In Casu september 2009 by Joost van Sloten

Juridisch Magazine

In Casu - Jaargang 17, nummer 1, September 2009 – In Casu is een uitgave van de Juridische Faculteitsverening Groningen – www.jfvgroningen.nl

In Casu

Themakatern: De financiële kant van de rechtsbijstand Laat je recht spreken @ No cure no pay en quota pars litis: ‘Een claim op de claim?’ Kantoorspecials @ Dirkzwager advocaten & notarissen @ RAIO @ Van Doorne Personae @ Aletta Jacobs: a fight for what’s right

Het diepe in. Je kunt wachten tot je geduwd wordt, je kunt ook zelf een duik nemen. Door een studentstage bij De Brauw ervaar je de praktijk als volwaardig lid van het team. En je komt boven als een betere jurist. Studenten in het derde of vierde jaar kijken op werkenbijdebrauw.nl/studentstage.

BRAINS IN BUSINESS

Voorwoord Voorwoord

Na al het feesten (lustrum en introductie) is het tijd voor het serieuze werk: STUDEREN en DOCEREN! Uit onderzoek is gebleken dat de achterstand die je aan het begin van de studie oploopt vrijwel niet meer inhaalt. Onze rechtenfaculteit mag dan wel de beste van Nederland zijn (zie de laatste VSNU onderwijsvisitatie van alle rechtenopleidingen in Nederland), maar de rendementen (wat een taal; alsof je het over legkippen hebt) zijn laag, veel te laag. enigingen trekken te veel, te veel bijbaantjes waardoor de studie in het gedrang komt, te weinig academische

uitdaging, studeerbaarheid laat te wensen over, opleidingen zijn te moeilijk, etc. etc. Of: het ontbreken van

JFV In Casu - september 2009 -

Nu zijn er veel verklaringen te bedenken waaraan dat ligt: de stad en de studie zijn te leuk, de studentenver-

een bindend studie advies? Wie zal het zeggen. Feit is wel dat het opvalt dat juist daar waar het bindend studie advies ontbreekt, de rendementen het laagst zijn. Feit is ook dat de overheid de laatste tijd studierendementen hoog op de agenda heeft staan. En dat merken faculteitsbestuurders. Overigens vind ik persoonlijk dat studierendementen op zichzelf nog niets over de kwaliteit van de opleiding zeggen. Ik zou wel eens willen weten hoe lang de bestuurders van nu destijds over hun opleiding hebben gedaan. Het studentenleven draagt bij aan de vorming van de student tot academicus. Daar heb je nu eenmaal tijd voor nodig. Tomaten moeten je ook pas plukken als ze rood worden. Maar voor de eerstejaars van nu geldt in ieder geval dat men de bierpomp niet al te lang moet laten aanstaan. Men moet vroegtijdig met studeren beginnen. Nu gaat het nog met de zachte hand, maar het is waarschijnlijk dat het bindend studie advies op termijn ook bij ons wordt geïntroduceerd. Wanneer, hoe en bij welke faculteiten het eerst is nog allemaal onduidelijk. Ten slotte wil ik graag een student in het zonnetje zetten: Rutger Timmer. Hij is recentelijk door het Groninger Universiteits Fonds gekozen tot de beste rechtenstudent van het jaar. Hij dingt daardoor mee naar de University of Groningen Excellence Award, die bij de opening van het academisch jaar op 31 augustus wordt uitgereikt. Rutger (notarieel recht) doet de onderzoeksmaster, heeft een 8,6 gemiddeld (op een na hoogste gemiddelde), cum laude voor zowel propedeuse als bachelor, verbleef een half jaar in Canada aan de Queen’s university in Kingston en is actief in Vevonos. Wat hem bijzonder maakt is dat hij daarnaast ook nog op hoog niveau atletiek beoefent en bestuurlijk actief is in de Groninger Studenten Atletiekvereniging Vitalis. Hij heeft een prominente plaats in het sinds jaren onverslagen Groninger universiteitsteam op het Nederlands Studenten Kampioenschap (NSK) Estafette en neemt deel aan NSK’s en andere landelijke wedstrijden met uitstekende resultaten. Ter indicatie: hij loopt de Groninger Vier Mijl in iets meer dan twintig minuten. Als je net zo hard studeert als hij rent, dan kom je er wel. Leon Verstappen, decaan

EXPEDIT

IE O

Op donderdag 29 en vrijdag 30 oktober 2009 gaat de tweede Expeditie Boekel van start. Tijdens deze business course vol onverwachte wendingen word je door Boekel De NerĂŠe meegenomen op een ontdekkingsreis door de advocatuur en het notariaat.

Durf jij het aan?

Nieuwsgierig? Kijk op www.expeditieboekel.nl

Lectori Salutem, En welkom in deze nieuwe In Casu, de eerste van onze zeventiende jaargang. We beginnen dit jaar weer met nieuw bloed; een nieuwe redactie, een nieuwe eindredactie en een nieuwe hoofdredacteur. Ik wil graag van de gelegenheid gebruik maken om de (eind-)redactie voor te stellen, een groep mensen die het komend jaar alles op alles gaat zetten om goede en interessante stukken en verslagen te schrijven. Jorien Piël en Luuk Wieringh vormen dit jaar samen de eindredactie. Zij zorgen voor een constante kwaliteit van de stukken. Een deel van de redactie van vorig jaar zal hier komend jaar weer zitting in nemen. Een van die mensen is Jorrit de Haan. Hij zal dit jaar onze vaste columnist zijn en zijn licht laten schijnen over diverse onderwerpen. Saskia Fikkers, die je misschien kent van haar eerdere stukken over strafrecht, zal dit jaar wederom gaan schrijven voor ons magazine. Bovendien stort zij zich als eerste op onze nieuwe rubriek “Personae”. Blader snel door naar bladzijde 42 om dit stuk te lezen. Tetske Welling en Frederieke Guljé draaien ook weer een jaartje mee. Tetske heeft zich samen enkele nieuwe redacteuren bezig gehouden met ons speciale debatkatern, dat helemaal draait om het thema voor de Debatdag. Michaël Dol, een ster in kantoorspecials en civiel recht, heeft gelukkig ook weer tijd gevonden om nog wat interessante gedachten neer te pennen. Ten slotte zal Wiert Jan Berghuis wederom zijn interesses met ons delen en hopelijk ons allen wat wijzer maken. Heraclitus, een Griekse filosoof zei het ooit al, “Niets duurt voort, behalve verandering”. Deze verandering Stijn de Jong, Anneloes Schouten en Martha Bulthuis. Zij hebben stukken geschreven voor onze rubriek Stu-

in de In Casu wordt belichaamd door een nieuwe groep redacteuren. Dit zijn Maartje Bosma, Leonie Ettema, dent & the City, In Casu Rogat, maar ook al enkele inhoudelijke stukken. Pieter Kruijt komt ook in onze redac-

JFV In Casu - september 2009 -

Van de redactie Voorwoord

tie, en heeft samen met Frederieke een heel leuk stuk geschreven voor onze rubriek “Achter de deur van”. Paula Kemp, Fieke Jonkman en Eveline van Rhijn zijn ook nieuw. Deze drie redacteuren hebben zich in dit nummer net als Tetske bezig gehouden met het themakatern. Blader snel verder om bijvoorbeeld te lezen over afwikkeling van massaschade, en om meer te weten te komen over “no cure no pay”. Ik hoop dat je dit jaar de In Casu als altijd met veel plezier zal lezen. Zelf heb ik er in elk geval alle vertrouwen in. Marthe Riewald Hoofdredacteur

Anneloes Schouten Eveline van Rhijn Fieke Jonkman

Frederieke Gulje

Jorien Piel

Jorrit de Haan

Leonie Ettema

Luuk Wieringh

Maartje Bosma

Martha Bulthuis

Marthe Riewald

Michael Dol

Paula Kemps

Pieter Kruijt

Saskia Fikkers

Stijn de Jong

Tetske Welling

Wiert Jan Berghuis

Colofon en adverteerdersindex Juridisch magazine ‘In Casu’ Jaargang 17, nummer 1, september 2009

Inhoudsopgave Voorwoorden

Hoofdredactie Marthe Riewald Eindredactie Jorien Piël Luuk Wieringh

@ Decaan van de faculteit

@ Van de redactie

Redactioneel @ Met PROMIS een beter begrip van de straf

Redactie Maartje Bosma Wiert Jan Berghuis Martha Bulthuis Michaël Dol Leonie Ettema Saskia Fikkers Frederieke Guljé Jorrit de Haan Stijn de Jong Fieke Jonkman Paula Kemp Pieter Kruijt Eveline van Rhijn Anneloes Schouten Tetske Welling

PROMIS-vonnis, kan hier verandering in brengen. @ Kwaliteitsselectie bij collectief ontslag

Collectieve ontslagen zijn in de huidige kredietcrisis voor veel ondernemingen onvermijdelijk. Om de crisis te doorstaan wil men dat het beste personeel kan blijven en het minder productieve personeel opstapt. Maar in hoeverre heeft een onderneming hier een vinger in de pap? @ Verbod bij de voordeur!

Huiselijk geweld is sinds jaar en dag een groot probleem binnen de Nederlandse samenleving. Het komt zelfs zo veelvuldig voor dat de burgemeester sinds één januari 2009 een huisverbod mag opleggen. Al-

ISSN 3388-8803

leen is dat niet opmerkelijk en mag de overheid zo ingrijpend optreden binnen huiselijke kringen van de

Copyright In Casu Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

samenleving? @ Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens!? De onteigeningsprocedure in kort bestek

Duelleren met de overheid resulteert niet zelden in een gevecht zonder het gewenste resultaat. Dit geldt

Oplage 3250

niet zelden ook voor de onteigeningsprocedure. Met de problematische aanleg van de Betuwelijn nog vers in het geheugen lijkt het tijd om eens te kijken naar het schimmige steekspel rond de merites van de

Uitgever Juridische Faculteitsvereniging Groningen Bezoekadres: Turftorenstraat 17 Postadres: Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 9712 EK Groningen Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: jfv@jfvgroningen.nl Websites: www.jfvgroningen.nl www.jfvcarriereboard.nl

onteigeningsprocedure. Column @ Is het stom?

Student and the city @ ‘Studeren: lusten of lasten?’

Vormgeving en druk OCC crossmedia www.occ-crossmedia.nl

Een tweede bachelor of master wordt in de toekomst fors duurder gemaakt. Onderwijsinstellingen hoeven zich niet meer te houden aan het wettelijke collegegeld van 1620 euro per jaar maar mogen zelf hun instel-

Foto omslag iStock

lingsgeld gaan bepalen. Wordt studeren niet veel te duur?

Abonnementen Abonnementenprijs inclusief portokosten per jaar: €25,-. Voor meer informatie kunt u e-mailen naar jfv@jfvgroningen.nl Adverteerdersindex De Brauw Blackstone Westbroek Boekel De Nerée CMS Derks Star Busmann JFV Studiewinkel Nysingh advocaten-notarissen DAS Rechtsbijstand Stibbe Houthoff Buruma NautaDutilh Ministerie van Financiën JFV CarrièreBoard PlasBossinade Poelmann van den Broek advocaten Dirkzwager advocaten & notarissen RAIO AKD Prinsen Van Wijmen Linklaters

Bij sommige strafzaken leeft er na de uitspraak een gevoel van onbegrip. Een nieuw type vonnis, het

Herbesproken @ Schadevergoeding voor het ter wereld gebracht worden?

Er zijn kinderen die ter wereld worden gebracht met een aangeboren afwijking. Zo’n geboorte kan vermeden worden door prenataal onderzoek te doen tijdens de zwangerschap. Na dit onderzoek kan de moeder, 2 4 8 13 17 21 27 35 41 46 54 77 78 83 87 91 92

Advertenties Tarieven zijn schriftelijk en/of telefonisch aan te vragen bij Lonni Westland. Tel: 050-3635783 Fax: 050-3636947 E-mail: vicevoorzitter@jfvgroningen.nl

in overleg met de vader, besluiten over te gaan tot een abortus. Als door een beroepsfout geen afwijkingen bij de vrucht kunnen worden ontdekt, kan het zijn dat daardoor een kind met een gebrek wordt geboren die niet gewenst is. Dit was het geval bij de zaak baby Kelly. In Casu Rogat @ Een nieuw paspoort nodig? Haal het vóór 15 september!

De nieuwe paspoortwet zal binnenkort in werking treden, heikel punt is het instellen van een centrale databank met biometrische gegevens. De prikkelende stelling luidt dan ook: Een centrale databank met biometrische gegevens van alle Nederlanders ontneemt burgers de controle over hun gegevens. Achter de deur van @ Mens, erger je niet! Erger jij je wel eens aan hondenpoep op straat, de muziek van de buurman of de jongen die even voordringt bij de kassa? Of ben jij misschien wel die ASO? Michel Vols doet onderzoek naar handhaving van de openbare orde en overlastbestrijding in Nederland, België en Groot-Brittannië.

Juridisch Actueel @ Schatvinding en vindersloon, een eerlijke vinding van de wetgever?

Personae @ Aletta Jacobs: a fight for what’s right

JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen

@ Fotopagina

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

@ Recruitmentagenda

Themakatern debatdag 57

@ Rechtsbijstandverzekering: tegen juridisch conflict @ Een advocaat te duur?

JFV In Casu - september 2009 -

@ Voorwoord voorzitter debatcommissie

@ Collectieve afwikkeling massaschade: de pro’s en contra’s

@ No cure no pay en Quota pars litis: ‘een claim op de claim?’

Inhoudelijke bijdragen @ PlasBossinade

Kantoorspecials @ Dirkzwager advocaten & notarissen @ RAIO @ Van Doorne

80 84 88

Stage: de eerste stap naar je carrière Je bent in de eindfase van je studie Nederlands, Notarieel of Fiscaal recht en je weet nog niet wat je wilt na je studie. Advocatuur of bedrijfsleven? Ondernemingsrecht of Arbeidsrecht? Een studentstage bij CMS Derks Star Busmann kan je bij deze keuze helpen! Tijdens een studentstage leer je de dagelijkse praktijk van onze advocaten, notarissen of fiscalisten kennen. Je neemt deel aan de lopende zaken en gaat mee naar zittingen en vergaderingen. Ook reageer je inhoudelijk op dagvaardingen en schrijf je onder begeleiding adviezen voor de cliënt. Je kunt stage lopen op onze vestingen in Amsterdam, Arnhem en Utrecht. Onze studentstages duren 4 tot 6 weken. Voor

deze stage ontvang je een vergoeding van € 1050,- (bij 6 weken). Wil jij kennis maken met de praktijk? En zit je in de laatste fase van je studie? Meld je dan aan voor een student stage. Wees er tijdig bij, want vol is vol! Aanmelden kan door je motivatie, cv en cijferlijst te sturen naar de Afdeling Opleidingen: Mevrouw mr. Jolie Hofman T 030 2121 133 E jolie.hofman@cms-dsb.com Ga voor meer informatie naar www.cms-dsb.com

Overzicht

Redactioneel Redactioneel Met PROMIS een beter begrip van de straf @ Kwaliteitsselectie bij collectief ontslag @ Verbod bij de voordeur! @ Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens!? De onteigeningsprocedure in kort bestek @ Column @ Is het stom?

JFV In Casu - september 2009 -

Student and the city @ Studeren: lusten of lasten? Herbesproken @ Schadevergoeding voor het ter wereld gebracht worden? In Rogat @ Een nieuw paspoort nodig? Haal het vóór 15 september! Achter de deur van... @ Mens, erger je niet! Juridisch Actueel @ Schatvinding en vindersloon, een eerlijke vinding van de wetgever? Personae @ Aletta Jacobs: a fight for what’s right

Redactioneel

Door Leonie Ettema

Met PROMIS een beter begrip van de straf Tijdens koninginnenacht vorig jaar sloeg een zestienjarige jongen een Zeeuwse postbode met een hamer op zijn hoofd, waarna de man twee dagen later aan zijn hoofdletsel overleed. Ondanks dat er op grond van artikel 77b Wetboek van Strafrecht (Sr) de mogelijkheid bestaat om een zestienjarige volgens het volwassenenstrafrecht te berechten, werd de jongen tot twee jaar jeugddetentie veroordeeld. Deze relatief lage straf leidde tot veel onbegrip in de samenleving.1 Met het Project motiveringsverbetering in strafvonnissen (PROMIS) wordt getracht dit onbegrip in de toekomst te voorkomen.

Het doel van PROMIS is namelijk om bij een gelijkblij-

Uit het gehele project werden twee algemene conclusies

vende inzet van mensen en middelen te komen tot een

getrokken. De eerste is dat er met inzet van extra mensen

betere bewijs- en strafmotivering en daarmee tot een

en middelen en werkend volgens de PROMIS-werkwijze,

betere communicatie tussen de strafrechter, betrok-

een duidelijke kwaliteitsverhoging in het vonnis bereikt

kenen en uiteindelijk de samenleving als geheel.2 Dit

wordt. In verband hiermee wordt vastgesteld dat er een

doel wordt getracht te bereiken door middel van twee

noodzakelijke kwaliteitsinhaalslag door verbetering van

veranderingen. Enerzijds een andere opzet van de moti-

de bewijs- en strafmotivering te maken valt.4

vering van de bewezenverklaring en/of (deel)vrijspraak en anderzijds de strafsoort en strafmaat.

De tweede conclusie is dat de doelstelling niet gehaald wordt. Deze bevatte immers de zinsnede â&#x20AC;&#x153;bij gelijkblij-

PROMIS I

vende inzet van mensen en middelenâ&#x20AC;? en uit de pilot is

Om te onderzoeken of het gestelde doel haalbaar

gebleken dat een verbetering van de motivering van de

en te verwezenlijken is, startte men een eerste pilot,

bewijs- en strafmaatbeslissingen slechts met een extra,

PROMIS I genaamd. Dit project werd binnen het res-

structurele inzet bereikt kan worden.5

sort Arnhem in verschillende gerechten getest, waarbij tegelijkertijd een inschatting van de gevolgen voor de

PROMIS II

werklast werd gemaakt. Als opzet werd gekozen voor

Wegens de eerste conclusie van PROMIS I, dat er met

een model met richtlijnen voor de bewijs- en strafmo-

de invoering van de PROMIS-werkwijze een kwaliteits-

tivering, kortweg het model B&S genoemd, welke een

verhoging in strafrechtspraak bereikt zal worden, werd

aanvulling op de huidige motiveringseisen kan vor-

er besloten tot een tweede onderzoek, PROMIS II ge-

men. Met behulp van dit model werd gezocht naar een

naamd. Deze had tot doel het in kaart brengen van de

uniforme werkwijze om bewijs- en strafmaatbeslissin-

haalbaarheid van een landelijke invoering van het sy-

gen beter te motiveren.

steem. Daarbij diende het model B&S aan verschillende eisen te worden aangepast en moest het een standaard-

Nadat deze pilot drie maanden had gedraaid, werd de

opzet voor de bewijs- en strafmotivering gaan vormen.

kwaliteitsverbetering van de PROMIS-vonnissen ten op-

Vervolgens ging de tweede pilot met dit vernieuwde

zichte van de traditionele vonnissen door drie verschil-

model van start, waarbij de werklastverzwaring werd

lende groepen getoetst. Daarnaast keken verschillende

vastgesteld. Wederom werd er drieledig getoetst.

van deze drie groepen naar de gevolgen voor de werklast en of algehele invoering van het PROMIS-vonnis

Uit het tweede project kwam een drietal conclusies

wenselijk is. De toetsingen werden uitgevoerd door

voort. De eerste is dat er een aangepast en uniform mo-

middel van een evaluatie door de betrokken gerech-

del voor de bewijs- en strafmotivering is ontwikkeld. Dit

ten, een tevredenheidsonderzoek onder officieren van

model zal de basis vormen voor een landelijke invoering

justitie en advocaten en door middel van een evaluatie

van de PROMIS-werkwijze. De tweede conclusie is dat

van het model B&S door een toetsingscommissie be-

alle deelnemende gerechten hebben geconstateerd dat

staande uit onafhankelijke deskundigen.3

de PROMIS manier van motiveren een duidelijke kwali-

teitswinst oplevert. Tot slot blijkt uit de tweede pilot dat de werklast

JFV In Casu - september 2009 -

bij de gerechten in het algemeen fors tot zeer fors is toegenomen.6

In de praktijk Eind 2006 is besloten dat alle rechtbanken en gerechtshoven gaan werken volgens de PROMIS-werkwijze.7 De Toetsingscommissie van PROMIS II stelt echter dat dit alleen kan met behulp van extra financiële middelen. Wat zijn nu de verschillen tussen het PROMIS-vonnis en het traditionele vonnis? Welke voordelen heeft de nieuwe werkwijze? Een belangrijk verschil wat betreft de bewijsmiddelen is dat deze direct in het PROMIS-vonnis worden opgenomen en wel in verhalende vorm. Dit maakt het vonnis beter leesbaar en inzichtelijker. Om het vonnis ook juridisch steekhoudend te maken, moet er nauwkeurig worden verwezen naar de bewijsmiddelen, bijvoorbeeld een proces-verbaal met een paginanummer. Het voordeel hiervan is dat bij de uitspraak direct duidelijk is op welke bewijsmiddelen de rechter zijn oordeel heeft gebaseerd, in plaats van dat deze (vaak maanden) later nog eens aan het vonnis moet worden toegevoegd.8

“Een vraag die naar aanleiding van deze veranderingen moet worden gesteld, is of het nieuwe vonnis voldoet aan de wettelijke motiveringsvereisten.”

