee feitelijke instanties

Ondernemingskamer op verzoek van de oorspronkelijke verzoeker(s)

moeten worden berecht en dat het hoger beroep van elke beslissing

definitieve voorzieningen treffen. Anders dan de onmiddellijke voor-

in beginsel schorsende werking moet hebben. Dit betekent dat de

zieningen zijn deze voorzieningen wettelijk gelimiteerd. Zij vindt haar

rechtswaarborgen in de enquêteprocedure worden versterkt en dat zij

grondslag in artikel 2:356 BW. Voorbeelden van voorzieningen die

meer gaan lijken op die van een gewone civiele procedure. Prof. M.J.

naar hun aard niet voorlopig zijn, maar een definitief karakter hebben,

Kroeze besprak de aanbevelingen van de SER kritisch in een uitgave

zijn het ontslag van een bestuurder of de vernietiging van een besluit.

van het Nederlands Juristenblad.11 Het is de vraag of het verstandig is dit advies van de SER na te volgen, zo stelt hij in zijn artikel. Vele en-

De werking van het enquêterecht

quêteprocedures die bij de Ondernemingskamer aanhangig worden

Een interessante procedure waarin de werking van het enquêterecht

gemaakt, gaan over ruzies in besloten verhoudingen. Er zijn slechts

goed naar voren komt is de Bobel-enquete.8 Het bestuur van Bobel

enkele aandeelhouders, deze aandeelhouders zijn ook bestuurders

N.V. verrichtte enige transacties zonder de vereiste goedkeuring van

en iedereen in de vennootschap kent elkaar persoonlijk. Conflicten

de raad van commissarissen. De transacties, welke grote financiële

hebben vaak een verlammende invloed op de ondernemingsactiviteiten.

risico’s tot gevolg hadden, werden onvoldoende op schrift vastge-

Een snel oordeel is dan vaak van groter belang dan een oordeel in

twee instanties waarbij alle rechtswaarborgen optimaal zijn. Tegen de

van verschillende deskundigen over dit onderwerp te betrekken bij

tijd dat een, met alle rechtswaarborgen omklede uitspraak in kracht

zijn onderzoek naar de geschillenbeslechting in de onderneming.16 Dit

van gewijsde is gegaan, is de onderneming te gronde gegaan aan de

onderzoek is op het moment van dit schrijven nog niet afgerond. Uit

onbesliste geschillen die aan het enquêteverzoek ten grondslag lagen.

de Rijksbegroting voor 2009 bleek evenwel dat in 2009 zal worden

Een procedure die twee feitelijke instanties kent duurt immers vaak

doorgewerkt aan herziening van het enqueterecht.17

lang.

Tot besluit De enquêteprocedure kan een snelle en adequate oplossing bieden voor geschillen tussen aandeelhouders. Immers, door middel van

“De SER pleit voor meer waarborgen rondom de huidige

de onmiddellijke voorzieningen kunnen op korte termijn patstellingen worden doorbroken en kunnen situaties die het voortbestaan of functioneren van de rechtspersoon bedreigen, worden beëindigd. De huidige enquêteprocedure zal in de toekomst nog aan vele ontwikkelingen onderhevig zijn. @

enquêteprocedure bij de

JFV In Casu - maart 2009 -

Ondernemingkamer” 1)

HR 19 oktober 2001, NJ 2002, 92 (Skygate).

De Hoge Raad gebruikt zowel de term ‘voorlopige voorziening’ als de term ‘onmiddellijke voorziening’. De wettelijke term is

Daarnaast bepleit de SER dat de rechter zijn toetsingsbesluit dient af te stemmen op de Amerikaanse business judgment rule12 als hij

‘onmiddellijke voorziening’. 3)

J.W.H. van Wijk, ‘De Hoge Raad en het enquêterecht: een

B.F. Assink, Rechterlijke toetsing van bestuurlijk gedrag,

Memorie van antwoord (1968-1969), 14.

houdt in dat bestuurders niet persoonlijk aansprakelijk zijn voor de

HR 10 januari 1990 (Ogem Holding), r.o. 7.2 en 4.1.

wijze waarop zij hun taak hebben vervuld als zij hun beleid hebben

M.J. Kroeze, L. Timmerman, J.B. Wezeman, De kern van het

oordeelt over het treffen van een onmiddellijke voorziening of over de aanwezigheid van gegronde redenen om aan een juist beleid

overzicht’ Ondernemingsrecht 2007, nr. 10/11.

te twijfelen. De business judgment rule is in Amerikaanse rechtspraak over bestuurdersaansprakelijkheid ontwikkeld.13 Deze regel

Deventer: Kluwer 2007, p. 404.

gebaseerd op juiste informatie, als zij hun beleidsbeslissingen goed

ondernemingsrecht, Deventer: Kluwer 2007, p. 152.

hebben voorbereid en als zij in het belang van de vennootschap

8) Hof Amsterdam (Ondernemingskamer) 17 april 1997, NJ 1997, 672.

hebben gehandeld. Het is aan de eisende partij om aan te tonen dat

van deze omstandigheden geen sprake is geweest. Zou de introductie van deze toetsingsmaatstaf in het enquêterecht een vooruitgang zijn?

M.J. Kroeze, L. Timmerman, J.B. Wezeman, De kern van het

ondernemingsrecht, Deventer: Kluwer 2007, p. 151. 10) Sociaal Economische Raad, ‘Advies evenwichtig

Dit valt te betwijfelen. De reden daarvoor is eveneens gelegen in het

ondernemingsbestuur’ <http://www.ser.nl/nl/publicaties/

feit dat het in de meeste enquêteprocedures draait om geschillen tus-

adviezen/2000-2007/2008/b26273.aspx> (2008;

sen aandeelhouders of tussen familieleden die een rol in de vennootschap spelen. Die geschillen moeten worden opgelost in het belang

geraadpleegd op 08-12-2008). 11) M.J. Kroeze, ‘Ondernemingsrecht en politiek: de SER als

van de onderneming. De vraag is of de genoemde situaties waarin de geschillen plaatsvinden geschikt zijn voor deze vorm van aansprake-

wegbereider’ NJB 2008, nr. 13, p. 772-776. 12) Pag. 53 van het SER-advies geeft een toelichting op de

lijkheidstoetsing. Onder deskundigen bestaan er tegengestelde opvattingen omtrent de vraag of het zinvol is om voor het enquêterecht

business judgement rule. 13) B.F. Assink, Rechterlijke toetsing van bestuurlijk gedrag,

aansluiting te zoeken bij een zo complex leerstuk als de business judgment rule. Eveneens bepleit de SER om de ontvankelijkheids-

Deventer: Kluwer 2007, p. 225-230. 14) M.J. Kroeze, ‘Kroniek van het vennootschapsrecht’ NJB 2008,

drempel voor een enquêteverzoek te verhogen voor kapitaalverschaf-

nr. 34.

fers van beursgenoteerde bedrijven.14 Ik zal bij dit punt niet te lang

15) Kamerstukken II 2007/2008, 31 083, nr. 22 respectievelijk nr. 24.

stil blijven staan, maar men kan zich hierbij afvragen of een selecte-

16) Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,

rende functie van de rechter bij het toelaten van een onderzoek in een

‘Aanbieding kabinetsreactie SER-advies Evenwichtig

enquêteprocedure niet zinvoller is dan de introductie van onneembare

Ondernemingsbestuur’ <http://www.ser.nl/~/media/Files/

ontvankelijkheidsdrempels. Concluderend kunnen we vaststellen dat

Internet/Kabinets%20reactie/2008/b26273_kabinetsreactie.

de SER meer rechtswaarborgen wil rondom de enquêteprocedure bij

ashx> (2008; geraadpleegd op 08-12-2008).

de Ondernemingskamer. Inmiddels zijn het verslag van het schriftelijk

17) Ministerie van Financiën, ‘Miljoenennota 2009, Nota over

overleg naar aanleiding van het SER-advies en de daarop volgende

de toestand van ’s Rijks financiën’ <http://rijksbegroting.

kabinetsreactie verschenen.15 Het verslag laat na lezing de indruk

minfin.nl/2009/begrotingsvoorstel_behandeling/

dat het SER-advies op korte termijn niet de basis zal vormen voor

miljoenennota,kst119632_14.html> (2008; geraadpleegd op

belangrijke wetswijzigingen. Het kabinet heeft nog geen besluit geno-

08-12-2008).

men over het wijzigen van het enquêterecht. De minister van Justitie stelde in de kabinetsreactie voor het SER-advies en de opvattingen

miljoenennota,kst119632_14.html

IQ van 187 en toch afgewezen. Bij De Brauw gaat het om ‘brains’: intelligentie, kennis en analytisch vermogen. Maar dat is niet zaligmakend. Want uiteindelijk zit je kwaliteit niet zozeer in wat je weet maar vooral in wie je bent. Het gaat om ‘brains and balls’.

BRAINS IN BUSINESS

Redactioneel Door Irene Timmermans

Winst in de strafrechtspleging door nieuwe wet OM-afdoening ‘Enkele jaren geleden werd een bekende witte boorden-advocaat beschuldigd van heling doordat hij zich welbewust met crimineel geld had laten betalen. De advocaat ontkende dat hij het delict had gepleegd en liet zijn zienswijze bevestigen door een hooggeleerde collega. Toen de officier van justitie zich vervolgens daardoor niet liet overtuigen ging de advocaat akkoord met een transactie van enkele tienduizenden guldens. Betrokkene hield stellig vol onschuldig te zijn maar stelde dat hij het zich in zijn positie niet kon permitteren jarenlang in een strafzaak verwikkeld te zijn, die in de media volop in de aandacht zou staan.’1 De afgelopen jaren werd de transactie als vorm van

transactievoorstel in gaat en de voorwaarde(n) niet

afdoening buiten gerechtelijk geding met steeds meer

vervuld, zal de officier van justitie de verdachte kun-

kritische aandacht bekeken. Aan de transactie kleven

nen dagvaarden. Door de rechter op deze manier in de

veel theoretische bezwaren terwijl uit bovenstaand

strafzaak te betrekken wordt de vervolging in gang ge-

voorbeeld blijkt dat ook de praktische uitwerking van

zet. De transactie is hierdoor als een bijzondere vorm

de transactie niet onomstreden kan blijven. Ik acht

van het voorwaardelijk sepot te kernschetsen. Het

de in de inleiding geschetste situatie onwenselijk.

kenmerkende van deze gang van zaken is dat de trans-

Doordat de verdachte een zeer groot bedrag betaalt

actie door consensualiteit wordt gedragen: alleen bij

en vervolgens volhoudt onschuldig te zijn wordt

wilsovereenstemming tussen de officier van justitie

eigenlijk bewerkstelligd dat de verdachte zijn (moge-

en de verdachte zal de laatste moeten voldoen aan de

lijke) schuld afkoopt. In dit artikel wordt getracht de

eisen van de transactie. Indien consensus ontbreekt

voordelen van een nieuwe vorm van buitengerechte-

wordt van de transactie afgezien en zal (met uitzonde-

lijke afdoening naar voren te brengen die de plek zal

ring van enige gevallen) de vervolging in gang worden

innemen van de huidige transactie en bovengenoem-

gezet. De keuze ligt hier bij de verdachte.

de situaties onmogelijk maakt. Hierbij zal de hoofdmoot zijn gewijd aan een nieuwe wet betreffende

Sedert 1 februari 2008 wordt de wettelijke transactie

buitengerechtelijke afdoening door het Openbaar

verdrongen door een nieuw figuur van buitengerech-

Ministerie (Wet OM-afdoening).

telijke afdoening van strafbare feiten: de OM-straf-

Het contrast van oud en nieuw

van Justitie bevoegd is zelfstandig overtredingen en

beschikking.2 Kort gezegd houdt dit in dat de Officier De transactie is ons allen bekend als een boete die

lichte misdrijven te bestraffen. Het OM krijgt met deze

bij relatief lichte misdaden wordt opgelegd. Bijna ie-

nieuw gecreëerde bevoegdheid groen licht om een

der persoon is er in zijn leven wel eens mee in aanra-

eenvoudige strafzaak zelf af te doen, dus zonder in-

king geweest, is het niet door de maximumsnelheid

menging van de rechterlijke macht. Hierbij wordt in

te hebben overschreden dan is het wel door fietsen

tegenstelling tot de transactie wilsovereenstemming

zonder licht. Voor de burgers is het duidelijk: als je de

niet verondersteld. Het OM hoeft haar handelen niet

opgelegde boete niet betaalt dan heb je kans voor de

meer afhankelijk te stellen van een toezegging van de

rechter te moeten verschijnen. In het juridisch jargon

verdachte nu het consensuele element is verdwenen.

ligt de definitie van de transactie iets genuanceerder.

Het OM kan zelfstandig en met uitsluiting van ande-

In artikel 74 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) wordt

ren beslissen om wel of niet dadelijk tot een sanctie

de transactie beschreven. Zij houdt een voorwaarde-

over te gaan. Wie het als gelaedeerde niet eens is met

lijke toezegging in van het Openbaar Ministerie (OM)

de opgelegde strafrechtelijke sanctie kan bij de rech-

om niet te vervolgen mits de verdachte de gestelde

ter terecht door verzet te doen. Hier laat zich een groot

voorwaarden vervult. Indien de verdachte niet op het

verschil tussen de transactie en de strafbeschikking

zien. Bij stilzitten van de verdachte na oplegging van een strafbeschikking wordt de beschikking onherroepelijk en uitvoerbaar. Bij stilzitten na een transactieaanbod moet het OM actie ondernemen om de verdachte te laten beboeten door de verdachte te dagvaarden.3 De strafbeschikking kan betrekking hebben op dezelfde delicten als waarvoor thans een transactie is toegestaan. Dit zijn overtredingen en misdrijven waarop naar de wettelijke omschrijving gevangenisstraf is gesteld van niet meer dan zes jaar. Wat bij de transactie de voorwaarden waren worden nu op te leggen straffen en maatregelen. Naast de geldboete en onttrekking aan het verkeer worden in artikel 257a lid 2 Sv ook genoemd de taakstraf en ontzegging van de rijbevoegdheid. Voorts kan de strafbeschikking aanwijzingen bevatten waaraan de verdachte moet voldoen. Gedacht kan hier worden aan afstand van in beslag genomen voorwerpen, uitlevering van voorwerpen en ontneming van wederrechtelijk genoten voordeel. De aanwijzingen mogen echter niet in de weg staan aan de vrijheid die de verdachte toekomt bij de belijdenis van zijn godsdienst of levensovertuiging en ook de staatkundige vrijheid mag niet worden beperkt. De

schriftelijke en gedagtekende strafbeschikking moet voorts voldoen aan

JFV In Casu - maart 2009 -

de in het vierde lid gestelde eisen.

Postitionering in onze rechtstaat De grondgedachte van de OM-afdoening, een zelfstandige bevoegdheid om zonder medewerking of instemming van de verdachte een eenvoudige strafzaak af te doen, is niet onomstreden. Een strafbeschikking is geen vrijblijvend voorstel tot afdoening van de zaak, maar een van het OM uitgaande eenzijdige rechtshandeling die in beginsel bindend is.4 Deze strafbeschikking kan naar haar aard en ingrijpendheid bovendien

zet wordt ingediend zal zich eerst hebben te beraden over de instelling

gepositioneerd worden als een daad van vervolging.5 Naar Nederlands

van het rechtsmiddel. Het verzet is alleen ontvankelijk als het tijdig door

recht is er van oudsher sprake van vervolging als het OM vordert dat een

een bevoegde is gedaan en de formaliteiten ex artikel 257e lid 4 Sv zijn

rechter de zaak onderzoekt of daarin een beslissing neemt. Met de komst

vervuld. De zittingsrechter die de zaak na het doen van verzet zal behan-

van de strafbeschikking wordt dit begrip uitgebreid. De strafbeschikking

delen zal daarna zoals gebruikelijk de formele vragen en de materiële

is namelijk een gedraging die er niet op is gericht dat de rechter in de

vragen nalopen. Indien de rechter de niet-ontvankelijkheid van het OM

zaak gemengd wordt maar is zoals gezegd een zelfstandige sanctie.

uitspreekt, de verdachte vrijspreekt, ontslaat van alle rechtsvervolging of

Nu we hebben geconstateerd dat de uitvaardiging van een strafbeschik-

veroordeelt vernietigt hij de strafbeschikking. In plaats van de strafbe-

king sterke verwantschap vertoont met het door een rechter opleggen van

schikking wordt het rechterlijk oordeel geldend.

een sanctie kunnen we aannemen dat de strafbeschikking dan ook niet wezenlijk van rechtspraak kan worden onderscheiden. Maar is deze vorm

Door de introductie van de strafbeschikking wordt aan het uitgangspunt

van afdoening verenigbaar met artikel 113 Grondwet (Gw), waarin de be-

van het doel van strafvordering beter recht gedaan. In het strafrecht gaat

rechting van strafbare feiten exclusief is opgedragen aan de rechterlijke

het om de materiële waarheid, waarbij actief naar de waarheid wordt ge-

macht? De monopoliepositie van de strafrechter om strafrechtelijk te ver-

zocht. Uit het in de inleiding aangehaalde voorbeeld over de witte boor-

volgen wordt toch klaarblijkelijk doorbroken. Dit constitutionele bezwaar

den-advocaat wordt duidelijk dat bij een transactie aan het uitgangspunt

heeft betrekking op de rechtsstatelijke gedachte van de machtenschei-

van de materiële waarheid wordt afgedaan, er is namelijk geen vaststel-

ding die wij in Nederland aanhangen. Naar mijn mening is van berech-

ling van schuld. Door het afkopen van de schuld wordt hooguit de staats-

ting in de grondrechtelijke zin geen sprake en loopt onze rechtstaat geen

kas gevuld. Bij de strafbeschikking is dit anders, het OM als uitvaardi-

gevaar. Nadat de strafbeschikking de verdachte heeft bereikt heeft hij

gende instantie stelt schuld aan een strafbaar feit vast voordat er een

namelijk de mogelijkheid om (een enkele uitzondering daargelaten) bin-

straf of maatregel wordt opgelegd. Hiermee is formeel vastgesteld dat de

nen veertien dagen verzet te doen bij de rechter waarbij de schriftelijke

verdachte het strafbare feit heeft begaan. Naast dit belangrijke positieve

bezwaren tegen de opgelegde straf kunnen worden opgegeven. Hierdoor

aspect van de strafbeschikking is er een ander voordeel wat de nieuw ge-

heeft de verdachte de mogelijkheid gekregen om zich eenzijdig aan de

ïntroduceerde OM-afdoening met zich mee brengt. De strafbeschikking

rechtskracht van de strafbeschikking te onttrekken want de rechtskracht

biedt meer rechtsbescherming dan de transactie. Artikel 257c lid 1 Sv be-

van de beschikking vervalt namelijk door het verzet. Na het verzet neemt

paalt dat een strafbeschikking waarin een taakstraf of een rijontzegging

de rechter de zaak echt over en wordt niet anders behandeld dan de straf-

wordt opgelegd, dan wel gedragsaanwijzingen worden gegeven, alleen

zaak waarin geen strafbeschikking is voorafgegaan, maar rechtstreeks is

mag worden uitgevaardigd als de verdachte is gehoord. Deze plicht be-

gedagvaard. Hieruit volgt dat in principe hoger beroep en daaropvolgend

staat ook als de officier van justitie overweegt een strafbeschikking uit

beroep in cassatie gewoon openstaan. De zittingsrechter waarbij het ver-

te vaardigen waarin een geldboete en/of schadevergoedingsmaatregel

Conclusie Sinds februari 2008 is de officier van justitie bevoegd zelfstandig overtredingen en lichte misdrijven te bestraffen en hiermee eenvoudige strafzaken zelf af te doen. Wie bezwaren heeft bij de oplegging van de strafrechtelijke sanctie kan binnen veertien dagen verzet doen. Echter, door als verdachte een passieve houding aan te nemen is het niet de officier van justitie die weer aan zet moet komen. In tegenstelling tot de transactie waarbij de officier van justitie de verdachte moest gaan dagvaarden, krijgt de strafrechtelijke sanctie direct rechtskracht en wordt onherroepelijk. Door een enkeling wordt de strafbeschikking nog met argusogen bekeken. Zo zou de officier van justitie door zelfstandig te vervolgen middels de oplegging van een straf of maatregel op de stoel van de rechter gaan zitten. Deze conclusie is niet direct juist gezien het gegeven dat als de betrokkene aandringt op beoordeling door de rechter-

JFV In Casu - maart 2009 -

lijke macht, dat kan en de echte rechtspraak beschikbaar is. De rechter neemt de zaak na verzet geheel over en behandelt haar niet anders dan een strafzaak waarin geen strafbeschikking is voorafgegaan. De regeling van de OM-afdoening maakt zo bezien dus ook geen inbreuk op de in een op te leggen die meer dan €2000 bedraagt (257c lid 2 Sv). Overigens

rechtsstaat vereiste schending van machten.

staat het de officier van justitie in alle gevallen waarin dit niet wettelijk is voorgeschreven vrij de verdachte voorafgaand aan het uitvaardigen van

Door de vervanging van de transactie door de strafbeschikking wordt

een strafbeschikking te horen. Naast het bieden van waarborgen voor

beter recht gedaan aan het strafrechtelijke doel van het vinden van

de verdachte is dit optionele horen door de wetgever bedoeld om te

de materiële waarheid nu er een vaststelling van schuld plaatsvindt.

bevorderen dat een strafbeschikking tot stand komt waartegen de

Bovendien verhoogt de OM-afdoening de efficiëntie binnen de

verdachte geen verzet wil doen. De verdachte heeft op deze manier

strafrechtketen. Kortom, de wet OM-afdoening brengt in de strafrechts-

al de kans gehad om zijn visie naar voren te brengen en weet dat de

pleging winst met zich mee op verschillende fronten. @

strafbeschikking ondanks zijn afwijkende mening toch tot stand is gekomen. Als in de strafbeschikking wordt afgeweken van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt van de verdachte moeten de redenen daarvoor in een verslag, genoemd in artikel 257c lid 3 Sv, worden opgenomen als de redenen niet al mondeling zijn opgegeven.

Verhoogde efficiëntie Tot slot wil ik benadrukken dat de invoering van de OM-afdoening in de strafrechtsketen als geheel een capaciteitswinst met zich meebrengt. De transactie als middel tot buitengerechtelijke afdoening is niet executabel. Als de verdacht niet betaalde en besloot passief te blijven, gebeurde er in

M.S. Groenhuijsen & J.B.H.M Simmelink, ‘Het

eerste instantie niets. Aan het OM was vervolgens activiteit vereist door

wetsvoorstel OM-afdoening op het grensvlak

de verdachte te dagvaarden. Als gevolg hiervan vond er een ‘gewone’

van juridische techniek en strafprocessuele uitgangspunten’, Praktisch Strafrecht 2005, p. 174.

terechtzitting plaats. Na de transactie konden nog eens twee feitelijke 2

G.J.M. Corstens, ‘Het Nederlands strafprocesrecht’,

in onredelijke mate verontreinigen.6 Een belangrijke reden voor de Wet

Corstens 2008, p. 827.

OM-afdoening is hiermee geschetst: zaken waarin een strafbeschikking

Groenhuijsen 2005, p. 188.

wordt uitgevaardigd waartegen geen verzet wordt gedaan, komen in

Groenhuijsen 2005, p. 176.

beginsel niet meer voor de strafrechter. Door passiviteit van de verdachte

Groenhuijsen 2005, p. 194.

zal de strafbeschikking dan geheel buiten de rechter om ter uitvoering

Corstens 2008, p. 827.

worden gelegd, waarna de verdachte niet meer in rechte kan worden

M. Kessler, ‘De wet OM-afdoening’, Ars Aequi 2007, p.

Groenhuijsen 2005, p. 179.

beoordelingen plaatsvinden en dan nog eens cassatie. De zonder goe-

Arnhem: 2008, p. 827.

de gronden dwarsliggende verdachte kon langs deze weg het systeem

86.

uitgesproken. Met andere woorden: de strafbeschikking is definitief en heeft ne-bis-werking.7 De wetgever verwacht van de nieuwe regeling dat door de capaciteitswinst er per saldo meer en zwaardere strafzaken worden afgehandeld. 8

“dirkzwager weet dat kleine lettertjes voor mij grote gevolgen kunnen hebben.” jij ook? Dirkzwager werkt op hoog juridisch niveau voor grote en middelgrote bedrijven, overheden, instellingen en particulieren, met een fijngevoelige antenne voor de persoonlijke aspecten van een zaak; voor de mens achter de cliënt. Jouw professionaliteit, ambitie, sociale intelligentie én gevoel voor kwaliteit vinden bij ons dan ook een vruchtbare voedingsbodem. Wij zoeken:

advocaten en kandidaat-notarissen Bij ons kantoor werk je in compacte teams van specialisten. In deze plezierige werkomgeving komen je ambities volledig tot hun recht, maar bestaat ook alle ruimte voor persoonlijke contacten met je collega's. Voor informatie over ons kantoor of actuele vacatures en/of studentstages: kijk op www.dirkzwager.nl. Dirkzwager is een veelzijdig, landelijk top-20 kantoor met een klinkende reputatie, een uitstekende opleiding, mooie cliënten en uitdagende (ook internationale) projecten. Ons kantoor heeft vestigingen in Arnhem en Nijmegen en telt ruim 260 medewerkers die zich thuis voelen in een professionele, nuchtere en collegiale werkomgeving.

www.dirkzwager.nl

Dirkzwager advocaten & notarissen

Redactioneel Door Michaël Dol

Grenzen aan rechtvaardigheid: een analytische weergave van de Nederlandse verjaringsproblematiek. De wetgever heeft te kampen met het behartigen van een veelheid aan belangen. Zij ontkomt er niet aan om daarin een afweging te maken. Niettemin kan de uitkomst, hoewel de ratio daarachter soms goed te begrijpen, uitermate onrechtvaardig voelen. Kan een moordenaar na het verstrijken van een bepaalde periode straffeloos zijn misdaad erkennen? Kan de kunstdief na louter tijdsverloop zich de rechtmatige eigenaar noemen? De wetgever stelt in het kader van de rechtszekerheid grenzen aan rechtvaardigheid. Dat het recht in

JFV In Casu - maart 2009 -

dezen krom is, kan moeilijk worden ontkend. Inleiding Wanneer de initiator de competente rechter heeft benaderd, betekent dat echter niet altijd dat het geschil ook inhoudelijk zal worden behandeld. Er kunnen redenen zijn die meebrengen dat de rechter aan de inhoudelijke toetsing van een geschil niet toekomt. Hij verklaart de initiator niet-ontvankelijk. Onder die eerdergenoemde redenen kan men de verjaring scharen. Als gevolg van louter tijdsverloop kan men zijn procedurele rechten verliezen. Deze bijdrage is erop gericht een analytische weergave te schetsen van de Nederlandse verjaringsproblematiek. Gelieerd aan het verschil in karakter van de drie

In de eerste plaats kennen we de verkrijgende

te bespreken hoofdgebieden van het recht, kennen

verjaring (3:99 e.v. BW). De verkrijgende variant is

de drie rechtsgangen eigen aanvangsmomenten, al

erop gericht zekerheid te verschaffen omtrent de

dan niet gedifferentieerde eigen termijnen en eigen

juridische status van zaken. Door louter het verstrijken

bijzondere rechtsfaciliteiten. Wanneer de variërende

van tijd wordt een bezitter volledig en rechtmatig

motieven, die ten grondslag liggen aan deze verschil-

eigenaar. Goede trouw is geen noodzakelijk vereiste

len inzichtelijk worden, wordt het accepteren van de

voor deze goederenrechtelijke ommezwaai, kwade

termijn welke gerechtigheid is gegeven makkelijker.

trouw heeft slechts een langere termijn tot gevolg (3:105 jo. 3:306 BW). Zo wordt zelfs de notoire dief

Privaatrechtelijke verjaring

of dievegge rechtens beschermd, of feitelijk in zijn

Bij de burgerlijke verjaring speelt de rechtszekerheid

wederrechtelijke toe-eigening geholpen. Na verloop

een grote rol. Na verloop van tijd moet gerechtigheid

van een bepaalde termijn zo lijkt de afweging van de

wijken voor rechtszekerheid. ‘Litis finiri oportet’:

wetgever, moet de rechtszekerheid prevaleren ten

processen behoren te worden beëindigd.1 Daarnaast

koste van de rechtvaardigheid. Voor de bezitter te-

leggen praktische overwegingen gewicht in de schaal:

goeder trouw geldt een kortere termijn van drie of tien

het zou niet wenselijk zijn wanneer de eiser ten

jaren afhankelijk van het goed. De nieuwe eigenaar

eeuwige dage kwitanties zou moeten bewaren teneinde

wordt als gevolg van de verjaring, bevrijd van zijn

aan de bewijslast te voldoen. Bovendien neemt de

terugga veplicht.

geloofwaardigheid van getuigen en bewijsschriften af naar gelang de tijd verstrijkt. Binnen de burger-

De tweede verjaringsvariant vinden we in de titel

lijke verjaring maken we onderscheid tussen twee

‘rechtsvorderingen’ (3:306 BW). Deze is er tevens op

verjaringsvarianten, beide vinden hun wettelijke

gericht rust te brengen, maar het middel is anders.

basis in het Burgerlijk Wetboek (BW).