Een tweede verandering ten opzichte van het traditionele vonnis is dat er in de PROMIS- variant een onderdeel “vaststaande feiten” wordt opgenomen. Hierdoor kan er wat de motivering betreft meer aandacht worden geschonken aan de punten die gedurende het proces ter discussie hebben gestaan en minder aan de beslissingen die voor zich spreken. Ook wordt met dit onderdeel de kans op cassatie vanwege het vergeten van een ‘onnozel’ ding, waarover in hoger beroep niet, maar in cassatie wel is geklaagd, verkleind.9 Ook wat betreft de motivering van de straf of maatregel zijn er verschillen met het traditionele vonnis aan te merken. Een eerste is dat er wordt gekeken naar de straffen die in soortgelijke gevallen zijn opgelegd en waarom daarvan wel of niet wordt afgeweken. Hierbij wordt zo min mogelijk gebruik gemaakt van standaardformuleringen. Een tweede verschil is dat wanneer het gerechtshof afwijkt van de in eerste aanleg gegeven straf, dit gemotiveerd moet worden. @

Een vraag die naar aanleiding van deze veranderingen moet worden gesteld, is of het nieuwe vonnis voldoet aan de wettelijke motiveringsvereisten. Om dit te controleren, werden twee uitspraken door middel van cassatie in het belang der wet aan de Hoge Raad voorgelegd. De eerste zaak10 werd niet gecasseerd, maar de Hoge Raad waarschuwde er wel voor dat het weergeven van passages niet mag neerkomen op het weergeven van conclusies. Wanneer de onderliggende feiten erbij vermeld worden, is aan de wettelijke motiveringsvereisten voldaan. Het tweede vonnis werd echter wel gecasseerd. Hier oordeelde de Hoge Raad dat niet duidelijk was wat het gerechtshof precies had

JFV In Casu - september 2009 -

vastgesteld.11 Deze openheid leek op een gevolgtrekking in plaats van een motivering, waarmee dus louter een conclusie werd weergegeven. Dit probleem wordt wel bestempeld als een typisch PROMIS-

Voordelen van de Promis vonnissen • Voordeel voor de rechter: a. aanvulling van het vonnis is niet meer nodig; b. direct controle of de redenering klopt en volledig is, omdat de bewijsmiddelen meteen worden opgenomen; c. daardoor: verkleining van de kans op rechterlijke dwalingen; d. meer voldoening, omdat de rechter een goed en volledig onderbouwd vonnis aflevert. • Voordeel voor de advocaten en hun cliënten: a. een duidelijk vonnis helpt de advocaat en zijn clieënt in hun keuze om al dan niet tegen het vonnis in hoger beroep te gaan; b. duidelijke overwegingen van de rechtbank kunnen de advocaat helpen om het hoger beroep beter voor te breiden; c. duidelijke motivering maakt het vonnis vaak beter acceptabel; d. het taalgebruik in een Promis vonnis is ook bter te begrijpen. • Voordeel voor de maatschappij: Begrijpelijke vonnissen en arresten leiden tot een groter vertrouwen van burgers in de rechtspraak. Met Promis wordt er een grote stap vooruit gemaakt in de begrijpelijkheid van de strafrechtelijke uitspraken.

probleem.12 Tevens wees de Hoge Raad er bij dit vonnis op dat wel alle onderdelen van de bewezenverklaring gemotiveerd moeten worden en dus niet alleen de punten die ter discussie stonden.

Rb. Middelburg 19 november 2008, LJN BG4771.

‘Dood postbode: onbegrip na ‘lichte straf’’, 19 november 2008 <www.ad.nl>.

Notitie In het belang van een goede strafrechtspraak, 4 mei 2006, p. 13.

4 De commissie bestond uit: prof. mr. J.W. Fokkens, plv.

“Er wordt vastgesteld dat er een noodzakelijke kwaliteitsinhaalslag te maken valt.”

procureur-generaal bij de Hoge Raad, drs. Breedveld, journalist dagblad Trouw, prof mr. G. Knigge, hoogleraar straf- en strafprocesrecht Universiteit Groningen, prof. mr. G.G.J. Knoops, advocaat te Amsterdam en hoogleraar internationaal strafrecht Universiteit Utrecht, mr. R.C. Langeler, advocaatgeneraal bij het Gerechtshof Arnhem, mr. N.A.M. Schipper, president van het gerechtshof Amsterdam. Het secretariaat van de commissie is verzorgd door: mr. N. Vrijman, medewerker bij het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad der Nederlanden (tot 1 februari 2005) en Mr. R.W. van Zuijlen, medewerker bij het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad der Nederlanden (vanaf 1 februari 2005). 5

Eindrapport pilot PROMIS, Arnhem, 2005, p. 5.

Conclusie

6 Eindrapport pilot PROMIS, Arnhem, 2005, p. 5.

Na twee verschillende onderzoeken wordt er geconcludeerd dat er

7 Eindrapport pilot PROMIS II, Arnhem, 2007, p. 37.

met de PROMIS-werkwijze een duidelijke kwaliteitsverhoging in het

8 PROMIS-folder, Den Haag, 5 november 2007.

strafrecht kan worden bereikt. Het PROMIS-vonnis bevat enkele op-

9 PROMIS-folder, Den Haag, 5 november 2007.

vallende veranderingen ten opzichte van het traditionele strafvonnis.

10 J.W. Fokkens, PROMIS en de motivering van de

Zo worden de bewijsmiddelen direct opgenomen en is de bewezenverklaring in een meer verhalende vorm geschreven. Ook de straf-

bewezenverklaring: de arresten van de Hoge Raad nader verklaard (AHA symposium).

maatmotivering is anders, er moet bijvoorbeeld worden gekeken naar

11 HR 15 mei 2007, LJN BA0424.

de straf die in soortgelijke gevallen is opgelegd en eventueel worden

12 HR 15 mei 2007, LJN BA0425.

uitgelegd waarom daarvan wordt afgeweken.

13 J.W. Fokkens, PROMIS en de motivering van de

Deze wijzigingen maken het vonnis beter leesbaar en inzichtelijker,

bewezenverklaring: de arresten van de Hoge Raad

zodat de verdachte(n), de betrokkene(n) en uiteindelijk de samenleving als geheel een beter begrip van de strafrechtspraak krijgen. @

nader verklaard (AHA symposium).

Geopend

JFV Studiewinkel

maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.0 0 uur

De JFV biedt je de mogelijkheid om bij de JFV Studiewinkel gedurende het hele jaar met 10% korting studieboeken te kopen. Daarnaast kun je hier terecht voor de aanschaf van uittreksels en collegeaantekeningen. Op de JFV Studiewinkel kan je je ook inschrijven als je nog geen lid bent van de JFV. Je ontvangt dan direct de ledenkorting. Daarnaast is er nuttige informatie te vinden met betrekking tot jouw verdere loopbaan in de JFV CarriĂ¨reBank.

JFV Studiewinkel

Uurwerkersgang 8a - Geopend: maandag t/m vrijdag van 12.00 tot 14.00 uur Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvgroningen.nl

Redactioneel

Door Martha Bulthuis

Kwaliteitsselectie bij collectief ontslag Air France-KLM, Philips, Nike, Dell, Axa en ga zo maar door. Het zijn voorbeelden van bedrijven die er het afgelopen jaar niet omheen konden: collectieve ontslagen. Door de kredietcrisis is reorganisatie, fuseren en inkrimpen in steeds meer gevallen onvermijdelijk. Hiermee gaan vaak collectieve ontslagen gepaard. Het liefst wil je als werkgever het kwalitatief betere personeel behouden en de zogenoemde ‘rotte appels’ ontslaan. Maar in hoeverre is kwaliteitsselectie mogelijk?

Anciënniteit versus afspiegeling Indien een werkgever in een periode van drie maanden

Tot 1 maart 2006 gold het anciënniteitbeginsel ofte-

twintig of meer werknemers wil ontslaan om bedrijfs-

wel het beginsel van ‘last in first out’. Dit hield in dat

economische redenen, dan moet hij dit op grond van

het personeel met de minste dienstjaren het eerst col-

de Wet melding collectief ontslag aan het Uitvoerings-

lectief werd ontslagen. Op Europees niveau ontstond

instituut Werknemersverzekeringen (Hierna: UWV) en

de tendens van het tegengaan van discriminatie door

de vakbonden schriftelijk melden.1 Er gelden dan re-

werkgevers. In 2000 is de Richtlijn tot instelling van een

gels die afwijken van de regels van Boek 7 titel 10 BW

algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en

die van toepassing zijn bij individuele ontslagen. Dit

beroep afgekondigd.4

omdat er dan meerdere belangen een rol spelen, waaronder de werkgelegenheid die zoveel mogelijk dient te

Implementatie van deze richtlijn heeft in 2004 geleid tot

worden behouden, mogelijkheden van omscholing en

de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd bij de

specifieke maatregelen in het kader van omscholing.2

arbeid. Hierin is een verbod op leeftijdsdiscriminatie op-

Blijkens de toelichting op het Ontslagbesluit vallen de

genomen dat tot gevolg heeft dat de werkgever geen di-

bedrijfseconomische redenen uiteen in de volgende

rect of indirect onderscheid mag maken naar leeftijd bij

subcategorieën: een slechte financiële positie, structu-

onder meer werving, selectie, aanstelling van personeel,

rele werk- dan wel omzetvermindering, technologische

arbeidsbemiddeling, arbeidsvoorwaarden, bevordering

veranderingen, een andere organisatorische inrichting,

en ontslag. Slechts indien er sprake is van een objectie-

beëindiging van de bedrijfsactiviteiten en verhuizing/

ve rechtvaardigingsgrond kan er onderscheid naar leef-

verplaatsing van de onderneming.3 Het UWV toetst dit

tijd worden gemaakt worden. Hiervan is sprake indien er

slechts marginaal.

een legitiem doel wordt nagestreefd en de middelen om dit doel te bereiken passend en noodzakelijk zijn.

De ontslagaanvragen worden door het UWV een maand na de melding in behandeling genomen. De werkgever

Het beginsel van ‘last in first out’ kon niet langer blijven

dient een overzicht te geven met daarin het aantal werk-

gehandhaafd, omdat dit ertoe leidde dat de jongere

nemers dat hij wil ontslaan, de leeftijd, het geslacht

werknemers onevenredig hard getroffen werden. Zij be-

en de nationaliteit van de betrokken werknemers, de

schikken immers in het algemeen over minder dienstja-

functie van de betrokken werknemers, het begin van de

ren. Om een evenwichtige leeftijdsopbouw en verschil-

arbeidsverhouding en de criteria waarop de betrokken

lende groepen werknemers in het bedrijf te behouden,

werknemers zijn geselecteerd voor ontslag. Tijdens de

geldt sinds 1 maart 2006 het afspiegelingsbeginsel. Dit

maand wachttijd dient de werkgever overleg te plegen

beginsel houdt in dat het personeel met vergelijkbare

met de vakbonden en ondernemingsraad met betrek-

functies eerst in leeftijdscategorieën wordt ingedeeld.

king tot het collectieve ontslag en een daarbij behorend

Het betreft vijf categorieën, te weten van 15 tot 25, 25

sociaal plan. Een sociaal plan is een collectieve rege-

t/m 34, 35 t/m 44, 45 t/m 54 en 55 jaar of ouder. Onder

ling die tot doel heeft de gevolgen van het collectieve

een vergelijkbare functie wordt verstaan een functie die

ontslag voor werknemers te dekken. Er worden diverse

naar aard, inhoud, functieniveau, beloning en omstan-

voorzieningen in opgenomen, waaronder financiële

digheden over en weer vergelijkbaar en gelijkwaardig

ondersteuning van de werkgever en hulp bij het vinden

is.5 Vervolgens wordt per leeftijdscategorie het ‘last in

van een nieuwe baan.

first out’ principe toegepast. Dit principe is dus deels in

Afwijken van het afspiegelingsbeginsel Allereerst is van belang dat het afspiegelingsbeginsel niet aan de orde is indien er niet kan worden gesproken van een uitwisselbare functie als bedoeld in artikel 4:2 van het Ontslagbesluit. Dit is het geval als het gaat om een unieke functie die slechts door één werknemer wordt bekleed. Ook als er sprake is van het vervallen van een gehele categorie van uitwisselbare functies is er van afspiegeling geen sprake. Alle werknemers binnen deze categorie worden dan ontslagen.7 Buiten deze situaties is afwijking van het afspiegelingsbeginsel slechts in zeer uitzonderlijke gevallen toegestaan. Afwijking is mogelijk: a) Als het gaat om een moeilijk misbare werknemer (het onmisbaarheidbeginsel); b) Op grond van de hardheidsclausule;

c) Indien een werknemer een zwakke arbeidsmarktpositie heeft en dit niet het geval is bij de werknemer die in plaats daarvan moet afvloeien.

JFV In Casu - september 2009 -

stand gebleven. Reden hiervoor is dat het objectief toetsbaar is; het voorkomt willekeur door de werkgever bij het verlenen van ontslag.6

De hardheidsclausule is te vinden in artikel 4:2, lid 3, van het OntslagHiertegenover staat dat dit beginsel tot onrechtvaardige situaties kan

besluit. Hierin staat dat kan worden afgeweken van het afspiegelings-

leiden, waarin bijvoorbeeld een werknemer die het beste presteert en

beginsel als “de vervanging van een werknemer die uit hoofde van

de voornaamste resultaten teweegbrengt aan het kortste eind trekt,

zijn functie bij een derde te werk is gesteld om onder diens toezicht

terwijl een andere werknemer die de kantjes ervan afloopt zijn baan

en leiding werkzaam te zijn, in redelijkheid niet kan worden geëffec-

behoudt, omdat hij toevallig een aantal jaren langer in dienst is. Ook

tueerd”.

voor de werkgever is het nadelig als er bij het collectieve ontslag geen selectie naar kwaliteit kan plaatsvinden. Te meer omdat de reden van

Een beroep op de hardheidsclausule kan alleen worden gedaan in-

het collectieve ontslag vaak gelegen is in de economische omstandig-

dien er sprake is van werkgeversgezag bij een derde. Als de feitelijke

heden van de organisatie. Met name in tijden van recessie kan het

leiding ligt bij de werkgever in plaats van bij de derde dan is er geen

funest zijn indien een werkgever de betere werknemers verliest en

beroep op de hardheidsclausule mogelijk. In de praktijk komt het er

de mindere behoudt. De vraag is dan ook in hoeverre een werkgever

op neer dat alleen uitzend- en detacheringswerkgevers hier een be-

kan afwijken van het geldende afspiegelingsprincipe om zodoende de

roep op kunnen doen. Daarnaast moet aannemelijk gemaakt worden

kwaliteit van het te behouden personeel te waarborgen.

dat vervanging in redelijkheid niet kan worden geëffectueerd. Hiermee wordt bedoeld dat de desbetreffende werknemer redelijkerwijs niet kan worden vervangen door een werknemer die op grond van het afspiegelingsbeginsel niet hoeft te worden ontslagen.8 Een succesvol beroep op de hardheidsclausule, het onmisbaarheidbeginsel of rechtvaardiging vanwege een zwakke arbeidspositie van de werknemer, heeft tot gevolg dat het afspiegelingsbeginsel niet hoeft te worden toegepast op de desbetreffende werknemer. De eerstvolgende

“Het beginsel van ‘last in first out’ kon niet langer blijven gehandhaafd”

werknemer in dezelfde leeftijdsgroep en functiecategorie met het kortste dienstverband zal dan voor ontslag voorgedragen worden. Deze uitzonderingen worden echter strikt toegepast. In de praktijk komt het dan ook steeds vaker voor dat vakbonden en ondernemingsraden akkoord gaan met afwijking van het afspiegelingsprincipe. Vooral als de strikte toepassing voor de onderneming overtuigend nadelige gevolgen heeft zal afwijking gedoogd worden. In zo’n situatie speelt het belang van de werknemers die in de organisatie achterblijven een belangrijke rol. Daarnaast is het mogelijk binnen het afspiegelingsbeginsel het begrip ‘uitwisselbare functies’ zo voordelig mogelijk toe te passen. Om de

ren is vaak niet tijdig te onderkennen. Hierdoor laten werkgevers het na preventieve maatregelen te nemen, waaronder het samenstellen van competentieprofielen. Het voorstel van minister Donner biedt iets meer speelruimte. @

JFV In Casu - september 2009 -

“Er bestaat een constant spanningsveld tussen het verbod op discriminatie en de behoefte aan kwaliteitselectie.” minister Donner

objectiviteit te waarborgen en willekeur te voorkomen is van belang dat de kwaliteitscriteria voorafgaand aan de reorganisatie vastge-

1 Artikel 3 Wet melding collectief ontslag (WMCO).

steld worden. Er kunnen dan aanvullende competenties opgenomen

2 C.J. Loonstra, & W.A. Zondag, Arbeidsrechtelijke

worden in het competentieprofiel van de functie. Onder een competentie wordt verstaan: ‘waarneembaar en effectief gedrag’.9 Het zijn gedragskenmerken die nodig zijn om het doel van de functie te

themata, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2008, p. 456. 3 Toelichting Ontslagbesluit d.d. 7 december 1998,

realiseren. In de praktijk blijkt echter dat veel werknemers nog niet

Stcrt. 1998, 238.

werken met competenties. Dit kan dan niet worden toegepast bij het

4 Richtlijn 2000/78/EG.

bepalen van de uitwisselbaarheid van functies.

5 O. Blaauwgeers, ‘Afspiegelingsbeginsel’ <http:// www.zibb.nl/10244692/Personeelszaken/

Minister Piet Hein Donner (Sociale Zaken) heeft, ten tijde van dit schrijven, voorgesteld om de wet tijdelijk te verruimen, voor zolang de economische crisis duurt. Het afspiegelingsbeginsel blijft gelden, maar er mag voor maximaal tien procent van worden afgeweken. Het voorstel heeft tot doel te voorkomen dat personeel moet afvloeien dat nodig is om de crisis door te komen. Daarnaast heeft minister Donner aan het UWV gevraagd minder streng te zijn bij de

Personeelszaken-artikel/Afspiegelingsbeginsel.htm>. 6 Dijkstra, J.H., (2005), Kwaliteitsselectie bij reorganisatie en collectief ontslag. Het einde van ‘last in first out?’, Assen: Van Gorcum, p. 23. 7 J.H.J. Van den Hurk & S.F.H. Jellinghaus, Sociaal plan in 100 vragen, Deventer: Kluwer 2009, p. 129. 8 Beleidsregels ontslagtaak CWI- versie

toetsing van ontslagaanvragen, als werkgevers een beroep doen op

oktober 2007, p. 18-2 <http://www.werk.nl/

het onmisbaarheidbeginsel. De verdeling in leeftijdsgroepen blijft

portal/page/portal/werk_nl_bestanden/

op dezelfde manier gelden. Dit om te voorkomen dat de soepelere

bestanden/wetenbeleid/arbeidsrecht/ontslag/

regeling door werkgevers wordt gebruikt om de oudere werknemers,

beleidsregelsontslagtaakcwi/20060401%20H18%20

die relatief duurder zijn, te laten afvloeien.10

Hardheidsclausule.pdf>. 9 Beleidsregels ontslagtaak CWI- versie

Tot besluit

oktober 2007, p. 13-5 <http://www.werk.nl/

Afwijken van het afspiegelingsbeginsel is slechts ten dele mogelijk.

portal/page/portal/werk_nl_bestanden/

Er bestaat een constant spanningsveld tussen het verbod op discri-

bestanden/wetenbeleid/arbeidsrecht/ontslag/

minatie en de behoefte aan kwaliteitsselectie bij collectief ontslag.

beleidsregelsontslagtaakcwi/070401-BOC%20

Nu het economisch slechter gaat, is merkbaar dat er in de politiek meer gewicht wordt toegekend aan kwaliteitsselectie. De huidige mogelijkheden voor een werkgever om zelf te bepalen wie voorgedragen wordt voor ontslag, zijn beperkt. De noodzaak tot reorganise-

H13%20Uitwisselbare%20functies.pdf>. 10 M. De Waard, NRC Handelsblad 10 juli 2009 <www. nrc.nl>.

Dit zou wel eens je allerbeste investering kunnen worden.

De start van je carrière. Nysingh weet er meer van. We willen je vragen om een afspraak te maken met onze

ment uit je talent haalt. Dat zijn zaken die we niet in een

recruiter Loesje Frankfort: bel (055) 527 13 42. Dat kost je

advertentie duidelijk kunnen maken. Dus vragen we een

een paar belminuten en een uurtje van je tijd. Wat het je

kleine investering van je. Dat is misschien ongebruikelijk,

oplevert is een goed gesprek over je carrière. Een gesprek

maar het is wel geloofwaardiger dan advertentiekreten.

over hoe jouw talent past bij de kansen die wij bieden. Hoe

Daardoor kunnen we uiteindelijk vérder gaan dan wilde

we die kansen zó kunnen vormgeven dat je optimaal rende-

beloftes over je carrière. Daardoor weten we er meer van.

Nr. 1 in de Management Team 100! www.werkenbijnysingh.nl

Redactioneel

Door Pieter Kruijt

Verbod bij de voordeur! Huiselijk geweld staat heden ten dage op nummer twee van de lijst dodelijke slachtoffers als gevolg van een onnatuurlijke oorzaak. De slachtoffers zijn in de meeste gevallen vrouwen en kinderen, maar het betreft ook mannen, ouders en ouderen. Het is daarom logisch dat daar iets aan gedaan wordt, maar kan en mag dat wel? Het komt zo veelvuldig voor dat de burgemeester sinds één januari 2009 een huisverbod mag opleggen. Zelfs is er recentelijk het idee geopperd naast de bestaande sectoren bij de rechtbanken van de vier grootste gemeenten van Nederland (G4) een sector huiselijk geweld op te nemen. Loopt het dan echt de spuigaten uit? Het maatschappelijk belang om dit probleem aan te

fers niet de relatie willen beëindigen, ze willen alleen dat

pakken is dus groot. De oplossing zal zo veel mogelijk

het geweld stopt en het cyclisch karakter houdt in dat het

gezocht moeten worden in signalering, therapie, bege-

geweld zich herhaalt.

leiding en opvang van probleemgezinnen door bijvoorbeeld huisartsen, maatschappelijk werk, psychologen,

Huiselijk geweld is vermoedelijk niet te voorkomen,

enzovoorts. Daarom zal het vaak noodzakelijk zijn om

maar de overheid wil het aantal gevallen van huiselijk

van overheidswege maatregelen te treffen, teneinde de

geweld inperken door preventief op te treden. Hoewel

veiligheid van slachtoffers te waarborgen. De bevoegd-

het strafrecht deels ook preventie als doel heeft, voor-

heden van de burgemeester betreffende het opleggen

ziet het echter niet in een stelsel om los van strafbare

van het huisverbod is geregeld in de Wet tijdelijk huis-

feiten louter preventief op te treden. Het opleggen van

verbod (hierna Wth). Artikel twee van de voorgenoemde

een huisverbod strekt ertoe in de gegeven noodsituatie

wet bepaalt dat de burgemeester een huisverbod kan op-

escalatie te voorkomen en hulp te bieden aan de gedu-

leggen aan een persoon indien uit feiten of omstandig-

peerde.3 De uithuisplaatsing die de burgemeester een

heden blijkt dat diens aanwezigheid in de woning ernstig

bewoner gebiedt moet voorkomen dat de situatie verder

en onmiddellijk gevaar oplevert voor de veiligheid van

uit de hand loopt. Een geweldpleger mag tien dagen lang

één of meerdere personen die bij hem in de woning op

zijn of haar huis niet in en mag geen contact opnemen

niet-incidentele basis verblijven. Het verbod geldt voor een periode van tien dagen en kan worden verlengd met vier weken. Ex artikel drie Wth kan de burgemeester een hulpofficier van justitie mandateren om een huisverbod op te leggen.1

Voor of na de geweldpleging? Het begrip huiselijk geweld is nogal ruim te interpreteren. De definitie van huiselijk geweld luidt: ‘Geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer gepleegd is.’2 Het gaat dus om de aantasting van de persoonlijke integriteit van (ex-)partners, gezinsleden, familieleden en huisvrienden van het slachtoffer, waarbij geestelijk en lichamelijk geweld wordt onderscheiden. Met betrekking tot huiselijk geweld, wordt men altijd geconfronteerd met drie kernbegrippen, namelijk; relatie, loyaliteit en de cyclus. Kort uitgelegd is er bij huiselijk geweld sprake van een relatie tussen pleger en slachtoffer waarbinnen de balans is verstoord, de loyaliteit komt onder meer tot uitdrukking in het feit dat veel slachtof-

“Huiselijk geweld is vermoedelijk niet te voorkomen, maar de overheid wil het aantal gevallen van huiselijk geweld inperken door preventief op te treden.”

met zijn of haar partner, kinderen of andere vorm van samenleving.

Het huisverbod is niet het enige verbod dat een burger beschermt te-

In de zogenoemde afkoelingsperiode kunnen slachtoffers geholpen

gen ongewenst handelen. Het Nederlands recht kent ook het straat-

worden door hulpverlening en de persoon die uit huis is geplaatst kan

verbod en contactverbod, welke kunnen worden afgedwongen via het

corrigerende hulp worden geboden.

burgerlijk recht en het strafrecht. Het huisverbod wordt gezien als een al genoemd is staat er voor preventief handelen geen weg open bin-

Is het alleen niet opmerkelijk dat de burgemeester deze ingrijpende

nen het strafrecht omdat er nog niet strafbaar is gehandeld. Mocht dit

bevoegdheid heeft? De burgemeester heeft het gezag over de poli-

wel het geval zijn, dan is dit vaak moeilijk te bewijzen en zoals één

tie op grond van artikel twaalf Politiewet 1993 en heeft al meerdere

van de voorgenoemde kernbegrippen aangeeft neemt een slachtoffer

bevoegdheden om preventief op te treden. Maar de maatregel om

vaak geen initiatief. Het voordeel wat betreft het huisverbod is dat het

iemand een tijdelijk huisverbod op te leggen is preventief van aard,

initiatief komt van of de politie die de hulpofficier van justitie inroept

terwijl bijvoorbeeld een sluiting van een huis dat meestal niet is. In

of van de burgemeester en dat de gedupeerde dit niet hoeft te doen.

het bestuursrecht kent het bestuursorgaan een vrijere rol in de beoor-

Het nadeel is echter dat het een tijdelijk huisverbod is en het voorlopig

deling van vage normen en heeft de rechter een terughoudende rol.

geen definitieve oplossing biedt.

JFV In Casu - september 2009 -

Bevoegdheid

aanvulling op deze twee reeds bestaande verboden.4 Zoals eerder ook

Huiselijk geweld wordt dan gezien als een noodsituatie waarin preventief opgetreden moet worden. Wanneer er een melding binnenkomt

Doordat het verder een bestuursrechterlijk besluit is, gelden diverse

betreffende huiselijk geweld en er nog geen strafbaar feit begaan is,

procedurele vereisten rechtstreeks uit de Algemene wet bestuursrecht

kan de politie enkel de orde handhaven en de gebakerde situatie sus-

(hierna Awb). Dit houdt in dat bepalingen betreffende de zorgvuldig-

sen. In het strafrecht is er geen mogelijkheid tot preventief optreden.

heid en de belangenafweging rechtstreeks van toepassing zijn bij de

Maar rechtvaardigt de ‘bescherming van de burger’ deze bevoegdheid

uitvoering en handhaving van Wth, samen met de daarbij horende pro-

tot het zeer ingrijpend optreden van de overheid?

cedures.5 Tenzij de vereiste spoed zich daartegen verzet moeten belanghebbenden direct worden gehoord.6 Voorts moet de beschikking

De taak van de (lokale) overheid is het handhaven van de openbare

tot oplegging van het huisverbod worden voorzien van een motivering

orde, echter valt een huisverbod welke binnen huiskringen aan een

en mededeling van het rechtsmiddel dat kan worden ingesteld.7

persoon opgelegd wordt niet onder het handhaven hiervan. Door dit optreden van de burgemeester worden er zelfs grondrechten van de

Mogelijkheden voor de belanghebbende

burger geschonden, namelijk artikel tien Grondwet en artikel acht Eu-

In het bestuursrecht geldt over het algemeen dat tegen een besluit

ropees Verdrag van de Rechten van de Mens (hierna EVRM). Het laatst

bezwaar kan worden gemaakt bij het bestuursorgaan dat het besluit

genoemde artikel omvat ook een recht op ongestoord genot van wo-

heeft genomen, alvorens er beroep bij de rechtbank wordt ingesteld.

ning, welke in de grondwet is vastgelegd in artikel twaalf. In artikel

Bezwaar is bij de Wet tijdelijk huisverbod door de directe en snelle

tien Grondwet is opgenomen dat bij of krachtens wet beperkingen

gang van zaken uitgesloten door artikel zes Wth en daarbij kent het

zijn toegestaan maar voor artikel acht EVRM is dit anders. Dit artikel

bestuursrecht bij bezwaar en beroep geen schorsende werking. Nadat

waarborgt de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en hierbij

het huisverbod is opgelegd en is geregistreerd zal de uithuisgeplaats-

is bepaald dat een inbreuk van dit recht een legitiem, dringend maat-

te een voorlopige voorziening moeten aanvragen en beroep instellen

schappelijk doel moet dienen. Het tijdelijk huisverbod voorziet op de

tegen het tijdelijk huisverbod.

veiligheid en gezondheid van de betrokken personen en het bijbehorende besluit geeft aan wanneer en in welke omstandigheden iemand

Het huisverbod geldt gedurende tien dagen en wanneer de uithuisge-

een dergelijk huisverbod kan worden opgelegd. Ook is het zo dat het

plaatste het huisverbod wil aanvechten zal hij directe stopzetting van

huisverbod een inbreuk maakt op het recht op het ongestoord genot

het huisverbod eisen om zo spoedig mogelijk terug te keren naar zijn

van de woning en dus het huisrecht. Naar het oordeel van de regering

eigen woning. De bodemprocedure zal uiteindelijk enkel gelden voor

wordt met de wet voldaan aan de daaraan gestelde eis dat de natio-

mogelijke schadevergoeding achteraf. Doordat de termijnen zo kort

nale rechtsgrondslag voldoende toegankelijk, precies en voorzienbaar

zijn, moet ook de voorzieningenrechter de uithuisgeplaatste binnen

moet zijn. Door de uitgebreide regelgeving en het bijbehorende be-

drie dagen horen na het indienen van het beroep en moet hij direct

sluit is aan het vereiste dus voldaan. Het blijft echter de vraag of de

uitspraak doen na het horen van partijen.8 Krachtens artikel zeven Wth

inbreuk op de grondrechten gerechtvaardigd kunnen worden door een

kan de rechter minderjarigen die twaalf jaar of ouder zijn ook horen,

belangenafweging tussen het algemeen gemeenschapsbelang en de

tenzij een spoedige afhandeling de voorkeur geniet. Ook minderjari-

individuele rechten van de burger.

gen die de leeftijd van twaalf jaar nog niet hebben bereikt, kunnen

Uit een aantal uitspraken blijkt dat een beroep op acht EVRM weinig kans van slagen heeft. Het tijdelijk huisverbod wordt namelijk aangemerkt als een proportionele maatregel welke toeziet op de preventie

“Het huisverbod is niet het enige verbod dat een burger beschermt tegen ongewenst handelen.”

van strafbare feiten in de vorm van huiselijk geweld en het beschermen van de rechten en vrijheden van in-huis-wonenden.12

Conclusie Het is duidelijk dat de wet nog jong is en dat er ongetwijfeld onduidelijkheden heden in de loop der tijd naar voren zullen komen. Een tijdelijk huisverbod dat de burgemeester een inwoner oplegt is een bestuursrechtelijke maatregel die niet punitief, maar preventief van aard is. Er wordt opgetreden ter bescherming van de rechten van het individu tegenover het algemeen gemeenschapsbelang. Ondanks het feit dat de grondrechten worden beperkt, zijn die beperkingen

JFV In Casu - september 2009 -

(vaak) legitiem. Er is namelijk een wettelijk grondslag, doelcriterium en de maatregel is noodzakelijk in een democratische samenleving. door de rechter worden gehoord op een door hem bepaalde passende manier. Daarbij heeft de voorzieningenrechter de mogelijkheid ex ar-

De tijd zal het leren hoe deze nieuwe wet onze complexe samenleving gaat ondersteunen. @

tikel 8:86 Awb zelf in de bodemprocedure te voorzien. Wanneer de rechter extra tijd nodig heeft, dan krijgt hij bij wet 24 uur extra om de zaak alsnog af te handelen.

“Alleen is het niet opmerkelijk dat de burgemeester deze ingrijpende bevoegdheid heeft?”

Nog een groot verschil met het bestuursrecht is dat de rechter ‘ex nunc’ toetst. Datwil zeggen dat hij rekening houdt met de omstandigheden die zich na het huisverbod hebben voorgedaan en informatie die nog niet bekend was bij het opleggen van het huisverbod. Feiten en omstandigheden die pas op zitting bekend worden, moeten worden meegenomen door de rechter.

Wat zeggen de rechters? De Wet tijdelijk huisverbod is een nieuwe wet. In de loop der tijd zullen steeds meer zaken en feiten aan het licht komen waar aan de hand van enkel de wet geen eenduidig antwoord op gegeven kan worden. Zo ook uit een arrest waar de vrouw van de uithuisgeplaatste was vertrokken uit de woning en gedurende het huisverbod een tijdelijk on-

derkomen had. Haar man zocht haar op en mishandelde haar op het adres van het tijdelijk onderkomen. De rechter heeft hier bepaald dat

Ars Aequi 2009 nr. 1, p. 63. 2

het woord huiselijk toeziet op de relatie tussen de personen en niet op

Plony Beelen en Netty Jongepier, ‘Focus, aanpak huiselijk geweld in Noord en Midden Limburg’, p. 8-9, <www.

de plaats van het geweld (en dus eigen woning).9 Ook wat betreft de verlenging en beëindiging van het huisverbod zijn

Mark J.L.M. Janse & T.C. Borman, ‘De Wet tijdelijk huisverbod’,

mutsaerstichting.nl>. 3

Kamerstukken II 2005/06, 30 657, nr.3, p.2 (MvT).

B. Beke & J. Rullens, Wet tijdelijk huisverbod. Een handreiking

reeds vele zaken behandeld. Een uithuisgeplaatste zal vaker bij de

voor de burgemeester, Ministerie van Binnenlandse Zaken

voorzieningenrechter om een schorsing van de beschikking verzoeken

2008, p. 9-11.

en zal zich beroepen op het onterecht opleggen van de maatregel, on-

Artikelen 3:2 tot en met 3:4 Awb.

deugdelijke motivering of dat die niet gehoord zou zijn. In een andere

Artikel 4:8 jo. 4:11 Awb.

zaak heeft de rechter besloten dat wanneer hulpverlening wordt aan-

Artikel 3:45 en 3:47 Awb.

vaard het huisverbod al kan eindigen.10 In dit arrest kreeg een man

Artikel 6 Wth.

het verbod opgelegd en vreesde de Raad van de Kinderbescherming

Vzr. Rb. Rotterdam 18 mei 2009, LJN BI4165.

voor het leven van het kind. Om die reden is het huisverbod van de

10 Vzr. Rb. ’s-Hertogenbosch 22 januari 2009, LJN BH0655 &

man verlengd, ondanks het feit hij de hulpverlening had aanvaard.

Kamerstukken II 2006/07, 30 657, nr. 9.

Dit geldt ook voor omstandigheden waarbij aan de verzoeker niet in

11 Vzr. Rb. Maastricht 24 februari 2009, LJN BH4500.

redelijkheid kan worden tegengeworpen dat hij de hulpverlening nog

12 Rb. Almelo 13 maart 2009, LJN BH5951.

niet heeft geaccepteerd of heeft ontvangen.11

Plannen. Ambities. Idealen. Plannen. Ambities. Idealen.

Wij hebben ze ook. Wij hebben ze ook. Je wilt een jurist zijn die het vak tot in de finesses beheerst. Je wilt werk dat er maatschappelijk steeds meer toe doet. Je wilt blijven leren en groeien. Meteen een vliegende start maken in een praktijkgerichte omgeving. Een organisatie die jou als geen ander Je wilt een jurist zijn die het vak tot in de finesses beheerst. Je wilt werk dat er maatschappelijk steeds meer toe doet. Je wilt faciliteert en inspireert. Je wilt een carrière met de juiste balans tussen werk en privé. In een goeie sfeer samenwerken met meer dan blijven leren en groeien. Meteen een vliegende start maken in een praktijkgerichte omgeving. Een organisatie die jou als geen ander 400 andere gespecialiseerde juristen. Die net als jij gáán voor hun klanten. Voor kennis delen. Voor service en resultaat. Je wilt de faciliteert en inspireert. Je wilt een carrière met de juiste balans tussen werk en privé. In een goeie sfeer samenwerken met meer dan grootste juridische dienstverlener van ons land nóg beter maken. In Amsterdam, Den Bosch, Roermond, Groningen, Rijswijk of Arnhem. 400 andere gespecialiseerde juristen. Die net als jij gáán voor hun klanten. Voor kennis delen. Voor service en resultaat. Je wilt de Wat jij wilt, willen wij ook. Kom naar www.juristbijdas.nl grootste juridische dienstverlener van ons land nóg beter maken. In Amsterdam, Den Bosch, Roermond, Groningen, Rijswijk of Arnhem.

Wat jij wilt, willen wij ook. Kom naar www.juristbijdas.nl

Bij DAS kom je tot je recht

Redactioneel

Door Wiert Jan Berghuis

Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens!? De onteigeningsprocedure in kort bestek Grote infrastructurele- en/of bouwprojecten kunnen een forse inbreuk maken op het eigendomsrecht van de betrokkene(n). Waar de een spreekt van riante financiële vergoedingen, kampt een ander met het gevoel zich niet serieus genomen te voelen en onheuse gevoelens richting de Kroon. Met de problematische aanleg van de Betuwelijn nog vers in het geheugen, lijkt het tijd om eens te kijken naar het schimmige steekspel rond de merites van de onteigeningsprocedure. Duelleren met de overheid resulteert niet zelden in een gevecht zonder het gewenste resultaat en vraag voor de betrokkenen is dan ook, hoe de degen eerzaam in de schede te laten en in goed conclaaf te blijven met geopend vizier. Aangezien het te ver voert om de onteigeningsprocedure in al haar facetten te behandelen, zal bij deze inhoudelijke bespreking de nadruk liggen op de essenties van het integrale verloop van de onteigeningsprocedure. Essentialia Om niet te vervallen in incomplete omschrijvingen

recht inneemt in ons (huidige) rechtssysteem, wat

van het onteigeningsbegrip dient voor het verdere

volgt uit art. 1 van het eerste protocol behorende bij

uitgegaan te worden van hetgeen als zodanig wordt

het Europees Verdrag tot bescherming van de Rech-

genoemd in de literatuur: “Onteigenen is het in

ten van de Mens (EVRM) en art. 5:1 lid 1 Burgerlijk

het algemeen belang, op basis van een wettelijke

Wetboek (BW). Daaruit blijkt dat het eigendom het

bevoegdheid conform wettelijke en jurisprudenti-

meest omvattende recht is dat een persoon op een

ële voorschriften tegen betaling van een volledige

zaak kan hebben. In de literatuur wordt het pakkend

schadeloosstelling, ontnemen van een eigendoms-

omschreven als dat het eigendom het knooppunt is

recht.”1 Vanwege haar ingrijpende emotionele en

van vele sociale betrekkingen en als zodanig een

juridische implicaties dient onteigening te worden

fundamentele factor vormt in de sociale structuur.3

gezien als ultimum remedium, een laatste middel.

Uit de tekst van de Grondwet (Gw), of meer speci-

Dit is dan ook zo opgetekend in de parlementaire

fiek art. 14 Gw blijkt dat de Nederlandse Grondwet

geschiedenis bij het tot stand komen van de ont-

geen constitutioneel gegarandeerd recht op eigen-

eigeningswetgeving. In oud Nederlands staat hier

dom kent.4 Uit dit artikel en deels ook uit het eerder

geschreven dat: “onteigening ten algemenen nutte

genoemde art. 1 eerste protocol van het EVRM volgt

is een noodzakelijk, doch uiterst hulpmiddel. Het

namelijk dat een aantasting van het eigendoms-

recht van den eigenaar moet wijken voor een hoger,

recht enkel kan geschieden in het algemeen belang

dat van den Staat. De wetgever moet echter waken,

en tegen vooraf verzekerde schadeloosstelling, of-

dat alleen noodzakelijkheid tot de uitoefening van

wel, onder welke voorwaarden het eigendomsrecht

dat regt aanleiding geve, en den bijzondere eigen-

kan en mag worden aangetast, een of ander bij of

dom tegen willekeurige aanranding beschermen.”2

krachtens de wet te stellen voorschrift. Hetgeen delegatie impliceert.

Juridisch kader Juridisch gezien is dit ultimum remedium af te leiden

Ten gevolge hiervan kennen we de formeel wettelij-

uit de evident belangrijke positie die het eigendoms-

ke regeling van de Onteigeningswet (Ow). Deze wet

van een KB en het uitbrengen van een dagvaarding moet proberen de te onteigenen zaak ex art. 17 Ow minnelijk te verwerven. Voorwaarde

“Hoger beroep bij het gerechtshof is in beginsel uitgesloten.”

is dat men, wanneer geen overeenstemming wordt bereikt, serieus onderhandelingen heeft gevoerd gedurende een redelijke termijn voor de dagvaarding. Niet naleving van dit artikel resulteert, vanwege het imperatieve karakter van de bepaling, niet zelden in een nietontvankelijkheidverklaring in de gerechtelijke procedure. Van belang is dat uit de dagvaarding blijkt dat de onderhandelingen tijdens de minnelijke verwerving niet hebben geresulteerd in het gewenste resultaat. Tevens dient de hoogte van de schadeloosstelling te worden inbegrepen. Waardoor de mogelijkheid om tijdens de inhoudelijke be-

er door de rechtbank een commissie van deskundigen benoemd te

van belang om de tweeledigheid in deze procedure te onderscheiden.

worden. Deze commissie krijgt de opdracht om na het plaatsvinden

Enerzijds is er een administratieve- en anderzijds een gerechtelijke

van een plaatsopneming van de te onteigenen zaak, een zogenaamde

fase te onderscheiden. Het eerste deel, de administratieve fase, is

descente, de opdracht tot het begroten van de hoogte van de schade-

gericht op het verkrijgen van een Koninklijk Besluit (KB), waarin door

loosstelling ex art. 28 jo. art. 35 Ow. Voor alle partijen en derde-be-

bestuurlijke organen wordt beslist over de noodzaak, de urgentie, het

langhebbenden is het mogelijk ten tijde van deze descente alle feiten

publiek belang en de vraag of men wel of niet zal overgaan tot ontei-

en omstandigheden aan te dragen die van belang kunnen zijn voor de

gening. De gerechtelijke fase dient om de verzoeker in de gelegenheid

begroting van de hoogte van de schadeloosstelling.

JFV In Casu - september 2009 -

te aanvaarden. Wanneer dit wederom verzandt in een weigering, dient

en kunnen onteigenen.5 In aanloop op het procedureel verloop is het

handeling ter zitting middels conclusie van antwoord alsnog het bod bepaalt wie voor welke doeleinden en op welke voorwaarden mogen

te stellen het onteigeningsbesluit, verkregen in de administratieve procedure, ter beoordeling en bepaling van de hoogte van een scha-

Hierna wordt het rapport, naast dat het aan de rechtbank wordt ver-

deloosstelling aan de burgerlijke rechter voor te leggen.

zonden, in de praktijk ook vaak verzonden naar de beide partijen met

Administratieve procedure Zoals hiervoor al aan bod kwam heeft de administratieve procedure het verkrijgen van een onteigenings-KB ten doel. “Onteigening kan slechts in het publiek belang van de staat, van een of meer provinciën, van een of meerdere gemeenten en van een of meer waterschappen. Ook kan ten name van natuurlijke personen of privaatrechtelijke persoenen met volledige rechtsbevoegdheid, aan wie de uitvoering van het werk dat de onteigening vordert, is toegestaan, worden onteigend.” Aldus de woorden van art. 1 het eerste en tweede lid Ow. De praktijk dat er vrijwel alleen onteigend kon worden op basis van een apart te maken, formele, nutswet, welke weergaf waarom het een zaak van openbaar nut was om tot onteigening over te gaan, is met de tijd evenwel vergaan tot een dode letter in de wet. Waardoor dit vereiste sinds de wetswijziging van 2005 dan ook is geschrapt. Tegenwoordig zijn er doelen, welke als titels zijn opgenomen in hoofdstuk vier, titel twee tot en met titel zeven van de Ow, waarvoor kan worden onteigend zonder dat het maken van een nutswet is vereist. Uitgangspunt is logischerwijs dan ook dat deze doelen worden geacht per definitie een evident publiek belang te dienen.