Na verstrijken van tijd verliest de eiser zijn bij

oorsprong afdwingbare recht. De verbintenis an sich blijft bestaan

gever heeft een belangenafweging gemaakt met als uitkomst de

maar de afdwingbaarheid vervalt. Wat rest is slechts een natuurlijke

temporele begrenzing van justitiële actie zoals vervat in de artikelen 70-73

verbintenis (6:3 BW). Het subjectieve recht is door tijdsverloop

Wetboek van Strafrecht (Sr). Als motief voor de begrenzing lijkt de wet-

onvolledig geworden doordat het elementaire kenmerk van het

gever wederom het stokpaardje ‘rechtszekerheid’ aan te voeren. Maar

subjectieve recht: de afdwingbaarheid, is komen te vervallen. Je had

deze staat niet op zichzelf. Van belang is voorts de reductie van maat-

een vordering op een crediteur, maar door inactiviteit aan kant van de

schappelijke strafbehoefte naarmate de tijd verstrijkt. Ook wordt aange-

eiser vindt de wetgever dat de rechtszekerheid moet prevaleren. De

voerd het teloorgaan van de betrouwbaarheid van bewijzen en getuigen

eiser heeft te lang gewacht. Deze tweede variant kan wat mij betreft

naar gelang de tijd verstrijkt.5 Dit argument lijkt op punten achterhaald

op meer sympathie rekenen. Waar de verkrijgende verjaring uitermate

met het oog op nieuwe mogelijkheden van bewijsgaring waaronder

onrechtvaardig voelt, is de bevrijdende verjaring een simpele conse-

DNA-onderzoek. Opvallend is overigens het aantal wetsvoorstellen dat

quentie van de onverschilligheid van een eiser.

de kamer passeert aangaande de vervolgingsverjaring. Hieruit blijkt een groot maatschappelijk ongenoegen met de huidige regeling. Anderzijds

De tweede variant kent een eigen termijnenstelsel. Bij wijze van

passeren maar weinig voorstellen daadwerkelijk de kamer. We kunnen concluderen dat enerzijds onvrede

van twintig jaren (3:306 BW), maar

bestaat ten aanzien van de huidige

veelal gelden kortere termijnen. De

wettelijke regeling, anderzijds is

den aan een dubbele termijn, waarbij men de afdwingbaarheid verliest na het verloop van de eerste van beide termijnen. Hoewel de termijnen strikt worden gehanteerd kent de rechtspraak een soort hardheidsclausule op grond van de derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid. Het betreft zeer uitzonderlijke situaties, bijvoorbeeld bij ondeugdelijke geneesmiddelen of beroepsziektes met een lange

“Je zou kunnen stellen dat de minste straf voor de nietvervolgde dader toch zou moeten zijn, de blijvende angst voor vervolging.”

nog geen uniform bevredigend antwoord gevonden. Pas recentelijk is de temporele begrenzing vervallen voor misdrijven waarop een levenslange gevangenisstraf staat,6 daarnaast kent het Nederlands recht sinds 1971 een wet ter voorkoming van de verjaring van oorlogsmisdaden.7 De goede lijn is ingezet maar de reikwijdte is nochtans te beperkt. De lijn moet worden doorgezet. De huidige regeling vindt zijn

incubatietijd. De rechtspraak doet

wettelijke basis in de artikelen

een handreiking richting slachtoffers

70-73 Sr. Opvallend is dat ter-

van ziekten waarvan symptomen mogelijk pas optreden na verloop van

mijnen zijn gedifferentieerd naar de ernst van het delict. De wettelijke

de termijn. Een sympathiek gebaar, ware het niet dat - hoewel zij de deur

regeling is op zichzelf helder en termijnen variëren van twee jaar in

op een kier zette - de Hoge Raad voor toepassing van deze uitzondering

geval van overtredingen tot twintig jaren voor misdrijven waarop een

bijna onmogelijk te passeren barrières heeft opgeworpen.2

gevangenisstraf van meer dan tien jaren is gesteld.

Naast de motieven en termijnen, ontleent de burgerlijke verjaring

Normaliter vangt de termijn aan de dag na die waarop het feit is

ook aan een derde factor haar onderscheidende, eigen karakter: het

gepleegd. Doorgaans wordt daarbij de dag na het vervullen van de

aanvangsmoment. Voornamelijk geldt de ‘opeisbaarheid’ maar als

complete delictsomschrijving als ijkpunt in aanmerking genomen. De

uitputtend criterium schiet zij tekort. In bepaalde gevallen geldt dan ook

wet kent enkele uitzonderingen voor voortdurende delicten, omissiede-

het criterium ‘bekendheid’.3 Ter illustratie van het bovenstaande:

handhaving van het subjectieve recht is in enkele gevallen gebon-

JFV In Casu - maart 2009 -

uitgangspunt geldt een periode

licten en een aantal bij naam genoemde delicten met het oog op haar verborgen karakter. Men denke aan zedendelicten tegen minderjarigen.8

‘X is geëmigreerd naar zonnige oorden. Hij behoudt zijn huis in

Schaamte en schuldgevoelens stellen het slachtoffer veelal in de moreel

Nederland dat, naar hij meent, goed wordt beheerd door B. Het huis

onmogelijke missie van het voorval melding te maken. De termijn vangt

wordt door Y op 1 januari 1992 in de brand gestoken. X is daarvan niet

pas aan de dag na die waarop het slachtoffer achttien is geworden (71 Sr).

op de hoogte en B laat na hem daarover te informeren.4’ X heeft nu een vordering jegens Y tot vergoeding van schade zoals vervat in artikel

Meer en meer ondervindt het Nederlands recht de Europese inmenging.

3:310 BW. Het artikel kent een dubbele termijnstelling. “De vordering

Zo ook voor wat betreft de verjaringsproblematiek. Artikel 6 van het

tot vergoeding van schade verjaart door verloop van vijf jaren na de aan-

Europees verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) geeft een sepa-

vang van de dag na die waarop de benadeelde zowel met de schade als

rate verjaringsnorm: het verbod van ‘undue delay’.9 Strafvervolging dient

met de aansprakelijke persoon bekend is geworden en in ieder geval

plaats te hebben binnen een ‘redelijke termijn’, een andere norm dan

door beloop van twintig jaren na de gebeurtenis waardoor de schade

de concrete termijnen zoals vervat in 70-73 Sr. Praktisch gezien heeft

is veroorzaakt.” De onrechtvaardigheid gekroond: X’ vorderingsrecht

de Nederlandse verjaringssystematiek aan belang ingeboet doordat

wordt temporeel begrensd door de verjaringsregels. X’ vordering verjaart

problemen over oude strafzaken nu kunnen worden opgelost mid-

in ieder geval op 1 januari 2012.

dels dit separate criterium. De redelijke termijn wordt veelal eerder overschreden dan de termijnen van het Nederlandse systeem.

Vervolgingsverjaring De burgerlijke verjaring ondervindt veel maatschappelijke weerstand,

Nog onbesproken is een tweede Nederlandse verjaringsvariant welke

maar het meeste onbegrip is gericht tegen de vervolgingsverjaring.

zich niet richt op het vervallen van de mogelijkheid tot strafvervolging,

Je zou kunnen stellen dat de minste straf voor de niet-vervolgde dader

maar zich richt op de onmogelijk geworden tenuitvoerlegging van een

toch zou moeten zijn, de blijvende angst voor vervolging. De wet-

vonnis. We spreken van executieverjaring zoals vervat in de artikelen

76, 76a Sr. De veroordeling heeft in dit scenario reeds plaatsgehad

lijke) rechtsvervolging. Het nog niet in werking getreden wetsontwerp

maar de tenuitvoerlegging is gedurende een bepaalde termijn uitgeble-

Awb-IV zal ook voor het bestuursrecht een stuitingmogelijkheid

ven. De executieverjaring haakt voor wat betreft de termijn aan bij de

meebrengen. Stuiting brengt een nieuwe termijn, de verjaringstermijn

vervolgingsverjaring, stellende: “de termijn van deze verjaring is een der-

neemt opnieuw zijn aanvang.

de langer dan de termijn van verjaring van het recht tot strafvordering.” Privaatrechtelijk kennen we voorts nog de mogelijkheid tot afstand

Bestuursrechtelijke verjaring

van verjaring (3:322 lid 2 BW) en onder bijzondere omstandigheden de

Onder de verschillende rechtsgebieden heeft het bestuursrecht

mogelijkheid dat de eiser zijn rechten verwerkt en als gevolg daarvan

aangaande de verjaring, het meest een eigen karakter en afwijkend

nog voor de termijn is verstreken zijn rechten niet meer geldend kan

regime. De term verjaring schept in dezen verkeerde verwachtingen

maken. Het bestuursprocesrecht kent naast andere faciliteiten, de

gezien de duur van de geldende termijnen. Als uitgangspunt geldt een

doorzendplicht (6:15 Awb) voor wanneer de indiening van stukken is

periode van zes weken voor het instellen van een bezwaar- of beroep-

geschied aan een ander dan het bevoegde orgaan. Voor de beoordeling

schrift. Buiten deze termijnen is het, behoudens bijzondere rechtsfaci-

van de ontvankelijkheid wordt uitgegaan van het tijdstip van indiening

liteiten, niet mogelijk je rechtens tegen besluiten van een bestuursor-

bij het onbevoegde orgaan. Gemeenschappelijk kennen het privaat- en

gaan te verzeten. Immers, als voorwaarde voor ontvankelijkheid stelt de

bestuursrecht de mogelijkheid tot verlenging. De wetgever heeft deze

Algemene wet bestuursrecht (Awb) onder meer de eis dat een stuk

faciliteit wenselijk geacht voor gevallen waarin termijnen niet behoren te

tijdig wordt ingediend. De ratio achter deze korte, strikte termijnvereisten

verlopen. Het strafrecht kent een dergelijke faciliteit niet. Het strafrecht

hangt samen met het karakter van het bestuursproces. Het betreft een

kent daarentegen weer een geheel eigen faciliteit waarmee de verjaring

geschil over een bestuursbesluit dat veelal gelding heeft voor een grote

kan worden geschorst (art. 73 Sr).

JFV In Casu - maart 2009 -

populatie. Aangezien veel belangen worden geraakt is rechtszekerheid bij het bestuursproces in het bijzonder een reden korte termijnen strikt

Conclusie

te hanteren. Niet ageren tegen een besluit binnen de daartoe gestelde

Alom beschouwende, zijn naast overeenkomsten veel verschillen te

periode van zes weken (6:7 Awb) brengt formele rechtskracht met zich

bespeuren. Elk besproken rechtsgebied hanteert de termijnen op an-

mee. Het besluit wordt rechtens onaantastbaar.

dere wijze. Aanvangsmomenten verschillen, de termijnen zelf variëren en de rechtsgebieden kennen eigen bijzondere rechtsfaciliteiten om de

De termijn vangt aan op de dag na die waarop het besluit op de

verjaring al dan niet laagdrempelig te maken, de benadeelde tegemoet

voorgeschreven wijze is bekend gemaakt. Daarbij zij verwezen naar

te komen of om zekerheid te stellen. Telkens zijn de verschillen het

afdeling 3.6 Awb alwaar de bekendmaking is geregeld. Zij geschiedt

gevolg van de afweging zoals de wetgever die maakt op grond van de

middels toezending of uitreiking (3:41 Awb) danwel door middel van

motieven die aan het verjaringsinstituut ten grondslag liggen.

openbare kennisgeving (3:42 Awb) van het besluit. De termijn behelst een periode van zes weken volgend op het eerder besproken aan-

‘Het recht is krom’ is een veelgehoorde leus. Het is dan aan juristen om

vangsmoment, met dien verstande dat een uitzondering geldt voor wan-

dat populisme te ontkrachten. Echter, op punten van het recht, hoe-

neer men wil ageren tegen het niet tijdig nemen van een besluit. Voor

wel de ratio daarachter soms goed te begrijpen, kan de jurist de leus

dat laatste geval geldt dat een stuk niet ‘onredelijk laat’ mag worden

niet anders dan beamen. Door bijzondere rechtsfaciliteiten heeft de

ingediend. Naast een eigen aanvangsmoment kent het bestuursproces-

wetgever de frictie willen verzachten, maar de onrechtvaardigheid blijft

recht een eigen regeling omtrent het einde van de termijn. Niet altijd is

overeind. De wetgever is pragmatisch geweest en heeft na verloop van

de termijn stipt zes weken. Gekeken dient te worden naar de Algemene

tijd de rechtszekerheid willen laten prevaleren. Rechtvaardigheid boet

termijnenwet (Atw), op grond waarvan de termijn verlengd wordt in geval

in, en kent dientengevolge een vervaldatum. @

de termijn eindigt op een zon- of feestdag. Bovendien kent het bestuursrecht de gemitigeerde ontvangsttheorie: een stuk is tijdig ingediend indien zij danwel voor het verstrijken van de termijn is ontvangen (6:9 lid 1 Awb), danwel voor het verloop van de termijn ter post is bezorgd en niet later dan een week daarna ter plaatste wordt bezorgd (6:9 lid 2 Awb).

P.W. Brouwer e.a., Recht, een introductie, Den Haag:

Echte verjaring zoals het privaatrecht en het strafrecht kent het bestuurs-

2 Hoge Raad 28 april 2000, NJ 2000, 430

Boom juridische uitgevers 2004, p. 545. procesrecht niet. Dit lijkt te veranderen met de nochtans niet in werking

(Arrest Asbest I).

getreden vierde tranche Awb (Awb-IV). Zij omhelst een aanvulling van

Zie voor de interpretatie van ‘bekendheid’ het

de huidige regeling gericht op bestuurlijke geldschulden en bestuurlijke

Saelman-arrest. ‘Daadwerkelijk in staat zijn de

handhaving. In het ontwerp komen de bevoegdheden van het bestuurs-

vordering in te stellen’. Hoge Raad 31 oktober 2003,

orgaan tot aanmaning en verrekening en tot uitvaardiging en tenuitvoer-

NJ 2006, 112.

legging van dwangbevelen te vervallen na verloop van vijf jaren (4.4.3.1

Awb-IV). Hetzelfde geldt voor de temporele begrenzing van de uitoefening van boetebevoegdheden, ook deze wordt aan termijnen gebonden.

J. Spier e.a., Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer: Kluwer 2006, nr. 336.

Gedifferentieerd wordt naar de hoogte van de boete (5.4.1.6 Awb-IV).

J. de Hullu, Materieel strafrecht. Over algemene leerstukken van strafrechtelijke aansprakelijkheid naar Nederlands recht, Deventer: Kluwer 2006, p.128.

Bijzondere rechtsfaciliteiten

Het eigen karakter van de onderscheiden rechtsgebieden wordt on-

Wet van 8 april 1971, Stb. 210.

derstreept door het bestaan van enkele bijzondere rechtsfaciliteiten.

Wet van 7 juli 1994, Stb. 529.

Een bijzonder kenmerk dat zowel de burgerlijke als strafrechtelijke

verjaring kennen is ‘stuiting’. Een mogelijkheid voor hem die niet wil dat zijn procedurele rechten worden ontnomen als gevolg van de voltooide verjaring. Zij geschiedt door een eis of andere daad van (strafrechte-

Wet van 16 november 2005, Stb. 2005, 595.

.J.M. van Bemmelen & Th. W. van Veen, Ons strafrecht, Deventer: Kluwer 2003, p. 296.

BE LOCAL - GO GLOBAL

DLA Piper is een internationaal full service kantoor gevestigd in Amsterdam. Bij DLA Piper werken in Nederland 240 mensen, onder wie 120 advocaten, (kandidaat-) notarissen en belastingadviseurs. DLA Piper maakt wereldwijd een sterke groei door en is één van de grootste en meest toonaangevende kantoren.

Interesse? Kijk voor meer informatie op www.werkenbijdlapiper.nl of neem contact op met Eveline Schrijber (recruiter): 020-5419820 eveline.schrijber@dlapiper.com.

Ben jij (bijna) afgestudeerd en wil je werken in een internationale werkomgeving? Ben je ambitieus, flexibel en een echte teamplayer? Start dan je carrière bij DLA Piper! Wij zijn constant op zoek naar enthousiaste en gedreven mensen die zich willen blijven ontwikkelen. Bij DLA Piper bieden we jou uitstekende (internationale) opleidingsmogelijkheden.

DLA Piper Nederland N.V. is onderdeel van DLA Piper, een wereldwijd opererende juridische dienstverlener met ruim 3700 juristen, werkzaam in 28 landen. DLA Piper is gevestigd in 67 belangrijke steden in Europa, Azië, het Midden-Oosten en de Verenigde Staten

www.dlapiper.com

EVERYTHING MATTERS

Redactioneel Door Saskia Fikkers

Rechtsbescherming op Europees niveau In een wereld die zo geregeerd wordt door het recht als de onze is een effectieve rechtsbescherming een noodzakelijk kwaad. In het nationale recht ligt passende rechtsbescherming vaak binnen handbereik: de mogelijkheden van bezwaar en beroep tegen bijvoorbeeld onterechte beschikkingen of belastingen zijn voor Nederlandse burgers eenvoudig toegankelijk. Lastiger wordt het echter als je als natuurlijke of rechtspersoon in beroep wilt gaan tegen een beslissing op het niveau van het gemeenschapsrecht. De voorwaarden voor ontvankelijkheid zijn zo streng dat het slechts een enkeling lukt om toegelaten te worden tot het Gerecht van eerste aanleg. Zijn deze ontvankelijkheidsvoorwaarden niet eens aan herziening toe? Beroepsrecht voor natuurlijke personen Het EEG-verdrag heeft een autonome rechtsorde in

In het geval van handelingen van het Europees

het leven geroepen, die bindend is zowel voor de

Parlement en de Raad gezamenlijk, handelingen

lidstaten als voor de onderdanen van de lidstaten.1

van de Raad, van de Commissie en de Europese

Nationale rechters zijn daarbij verplicht om zorg te

Centrale Bank, voor zover het geen aanbevelingen

dragen voor de volle werking van normen van het

of adviezen betreft, en van handelingen van het

gemeenschapsrecht en moeten zo nodig elke daar-

Europees Parlement die beogen rechtsgevolgen ten

mee strijdige bepaling van de nationale wetgeving

aanzien van derden te hebben, bestaat er de moge-

buiten toepassing laten.2 Het gemeenschapsrecht

lijkheidberoep in te stellen bij het Hof van Justitie

werkt op deze manier rechtstreeks door in onze

op grond van art. 230 EG-verdrag.

nationale rechtsorde en schept rechten en plichten voor burgers. Inmiddels is bijna twintig procent van

De eerste groep organen die in beroep kan gaan

het Nederlandse recht afkomstig uit Brussel.3 De

bestaat uit de lidstaten, het Europees Parlement,

Nederlandse overheid moet ervoor zorgen dat het

de Raad of de Commissie. Ook de Rekenkamer en

Nederlandse recht niet in strijd is met het gemeen-

de ECB zijn onder bepaalde voorwaarden bevoegd

schapsrecht. Hier wordt voor gezorgd door het recht-

beroep in te stellen.

streeks toepassen van verordeningen en het op tijd en op de juiste manier implementeren van richtlijnen.

Natuurlijke personen en rechtspersonen kunnen

Burgers kunnen in een procedure bij de natio-

onder dezelfde voorwaarden als de daarboven

nale rechter op deze (gemeenschaps-)rechten een

genoemde organen beroep instellen. Zij kunnen

beroep doen als een lidstaat tekort geschoten is.

hiervoor terecht bij het Gerecht van eerste aanleg, dat een deel van de bevoegdheden van het Hof

Het wordt een ander verhaal als niet de nationale

heeft overgenomen om de werklast van het Hof

overheid, maar de Gemeenschap aansprakelijk is

te verlichten en om passende rechtsbescherming

voor het onrechtvaardig behandelen van een burger.

te bieden.5 Zij kunnen dit doen tegen de tot hen

Als het gaat om de vraag of een EG-besluit ongeldig

gerichte beschikkingen, alsmede tegen beschik-

is, is de nationale rechter namelijk machteloos. De

kingen die, hoewel genomen in de vorm van een

grenzen van het nationale recht zijn in dat geval

verordening, of van een beschikking gericht tegen

overschreden. Als een EG-besluit vernietigd zou

een andere persoon of zelfs lidstaat, hen recht-

worden heeft dit immers gevolgen voor alle EG-lan-

streeks en individueel raken.

den.4 Daarom heeft het EG-verdrag een procedure in het leven geroepen waarmee de nietigheid van

In elk van de drie categorieĂŤn besluiten is het ver-

gemeenschapshandelingen kan worden ingeroepen.

eist dat de gemeenschapshandeling de natuurlijke

persoon rechtstreeks en individueel raakt. Bij beschikkingen waarvan de personen die ertegen in beroep willen gaan het adressaat zijn, hoeft dit niet bewezen te worden.6 Ten aanzien van handelingen die genomen zijn in de vorm van een verordening, maar die inhoudelijk een beschikking zijn, speelt niet de benaming van de handeling een rol, maar de aard en strekking van de handeling. Zo wordt voorkomen dat het beroepsrecht van natuurlijke en rechtspersonen onmogelijk wordt gemaakt, doordat gemeenschapsinstellingen al hun handelingen in de vorm van een verordening presenteren.7 Het vereiste van de rechtstreekse en individuele geraaktheid levert de meeste problemen op bij beroepen tegen beschikkingen die tot een andere persoon zijn gericht. In de volgende alinea zal dieper worden ingegaan op de vereisten van individueel en rechtstreekse geraaktheid en hoe deze worden geïnterpreteerd.

middelen openstaan, als zij ook bij de nationale rechter niet terecht kunnen. Ook bepaalde procedures die wel openstaan bij de nationale rechter, zoals het stellen van een prejudiciële vraag door de nationale

Individueel en rechtstreeks geraakt

rechter aan het Hof van Justitie, zorgen niet voor een effectieve rechts-

Art. 230 EG stelt dat een natuurlijke persoon rechtstreeks en indi-

bescherming, aangezien de nationale rechter niet de macht heeft

vidueel geraakt moet zijn, wil hij een beroep tot vernietiging van

gemeenschapshandelingen te vernietigen.11 Dit komt gevaarlijk dicht

verordeningen etc. instellen. De begrippen ‘rechtstreeks en individueel

in de buurt van schending van art. 6 EVRM, wat een recht op effectieve

geraakt’ zijn in het EG-verdrag niet gedefinieerd, maar zijn in de recht-

rechtsbescherming garandeert.12 Dit is kwalijk, zeker omdat het juist

spraak van het Hof en Gerecht verder uitgewerkt.8

aan de lidstaten is om dit recht te respecteren bij het toepassen van het gemeenschapsrecht. Een tweede punt van kritiek op de Plaumann-formule is dat het

particulier, tot wie hij niet is gericht, ‘alleen dan rechtstreeks raakt,

toepassen van de doctrine leidt tot een zeer casuïstische aanpak,

wanneer hij rechtstreekse gevolgen heeft voor de rechtspositie van de

aangezien er weinig vaste lijn in de jurisprudentie zit. Dit is voor een

betrokkene, en de uitvoering ervan zuiver automatisch en alleen op

groot deel te wijten aan het feit dat het Gerecht van eerste aanleg, wat

grond van de communautaire regeling gebeurt, zonder dat daarvoor

sinds 1989 bevoegd is als instantie voor beroep, een eigen lijn trekt

nadere regels moeten worden gesteld’.9 Dit houdt in dat de lidstaat

in haar jurisprudentie, zonder zich iets aan te trekken van het Hof van

geen beoordelingsbevoegdheid mag hebben met betrekking tot de

Justitie. Het Hof heeft bijna nooit de kans zich uit te spreken over de

uitvoering van de handeling. Aan dit criterium kan in veel gevallen

jurisprudentie van het Gerecht13 Als dit wel het geval is worden er

worden voldaan.

soms zeer afwijkende resultaten geboekt. Dit bleek sterk uit een arrest

JFV In Casu - maart 2009 -

problemen op. In de rechtspraak is bepaald dat een maatregel een

Het vereiste van rechtstreeks geraakt zijn levert in de praktijk niet veel

uit 2002, waarin het Gerecht opeens vond dat een natuurlijke persoon Om te bepalen of een natuurlijke persoon individueel geraakt is door

moet worden geacht ‘individueel te worden geraakt, wanneer de be-

een communautaire handeling wordt sinds jaar en dag gekeken naar

trokken bepaling zijn rechtspositie zeker en actueel aantast, door zijn

de formule die voor het eerst gebruikt werd in het Plaumann-arrest.

rechten te beperken of hem verplichtingen op te leggen. Het aantal

De commanditaire vennootschap Plaumann importeerde clementines

en de positie van andere personen die eveneens door de bepaling

in de Bondsrepubliek Duitsland. Duitsland had de Europese Commis-

worden geraakt of kunnen worden geraakt, zijn dienaangaande irre-

sie verzocht om de invoerheffing op uit derde landen geïmporteerde

levant’.14 Deze benadering is veel ruimer dan de daarvoor zo streng

clementines gedeeltelijk te schorsen, maar de Commissie had dit

geïnterpreteerde Plaumann-formule. Dit had tot gevolg dat het Hof

verzoek geweigerd. Plaumann stelde dat zij individueel geraakt was

deze nieuwe, ruimere interpretatie van de Plaumann-formule in een

door de beslissing van de Commissie en wilde het besluit op grond

daarop volgend arrest zonder pardon weer verwierp, door te stellen

van art. 173 EEG (nu art. 230 EG) laten vernietigen. De Commissie

dat het vereiste van individuele geraaktheid niet ‘tot een dode letter

stelde echter dat Plaumann niet ontvankelijk was, omdat ‘zij, die niet

mocht worden verklaard’ omdat dit ervoor zou zorgen dat‘de grenzen

zijn de adressaten ener beschikking slechts zouden kunnen stellen

van de door het verdrag aan de communautaire rechter verleende

dat zij individueel worden geraakt, indien deze beschikking hen be-

bevoegdheden zouden worden overschreden’.15 Een dergelijke casuïs-

treft uit hoofde van zekere bijzondere hoedanigheden of van een fei-

tische aanpak gaat ten koste van de rechtszekerheid.

telijke situatie, welke hen ten opzichte van ieder ander karakteriseert en hen derhalve individualiseert op soortgelijke wijze als de adres-

Er bestaat tevens kritiek op het aan de hand van Plaumann strenge

saat’.10 Volgens de redenatie van het Hof werd Plaumann evenzeer

interpreteren van het vereiste van ‘individueel geraakt zijn’ omdat

geraakt als andere invoerders van clementines, omdat hij geraakt

juist beschikkingen door de Commissie veel gebruikt worden om

werd in zijn hoedanigheid als uitvoerder van een commercieel beroep

voor lidstaten bindende prijzen, heffingen en subsidies vast te stel-

dat iedere justitiabele zou kunnen uitvoeren. De positie van Plaumann

len. Hiervan zijn vaak juist importeurs en exporteurs van goederen de

was daarom niet individueel te karakteriseren. Plaumann werd niet

dupe, en deze groepen personen zullen op grond van de redenering

ontvankelijk verklaard.

uit Plaumann nooit individueel geraakt kunnen zijn, omdat zij uit

Kritiek op de Plaumann-formule

porteurs te onderscheiden belang hebben.16 Hieraan doet zelfs niet af

Een punt van kritiek is dat de jurisprudentie zo streng, zo (onnodig)

dat een importeur de enige importeur is van een bepaald goed in een

hoofde van een particulier beroep handelen en geen van andere im-

restrictief is met betrekking tot de ontvankelijkheidsvoorwaarden, dat

land. Zelfs dat, op het eerste gezicht individueel lijkend belang, ketst

het gevaar dreigt dat er voor natuurlijke personen soms geen rechts-

af op het Plaumann-criterium. Het feit dat de identiteit of zelfs het

aantal van de door de gemeenschapshandeling getroffenen vaststaat,

Verdrag van Lissabon de Plaumann-formule iets verruimd wordt zodat

maakt nog niet dat er een feitelijke situatie ontstaat waardoor de

er een betere rechtsbescherming voor natuurlijke en rechtspersonen

desbetreffende handelaar een van andere handelaren te onderscheiden

zal ontstaan. Op welke manier dit voor natuurlijke personen een

belang heeft.17

verbetering zal zijn zal nog moeten blijken uit jurisprudentie op grond

Verdrag van Lissabon

personen echter een beroep op zullen kunnen doen, blijft voorlopig

Is er licht aan het einde van de donkere tunnel? Het Europees

nog even de vraag. @

van het nieuwe art. 263 VWEU. Of en wanneer wij daar als natuurlijke

parlement is ervan overtuigd dat met het invoeren van het Verdrag ‘de rechtsbescherming van de burgers wordt opgevoerd, aangezien (…) een uitbreiding wordt overwogen van de mogelijkheden om ook fysieke en rechtspersonen toegang te verlenen tot de procedures.18

HvJ EG 15 juli 1964, zaak 6/64, Costa/Enel, r.o. 10-11.