Gerechtelijke procedure Nadat middels het doorlopen van de administratieve procedure een onteigenings-KB tot stand is gekomen, is het toegangsbewijs tot de gerechtelijke procedure voor de burgerlijke rechter feitelijk in bezit. Waardoor men, door middel van het uitbrengen van een dagvaarding,

“Proberen de te onteigenen zaak ex art. 17 Ow minnelijk te verwerven.”

de gerechtelijke procedure kan starten. Van belang bij de gerechtelijke procedure is dat de onteigenaar tussen het moment van het verkrijgen

de mogelijkheid om commentaar te leveren. De rechtbank betrekt het rapport in haar overweging en wijst vonnis na het voluit toetsen van de wettelijke formaliteiten en termijnen met daarnaast een marginale toetsing van de materiële, beleidsmatige, afwegingen door te kijken naar de vraag of de Kroon het onteigeningsbesluit in redelijkheid heeft kunnen goedkeuren dan wel inwilligen.6 Hoger beroep bij het gerechtshof is in beginsel uitgesloten en enkel mogelijk bij het voldoen van de voorwaarden genoemd in art. 26 Ow, wat erop neerkomt dat er sprake moet zijn van een nietig verklaarde dagvaarding en/of ontzegging van de eis om een andere reden. Mogelijkheid om in beroep te komen is

JFV In Casu - september 2009 -

gelegen in een cassatie bij de hoge raad ex art. 52 Ow.

Onteigening bij vervroeging

“Vanwege haar

De huidige praktijk leert evenwel dat de onteigening bij vervroeging (vervroegde onteigening) als vervat in hoofdstuk drie a, afdeling twee, sinds de invoering in 1972, een hoge vlucht heeft genomen en feitelijk

ingrijpende emotionele

enkel nog toepassing vindt. De stappen binnen de administratieve procedure zijn gelijk. Het verschil is enkel gelegen in de opdeling van de gerechtelijke procedure in twee delen: het proces rond de onteigening

en juridische

enerzijds en het doorprocederen over de hoogte van de schadeloosstelling anderzijds. Hierdoor kan het vonnis waarbij de onteigening is uitgesproken, waardoor de eigendom overgaat, worden ingeschreven

implicaties dient

in de openbare registers nadat het vonnis betreffende de onteigening in kracht van gewijsde is gegaan en het bedrag aan voorschot (ex art. 54i lid 2 is de hoogte van het bedrag vastgesteld op 90 procent van

onteigening te worden

het aangeboden bedrag aan schadeloosstelling), dan wel de gehele schadeloosstelling is betaald. Vervolgens hoeft er enkel nog maar verder geprocedeerd te worden over de hoogte van de schadeloosstelling

gezien als ultimum remedium, een laatste middel.”

hetgeen resulteert in een aanzienlijke tijdswinst.

Schadeloosstelling In art. 40 Ow wordt bepaald dat de schadeloosstelling bestaat uit een volledige vergoeding van alle schade die de eigenaar rechtstreeks en noodzakelijk door het verlies van zijn zaak lijdt. Deze schadevergoeding wordt logischerwijs gebaseerd op de waarde in het economische verkeer van de betrokken roerende zaken, de eventuele inkomensschade of bedrijfsschade en overige schadeposten, zoals verhuiskosten.7 Dit betekent in de praktijk dat de onteigende van een onroerend goed in staat moet worden gesteld vergelijkbaar woongenot opnieuw te verkrijgen. Wanneer een bedrijf wordt onteigend spelen er andere problemen en zijn er twee benaderingswijzen mogelijk ten aanzien van het recht op schadeloosstelling: enerzijds op basis van reconstructie en anderzijds op basis van liquidatie. In het geval van reconstructie wordt ervan uitgegaan dat een redelijk handelend ondernemer zijn onderneming zal verplaatsen en daar zal voortzetten. Daarentegen wordt er bij liquidatie vanuit gegaan dat een redelijk handelend ondernemer zijn onderneming zal beëindigen.8 Het beginsel dat, zoals we eerder al zagen, de onteigenende partij recht heeft op een volledige schadeloosstelling

“brengt met zich mee dat allereerst moet worden vastgesteld of liquidatie dan wel voortzetting van het bedrijf het meest in de rede ligt.”9 Blijkens uitspraken van de Hoge Raad is aan te nemen dat de keuze is voor de onteigenende partij, welke mag kiezen voor de goedkoopste oplossing, mits deze oplossing past in een normale bedrijfsvoering; waarbij alle omstandigheden van het geval in de overweging dienen te worden meegenomen. Daarbij geldt dat wanneer beide mogelijkheden optioneel zijn, de keuze gemaakt moet worden voor de oplossing die leidt tot de minste schade, waarbij een combinatie van liquidatie en voortzetting onder omstandigheden ook tot de mogelijkheden kan behoren.10 Een aparte rol binnen de vaststelling van de hoogte van de Wanneer deze schade een rechtstreeks gevolg is van de onteigening komt zij voor vergoeding in aanmerking. Door vooraf overleg te plegen met de inspecteur van de belastingdienst kan worden gepoogd om onaangename belastingkwesties te voorkomen.11

Ten besluit De onteigening moet gezien worden als een ingrijpend en juridisch complex leerstuk. Waar de gevolgen voor de betrokkenen groot zijn is het algemeen belang vaak bijzonder met deze inbreuk op het eigen-

recht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2004, p.15.

ning nemen juridisch complexe processen hun aanvang en volgen er lange tijden van relatieve onzekerheid en langdurige onderhandeling

2 MvT Tweede Kamer op de Wet tot onteigening ten algemeenen nutte 1851m Stb. 125 (bijblad van de

wat voor een en/of beide partijen niet zelden wordt gekenmerkt als een moeilijke periode waarin ieder vecht voor zijn eigen of maatschappelijke belangen. Redelijke schadeloosstelling wordt gegeven, maar de emotionele verbondenheid met hetgeen onteigend wordt blijft vaak tot in lengte van dagen bestaan. Al met al bevindt men zich in een spagaat tussen het algemeenen individueel belang, de consequentie van het maatschappelijk samenleven. @

P.S.A. Overwater & C.A.C. Westendorp-Frikkee, Handboek administratieve onteigeningsprocedure. Reeks Agrarisch

domsrecht gebaat. Wanneer men geconfronteerd wordt met onteige-

Nederlandsche Staatscourant 1840-1851. Bijlage 74 paragraaf 71) pag. 288.

3 P.C.E. van Wijmen e.a., 150 jaar onteigeningsrecht, Deventer: Kluwer 1991, p.17. 4 J. Hoitink, De ontbrekende schakel. Een beschouwing over eigendomsbescherming als fundament voor schadevergoeding (rede Rotterdam), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2006, p.12. 5 Wet van 29 augustus 1851, Staatsblad 125, regelende de onteigening ten algemene nutte. 6 HR 25 mei 1988, NJ 1988, 927. (Gem. HardinxveldGiessendam/Van de Bree).

“Deze doelen worden geacht per definitie een evident en publiek belang te dienen.”

7 P.S.A. Overwater & C.A.C. Westendorp-Frikkee, Handboek administratieve onteigeningsprocedure. Reeks Agrarisch recht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2004, p.22. 8 HR 20 november 1996, NJ 1997, 288. 9 P.S.A. Overwater & C.A.C. Westendorp-Frikkee, Handboek administratieve onteigeningsprocedure. Reeks Agrarisch recht, Den Haag: Sdu Uitgevers 2004, p.22. 10 HR 20 november 1996, NJ 1997, 288. HR 14 juli 2000, NJ 2001, 94; HR 9 mei 2003, RvdW 2003, 90. 11 J.F. de Groot, Belastingschade bij onteigening onder de Wet IB 2001, Bouwrecht januari 2004, p. 17-28.

JFV In Casu - september 2009 -

schadeloosstelling wordt ingenomen door eventuele belastingschade.

Column

Door Jorrit de Haan

Is het stom? Deze column verschijnt ongeveer twee maanden nadat hij is geschreven. Ik ga iets gevaarlijks doen: aanhaken aan de actualiteit, met het risico dat mijn column bij het verschijnen niet meer actueel is of zelfs volledig de plank misslaat. Waarom doe ik het toch?

Op het meest bekende weblog van Nederland

grappige situaties al dan niet per toeval gefilmd,

stond gisteren een filmpje van twee studentes die

kansloze acties vastgelegd voor het nageslacht en

na een avond drinken op een stoepje zaten. De één

ijdele pogingen om beroemd te worden op het in-

kon alleen nog maar voorover gebukt met haar han-

ternet geplaatst. Dit alles ter vermaak van het grote

den in het haar kijken naar hoe ze de stoeptegels

publiek.

had versierd met haar avondeten, de ander was ook duidelijk door de alcohol van het pad af, maar

Toch zullen de twee studentes in het eerder ge-

volgens zichzelf nog uitstekend in staat om een

noemde filmpje ontzettend balen dat ze op een

gesprek aan te gaan. Ze roept in de camera dat ze

dergelijke manier negatief in de belangstelling

voofsjitter is van haar dispuut en dat mensen haar

staan. Naast alle voordelen bestaan er dus ook na-

majefteit moeten noemen. Het geheel levert een

delen. De grappige situaties die voor de kijker ver-

beeld op dat bij mij plaatsvervangende schaamte

makelijk zijn, kunnen voor de betrokkenen grote

oproept, laat staan hoe zij zich bij het zien van het

gevolgen hebben. Niet iedereen kan dergelijke pu-

filmpje moeten hebben gevoeld. Het aantal views

blieke aandacht aan. Moet je er dan in je dagelijks

staat vandaag op 129244.

leven rekening mee houden dat je overal gefilmd kunt worden? Ik weet het niet, het lijkt me alleen

Het is natuurlijk interessant om de juridische aspecten van de hierboven geschetste situatie te

wel handig. Is het stom om je zo lam te zuipen en je dan te laten filmen? Dat weet ik wel zeker… @

bekijken. Mag je een dergelijk filmpje zomaar op internet plaatsen? Kunnen de subjecten vorderen dat het filmpje wordt verwijderd? Ik wil het in deze column alleen hebben over de vraag of het risico dat je loopt om in het openbaar gefilmd te worden iets is dat bij onze huidige maatschappij hoort? Als Yolanthe en Wesley hierover hadden nagedacht was hen een hoop ellende bespaard gebleven. Hetzelfde geldt voor de student die de Taj Mahal swaffelde en daarna werd geschorst. Tegenwoordig lopen de meeste mensen standaard op zak met een camera, al dan niet in de vorm van een mobiele telefoon. Het wordt steeds makkelijker om zodra je iets ziet gebeuren, er een foto of een film van te maken. Het heeft veel voordelen. Als er een ongeluk gebeurt of er wordt een strafbaar feit gepleegd, is de gemaakte opname goed als bewijs te gebruiken. Op de Westoever zijn door een Israëlische mensenrechtenorganisatie 160 camera’s uitgedeeld. Zo kunnen Palestijnen de situatie en eventuele schending van mensenrechten in de bezette gebieden filmen. Door deze actie is het geweld op de Westoever afgenomen omdat kolonisten en militairen weten dat ze kunnen worden gefilmd.1 Naast dergelijke nuttige functies van video-opnames worden er natuurlijk ook veel

‘Palestijnen schieten met camera’s’ <www.depers.nl>.

STBB2MBA Om een goed advocaat of notaris te worden heb je meer nodig dan kennis van het recht alleen. Daarom volgen onze advocaten en notarissen, naast een uitgebreid juridisch opleidingsprogramma, sinds twee jaar ook een mini-MBA bij onze Franse partner: INSEAD in Fontainebleau nabij Parijs. INSEAD behoort tot de beste businessschools ter wereld. Ben je een ambitieuze rechtenstudent in het derde of vierde jaar van je studie? En wil je kennismaken met Stibbe en ons opleidingsprogramma? Ga dan van 11 tot en met 15 november 2009 met ons mee naar Fontainebleau.

Schrijf je v贸贸r 12 oktober in via onze website

www.werkenbijstibbe.nl

Student and the City

Door Maartje Bosma

Studeren: lusten of lasten? Donderdag 2 juli 2009 is in de Tweede Kamer gestemd over de plannen van minister Plasterk ter herziening van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW). Het plan van minister Plasterk houdt in dat zodra studenten een eerste master en bachelor hebben afgerond, ze voor de tweede master of bachelor het instellingsgeld betalen. Elke universiteit of hogeschool zal zelf de hoogte van het instellingsgeld vast mogen stellen. Het voorstel van Plasterk zal studenten en ouders per collegejaar wel zo’n 10.000 euro meer gaan kosten. Goed onderwijs mag een beetje geld kosten maar moeten de studenten het ontgelden? Het voorstel

Studenten vs. Plasterk

Nu deze zogenoemde harde knip er doorheen zou

De Landelijke Studenten Vakbond (LSVB) vreest

moeten komen met de goedkeuring van het voorstel

dat een tweede studie voor veel studenten on-

van minister Plasterk dient het volgende probleem

betaalbaar zal worden. Volgens de LSVB kunnen

zich alweer aan. De minister van Onderwijs, Cultuur

opleidingen door de wijziging het (commerciële)

en Wetenschap wil dat de onderwijsinstellingen HBO

instellingscollegegeld vragen. “Dit varieert per in-

en WO) zelf gaan bepalen wat ze voor een tweede ba-

stelling tussen de vijf- en dertigduizend euro per

chelor of master vragen van studenten. Het wetsvoor-

jaar,” aldus de bond. “Het voorstel schaadt de

stel zal grote gevolgen hebben voor studenten die een

kenniseconomie en het is in strijd met de doelstel-

tweede studie willen gaan volgen. Het voorstel wil dat

lingen van het kabinet om in te zetten op excellen-

studenten in plaats van het wettelijke collegegeld van

tie in het hoger onderwijs.”

1620 euro het zogenaamde institutionele collegegeld

De maatregel staat op gespannen voet met de

gaan betalen. Dit bedrag is niet vastgesteld maar zal

doelstelling van de regering om de kennisecono-

worden bepaald door de onderwijsinstellingen zelf.

mie te bevorderen. Daarnaast kan gezegd worden

Het gevolg van deze vrijheid is dat het collegegeld kan

dat de maatregel in strijd is met de beginselen van

oplopen tot twaalf maal het wettelijke collegegeld.

behoorlijk bestuur. De regering heeft namelijk de

De HBO-Raad en de Vereniging van Universiteiten

afgelopen jaren het vertrouwen gewekt dat een

(VSNU) zeggen dat ze in het verleden afspraken heb-

tweede studie voor iedereen toegankelijk moet

ben gemaakt met de minister over de hoogte van het

zijn tegen het wettelijk collegegeld. Veel studen-

collegegeld, omdat ze studenten graag aanmoedigen

ten zien een tweede bachelor en/of master in het

een tweede studie te doen. Echter, zij kunnen niet ga-

water vallen. Nu dit niet kan tegen het reguliere

randeren dat het collegegeld straks niet omhoog gaat

tarief wordt (verder) studeren een elitaire aangele-

voor studenten met een tweede studie omdat dit ook

genheid. Ook de rechtszekerheid staat onder druk

afhangt van het beschikbare onderwijsbudget. In het

en toont zijn zwakke punten. In 1989 overwoog de

nieuwe plan van de minister staat dat de overheid

Hoge Raad dat een wet die ertoe strekte dat het

voor studenten van alle leeftijden garandeert dat ze

studeren duurder werd, ook voor studenten die

een maximaal bedrag aan collegegeld betalen voor

al met hun studie waren begonnen, in strijd was

hun eerste studie. Dat is goed nieuws, want in de hui-

met de rechtszekerheid (Harmonisatiewet, HR 14

dige wet geldt deze regel alleen voor studenten jonger

april 1989). Het zou om deze reden op zijn minst

dan dertig jaar.De maatregel zou volgens de Memorie

redelijk zijn als de regering een overgangsregeling

van Toelichting leiden tot een verkrijging van geldmid-

zou maken voor studenten die, op basis van het

delen om studenten ouder dan dertig jaren en ouder

door haar gewekte vertrouwen, erop rekenden een

in de gelegenheid te stellen te studeren tegen het

tweede master of bachelor te kunnen doen tegen

wettelijke collegegeld.1

het wettelijke collegegeld.

29 JFV In Casu - september 2009 -

Gevolgen Politieke jongerenorganisaties vinden dat doorstuderen voor iedereen

gerond. Hogere collegegelden stimuleren studenten wellicht meer in

toegankelijk moet blijven. Volgens de politieke jongerenorganisatie

het maken van een bewustere studiekeuze en de student weet dan

zijn jongeren weer de dupe van bezuinigingen. “De overheid zei te wil-

meer uit zijn of haar studie te halen.

len investeren in kenniseconomie, maar daar maken ze in de praktijk dus niets van waar.”2 Het CDJA legt zich er dan ook niet bij neer.

Conclusie

Verder studeren wordt ons studenten dus een stuk lastiger gemaakt.

Vanuit beide optieken is iets van het voorstel te zeggen. Een bewuste

Een simpel rekensommetje zegt ons namelijk dat maximaal bijlenen

studiekeuze is iets waar we als studenten later ook bij gebaat zijn.

niet toereikend is, willen we het collegegeld alleen al betalen. Studen-

Niet kan een studie dan meer verdieping en kennisuitbreiding met

ten zullen op den duur blijven zitten met een enorme studieschuld. Dit

zich meebrengen, ook zullen de studenten hun punten niet meer op

is ook iets waar minister Plasterk studenten op wil attenderen gedu-

‘de luie toer’ bij elkaar kunnen sprokkelen. Met enkel een bachelor

rende hun eerste bachelor- of masterstudie waarvoor zij nog studiefi-

of een bachelorstudie afgerond met een masterstudie kan de student

nanciering ontvangen. Niet alleen is er iets te zeggen van het kosten-

prima de arbeidsmarkt op.

plaatje. Ook de kwaliteit van het onderwijs moet meegenomen worden

Aan de andere kant ligt het gevaar op de loer dat de minder bedeelden

in het debat. De vijf-en zesjescultuur zal geheel uit het hoger onderwijs

onder de studenten een veel kleinere kans maken op een verdiepen-

moeten verdwijnen. De eerste studie zal toereikend genoeg moeten

de, tweede studie dan de iets meer welvarende student onder ons.

zijn omdat een tweede studie voor veel (beginnende) studenten niet

Studeren moet een publieke aangelegenheid blijven, toegankelijk

meer binnen handbereik ligt. De verhoging van het collegegeld voor

voor iedereen met een havo- of vwo-diploma en voor diegenen die zich

de tweede studie heeft enorme gevolgen voor studenten die in hun

hebben opgewerkt. Studenten moeten immers al vroeg genoeg een

tweede studie verdieping zoeken.

keuze nemen over het vervolg van hun toekomst. De toekomst moet

Aan de andere kant is studeren in Nederland relatief goedkoop. De col-

niet beperkt worden tot een studie die afgerond moet worden binnen een periode van vier jaren. @

legegelden die het gros van de studenten niet zelf hoeft op te hoesten, wegen niet op met de kosten die studenten in het buitenland moeten maken om zich academisch te kunnen scholen. Dit kan de concurrentie bevorderen tussen de Nederlandse hogere onderwijsinstellingen en de universiteiten in het buitenland. Studenten blijven dan immers voor hun tweede studie niet meer in Nederland omdat het collegegeld hier zo laag is. Omdat studeren hier relatief goedkoop is, worden gauw onjuiste studiekeuzes gemaakt en worden studies vaak niet meer af-

<http://weblogs3.nrc.nl/expertdiscussies/eentweede-studie-moet-mogelijk-blijven/>.

2 CDJA (Het Christelijk Democratisch Jongeren Appèl).

Herbesproken

Door Anneloes Schouten

Schadevergoeding voor het ter wereld gebracht worden? Er zijn kinderen die ter wereld worden gebracht met een aangeboren afwijking. Zo’n geboorte kan vermeden worden door prenataal onderzoek te doen tijdens de zwangerschap. Na dit onderzoek kan de moeder, in overleg met de vader, besluiten over te gaan tot een abortus. Als door een beroepsfout geen afwijkingen bij de vrucht kunnen worden ontdekt, kan het zijn dat daardoor een kind met een gebrek wordt geboren die niet gewenst is. Dit was het geval bij de zaak baby Kelly.1 Casus In de zaak Baby Kelly heeft een verloskundige, ver-

gegeven omstandigheden volgens het ongeschreven

bonden aan het Leids Universitair Medisch Centrum

recht in het maatschappelijk verkeer ook jegens de

(LUMC), nagelaten een noodzakelijke prenatale di-

vader onrechtmatig heeft gehandeld door inbreuk

agnostiek te verrichten tijdens de zwangerschap te-

te maken op zijn zelfbeschikkingsrecht heeft ook de

genover de moeder, terwijl de verloskundige op de

vader een vorderingsrecht.3 Het zelfbeschikkings-

hoogte was van het feit dat zij al een aantal spon-

recht van de ouders bestaat in dit geval uit de keuze

tane miskramen had gehad en in de familie van de

om over te gaan tot abortus. Doordat de ouders niet

moeder een chromosomale afwijking voorkomt.

in de gelegenheid zijn gesteld om een abortus uit

Deze nalatigheid van de verloskundige kan worden

te laten voeren, zijn zij in hun zelfbeschikkingsrecht

aangemerkt als een beroepsfout. Als de prenatale

beperkt. Kelly heeft een vorderingsrecht op de ver-

diagnostiek wel was uitgevoerd tijdens de zwanger-

loskundige en het LUMC, daar jegens haar onrecht-

schap, was de chromosomale afwijking aan het licht

matig is gehandeld. De hulpverlener heeft door zijn

gekomen en zouden de ouders besloten hebben

nalatigheid haar moeder de mogelijkheid om tot

een abortus te laten uitvoeren. In deze zaak vorde-

abortus over te gaan onthouden en daardoor zijn

ren zowel de ouders als Kelly zelf schadevergoeding

zorgplicht jegens Kelly geschonden.4

voor de door hen geleden materiële en immateriële schade. De vorderingen van de ouders betreffen de kosten voor opvoeding en verzorging van Kelly tot haar 21e levensjaar, de extra kosten die samenhangen met de handicap van haar en smartengeld.2 De vordering van Kelly bestaat uit toekomstige kosten die na haar 21e levensjaar gemaakt worden die het gevolg zijn van haar handicap. Naast deze materiële schade vordert Kelly ook smartengeld. In casu is de vraag wie er een vorderingsrecht hebben op de verloskundige en haar werkgever (LUMC), in hoeverre er causaal verband aanwezig is tussen de nalatigheid van de verloskundige en de geboorte van Kelly, en welke kosten voor vergoeding in aanmerking komen.

Procesverloop De Hoge Raad heeft met betrekking tot het vorderingsrecht van de ouders bepaald dat alleen de moeder contractpartij is bij de behandelingsovereenkomst, maar aangezien de verloskundige in de

“De nalatigheid van de verloskundige heeft er in dit geval tot geleid dat de ouders niet in de gelegenheid zijn gesteld om tot een abortus over te gaan.”

Voor de toewijzing van de vorderingen is causaal verband vereist. De

Raad de vorderingen van de ouders terecht heeft toegewezen en dat

handicap van Kelly is niet door een fout van de hulpverlener ontstaan.

de toewijzing van de vorderingen van het kind onvoldoende overtui-

De nalatigheid van de verloskundige heeft er in dit geval tot geleid dat

gend beargumenteerd zijn.15 Daarnaast merkt hij op dat ten opzichte

de ouders niet in de gelegenheid zijn gesteld om tot een abortus over

van de ouders die in een dergelijke situatie ervoor kiezen het kind

te gaan. De nalatigheid van de verloskundige is daarom een indirecte

wel geboren te laten worden, de argumenten dat het niet vergoeden

oorzaak van de geboorte van Kelly.5 Om causaal verband aan te ne-

van vermogensschade aan het kind tekort zou doen, of dat het kind in

men, past de Hoge Raad in deze zaak het vereiste van conditio sine

zijn persoon is aangetast door de ernstige handicaps die haar ouders

qua non toe en concludeert dat daaraan is voldaan, aangezien vast

haar hadden willen besparen, wrang aandoen.16

kan worden gesteld dat als de verloskundige onderzoek had gedaan,

Er kan dan ook geconcludeerd worden dat de uitspraak van de Hoge

de beschadiging van de vrucht aan het licht was gekomen en de ou-

Raad in de zaak Baby Kelly juridische, maar ook ethische vraagstuk-

ders gezamenlijk tot een abortus waren overgegaan.

ken in zich bergt. Het klinkt immers vreemd om schadevergoeding te krijgen voor het ter wereld gebracht worden. @

Nu er voldaan is aan causaal verband en de relativiteit (jegens wie onrechtmatig is gehandeld en dus wie een vorderingsrecht heeft op de verloskundige en het LUMC) kan worden beoordeeld of de vorderingen van de ouders en de vordering van Kelly zelf, kunnen worden toegewezen. In dit geval heeft de Hoge Raad beslist dat het ziekenhuis en de verloskundige jegens de ouders aansprakelijk kunnen worden gehouden voor de volledige kosten van opvoeding en verzorging van Kelly tot haar 21e levensjaar en de kosten ter bestrijding van de gevolgen van haar handicaps komen in hun geheel voor vergoeding in aanmerking komen.6 De kosten dienen te worden berekend aan de hand van artikel 6:97 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW). Naast de kosten

van opvoeding en verzorging en de extra kosten die samenhangen met de handicap van Kelly, hebben beide ouders ook aanspraak op smar-

JFV In Casu - september 2009 -

tengeld. Omdat de moeder tijdens haar zwangerschap door een beroepsfout van de verloskundige niet in de gelegenheid is gesteld om de zwangerschap af te breken, om zo haar kind de ernstige handicaps te besparen, is er een inbreuk gemaakt op haar zelfbeschikkingsrecht (art. 6:106 lid 1 aanhef en onder b BW). Aangezien de moeder de beslissing samen met de vader neemt, hebben zij beide recht op smartengeld. Naast de ouders heeft ook Kelly zelf recht op smartengeld. Kelly is in haar persoon aangetast ‘door haar ernstige handicaps, die haar ouders haar hadden willen besparen.’7 Daarbij moet echter wel

1 HR 18 maart 2005, NJ 2006, 606.

worden vermeld dat het niet-bestaan niet mag worden vergeleken met

2 S.C.J.J. Kortmann, Wrongful birth en wrongful life,

het wel bestaan.8

Deventer: Kluwer 2004, p. 11. 3

Commentaar en gevolgen voor de praktijk De Staatscourant achtte het arrest Baby Kelly moedig en rechtvaardig

HR 18 maart 2005, NJ 2006, 606, r.o. 4.2 en 4.13.

4 M.H. Wissink, ‘Baby Kelly: één stap te ver’, Gezondheidszorg jurisprudentie plus, p. 65.

en sinds het arrest is een voorzichtige toename van dit soort “wrong-

5 HR 18 maart 2005, NJ 2006, 606, r.o. 4.4.

ful life”-claims te zien.9 Er zijn naast positieve reacties echter ook een

6 M.H. Wissink, ‘Baby Kelly: één stap te ver’,

aantal negatieve reacties op deze uitspraak geweest. Ik licht er twee

Gezondheidszorg jurisprudentie plus, p. 64,65.

voor u uit. M.A. Loth oppert dat de geldende criteria voor aansprake-

7 HR 18 maart 2005, NJ 2006, 606, r.o. 4.14.

lijkheid in dit arrest grenzeloos lijken te zijn geworden; de grondslag

8 Staatscourant, 24 maart 2005, interview met R.

van aansprakelijkheid, het causaliteitsvereiste en de schadebereke-

Kottenhagen.

ning bieden nauwelijks nog enige begrenzing van de aansprakelijk-

9 M. Buijssen (red), Onrechtmatig leven? Opstellen naar

heid.10 Zo is de grondslag van de aansprakelijkheid voor de beroeps-

aanleiding van Baby Kelly, Nijmegen: Valkhof Pers

fout de medische behandelingsovereenkomst (jegens de moeder) of

2006, p. 35,36.

de zorgplicht (jegens de vader en Kelly).11 De beschermingsomvang

10 M. Buijssen (red), Onrechtmatig leven? Opstellen naar

van de behandelingsovereenkomst en de zorgplicht zijn erg flexibel

aanleiding van Baby Kelly, Nijmegen: Valkhof Pers

uit te leggen en daarom blijven er nauwelijks grenzen over om te stel-

2006, p. 36.

len aan de kring van gerechtigden.12 Het toekomstbeeld dat hij schetst

11 Idem.

is dan ook ‘het kind dat zijn ouders aanspreekt voor zijn bestaan.’13

12 Idem.

Met betrekking tot het causaal verband plaatst Loth de volgende op-

13 M. Buijssen (red), Onrechtmatig leven? Opstellen naar

merkingen. Door de toepassing van het conditio sine qua non ver-

aanleiding van Baby Kelly, Nijmegen: Valkhof Pers

eiste, gecombineerd met de redelijke toerekening, komen twee situa-

2006, p. 37.

ties die qua causaliteit totaal verschillend zijn, wel op hetzelfde neer.

14 M. Buijssen (red), Onrechtmatig leven? Opstellen naar

Het gaat hierbij om de situatie waarin een verloskundige door een

aanleiding van Baby Kelly, Nijmegen: Valkhof Pers

beroepsfout zelf de vrucht beschadigt en die waarin een aangeboren afwijking door een beroepsfout niet tijdig wordt opgemerkt en door het uitblijven ervan de tussenkomst van de ouders tot schade leidt.14 Dit is volgens hem een kwalijke zaak. M.H. Wissink meent dat de Hoge

2006, p. 29. 15 M.H. Wissink, ‘Baby Kelly: één stap te ver’, Gezondheidszorg jurisprudentie plus, p. 65.

In Casu Rogat

Een nieuw paspoort nodig? Haal het vóór 15 september!

Door Stijn de Jong

Na een stortvloed van kritiek op de overheid in 2005 over het invoeren van de identificatieplicht voor alle personen boven de veertien jaar, werd er door de landelijke media nagenoeg geen aandacht besteed aan het debat in de Eerste Kamer over de herinrichting van de reisdocumentadministratie. Het doel van deze herinrichting is het instellen van een centrale databank, waar uiteindelijk de biometrische gegevens van alle Nederlanders in opgeslagen zouden worden. Ondanks dat de wet afgelopen 9 juni in de Eerste Kamer

De snelheid waarmee de wet in de Eerste Kamer werd be-

zonder stemming werd aangenomen, spraken diverse

handeld en goedgekeurd, en het feit dat dit gebeurde zon-

hoogleraren en wetenschappers in een open brief van een

der tot stemming over te gaan, geven de indruk dat het hier

‘belangrijke beleidswijziging’ die het rechtsprincipe van

om relatief weinig ingrijpende wetgeving zou gaan.

privacy ‘ernstig onder druk’ zou zetten.1 Ook het Mensenrechtencomité van de Verenigde Naties had vijftien juli

Ik zou op deze plek het standpunt willen verdedigen dat het

jongstleden enkele kritische vragen voor Minister van jus-

hier integendeel om een hele fundamentele beleidswijzi-

titie Hirsch Ballin over het implementeren van deze nieuwe

ging gaat die burgers onnodig de controle over hun gege-

paspoortwet, die vijftien september in werking zal treden.

vens ontneemt. De Nederlandse staat bezit binnenkort het

Reden genoeg om voor- en tegenstanders in deze editie van

wachtwoord van elke computer en elke toegangsdeur die

de In Casu Rogat de kans te geven hun licht te laten schij-

met een vingerafdruk beveiligd is. Dit is toch niet voor ieder-

nen over de prikkelende stelling;

een een prettig idee. Naast het feit dat de overheid nu opeens een kopie van je sleutel bezit, is het ook zo dat je deze

“Een centrale databank met biometrische gegevens van

kopie nu afgeeft, zonder dat je controle hebt over wat er in

alle Nederlanders ontneemt burgers de controle over hun

de toekomst mee zal gebeuren. De bovenstaande wet laat

gegevens.”

in feite open wie er nu uiteindelijk tot deze vingerafdrukken

Eén van de opstellers van bovengenoemde open brief is

toegang zal krijgen en onder welke omstandigheden. Die

mevrouw A. Sprokkereef, verbonden aan het Tilburg Insti-

vraag wordt in ruime mate aan nadere en toekomstige re-

tute for Law, Technology and Society (TILT), aan de Univer-

gelgeving (maatregelen van bestuur) overgelaten waarover

siteit van Tilburg. Als biometriedeskundige houdt zij zich

bijvoorbeeld de eerste Kamer niet veel meer te zeggen zal

al enkele jaren bezig met de privacygevoeligheid van iris-

hebben. In feite heeft de Eerste Kamer een lege wet aange-

scans, vingerafdrukken en dataopslag. De heer R.W. Knops

nomen die democratische besluitvorming over belangrijke

(CDA) is Tweede Kamerlid, in de hoedanigheid waarvan hij

zaken tot een minimum heeft teruggebracht. Veel van de

zich onder meer bezig houdt met Defensie en Binnenlandse

beweringen over het inperken van de reikwijdte van de wet

Zaken. Als lid van een van de initiatiefnemende coalitiepar-

van de huidige bewindslieden in het parlementaire debat

tijen zal hij de herinrichting van de reisadministratie juist

zijn op dit punt juridisch tamelijk inhoudloos. Een interes-

verdedigen.

sante vraag is bijvoorbeeld al hoe in de nabije toekomst met verzoeken tot het beschikbaar stellen van vingerafdruk-

A. Sprokkereef2

ken van Nederlanders aan bepaalde buitenlandse justitiële autoriteiten zal worden omgegaan.

Onlangs zette na de Tweede ook de Eerste Kamer haar handtekening onder de wijziging van de paspoortwet in verband

Het verlies van controle heeft vele andere aspecten waar ik

met het herinrichten van de reisdocumentenadministratie.3

hier niet allemaal op in kan gaan. Ik zal me beperken tot

Deze wet regelt de opname van twee vingerscans op een

het aanstippen van een aantal juridische en technische ar-

chip in het paspoort. Met de huidige wijziging van de pas-

gumenten die het gebrek aan (individuele) controle van de

poortwet heeft de Nederlandse regering voldaan aan de

burger problematisch maken. Allereerst staat de wet zoals

Europese paspoortverordening.4 Het opslaan van vier vin-

aangenomen mijn inziens op gespannen voet met door de

gerscans in een centrale databank en het specifiek openen

eeuwen heen opgebouwde rechten zoals art. 10 Gw6 en art.

van deze databank voor beperkte opsporingsdoeleinden, is

8 EVRM.7 Het gekoesterde rechtsprincipe dat er sprake moet

echter een Nederlandse toevoeging.

zijn van een redelijk vermoeden van schuld voordat iemands

zorgen dat de veiligheid van iedere Nederlander wordt vergroot. Misbruik

Een vingerafdruk is verplaatsbaar en kopieerbaar en de verzamelbak van

wordt tegengegaan en kinderontvoering moet onmogelijk worden.

privacy geschonden mag worden wordt door deze wet gecompromitteerd.

de cumulatieve effecten van omgekeerde bewijslast? Interessant in dit

Het paspoort zal vanaf 21 september nog meer dan voorheen een vereen-

opzicht is een recente zaak van een pardon aanvrager. Wie moet nu wat

voudigde biometrische weergave van onszelf worden. Het boekje waarmee

bewijzen als de Staat je op grond van een lang geleden opgeslagen vinger-

we vroeger werkten, met stempels en daarop een zwart-witte pasfoto, is

afdruk beschuldigd niet te zijn wie je claimt te zijn: zaak AWB 09/20034

daarmee verleden tijd. In oktober 2007 heeft de Europese Commissie een

bestuursrecht sector A-dam.8 In dit opzicht is het ook veelzeggend dat

voorstel voor een ontwerpverordening vastgesteld om meer veiligheids-

juist het Verenigd Koninkrijk,9 het land van de Marper zaak, begin juli be-

kenmerken in het paspoort op te nemen en voor behandeling naar de Eu-

kend heeft gemaakt dat de nationale identiteitskaart met centrale opslag

ropese Raad en het Europees Parlement gestuurd. Deze regelgeving zorgt

van biometrie alsnog niet verplicht zal worden gesteld.10 Bij de discussie

daarmee voor een aantal veranderingen in Nederland. De eerste is dat

aan de overkant van de Noordzee heeft het recht op privacy een grote rol

van de houder van een reisdocument een gezichtsopname en twee vinger-

gespeeld, maar ook kosten en beveiligingsoverwegingen. Het opslaan en

afdrukken digitaal worden opgenomen. De tweede is dat deze gegevens

gebruik van face scan en vingerscan in het paspoort is technisch een grote

worden opgeslagen in een database van het Ministerie van Binnenlandse

en innovatieve stap. Als het hier bij blijft, houdt de burger in ieder geval

Zaken. Deze centrale reisdocumentenadministratie kan, zo nodig, onder

fysiek controle over zijn of haar eigen vingerafdruk.

de waarborgen van bestaande wetgeving, worden geraadpleegd door

JFV In Casu - september 2009 -

de overheid is straks groot. Kunnen burgers beschermd worden tegen

daartoe bevoegde ambtenaren van instanties als gemeenten of politie. De eerste registratie van een vingerscan is het meest cruciale onderdeel

De gegevens zijn ook toegankelijk voor de Officier van Justitie. Deze kan

van het proces. De Europese Verordening geeft lidstaten daarom de mo-

in het geval van opsporing en vervolging gebruik maken van opgeslagen

gelijkheid kwaliteit en betrouwbaarheid eerst aan de praktijk te toetsen

gegevens. Een derde verandering is dat het Nederlanders vrij zal staan te

voordat eventueel tot een besluit over veel ingrijpendere centrale opslag

kiezen in welke gemeente ze het paspoort willen aanvragen en afhalen.

wordt overgegaan. Maar in Nederland nemen we gewoon alle stappen te-

Nu bepalen gemeenten zelf de prijs. Door deze plaatsonafhankelijke uit-

gelijk. We moeten allemaal onze biometrie aan de overheid afstaan en

gifte ontstaat in zekere zin een gezonde concurrentie tussen gemeenten

strakke doelbinding is daarbij ver te zoeken. Die overheid gaat direct over

onderling en daarnaast is het ook nog eens handiger voor de burger.

op het veel ingrijpendere middel van een nationale databank met vingerafdrukken, wat relatief grote beveiligingsrisico’s met zich meebrengt. Dit

Voor het CDA is het van groot belang dat de veiligheid van het nieuwe

terwijl allerminst bewezen is dat de huidige kennis over de opslag en toe-

systeem gegarandeerd is. De nieuwe opzet van de reisdocumentenadmi-

passing van biometrische gegevens voldoende gevorderd is om vingeraf-

nistratie heeft tot doel om identiteitsfraude tegen te gaan door middel

drukgegevens op een dergelijk grote schaal op te slaan en te vergelijken.

van een aanvraag- en uitgifteproces van reisdocumenten dat betrouwbaar

Veel praktische problemen met biometrische registratie (met name de

is en voldoet aan de eisen van deze tijd. Kritiek op het aanleggen van

kwaliteit van de opgenomen gegevens en de invloed van het biometrische

dit systeem is dat het voor burgers onnodige risico’s voor de persoon-

registratie en identificatie op werkprocessen) zijn nog verre van opgelost.

lijke levenssfeer mee zou brengen, waartegen zij zich niet zouden kun-

Kortom: met deze wet heeft de Nederlandse overheid onnodige risico’s

nen wapenen. In het debat met Staatssecretaris Bijleveld heeft ook de

met haar burgers genomen, die zelf totaal de controle verloren hebben

CDA-fractie garanties gevraagd t.a.v. de veiligheid, o.a. tegen ‘aanvallen’

over wat er nu en in de toekomst met hun vingerafdrukken gebeurt.

van buiten en strenge waarborgen geëist ten aanzien van autorisatie en authenticatie. We hebben die ook gekregen. Wij zijn ervan overtuigd dat

Het nieuwe paspoort: zijn we nog in control?

één centrale reisdocumentenadministratie beter te beveiligen is dan meer

In de wereld van na 11 september 2001 is veiligheid van het grootste

dan 400 gemeentelijke administraties, nog afgezien van de kosten die

belang. Een nieuw paspoort met biometrische kenmerken moet ervoor

beheer op meer dan 400 locaties met zich meebrengt. Dit neemt niet weg

34 JFV In Casu - september 2009 -

dat de overheid te allen tijde zorgvuldig dient om te gaan met identiteits-

op de lichamelijke integriteit alleen kunnen worden bevolen in geval van

gegevens, in het bijzonder biometrische gegevens. Overigens worden al

verdenking van een strafbaar feit waarvoor een voorlopige hechtenis is

decennia lang op tal van plekken door overheden en bedrijven persoons-

toegelaten. Verder wordt met de grens van voorlopige hechtenis aange-

gegevens opgeslagen, sinds 2001 onder het regime van de Wet bescher-

sloten bij de huidige werkwijze van identiteitsvaststelling door tal van

ming persoonsgegevens.

politiekorpsen.

De voorwaarden die in het wetsvoorstel zijn ingebouwd onder welke con-

Kortom: de vraag zou niet moeten zijn of alle burgers de controle over hun

dities een officier van justitie ten behoeve van de opsporing van strafbare

gegevens en identiteit behouden, maar of de registratie en opslag onder

feiten gebruik kan maken van dit register zijn wat ons betreft voldoende

veilige condities plaatsvindt met als doel een nog veiliger samenleving.

geborgd. In de wet zoals die door het parlement aanvaard is, is de grens

Van een onevenredige inbreuk op de privacy is wat ons betreft dan ook

voor verstrekking van biometrische kenmerken aan de officier van Justitie

geen sprake. Wie niets misdaan heeft, hoeft niets te vrezen. De tijd van

ten behoeve van strafrechtelijk onderzoek gelegd bij de misdrijven waar-

het papieren paspoort met pasfoto ligt definitief achter ons. @

voor voorlopige hechtenis is toegelaten. Voor die grens is gekozen omdat daarmee wordt aangesloten bij het in het Wetboek van Strafvordering vastgelegde uitgangspunt dat dwangmiddelen die een inbreuk maken

1 <http://vortex.uvt.nl/TILTblog/?p=69>. 2 TILT, Universiteit Tilburg (met dank aan Mark Bruijnsters voor de voortreffelijke assistentie). 3 <http://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/31324_ herinrichting_van_de>; bezocht op 3 juli 2009. 4 Verordening (EG) nr. 2252/2004 van de Raad van

2. De wet stelt regels ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer in verband met het vastleggen en verstrekken van persoonsgegevens. 3. De wet stelt regels inzake de aanspraken van personen op kennisneming van over hen vastgelegde gegevens en van het gebruik dat daarvan wordt gemaakt, alsmede

13 december 2004 betreffende normen voor de

op verbetering van zodanige gegevens. Zie ook HR 19

veiligheidskenmerken van en biometrische gegevens

december 1995, NJ 1996, 249 (Zwolsman). Vgl.: AbRvS 6

in door de lidstaten afgegeven paspoorten en reisdocumenten (PbEG 2004, L 385/1). 5 Art. 4b lid 2: Onverminderd het in het eerste lid genoemde doel kunnen gegevens als bedoeld in artikel 4a, eerste lid, beschikbaar worden gesteld met het oog op: a. het voorkomen en bestrijden van fraude met en misbruik van reisdocumenten,

oktober 1994, AB 1995, 291 m.nt. RH (Informatie relatie). 7 Artikel 8 EVRM: 1. Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij de

b. de identificatie van slachtoffers van rampen en ongevallen,

wet is voorzien en in een democratische samenleving

c. de opsporing en vervolging van strafbare feiten, en

noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid,

d. het verrichten van onderzoek naar handelingen, die een

de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het

bedreiging vormen voor de veiligheid van de staat en

land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare

andere gewichtige belangen van een of meerdere landen

feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede

van het Koninkrijk dan wel de veiligheid van met het

zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden

Koninkrijk bevriende mogendheden. Zie: <http://www. eerstekamer.nl/behandeling/20090120/gewijzigd_ voorstel_van_rijkswet/f=/vi21me9crbmv.pdf>; bezocht op 3 juli 2009. 6 Artikel 10 Grondwet: 1. Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer.

van anderen. 8 Rb. ‘s-Gravenhage Amsterdam 17 juni 2009, AWB 09/20034 (nog niet gepubliceerd). 9 Zie Marper Case: <http://www.privacylives.com/wpcontent/uploads/2008/12/s1-marper_v_uk_echr_120408. pdf> bezocht op 6 juli 2009. 10 NRC: ‘Britse Regering: geen verplichte identiteitskaart’, 1 juli 2009.