’Op welke manier is er dan sprake van een uitbreiding? In het verdrag

HvJ EG 9 maart 1978, zaak 106/77, Simmenthal, r.o. 24.

van Lissabon is vastgelegd dat het huidige Verdrag tot oprichting van

de Europese Gemeenschap gewijzigd zal worden in het VWEU, Verdrag tot werking van de Europese Unie. In het kader van rechtsbescherming

voor particulieren is daarbij van belang dat art. 230 EG gewijzigd

JFV In Casu - maart 2009 -

W. Voermans, NRC Handelsblad, 9 mei 2008 (via www.nrc.nl). W.G. Werner & R.A. Wessel, Internationaal en Europees recht. Een verkenning van grondslagen en

wordt in een nieuw art. 263 VWEU. Dit artikel zal als volgt luiden:

kenmerken, Groningen: Europa Law Publishing 2005,

Iedere natuurlijke of rechtspersoon kan onder de in de eerste en

p. 304-305.

tweede alinea vastgestelde voorwaarden beroep instellen tegen han-

K. Lenaerts & P. Nuffel, Europees Recht: in hoofdlijnen,

R. Barents, Procedures en procesvoering voor het

delingen die tot hem gericht zijn of die hem rechtstreeks en individueel raken, alsmede tegen regelgevingshandelingen die hem rechtstreeks

Antwerpen; Anhem: Maklu 2003 p 414-415

raken en die geen uitvoeringsmaatregelen met zich meebrengen.

Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg, Deventer: Kluwer 2005 p. 162.

De uitbreiding van de rechtsbescherming ligt vooral in het feit dat

natuurlijke personen nu ook in beroep kunnen gaan tegen regelge-

Hof van Justitie en het Gerecht van eerste aanleg,

vingshandelingen die hen rechtstreeks raken. Nu blijft alleen het begrip ‘regelgevingshandelingen’ betrekkelijk vaag. Omdat uitleg

R. Barents, Procedures en procesvoering voor het Deventer: Kluwer 2005 p. 163.

F. Ambtenbrink & H.H.B. Vedder, Recht van de

van dit begrip nergens in het Verdrag te vinden is kan op grond van

Europese Unie, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers

interpretatie van art. 288 e.v. VWEU geconcludeerd worden dat dit

2008, p. 249.

begrip niet ziet op wetgevingshandelingen, zodat verordeningen,

GvEA EG 19 oktober 2005, zaak T60/03, Regione

beschikkingen en richtlijnen die via de wetgevingsprocedure tot stand

Siciliana tegen Commissie van de Europese

zijn gekomen niet onder dit beroepsrecht vallen.19 Door middel van

Gemeenschappen, r.o. 30, 31.

een andere interpretatie valt echt te verdedigen dat zowel wetgevingsals niet-wetgevingshandelingen juridisch bindend zijn en daarom een regelgevinghandeling zijn.20 Het blijft dus nog even onduidelijk of er

10 HvJ EG 15 juli 1963, zaak 25/62, Plaumann vs. Commissie, r.o. 14. 11 Noot F.G. Jacobs punt 40-44 bij HvJ EG 21 maart 2002,

in dit opzicht sprake is van een verbetering voor natuurlijke personen.

zaak C-50/00P, Unión de Pequeños Agricultores.

Wel maakt verschil dat bij deze categorie van handelen blijkbaar niet

12 P.J.G. Kapteyn & P. VerLoren van Themaat & R. Barents,

het vereiste van individuele geraaktheid bestaat. Dit zou de zware

Het recht van de Europese Unie en van de Europese

bewijslast op grond van de Plaumann-formule voor een aanzienlijk

Gemeenschappen, Deventer: Kluwer 2003, p 384.

deel verlichten. Het Verdrag van Lissabon zou op 1 januari 2009 door

13 P.J.G. Kapteyn & P. VerLoren van Themaat & R. Barents,

alle Staten geratificeerd moeten zijn, zodat het Verdrag inmiddels al

Het recht van de Europese Unie en van de Europese

van kracht zou zijn. Nu echter Ierland door middel van een referendum

Gemeenschappen, Deventer: Kluwer 2003, p 383.

geweigerd heeft het Verdrag te ratificeren is vooralsnog onduidelijk of en wanneer het Verdrag in werking zal gaan. Ook België en Tsjechië

14 GvEA zaak 3 mei 2002, zaak T-177/01, Jégo-Quéré en Cie S.A./Commissie.

hebben nog niet alle stadia doorlopen die voor ratificatie noodzakelijk

15 HvJ EG 25 juli 2002, zaak C-50/00, UPA, r.o. 44.

zijn. Het Verdrag zal nu van kracht gaan op de eerste dag van de

16 P.J.G. Kapteyn & P. VerLoren van Themaat & R. Barents,

maand na de laatste ratificatie.

Het recht van de Europese Unie en van de Europese Gemeenschappen, Deventer: Kluwer 2003, p. 376.

Conclusie

17 HvJ EG 14 juli 1983, zaak 231/82, Spijker, r.o. 9 en 10.

De Plaumann-formule, die eerst door het Hof van Justitie en later door

18 Europees Parlement, resolutie 20 februari 2008.

het Gerecht van eerste aanleg jarenlang stug is toegepast, is aan

19 R. Barents, Het verdrag van Lissabon. Achtergronden

enige herziening toe, zoveel is wel duidelijk. Het blijkt in de praktijk echter lastig een dergelijke herziening in de rechtspraak te bewerk-

en commentaar, Deventer: Kluwer 208, p. 508. 20 F. Ambtenbrink & H.H.B. Vedder, Recht van de

stelligen. Pogingen van het Gerecht van eerste aanleg om de interpre-

Europese Unie, Den Haag: Boom Juridische Uitgevers

tatie van de Plaumann-formule te verruimen werden door het Hof van

2008, p 255.

Justitie streng afgestraft. Het lijkt erop dat met de invoering van het

VOOR ECHT JURIDISCH TALENT ZIJN WE BEREID OM VER TE GAAN. Echt juridisch talent is zeldzaam, en talent dat bij ons past nog zeldzamer. Dus als we zo iemand leren kennen, zijn we bereid om ver te gaan. Kennen we jou eigenlijk al?

www.werkenbijhouthoff.nl

In Casu Rogat Door Beatrice Brown

Alternatieve geschilbeslechting beter dan de normale rechtsgang Alternatieve geschilbeslechting is in belangrijke mate het gevolg van kritiek op de normale rechtsgang met betrekking tot de tijdrovendheid en kostbaarheid van de procedures. Ook het feit dat de zaak door juridische specialisten wordt beslist, speelt een belangrijke rol. De belangstelling voor deze procedure is in Nederland vanaf de jaren negentig aanzienlijk gegroeid. Er bestonden toen ook al vormen van niet-rechtelijke geschilbeslechting, zoals arbeidsconflicten die werden voorgelegd aan de Centrale bureaus voor Werk en Inkomen. (CWI’s). De normale rechtsgang is echter ook een procedure die veelal doorlopen wordt. Hierbij wordt echter namens partijen door juridische specialisten de zaak beslist, terwijl bij alternatieve geschilbeslechting de partijen zelf ook een aanzienlijke vinger in de pap hebben.1 Mr. B Santing-Wubs Universitair docent Alternatieve Geschilbeslechting aan de Universiteit Groningen De stelling dat alternatieve geschilbeslechting beter

een laagdrempelige procedure aangewezen, dan

is dan de ‘normale’ rechtsgang, is te ongenuanceerd.

verdient een bindend advies of mediation de

Hoewel verschillende vormen van alternatieve

voorkeur boven een rechtsgang bij de overheidsrechter.

geschilbeslechting zeer populair en ook waardevol

Bij de laatstgenoemde vorm van alternatieve ge-

zijn, moeten we een zekere – we bevinden ons

schiloplossing is vooral van belang de instelling en

immers in Groningen – nuchterheid betrachten. Als

de mogelijkheden van partijen: zijn ze überhaupt

ik per se zou moeten kiezen tussen simpelweg een

bereid en in staat om met elkaar te onderhandelen?

‘ja’of een ‘nee’ dan moet ik zeggen dat ik ertoe neig de vraag met ‘nee’ te beantwoorden.

Als burger kan men vrijwillig het recht op toegang

Zonder meer kan deze stelling namelijk niet op-

principe impliciet ook de waarborgen die deze

tot de overheidsrechter opgeven – en daarmee in gaan. Natuurlijk bieden alternatieve procedures,

rechtsgang biedt – maar het is de vraag of dat in alle

waarmee ik bedoel de geschilbeslechtingsprocedures

gevallen verstandig is. Biedt die alternatieve

buiten de overheidsrechter om, in bepaalde geval-

rechtsgang inderdaad een deugdelijk alternatief?

len uitkomst. Het is daarbij echter onder meer van

Hoe zit het in dat geval met de waarborgen? Welke

belang om onderscheid te maken naar de soort van

mogelijkheden heeft iemand als hij of zij de uitspraak

alternatieve geschilbeslechting. Hebben we het over

of, in het geval van mediation, de vaststellingsover-

arbitrage, bindend advies − denk aan de vele geschil-

eenkomst wil aanvechten? In het geval van arbitrage

lencommissies consumentenzaken − of mediation?

is de mogelijkheid tot vernietiging van het arbitrale vonnis vanwege de inhoud niet gauw aan de orde. En

Om te beoordelen of alternatieve geschilbeslechting

uit het arrest Kers/Rijpma (HR 22 december 2006, NJ

in specifieke gevallen ook dé oplossing is, moet

2008, 4, m.nt. HJS) blijkt nog maar weer eens dat er

allereerst gekeken worden naar de aard van het

met de motivering van het arbitrale vonnis wel heel

geschil, en wat misschien nog wel belangrijker is,

wat aan de hand moet zijn wil de overheidsrechter

naar de partijen zelf. Is in een bepaalde situatie

het vonnis vernietigen.

traden met elkaar in overleg en verdeelden de stellingen. Ik zou de stelling verdedigen dat alternatieve geschilbeslechting beter is dan de

van de mediationprocedure. Zo is het immers nog maar de vraag

normale rechtsgang, Betty de omgekeerde stelling. De deadline van 15

welke bewijsmiddelen deze partij tijdens de gerechtelijke procedure

januari naderde en ik werd onrustig. Ik had nog geen stukje. Klopte de

dan nog mag inbrengen.

stelling wel? Was die niet te ongenuanceerd? Ik stond op het punt de opdracht terug te geven.

Juist vanwege de waarborgen die een procedure bij de overheidsrechter biedt, lijkt mij dat deze weg niet moet worden afgesneden. Alternatieve

En toen, op dinsdag 13 januari 2009 om 22.50 uur, zapte ik langs De

geschilbeslechting hoeft niet te worden afgezet tegen procedures bij

Rijdende Rechter, en ik wist: alternatieve geschilbeslechting is beter

de overheidsrechter. Het gaat bij alternatieve geschilbeslechting en

dan de normale rechtsgang! In beeld waren twee ruziënde buurman-

overheidsrechtspraak niet per definitie om concurrerende vormen van

nen, terzijde gestaan door hun zwijgende echtgenotes. De ruzie ging

geschilbeslechting, maar om aanvullingen op de door de overheid

over een schutting en een tuinhuisje en over nog veel meer, eigenlijk

ingestelde rechtsgang. In die zin is de titel van het rapport ‘Ruimte

over alles. De buren waren met hun ruzie vergroeid. Tekenend was de

voor mediation’, waarin de ervaringen van de rechterlijke macht en

reactie van de buurman die in de uitspraak werd opgedragen € 150

de gefinancierde rechtsbijstand met betrekking tot de doorverwijzing

aan zijn buren te betalen, zodat die de schutting aan hun kant wat

naar mediation worden geëvalueerd, dan ook goed gekozen: ruimte

konden opknappen: “Die € 150 betaal ik meteen, dan kunnen we weer

voor mediation moet er zijn, en die ruimte mag ook zeker geclaimd

door.” Door! Terug in de loopgraven. De rechter had dan ook niet de

worden. Uiteraard mits partijen dat zelf ook willen. Van een verplich-

illusie dat zijn uitspraak het eind van de onenigheid zou betekenen.

ting tot mediation, hoe succesvol deze vorm van geschiloplossing ook

Hij vroeg of verhuizen nog een optie was. “Nee, ik zit hier prima”, zei

mag zijn, kan geen sprake zijn. Terecht wordt een dergelijke verplich-

de ene buurman, en de andere knikte instemmend.

ting in het algemeen niet aangenomen, en ook in diverse gerechtelijke uitspraken wordt de nadruk op de vrijwilligheid gelegd.

Zo extreem als in de Rijdende Rechter op 13 januari is het zelden, maar wat er die avond op tv werd getoond, laat goed zien waar de beper-

Er zijn nog andere argumenten aan te voeren om de overheidsrechter

kingen van de rechter liggen. De rechter is een expert in het vaststel-

een belangrijke rol te blijven laten spelen bij de geschilbeslechting.

len van de rechten en plichten die partijen ten opzichte van elkaar

Stel dat de geschillen voor een groot deel door middel van alternatie-

hebben, maar veel conflicten gaan over nog veel meer, of over iets

ve rechtspraak zouden worden opgelost. Hoe zou het dan verder gaan

heel anders. Om die op te lossen zijn andere kwaliteiten geboden.

met de rechtsvorming, de rechtseenheid en de rechtszekerheid? Als

Met name creativiteit en relativeringsvermogen van partijen zelf. En

geschillen op allerlei ‘eilandjes’ − veelal ook nog achter gesloten deu-

soms de frisse blik van een onpartijdige buitenstaander. Die noemen

ren − worden beslecht, wordt het bijvoorbeeld voor justitiabelen lastig

we dan: mediator, en zijn bemoeienis met het conflict: alternatieve

om hun kansen in te schatten. Overigens kan dat laatste worden voor-

geschilbeslechting. Bijna iedereen is wel eens ‘mediator’ geweest en

komen door de uitspraken te publiceren, zoals onder anderen wordt

heeft geschillen ‘alternatief beslecht’. Gelukkig maar. De rechter had

gedaan door de Stichting Geschillencommissies Consumentenzaken.

het waarschijnlijk niet beter gekund.

Hoe dan ook, zonder afbreuk te willen doen aan het belang ervan, er zijn teveel kanttekeningen te plaatsen om zonder meer te kunnen beamen dat alternatieve geschilbeslechting beter is dan de ‘normale’ rechtsgang.

Dr. mr. A.T Marseille Universitair hoofddocent Alternatieve geschilbeslechting aan de universiteit Groningen In Casu vroeg mij om een reactie op een stelling over alternatieve geschilbeslechting. Betty Santing-Wubs kreeg dezelfde vraag. Wij

R. J. S. Schwitters en A. Bocker, Recht en samenleving in verandering, Deventer: Kluwer 2008, p. 110.

JFV In Casu - maart 2009 -

Bij een mislukte mediation loopt de teleurgestelde partij die zich vervolgens tot de overheidsrechter wendt, aan tegen de vertrouwelijkheid

En toen, op dinsdag 13 januari 2009 om 22.50 uur, zapte ik langs De Rijdende Rechter, en ik wist: alternatieve geschilbeslechting is beter dan de normale rechtsgang!

Student and the City

Student and the City Het Juridisch Spreekuur Het Juridisch Spreekuur is een

Bij complexe problemen hebben we ook altijd de

stichting die bestaat uit zestien

mogelijkheid om raad te vragen bij docenten. Hierbij

enthousiaste rechtenstudenten.

wordt de privacy te allen tijde gewaarborgd. Om onze praktijkkennis te vergroten volgen wij gedurende het

Het spreekuur is in 1985 opgericht door negen studenten.

jaar een aantal juridisch inhoudelijke cursussen. Deze

Onze doelstelling is het geven van juridisch advies aan

betreffen onderwerpen waar wij vaak mee te maken

minder draagkrachtigen. Wij doen dit door elke week

krijgen op ons spreekuur.

spreekuur te houden op vier verschillende locaties in Groningen. Tijdens een spreekuur kan een ieder bij ons

Het Juridisch Spreekuur is twee keer per jaar op zoek

terecht voor gratis juridisch advies.

naar nieuwe medewerkers. Voor meer informatie, kijk op onze website: www.hetjuridischspreekuur.nl.

Het spreekuur vindt plaats door middel van een gesprek met twee van onze medewerkers. Tijdens het gesprek proberen zij de nodige informatie te verzamelen, waarbij ĂŠĂŠn persoon het gesprek voert en de ander de relevante

Het SOG Rechtsbureau

informatie noteert. Het advies wordt binnen twee weken gegeven door middel van een brief. In uitzonderlijke

Het SOG Rechtsbureau is een

gevallen kan worden volstaan met het geven van

onderdeel van de Studenten Organisatie

mondeling of telefonisch advies.

Groningen,

geeft gratis juridisch advies aan Een korte schets hoe Het Juridisch Spreekuur te werk

studenten. Het SOG Rechtsbureau is aangesloten

gaat: Een mevrouw kwam langs op het spreekuur met

bij het Landelijk Studenten Rechtsbureau (LSR). Als

de vraag of haar huwelijk dat in Turkije is gesloten en

medewerkers zijn wij verantwoordelijk voor het wekelijks

vervolgens in Nederland is ontbonden, ook in Turkije

beantwoorden van de binnengekomen casus. Dit is een

is ontbonden. Haar man weigert de scheiding, die in

uitdagende en veelzijdige functie. Op dit moment heeft

Nederland heeft plaatsgevonden, te erkennen. Hij is van

het SOG Rechtsbureau acht studenten medewerkers

mening dat ze alsnog in Turkije moeten scheiden. Van

die zich in verschillende stadia van hun rechtenstudie

verschillende kanten hoorde ze tegenstrijdige berichten

bevinden. Zoals in iedere commissie is er een taakver-

over wat juist is. Ze was bang dat ze terug moest naar

deling met functies zoals voorzitter, casusverdeler en

Turkije om de scheiding te regelen. Ze vreesde voor

public relations.

ontvoering van haar of haar kind. We hebben deze zaak voor mevrouw uitgezocht. Allereerst hebben we de

Werkwijze

almanak geraadpleegd; hieruit volgt dat Turkije een

Het stellen van vragen aan het SOG Rechtsbureau

scheiding in Nederland moet erkennen. Echter, in de

geschiedt op verschillende manieren. De meest voorko-

praktijk blijkt dit vaak niet het geval. Vanwege het belang

mende manier waarop de vragen binnen komen is via

van deze zaak, hebben wij advies ingewonnen bij enkele

de e-mail. Verder komen er geregeld studenten langs op

docenten van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij hadden

het pand tijdens ons wekelijkse spreekuur (woensdags

het vermoeden dat in Turkije nog een keer gescheiden

van 15.00 tot 17.00 aan de Sint Walburgstraat 22). Ook

moest worden. Vervolgens hebben wij contact opgenomen

bestaat er de mogelijkheid om telefonisch om juridische

met het consulaat. In dit gesprek is ons verteld dat zij

hulp te vragen (tel. 050-3634679). Via het LSR komen er

nog een keer in Turkije moeten scheiden, maar dat zij

ook geregeld vragen binnen vanuit het hele land.

dit kunnen doen via een notaris in Nederland. Mevrouw moet dan via deze notaris een machtiging naar een

Iedere week verdeelt de casusverdeler de binnenge-

advocaat in Turkije sturen die de scheiding daar ver-

komen vragen over de diverse medewerkers van het

der kan afhandelen. We hebben mevrouw van deze

rechtsbureau. De medewerkers beantwoorden de vraag

bevindingen schriftelijk op de hoogte gesteld.

dan binnen tien dagen. Vragen worden altijd per mail beantwoord.

Zoals uit de beschreven casus blijkt verrichten we eerst grondig onderzoek voordat we ons advies uitbrengen. Dit

Doelstelling

doen we onder andere door informatie te zoeken in de

Voor ons is het belangrijk dat de antwoorden juridisch

juridische bibliotheek en door telefonisch de betrokken

van goede kwaliteit zijn, en bovendien dat het SOG

instanties te raadplegen of hun website te bezoeken.

Rechtsbureau professionaliteit uitstraalt. Om deze

ijkpunten te verwezenlijken hebben we een aantal regels opgesteld:

Om werkzaam te kunnen zijn bij de Rechtswinkel Groningen moet je

zo sturen we ontvangstbevestigingen van binnenkomende vragen,

in het bezit zijn van je propedeuse en minimaal 14 maanden beschik-

houden we iedere vergadering casuscontroles en worden vragen altijd

baar zijn. Je werkzaamheden worden door de Faculteit gewaardeerd

in tweetallen beantwoord.

op 9 ECTS. Drie momenten per jaar vinden er sollicitatierondes plaats, namelijk in september, februari en mei. Lijkt het je leuk om je studie

Casus

in de praktijk toe te passen en daadwerkelijk mensen te helpen, kijk

Hier volgt een geanonimiseerde casus uit ons bestand die afgelopen

dan op onze website www.rechtswinkel-groningen.nl en houd onze

maand bij ons binnen is gekomen. In essentie komt het er op neer dat

collegepraatjes in de gaten!

een studente via kamernet een kamer heeft gevonden en tijdens de hospiteeravond te horen heeft gekregen dat er € 570 bemiddelingskosten in

De kwaliteit van het juridisch advies staat centraal binnen de rechts-

rekening zullen worden gebracht wanneer de kamer wordt geaccepteerd.

winkel. Door het controlesysteem, het BSU en de hulpbronnen streven wij ernaar om het advies zo juist en volledig mogelijk te verstrekken.

De beantwoording van deze casus maakt goed duidelijk welke overwe-

Wij doen er alles aan om te zorgen dat de bellers hun recht kunnen

gingen een rol spelen bij de oplossing van vragen. Om tot dit besluit te

halen.

komen maken wij gebruik van wetten, publicaties en annotaties. Verder

Kamerbewoners Adviesburo

De student kreeg van ons het volgende advies op de vraag: In principe is het mogelijk om bemiddelingskosten te vragen. Hierbij dient er ech-

Indien een huurder van een (on)zelfstandige

ter wel aan bepaalde voorwaarden te zijn voldaan. De verhuurder mag

woonruimte een vraag heeft met betrekking

sowieso geen bemiddelingskosten vragen. Bemiddelingsbureaus mo-

tot het huurrecht, kan deze worden voorgelegd

gen dat wel; het bedrag is dan gelijk aan één maand huur. Bemidde-

aan het Kamerbewoners Adviesburo (het Kab).

lingskosten mogen alleen worden gevraagd indien er het bemiddelings-

Een vraag kan zowel telefonisch als per email

bureau daadwerkelijk actie heeft ondernomen om de student aan die

worden gesteld. Tevens is er een inloopspreek-

kamer te helpen. Het enkel op kamernet.nl zetten van de kamer lijkt

uur waar een cliënt haar probleem aan een van

daarvoor te weinig.

onze medewerkers kan voorleggen. De vragen lopen zeer uiteen en

Het is verstandig om te vragen om een specificatie van de bemidde-

derhoud, opzeggingsgronden, onderhuur etc. Indien bijvoorbeeld een

lingskosten. Hierdoor is te beoordelen of er ook daadwerkelijk bemid-

cliënt ons benadert met de vraag of zij haar kamer mag onderverhu-

deld is. In dit geval was het iets ingewikkelder omdat de student de

ren terwijl zij voor een jaar naar het buitenland vertrekt, wijzen onze

betreffen onderwerpen als huurverhoging, renovatie, achterstallig on-

kamer nog niet geaccepteerd had. Vooraf om specificatie vragen kan

medewerkers de cliënt op haar juridische positie en de risico’s die

de verhuurder/ bemiddelaar afschrikken waardoor deze op zoek kan

aan onderhuur zijn verbonden. Onze medewerkers kijken in elke situ-

gaan naar een andere huurder. Wellicht is het verstandig de kamer

atie wat er in de huurovereenkomst is bepaald omtrent een specifiek

eerst te accepteren.

onderwerp. Zo kan een verhuurder onderhuur expliciet uitsluiten in de overeenkomst. De medewerkers wijzen een cliënt erop dat er in elk

De rechtsvraag in deze casus was of de bemiddelaar dit bedrag

geval toestemming gevraagd moet worden aan de verhuurder voor on-

aan bemiddelingskosten mag rekenen. In puur juridische zin mag dit,

derhuur. Indien een cliënt ondanks weigering van de verhuurder toch

alleen als er daadwerkelijk bemiddeld is. In elk advies dat we

wil onderverhuren, wijzen we haar op de nadelige gevolgen die uit ille-

geven houden we niet alleen rekening met de puur juridische kant van

gaal onderverhuren kunnen voortvloeien. Zo pleegt de huurder die in

de zaak, maar houden we ook voor ogen dat een advies bruikbaar

strijd met het huurcontract het gehuurde onderverhuurt, wanprestatie

moet zijn.

tegenover zijn verhuurder. De verhuurder kan dan op grond van de gepleegde wanprestatie ontbinding van de huurovereenkomst vorderen.