VOOR ECHT JURIDISCH TALENT ZIJN WE BEREID OM VER TE GAAN. Echt juridisch talent is zeldzaam, en talent dat bij ons past nog zeldzamer. Dus als we zo iemand leren kennen, zijn we bereid om ver te gaan. Kennen we jou eigenlijk al?

www.werkenbijhouthoff.nl

Achter de deur van

Door Pieter Kruijt en Frederieke Guljé

Mens, erger je niet! Erger jij je wel eens aan hondenpoep op straat, de muziek van de buurman of de jongen die even voordringt bij de kassa? Of ben jij misschien wel die ASO? Michel Vols doet onderzoek naar handhaving van de openbare orde en overlastbestrijding in Nederland, België en Groot-Brittannië. Michel Vols… heeft een indrukwekkend Curriculum Vitae. Met veel

de woning van de junk te sluiten. De rechter bepaalde

enthousiasme begon hij in 2003 aan zijn studies rech-

echter dat de gemeente niet bevoegd was dit te doen.

ten en politieke filosofie. Zijn rechtenstudie voltooide

Er bestond namelijk geen wettelijke grondslag om de

hij in mei 2008 cum laude, waarin hij zich specialiseer-

woning van de junk op grond van overlast te sluiten. Bij

de in het openbare-orderecht en bestuursrechtelijke

deze uitspraak van de rechter kan men zich afvragen

handhaving. Michels interesse in politieke filosofie

of de buren van deze junk geen beroep kunnen doen

blijkt ook uit zijn nevenactiviteiten. Zo was hij voorzitter

op artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten

van de Groninger Studentenbond (GSb), lid van de Fa-

van de Mens (hierna: EVRM). Dit artikel beschermt het

culteitsraad Rechtsgeleerdheid en van de Universiteits-

recht op eerbiediging van privéleven van familie- en

raad van de RuG. Ook was hij werkzaam bij het weten-

gezinsleven. De overheid heeft in sommige gevallen

schappelijk bureau van de Partij van de Arbeid (PvdA),

een positieve verplichting om burgers in sommige

waar hij onder andere artikelen publiceerde over het

gevallen te beschermen. Zo woonde er in Turkije een

hoger onderwijs en de Europese Unie. In september

familie op een gevaarlijke vuilnisbelt. De gemeente

is hij aangesteld als promovendus onder begeleiding

was hiervan op de hoogte en had de verplichting om

van professor J.G. Brouwer. In zijn onderzoek vergelijkt

deze familie te beschermen tegen de gevaren. Er moet

hij de handhaving van de openbare orde en overlast-

dus een tussenbalans gevonden zien te worden tussen

bestrijding in Nederland, België en Groot-Brittannië.

overheidsbemoeienis en privéleven.

Dit combineert hij met een onderzoek voor de VROMinspectie naar de aanpak van woonoverlast. Daarnaast

De tirannie van de meerderheid

is hij docent voor de vakken Algemene Rechtsweten-

Terugkomend op het voorbeeld van de junk. De meeste

schap en Juridische Vaardigheden.

mensen zijn het er mee eens dat de woning van de junk gesloten moet worden. Want wie zit er nou wel te wach-

Overlast

ten op een junk als buurman? Het gaat hier om de vraag

Wat is nu eigenlijk precies overlast? ‘Overlast is de sub-

waar je de grens moet trekken. Gevaarlijk wordt het

jectieve ervaring van mensen.’ Het gaat om het gevolg

waar de mob-rule ofwel de tirannie van de meerderheid

van sociale gedragingen die voor de ene persoon als

de overhand heeft. Een goed voorbeeld van de delicate

acceptabel beschouwd worden, maar door een ander

balans komt uit Berkel-Enschot. In dit dorp woont een

als mateloos irritant ervaren worden. Zo kan de ene per-

Roma-familie (zigeuners). Deze familie heeft een ande-

soon de fluitende buurman vrolijk en opgewekt vinden,

re levensstijl dan de meeste mensen in de buurt. Zo no-

terwijl de ander zich er dood aan ergert. Het gaat om

digt deze familie maar liefst 2000 mensen uit voor een

de vraag in hoeverre de overheid zich met dit soort er-

begrafenis en hebben ze een keer een varken geslacht

gernissen moet bemoeien. Zo was er bijvoorbeeld een

in de tuin. De buurt zou de Roma-familie liever vandaag

familie in Den Haag die last had van buren die meer-

dan morgen zien vertrekken. Om dat te bewerkstelligen

dere keren per dag ‘voor de grap’ aanbelden. Moet de

klagen ze bij alles. Zodra de familie in de tuin zit wordt

overheid ingrijpen in deze situatie? Duidelijk is dat er

er al geklaagd. De burgemeester van Tilburg besluit in

een belangenafweging gemaakt dient te worden tussen

juni 2009 de huurwoning van de familie, op grond van

de gemeenschapsrechten en de individuele rechten

de Gemeentewet, te sluiten. Het verzoek om voorlopige

van mensen. Ons juridisch systeem is gebaseerd op

voorziening van de familie wordt afgewezen. De woning

een liberaal denkkader. De overheid dient zich niet te

wordt ontruimd en de familie staat op straat. Het is zeer

veel te bemoeien met het privéleven van burgers. Dit

de vraag of in deze casus een evenwichtige balans is

betekent dat we er bewust voor hebben gekozen om de

gevonden tussen de verschillende belangen.

overheid niet al te veel bevoegdheden te geven op dit terrein. In sommige situaties zou dit tot ongewenste ge-

In Groot-Brittannië is het overlastsysteem soms te

volgen kunnen leiden. Zo woonde er in Venlo een junk

kenmerken als mob-rule. Deze mob-rule zit ingebak-

die veel overlast veroorzaakte. De gemeente besloot

ken in het systeem. Zodra een persoon ergernissen

veroorzaakt (harassment, alarm or distress) in een buurt kan de

Nederlandse maatschappij als onacceptabel en kinderachtig gevon-

locale overheid een verzoek indienen bij de civiele rechter om een

den worden wanneer je iemand de cel in laat gaan als die persoon

Anti Social Behaviour Order (hierna ASBO) op te leggen. Indien deze

gezellig een deuntje fluit…

legd in de buurt. Het idee hierachter is dat de buurt ziet dat er wat

Terugkerend naar Michel Vols..

gebeurt. Maar speelt de buurt geen eigen rechter? Is deze heftige so-

Het onderwerp van het onderzoek van Michel Vols is uit het dage-

ciale controle niet in strijd met de privacybescherming? De overheid

lijkse leven gegrepen. Wij vroegen ons af wat zijn inspiratiebron voor

dient ervoor te zorgen dat de openbare orde gehandhaafd wordt. De

het onderzoek was. Was het misschien wel de buurman? ‘Na mijn

openbare orde heeft (traditioneel gezien) echter slechts betrekking

bachelor ben ik begonnen aan de onderzoeksmaster. Daarbij werd ik

op situaties die buiten het woonhuis plaatsvinden. De ASBO’s daar-

automatisch student-assistent bij een hoogleraar. In mijn geval was

entegen hebben ook betrekking op gedragingen van mensen binnen

dat bij Jan Brouwer die gespecialiseerd is in het openbare orde-recht.

het woonhuis. Zo mocht een man het liedje van de Adams family niet

Daarnaast ben ik toen ook scriptiebegeleider geworden. Op deze

meer fluiten, mocht een vrouw niet meer in haar ondergoed in haar

manier kwam ik in aanraking met de Engelse ASBO’s en werd mijn

eigen huis rondlopen en mocht een stelletje geen geluid meer maken

interesse gewekt in woonoverlast. Ik vind het leuk dat het een onder-

tijdens de seks.

werp is dat heel erg leeft. Iedereen heeft er wel een mening over. Ook

JFV In Casu - september 2009 -

persoon nog een keer overlast veroorzaakt wordt er een straf opge-

komen er veel filosofische vragen bij kijken, Je kan je bijvoorbeeld afIn België is er sinds 1999 een nieuw systeem ingevoerd. Dit systeem

vragen waarom de staat de openbare orde handhaaft? Is de staat als

houdt in dat er een aantal titels uit het Wetboek van Strafrecht zijn

enige verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde?

geschrapt. Gemeentes kunnen ervoor kiezen of ze deze regels op

Naar mijn mening moet de staat wel betrokken zijn, maar is geen

strafrechtelijke wijze terug laten komen of kiezen voor een bestuurs-

monopolist op dat gebied. De staat moet een belangrijke stempel

rechtelijke handhaving. Indien ze kiezen voor de laatste optie dan

drukken. In Zuid-Afrika is dat bijvoorbeeld niet het geval. Er is onvol-

kun je dat vergelijken met de ‘bestuurlijke boete overlast in de open-

doende politie wat leidt tot particuliere beveiliging van woonwijken.

bare ruimte’ in Nederland. In Nederland is er ook een wisselwerking

Dit betekent eigenlijk dat de burgers zelf de macht over nemen zonder dat daar controle op is.’ @

tussen strafrecht en bestuursrecht. Indien je bijvoorbeeld ‘s nachts te veel lawaai maakt dan valt dat onder het strafrecht, terwijl men overdag eerder te maken heeft met het bestuursrecht of privaatrecht. Als we even teruggaan naar het voorbeeld van de Roma-familie. Door de rechtszaak wordt de huurovereenkomst van rechtswege ontbonden. Dat staat los van het feit of de familie wel of niet gelijk krijgt in hoger beroep. Deze familie zal in ieder geval ergens anders moeten gaan wonen. Stel dat de familie in hoger beroep wel degelijk gelijk krijgt van de rechter. Het gevolg is dat ze schadevergoeding kunnen eisen van het bestuursorgaan. Dit is absoluut geen ideale oplossing en het had anders opgelost moeten worden. Nu is er voor het maatschappelijk belang gekozen tegenover het individueel belang van het woongenot van de Roma-familie. Door onrechtmatig handelen van de overheid, het overdreven reageren van de omgeving en mindere kennis van zaken en de subjectieve ervaringen van de omwonenden bestaat er op dit ogenblik geen eigen woning meer voor de familie. Zowel het Engelse als het Belgische systeem hebben voor en nadelen. Het is een wikken en wegen naar een mooi juridisch systeem dat rekening houdt met de normen, waarden en de verschillende interpretaties van overlast. Nou zou het vermoedelijk binnen de

Juridisch Actueel

Door MichaĂŤl Dol

Schatvinding en vindersloon, een eerlijke vinding van de wetgever? Spannend als een jongensboek leest de jurisprudentie omtrent schatvinding en vinderschap. Kwesties spreken niet zelden tot de verbeelding en gemoeide bedragen zijn veelal alles behalve gering. In zijn pretentie om allesomvattend te zijn, geeft het Burgerlijk Wetboek ook ter zake van dergelijke incidenten een wettelijke regeling aan de hand waarvan de rechten en plichten van de vinder kunnen worden bepaald. De beide regelingen worden in kort bestek behandeld aan de hand van meer en minder recente voorbeelden. Actualiteit Vrijdag 5 juni kopten kranten over de vondst van

belangrijke constatering is daarbij dat de wetgever

Nederlands grootste muntschatopgraving.1 De re-

niet differentieert naar de waarde van de vondst: re-

genboog leek zijn einde te hebben gevonden op het

gels worden niet anders naar gelang de waarde van

Groningse Ciboga-terrein aan het Boterdiep, alwaar

de vondst toeneemt. De reikwijdte van mijn bijdrage

een kruik met 422 munten werd aangetroffen tijdens

blijft daarmee niet beperkt tot genoemde en te noe-

de aldaar plaatsvindende bouwwerkzaamheden. De

men exoten, geformuleerde regels lenen zich voor

munten zijn geslagen tussen 1500 en 1508. De kruik

analoge toepassing op meer gewone vondsten.

bevatte hoofdzakelijk stuivers en een groot aantal halve stuivers. Hoewel de vondst omgerekend naar

Verkenning en afbakening

huidige valuta weinig waarde vertegenwoordigt,

Naast eigendomsverkrijging op grond van over-

moest de ongeschoolde arbeider daarvoor destijds

dracht, verjaring en erfopvolging, voorziet het Bur-

zes maanden hard werken, hij verdiende drie stui-

gerlijk Wetboek in Boek 5 in een aantal bijzondere

vers in de week. Het waren roerige tijden voor de

wijzen van eigendomsverkrijging: inbezitneming

Groningers, naast een economische recessie von-

(â&#x20AC;&#x2DC;occupatioâ&#x20AC;&#x2122;), vinderschap, schatvinding, natrekking,

den gevechten plaats tussen aanhangers van stad-

zaaksvorming en vruchttrekking.4 In het kader van

houder Graaf Edzhard en diens rivaal Graaf Georg

deze bijdrage zijn in de eerste plaats schatvinding

van Saksen.2 Mogelijk is de kruik gegeven deze om-

(art. 5:13 BW) en vinderschap (art. 5:5 - 5:12 BW) van

standigheden om veiligheidsredenen aan de grond

belang. Niettemin speelt ook eigendomsverkrijging

toevertrouwd.

door inbezitneming (art. 5:4 BW) een belangrijke rol ten aanzien van aangetroffen zaken. Is sprake van

Inleiding

een zaak zonder eigenaar, een res nullius, dan zal

Het Burgerlijk Wetboek (BW) voorziet in een wette-

hij die de zaak heeft aangetroffen slechts door in-

lijke regeling toegesneden op de rechten en plichten

bezitneming het eigendom van die zaak kunnen ver-

van een gelukkige vinder. Regels zijn doorgaans hel-

krijgen. De scheidslijn tussen eigendomsverkrijging

der, echter niet zelden doen zich afbakeningsproble-

ten aanzien van zaken zonder eigenaar en verloren

men voor en worden kwesties ingewikkeld door de

zaken is niet altijd gemakkelijk, samenloop ligt op

concrete omstandigheden van het geval. Bij de Gro-

de loer: betreft het een zaak zonder eigenaar of heeft

ningse muntschat komt de vinder geen enkel recht

de eigenaar zijn zaak ongewild verloren?

toe. De gemeente is exclusief gerechtigd ten aanzien van de vondst. Uit een tweede voorbeeld blijkt een

Voor de toepasselijkheid van de regeling omtrent

contradictie: een Bredase man die op straat een

vinderschap en inbezitneming vormt het begrip res

plastic tas met ruim honderdduizend euro vond

nullius het baken van onderscheid. Immers, daar

kwam een jaar na dato exclusief de gelden toe.3 Het

waar een zaak geen eigenaar heeft kan worden vol-

verschil in uitkomst is te wijten aan verschillen in de

staan met inbezitneming. Daar waar het een onge-

feitenconstellatie. Mijn bijdrage is erop gericht de

wild verloren zaak betreft kan men slechts kwalifice-

doorslaggevende feitelijkheden en de daaraan ver-

ren als eigenaar na het voldoen aan de op de vinder

bonden juridische implicaties te duiden. Een eerste

rustende verplichtingen. Een res nullius heeft geen

eigenaar, hetzij omdat zij die nooit heeft gehad zoals het geval is bij

wege het eigendom van de zaak. Indien de zaak aan de gemeente is

wilde dieren: visserij en jacht brengen eigenaarloze zaken voort, hetzij

gegeven, heeft de verkrijger een maand om zijn eigendomsverkrijging te

omdat een voormalig eigenaar zijn eigendom heeft prijsgegeven.5

effectueren door afgifte te verlangen van de gemeente. Daarna wordt de gemeente bevoegd om de zaak voor eigen rekening te doen verkopen,

Het onderscheid is veelal lastig, dat heeft de wetgever in de memorie

om niet over te dragen aan een derde, dan wel de zaak te doen vernie-

van toelichting ook onderkend. De bezitter te goeder trouw van een ver-

tigen. Afgifte heeft weliswaar het voordeel niet te zijn gehouden tot be-

loren goed dat hij heeft aangetroffen wordt geen eigenaar op de voet van

waring en onderhoud, afgifte vereist behoedzaamheid van de vinder.

art. 5:4 BW, niettemin kan hij zich na drie jaar op verkrijgende verjaring beroepen wanneer de zaak toch ongewild verloren bleek (art. 3:99 BW).

Een tweede scenario doet zich voor wanneer de rechthebbende zich

De bezitter te kwader trouw (de oneerlijke vinder), hij die wel wist dat

wel gedurende het jaar bij de gemeente meldt. De rechthebbende die

de zaak geen res nullius was maar ongewild was verloren, wordt pas na

de aan hem toekomende zaak opeist is tot betaling van de kosten van

twintig jaren eigenaar (art. 3:105 jo. 3:306 BW). “Ik dacht dat de oor-

onderhoud en bewaring alsmede de kosten van het opsporen van de

spronkelijke eigenaar gewoon van die honderdduizend euro af wilde”,

eigenaar gehouden. De gemeente en de vinder hebben ter zake van

snijdt geen hout. Tot verloop van de driejarige respectievelijk twintigja-

de vergoeding van deze kosten een retentierecht (art. 5:10 lid 1 BW).

rige verjaringstermijn zal de eigenaar welke ongewild de zaak had verlo-

Naast deze kostenvergoeding heeft de vinder recht op een redelijke be-

ren, de bezitter kunnen aanspreken tot revindicatie. Wanneer niet van

loning (art. 5:10 lid 2 BW). Hoewel men in lagere rechtspraak wel eens

een zaak zonder eigenaar, een res nullius, kan worden gesproken komen

de maatstaf van 10% heeft aangemeten is men daar in meer recente

de regelingen omtrent schatvinding en vinderschap aan de orde.

rechtspraak op teruggekomen. De omvang van de vindersbeloning moet worden beoordeeld aan de hand van de moeite en de zorg die de vinder zich heeft getroost.

De ontdekker van een schat (art. 5:13 BW) De eigendom van een schat komt in beginsel voor gelijke delen toe aan

degene die hem ontdekt, en aan de eigenaar van de roerende of onroerende zaak waarin de schat wordt aangetroffen (art. 5:13 lid 1 BW). De wet kwalificeert het begrip ‘schat’ als een roerende zaak van waarde,

JFV In Casu - september 2009 -

“Regels worden niet anders naar gelang de waarde van de vondst toeneemt.”

die zolang verborgen is geweest (het vereiste van ‘vetus deposito’) dat daardoor de eigenaar niet meer kan worden opgespoord (art. 5:13 lid 2 BW). Middels deze omkadering kan het gouden servies aan boord van de Titanic, ware zij in de Noordzee naar de bodem afgedaald, naar Ne-

De vinder van een verloren zaak (art. 5:5 - 5:12 BW)

derlands recht niet als schat worden aangemerkt: de toenmalige eige-

De ratio omtrent de vinderschapregeling is te bevorderen dat degene

naar heeft naar men mag aannemen nabestaanden nagelaten aan wie

die een zaak verloren heeft, haar zoveel mogelijk terug kan vinden; en

krachtens erfopvolging, voorzover te achterhalen, de rechten toekomen.

voor het geval de vinder niet meer komt opdagen een oplossing te ge-

Gedurende de Gouden Eeuw heeft Nederland als handelsnatie met haar

ven welke het mogelijk maakt dat de zaak binnen afzienbare tijd weer

VOC, praktisch ‘s werelds eerste naamloze vennootschap, geschiedenis

in het rechtsverkeer wordt gebracht of in gebruik wordt genomen.6 De

geschreven. Het ging de Nederlanders voor de wind, met haar imposan-

oneerlijke vinder is reeds behandeld, hij voldoet niet aan zijn verplich-

te zeilschepen bevoer zij de gehele wereld. Veelal bevonden zich in de

tingen en wordt eerst na verloop van twintig jaren eigenaar, niet uit

schepen kisten met lood, zilver of goud. Niettemin waren de schepen

hoofde van zijn vinderschap maar als bezitter te kwader trouw door

destijds niet solide en vergingen zij bij bosjes. De bodem van onze eigen

verjaring. Zo niet in geval van een eerlijke vinder die voldoet aan de

Noordzee bergt vele duizenden scheepswrakken. Rechthebbenden zijn

aan hem bij wet opgedragen verplichtingen. Mits de verplichtingen en

veelal niet te achterhalen. Van ‘de Negotie’, een VOC-schip dat ruim twee

eisen worden nageleefd verkrijgt de eerlijke vinder al na een jaar de

eeuwen geleden naar ‘de kelder’ ging, spoelen duiten nog met enige re-

eigendom van de ongewild verloren zaak (art. 5:6 BW).7

gelmaat aan op Texel. We spreken aldan van schatvinding in art. 5:13 BW bedoelde zin. Ook de Groningse muntschat kwalificeert als schat gelet

In de eerste plaats geldt voor de vinder een meldingsplicht. Met be-

op de gegeven begripsomschrijving, evenzo kwalificeert de vinding van

kwame spoed is de vinder gehouden aangifte te doen bij de gemeente.

ingemetselde Joodse gelden als zodanig, waarbij de vinder en de eige-

Indien de zaak in een besloten ruimte werd gevonden dient de vinder

naar van de onroerende zaak zich veelal in één persoon verenigen.

bovendien mededeling te doen aan de bewoner, gebruiker of exploitant. In de tweede plaats is de vinder gehouden de zaak af te geven

Bij de invoeringswet is een derde lid aan art. 5:13 BW toegevoegd.

aan de gemeente die dit vordert. Daar waar de vinder daartoe niet door

Volgens deze bepaling is de ontdekker van de schat verplicht van zijn

de gemeente wordt gehouden is hij niettemin bevoegd de zaak aan

vondst aangifte te doen overeenkomstig het voor het vinden van een

enige gemeente in bewaring te geven. Besluit de vinder om daarvan

verloren zaak geschreven art. 5:5 lid 1 BW. Ontdekker van een schat is

af te zien, dan is hij gehouden zelf voor bewaring en onderhoud zorg te dragen zolang de rechthebbende zich in dat jaar niet heeft gemeld. Onder omstandigheden kan deze plicht er zelfs toe leiden dat de vinder jegens de rechthebbende schadeplichtig moet worden geacht bij achteruitgang van de zaak. Na te hebben voldaan aan de meldingsplicht en de eventuele plicht tot afgifte aan de gemeente die zulks vordert, heeft de rechthebbende een jaar om zich als rechthebbende te melden (art. 5:6 BW). Wanneer de zaak binnen het jaar niet wordt opgeëist, verkrijgt de vinder van rechts-

“Doorgaans zal de gelukkige vinder liever een verloren zaak vinden dan een schat.” @

op vindersloon. Het weinig aanlokkende alternatief is het risico om als bezitter te kwader trouw nog tot in lengte van dagen tot revindicatie te

“De bodem van onze eigen Noordzee bergt vele duizenden scheepswrakken.”

worden aangesproken. Zwak punt van de regeling blijft de moeilijke afbakening tussen verloren zaken en zaken zonder eigenaar. Ten aanzien van schatvinding is het voor de ontdekker mogelijk twee wettelijke wegen te bewandelen: de regeling als vervat in het Burgerlijk Wetboek en de regeling als vervat in de Monumentenwet. Laatstgenoemde is in 1998 in werking getreden en heeft belangrijke consequenties gehad voor de eigendomsverdeling bij vondsten welke als monument kwalificeren. De wet geeft een ruim monumentenbegrip

JFV In Casu - september 2009 -

waarmee de regeling als vervat in het Burgerlijk Wetboek sterk aan in dezen niet hij die de plaats daarvan weet te bepalen maar hij die de

importantie heeft ingeboet. Veelal kwalificeren vondsten als monu-

schat blootlegt. In sommige gevallen zal niet aanstonds duidelijk zijn

ment waardoor in een voorkomend geval de Monumentenwet als lex

of de regeling betreffende de verkrijging van een verloren zaak (art. 5:5

specialis bij uitsluiting dient te worden toegepast: het Burgerlijk Wet-

- 5:12 BW) dan wel die betreffende de verkrijging van de helft van het

boek wordt aldan de pas afgesneden. Onder de regeling als vervat in

eigendom van een schat (art. 5:13 BW) van toepassing is. Doorgaans

het Burgerlijk Wetboek komen vondsten evenredig toe aan zowel de

zal de gelukkige vinder liever een verloren zaak vinden dan een schat.

grondeigenaar als de ontdekker van de schat. Met de komst van de

Immers, meldt niemand zich als rechthebbende binnen de één jaarter-

Monumentenwet komen vondsten meer dan voordien en voor een gro-

mijn, dan wordt de vinder volledig eigenaar. Degene in wiens zaak de

ter aandeel toe aan de Staat, meestal is de Staat zelfs exclusief ge-

gevonden of ontdekte zaak is aangetroffen zal zich doorgaans op het

rechtigd. Gelet op mijn uiteenzetting is nu helder waarom de vinder

standpunt stellen dat sprake is van een schat zodat hem de helft van

van de plastic zak met inhoud wél en de feitelijke vinder ter zake van

de eigendom toekomt. Het criterium van ‘vetus deposito’, de ouder-

de Groningse muntschatopgraving niet gerechtigd was tot zijn vondst.

dom, moet aldan uitsluitsel geven.