Door: Harm Buisman en Geert Wensink

Daarnaast is de huurder ten gevolge van de ontbinding geen huurder

Medewerkers van het SOG rechtsbureau

meer en kan geen woongenot meer verschaffen aan zijn onderhuurder. De huurder pleegt dan ook nog eens wanprestatie jegens zijn onderhuurder. Deze kan bij de rechter een schadevergoeding vorderen van

De Rechtswinkel

de huurder. Er zitten aldus vergaande gevolgen aan het illegaal onderverhuren van een kamer waar de meeste huurders geen weet van hebben. Nadat een cliënt op de risico’s is gewezen en besluit de ka-

Werken bij de Rechtswinkel is een kans om

mer te onderverhuren, al dan niet met toestemming van de verhuurder,

het recht daadwerkelijk toe te passen. De

worden de formele aspecten met de cliënt doorgenomen. Een cliënt is

Rechtswinkel biedt jou als rechtenstudent(e) een

vaak niet op de hoogte dat er zowel een huurcontract voor bepaalde

uitdagende, leerzame en zeer gezellige periode

tijd als een beëindigingovereenkomst opgesteld dient te worden. In-

als rechtswinkelier.

dien deze laatste niet wordt getekend geniet de onderhuurder ten op- @

JFV In Casu - maart 2009 -

informatiebron.

is de site van het Landelijk Studenten Rechtsbureau een zeer handige

zichte van de huurder huurbescherming en is de onderhuurder niet

Die sturen we folders op over bijvoorbeeld kinderrechten. Voor een

verplicht de kamer te verlaten. Omdat een cliënt vaak niet weet hoe deze

ander nemen we contact op met zijn of haar voogd of schrijven we een

contracten inhoudelijk vorm gegeven moeten worden, stelt het Kab

brief naar de rechtbank. We vullen samen met een kind formulieren

hier contracten voor beschikbaar. Het Kab beschikt overigens voor

in of we bellen de werkgever van een jongere om hem aan te sporen

elke situatie over standaardcontracten die door cliënten kunnen

achterstallig loon uit te betalen. En Thijs? Wat doen we voor hem?

worden afgehaald. Ook is het mogelijk om per email een standaardcontract op te vragen. Indien een cliënt moeite heeft met het opstellen

Thijs heeft naar ons spreekuur gebeld en ons zijn verhaal uitgelegd.

van een brief aan de verhuurder zoals een ingebrekestelling, dan

Onze medewerkers gaan nu zo snel mogelijk op zoek naar het ant-

kunnen onze medewerkers daarbij hun deskundigheid verlenen. Kortom,

woord op zijn vraag: ‘Hoe kan ik mijn achternaam wijzigen?’ Hiervoor

de medewerkers van het Kab geven naast juridisch advies een bereid-

gebruiken we natuurlijk de wet en jurisprudentie maar we hebben

heid de cliënt verder te helpen. Tijdens het inloopspreekuur zijn er

ook toegang tot veel professionals. Op onze lijst van contactperso-

meerdere medewerkers aanwezig zodat er zorgvuldig overleg kan

nen staan rechters, advocaten, voogden, gezinscoaches en ook een

worden gepleegd. Mocht er zich een situatie voordoen waarbij onze

aantal docenten van de universiteit. De meeste vragen komen vaker

hulp niet mag baten, dan kan er een beroep worden gedaan op onze

voor, net als die van Thijs, en daarom kunnen we hem snel, gedetailleerd, antwoord geven op zijn vraag. Dat antwoord kun je, net als de

de gehele procedure. Hij gaat voor dat bedrag desnoods tot de Hoge

antwoorden op een aantal andere vragen vinden op onze website

Raad!

www.kjrw-noord.nl.

JFV In Casu - maart 2009 -

huisadvocaat. Deze hanteert een gereduceerd tarief van 25 euro voor

De spreekuren van de Kinder- en Jongerenrechtswinkel zijn op

Je recht halen bij de Kinder- en Jongerenrechtswinkel Stel je voor: Thijs is 14 jaar oud en zo lang als hij zich kan herinneren woont hij al bij pleegouders. De familie Janssen heeft hem toen hij 5 jaar oud was in hun gezin opgenomen. Zijn eigen achternaam is echter Bakker. De vader van Thijs heette zo maar hij heeft hem al in geen 10 jaar meer gezien. Andere mensen en de nieuwe kinderen bij hem op school kijken maar raar op als hij zijn naam zegt. ‘Jij bent er toch een van Janssen?’ vragen ze dan. Op een dag stelt iemand hem weer die zelfde vraag en hij denkt: ‘Ja, dat klopt, ik ben er inderdaad een van Janssen’. Hij wil voortaan ook graag Janssen heten, hij wil zijn achternaam laten veranderen. Hij overlegt met zijn pleegouders en ook zij vinden het een goed idee. Er is echter een probleem, de vader van Thijs ziet er helemaal niets in. Hij wil dat Thijs gewoon zijn naam, Bakker blijft houden. Thijs heeft geen idee wat hij nu moet doen, kan zijn vader zijn wens om zijn naam te wijzigen tegenhouden? Voor dit soort gevallen en alle andere gevallen waarin kinderen en jongeren willen weten wat hun rechten en plichten zijn en hoe procedures werken is in 1989 de Kinder- en Jongerenrechtswinkel opgericht. De Kinder- en Jongerenrechtswinkel Noord Nederland geeft kinderen en jongeren tot en met 21 jaar gratis juridisch advies en helpt hen bij een eventuele rechtsgang. Dat doen we door spreekuren te houden, voorlichtingen te geven en aanwezig te zijn bij festivals en evenementen. Ook in de justitiële jeugdinrichtingen in Noord-Nederland kunnen jongeren bij ons terecht voor informatie en advies op alle rechtsgebieden. We helpen kinderen en jongeren op allerlei verschillende manieren. De een is gewoon nieuwsgierig of moet een spreekbeurt houden.

maandag, woensdag en donderdag tussen 3 en 5 uur. We zijn te bereiken via 050-3125040, info@kjrw-noord.nl of via onze website: www.kjrw-noord.nl. @

bentderdederde-ofofvierdejaars vierdejaarsrechtenstudent rechtenstudentenenje jehebt hebt ambitie. Dan schrijf JeJebent ambitie. Dan schrijf je JeJe bent derdeof vierdejaars rechtenstudent en en jeje hebt hebtambitie. ambitie.Dan Danschrijf schrijfje je bent derdeof vierdejaars rechtenstudent voordedevijfdaagse vijfdaagseMasterclass Masterclass van met 2009 kanto jejeininvoor van 1212 tottot enen met 1818 meimei 2009 op op onsons kantoor jejeinin voor de vijfdaagse Masterclass van 12 tot en met 18 mei 2009 op ons kantoor voor de vijfdaagse Masterclass van 12 tot en met 18 mei 2009 op ons kantoor NewYork. York.Want Wantdaar daarpak pakje jetijdens tijdens workshops samen zaken binne ininNew workshops samen metmet onsons zaken aanaan binnen ininNew pak je je tijdens tijdens workshops workshopssamen samenmet metons onszaken zakenaan aan binnen New York. York. Want Want daar daar pak binnen een breed breed scala scala van van rechtsgebieden rechtsgebiedenen enleer leerjejeonze onzeinternationale internationalerechtspraktijk rechtspraktijkbeter beterkennen. kennen.EnEn natuurlijk laat stad links ligge natuurlijk laat je je dede stad zelfzelf ookook nietniet links liggen. eeneen breed scala van rechtsgebieden en leer je onze internationale rechtspraktijk beter kennen. En natuurlijk laat je de stad zelf ook niet links liggen. breed scala van rechtsgebieden en leer je onze internationale rechtspraktijk beter kennen. En natuurlijk laat je de stad zelf ook niet links liggen. Kortom, net net als als vorig vorig jaar, jaar, vijf vijf dagen dagen‘work ‘workhard, hard,play playhard’ hard’ininNew NewYork. York.Schrijf Schrijfjejevoor voor1616maart maart onze website www.werkenbijstibbe.n www.werkenbijstibbe.nl Kortom, in in viavia onze website www.werkenbijstibbe.nl Kortom, net net als als vorig jaar, vijfvijf dagen ‘work maart in in via via onze onzewebsite websitewww.werkenbijstibbe.nl Kortom, vorig jaar, dagen ‘workhard, hard,play playhard’ hard’ininNew NewYork. York. Schrijf Schrijf je je voor voor 16 16 maart

STBB2NY STBB2NY

Herbesproken Door Wiert Jan Berghuis

Uitlokking door de sterke arm; de lokfiets als ultimum remedium!? In de ‘meedogenloze’ strijd van de sterke arm en de staande magistratuur tegen de florerende criminaliteit lijkt alles geoorloofd. Nu blijkt dat bij menig politiekorps de bodem van de geldzak in zicht is, de roep om meer blauw op straat onbeantwoord blijft en de welluidende wervingscampagnes onder het mom van: “de politie, uw vriend!” niet het vereiste personeel opleveren, zitten de crimefighters van het Neerlandse polderland met de handen in het haar. In deze tijd waarin men zich vertwijfeld afvraagt hoe het nu toch verder moet met de wetshandhaving lijkt de oplossing daar. Met creatieve oplossingen wordt gepoogd het tij te keren en kruimeldieven het vuur aan de schenen te leggen met de inzet van de zogenaamde ‘lokfiets’. Het lijkt een gekunstelde manier om middels deze weg fietsendiefstal aan banden te leggen. Hoe het ookzij, de discussie over de wettelijke merites rond het uitlokkende karakter van de lokfiets is gaande. De Hoge Raad sprak zich uit, maar ook de advocaat-generaal liet zich niet onbetuigd. Hieronder een korte beschouwing over de positionering van de Hoge Raad en de advocaat-generaal inzake het uitlokkende karakter van de lokfiets. Achtergrond

Feitelijke weergave

Reeds enige tijd maakt een aantal politiekorpsen

Verdachte wordt verdacht van het wederrechtelijk

in Nederland gebruik van de mogelijkheden van de

toe-eigenen van een Gazelle damesfiets. We schrij-

zogenaamde ‘lokfiets’, om zodoende personen op

ven 22 maart 2006 wanneer, in het kader van een

heterdaad te kunnen betrappen. De lokfiets staat

fietsenproject van de politie Colmschate, twee

niet op zichzelf, bij een aantal andere van dit soort

politieagenten de betreffende Gazelle damesfiets

middelen valt te denken aan ondermeer: de lokpros-

als een zogenaamde lokfiets gebruiken en onafge-

tituee, de lokauto, de lokoma en loktieners. Deze

sloten stallen nabij de kaartjesautomaten op het NS

middelen lijken uiterst probaat in de strijd tegen

station te Deventer. Een locatie waar veelvuldig fiet-

ondermeer straatprostitutie, autodiefstal, beroving

sendiefstallen plaatsvinden. Wanneer de agenten

en delicten strijdig met de voedsel en warenwet.

daaropvolgend vanuit een onopvallende dienstauto

Hoewel er uitspraken van het Europese Hof voor

de wacht houden over de door hun geplaatste fiets,

de rechten van de mens te noemen zijn aangaande

komt verdachte aanlopen en pakt de fiets bij het

dit soort bijzondere opsporingsmethoden1, dient

stuur om er vervolgens op plaats te nemen en weg

het navolgende arrest2 gezien te worden als een

te rijden. Na het afleggen van een dertigtal meters

van de eerste antwoorden van Nederlands hoogste

wordt verdachte aangehouden door de twee agen-

rechtscollege, de Hoge Raad, ten aanzien van de in-

ten en meegenomen naar het bureau, alwaar hij de-

zet van lokfietsen om fietsendiefstal tegen te gaan.

zelfde dag nog onderworpen wordt aan een verhoor

De middelen waarvan proces-verbaal wordt opgemaakt. Verdachte verklaart hierin

In het eerste middel stelt de raadsman dat het hof het OM ten on-

ondermeer niet de bedoeling te hebben gehad om de fiets te stelen,

rechte ontvankelijk heeft verklaard in zijn vervolging. Een wettelijke

maar feitelijk pas op het idee kwam ten tijde van het zien van de

basis voor de inzet van de betreffende lokfiets in het kader van het

onafgesloten fiets. Hoewel verdachte een goede bekende is van de

fietsenproject van de politie Colmschate wordt door de raadsman niet

politie en hij een respectabel strafblad heeft blijkt uit niets dat hij ooit

aanwezig geacht. Evenzo dient het fietsenproject niet om reeds

eerder betrokken was bij fietsendiefstal.

verdachte personen op heterdaad te kunnen betrappen, waardoor er van de inzet van een bijzonder opsporingsmiddel geen sprake

Procesverloop

kan zijn aangezien een verdachte in de zin van art. 27 Sv ontbreekt.

De verdachte wordt in eerste aanleg voor de rechtbank Zutphen veroor-

Wanneer de grondslag voor het fietsenproject haar grondslag vindt

deeld ter zake van fietsendiefstal. In hoger beroep voert de advocaat

in art. 2 Politiewet dan dient, aldus de raadsman, hieronder niet te

van de verdachte aan dat het Openbaar Ministerie (hierna: OM) niet-

vallen het testen van de integriteit van de burgers, als welke plaats

ontvankelijk zou moeten worden verklaard gezien het onrechtmatige

heeft door de inzet van een (onafgesloten) fiets, de zogenaamde

karakter van de handelswijze van de verbalisanten inzake het gebruik

lokfiets. Hierdoor maakt de politie zich schuldig aan uitlokking, wat

van de lokfiets, welke volgens de advocaat gerekend moet worden tot

verboden is.

de niet geëigende opsporingsmiddelen. Het verweer van de raadsman wordt afgedaan met de zinsnede dat de verdachte “niet is gebracht

Uit de zaak Vanyan tegen Rusland3 volgt dat van uitlokking gesproken

tot andere handelingen dan die waarop zijn opzet reeds was gericht.

kan worden wanneer er gehandeld wordt, anders dan de verdachte

Nu er geen sprake is geweest van uitlokking, is ook art. 6 Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, in de zin van een eerlijk proces, niet geschonden”.

nog niemand als verdachte in beeld was. Zodoende is de politie in de ogen van het hof binnen de grenzen gebleven die aan een rechtmatige opsporing dienen te worden gesteld, waaruit geconcludeerd moet worden dat het OM ontvankelijk geacht moet worden in zijn vervolging Het tweede verweer van de raadsman aangaande het bewijs van het feit dat de verdachte de fiets heeft meegenomen komt erop kort gezegd op neer dat dit van bewijsvoering moet worden uitgesloten, aangezien geconcludeerd moet worden dat “wanneer de politie geen lokfiets zou hebben geplaatst, de politie ook de wegnemingshandeling door verdachte niet zou hebben geconstateerd.” Het hof stelt zich op

“Centraal staat de controverse of men door het plaatsen van een lokfiets al dan niet tot diefstal wordt uitgelokt.”

sing is, aangezien er op het moment van dat de fiets geplaatst werd

JFV In Casu - maart 2009 -

Anders dan de raadsman betoogt vindt het Hof dat het verdenkingcriterium (ex art. 27 Strafvordering (hierna: Sv.)) hier niet van toepas-

het standpunt dat het plaatsen van een lokfiets op een locatie waar naar algemene ervaringsregels (veel) fietsen worden gestolen, niet als een onrechtmatige opsporingshandeling heeft te gelden. Daarbij zijn geen andere redenen aannemelijk geworden om tot bewijsuitsluiting over te gaan. Derhalve wordt ook dit verweer van de raadsman verworpen.

zou hebben gehandeld wanneer hij niet was uitgelokt. Wanneer men uitgelokt is dient dit strijdig geacht te worden met art. 6 EVRM, dit geldt evenzeer in de onderhavige casus en dus voor de verdachte. Tot

De Hoge Raad

slot stelt de raadsman dat er sprake is van verzuim van vormen in

Tegen de uitspraak van het hof wordt namens verdachte cassatieberoep

het voorbereidend onderzoek. Welke nu de zaak niet voldoet aan de

ingesteld. De cassatieschriftuur bevat drie middelen welke tot cassa-

beginselen van een behoorlijke procesorde, dusdanig ernstig zijn dat

tie moeten leiden. Deze middelen hebben betrekking op de gehan-

het OM niet-ontvankelijk geacht kan worden in zijn vervolging.

teerde opsporingsmethode en klagen er kort gezegd over dat het hof het OM ontvankelijk heeft verklaard in zijn vervolging, danwel dat het

In het tweede middel stelt de raadsman dat het hof niet heeft geres-

hof het bewijs niet als onrechtmatig verkregen terzijde heeft gesteld.

pondeerd op een door rekwirant uitdrukkelijk onderbouwd standpunt met argumenten geschraagd en voorzien van een ondubbelzinnige conclusie, althans dat uitdrukkelijk onderbouwde standpunten met een onbegrijpelijke/onjuiste motivering, althans ontoereikende motivering heeft verworpen. De raadsman stelt daartoe dat uit geen van de bewijsmiddelen volgt dat het opzet van zijn client was gericht op het begaan van een strafbare feit. Het hof oordeelde evenwel dat de verdachte door de politie niet op andere handelingen is gebracht dan die waarop zijn opzet reeds was gericht. In de ogen van de raadsman is deze conclusie door het hof in het geheel niet onderbouwd. Evenzo heeft het hof niet gerespondeerd op het te berde gebrachte argument dat de verdachte een lange justitiële documentatie kent, maar nimmer wegens fietsendiefstal is veroordeeld. Tevens ontgaat de raadsman de meerwaarde van het plaatsen van een lokfiets op een locatie waar naar de algemene ervaringsregels

veel fietsen worden gestolen, om zodoende met het posten in een

Talloncriterium speelt hierbij een evidente rol. Dit criterium komt erop

onopvallende dienstauto iemand op heterdaad te kunnen betrap-

neer dat een opsporingsmethode niet mag leiden tot het uitlokken van

pen op het begaan van een fietsendiefstal. “Worden fietsen dan

personen, ofwel: een persoon mag niet zijn gebracht tot andere strafbare

niet snel genoeg gestolen?” Dit zou betekenen dat de drempel tot

feiten dan waarop zijn opzet reeds tevoren was gericht. Dit criterium

het stelen van een fiets door de politie daadwerkelijk is verlaagd.

is in onze wetgeving tot uitdrukking gebracht in het tweede lid van de

Waaruit moet volgen dat de politie een oneigenlijk (en onrechtmatig)

artikelen 126h, 126i, 126p, 126q, 126zd en 126ze Sv. jo. het derde lid

opsporingsmiddel heeft ingezet. Wat betekend dat er sprake is van een schending van art. 359 lid 2 Sv. welk verzuim ex art. 359 lid 8 Sv.

van de artikelen 126x, 126ij Sv. De “genoemde beginselen drukken

tot nietigheid moet leiden.

een algemeen beginsel uit, dat ook gelding heeft als de wetgever het

In het derde middel stelt de raadsman kort gezegd dat het hof

de wet te regelen”.4

niet nodig heeft gevonden de desbetreffende opsporingsmethode in onrechtmatig verkregen bewijs voor zijn bewijsvoering heeft gebezigd. De toelichting bij het eerste en derde middel zijn nagenoeg identiek.

Concluderend en recapitulerend valt op te maken dat er in het

Geconcludeerd moet worden dat waar het eerste middel spreekt van

onderhavige geval geen sprake is geweest van onrechtmatig hande-

het feit dat het hof ten onrechte het OM ontvankelijk heeft verklaard

len door de politie ten aanzien van de inzet van de lokfiets. Dit aan-

in zijn vervolging, bij het derde middel dient geconcludeerd te worden

gezien de verdachte door de politie niet reeds was beoogd de fiets

dat het hof onrechtmatig verkregen bewijs voor zijn bewijsvoering

weg te nemen, zodat het verdenkingscriterium hier niet van toepas-

heeft gebezigd.

sing is. De Hoge Raad neemt hierbij in overweging dat de politie niets anders heeft gedaan dan het plaatsen van de fiets op een locatie waar,

JFV In Casu - maart 2009 -

De Hoge Raad echter volgt het hof en verwerpt het beroep. Zij stelt

naar ervaringsregels, veel fietsen worden gestolen om vervolgens te

daartoe dat de politie is gebleven binnen de grenzen die aan rechtmatige

bezien of iemand de betreffende fiets zou stelen. Dat de lokfiets niet

opsporing dienen te worden gesteld. Het OM is derhalve ontvanke-

was afgesloten doet hier niets aan af. Tevens neemt de Hoge Raad aan

lijk in zijn vervolging. Tevens stelt de Hoge Raad voorop dat het plaat-

dat hij door het plaatsen van de lokfiets niet is gebracht tot andere

sen van een lokfiets door de politie, om zodoende fietsendieven op

handelingen dan die waarop zijn opzet reeds was gericht. Waaruit

heterdaad te kunnen betrappen, op zichzelf niet ongeoorloofd moet

voorvloeit dat er in het onderhavige geval geen sprake is geweest van

worden geacht, ook al steunt dit handelen niet op een specifieke

uitlokking, waardoor art. 6 EVRM, in de zin van een eerlijk proces, niet

wettelijke regeling. Evenzo komt de Hoge Raad tot de overweging

is geschonden.

dat voor zover de middelen klagen dat in het onderhavige geval het plaatsen van een lokfiets ongeoorloofd was en dat het hof het daarop

Dankbetuiging

steunende beroep op de niet-ontvankelijkheid van het OM in zijn

Mijn bijzondere dank gaat uit naar strafpleiter mr. A.R. Maarsingh,

vervolging dan wel bewijsuitsluiting ten onrechte, dan wel ontoerei-

advocaat te Deventer. Dhr. Maarsingh is in onderhavige procedures

kend gemotiveerd heeft verworpen, deze middelen falen.

opgetreden als raadsman van de verdachte en kon hierdoor een

Het oordeel van het hof dat er in het onderhavige geval geen sprake

schrijven van onderhavig stuk. Tot slot zij gezegd dat dhr. Maarsingh

is geweest van onrechtmatig handelen door de politie, omdat de

overweegt om een klacht in te dienen bij het Europese Hof voor de

verdachte door het plaatsen van de lokfiets niet is gebracht tot andere

Rechten van de Mens. @

buitengewone bijdrage leveren aan mijn informatiegading voor het

handelingen dan die waarop zijn opzet reeds tevoren was gericht, geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk in de bij het hof ter sprake gekomen vaststellingen. De Hoge Raad heeft hierbij in aanmerking genomen dat de politie in het onderhavige geval niet meer heeft gedaan dan het plaatsen van de betreffende fiets op een plek waar, naar haar ervaringsregels, veel andere fietsen worden gestald en waar veelvuldig fietsen worden gestolen, om vervolgens af te wachten of iemand de lokfiets zou stelen. De enkele omstandigheid dat de fiets niet was afgesloten dwingt, aldus de Hoge Raad, niet tot een ander oordeel. In cassatie bij de Hoge Raad wordt het beroep verworpen en het vonnis van het Gerechtshof Arnhem bekrachtigd.

Tot slot Centraal staat de controverse of men door het plaatsen van een 1

EHRM 9 juni 1998, NJ 2001, 471 m.nt. Kn (Teixeira de

bewijs, waaruit niet-ontvankelijkheid van het OM kan voortvloeien.

HR 28 oktober 2008, JLN BE9817

Zoals uit het arrest valt op te maken is de inzet van de lokfiets er in

EHRM 15 december 2005, EHRC 2006, nr. 3, p. 278-

Rusland).

Jongbloed Juridische Boekhandel, De onafgesloten

lokfiets al dan niet tot diefstal wordt uitgelokt. Wanneer er sprake is

Castro).

van uitlokking kan gesproken worden van onrechtmatig verkregen

286 m.nt. T.N.B.M. Spronken (Vanyan tegen

beginsel op gericht om (veel)plegers van misdrijven als fietsendiefstal op heterdaad te betrappen.

lokfiets, Den Haag

Waar prof. mr. dr. G. Knigge in zijn conclusie onder het arrest vindt dat het hof het beroep op uitlokking ontoereikend weerlegd, geeft de Hoge Raad aan dat het hof blijk heeft gegeven van een juiste rechtsopvatting waaraan ze een juist oordeel heeft verbonden. Het

<www.jongbloed.nl/code/nieuwsitem. aspx?itemID=674>.

Nu studeer je nog op wetteksten. Binnenkort mag jij ze schrijven. Waar elk jaar zo’n 160 miljard euro wordt verdeeld, moet alles juridisch goed geregeld zijn. Bij Financiën

Financiën

zoekt startende juristen

dus. Het ministerie dat ook verantwoordelijk is voor

Wij bieden je van meet af aan veel ruimte voor

bijvoorbeeld de Wet op het financieel toezicht en de

eigen verantwoordelijkheid. Het kan dan ook

Financiële Bijsluiter. Op dit ministerie werk je altijd

zomaar gebeuren dat je direct na je studie begint

aan uitdagende projecten met grote maatschappe-

met het schrijven van een nieuwe wettekst. Dat

lijke gevolgen. Ook als starter, want je doet direct

moet je willen, dat moet je kunnen. Iets voor jou?

mee als volwaardig teamlid. Dit betekent wel dat

Toptalent is van harte welkom. Zeker als je binnen-

wij veel van jou verwachten.

kort als jurist afstudeert. Kijk voor meer informatie

Bij Financiën tel je meteen mee.

op www.minfin.nl. Je sollicitatie mail je naar recruitment@minfin.nl of je belt 070-3428532.

www.werkenbijhetrijk.nl

Achter de deur van... Door Michiel Hietkamp & Luuk Wieringh

Promoveren met Mr. H. Tolsma Wandelend over de gang op de sectie Bestuursrecht komen we aan bij de kamer van mevrouw H. Tolsma. De ex-promovenda heeft de afgelopen vier jaar besteed aan de wetenschap. Deze periode is inmiddels afgesloten met het proefschrift: Bemiddelend bestuur, Juridische aspecten van bemiddeling bij de bestuurlijke besluitvorming. Met ons kijkt ze terug op een bijzondere periode en vertelt hoe zij het promoveren heeft ervaren. Wie op zoek is naar verdieping van de kennis van het

mogelijkheden van bemiddelend bestuursoptreden

recht kan na een afgeronde masterstudie in het recht

(‘mediation’) beperkt en of het een optie is om deze

promoveren. Een promovendus verricht wetenschappe-

beperkingen weg te nemen.

lijk onderzoek dat uiteindelijk moet resulteren in een proefschrift. Het promotietraject beslaat vier jaren. De

Het verloop van het onderzoek

promovendus volgt een promotie-opleiding en bereidt

In het geval van Hanna was er reeds een onderzoeksvoorstel.

het proefschrift voor. Er worden drie soorten promovendi

Het is echter ook mogelijk zelf een onderzoeksvoorstel

onderscheiden. De promovendus is in dienst van de

te schrijven, dit gebeurt vaak nadat de promovendus de

faculteit. Vaak besteedt hij/zij vier dagen per week

onderzoeksmaster heeft voltooid. Een promotietraject

aan het promoveren. Daarnaast worden andere taken

neemt in de regel vier jaren in beslag. Vier jaren lijken

verricht, in de regel betreft dat het verzorgen van onder-

veel, volgens Hanna ging het echter erg snel. Het eerste

wijs. De bursaal promoveert eveneens in vier jaren, in

jaar heeft Hanna bijna uitsluitend besteed aan het inle-

tegenstelling tot de promovendus is hij/zij meestal niet

zen, op deze wijze heeft ze het onderwerp verkend en de

in dienst van de faculteit. Het traject wordt dan ook met

bestaande literatuur in kaart gebracht. Deze periode kan

externe fondsen gefinancierd. Tot slot de externe promo-

enigszins frustrerend zijn aangezien het leeuwendeel

vendus deze combineert het traject met ‘de dagelijkse

van de tijd wordt besteed aan lezen, het duurt dan ook

verplichtingen.’ Vaak betreft het iemand die al een baan

erg lang voordat je enig resultaat ziet. Hierbij kwam de

heeft, het voordeel is dat de externe promovendus de

ervaring die ze had opgedaan met het maken van haar

theoretische kennis kan combineren met de reeds

scriptie van pas. Tijdens deze periode werden de oude

opgedane praktijkervaring. Voor de reguliere promovendus

onderzoeksvragen toch niet geschikt genoeg geacht, de

is de onderzoeksmaster de aangewezen voorberei-

vragen die in beginsel de basis waren van het onderwerp

ding voor een promotietraject. Voor studenten die de

troffen toch geen doel en nieuwe vragen zorgden ervoor

onderzoeksmaster met goed gevolg doorlopen is

dat het onderwerp beter tot zijn recht is gekomen Het

jaarlijks een aantal promotieplekken beschikbaar.

inlezen heeft ze gecombineerd met een praktijkonderzoek, dit kan na eenzame uren een welkome afwisseling zijn.

Even voorstellen

Promoveren is immers een solistische bezigheid zoals

In 1998 begon Hanna met de studie Nederlands Recht

Hanna het treffend omschrijft.

aan de Rijksuniversiteit Groningen. De toen 18-jarige mocht vervolgens in 2003 haar bul in ontvangst nemen.

De begeleiding

Hanna mocht deze ontvangen voor de afstudeerrichting

De promovendus wordt door twee personen begeleid.

staats- en bestuursrecht. Tijdens het laatste jaar werd

Allereerst is er de promotor, een hoogleraar. Daarnaast

zij benaderd door Prof.mr.dr.Bröring met de vraag of

draagt de copromotor zorg voor de dagelijkse begelei-

ze het leuk zou vinden om te promoveren. Tijdens haar

ding. Er doen nog al wat negatieve verhalen de ronde

scriptie was het nog niet duidelijk wat ze na haar studie

wat betreft de begeleiding. Uitdrukkingen als ‘in het

zou gaan doen. Het onderwerp van bestuursrechtelijke

diepe gegooid worden’ komen nogal eens voor. In het

aard; ‘Bemiddelend bestuur binnen de grenzen van het

geval van Hanna was hier in het geheel geen sprake

recht’ sprak haar vervolgens erg aan. De financiering

van. Ze spreekt dan ook lovend over haar begeleider en

was inmiddels al in kannen en kruiken. In januari 2004

promotor. In de regel vond er één maal per maand

werd Hanna zodoende bij de vakgroep Bestuursrecht

een bespreking plaats. Bij deze besprekingen werden

en Bestuurskunde aangesteld als promovendus voor

de reeds behaalde resultaten bekeken en werd een

het onderzoek. In het onderzoek wordt onderzocht in

planning voor de volgende maand gemaakt.

hoeverre het huidige bestuursrechtelijke systeem de

Bemiddelend bestuur binnen de grenzen van het recht Bestuurlijke besluitvorming zorgt geregeld voor conflicten met burgers.

Een belangrijke conclusie uit het onderzoek is dat wetgeving,

De redenen hiervoor zijn de vaak tegenstrijdige belangen van

literatuur en jurisprudentie dé aanknopingspunten zijn voor het optre-

overheidsbesluiten. Bestuursorganen maken steeds vaker gebruik van

den van het bestuur. Zo ligt de opzet van bemiddeling niet altijd in de

bemiddeling. Samen met de belanghebbende wordt geprobeerd een

handen van het bestuur. In bepaalde gevallen kan het van het bestuur

oplossing te vinden en zo het ontstane conflict over een voorgenomen

worden verlangd. Bemiddeling bij bestuurlijke besluitvorming kan en

besluit uit de wereld te helpen. Zo kunnen juridische procedures wor-

mag. Maar onder omstandigheden moet het zelfs.

den voorkomen. Bemiddeling, of ‘mediation’, zou zodoende een grote rol spelen in het bestuursrecht. Maar het huidige bestuursrechtelijke

Het interessante van het onderwerp is dat het beeld dat ten heden

systeem is echter niet ontworpen met de gedachte dat het bestuur

dage bestaat van bemiddeling er één is die geassocieerd wordt

met burgers onderhandelt over te nemen besluiten. De verdieping

met het sluiten van ‘deals’. Pittig aan bemiddeling is dat de

waarvoor het promotieonderzoek in het leven is geroepen richt zich

onderhandelingsruimte steeds smaller wordt en misschien wel zal

dan ook op de vraag of het bestuursrecht een adequaat instrumenta-

worden dankzij de juridisering van deelgebieden. Het proefschrift

rium biedt voor bemiddeling.

komt verassend tot de conclusie dat bestuursrechtelijke beginselen niet hoeven te leiden tot beperking van de beslisruimte. Bemiddeling

In het proefschrift komen diverse juridische aspecten van bemiddeling

is juist een goed toepasbare vorm die bijdraagt aan de oplossing in

bij de bestuurlijke besluitvorming aan de orde. Zo is het de vraag

geval van conflict. Conflicten tussen overheid en burger zullen zo

onder welke omstandigheden het bestuur gehouden is een

eerder tot een vreedzaam einde komen. Tussen burgers kan de

bemiddelende rol in te vullen. Daarnaast wordt uitgebreid aandacht

overheid bemiddelend optreden door hen tot een onderlinge

besteed aan het legaliteitsbeginsel en het specialiteitsbeginsel. Beide

oplossing te laten komen. De winst voor het bestuur is dat het dan niet

bestuursrechtelijke beginselen blijven van belang bij afspraken

meegetrokken wordt in een juridische procedure tussen particulieren.

die het bestuur met de burger maakt ter oplossing van een conflict. Vervolgens is er gekeken naar de vorming van rechtsbescherming; in

Beoordeling

welke mate voorafgaande bemiddeling zorgt voor precedenten en hoe

De promovendi periode wordt afgesloten met het weerleggen van

conflicten daarover worden opgelost.

het onderwerp bij een beoordelingscommissie. Een beoordeling die

Het proefschrift is niet in zijn totaliteit een literatuurstudie. Hanna is

promoter en drie hoogleraren, beoordeelt de promovendus naar zijn

op bezoek geweest bij verscheidene bestuursorganen en heeft hun

of haar kennis omtrent het onderwerp. Onder andere mr. Brenninkmeijer nam plaats in de beoordelingscommissie van Hanna. Aangezien het

dagelijkse problemen en uitdagingen waarmee overheidsorganen

onderwerp veel verschillende meningen oproept was er sprake van

worden geconfronteerd belicht.

een naar Hanna’s mening ‘levendige discussie’. Extra speciaal omdat het gebeurde onder het oog van familie en vrienden.

Bemiddelen als nieuwe oplossing In de praktijk van het bestuursrecht wordt steeds vaker gebruikgemaakt

Hanna is nu al een tijd klaar met haar proefschrift en kijkt er met een

van bemiddeling om conflicten bij bestuurlijke besluitvorming te voor-

erg goed gevoel op terug. Specialistische kennis over een onderwerp

komen of te beëindigen. Zo is het mogelijk om het gehele juridische

maak je groter door het constante onderzoek. De algemene kennis

proces en de hierbij komende kosten te omzeilen. Tevens is het mogelijk

wordt ook groter door de talloze kennis die vereist is voor het onder-

sneller een oplossing te vinden dankzij bemiddeling. Burgers dienen

zoek. Alhoewel het soms ook doorbijten was maakt de voldoening bij promotie het alle moeite waard. @

in te stemmen met het alternatief van bemiddeling waarmee de overheid haar legitimiteit verdient.

JFV In Casu - maart 2009 -

gebruik van bemiddeling onderzocht. Na verrichte verkenning zijn de

behoorlijk pittig blijkt te zijn. De commissie samengesteld uit de

Intervieuw Door Jorrit de Haan en Etiënne Dijkhorst

Interview stadsen landsadvocaat In dit themanummer van de In Casu gaat het over ‘Je recht halen’. Dit kan natuurlijk op veel verschillende manieren en door veel verschillende mensen. Ook de overheid kan in al haar verschijningsvormen haar recht proberen te halen en het lijdend voorwerp van een dergelijke procedure zijn. Hieronder vindt u de uitwerking van interviews met de landsadvocaat van Nederland en de stadsadvocaat van Groningen. Insteek is geweest om inzicht te krijgen in deze begrippen en de mensen hierachter. Hoe haalt de overheid zijn recht?

Uw persoonlijke achtergrond

te groeien werd hem na zijn stage een baan aangeboden.

Waar heeft u gestudeerd?

Hij is begonnen op de sectie cassatie, dit leert je heel

Oorspronkelijk komt de heer Houtzagers uit Zeist, maar

nauwkeurig naar het recht kijken. Al snel stapte hij over

hij is opgegroeid in Eindhoven. Voor zijn rechtenstudie

naar de ondernemingsrechtpraktijk. Onder de vorige

wilde hij terug naar Utrecht maar door de loting werd

landsadvocaat De Wijkerslooth is hij weer gaan werken op

het Amsterdam, het waren vijf geweldige jaren in onze

de cassatiepraktijk, dit was tijdens de Paspoortaffaire.

hoofdstad. Hij moest vóór zijn studie in militaire dienst en is niet lid geweest van een studentenvereniging, wat

Welke nevenfuncties vervult u?

in Amsterdam in die tijd ook niet gebruikelijk was. Als

De heer Houtzagers begint het beleid van kantoor toe

bijbaantje ging hij af en toe met drie andere studen-

te lichten. Op zich is er niets tegen het vervullen van

ten in een auto naar verschillende steden, waaronder

nevenfuncties. Wel dient duidelijk te zijn welke advocaat

Groningen, als promotiemedewerker voor een sigaretten-

welke nevenfunctie vervuld. Uitgangspunt is dat alle

fabrikant. Dit verdiende 10,- gulden netto per uur. Toen

nevenfuncties staan vermeld op de website van het

viel in Groningen al de goede sfeer op, mede doordat

kantoor. Een veel voorkomende nevenfunctie betreft

iedereen in het weekeinde ook in de stad bleef. De heer

rechter plaatsvervanger. Het vervullen van die ne-

Houtzagers is privaatrechtelijk afgestudeerd met enkele

venfunctie is zeer leerzaam, omdat de advocaat zich

keuzevakken bestuursrecht. Het onderwerp van zijn

dan moet verplaatsen in de rol van de rechter. Dat is

afstudeerscriptie is het beslag op de bijstandsuitkering.

nuttig ook voor zijn eigen optreden als advocaat. Om iedere schijn van belangenverstrengeling te vermijden,

Uw carrière

wordt deze functie niet vervuld in het eigen arrondisse-

Hoe bent u bij uw huidige werkgever terechtgekomen?

ment. De heer Houtzagers heeft, gezien zijn positie als

De heer Houtzagers wist niet of hij de advocatuur in wil-

landsadvocaat, besloten zelf niet een dergelijke neven-

de, ook de Raio-opleiding sprak hem zeer aan. In 1984

functie te aanvaarden. De heer Houtzagers heeft naast

was het in Amsterdam nog niet mogelijk het keuzevak

een aantal comités van aanbeveling nog slechts twee

stage advocatuur te volgen. Vandaar dat hij dat heeft

echte nevenfuncties sinds aan hem de titel van lands-

gevolgd aan de Universiteit Leiden. Dit was de universi-

advocaat werd verleend. De eerste functie is die van

teit die het dichtst lag bij het kantoor waar hij zijn stage

plaatsvervangend griffier van het Internationale Hof van

ging volgen. Ook de keuze voor dat kantoor is redelijk

Arbitrage in Den Haag. Zijn tweede nevenfunctie vervult

toevallig. Een zus van een nichtje van hem werkte bij het

de heer Houtzagers in de ‘advisory board’ van de Leidse

kantoor waar hij nu nog steeds werkzaam is. Tijdens een

Onderwijsinstellingen, mede door de grappige studenti-

familiebijeenkomst werd duidelijk dat het mogelijk was

koze reclame ook wel bekend als de LOI. Zijn taak daarin

daar een studentenstage van twee maanden te volgen.

komt op bepaalde punten wel overeen met waar men

Eind ’84 is de heer Houtzagers daarmee begonnen. Hij

binnen kantoor ook heel druk mee bezig is, dat is de

voelde zich hier meteen thuis: er waren leuke opdrach-

kwaliteitsbewaking.

ten en hij was meteen praktisch met het recht bezig. Als stagiair zat je in de bibliotheek en daar kwam iedereen

Welke ambities heeft u nu?

samen. Nu het kantoor begin jaren tachtig sterk begon

Ter inleiding op deze vraag stellen wij dat het ons moei-

lijk lijkt om nog ambities te hebben op het moment dat je de functie

procesvertegenwoordiging is een belangrijke basis van de landspraktijk.

van landsadvocaat bekleedt. De heer Houtzagers corrigeert ons

Het kantoor van de landsadvocaat vormt regelmatig het collectief ge-

door te zeggen dat het zijn van landsadvocaat geen functie is, maar

heugen van de Staat. Binnen kantoor is exact bekend welk standpunt

een (ere)titel die bij koninklijk besluit wordt toegekend. De titel is

eerder door de Staat is ingenomen en wat het oordeel daarover is

persoonsgebonden en wordt dus aan een persoon toegekend en niet

geweest van de rechter. Ook de Staat heeft uitstekende juristen in

aan een kantoor. Vanwege het feit dat de helft van de praktijk van het

dienst en zelfs advocaten in dienstbetrekking. Het voordeel van één

kantoor van de heer Houtzagers bestaat uit zaken voor de Staat kan

landsadvocaat is het hiervoor genoemde collectief geheugen en de

hij dat natuurlijk niet allemaal alleen doen. Het motto is dan ook dat

beschikbaarheid van kennis en expertise op uiteenlopend terrein,

iedereen die optreedt namens de Staat zich landsadvocaat moet voe-

zowel bestuursrechtelijk als civielrechtelijk van aard.

Kunt u iets vertellen over de wisselwerking met de politiek c.q. de

een kantoorgenoot. Een voorbeeld hiervan is het advies met betrek-

maatschappelijke gevoeligheid van zaken?

king tot de film Fitna van Geert Wilders. Een geheel ander voorbeeld

Houtzagers geeft aan dat in principe geen verschil bestaat tussen

is de procedure over de splitsing van de energiebedrijven. Aan zulke

het behartigen van de belangen voor een private partij of voor een

procedures werkt een heel team van kantoor. Meer specifiek ter beant-

publieke partij. In beide gevallen wordt een advocaat geacht de zaak

woording van de door ons gestelde vraag vertelt de heer Houtzagers

zo goed mogelijk te behandelen voor zijn cliënt. Wel een verschil is

dat aan hem op zijn veertigste de titel van landsadvocaat is verleend.

dat je altijd rekening moet houden met een publiek belang. Soms

Houtzagers vindt dat wanneer je op jonge leeftijd (40 jaar) landsadvo-

speelt dat heel duidelijk op de voorgrond, maar soms meer op de

caat wordt van je verwacht mag worden – gegeven het in je gestelde

achtergrond. ‘Maar het is er altijd en dus moet je er rekening mee

vertrouwen – dat je dat ook geruime tijd blijft. Zelf jubileert hij op één

houden!’ ‘Maatschappelijk juist of juridisch juist?’, leggen wij de

april 2009 als zijnde de landsadvocaat voor een periode van tien jaar.

landsadvocaat als stelling voor. Daartussen moet de landsadvocaat

Maar omdat het hem nog steeds goed bevalt en zowel zijn kantoor als

niet kiezen. De landsadvocaat is er om te adviseren over een juridisch

de Staat nog steeds veel vertrouwen in hem hebben, gaat hij door. De

vraagstuk, of om in een procedure de Staat te vertegenwoordigen.

ambitie die hij ook daarin heeft, is om een steeds betere advocaat te

Natuurlijk kan een maatschappelijk oordeel wel van belang zijn voor

worden, zowel op je eigen gebied, maar ook op andere gebieden. ‘Als

de verdediging van een bepaald standpunt. De vraag is vervolgens of

landsadvocaat ben je een beetje een duizendpoot en dat moet je ook

de landsadvocaat ook zaken verliest. Ook de landsadvocaat verliest

zijn!’, besluit onze gesprekspartner zijn antwoord op deze vraag.

zaken. Net als iedere andere advocaat. Een voorbeeld. Tijdens een

De functie landsadvocaat

gen met betrekking tot het handelen van een Fries bedrijf. De rechter

Hoe wordt iemand landsadvocaat?

oordeelde in kort geding dat de minister zich bij het doen van die

Toeval speelt daarbij zeker een rol. Er is één advocaat met de titel en

uitspraken beter rekenschap had moeten geven van de belangen van

JFV In Casu - maart 2009 -

Landelijke overheid

dan doet de heer Houtzagers zo`n zaak zelf, eventueel bijgestaan door

len. ‘Dat zorgt uiteindelijk voor de beste kwaliteit’, stelt Houtzagers. Alleen als zaken politiek gevoelig zijn of beleidsmatig van groot belang

uitzending van NOVA deed minister Verburg uitspraken over aarzelin-

er is een aantal plaatsvervangers. Hoe de voordracht tot stand komt is

het bedrijf.De maatschappelijke gevoeligheid speelt niet zo sterk,

niet geheel duidelijk, maar er vindt overleg plaats met de ‘oud’-lands-

tenminste als het gaat om het verschil tussen procederen voor

advocaat en het ministerie van Justitie. De minister van Justitie doet

de Staat of voor een private partij. Of nu geprocedeerd wordt ten

navraag bij verschillende instanties en brengt vervolgens een voorstel

aanzien van de FNV of ten aanzien van NedCar, dat maakt niet zo veel uit.

in de ministerraad. Als de ministerraad daarmee instemt volgt vervol-

Iedere keer gaat het weer om een andere zaak waarin weer nieuwe

gens een koninklijk besluit op grond waarvan de titel wordt verleend.

dingen zitten en met andere mensen. ‘Het is geen herhaling van zetten.

Officieel zit de titel niet aan een bepaald kantoor vast, maar de titel

Ik heb me hier nog nooit een dag verveeld’, vertelt de landsadvocaat

bevindt zich al lange tijd bij hetzelfde kantoor. Zij doen ook hun best

enthousiast.

om de titel te behouden door kwalitatief hoogstaand werk af te leveren. Maar in principe kan de titel elke dag worden ingetrokken. Wel is het

Wat is de meest interessante zaak waarin u heeft opgetreden

zo dat het kantoor van de landsadvocaat een soort collectief geheugen

voor de Staat?

vormt voor de overheid. Vaak zie je dat grote bedrijven een vast

Op deze vraag krijgen we niet echt een eenduidig antwoord. De

kantoor gebruiken, voor de overheid geldt hetzelfde. Wel is het zo

Staat is zo vaak degene die in rechte wordt aangesproken. Zelf is

dat weinig kantoren één zo’n grote cliënt hebben, 45% van alle zaken

de kruisrakettenaffaire aan het begin van de jaren tachtig de heer

binnen het kantoor behoren tot de landspraktijk. Zelf heeft de heer

Houtzagers erg bijgebleven. Dat was een van de eerste grote zaken

Houtzagers ook private cliënten, maar die beslaan slechts ± 5 tot 10

waaraan hij mee mocht werken. Dat deed hij samen met de toenmalige

% van zijn werkzaamheden. De landsadvocaat is verplicht praktijk

landsadvocaat (Mr. E. Korthals Altes), die eveneens werkzaam was op

te voeren in Den Haag, omdat de meeste procedures hier worden

het kantoor waar ook de heer Houtzagers werkt. De juridische kwestie

gevoerd. De heer Houtzagers noemt zich een normale advocaat die

in die zaak zag op de eventuele onderlinge rangorde tussen verdragen.

werkt bij een normaal kantoor, hij heeft alleen een extra titel. Hij vindt

De verdragen waren eigenlijk gelijk in rang en hoe moet daar dan mee

het een voorrecht als advocaat voor de Staat te mogen optreden.

omgegaan worden. De Hoge Raad heeft het antwoord op de voorliggende vraag uiteindelijk op een andere manier gegeven. Andere zaken

Wat is de gedachte achter één advocaat voor de Staat?

waar de heer Houtzagers aan terugdenkt als het gaat om interessante

In het civiele recht bestaat de verplichte procesvertegenwoordi-

zaken zijn: de zaak van medebewoners tegen mevrouw Hirsi Ali met

ging. Ook de Staat heeft een advocaat nodig om te procederen. De

als inzet haar vertrek uit de betreffende woning, de mogelijkheid

tot het verbieden van de film van Geert Wilders, Fitna, de procedure

ken. Zijn afstudeerscriptie ging over de auditorenregeling van de

tegen Shell en Esso over de verdeling van de aardgasopbrengsten

universiteit, de manier waarop studenten bij bestuurswerkzaamheden

en zo kan de landsadvocaat nog wel even door gaan. Maar ook in

compensatie voor opgetreden studievertraging konden krijgen. De

de toekomst liggen al weer zaken te wachten. Als voorbeeld daarvan

scriptie verdedigt dat deze regeling van destijds willekeurig was en

noemt de heer Houtzagers de te sluiten contracten in verband met de

onvoldoende recht deed aan de problematiek. Tijdens zijn studie

ontwikkeling en koop van de JointStrike Fighter. Wanneer we ingaan op de

ontstond een interesse voor de bestuursrechtelijke aspecten van de

wisselwerking met de politiek merkt de heer Houtzagers op dat de

rechtspraktijk. Hij was voorzitter van het Interstedelijk Studenten

landsadvocaat zich niet met de politiek moet bemoeien. Doet hij dat

Overleg (ISO), een studentenbelangenbehartigingsorganisatie, die

wel dan is de kans groot dat hij toch nog op het schavot zal eindi-

tevens een landelijk overleg was van een groep verwante studenten-

gen. Iets anders is dat je wel een goed gevoel moet hebben voor be-

fracties uit de universiteitsraden. In zijn hoedanigheid als praeses van

stuurlijke verhoudingen en de invloed daarop van bepaalde politieke

Albertus werkte hij voor een grote verbouwing nauw samen met de

aspecten. Leidraad voor de landsadvocaat en zijn kantoorgenoten is

toenmalige stadsadvocaat.

JFV In Casu - maart 2009 -

welke juridische vraag wordt ons voorgelegd en wat is daarop juridisch gezien het beste antwoord. Opnieuw benadrukt de heer Houtzagers

Wat waren uw ambities toen u begon met werken?

het belang van de kwaliteit van de dienstverlening. “Dat is dé legiti-

De heer Snel geeft aan niet direct een concreet beeld te hebben gehad

matie voor onze inschakeling.” Over tot stand te brengen wetgeving

bij het vak van advocaat, anders dan een op Amerikaanse televisiese-

wordt de landsadvocaat slechts incidenteel om advies gevraagd. Het

ries gebaseerde voorstelling, die al gauw onjuist blijkt. Eenmaal bezig

belangrijkste adviesorgaan is natuurlijk de Raad van State. Juristen

ontdekte hij al wel snel graag te willen winnen. Primair natuurlijk voor

van de Staat zien de wetgeving als hun eigen core business. Als het

zijn cliënten, maar al gauw bleek hem dat het belang waarvoor hij

incidenteel wel gebeurt, gaat het veelal om de vraag hoe de

stond ook voelt als een eigen belang. Dat inspireert dus dubbel om te

verwachting is dat de rechter zal oordelen met betrekking tot een

proberen iedere dag en iedere zaak weer een beetje beter te doen dan

vraag die zich in dat verband kan voordoen.

de vorige. De heer Snel heeft voor het bestuursrecht gekozen omdat

Kunt u aangeven of de overheid vaker of minder vaak gelijk

financiële puzzels gaat het altijd óók over dingen die mensen in hun

het altijd over méér gaat dan alleen over geld. Naast de juridische en krijgt van de rechter?

persoonlijke belang of directe woonomgeving raken, in verhouding tot

Dit vragen we met name met betrekking tot het bestuursrecht, nu daar

de publieke verantwoordelijkheid van een bestuursorgaan. Je schaakt

een zorgvuldigheidsbeginsel geldt. Immers de Staat wordt ontzettend

als het ware altijd op een bord extra. Daarnaast vindt hij de overheids-

vaak in rechte betrokken. Het gaat daarbij heel vaak om het wel of

praktijk juridisch inhoudelijk ook heel divers: het raakt vaak zowel

niet moeten verstrekken door de overheid van bepaalde gegevens.

aan typisch bestuursrechtelijke onderwerpen als aan het privaatrecht.

Dus heel veel in het kader van de Wet Openbaarheid van Bestuur, de

“Bovendien”, zegt hij, “als ik door de stad fiets, kom ik voortdurend

zogenaamde WOB. In antwoord op de door ons gestelde vraag zegt de

langs projecten waar ik op de één of andere manier bij betrokken ben

heer Houtzagers dat het niet mogelijk is om in het algemeen te zeggen

geweest. Dan weet ik dat dáár een hele hardnekkige klager woont

dat de Staat vaker in het gelijk gesteld zou worden door de rechter. Als

en dat onder dat gebouw ooit een prehistorische vuurplaats heeft

dat beeld wel bestaat is dat een onterecht beeld.

gelegen, om maar eens iets te noemen. Geweldig!”

Aan het slot van het interview proberen we het geheel nog even

Uw carrière

samen te vatten met de heer Houtzagers. In beginsel is er dus geen

Hoe bent u bij uw huidige werkgever terecht gekomen?

verschil tussen het optreden voor een publieke partij, wat in het

Wellicht ironisch te noemen is het feit dat de heer Snel zijn loopbaan

geval van de landsadvocaat heel vaak de Staat der Nederlanden is en

begon bij het kantoor waar hij heden ten dage partner is, hier in de

het optreden voor een private partij. Om aan te geven dat ook bij dat

stad Groningen. Onder de vleugels van de toenmalige stadsadvocaat,

optreden voor de Staat sprake kan zijn van een enorme tijdsdruk

mr. Knoop, zet de heer Snel zijn eerste schreden op het advocatuur-

noemt onze gesprekspartner een voorbeeld uit een zeer recent

lijke toneel. Na die eerste stageperiode verruilde hij het noorden voor

verleden. In het kader van de kredietcrisis moest aan het ministerie

een kantoor in de Randstad. Ook binnen dat gebied is de huidige

van Financiën – dat overleg voerde met De Nederlandsche Bank –

stadsadvocaat van Groningen nog een keer van kantoor gewisseld.

binnen een uur een schriftelijk advies worden uitgebracht over een

De dagelijkse files dreven hem echter figuurlijk tot wanhoop. Deze

niet alledaags juridisch vraagstuk. “Op zo’n moment is de tijdsdruk

ergernis gecombineerd met het feit dat de echtgenote van Rens Snel

enorm”, vertelt de heer Houtzagers. Het maakt hem echter niet

hoogleraar kon worden aan de Groningse universiteit en het op

minder enthousiast. Samen met een kantoorgenoot werd het advies

handen zijnde vertrek van de toenmalige stadsadvocaat mr. Knoop,

tijdig uitgebracht en de Staat kon er ook nog wat mee! Om de samen-

hebben onze gesprekspartner teruggebracht naar het noorden. Korte

vatting compleet te maken moet ook het belangrijke kenmerk van het

tijd na zijn terugkomst is hij inderdaad mr. Knoop opgevolgd. Sinds-

optreden voor de Staat, te weten het altijd im- of expliciet aanwezig

dien is mr. Rens Snel – overigens samen met een aantal van zijn

publieke belang, worden genoemd.

kantoorgenoten – vaste advocaat van de stad Groningen. Anders dan in het verleden en anders dan bij de landsadvocaat, wordt in

Uw persoonlijke achtergrond Waar heeft u gestudeerd? De heer Snel heeft in Groningen rechten gestudeerd, met als specialisatie algemeen civiel recht met een paar bestuursrechtelijke vak-

Groningen overigens niet langer formeel door de gemeenteraad een “stadsadvocaat” benoemd.

Welke nevenfuncties vervult u? Naast de praktijk die de heer Snel voert, heeft hij ook zitting in de

Om stadsadvocaat te worden moet je om te beginnen natuurlijk

ledenraad van de Rabobank. Daarnaast is hij actief in een adviescom-

werken bij het kantoor van de dan huidige stadsadvocaat. Zo leer

missie van de Nederlandse Orde van Advocaten die zich bezighoudt

je langzaam hoe de gemeente werkt en hoe de verhouding met de

met bestuursrecht. In het kader van de maatschappelijk verantwoorde

burger is. Onder verantwoordelijkheid van de stadsadvocaat begin je

nevenfuncties mag de bestuursfunctie van de heer Snel in het

voor de gemeente te werken en langzaam raak je met deze praktijk be-

stichtingsbestuur van de zeehondencrèche van Lenie `t Hart in

kend. De heer Snel geeft als taakomschrijving: ‘ik schets mogelijkhe-

Pieterburen niet onvermeld blijven. Geconcludeerd kan dan ook wor-

den, trajecten en risico’s. Ik maak geen keuzes.’ Hij ervaart het ook niet

den dat de stadsadvocaat van Groningen een druk bestaan heeft.

als lastig om zich niet met de beleidskeuzes te bemoeien: hij is een juridische, niet een politieke raadgever. Daarnaast moet je wel snappen

Welke ambities heeft u nu?

waar de bestuurder naartoe wil, je kunt niet sec het recht uitleggen of

Aansluitend bij de vraag die we eerder stelden over de ambities aan het be-

toepassen. “Bestuurders zitten niet te wachten op juridische

gin van de loopbaan leggen we onze gesprekspartner de vraag voor welke

haarkloverijen en bezwaren”, zegt Snel “waar het hen om gaat is dat

ambities hij nu nog heeft. “Ik heb geen ambities om over bijvoorbeeld tien

je er in slaagt een begaanbare route aan te dragen die het probleem

jaar op een bepaald punt te staan of een bepaalde functie te hebben!”, ant-

oplost of desnoods omzeilt.

woordt de heer Snel krachtig. “Ik doe dit zolang ik niets kan bedenken wat Het voordeel voor de gemeente is dat het kantoor van de stadsadvo-

ver te doen dan de keer daarvoor. In kwantitatieve zin zou dat bijvoorbeeld

caat en de gemeente elkaar erg goed kennen. Dat kantoor heeft veel

gestalte kunnen krijgen doordat mr. Snel voor nog meer gemeenten de vas-

inhoudelijke kennis over de gemeente, ook over zaken die al langere

te advocaat wordt. Omdat de heer Snel ook belangstelling heeft voor het

tijd geleden speelden. Ambtenaren rouleren veel binnen hun werkge-

privaatrecht, zoals uit eerdere vragen al duidelijk werd, vragen we

ver en de politieke invloeden wisselen ook regelmatig. De stadsad-

hem of hij niet ook op dat gebied een specialist zou willen wor-

vocaat is hierbinnen soms de meest stabiele factor. “Omdat wij de

den. Onze gesprekspartner geeft aan dat het onmogelijk is om

gemeente in alle opzichten goed kennen, kunnen we ook snel ter zake

zowel het bestuursrecht als het privaatrecht tot in de finesses te

komen en efficiënt en effectief adviseren”. De heer Snel procedeert

beheersen. “Het bestuursrecht bijhouden is al moeilijk genoeg, dat is

namens de gemeente Groningen ook tegen de staat. Een aantal jaren

al een ambitie op zich.” Daarbinnen zijn ook weer terreinen, zoals het

geleden heeft dit Groningen 30 miljoen euro opgeleverd. De stad had

milieurecht, die zo uitgebreid en ingewikkeld zijn dat ze een speciali-

stadsmeier rechten en deze zijn in 1970 door de staat onteigend. De

satie op zich rechtvaardigen, zo vertelt mr. Snel ons. Alle wijzigingen

gefixeerde schadeloosstelling voor de gemeente was bij wet vastge-

die steeds plaatsvinden in de wetgeving maken het vaak alleen maar

steld, maar de onteigeningsprocedure heeft 20 jaar geduurd. Tegen

ingewikkelder. Als voorbeeld noemt onze gesprekspartner de nieuwe Wet

deze gefixeerde schadeloosstelling is Groningen opgekomen en na

ruimtelijke ordening, die per 1 juli 2008 in werking isgetreden. “Mede door

een jaar procederen is in deze zaak geschikt voor het bovenstaande

verregaande bemoeienis van de Tweede kamer met het wetsvoorstel

bedrag.