De feitelijke vinder van de Groningse muntschat mag zich overigens troosten met het gegeven dat de schat als zodanig geen economische

In het geval een schat wordt gevonden door ondergeschikten, zoals het

waarde vertegenwoordigt. Het aantal muntverzamelaars met interesse

geval was bij de Groningse muntschat, hangen eigendomsrechten en

in deze specifieke munten is zo beperkt, dat verkoop ineens zou leiden

de kwalificatie als vinder samen met de aard van de opdracht.9 In het

tot marktbederf. De economische waarde is derhalve nihil, niettemin resteert de grote historische waarde van de vondst. @

geval de opdracht was ontvangen een schat te zoeken wordt de schat gezocht ten behoeve van degene voor wie zij zoeken. Is men tijdens de uitvoering van een andere opdracht toevallig op de schat gestuit dan heeft de feitelijke vinder als vinder te gelden. Conform de hoofdregel als vervat in art. 5:13 BW dient ter zake van de Groningse muntschat de feitelijke vinder dan ook de helft van de rechten toe te komen. Niets is minder waar, als gevolg van de supplementaire werking van de Monumentenwet 1998.

De supplementaire Monumentenwet 1998 De Monumentenwet regelt de bescherming van monumenten en opgravingen. Als ‘monument’ kwalificeert de wet een zaak van ten minste vijftig jaar oud en welke van algemeen belang is wegens schoonheid,

ANP, o.m. Het Parool & de Volkskrant 5 juni 2009.

betekenis voor de wetenschap of wegens cultuurhistorische waarde

A. Smith, Geschiedenis der provincie Groningen.

(art. 1 Monumentenwet 1998). De wet heeft een aanvullende werking

Vanaf het begin der tijdrekening af tot aan den jare

op de bepaling omtrent schatvinding als vervat in art. 5:13 BW, en is

1848, Groningen: C.M. van Bolhuis Hoitsema 1849, p. 23 e.v.

van toepassing op alle schatvindingen die kwalificeren als monument. De reikwijdte van de wet beperkt zich niet slechts tot het grondgebied

ANP, de Volkskrant 29 mei 2006.

maar strekt zich evenzo uit over de territoriale zee en de aansluitende

J.H. Nieuwenhuis e.a., Burgerlijk Wetboek. Boeken 5, 6, 7 en 8. Tekst en commentaar, Deventer: Kluwer

zone. Genoemde VOC-wrakken vallen daarmee onder de Monumenten-

2007, p. 2091.

wet. Anders dan de regeling als vervat in het Burgerlijk Wetboek alwaar de waarde van de eigendom evenredig wordt verdeeld onder de vinder

O.K. Brahn & W.H.M. Reehuis, Zwaartepunten van het vermogensrecht, Deventer: Kluwer 2007, p. 131.

en de grondeigenaar geldt als regel dat de Staat in zijn geheel eigenaar wordt van hetgeen aldus wordt gevonden (art. 43 Monumentenwet

HR 25 oktober 1995, NJ 1998, 16 (gestolen auto).

1998). Omdat schatten veelal kwalificeren als monument in de zin van

J. Hijma & M.M. Olthof, Compendium van het Nederlands vermogensrecht, Deventer: Kluwer 2008,

de monumentenwet is de regeling als in dezen vervat verworden tot

p. 148.

hoofdregel: de schat komt in zijn geheel toe aan de Staat. 8

Slotsom Afsluitend kan men stellen dat in de huidige vinderschapregeling een

Daarbij de bepalingen als vervat in de Wet op de strandvonderij buiten beschouwing gelaten.

C. Asser e.a, Mr. C. Asser’s handleiding tot beoefening

eerlijke regeling is gevonden. De bezitter wordt aangespoord de op

van het Nederlands burgerlijke recht. Goederenrecht.

hem rustende verplichtingen na te leven om zodoende ofwel al na een

Zakelijke rechten, Deventer: Kluwer 2002, p. 77.

jaar eigenaar te worden van het verlorene ofwel aanspraak te maken

Twee maanden stage bij NautaDutilh. Veel nieuwe gezichten en indrukken. Gelijk aan de slag bij de sectie Corporate Litigation. Adrenaline en cafeïne houden mij de eerste dag op de been.

Als studentstagiair draai je meteen vol mee. Je gaat mee naar zittingen en werkt aan adviezen. Elke zaak vergt een eigen aanpak.

Op donderdagmiddag is het tijd voor de kantoorborrel. Op het jaarlijkse cabaret blijken collega’s ook over andere talenten te beschikken.

Experience NautaDutilh. De tweede stagemaand bracht ik in New York door. Geen tijd voor jetlag! Bovendien bleek m’n wollen pak iets te warm voor de zomer van de East Coast.

Al met al heb ik een fantastische start gemaakt bij NautaDutilh. Wat zijn jouw plannen?

Start jouw carrière bij NautaDutilh. Kijk voor alle stage- en loopbaanmogelijkheden op onze site www.werkenbijnautadutilh.nl

Personae

Door Saskia Fikkers

Aletta Jacobs: a fight for what’s right Meer vrouwelijke ministers, meer vrouwelijke hoogleraren, meer vrouwen met hoge posities in het bedrijfsleven… Vandaag de dag wordt er met alle mogelijke middelen voor gezorgd dat vrouwen dezelfde behandeling en dezelfde kansen krijgen als hun mannelijke collega’s. Deze gelijke behandeling is echter niet vanzelfsprekend. Het is nog geen eeuw geleden dat vrouwen grondwettelijk geen kiesrecht hadden. Deze eerste Personae staat in het teken van het leven van Aletta Jacobs en haar strijd voor het vrouwenkiesrecht. Positie van de vrouw in de negentiende eeuw Het Burgerlijk Wetboek van 1838 liet niet veel aan de verbeelding over: gehuwde vrouwen waren handelingsonbevoegd en dus juridisch gelijkgesteld aan minderjarige kinderen en tuchthuisboeven. De man was het hoofd van het gezin en ging over het geld, de goederen en had het gezag over de kinderen.1 Vrouwen werden slechts mondjesmaat in de gelegenheid gesteld om onderwijs te volgen en werden geacht zich te voegen naar hun man. De ontwikkeling van de vrouwenrechtenbeweging kwam in Amerika eerder op gang dan in Nederland. De vrouwenrechtenbeweging kwam voort uit de beweging ter afschaffing van de slavernij. Toen vrouwen die zich hadden ingezet voor de rechten van slaven merkten dat hun eigen rechten niet ter sprake mochten komen, richtten zij hun eigen beweging op onder leiding van Elizabeth Stanton en Suzan Anthony. In 1848 werd een bijeenkomst gehouden waarin een Declaration of Womens’s Rights werd opgesteld. In deze Declaration werden de gelijke rechten van mannen en vrouwen vastgesteld. Ook het vrouwenkiesrecht werd in deze Declaration opgenomen.2 Ook in Nederland begonnen steeds meer stemmen op te gaan voor vrouwenrechten. De vertaling van John Stuart Mills boek Subjection Of Women zorgde voor veel controverse en gespreksstof. Mill was van mening dat de maatschappij vrouwen onderdrukte en dat deze onderdrukking de ontwikkeling van de maatschappij als geheel in de weg stond. Aletta Jacobs vertelde later dat haar vader thuis uit dit boek voorlas en dat de ‘slavernij der vrouw’ hierdoor een schrikbeeld voor haar werd.3 Geïnspireerd door Mill verschenen brochures en pamfletten waarin mensen zich uitspraken tegen de onderdrukking van vrouwen en voor de ontwikke-

“In 1917 is het dan eindelijk zover: er komt passief kiesrecht voor vrouwen in de Grondwet.”

ling van een algemeen kiesrecht. In dit klimaat werden vrouwen meer dan ooit gestimuleerd om zich te verenigen en zich hard te maken voor de ontwikkeling van vrouwenrechten. De ‘vrouwenqueastie’ (vrouwenkwestie) stond op de agenda en dit resulteerde in het ontstaan van verschillende vrouwenbewegingen.4 De eerste politieke vrouwenorganisatie was de Nederlandse Vrouwenbond tot Verhooging van het Zedelijk Bewustzijn (NVVZB), die opgericht werd in 1884. Deze bond streed tegen de toen geldende zedelijkheidswetgeving en de heersende seksuele moraal: het was mannen toegestaan om naar bordelen te gaan maar prostituees werden behandeld als ‘gevallen vrouwen’. De Vrije Vrouwenvereeniging (VVV),

opgericht in 1889 door Wilhelmina Drucker, had als doel het strijden voor vrouwenkiesrecht en uitbreiding van rechten voor vrouwen op het

JFV In Casu - september 2009 -

gebied van onderwijs, werk en het huwelijk. De VVV wilde onafhankelijk zijn van elke politieke partij. De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht (VvVK) uit 1894 maakte zich vanzelfsprekend hard voor de erkenning van het vrouwenkiesrecht. De VvVK werd lange tijd geleid door Aletta Jacobs. De insteek was echter niet bij alle bewegingen gelijk. Verschillen tussen deze bewegingen waren terug te leiden tot de verschillen in het feminisme. Het ethisch feminisme, waar de NVVZB aanhanger van was, ging uit van een principieel verschil tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid. Ethisch feministen streefden echter wel naar waardering voor en erkenning van het vrouwelijke element in de maatschappij. De rationeel- of ultrafeministen, waartoe de VvVK gerekend kon worden, streden echter voor het principe van gelijkheid van mensen, boven alle sekse verheven.5 Hoewel het ontstaan van vrouwenrechtenbewegingen een begin was, moest er nog veel gebeuren voordat het vrouwenkiesrecht in de Grondwet opgenomen kon worden.

Aletta Jacobs Aletta Henriette Jacobs wordt geboren op 9 februari 1854 in Sappemeer. Het gezin waarin zij opgroeit is zeer bepalend voor haar verdere ontwikkeling. Haar vader, Abraham Jacobs, is huisarts in de gemeente Sappemeer en ook haar oudste broer is arts. Aletta Jacobs besluit al op jonge leeftijd dat zij ook arts wil worden. Als Aletta klaar is met de dorpsschool wordt besloten dat zij naar een jongedamesschool zal gaan, alwaar zij ‘goede manieren’, handwerken en Frans zal leren.6 Al na twee weken besluit ze echter met deze school te stoppen. Vervolgens krijgt zij thuis les in de huishouding terwijl zij in de avonduren Frans en Duits leert. In 1869 neemt voor het eerst een meisje deel aan het examen voor leerling-apotheker. Wanneer dit bekend wordt in huize Jacobs wordt besloten dat ook Aletta zich op dit examen zal gaan voorbereiden. Als zij geslaagd is voor het examen besluit Aletta Jacobs dat zij zich wil gaan voorbereiden voor het toelatingsexamen voor de universiteit, hoewel op dit moment nog niet vaststaat of zij ook daadwerkelijk toegelaten zal worden tot het examen. Om zich voor te bereiden wil Aletta lessen volgen op de Hogere Burger School (H.B.S.) in Sappemeer, die echter alleen toegankelijk is voor jongens. Maar er wordt een uitweg gevonden: nergens is te vinden dat meisjes niet als toehoorder mogen worden toegelaten. In die hoedanigheid

Aletta Jacobs, vereeuwiging vrouwenrechten op het Harmonieplein

wordt Aletta Jacobs dan ook als eerste meisje aan de H.B.S toegela-

Raad maakt zich er op de volgende manier vanaf: onder de term ‘ in-

ten. Omdat deelname aan het toelatingsexamen voor de universiteit

gezetene’ in de Grondwet valt alleen de man, want als de vrouw er ook

nog niet vaststaat, richt Aletta Jacobs een brief aan minister Thorbec-

onder zou vallen zou dat wel expliciet vermeld zijn. Daarbij komt het

ke van Binnenlandse Zaken. Hoewel Thorbecke niet onverminderd

argument dat de man belasting betaalt voor zijn gezin en daarom kies-

enthousiast is en toestemming van haar vader noodzakelijk acht,

gerechtigd is. Voor de vrouw was in deze redenering geen plaats.12 In

besluit hij in april 1871 toestemming te geven tot voorwaardelijke toe-

1887 vindt er een grondwetwijziging plaats waardoor vrouwen nu ook

lating van een jaar.7 In 1872 wordt Thorbecke ernstig ziek en nadat

feitelijk van het kiesrecht uitgesloten zijn. Voor de woorden ‘ingezete-

Aletta Jacobs snel de noodzakelijke examens heeft gemaakt, verkrijgt

ne’ en Nederlander’ wordt handig het woordje ‘mannelijke’ geplaatst

zij van Thorbecke op zijn sterfbed de definitieve toestemming om

en zo worden de interpretatieproblemen de wereld uit geholpen.

JFV In Casu - september 2009 -

haar universitaire studie af te ronden. In 1874 behaalt Jacobs haar kandidaatsexamen geneeskunde. Ze besluit verder te studeren in

In 1894 ontstond er nieuwe hoop met het ontstaan van de Neder-

Amsterdam. Hier wordt haar het leven niet gemakkelijk gemaakt: in

landse Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (NVvV). Opmerkelijk is dat

een studententijdschrift wordt de oproep gedaan ‘haar het leven zoo

Aletta Jacobs, hoewel zij strijdt voor gelijke rechten voor mannen en

zuur te maken, dat ze het niet kan volhouden, en nooit een opvolgster

vrouwen, bij de oprichting bedingt dat mannen geen bestuursfunctie

hebben zal’. Gelukkig krijgt zij steun uit een onverwachte hoek: de la-

mogen hebben en alleen buitengewoon (en daardoor rechteloos) lid

tere professor Kamerlingh Onnes schiet haar te hulp.8 In 1878 behaalt

mogen zijn.13 Jacobs wordt in 1895 presidente van de afdeling Amster-

Jacobs haar artsexamen en wordt zij de eerste Nederlandse vrouwe-

dam van de NVvV. Zij is tevens redactrice van het Maandblad van de

lijke arts. Jacobs promoveert in Groningen in 1879, en daarmee is zij

NVvV. In 1903 wordt Jacobs presidente van de NVvV. In deze functie

tevens de eerste vrouwelijke doctor.

schrijft zij artikelen in tijdschriften en dagbladen, richt verzoekschrif-

Na haar promotie maakt Aletta Jacobs een studiereis naar Londen,

gaderingen. In 1904 vindt de oprichting van de Wereldbond voor Vrou-

waar zij voor het eerst in contact komt met strijdsters voor het vrou-

wenkiesrecht plaats. Het Internationaal Congres van de Wereldbond

wenkiesrecht.9 Zij vestigt zich als huisarts in Amsterdam. Ze houdt

voor Vrouwenkiesrecht vindt in 1908 plaats in Amsterdam. Op dit Con-

gratis spreekuur voor minderbedeelden in de Jordaan. Ook geeft ze

gres wapperden de vlaggen van de landen die al vrouwenkiesrecht

ten en petities aan de overheid en spreekt op bijeenkomsten en ver-

cursussen in persoonlijke hygiëne en kinderverzorging.10 Omdat ze er steeds meer overtuigd van raakt dat geboortebeperking voor vrouwen de oplossing is om uit financiële en sociale moeilijkheden te komen, verstrekt ze voorbehoedsmiddelen aan vrouwen. Dit komt haar op veel kritiek te staan: ze wordt ervan beschuldigd om overspel te vergemakkelijken en prostitutie aan te moedigen. Naast medische onderwerpen gaat haar aandacht nu ook steeds meer uit naar het vrouwenkiesrecht. In Nederland centreert de kwestie van het kiesrecht zich rondom het al dan niet uitbreiden van het censuskiesrecht, dat stemrecht aan mensen toekent op basis van het betalen van belasting. Van vrouwenkiesrecht is dan nog geen sprake.

Strijd voor vrouwenkiesrecht Aletta Jacobs’ strijd voor vrouwenkiesrecht begint als zij zich niet kan laten registreren op de kiezerslijst van de gemeente Amsterdam in 1883.11 Zij schrijft een verzoek aan de Gemeenteraad om alsnog op de lijst geplaatst te worden en voegt hierbij alle benodigde documenten als bewijs dat zij voldoet aan de vereisten van het censuskiesrecht. Haar verzoek wordt met hoongelach afgewezen en in de brief die zij als antwoord ontvangt staat dat zij misschien volgens de letter der wet kiesgerechtigd mag zijn, maar dat in de geest der staatsinstellingen aan een zodanig verzoek niet kan worden voldaan. Jacobs gaat hiertegen in beroep bij de Arrondissementsrechtbank Groningen. De uitspraak is eveneens dat het in geen geval de bedoeling van de wetgever kan zijn geweest om de vrouw kiesbevoegdheid te geven. Jacobs werd veroordeeld tot de kosten van het geding. Ook bij de Hoge Raad heeft Jacobs geen succes. De Hoge Raad is van mening dat Jacobs als vrouw niet de beschikking heeft over het volle genot van haar burgerlijke- en burgerschapsrechten, vanwege het feit dat zij geen kiezer is. De Hoge

Affiche: “Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht”

Conclusie Aletta Jacobs was niet de enige die zich actief inzette voor het vrou-

“Vrouwen werden juridisch gelijkgesteld aan minderjarige kinderen en tuchthuisboeven.”

wenkiesrecht. Toch is haar rol bij het tot stand komen van het vrouwenkiesrecht en de emancipatie van de vrouw in Nederland uniek geweest. Als eerste vrouw op de H.B.S. en universiteit en als eerste vrouwelijke arts heeft zij een voorbeeld gesteld voor vele vrouwen en is zij een inspiratie geweest in binnen- en buitenland. Onder haar leiding wist de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenkiesrecht een grote bijdrage te leveren aan het tot stand komen van het vrouwenkiesrecht in Nederland. Het standbeeld van Aletta Jacobs voor het harmoniegebouw staat er dan ook niet onverdiend. @

Steegh e.a., Een nieuwe eeuw, nieuwe verhoudingen?

hadden, zoals Finland, Noorwegen en de Australische Statenbond.

Hippo 1978, p. 37. 3

daar nog niet tussen hangt.14 Intussen blijft de NVvV strijden voor het vrouwenkiesrecht. Het leden-

Hippo 1978, p. 46-48. Blok e.a., Vrouwen, kiesrecht en arbeid, Leeuwarden:

Mottier, Aletta H. Jacobs, Wormerveer: Meijer BV

Hippo 1978, p. 53-54. 1981, p. 4.

Aletta Jacobs reist in haar hoedanigheid als voorzitster van de NVvV de wereld rond en verwerft internationale bekendheid. Ze ontmoet

7 8

Smit & Weert, Aletta Jacobs: Het hoogste streven,

Mottier, Aletta H. Jacobs, Wormerveer: Meijer BV 1981, p.

Groningen: Xeno 1995, p.

blijft de NVvV actief en zij weet de overheid een petionnement aan te bieden waarin 165.000 mensen om vrouwenkiesrecht vroegen. Het heersende klimaat in de oorlogsjaren is in die zin positief voor de vrouwenbewegingen dat vrouwen de kans krijgen om zich te bewijzen terwijl de mannen in het leger moeten dienen. Dit gezamenlijk met de roep om verandering en hervorming die gevoed wordt door de spanning in oorlogsjaren maakt dat het verzet tegen vrouwenkiesrecht in

Brink-Poort, Aletta Jacobs, Goes: Druk Oosterbaan & Le Cointre B.V. 1979, p. 8.