Wat is de gedachte achter één advocaat voor de stad Groningen?

JFV In Casu - maart 2009 -

ik liever zou doen en dat is me in 15 jaar advocatuur nog niet gelukt”. Zijn ambitie bestaat, als gezegd, meer uit het iedere keer weer beter of effectie-

zijn er veel dingen waarvan nog niemand precies weet hoe rechters daarover gaan oordelen. Eenvoudige vragen, bijvoorbeeld over het

De landelijke/lokale overheid

overgangsrecht, kunnen daardoor al moeilijk te beantwoorden zijn”,

Kunt u iets vertellen over hoe de wisselwerking is met ambtenaren?

verklaart de heer Snel het feit dat zijn ambitie – voor zover dat al moge-

In de praktijk heeft de stadsadvocaat heel veel contact met de amb-

lijk zou zijn – dus niet bestaat uit het worden van expert op zo veel mo-

tenaren. Ongeveer veertig procent van zijn zaken is gerelateerd aan

gelijk gebieden. De opmerking over het overgangsrecht brengt ons op

de gemeente Groningen. Rest van de praktijk wordt gevormd door za-

de vraag of de heer Snel ook betrokken in wetgevingscommissies. De

ken voor een andere gemeenten, zoals bijvoorbeeld Zuidhorn, Vlagt-

stadsadvocaat vertelt ons, als lid van de commissie bestuursrecht van de

wedde, Hoogezand-Sappemeer, Eemsmond en Ameland.. Daarnaast

Nederlandse Orde van Advocaten, wel te adviseren over wetgeving, maar

heeft mr. Snel ook zakelijke cliënten. Onze gesprekspartner legt uit

vooral in de eerste fase. Vaak is het zo dat de ‘ellende’ met wetgeving

dat binnen kantoor vaak vanuit meerdere specialisaties naar een dos-

pas begint als het voorstel door de Tweede Kamer wordt behandeld en

sier wordt gekeken. Als voorbeeld noemt de heer Snel een zaak met

geamendeerd. In die fase is mr. Snel niet meer betrokken bij het

betrekking tot de parkeergarage aan het Damsterdiep in Groningen.

proces “daargelaten overigens of men er veel aan (onze) adviezen

In het bestuursrechtelijke deel daarvan, dat onder andere ziet op de

gelegen zou laten liggen”. Daarmee besluiten we de vraag over

luchtkwaliteit, staat de heer Snel de gemeente bij. De discussie met

ambities en concluderen dat het overlopen van ambities misschien

de aannemer wordt dan gedaan door iemand anders op kantoor..

ook helemaal niet meer zo vanzelfsprekend is op het moment dat je

Voor wat betreft de toegevoegde waarde van de stadsadvocaat geeft

de vaste advocaat van de stad Groningen bent.

de heer Snel aan dat het goed is om extern te kijken naar een dossier. “Je komt als buitenstaander in een dossier. Dat is juist ook de kwaliteit,

De functie stadsadvocaat

je kunt dan als het ware alvast kijken zoals je verwacht dat de rechter

Hoe wordt iemand stadsadvocaat?

zal doen en zonodig adviseren eventuele omissies meteen te herstel-

Vroeger was er een raadsbesluit nodig om stadsadvocaat te worden,

len of onduidelijkheden te verhelpen.”, kenschetst Rens Snel zijn rol

nu is er geen officiële benoeming meer. De heer Snel is ook niet de

in een procedure die hij voor de gemeente voert. Over de kennis van

enige advocaat die voor de gemeente werkt, collega’s doen de niet-

ambtenaren merkt mr. Snel op dat die heel groot is.. Maar: “Afstand

bestuursrechtelijke procedures.

nemen van eerder gemaakte keuzes of politiek, bestuurlijke wensen

is natuurlijk lastig voor iemand die al jaren met een dossier bezig is.

procent van de procedures, wordt door de overheid gewonnen. Van de

Die ballast heb je als advocaat niet”, vertelt Snel. “Wanneer je met

resterende twintig procent kan echter nog een substantieel gedeelte

een frisse blik naar hetzelfde probleem kijkt, stel je de beste vragen.”

worden “gerepareerd”. Bijvoorbeeld wanneer de gemeente verliest

Daaraan verbinden wij de conclusie dat de wisselwerking tussen de

omdat ze een bepaald besluit onvoldoende gemotiveerd heeft. Een

stadsadvocaat en de mensen bij de gemeente in de hoedanigheid van

dergelijk motiveringsgebrek is door het nemen van een nieuw, beter

de ambtenaren heel belangrijk is.

gemotiveerd besluit in beginsel te verhelpen. Overigens wijst de heer

JFV In Casu - maart 2009 -

Snel erop dat wat “gelijk krijgen” in een bestuursrechtelijke procedure Hoe wordt omgegaan met eventuele tegenstrijdige

betekent niet zo eenduidig is als, zeg, in een civiele incassoprocedure.

belangen binnen kantoor?

Heel veel besluiten, denk aan bouwvergunningen, worden in het be-

Wanneer het gaat om civiele procedures doet het kantoor van de

lang en op aanvraag van een belanghebbende burger genomen en

stadsadvocaat alle procedures voor de gemeente. Wanneer het om

door een andere rechter bestreden. Het eigenlijke geschil speelt zich

zaken met een zogenaamd ‘hoog politiek profiel’ gaat dan is de

dan af tussen de betrokken burgers. In dit verband wijst hij ook op het

stadsadvocaat daar sowieso bij betrokken. Wij nemen verder nooit

voorbeeld van een gemeente die zich afvroeg wat eigenlijk kwalitatief

zaken aan tegen de gemeente Groningen. In tegenstelling tot de prak-

de beste besluiten waren die ze namen. Dat bleken juist die besluiten

tijk van de landsadvocaat is de relatie met de gemeente in het kader

te zijn waar veel over was geprocedeerd. “Wat ik bedoel te zeggen is

van de juridische dienstverlening niet contractueel vastgelegd. Dat

dat de bestuursrechtelijke rechtsbescherming (lang) niet altijd een

hoeft overigens voor het voorkomen van tegenstrijdig belangen ook

gevecht is tussen de burger en het bestuurorgaan, die de overheid

niet. De gedragsregels voor advocaten verbieden – kort gezegd – om

per se wil ‘winnen’”.

voor en tegen dezelfde cliënt op te treden. De heer Snel ziet hierover in zijn praktijk eigenlijk zelden of nooit problemen ontstaan.

De stadsadvocaat brengt in dit kader ook nog een ander soort zaken naar voren. Het gaat dan om zaken waarin twee overheden tegenover

Bij een ‘gewone’ cliënt ontbreekt de politieke dimensie in een dossier.

elkaar staan, bijvoorbeeld de centrale overheid tegen de gemeente

“Soms is een zaak juridisch helemaal niet ingewikkeld, maar is die

Groningen. Daarbij kan de stadsadvocaat dus tegenover de landsad-

door de politiek ingewikkeld gemaakt.” Als voorbeeld noemt Snel de

vocaat komen te staan. Snel geeft een zaak op Ameland als voorbeeld.

zaak waarin een particulier van plan was een studentenwoning in zijn

Daarin zijn de rijksoverheid en het eiland Ameland verwikkeld in een

achtertuin te bouwen. In beginsel is dat een zaak tussen de gemeente

strijd om de vraag of de duinen boven Nes noord nu wel of niet tot de

en de aanvrager van de vergunning voor de bouw van de woning. Door-

primaire waterkering behoren.

dat er echter in de buurt een sfeertje ontstond tegen de aanvrager en de Raad zich vervolgens in de discussie mengde werd de zaak opeens

Aan het slot van dit interview komt het gesprek nog even op de maat-

politiek complex. In een (louter) civiele procedure heb je dat niet, of

schappelijke gevoeligheid van sommige zaken en de vijandigheden

in elk geval veel minder. Dat sluit ook aan bij het volgende citaat van

die daaruit voort kunnen vloeien tussen de betrokken partijen. De

de stadsadvocaat dat we in dit interview kunnen optekenen. “Als

stadsadvocaat geeft aan zelf ook wel eens iets van dergelijke vijan-

vertegenwoordiger van het openbaar bestuur moet je niet proberen

digheden te hebben ondervonden. In algemene zin geldt echter dat

om een zaak, tegen de klippen op, toch door het gaatje te prutsen,

wanneer je in toga pleit dat een bepaalde afstand schept, ook voor

ook al zou dan misschien juridisch (net) wel kunnen”, stelt de heer

partijen. “ Dat is goed”, zegt mr. Snel.

Snel. Als het ‘misgaat’ in een zaak waarbij de gemeente is betrokken kan dat grote politieke schade veroorzaken. Daarbij kan men

Met deze laatste opmerking, waarmee we wel heel letterlijk een kijkje

denken aan de geloofwaardigheid van een ambtenaar, of erger nog, die

krijgen in de rechtszaal alwaar mr. Rens Snel als vast advocaat van de

van een wethouder. Die laatste is immers een democratisch gekozen

gemeente Groningen onze lokale bestuurders en ambtenaren bijstaat,

bestuurder, die zijn functie vervult op basis van het vertrouwen dat

komt een einde aan dit interview.@ We danken de stadsadvocaat heel

hij bij de verkiezingen heeft gekregen. Omdat dat gegeven altijd op

hartelijk voor zijn medewerking.

de achtergrond speelt, is het dus van belang dat wanneer je voor de gemeente optreedt alles klopt. De zaak moet goed in elkaar zitten en je moet bij voorkeur niet willen winnen op een foutje van de ander of een leemte in de wet, leert Snel ons. Daaruit concluderen we dat er dus zeker een verschil is tussen het bijstaand van een gemeente of van een andere zakelijke cliënt. “Je schaakt op meerdere borden tegelijk, niet alleen het juridische”, daarmee geeft onze gesprekspartner aan dat je altijd rekening met het publieke belang. En dus ook dat van publieke personen. Kunt u aangeven of de overheid vaker of minder vaak gelijk krijgt van de rechter? Dit vragen we met name m.b.t. het bestuursrecht, nu daar een zorgvuldigheidsbeginsel geldt. Een groot gedeelte, misschien wel tachtig

Geen genoegen nemen met de eerste indruk. Doorvragen. Breder kijken en dieper graven. Zoeken naar het onverwachte perspectief. Om zo te komen tot andere antwoorden en betere oplossingen. Soms verrassend, soms innovatief, soms geestig en waar nodig tegendraads. NautaDutilh zoekt bijzondere mensen. Oorspronkelijk, zelfverzekerd, ondernemend. Met beide voeten op de grond. Pioniers die als het moet recht tegen de gevestigde orde ingaan. Of het nou gaat om een bestuursvoorzitter of je schoonmoeder.

Met zulke onconventionele denkers is NautaDutilh al vernieuwend sinds 1724. Hebben we ook jou aan het denken gezet? Neem contact met ons op en â&#x20AC;&#x2DC;smell the successâ&#x20AC;&#x2122;. Stephanie Hamer (werkstages, studentstages) T. 010 22 40 296 Marieke van den Oever (advocatuur, fiscaliteit) T. 010 22 40 115 Claartje Schrijvers (notariaat) T. 010 22 40 745 E. recruitment@nautadutilh.com of ga naar www.nautadutilh.com

Impress your mother in law.

Vraag & antwoord

Door Klaas Jelle de Jong

Wanneer is een staat aansprakelijk bij de schending van gemeenschapsrecht? Het beginsel van aansprakelijkheid van lidstaten

Er moet dan in een dergelijk geval sprake zijn van een ‘kennelijke en ernstige miskenning’ van de grenzen van de bevoegdheid.4 Wanneer er geen of minimale

wanneer een schending van gemeenschapsrecht

beoordelingsmarge bestaat, dan kan sneller aange-

(bijvoorbeeld verordeningen, beschikkingen, richtlijnen,

nomen worden dat er sprake is van een ‘voldoende

kaderbesluiten etc.) aan de lidstaat kan worden toegere-

gekwalificeerde schending’. Ten derde is een (c) cau-

kend, is een mooi voorbeeld van de doorwerking van dat

saal verband vereist tussen de opgetreden schade en

Europese recht in de lidstaten. Hoewel het EG-Verdrag

de schending van het gemeenschapsrecht door een

geen zelfstandige bepaling bevat betreffende de aan-

lidstaat. Ook dit laatste vereiste loopt parallel aan de

sprakelijkheid van lidstaten, kan worden aangesloten

non-contractuele aansprakelijkheid van artikel 288 EG-

bij artikel 288 EG-Verdrag betreffende de non-contrac-

Verdrag. Kortom: wanneer aan deze voorwaarden wordt

tuele aansprakelijkheid van Gemeenschapsinstellingen.

voldaan, is dit voor de nationale rechter voldoende om

Het verband, namelijk dat deze bepaling ook geldt voor

schadevergoeding toe te kennen aan een particulier.

lidstaten, wordt gevonden in de jurisprudentie van het Hof. In het arrest Francovich is dit beginsel geïntroduceerd omdat het Hof de volle werking van het gemeenschapsrecht heeft willen benadrukken zodat particulieren de

Wat zijn de rechten wanneer een vliegtuigvlucht is vertraagd, overboekt of geannuleerd?

schade ten gevolge van een schending vergoed kunnen

In februari 2005 is de Europese Verordening in werking

krijgen. Toch kan niet alleen worden volstaan met dit

getreden waarin is vastgelegd dat passagiers die reizen

beginsel, omdat vooral bij beleidsterreinen met

met een EU-vliegtuigmaatschappij en/of vanaf een

beoordelingsmarge nadere criteria gewenst zijn die vervol-

EU-luchthaven, recht hebben op compensatie wanneer

gens in Brasserie du Pêcheur nader zijn uitgewerkt.2 Wat

een vlucht is vertraagd, overboekt of geannuleerd.5 Dit

betreft de jurisdictie zijn het Hof van Justitie en het

onderscheid zal hier achtereenvolgens worden behan-

Gerecht van eerste aanleg niet bevoegd om over de

deld.

aansprakelijkheid van lidstaten te oordelen, maar is deze taak weggelegd voor de nationale rechters van de

Ten aanzien van de vertraging geldt dat de vliegtuig-

lidstaten zelf.

maatschappij verantwoordelijk is, afhankelijk van de verwachte vertragingsduur, voor verzorging zoals maal-

In Brasserie du Pêcheur is de aansprakelijkheid van

tijden, een eventuele hotelovernachting, telefoonge-

lidstaten dus nader ontwikkeld. Zij lopen parallel3

sprekken etcetera. Daarvoor gelden de volgende richtlij-

aan de non-contractuele aansprakelijkheid van de

nen bij een verwachte vertraging van:

Gemeenschap. Ten eerste moet aan de voorwaarde

• twee uur of meer van vluchten van minder dan

voldaan worden dat (a) de geschonden rechtsregel

ertoe moet strekken dat rechten aan particulieren

• drie uur of meer van vluchten van meer dan 1500

1500 km;

worden toegekend. Dit geldt zowel voor primair- als

km binnen de EU en alle vluchten buiten de EU

secundair gemeenschaprecht, dus voor de verdragen

van 1500 km tot 3500 km;

(mits rechtstreeks werkend) resp. richtlijnen, verorde-

• vier uur of meer van vluchten van meer dan 3500

ningen en beschikkingen etcetera. Onvoldoende is wan-

km buiten de EU.

neer een rechtsregel een verbod inhoudt waarbij dat is gericht tot een lidstaat. Tevens moet in het geval van een

Wat betreft een overboekte vlucht, dan bestaat het recht

richtlijn, het beoogde resultaat een toekenning van rech-

op restitutie van de volledige ticketprijs plus een aanvul-

ten inhouden aan particulieren. Ten tweede is het vereist

lende compensatie, afhankelijk van de vliegafstand. De

dat er sprake is van een (b) voldoende gekwalificeerde

aanvullende compensatie bedraagt:

schending van het gemeenschapsrecht. Hierbij moet

• €250 per reiziger voor alle vluchten t/m 1500 km;

er sprake zijn van handelen of nalaten (bijv. niet of niet

• €400 per reiziger voor alle vluchten tussen

tijdig implementeren van een richtlijn) door een orgaan

behorende tot de wetgevende, uitvoerende of rechter-

• €600 per reiziger voor alle vluchten met een

lijke macht dat uiteindelijk aan de lidstaat kan worden

toegerekend. De ‘voldoende gekwalificeerde schen-

Ook hier geldt een soort ‘verzorgingsplicht’ zoals hierbo-

1500 km en 3500 km; grotere vliegafstand dan 3500 km.

ding’ wordt anders ingevuld wanneer de staat beoor-

ven bij de vertraging is besproken. Daarnaast geldt dat

delingsmarge (discretionaire bevoegdheid) is gegeven.

een kosteloze retourvlucht moet worden aangeboden

53 dan dient de passagier direct zelf te klagen bij de reisorganisator. Wordt het probleem niet opgelost, dan moet binnen een maand na

te vervallen wanneer gekozen wordt voor een andere vlucht naar de

terugkomst de klacht schriftelijk ingediend worden. Heeft dit alsnog

eindbestemming en geldt een halvering van de compensatie bij een

een ongewenst resultaat tot gevolg, dan kan uiteindelijk binnen drie maanden na terugkomst een beroep gedaan worden op de Geschillen-

vertraging van minder dan vier uur.

commissie Reizen.7 Deze commissie zal dan over het geschil oordelen. De rechten van de reiziger bij annulering van een vlucht zijn identiek

Overigens speelt de eerder besproken Europese verordening alleen

aan die van de overboeking. Het hiervoor besprokene is dan ook van

een rol wanneer een reis direct bij de vliegtuigmaatschappij is geboekt @

overeenkomstige toepassing. De ticketprijs dient dus gerestitueerd te

en is dan rechtstreeks aan te spreken.

worden plus de aanvullende compensatie. Maar wanneer is de vliegtuigmaatschappij dan geen compensatie verschuldigd? Daarvan is sprake wanneer een annulering wordt meegedeeld: • meer dan twee weken voor vertrek; • tussen twee weken en zeven werkdagen voor vertrek, waar

bij een alternatieve vlucht wordt aangeboden, die niet

eerder dan twee uur voor de geplande tijd vertrekt, en de

geplande aankomsttijd niet later is dan vier uur;

• minder dan zeven werkdagen voor vertrek, waarbij een

alternatieve vlucht wordt aangeboden, die niet eerder dan een

uur voor de geplande tijd vertrekt, en de geplande aankomsttijd

niet later is dan twee uur.

digheden of beveiligingsproblemen), waarbij de vliegtuigmaatschap-

HvJ EG 5 maart 1996, gevoegde zaken C-46/93 en C-48/93, Brasserie du Pêcheur e.a., Jur. 1996, p.

pij niet in redelijkheid de gebeurtenis had kunnen voorkomen, geldt

I-1029.

het recht op compensatie niet, maar zal wel de ticketprijs gerestitueerd worden. Technische mankementen vallen niet onder overmacht

HvJ EG 19 november 1991, gevoegde zaken C-6/90 en 9/90, Francovich e.a., Jur. 1991, p. I-5357.

Als er sprake is van overmacht (bijvoorbeeld extreme weersomstan-

HvJ EG 4 juli 2000, zaak C-352/98 P, Bergaderm, Jur.

HvJ EG 24 oktober 1996, zaak C-72/95, Kraaijeveld, Jur.

2000, p. I-05291.

en zullen wel moeten worden gecompenseerd.

1996, p. I-5403.

Wanneer er sprake is van een reisorganisator, dan is deze verantwoordelijk voor een goede uitvoering van de reisovereenkomst en is het

Verordening (EG) nr. 295/91(PbEG 1991, L 36).

een zaak tussen de reisorganisator en de vliegtuigmaatschappij. Tus-

ANVR <www.anvr.travel>

sen de reiziger en de reisorganisator gelden dan meestal ANVR-Reis-

De geschillencommissie Reizen <www.sgc.nl>

voorwaarden.6 De meeste reisorganisaties zijn hierbij aangesloten. Ontstaat er een probleem bij de uitvoering van de reisovereenkomst,

JFV In Casu - maart 2009 -

wanneer sprake is van overboeking op een transferluchthaven. Echter komt het recht op restitutie van de ticketprijs bij overboeking

Column Door Sanne van der Schorst

Je recht halen… In de ellenlange rij bij de AH staan terwijl je over een kwartier op je werk moet zijn en je kunt je niet bedenken wanneer je de komende dagen anders boodschappen moet doen. Je computer die het begeeft net nadat jij je opdracht bijna af had gemaakt en het nog niet op een usb-stick had gezet. Of het water dat niet meer warm wordt terwijl je met je haar vol shampoo onder de douche staat. Frustraties, allemaal dagelijkse frustraties. Maar wat is er nou meer frustrerend dan weten dat je het hebt, maar je recht niet kunt halen?

Je hoeft niet per se rechten te studeren om in sommige

Naar mijn mening is de beste manier om je recht te

gevallen te weten wat je recht is. Soms is het heel dui-

halen het open doen van je mond. Is dat niet de eerste

delijk wat je recht is, maar helaas heeft de tegenpartij

en tevens de beste stap die je kunt zetten om je recht te

dit niet altijd even goed door of wil deze daar gewoon

halen? Zoals in het voorbeeld van het wisselgeld hierbo-

niets van weten. Dit kan soms vervelende en/of frustre-

ven genoemd; als jij zegt dat je vijftig euro hebt gegeven

rende situaties opleveren. Neem bijvoorbeeld je telefoon-

en daar niet van af wijkt, waarom zou de vrouw achter

rekening; je hebt al je verzonden sms’jes van de afgelo-

de kassa dan per definitie gelijk hebben? En als zij nog

pen maand opgeslagen, dus je weet hoeveel het er zijn

steeds jouw geld niet terug wil geven, dan doe je toch

geweest. Maar op je rekening staan er veel meer gefactu-

gewoon je mond een stukje verder open zodat je bereikt

reerd; hoe kan dat? Of de vrouw achter de kassa geeft je

dat er bij het opmaken van de kassa wordt gecontroleerd

het wisselgeld terug als of je haar een biljet van twintig

op een verschil van dertig euro. Iedereen weet dat bij het

euro hebt gegeven, maar je weet honderd procent zeker

nabespreken van tentamens je mond open doen soms

dat je haar je net gepinde vijftig euro biljet hebt gegeven.

ook werkt. Als je je mond niet open doet, gebeurt er toch

Dus jij hebt recht op dertig euro meer. Hoe haal je dan

ook niets?

dat recht? Ook hier in het buitenland kom ik erachter dat je mond Verschillende mensen hebben verschillende manie-

open doen de beste manier is. Als buitenlander word

ren om hun recht te halen. Er zijn mensen die vinden

je sneller ‘genaaid’, omdat buitenlanders er over het

dat het nodig is om hun recht te halen via geweld. Als

algemeen toch niet gauw wat van (durven te) zeggen,

zij denken dat iemand hun hun recht niet geeft, wordt

vooral niet in een andere taal. Maar als je dat dan wel

er gedreigd met de vuist en soms wordt deze er ook

doet, ook al is het met handen en voeten (dus dan maar

daadwerkelijk bijgehaald. Anderen menen hun recht te

in figuurlijke zin je mond open doen), zijn mensen ver-

halen door degene die volgens hen hun recht niet heeft

rast en geven ze je toch waar je recht op hebt. Soms

gegeven schade toe te brengen, variërend van iemands

duurt het even omdat men denkt dat je er dan alsnog

naam in een negatief licht te stellen tot letterlijk schade

wel van af ziet, maar uiteindelijk krijg je wel wat je wilt.

toe te brengen aan eigendommen. Gelukkig zijn er ook

Gewoon een kwestie van je mond open doen en een

mensen die hun recht liever op een andere manier wil-

beetje volharding dus.

len halen, maar niet goed weten hoe of waar dit te doen. Voor zulke mensen zijn er instellingen waar zij terecht

En is het niet zo dat bijvoorbeeld in het Wetboek van

kunnen om er zo achter te komen wat hun recht is en

Strafvordering de verdachte verscheidene rechten

hoe zij dit vervolgens kunnen halen. Ik heb het dan over

worden verleend, zolang deze daarover zijn mond maar

bijvoorbeeld de rechtswinkel, het juridisch loket of zelfs

open doet? Of zoals in het internationaal privaatrecht in

televisieprogramma’s die mensen een handje helpen bij

Frankrijk, waar de rechter geen ambtshalve toepassing

het zoeken naar hun recht.

van de regel die het buitenlandse recht aanwijst mag

55 tieve recht zijn er dus bepalingen die voorschrijven dat je pas ergens

“Ook hier in het buitenland

gebruik van kan maken als je er uitdrukkelijk om hebt gevraagd. Dus ook in de rechtbank – dé plek om je recht te halen – moet je soms je mond open doen om daarbinnen je recht te kunnen halen. Helaas is het soms het geval dat de algemene regel ‘wie eist bewijst’ ons tegenhoudt in onze poging ons recht ook daadwerkelijk te halen. Want ja, je kunt wel stellen dat er te veel gefactureerd is op jouw telefoonrekening, maar hoe ga je dat bewijzen? Het opslaan van de verstuurde sms’jes waarover je zelf de controle hebt, is niet echt sterk bewijsmateriaal. Ook de kosten van een rechtszaak weerhoudt men er

kom ik

soms van zijn recht te halen. Ook al ben je nog zo zeker van je zaak;

erachter

de Nederlandse rechtsprekende macht omkomen in het werk en raken

dat je

Is het niet zo dat men vaak dénkt dat iets zijn recht is en daarmee

als de totale kosten het driedubbele zijn van wat je te eisen hebt, heeft het ook niet veel zin meer. En dat is maar goed ook, want anders zou de dingen die er echt toe doen op de achtergrond. Want wordt het halen van het recht soms niet verward met het krijgen van je gelijk? graag zijn gelijk wil zien? Werkend bij een deurwaarderskantoor kan ik zeggen dat de grens soms erg vaag is voor men. Vaak verdwijnt in

mond open

dat geval de redelijkheid: een zeer essentiële factor bij het halen van

doen

Als je zo zeker weet dat iets je recht is, waarom zou je dan enige vorm

de beste manier is.”

je recht.

van geweld gebruiken of mensen schade toe willen brengen? Gebruik je verstand, gebruik je mond en als je het allemaal niet heel zeker weet, raadpleeg je iemand of een instelling die er wel verstand van heeft. Maar wie zwijgt, stemt toe; dus haal je recht en doe (in alle redelijkheid) je mond open. Daar hoef je geen (aspirant) jurist voor te zijn. @

JFV In Casu - maart 2009 -

toepassen, tenzij jij je mond daarover open doet? Zelfs in het posi-

Simmons & Simmons

t.a.v. mevrouw mr. F. de Jong Recruiter Legal Talent Postbus 190

3000 AD Rotterdam

Betreft: vacature advocaat-stagiair (m/v)

Geachte mevrouw De Jong, Ik ben een afgestudeerde rechtenstudent met een uitgesproken ambitie om bij een gerenommeerd advocatenkantoor aan de slag te gaan.

Bij mijn oriëntatie op de markt viel mij op dat Simmons & Simmons een kantoor is met een

rijke Nederlandse traditie. Tegelijkertijd is het als onderdeel van een wereldwijd netwerk zeer internationaal georiënteerd. Deze combinatie spreekt me bijzonder aan.

Ook het feit dat Simmons & Simmons advocaat-stagiairs uitgebreide begeleiding biedt en

opleidt tot zelfstandige, ondernemende advocaten die voor hun eigen business kunnen zorgen, maakt het voor mij extra aantrekkelijk om mijn kansen bij uw kantoor te beproeven.

In de hoop dat bijgesloten cijferlijst en cv aanleiding geven tot een gesprek waarin ik mijn motivatie verder kan toelichten, verblijf ik, onderteken ik, en knip ik uit... Hoogachtend,

of jij ’m terug stuurt.

A D V O C AT E N • N O TA R I S S E N • F I S C A L I S T E N

Overzicht

JFV Katern @ Woordje van bestuur @ Fotopagina @ Verslag JFV activiteiten @ Fotopagina

JFV In Casu - maart 2009 -

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

JFV Katern

Beste Lezer, Het kan erg snel gaan gedurende een collegejaar. We zijn inmiddels alweer lang en breed begonnen aan het tweede semester en jullie hebben allen de UB weer kunnen verruilen voor de collegebanken en barkrukken. Velen van jullie hebben de sneeuw alweer opgezocht. Als je dit leest, staat een groep van 25 studenten met de JFV op de piste in het mooie Alpe d’Huez. Mocht je echter in Groningen blijven, dan hoef je je ook niet te vervelen. Naast alle mooie dingen staan ook de tentamens eind maart weer op je te wachten. Daarom biedt de JFV voor verschillende vakken tentamentrainingen aan. Je neemt dan met een selecte groep, onder leiding van een advocaat, de tentamenstof door aan de hand van vele nuttige praktijkvoorbeelden. Houd voor meer informatie en inschrijven www.jfvgroningen.nl in de gaten. Na de tentamens kun je op maandag 6 april even stoom afblazen tijdens de Algemene Ledenborrel in Café De Keyzer. Je bent welkom om vanaf 22.00 uur een drankje te komen drinken met je studiegenoten. Vergeet je lidmaatschapspasje niet mee te nemen!

Hoewel het collegejaar nog in volle gang is, ontkomen

Op 24 april zal het Groninger Juristen Congres plaatsv

ook wij er niet aan weer vooruit te kijken. Inmiddels is

inden. Deze dag zal draaien om het thema: “Failliet of

het bekend wie er in het kandidaatsbestuur 2009 - 2010

niet?” en de verschillende facetten van het voorontwerp

zitten en zijn we op zoek naar commissieleden voor

van de nieuwe Insolventiewet belichten. Tijdens deze

komend jaar. Lijkt het je leuk om een fantastisch jaar

dag, die plaatsvindt in de Euroborg en de Mediacentrale,

te beleven en actief lid te zijn van de JFV Groningen?

zullen verschillende interessante sprekers aanwezig

Kom dan naar de open dag op 18 maart en laat je infor-

zijn. In de middag zullen door verschillende kantoren en

meren over de mogelijkheden. Je kunt je sollicitatiefor-

instellingen workshops worden gegeven. Uiteraard is er

mulier van de site halen en uiterlijk op 3 april inleveren

een afsluitende borrel en krijg je de kans om te dineren

op het JFV Hok aan de Turftorenstraat 17 of mailen naar

met andere congresgangers.

jfvbestuur@hotmail.com. Ik wil je alle succes wensen bij je komende tentamenTot slot wil ik je nog graag attenderen op de volgende

periode en hoop je te zien op het Groninger Juristen Con-

activiteiten.

gres of één van de andere activiteiten!

Op 8 april zal een groep van dertig studenten voor een

Namens het 101e Bestuur der JFV,

meerdaagse excursie naar Den Haag vertrekken. Hier zal een bezoek worden gebracht aan ondere andere de Hoge

Met vriendelijke groet,

Raad, de Tweede Kamer en tal van andere interessante instanties. Wil je mee met deze excursie? Houd dan de

Jasper Zents

site en de posterborden in de gaten.

Voorzitter

Vanaf nu 10% korting bij RCG op vertoon van je JFV lidmaatschapspas RCG copyshop+

RCG grafimedia

A-Straat 16 (centrum) 9718 CR Groningen 050-3143301 astraat@rcg.nl

Protonstraat 6 (industrieterrein â&#x20AC;&#x2DC;Hoendiepâ&#x20AC;&#x2122;) 9743 AL Groningen 050-3144301 info@rcg.nl

openingstijden: maandag t/m vrijdag 8:30-18:00 zaterdag: 11:00-17:00

openingstijden: maandag t/m vrijdag 8:30-17:30

RCG copyshop+

RCG id+m

verrassend makkelijk

Kijk voor al onze producten en diensten op www.rcg.nl

Halfjaarlijkse ALV

JFV In Casu - maart 2009 -

Halfjaarlijkse ALV

61 Hof van Joosten

ISP bekendmakingsborrel.

Hof van Joosten

ISP bekendmakingsborrel.

JFV In Casu - maart 2009 -

Hof van Joosten

ISP bekendmakingsborrel.

JFV Katern

Activiteitenoverzicht De Sollicitatietrainingendag 7 november 2008 Het is alweer even geleden, de Sollicitatietrainingendag op 7 november. Na maanden van hard brainstormen, hard werken, gedegen voorbereiding en een geweldige promotie brak dan eindelijk de grote dag aan. na kondenpraten over deze leerzame dag. In alle vroegte kwamen alle deelnemers op vrijdag 7

nakijken. Zo kregen studenten een beter inzicht in het

november aan bij Het Kasteel in Groningen alwaar deze

opbouwen van hun C.V. De lunch werd gevolgd door een

dag plaats zou vinden. Na ontvangst met koffie begon

tweetal workshoprondes. Hoofdsponsor Trip Advocaten

de dag met een lezing van mr. M. A. A. Van Capelle,

& Notarissen verzorgde een workshop over het sollicita-

Hoofdofficier van Justitie te Assen. Hij sprak kort over de

tiegesprek. De andere workshops gingen over de com-

opleiding tot rechter of Officier van Justitie en wat je daar

petenties van een advocaat, de sollicitatiebrief, het as-

zoal voor nodig hebt. Ook vertelde hij kort iets over de

sessment, de sollicitatieprocedure en de zelfanalyse.

nieuwe opleiding tot rechercheur op WO-niveau. Vanzelfsprekend werd de dag afgesloten met een heerHierna was het de beurt aan dhr. Frits Löhnen. Hij is

lijke borrel alwaar alle 130 aanwezige studenten onder

mental-coach en oprichter van het Instituut voor Mental

het genot van een hapje en een drankje nog na konden

Coaching. Meneer Löhnen vertelde een interessant ver-

praten over deze leerzame dag. @

haal over het onstaan van de mens en diens driften en gewoonten. Na deze twee lezingen was het tijd voor het interactieve gedeelte van het plenair gedeelte, namelijk het forum. Hier konden de aanwezige studenten vragen stellen aan recruiters van kantoren. Dit forum werd geleid door Van Zwieten & Company. Dit is een zeer jong bedrijf dat nog dicht bij de student van tegenwoordig staat. Dit maakte dat het forum zeer geslaagd was. Tijdens de lunch die volgde konden studenten hun Curriculum Vitae door Van Zwieten & Company laten

Hof van Joosten 27 november 2008 Op 27 november werd er door de lagerhuiscommissie

denten kwam naar bioscoop Images om hun gedachten

het Hof van Joosten georganiseerd. Dit jaar was het

te laten gaan over de verschillende stellingen. @

thema ‘Erfrecht’. Aan de hand van filmpjes werden er door prof. mr. W.D. Kolkman bijzonder interessante vragen gesteld over verschillende kwesties die met het thema te maken hadden. Heeft de notaris zitten slapen of zijn er misschien opzettelijk gegevens verzwegen? Kwesties rond dit thema zijn soms net als een soap. De belangrijkste kwesties uit het leven komen hier op zijn scherpst naar voren: haat, liefde, dood en natuurlijk geld! Tot slot werd een casus voorgelegd aan twee advocaten, die ieder een pleidooi hielden voor hun cliënt en werd er door een notaris recht gesproken. Het beloofde een leerzame dag te worden, dat was zeker te merken aan de aanmeldingen. Een groot aantal stu-

63 JFV In Casu - maart 2009 -

EBF/JFV Kerstgala 18 december 2008 Op een koude winteravond in de laatste maand van het jaar 2008 vond het EBF/JFV Kerstgalaplaats. Het Kerstgala werd mede georganiseerd door de Economische en BedrijfskundigeFaculteitsvereniging Groningen. De galacommissie bestaat dan ook voor de helft uit EBF-leden en de helft JFV-leden. Het thema van dit grootse gala was ‘Venice, City of a thousand faces.’

Het Kerstgala mag een succes worden genoemd en dat kunnen de 850

Naast kaartjes voor het feest konden er ook VIP-kaartjes worden ge-

feestgangers van dit uitverkochte feest beamen. @

kocht. De VIP’s werden een half uur voor aanvang van het feest ontvangen in Huize Maas met een glaasje champagne en hapjes. Om 23.00 uur gingen de deuren open voor de rest van de feestgangers. Het Kerstgala werd geopend door de swingende coverband Bittersweet. Liedjes van onder andere Robbie Williams, Coldplay, U2 en Amy Winehouse vlogen je om de oren. Langzaamaan liep Huize Maas vol en waagden de eerste galagangers zich op de dansvloer. De eerste twee uur vlogen dan ook voorbij. Bittersweet werd opgevolgd door DJ Erick E. Naast dansen op zijn opzwepende beats, konden gasten zich laten fotograferen of een gokje wagen in het casino.

Sinterklaasviering

Sollicitatietrainingendag

EBF/JFV Kerstgala

JFV In Casu - maart 2009 -

EBF/JFV Kerstgala

65 Sollicitatietrainingendag

Sollicitatietrainingendag

JFV In Casu - maart 2009 -

Sollicitatietrainingendag

Iedereen oordeelt, maar wie spreekt recht?

De Rechtspraak en het Openbaar Ministerie zijn voortdurend op zoek naar mensen die zich aangetrokken voelen tot het recht en gerechtigheid. Die zich kunnen verplaatsen in de leefwereld en standpunten van andere mensen. Die het een uitdaging vinden om te werken in een omgeving met een enorme variëteit aan opvattingen, denkbeelden, dilemma’s en belangen. Een omgeving waar alles van meer kanten bekeken moet worden en waar recht geen onrecht mag worden. Als rechterlijk ambtenaar in opleiding (raio) word je - al werkende - opgeleid tot rechter of officier van justitie. Een loopbaan die jou uitstekende toekomstmogelijkheden biedt in een afwisselend en breed werkveld. Waar zelfstandigheid centraal staat en waar je wordt uitgedaagd om beslissingen te nemen. Een baan inclusief een professionele opleiding waarbij je uitgroeit tot een expert in ons rechtssysteem. Geïnteresseerd in een loopbaan als rechter of officier van justitie? Neem voor informatie contact op met Leonore Harthoorn (recruiter): 070 - 361 98 63 of kijk op www.werkenbijderechtspraak.nl of www.openbaarministerie.nl Voor meer praktische informatie over de selectieprocedure kun je contact opnemen met het secretariaat van de Selectiecommissie rechterlijke macht: 070 – 361 98 11 of mail naar srm@rechtspraak.nl

Overzicht

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

JFV In Casu - maart 2009 -

@ Recruitmentagenda

JFV Katern

Voorwoord Beste lezer,

De afgelopen maanden is er weer veel gebeurd op het gebied van JFV CarrièreBoard. Zo vond op 7 november 2008 de Sollicitatietrainingendag plaats. Over deze dag is elders in de In Casu een verslag te vinden. Graag wil ik vanaf deze plek de commissie JFV CarrièreBoard nogmaals hartelijkdanken voor hun tomeloze inzet en organisatie van deze geweldige dag!

Ook vond er op 21 november 2008 in het kader van

Ondertussen zit de commissie JFV CarrièreBoard

JFV CarrièreBoard een bezoek plaats aan Stibbe

niet stil. Houd www.jfvcarriereboard.nl goed in de

in Amsterdam. Een groep van ongeveer vijftien

gaten voor nieuws over komende activiteiten, zoals

studenten nam aan deze dag deel. De groep werd

de Legal English Course en recruitmentactiviteiten.

eerst ontvangen en kreeg een korte presentatie over het kantoor. Vervolgens werd de groep in twee

Ik hoop je snel te mogen zien op commende JFV

delen gesplitst en werd er een overnamespel

CarrièreBoard-activiteiten!

gespeeld. Er werd een overname van een BV gesimuleerd waarbij de ene groep de verkoper en de ande-

Met vriendelijke groet,

re de koper vertegenwoordigde. Dit spel werd door alle deelnemers als zeer interessant en leerzaam

Joost Bekink

ervaren. Na dit spel volgde nog een rondleiding door

Commissaris JFV CarrièreBoard

het kantoor. Alvorens de groep terugreisde naar Groningen kon er onder het genot van een hapje en een drankje nog worden nagepraat met mensen van Stibbe. Al met al een zeer succesvolle dag! Op het moment dat je deze In Casu in handen hebt, heeft de Bedrijven- en Instellingendag alweer plaatsgevonden. In het volgende nummer zal over deze dag, waarvoor de commissie nu nog druk bezig is, een uitgebreid verslag te vinden zijn. Ook kon een aantal gelukkige JFV studenten op 4 februari genieten van de wedstrijd FC Groningen – NEC vanuit de skybox van PlasBossinade. Ook hierover zal in het volgende nummer meer te lezen zijn. Daarnaast is de JFV Stagewedstrijd op dit moment natuurlijk in volle gang. De inschrijving is gesloten op 20 februari en de deelnemers zijn nu hard bezig om een stage op een kantoor van Freshfields Bruckhaus Deringer te winnen. Het mooie aan deze wedstrijd is dat de deelnemers zelf kunnen kiezen op welke locatie én in welke periode zij stage willen lopen. Over deze wedstrijd zal in het volgende nummer van In Casu meer te lezen zijn.

Dit zou wel eens je allerbeste investering kunnen worden.

De start van je carrière. Nysingh weet er meer van. We willen je vragen om een afspraak te maken met onze

ment uit je talent haalt. Dat zijn zaken die we niet in een

recruiter Loesje Frankfort: bel (055) 527 13 42. Dat kost je

advertentie duidelijk kunnen maken. Dus vragen we een

een paar belminuten en een uurtje van je tijd. Wat het je

kleine investering van je. Dat is misschien ongebruikelijk,

oplevert is een goed gesprek over je carrière. Een gesprek

maar het is wel geloofwaardiger dan advertentiekreten.

over hoe jouw talent past bij de kansen die wij bieden. Hoe

Daardoor kunnen we uiteindelijk vérder gaan dan wilde

we die kansen zó kunnen vormgeven dat je optimaal rende-

beloftes over je carrière. Daardoor weten we er meer van.

Nr. 1 in de Management Team 100! www.werkenbijnysingh.nl

JFV CarrièreBoard katern

Recruitmentagenda Instantie

Activiteit

April AKD Prinsen Van Wijmen

Greendays 2009 Advocatuur & Notariaat

Van Benthem & Keulen

VBK Meesterdagen

JFV Groningen

Groninger Juristen Congres

JFV Groningen i.s.m. Linklaters

Legal English Drafting Course

Mei Clifford Chance

Select Class

Allen & Overy

De Notariële Masterclass

Stibbe

STBB2NY

Allen & Overy

The International

Tax Experience

Allen & Overy

The International

Tax Experience

Heineken

Heineken Business Course

Höcker

Höcker Inhousedag

Juni Holland Van Gijzen

High Tea

Freshfields Bruckhaus Deringer

Corporate Law Course

Juli Freshfields Bruckhaus Deringer

Freshfields Connect

Loyens & Loeff

Summercourse

De Brauw Blackstone Westbroek

De Brauw Summercourse

Houthoff Buruma

Zomerpraktijkdagen

September Het Rijk

Rijkstraineeprogramma

Oktober Boekel De Nerée

Expeditie Boekel

Datum

Deadline inschrijven

Bijzonderheden

23 & 24 april 2009

27 maart 2009

www.werkenbijakd.nl

23 & 24 april 2009

wordt nader bekend gemaakt

www.vbk.nl

24 april 2009

wordt nader bekend gemaakt

www.jfvgroningen.nl

April

Wordt nader bekendgemaakt

www.jfvcarriereboard.nl

5 tot en met 8 mei 2009

wordt nader bekendgemaakt

www.ontdekcliffordchance.nl

07 mei 2009

01 mei 2009

www.werkenbijallenovery.nl

12 t/m 18 mei 2009

16 maart 2009

www.werkenbijstibbe.nl

14 mei 2009

01 mei 2009

www.werkenbijallenovery.nl

15 mei 2009

01 mei 2009

www.werkenbijallenovery.com

wordt nader bekend gemaakt

www.jobs.heineken.nl

12 mei 2009

11 april 2009

www.hocker.nl

05 juni 2009

www.hollandlaw.nl

4 & 5 juni 2009

wordt nader bekendgemaakt

www.werkenbijfreshfields.nl

31 juli 2009

www.werkenbijfreshfields.nl

13 t/m 17 juli 2009

25 mei 2009

www.loyensloeffacademy.nl

16 juli tot en met 3 augustus

wordt nader bekend gemaakt

www.debrauwsummercourse.nl

zomerperiode

wordt nader bekend gemaakt

www.hetechtewerk.nl

vanaf 1 september 2009

15 april 2009

www.werkenbijhetrijk.nl/rijkstrainee

29 & 30 oktober 2009

25 september 2009

www.expeditieboekel.nl

JFV In Casu - maart 2009 -

25 t/m 29 mei 2009

www.kienhuishoving.nl

Hubertusbar KienhuisHoving

J E S T U D E N T E N T I J D V E R L AT E N K O S T M O E I T E . WIJ HEBBEN DAAR BEGRIP VOOR.

BIJ ONS KRIJGT AMBITIE ALLE RUIMTE.

ENSCHEDE - OLDENZAAL

PAN THEON 25 POSTBUS 109 7500 AC ENSCHEDE TEL. (053) 480 42 00

Go East!

Overzicht

Inhoudelijke bijdragen @ BarentsKrans advocaten notarissen

JFV In Casu - maart 2009 -

Inhoudelijke bijdrage door Mr Jaap van Lynden werkzaam op de sectie procesrecht bij BarentsKrans advocaten notarissen te Den Haag

Bewijs halen Het thema van dit nummer kent vele (begin)varianten, en de bekendste en meest voor de hand liggende variant van “recht halen” is misschien wel procederen. Eén van de kernpunten bij procederen is het bewijsbeginsel: wie stelt, moet bewijzen. Wie recht wil halen door middel van een procedure, zal bewijs moeten leveren. Wat de eiser stelt, kan wel waar zijn, maar dat is niet genoeg. D(i)e waarheid moet aantoonbaar zijn, moet hard kunnen worden gemaakt: gelijk hebben is niet hetzelfde als gelijk krijgen. Het kunnen leveren van voldoende en overtuigend bewijs is een cruciale voorwaarde voor succes in de procedure.1 Dit bewijs wordt zelden netjes gerangschikt, verpakt

maken die hij geraden acht.” De term “volledig en naar

in mooi rood lint en grote strik, door de cliënt bij de

waarheid” lijkt te suggereren dat partijen letterlijk alles

advocaat afgeleverd. De advocaat zal o.a. eerst moeten

op tafel moeten leggen. Uit de parlementaire toelichting

vaststellen wat de feiten precies zijn en of deze een

blijkt dat dit echter niet het geval is. Wat er wel onder

vordering kunnen dragen, i.e.:

moet worden verstaan, blijkt niet duidelijk uit de memo-

• of er sprake is van voor vergoeding in

om de bewuste leugen uit te bannen, daar deze in het

rie van toelichting. Deze vermeldt: “Het gaat hier slechts

aanmerking komende schade,

moderne procesrecht niet aanvaardbaar is”. Dit geeft

• wat de grondslag van de eis is,

eigenlijk vooral te denken over het niet-moderne pro-

• wat de verwachtingen zijn omtrent de

cesrecht. Daarnaast wordt opgemerkt: “Volledig houdt

bewijslastverdeling, en

• welk bewijs hiertoe kan en naar verwachting

zal moeten worden geleverd.

niet in dat alle feiten moeten worden aangevoerd, doch slechts alle voor de oplossing van het geschil relevante feiten.” Van Mierlo vermeldt nog: “Art. 21 gaat weer niet zover dat een partij ook haar zwakke posities moet

Het is mogelijk dat het gevergde bewijs niet in handen

openbaren. Evenmin staat art. 21 eraan in de weg dat

is van de cliënt, maar van iemand anders, bijv. de tegen-

partijen de naar hun oordeel relevante feiten selecteren

partij. Hoe kan men dat bewijs in handen krijgen? In dit

en vanuit hun eigen invalshoek interpreteren.”2 Hiermee

artikel zal ik eerst kort het kader uiteenzetten van het-

wordt de in artikel 21 lid 1 Rv genoemde volledigheid

geen van partijen wordt verwacht op het gebied van in-

sterk gerelativeerd. De rechter kan daarnaast op grond

formatieverschaffing over de zaak. Daarna ga ik in op de

van artikel 22 Rv (één van) partijen bevelen bepaalde

hoofdlijnen van de meest gangbare wijzen om bewijs te

stellingen toe te lichten of op de zaak betrekking heb-

krijgen buiten een bodemprocedure, te weten het voor-

bende bescheiden over te leggen. De betreffende partij

lopig getuigenverhoor en de vordering ex artikel 843a Rv

kan dit weigeren op grond van gewichtige redenen. Ook

en problemen die hierbij in de praktijk spelen. Daarbij

hier kan de rechter de gevolgtrekkingen aan verbinden,

zal ik ook kort stilstaan bij een relatief nieuw fenomeen,

die hij geraden acht.

het bewijsbeslag. Tenslotte zal ik ingaan op de knoop die de rechter moet doorhakken op het moment dat eiser bewijs wil halen en gedaagde dit niet wil geven.

Het kader lijkt te zijn dat partijen min of meer de vrijheid hebben om de zaak – de vordering en het verweer – naar eigen believen te voeren, behoudens dat niet tegen de

Kader informatievoorziening

rechter mag worden gelogen en dat door de rechter ge-

De manier waarop partijen elkaar en de rechter van infor-

vraagde informatie meestal moet worden verstrekt. Hoe-

matie moeten voorzien, is vastgelegd in artikelen 21 en

wel artikel 21 lid 1 Rv voorschrijft dat partijen verplicht

22 Rv. Artikel 21 Rv luidt: “Partijen zijn verplicht de voor

zijn de feiten volledig voor te dragen, moet de eiser er re-

de beslissing van belang zijnde feiten volledig en naar

kening mee houden dat gedaagde dit niet zal doen. Het

waarheid aan te voeren. Wordt deze verplichting niet

blijft dus zaak voor eiser om het bewijs te leveren. Als hij

nageleefd, dan kan de rechter daaruit de gevolgtrekking

hier niet zelf over beschikt, moet hij het gaan zoeken.

Voorlopig getuigenverhoor

Vordering tot overlegging gegevens ex artikel 843a Rv

Een partij kan bij verzoekschrift om een voorlopig getuigenverhoor

Op grond van artikel 843a Rv kan degene die daarbij een

vragen. Het doel kan tweeërlei zijn: enerzijds om duidelijkheid over

rechtmatig belang heeft inzage, afschrift of uittreksel vorderen van

omstandigheden te krijgen en daarmee beter de kansen van het

bepaalde bescheiden aangaande een rechtsbetrekking waarin hij par-

instellen van een vordering in te schatten.3 Anderzijds kan het er

tij is, van degene die deze bescheiden onder zich heeft. De inzage kan

(mede) toe dienen om verklaringen vastgelegd te krijgen – en daarmee

worden geweigerd, als de persoon die de stukken onder zich heeft

te voorkomen dat de herinnering van de verschillende getuigen door

hier een gewichtige redenen voor heeft of kan worden aangenomen”

tijdsverloop wordt aangetast. De verweerder kan een verweerschrift

dat een behoorlijke rechtsbedeling ook zonder verschaffing van de

indienen, waarin hij uiteenzet waarom er wel of geen voorlopig getui-

gevraagde gegevens is gewaarborgd.”

genverhoor plaats zou moeten vinden en waarmee hij ook de grenzen van het getuigenverhoor kan (proberen) af (te) bakenen. Gronden voor

De grootste drempel hierbij voor verzoeker is dat het moet gaan om

afwijzing van een verzoek tot voorlopig getuigenverhoor zijn onder

bepaalde bescheiden. Dit werpt de vraag op in hoeverre verzoeker

meer onevenredigheid van de over en weer betrokken belangen en

gespecificeerd moet aangeven welke bescheiden hij precies wil

strijdigheid met een goede procesorde.4 Na een mondelinge behande-

inzien. Dit begrip wordt door (lagere) rechtspraak ruim geïnterpreteerd,

ling van het verzoeken verweerschrift beslist de rechter of het voorlo-

in dier voege dat niet nodig is dat de stukken met naam, toenaam en

pig getuigenverhoor zal plaatsvinden en zo ja, de datum waarop.

datum worden genoemd, maar dat ze ‘voldoende concreet’ worden aangeduid.6

Met het voorlopig getuigenverhoor vindt een handeling die doorgaans Een tamelijk nieuwe wijze van bewijsverkrijging is het bewijsbeslag,

beter kan inschatten of het zinvol is om een procedure te beginnen.

een variant van het conservatoir beslag. Het doel van het leggen van

Een nadeel is dat aan het begin van een zaak vaak nog niet (veel) is

conservatoir beslag, is om te voorkomen dat verhaalsmogelijkheden

gediscussieerd over de omstandigheden en daarmee nog niet duide-

verdwijnen. Bij het bewijsbeslag zal het doel zijn te voorkomen dat

lijk is welke omstandigheden nu precies van belang zijn in de zaak. In

bewijs verdwijnt.7 Waar het bewijs eenmaal is veiliggesteld, zal het er

een bodemprocedure zijn ten tijde van een “regulier” getuigenverhoor

vervolgens om gaan om toegang tot dit bewijs te krijgen.

al enkele rondes processtukken uitgewisseld en hebben de rechter en partijen elkaar wellicht al bij de comparitie gesproken. Op zo’n

Het leggen van conservatoir beslag is in Nederland zeer gemakkelijk.

moment is het meestal veel duidelijker om welke punten de

Hier is enkel een zeer summier onderbouwd verzoekschrift voor no-

zaak draait (bijv. een gesprek van bepaalde datum met bepaalde

dig. De potentieel beslagene weet niet van het verzoek tot het leggen

personen) en is dus ook duidelijker over welke omstandigheden de

van beslag en heeft geen kans hiertegen verweer te voeren. Dit kan

getuigen moeten verklaren. Dit is bij een voorlopig getuigenverhoor

pas achteraf, met bijv. een opheffingskort geding. De aard van de pro-

vaak nog niet het geval.

cedure – het niet horen van de beslagene en het “overrompelende” effect van een deurwaarder die op de stoep staat en meteen beslag

De rechter-commissaris die de getuigen in voorlopig getuigenverhoor

legt, brengt met zich het risico dat het bewijsbeslag kan worden mis-

zal horen, heeft meestal als enige houvast de in het verzoekschrift

bruikt om het bewijs niet alleen veilig te stellen, maar ook meteen in

genoemde feiten – en niet meer dan dat. Het is voor verzoeker daarom

handen te krijgen. De rechter (en de deurwaarder) zullen hier door-

zaak om in het verzoekschrift al zo volledig mogelijk aan te geven over

gaans voor waken, door bijvoorbeeld alleen toe te staan dat specifiek

welke omstandigheden verzoeker de getuigen wil horen, indien mo-

omschreven bewijsstukken in beslag worden genomen – in voorko-

gelijk met onderliggend bewijs. Als verzoeker dat niet doet, loopt hij

mend geval worden gekopieerd – en uitdrukkelijk te bepalen dat de in

het risico dat indien hij vragen wil stellen over omstandigheden die

beslaggenomen stukken niet aan de verzoeker worden afgegeven. De

niet in het verzoekschrift zijn gesteld, dit door de rechter niet wordt

stukken worden dan door een door de rechtbank aangewezen bewaar-

toegestaan. Het is ook mogelijk dat als bijvoorbeeld het verzoekschrift

der bewaard totdat in een procedure op tegenspraak wordt beslist of

erg summier is, of onduidelijk is waarom een bepaalde getuige in

verzoeker toegang tot (een deel van) de stukken kan krijgen.8

voorlopig getuigenverhoor is opgeroepen, de rechter-commissaris zelf geen vragen stelt en meteen aan de advocaat van verzoeker zegt dat deze de getuige mag ondervragen.

“Fishing expedition” en problematiek van de rechter bij vragen om inzage Waar een partij inzage in andermans stukken wil krijgen, of getuigen

Het ondervragen van getuigen is een vak apart, waar in het algemeen

wil horen over een kwestie, wordt door degene van wie de inzage

in de universitaire (en advocatuurlijke) opleiding geen of weinig

wordt gevraagd vaak gezegd dat er sprake is van een “fishing expediti-

aandacht aan wordt besteed. Bij een getuigenverhoor is het vrijwel

on” door eiser/verzoeker. Een definitie van deze term bestaat bij mijn

altijd zo dat de rechter-commissaris eerst de getuige het hemd van het

weten niet. Met “fishing expedition” zal meestal worden bedoeld:

lijf vraagt over de van belang zijnde omstandigheden, en vervolgens

het zonder enige grond vragen om inzage in tot een ander behorende

aan advocaten de gelegenheid biedt om nog resterende vragen te

documenten, met het doel om te kijken “of er iets te halen valt”.

stellen. Op het moment dat de rechter-commissaris zelf geen vragen stelt5, dan heeft een onvoorbereide advocaat een groot probleem. Het

Iedereen zal aanvoelen dat het zonder enige drempel toegang geven

kennen van de zaak is één ding, het iemand op gestructureerde wijze

tot andermans stukken, onwenselijk is. Ieder heeft recht op privacy.

ondervragen en een verklaring laten afleggen is iets anders. Na het

Daarnaast is ook voor eenieder evident dat bedrijfsgeheimen bescher-

horen van de getuige volgt de vastlegging van de verklaring in het

ming verdienen.9 Er komt alleen wel een moment dat die bescherming

proces-verbaal. Ook daarbij met de advocaat goed opletten dat de

ophoudt. Partijen moeten zich ten opzichte van elkaar redelijk gedra-

voor zijn cliënt relevante passages op juiste wijze worden vastgelegd.

gen. Als blijkt dat de stellingen van verzoeker aannemelijk zijn, door- @

Beslaglegging

aan het begin van een zaak plaats. Een voordeel is dat de verzoeker

JFV In Casu - maart 2009 -

veel later in een zaak voorkomt, i.e. het getuigenverhoor, helemaal

dat zij niet goed worden weersproken

keling. Met name de mogelijkheid om stukken bij andere partijen op

door de verweerder, of bijvoorbeeld met

te vragen en door beslag veilig te stellen, is de laatste jaren steeds

voldoende (deel)bewijs worden onder-

ruimer geworden. De vrijheid van eiser om stukken op te vragen is

bouwd, dan zal op enig moment de ba-

bepaald (nog) niet onbegrensd en de strijd om bewijs voorlopig nog

lans doorslaan en de rechter de toegang

niet uitgestreden. Maar het einde van die strijd komt wel steeds

tot de informatie openstellen. Anders ge-

dichter in zicht.

zegd: de rechter moet dan oordelen over de grens tussen “het gaat je niets aan” Jaap van Lynden

en “wat heb je te verbergen”.10

Hierbij is zeer lastig dat deze afweging vaak op beperkte argumenten en kennis van de zaak moet worden gebaseerd. Voornoemde handelingen vinden vaak plaats aan het begin van een zaak.11 Er is dan nog niet veel bekend over een zaak, en argumenten van eiser en gedaagde kunnen even aannemelijk klinken. Daarbij komt dat indien de rechter er toe overgaat om inzage in andermans informatie toe te staan

De vraag over de bewijslast zelf (wie moet wat

of te gelasten, die beslissing niet meer kan worden teruggedraaid. De

bewijzen) kent verschillende varianten, bijv.

inzage is dan immers al gegeven. De kennis die verzoeker daardoor

omkering van de bewijslast, verzwaarde stelplicht,

van de positie van verweerder heeft opgedaan, kan niet meer met een

op voorhand aannemelijk achten behoudens

hoger beroep of rechterlijk bevel uit het hoofd van verzoeker worden

tegenbewijs en andere varianten. Ik zal deze niet

verwijderd.12 Al met al redenen om terughoudend om te springen met

in dit artikel bespreken en verwijs naar Th. Roëll,

het toestaan van inzicht in andermans stukken.

“Bewijslastverdeling voor beginners”, Advocatenblad

JFV In Casu - maart 2009 -

2008, pp. 498-502 en de in dit artikel genoemde

Verzin een list Er zijn helaas geen standaardlisten die tot succes leiden. Het gaat er

literatuur. 2

A.I.M. van Mierlo 2008, (T&C Rv), art. 21, aant. 2b.

vaak om om zoveel mogelijk de ogen open te blijven houden en verder

Zie HR 24 maart 1995, NJ 1998, 214.

proberen te kijken dan de grenzen die inherent lijken aan het conflict

en de mogelijke oplossingen. In elke zaak zit een bepaalde dynamiek. De eiser probeert iets voor elkaar te krijgen en de gedaagde probeert

Zie HR 6 februari 1987, NJ 1988, 1 en HR 11 februari 2005, NJ 2005, NJ 2005, 442.

Let wel: het is de taak en verantwoordelijkheid van de

dit te blokkeren. Het is zaak om de zaak niet “op automatische piloot”

rechter-commissaris om het getuigenverhoor te leiden,

te draaien, maar te blijven onderkennen dat de rol die je als advocaat

maar ook rechters-commissarissen stappen wel eens

van de eiser of de gedaagde vervult, grenzen met zich draagt en in elke individuele zaak te kijken waar die grenzen precies lopen – en

met het verkeerde been uit bed. 6

waar ze volgens jou dienen te lopen.

Zie Rb. Utrecht 12 september 2007, JOR 207, 265 m.nt. Van der Korst en meer uitgebreid over artikel 843a Rv en hiermee samenhangende problematiek:

Centrale vragen over bewijs blijven: wat kan dienen tot bewijs, waar

J.R. Sijmonsma, Art. 843a Wetboek van Burgerlijke

zal het bewijs zich bevinden (papier, computer of grijze massa van

Rechtsvordering ont(k)leed, Nijmegen, 2007 en J.

personen), wat vraag je precies aan de rechter en waar stuur je de

Ekelmans, De exhibitieplicht in kort bestek, Zutphen,

deurwaarder heen.

2007. 7

Bijvoorbeeld in de papierversnipperaar.

Waar men als advocaat van gedaagde optreedt, kan het soms

Zie hierover uitgebreider Ekelmans, a.w., pp. 56-61.

evenzeer van belang zijn dat eiser openheid van zaken geeft,

Nog daargelaten stukken waarop een

bijvoorbeeld omdat deze niet zo onervaren of onbevangen is als hij

geheimhoudingsverplichting van toepassing is, zoals

aan de rechter wil doen voorkomen. Een vordering ex 843a Rv hoeft

stukken van de raadsman.

bepaald niet alleen van de zijde van eiser te worden ingesteld, er

10 Of, iets sjieker, “de grens … tussen geoorloofde

kunnen ook goede gronden voor gedaagde zijn om meer te weten te

interesse en ongeoorloofde nieuwsgierigheid” zie

komen over de achtergronden van eiser en wat er bij hem bekend was.

Ekelmans, a.w., p. 25. 11 Dit is overigens geen vereiste, het voorlopig

Het over de schutting kijken bij andere rechtsgebieden kan ook tot

getuigenverhoor, de vordering ex artikel 843a

nuttige inzichten leiden. Het bewijsbeslag is de laatste jaren door de

Rv en het bewijsbeslag kunnen ook tijdens een

rechtbanken geaccepteerd en in de praktijk ontwikkeld. Op het gebied van het intellectueel eigendomsrecht is het bewijsbeslag inmiddels

bodemprocedure plaatsvinden. 12 De jurisprudentie wordt hierdoor ook voor een groot

wel in de wet vastgelegd.13 Ook bij het mededingingsrecht zijn er

deel gevormd door uitspraken van rechtbanken: waar

ontwikkelingen op het gebied van bewijsverkrijging en discovery.14

deze een vordering ex artikel 843a Rv toewijst, is het

De ontwikkelingen en jurisprudentie op deze rechtsgebieden kunnen

de vraag of hoger beroep nog zinvol is.

natuurlijk aanknopingspunten bieden voor bewijsverkrijging buiten

13 Zie 1019-1019i Rv.

het intellectueel eigendomsrecht en mededingingsrecht.

14 Zie hiertoe het artikel van J.P. Marissing en M. Plomp, Schadeclaims en Mededingingsrecht, in ISP Special

Een zaak staat en valt met het al dan niet kunnen leveren van @ voldoende bewijs. Bewijsverkrijging is de laatste jaren sterk in ontwik-

juli 2008, thema Mededinging, p.17.

verder aan die toekomst bij BarentsKrans. Want wij zijn altijd op zoek

Jij Betrokken, talentvol en doelgericht. Snel paraat met een praktische oplossing. Onze cliĂŤnten Nationaal en internationaal. Ondernemingen, overheid en particulieren. De uitdaging Werken

naar goede advocaat-stagiair(e)s of kandidaat-notarissen.

op hoog juridisch niveau. Met volop specialisatiemogelijkheden.

Wij Gevestigd in Den Haag, circa 60 juristen, in totaal 130 medewerkers.

Informele werksfeer met korte communicatielijnen.

Je ontwikkeling kent geen grenzen. Je bent net of bijna afgestudeerd. En je ziet je toekomst in de advocatuur of het notariaat. Bouw dan

Speel je ontwikkelingskaart slim uit. Stuur een brief met je motivering, cv en studieresultaten naar Nancy Nieuwets, afdeling HR. Parkstraat 107, Postbus 30457, 2500 GL Den Haag | T 070 - 376 06 06 | HR@barentskrans.nl | www.barentskrans.nl

de buitenwacht klinkt VoorVoor de buitenwacht klinkt notariaat als antiquariaat. notariaat als antiquariaat. Maar ik kwijt zodra Maar dat dat ben ben ik kwijt zodra ik ik ’s ochtends binnenstap. hierhier ’s ochtends binnenstap.

Hetisisniet nieteenzaam eenzaamaan aandedetop top Het Rebecca Veen |notariaat| mr. mr. Rebecca Veen |notariaat|

PlasBossinade. Topkantoor in hoofdstad de hoofdstad PlasBossinade. Topkantoor in de van van Noord-Nederland. Honderd medewerkers. Noord-Nederland. Honderd medewerkers. EenEen bergberg ervaring, creativiteit en specialistische kennis. aanaan ervaring, creativiteit en specialistische kennis. Paterswoldseweg Paterswoldseweg 802 802

open cultuur waarin je snel meedraaien EenEen open cultuur waarin je snel kuntkunt meedraaien

Postbus 1100, BC Groningen Postbus 1100, 97019701 BC Groningen

en groeien. Ontdek of het en groeien. Ontdek zelf zelf of het ookook voorvoor jou jou de de

telefoon +31(0)50 43 33 telefoon +31(0)50 521 521 43 33

ideale is van topcarrière in advocatuur ideale startstart is van een een topcarrière in advocatuur

ww a s bs ionsasdi ne a. ndle . n l w w w. p lw. a spbl o

of notariaat. Ga naar nu naar www.plasbossinade.nl. of notariaat. Ga nu www.plasbossinade.nl.

Overzicht

Kantoorspecials @ AKD Prinsen Van Wijmen

JFV In Casu - maart 2009 -

@ Poelmann van den Broek

Kantoorspecial

Don’t be green. Bring your own colour. Op 23 en 24 april 2009 organiseert AKD Prinsen Van Wijmen voor de derde maal Greendays. Greendays is dé masterclass waarin je kunt bewijzen dat je als advocatuurlijke of notariële

JFV In Casu - maart 2009 -

student alles behalve groen bent.

Wat kun je verwachten? Greendays is een reality game waarin verschillende teams aan de hand van een real life case de strijd met elkaar aangaan. Je krijgt twee dagen lang de kans uitgebreid kennis te maken met de notariële praktijk van Ondernemingsrecht en Commercieel Vastgoed of de advocatuurlijke praktijk van Ondernemingsrecht, Arbeidsrecht of Europees en Mededingingsrecht. Je ervaart zelf hoe het is samen met je team een cliënt bij te staan, juridische uitdagingen het hoofd te bieden en deel te nemen aan de onderhandelingstafel. Natuurlijk staan onze advocaten en (kandidaat-) notarissen voor je klaar om je waar nodig te begeleiden en te adviseren. Naast alle inspanningen is er tijdens Greendays ook genoeg mogelijkheid voor ontspanning. Op die manier krijg je ook volop de mogelijkheid om kennis te maken met AKD en onze advocaten en (kandidaat-) notarissen.

Laat zien welke kleur jij in huis hebt! Ben jij een getalenteerde derde of vierde jaars student Nederlands- of Notarieel Recht met kleur? En durf jij het aan om samen met een team de Greendays uitdaging tot een goed einde te brengen? Schrijf je dan vóór 27 maart 2009 in voor Greendays.

Hoe meld ik mij aan? Vul het inschrijfformulier in of mail je motivatie, cv en cijferlijst voor 27 maart 2009 naar recruitment@akd.nl. Uiterlijk 10 april 2009 laten wij je weten of je wordt uitgenodigd voor deelname aan Greendays. Voor verdere vragen over Greendays kun je contact opnemen met afdeling recruitment, 088-253 5362.

Greendays advocatuur & notariaat 2009

don’t be Green. brinG your own colour.

schrijf je nu in voor Greendays op 23 en 24 april 2009

Bewijs dat je alles behalve groen bent. Dat is waar Greendays om draait. Een masterclass Advocatuur & Notariaat voor studenten in hun laatste studiefase. Dé kans om zelf te onderhandelen in een real life case. Zo maak je kennis met de advocatuurlijke praktijk van het Arbeidsrecht, Ondernemingsrecht en Europees en Mededingingsrecht of de notariële praktijk van Ondernemingsrecht en Commercieel Vastgoed. Laat zien wat je in huis hebt en welke kleur jij aan AKD toe kunt voegen. Schrijf je in vóór vrijdag 27 maart. Kijk voor meer informatie op www.werkenbijakd.nl.

Kantoorspecial

Poelmann van den Broek Druk lerend in de tentamenperiode begeven wij ons op woensdag 14 januari richting Nijmegen. Na een lange reis met trein en bus komen we aan bij Poelmann van den Broek. Hier spraken we met advocaat Ciska Veenhoff gespecialiseerd in arbeidsrecht, ambtenarenrecht en onderwijsrecht. Door Nienke Bernard en Beatrice Brown

JFV In Casu - maart 2009 -

Het kantoor

worden de advocatuur in het algemeen en de kantoorgenoten in het

Poelmann van den Broek is een toonaangevend kantoor gevestigd in

bijzonder op de hak genomen. Ook is er elke vrijdag een borrel in de

Nijmegen. Met meer dan 55 advocaten behoort het tot de top 30-kan-

eigen kantoorbar.

toren van Nederland. Het kantoor is ruim dertig jaar geleden in Nijmegen opgericht en is in de loop van de jaren flink gegroeid. Korte tijd had

Werken bij Poelmann van den Broek

Poelmann van den Broek ook een vestiging in Arnhem, maar uit

Er bestaat bij Poelmann van den Broek eigenlijk geen gemiddelde

praktische overwegingen is er toch gekozen voor één vestiging in

werkdag, omdat je veel verschillende taken en bezigheden hebt. Er zijn

Nijmegen. De gemiddelde leeftijd bij Poelmann van den Broek ligt

dagen dat je veel achter je dicteerapparaat zit met dossiers en dagen

relatief laag. Zo zijn er maar liefst 25 advocaat-stagiaires werkzaam. Het

waarin je druk in de weer bent met het ontvangen van klanten of het

kantoor vertrouwt op haar eigen kracht en volgt haar eigen koers. Je

bijwonen van zittingen. Het is de gewoonte om als advocaat regel-

kunt Poelmann van den Broek dan ook moeilijk in een hokje plaatsen.

matig bij de klant langs te gaan om inzicht te krijgen in diens situatie.

Dit geldt evenmin voor de mensen die er werkzaam zijn. Je zou kunnen

Sommige advocaten lopen om die reden ook meerdaagse stages bij

zeggen dat ze in het algemeen eigenwijs en ambitieus zijn.

grote klanten. Naast dat het erg leuk is om bijvoorbeeld eens in een

De laatste jaren is Poelmann van den Broek zich gaan specialiseren

ook goed van pas bij het schrijven van bijvoorbeeld een pleidooi.

fabriek rond te lopen om te zien hoe het er daar aan toe gaat, komt het in een aantal vakgebieden. Deze vakgebieden zijn aanbestedings-en mededingingsrecht, arbeidsrecht en ambtenarenrecht, bouwrecht,

Je werkt bij Poelmann van den Broek in teamverband. Er zijn

gezondheidsrecht, huur-en onroerend goedrecht, insolventierecht,

verschillende teams, die meestal bestaan uit een juridisch medewer-

intellectuele eigendom en ICT, ondernemingsrecht en tot slot bestuurs-

ker, meerdere advocaat-stagiaires en advocaat-medewerkers en een

recht en milieurecht in de sectie Overheid en ruimtelijke ontwikkeling.

advocaat-aandeelhouder. Met je team bespreek je de lopende zaken.

In het verleden richtte Poelmann van den Broek zich ook nog op andere

Wekelijks wordt ook gezamenlijk de jurisprudentie doorgenomen.

rechtsgebieden, maar mettertijd heeft de organisatie zich toch willen specialiseren in de bovengenoemde rechtsgebieden.

Gesprekspartner advocaat Ciska Veenhoff

Het kantoor verleent juridische diensten aan met name bedrijven,

1994. Zij studeerde hier publiekrecht met de aantekening internationaal

Ciska Veenhoff heeft rechten gestudeerd in Groningen van 1988 tot non-profit organisaties en de overheid en richt zich dus minder op

publiekrecht. Later heeft ze niet veel meer met deze achtergrond gedaan,

particulieren. De dienstverlening is gericht op resultaten van hoge

aangezien ze nu gespecialiseerd is in arbeidsrecht, ambtenarenrecht en

kwaliteit. Om het niveau hoog te houden en waar nodig te verbeteren,

onderwijsrecht. Naast haar studie was ze actief bij TBR, de faculteitsraad

werken advocaten samen in secties en teams. Deze secties en teams

en een aantal andere commissies. Campagne voeren vond ze erg leuk.

ondersteunen elkaar, vullen elkaar aan en houden elkaar scherp met

Groningen heeft op haar een blijvende goede indruk achtergelaten. Ze

betrekking tot elke ontwikkeling in het recht. Er wordt bij Poelmann

ziet haar kinderen dan later ook graag naar Groningen gaan om net zo’n

van den Broek veel geïnvesteerd in kwaliteit en kennis. De werkwijze

mooie studententijd te beleven als ze hier zelf heeft gehad.

is hoogst persoonlijk, helder en zakelijk. De service is erop gericht de zakelijke en persoonlijke situatie van de klant te betrekken bij de

Ciska werkt in de sectie Arbeidsrecht en ambtenarenrecht, maar

beantwoording van de specifieke juridische vraag.

daarnaast doet ze ook veel onderwijsrecht. Als één van de grote

De sfeer bij Poelmann van den Broek is informatief. Er is een open-deuren

afgehandeld worden. Door de aard van het arbeidsrecht lopen zaken

beleid, waardoor je altijd bij collega’s terecht kunt. Naast hard werken

vrijwel nooit jaren, zodat je veel verschillende zaken en klanten hebt.

voordelen van het arbeidsrecht noemt ze de snelheid waarmee zaken

is er ook veel tijd voor gezelligheid. Elk jaar zijn er diverse feestelijke

Het mooiste vindt ze het krijgen van principiële zaken. In een zaak waar-

aangelegenheden, waaronder een jaarlijkse cabaretvoorstelling. Hierbij

over nog nooit geprocedeerd is kun je veel creativiteit en fantasie kwijt.

De zaak winnen is natuurlijk altijd

maar dat niet krijgt toegewezen, en dat je soms eigenlijk niet in je recht

het hoofddoel, maar het doorlopen

staat maar dan juist wel gelijk krijgt. Dit dynamische en soms onvoo

van de procedure is in dit geval al erg

spelbare aspect is een van de leukste dingen aan het advocatenvak.

uitdagend

Na het gesprek volgt een rondleiding door het kantoor. Ciska laat de grote kantine zien waar geluncht kan worden met collega’s of klanten en

Over het krijgen van een baan als

ook komen we langs de gezellige kantoorbar waar elke vrijdag een borrel

advocaat-stagiaire merkt Ciska op

voor alle medewerkers plaatsvindt. Tijdens de rondleiding merken we

dat het in je voordeel kan zijn te solli-

duidelijk dat er een informele sfeer heerst bij Poelmann van den Broek.

citeren op het rechtsgebied waarin je

De deuren staan vrijwel overal open voor een praatje of een helpende

afgestudeerd bent. Dit is echter geen

hand en onderweg worden we meer dan eens vriendelijk gegroet door

noodzakelijkheid. De basis van het

een medewerker.

recht leer je op de universiteit, maar Poelmann van den Broek biedt studenten de mogelijkheid een stage te

met werken bij Poelmann van den Broek. In die tijd startte je als juri-

lopen. Deze stage loop je meestal binnen één specifieke sectie, maar

disch medewerker, en werd je pas daarna advocaat-stagiair. Ciska vindt

het is ook mogelijk kennis te maken met twee secties. Via de website

het jammer dat dit is afgeschaft, aangezien je er veel van kan leren en

www.poelmannvandenbroek.nl kun je je voor een stage aanmelden. Als

je daarna ook echt een bewuste keuze kunt maken voor de advocatuur

je een sollicitatieprocedure doorloopt voor een functie als advocaat-

en het kantoor. Je komt zonder de druk van urennormen en klanten goed

stagiaire bij Poelmann van den Broek, dan krijg je te maken met een

in aanraking met alle facetten van het recht en leert hoe het er bij een

assessment. Dit assessment is doorslaggevend voor je eventuele aan-

advocatenkantoor aan toe gaat. Zelf profiteert Ciska er nog dagelijks van

stelling bij dit advocatenkantoor. Cijfers zijn niet onbelangrijk, maar

en ze is dan ook van mening dat een baan als juridisch medewerker, ook

evenmin doorslaggevend. Het gaat zeker ook om motivatie. Daarnaast

tijdens je studententijd, goed van pas kan komen.

moet je bij het kantoor passen (en het kantoor bij jou). In beginsel

De belangrijkste tip voor de huidige rechtenstudent is dat je als persoon

advocatenstage bij Poelmann van den Broek in dienst te houden.

worden stagiares aangenomen met het doel hen ook na hun dicht bij jezelf moet blijven. Je moet geen dingen doen alleen omdat ze

Eenmaal aangenomen als advocaat-stagiaire word je begeleid door

mooi staan op je CV, maar vooral omdat je er enthousiast over bent, je

een vaste patroon en een subpatroon. Zij zijn je aanspreekpunten. Vaak

er iets van kunt leren en er als persoon door kunt groeien. Hiernaast

deel je in het begin ook een kamer met een andere stagiaire . Zo kun je

adviseert Ciska het lopen van een stage bij een advocatenkantoor. Een

altijd even collegiaal overleggen.

stage is de optimale manier om kennis te maken met de advocatuur. Bovendien leer je de verschillende kantoorculturen beter kennen en

Met vragen over stages en vacatures bij Poelmann van den Broek kun

ontdek je welk kantoor het beste bij jou past.

je je terecht bij HR manager Diana Geeraedts. Zij is bereikbaar op nummer 024–3810812, of via d.geeraedts@poelmannvandenbroek.nl.

We vragen Ciska wat ze met betrekking tot haar baan kan zeggen over het

Natuurlijk kun je voor meer informatie over het kantoor en de verschil-

thema ‘je recht halen’ van deze In Casu. Na lang nadenken antwoordt ze

lende secties ook een kijkje nemen op www.poelmannvandenbroek.nl. @

dat het er in de advocatuur vaak op neer komt dat je soms een recht hebt,

Stage en Sollicitatie

JFV In Casu - maart 2009 -

in je opleiding hierna leer je pas echt de fijne kneepjes van het vak. Zelf is ze veertien jaar geleden begonnen

Kennedy Van der Laan heeft plaats voor enthousiaste studentstagiairs, zowel voor de advocatuur als voor het notariaat. Kijk voor de volledige vacatures op www.kennedyvanderlaan.nl/vacatures. Kennedy Van der Laan, advocatuur en notariaat, Haarlemmerweg 333, 1051 LH Amsterdam Tekening: Tom Heerschop

Geopend

maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.00 uur

JFV Studiewinkel

Uurwerkersga ng 8 Aaan het Harm onieplein

De JFV biedt je de mogelijkheid om bij de JFV Studiewinkel gedurende het hele jaar met 10% korting studieboeken te kopen. Daarnaast kun je hier terecht voor de aanschaf van uittreksels en collegeaantekeningen. Op de JFV Studiewinkel kan je je ook inschrijven als je nog geen lid bent van de JFV. Je ontvangt dan direct de ledenkorting. Daarnaast is er nuttige informatie te vinden met betrekking tot jouw verdere loopbaan in de JFV CarriĂ¨reBank.

JFV Studiewinkel

Uurwerkersgang 8a - Geopend: maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.00 uur Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvgroningen.nl

Professionals worden niet geboren, maar gemaakt Open deur Je bent een goede rechtenstudent. Je kent je eigen talent en wilt dat in de praktijk verder ontwikkelen. Je hebt passie voor inhoud en bent niet bang voor hoge verwachtingen. Herkenbaar? Voor ons wel. Met vakmanschap en intellectuele scherpte ga je de kwaliteit leveren waar onze cliĂŤnten om vragen. Maatschappelijk relevant en inhoudelijk uitdagend werk. Ben je klaar voor onze praktijk? De deur staat open.

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen www.werkenbijpelsrijcken.nl

Become complete.

Become someone at the centre of it all.

By advising the worldâ&#x20AC;&#x2122;s most important clients on their most complex and high-profile deals, we are becoming the leading premium global law firm. In Amsterdam, we are thriving in a dynamic office with the backing of impressive global resources. You will work closely with some of the most outstanding legal minds in the Netherlands on deals for a variety of prominent Dutch and global clients.

We will give you real responsibility early in your career as you work on innovative, cross-jurisdictional transactions. Alongside a commitment to world-class training that supports and develops you throughout your career, we can provide you with the global experience that will help fulfil your ambitions to become a complete lawyer. To find out more about designing your own internship or working as an advocaat â&#x20AC;&#x201C; stagiair, visit our website.