Paus Benedictus XV in 1915 en ze heeft een ontmoeting met president Wilson van de Verenigde Staten. Ook tijdens de eerste wereldoorlog

Blok e.a., Vrouwen, kiesrecht en arbeid, Leeuwarden:

gen, die zich bezighouden met het organiseren van propagandabijeenkomsten, het schrijven van pamfletten en het geven van cursussen.

Smit & Weert, Aletta Jacobs: Het hoogste streven, Groningen: Xeno 1995, p. 84.

4 tal is in 1913 gestegen tot 16.000 leden en de NVvV kent 123 afdelin-

Blok e.a., Vrouwen, kiesrecht en arbeid, Leeuwarden:

JFV In Casu - september 2009 -

Het wordt als zeer beschamend beschouwd dat de Nederlandse vlag

Nederland 1880-1919, Baarn: NijghVersluis 1998. 2

7. 10 Brink-Poort, Aletta Jacobs, Goes: Druk Oosterbaan & Le Cointre B.V. 1979, p. 14. 11 De Wilde, Aletta Jacobs in Groningen, Groningen: Studium Generale 1978, p. 77.

kracht afneemt.15

12 Brink-Poort, Aletta Jacobs, Goes: Druk Oosterbaan &

In 1917 is het dan eindelijk zover: er komt passief kiesrecht voor vrou-

13 Wijnaendts Francken-Dyserinck, De strijd voor het

Le Cointre B.V. 1979, p. 16. wen in de Grondwet. Tegelijk wordt het algemeen mannenkiesrecht

vrouwenkiesrecht herdacht, Den Haag: Nederlandse

ingevoerd. De eerste vrouw die in de tweede kamer gekozen werd is

Vereniging voor vrouwenbelangen, vrouwenarbeid en

Suze Groenewold voor de SDAP in 1918. Aletta Jacobs stelt zich eveneens verkiesbaar, maar krijgt te weinig stemmen om in het parlement te komen.16 Dankzij het initiatiefwetsvoorstel van Kamerlid Hendrik Pieter Marchant in 1919 wordt de wet bekrachtigd die het algemeen

gelijk staatsburgerschap, p. 5. 14 Blok e.a., Vrouwen, kiesrecht en arbeid, Leeuwarden: Hippo 1978, p. 89. 15 Peek & Verkuil, Een nieuwe eeuw, nieuwe

passief en actief kiesrecht voor vrouwen regelt. Met de verkiezingen

verhoudingen? Nederland 1880-1919: op het

van 1922 kunnen vrouwen voor het eerst naar de stembus.

breukvlak van twee eeuwen, Groningen: WoltersNoordhoff 1998, p. 41.

In 1928 schrijft Aletta Jacobs in een brief aan Carrie Chapman Catt, een bevriende Amerikaanse vrouwenrechtenstrijdster: “Ik weet zeker dat wij niet voor niets hebben geleefd. Wij hebben onze taak volbracht en wij kunnen de wereld verlaten in de overtuiging, dat we haar in een

16 Mottier, Aletta H. Jacobs, Wormerveer: Meijer BV 1981, p. 17 Bosch & Kloosterman, Lieve Dr. Jacobs, Amsterdam: Feministische uitgeverij Sara 1985, p. 226.

betere toestand achterlaten dan we haar hebben gevonden.”17 Aletta Jacobs stierf op 10 augustus 1929.

Jij maakt het nieuws van de dag.

Kom 12 november naar de Studentendag. Het kan je niet ontgaan zijn: we zitten er middenin, de media staan er bol van en vrijwel iedereen heeft er mee te maken. De kredietcrisis heeft onze economie in zijn greep en dat moet veranderen. De minister heeft advies nodig. En snel ook.

Werken bij het Rijk. Als je verder denkt www.werkenbijhetrijk.nl

Tijdens de Studentendag 2009 sta je oog in oog met de minister en de staatssecretaris van Financiën. Je werkt aan een echte case, met alle mediaaandacht van dien. En je maakt kennis met een interessante werkgever. Een jonge organisatie waarin nieuw talent direct wordt beloond met een flinke dosis verantwoordelijkheid. Bij Financiën tel je meteen mee. Schrijf je in voor 2 november 2009 Wat betreft je profiel: je bent derde- of vierdejaars student algemene, bedrijfs- of fiscale economie. Ook met Nederlands of fiscaal recht en met bestuurskunde ben je van harte welkom, net als met iedere andere studie waar het vak openbare financiën in zit. Dus: heb je interesse in het financieel nieuws? En wil je binnenkort zelf het nieuws maken? Schrijf je dan vóór 2 november 2009 in via www.studentendag.nl.

Ministerie van Financiën

Overzicht

JFV Katern @ Voorwoord voorzitter JFV Groningen @ Fotopagina

JFV In Casu - september 2009 -

@ Fotopagina

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

JFV Katern

Geachte Lezer, Fluitende vogels… een sporadisch passerende fietser…. Als je op het moment ’s ochtends vroeg door de stad loopt, is Groningen in diepe rust. Het gekke van de zomer is, dat dit de hele dag zo blijft. En masse hebben studenten de stad verlaten. Toch vliegt deze periode razend snel voorbij en nu je net deze In Casu in de bus hebt gekregen, is Groningen alweer de bruisende studentenstad zoals we die kennen. De KEIweek heeft de stad leven ingeblazen en inmiddels is het nieuwe collegejaar van start gegaan. Tevens i s het startsein gegeven voor een jaar waarin de nieuwe leden van alle commissies die de JFV rijk is met veel enthousiasme de activiteiten van de JFV organiseren. Na een rustige periode die volgde op de Algemene Ledenvergadering van 18 mei, de constitutieborrel van 3 juni en de algemene ledenborrel op 8 juni, waarvan enkele foto’s terug te vinden zijn op de fotopagina, is er geen tijd meer om stil te zitten. Mede dankzij de commissie studiefaciliteiten heb je inmiddels je bestelde boeken kunnen ophalen op de boekenmarkten van 24 en 25 augustus. Mocht je nog niet alle benodigde boeken in huis hebben, dan kun je deze met 10% korting bestellen op onze site en twee werkdagen later afhalen bij de JFV Studiewinkel, Uurwerkersgang 8A. Tevens kun je hier gedurende het hele jaar tussen 12:00u en 14:00u terecht voor collegeaantekeningen en uittreksels. Ook de Facultaire introductiedag, georganiseerd door de faculteit stond 24 augustus op het program. De eerstejaarscommissie heeft hier haar steentje aan bijgedragen. Met een goede voorlichting hebben ze de net startende studenten wegwijs gemaakt in het leven van een rechtenstudent. Op 28, 29 en 30 augustus vond het Rechten Introductiekamp met het thema ‘Viva Law Vegas’ plaats. Vele eerstejaars studenten hebben tijdens dit weekend een goed begin van hun rechtenstudie beleefd. Wil je de foto’s van dit weekend bekijken, ga dan naar www.jfvgroningen.nl. Na de aftrap van dit collegejaar is het alweer tijd je op de hoogte te brengen van de komende activiteiten. De eerstvolgende activiteit, de Brussel/Leuven-reis, is georganiseerd door de excursiecommissie. De reis zal van 30 september tot en met 2 oktober plaatsvinden. Hiernaast is er in oktober weer een algemene ledenborrel, je bent uiteraard vanaf 22:00u van harte welkom in Café de Keyzer op 5 oktober. Hopelijk mogen we je dit jaar begroeten bij de activiteiten van de JFV! Voor de meest actuele informatie kun je natuurlijk terecht op www.jfvgroningen.nl. Tot slot wens ik je een goede start toe en veel succes in de collegebanken. Met vriendelijke groet, Namens het bestuur,

Marieke van der Veen Voorzitter

Algemene ledenvergadering

JFV In Casu - september 2009 -

Algemene Ledenvergadering

Constitutieborrel

Algemene ledenvergadering

Algemene ledenborrel juni

Constitutieborrel

Algemene ledenvergadering

Algemene Ledenvergadering Constitutieborrel

Algemene ledenborrel juni

JFV In Casu - september 2009 -

Constitutieborrel

Algemene ledenborrel juni

Algemene ledenvergadering

Overzicht

JFV CarrièreBoard Katern @ Voorwoord commissaris JFV CarrièreBoard

JFV In Casu - september 2009 -

@ Recruitmentagenda

JFV CarriéreBoard Katern

Toekomstmuziek? Waar haal je de lekkerste broodjes? Waar drink je de sterkste koffie? In welke tent komen de leukste mensen? In welke kroeg worden de beste meezingers gedraaid? Eén voor één vragen waar een gemiddelde student na een tijdje studeren in Groningen voor zichzelf een persoonlijk antwoord op heeft. Je wilt het maximale uit je studententijd halen, jezelf oriënteren is dus erg belangrijk! Hoe leuk je studententijd ook is, ooit zul je moeten afstuderen. Als jij later een succesvolle carrière ambiëert is het zinvol om al tijdens je studie erachter te komen welke werkgevers goed bij je passen. JFV CarrièreBoard kan je hierbij op meerdere manieren van dienst zijn. Terwijl de meeste studenten aan het genieten waren van hun welverdiende vakantie hebben wij deze zomer de website op diverse punten verbeterd. Verschillende onderwerpen op de website zijn geüpdatet en profielen van kantoren zijn aangepast en uitgebreid. Verder kan je de website raadplegen voor handige studietips, interviews met studenten die ergens een stage hebben gelopen, studenten die een tijdje in het buitenland hebben gestudeerd en informatie die van pas kan komen tijdens het sollicitatieproces. Natuurlijk kan altijd alles beter en daarom staat er een kleine enquete online. Wij nodigen jou dan ook uit om deze enquête in te vullen en daarmee ons te helpen de service in de toekomst nog beter te maken en meer te laten aansluiten bij de wensen van de rechtenstudent. Ga daarom snel eens kijken op de site www.jfvcarriereboard.nl en geef je mening! Natuurlijk staan er in nieuwe studiejaar weer een aantal interessante activiteiten op de agenda. In deze tijden is het zeker aan te raden op 26 november deel te nemen aan de Sollicitatietrainingendag (STD). Deze dag wordt georganiseerd door de commissie JFV CarrièreBoard en biedt jou de unieke kans om kennis te maken met verschillende kantoren die jou de “do’s and don’ts” van de sollicitatieprocedure bij zullen brengen. Door mee te doen met de informatieve workshops leer je verschillende mogelijkheden kennen om op te vallen bij je eventueel toekomstige werkgever. In het plenaire gedeelte zullen verschillende sprekers aan het woord komen. Ook is er de mogelijkheid al je brandende vragen te stellen aan recruiters tijdens het forum. De STD heeft een laagdrempelig karakter en is dus voor alle rechtenstudenten interessant, maar vooral derde- en vierdejaars studenten raad ik zeker aan deel te nemen aan deze geheel verzorgde dag. Naast de STD zullen er komend jaar ook weer diverse recruitmentactiviteiten plaatsvinden. Ik raad je daarom aan regelmatig op de website te kijken om op de hoogte te blijven van alle kantoorbezoeken, workshops en andere activiteiten. Een andere belangrijke datum die je alvast vrij kan houden in je agenda is 19 februari. Dan zal namelijk voor de negentiende keer de Bedrijven- en Instellingendag plaatsvinden in Martiniplaza. Natuurlijk lijkt dit nog erg ver weg, maar de Bedrijven- en Instellingendagcommissie is al druk met de voorbereidingen! Op deze dag komen juridische werkgevers uit het hele land naar Groningen om jou te informeren over het werken bij de verschillende advocatenkantoren, bedrijven en instellingen. Houd de website en de aankondigingsborden in de faculteit daarom goed in de gaten! Wellicht klinkt dit verhaal voor jou nu nog als toekomstmuziek, maar vergeet niet dat jij de dirigent bent van je eigen carrière! Ik wens je dit jaar veel succes met de studie en hoop je tegen te komen op één van onze activiteiten! Joost van Sloten Commissaris JFV CarrièreBoard

Recruitmentagenda Instantie / Activiteit

Datum

Deadline inschrijven

Meer informatie

September Lexence Lexence lunch

25 september 2009

Zie website

www.lexence.nl

Oktober KienhuisHoving Jaarlijkse recruitmentdinner

8 oktober 2009

Zie website

www.kienhuishoving.nl

29 & 30 oktober 2009

Tot 25 september 2009

www.expeditieboekel.nl

Boekel de Neree Expeditie Boekel

November Houthoff Buruma Zie website

www.werkenbijhouthoff.nl

11 & 15 november 2009

Tot 12 oktober 2009

www.werkenbijstibbe.nl

12 november 2009

Tot 2 november 2009

www.minfin.nl

13 november 2009

Tot 30 oktober 2009

www.werkenbijvandoorne.nl

19 & 20 november 2009

Tot 9 november

www.freshfields.nl

19 & 20 november 2009

Tot 23 oktober 2009

www.poelmannvandenbroek.nl

24-27 november 2009

Tot 23 oktober 2009

www.ey.com/NL/nl/home

26 november 2009

Tot 23 november 2009

www.jfvgroningen.nl

5 & 6 november 2009

Stibbe STBB2MBA Ministerie van FinanciĂŤn Studentendag Van Doorne IT-Masterclass Freshfields Buckhaus Deringer Financial Law Course Poelmann van den Broek Masterclass Bouwarbitrage Ernst & Young Masterclass Tax, Assurance of Advisory JFV Groningen Sollicitatietrainingendag

JFV In Casu - september 2009 -

NotariĂŤle Case-Days

www.jfvcarrie

reboard.nl

JFV CarrièreBoard

Studeren, oriënteren en solliciteren Hoe graag je misschien ook student zou willen blijven, eens komt toch het moment dat het einde van je rechtenstudie nadert. De wereld ligt aan je voeten. Maar wat heeft die wereld jou eigenlijk te bieden? De arbeidsmarkt biedt een groot aantal werkgevers. Maar welke werkgever past het best bij jouw proﬁel? Wat zijn je mogelijkheden als starter binnen en buiten de advocatuur? Hoe kom je ermee in contact? Met dit soort vragen ben je bij JFV CarrièreBoard aan het juiste adres. Een kosteloze service van de Juridische Faculteitsvereniging Groningen die jou informeert over je loopbaanmogelijkheden. JFV CarrièreBoard biedt jou als rechtenstudent verschillende oriëntatiemogelijkheden. Op de website www.jfvcarriereboard.nl vind je onder meer: - Proﬁelen van kantoren, bedrijven en instellingen - Stages (nationaal en internationaal) - Vacatures - Recruitmentagenda

- Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt - Informatie over solliciteren - Studeren in het buitenland - Ervaringen van studenten

Daarnaast organiseert JFV CarrièreBoard regelmatig recruitmentactiviteiten en kantoor- en bedrijfsbezoeken. Kortom, als jij na je studie zonder zorgen in het diepe wilt duiken, is JFV CarrièreBoard je ideale springplank.

Juridische Faculteitsvereniging Groningen

Oude Kijk in ‘t Jatstraat 26 - 9712 EK Groningen Telefoon 050-3635783 - Fax: 050-3636947 - E-mail: jfv@jfvgroningen.nl - www.jfvcarriereboard.nl

Overzicht

Themakatern Debatdag @ Voorwoord voorzitter debatcommissie Sollicitatietrainingendag

@ Rechtsbijstandverzekering: tegen juridisch conflict @ Geld om je recht te krijgen?

@ Collectieve afwikkeling massaschade

JFV In Casu - september 2009 -

@ No cure no pay en quota pars litis: â&#x20AC;&#x2DC;een claim op de claim?â&#x20AC;&#x2122;

Themakatern Debatdag

Door Jim de Wolf

Beste Lezer, Zoals elk jaar hebben we dit jaar weer een Debatdag. Op deze dag wordt de edele en eeuwenoude kunst van het debatteren bijgebracht door professionals. Het debatteren is een constante factor in de rechtsvinding, waarbij je jouw gelijk moet zien te krijgen door middel van argumenten en retorica. Tijdens de oudheid was het debatteren zo geliefd, dat omstanders zelfs weddenschappen afsloten op wie er uiteindelijk zou gaan winnen. Ook de advocaten in het oude Rome leerden hoe ze moesten praten in het openbaar en door middel van verrassende wendingen de tegenstander van zijn à propos te brengen. Om nog beter te kunnen pleiten of omdat je debatteren gewoon ontzettendleuk vindt, kan je dit jaar weer meedoen met de Debatdag. Het thema van dit jaar is “De financiële kant van de rechtsbijstand”. In het kader van dit thema hebben wij, de debatcommissie van de JFV, in samenwerking met de In Casu-redactie een voorstudie gemaakt wat heeft geresulteerd in de volgende stukken. Met deze stukken is het gemakkelijk jezelf wat voorbereiding te gunnen en je kansen tot het winnen van het einddebat te vergroten. De dag met een welkomstwoord van de voorzitter, waarna een lezing wordt gegeven over het thema, en het deba teren an sich. Met deze kennis in het achterhoofd gaan vervolgens de workshops van start waarbij het debatteren wordt onderricht. Deze workshops zullen worden gegeven door een professioneel instituut. Hierna zal een diner plaatsvinden. Na het diner zullen de deelnemers participeren in een groot einddebat,waarin al het geleerde en gedane zal worden toegepast. Na afloop vind er een borrel plaats waar iedereen nog eens rustig de dag kan doornemen. Dit alles zal plaatsvinden in het prachtige Heerenhuis aan het Gedempte Zuiderdiep op de vijfde van november. Graag hopen wij jullie dan allemaal te ontvangen. Groeten, Jim de Wolf, Voorzitter debatcommissie 2009/2010

Rechtsbijstandverzekering: Themakatern debatdag

Door Fieke Jonkman

tegen juridisch conflict Op een gemiddelde dag in het leven van de moderne mens loopt hij heel wat juridische risico’s. Zo kan het ‘s ochtends zomaar gebeuren dat je ogenschijnlijk degelijke koffiezetapparaat opeens ontploft. Fabricagefoutje. Onderweg naar je werk rijd je met je fiets tegen een spiksplinternieuwe sportwagen aan die daardoor een diepe kras in de lak oploopt. De woedende eigenaar dreigt daarop met zijn advocaat. Ook de rest van de dag liggen er tal van gevaren op de loer. Eenmaal aangekomen op je werk kondigt je baas namelijk aan dat er als gevolg van een reorganisatie een flink aantal gedwongen ontslagen zullen vallen. En tot overmaat van ramp blijkt bij thuiskomst dat je buurman tijdens het klussen een waterleiding heeft geraakt, waardoor nu een groot deel van je keuken onder water staat. Geen wonder dat het aantal rechtsbijstandverzekerin-

geschillen juridisch uit te vechten. Hoogleraar rechts-

gen de laatste jaren een grote vlucht heeft genomen.

sociologie Freek Bruinsma: ìAls mensen menen dat ze

In tien jaar tijd is het premie-inkomen van rechtsbij-

ergens recht op hebben, maken ze daar steeds vaker

standverzekeraars verdubbeld naar zo’n 600 miljoen

werk van: het zogenoemde claimgedrag.4 Er wordt

euro per jaar. Er zijn in Nederland zo’n 2,2 miljoen

dus steeds vaker een beroep op de rechter gedaan,

rechtsbijstandverzekeringen voor gezinnen afgeslo-

waardoor er meer behoefte is ontstaan om geschillen

ten, en zo’n 1,5 miljoen polissen voor rechtsbijstand

met behulp van professionele juristen op te lossen.

in het verkeer, zo blijkt uit cijfers van het Centrum voor Verzekeringsstatistiek.1 Van de polis wordt ook

Ook de terugtredende overheid en de daarmee ge-

veelvuldig gebruikgemaakt. Er is op dit moment zelfs

paard gaande verslechtering van het sociale vangnet

sprake van een run op de rechtsbijstandverzekering.2

dragen bij aan de toename van het aantal rechtsbij-

Nu steeds meer mensen in een ontslagzaak verwik-

standverzekeringen. Doordat de laatste jaren steeds

keld raken als gevolg van de crisis, schiet het aantal

meer beknibbeld wordt op sociale voorzieningen als

burgers dat om die reden een beroep doet op de

de WW en de WIA, raken mensen eerder in de finan-

rechtsbijstandverzekering omhoog. In verreweg de

ciÎle problemen en worden de beslissingen over dat

meeste gevallen betreft het arbeidsrechtelijke ge-

soort uitkeringen steeds vaker aangevochten. Zonder

schillen.

professionele rechtshulp is dat voor mensen die niet juridisch onderlegd zijn ondoenlijk en bovendien

Veranderingen in de samenleving

zal hun emotionele betrokkenheid averechts wer-

Een van de ontwikkelingen die de stijging van het

ken. Professionele rechtshulp is kostbaar en zonder

aantal rechtsbijstandverzekeringen tot gevolg heeft

rechtsbijstandverzekering zou dit voor veel mensen

is de juridisering van de samenleving. De politieke

onbetaalbaar zijn.

behoefte om sturend op te treden heeft de omvang en de complexiteit van de regelgeving enorm doet stij-

Vormen van rechtsbijstandverzekering

gen, waardoor een steeds dichter web van rechten en

Consumenten kunnen ruwweg twee soorten rechts-

plichten is ontstaan.3 Daarnaast kan gewezen worden

bijstandverzekeringen afsluiten: de motorrijtuig/

op het feit dat de burger door de jaren heen steeds

verkeersrechtsbijstand en de gezinsrechtsbijstand.

meer bezit heeft verworven. De accumulatie van bezit

De rechtsbijstand voor motorrijtuigen is er voor juri-

vraagt om bescherming. Ook is de burger steeds mon-

dische hulp bij problemen met een motorrijtuig. Bij-

diger geworden, en daarmee steeds meer bereid om

voorbeeld wanneer er een conflict over een reparatie

voorkomen dat een individueel lid juist benadeeld wordt. Ook vergoe-

JFV In Casu - september 2009 -

den de vakbonden meestal een lagere of in het geheel geen vergoeding voor externe deskundigen. Het tegenovergestelde is ook denkbaar.

“Er is op dit moment

Wanneer je vergeet de dekking van de verzekeringspolis aan je huidige

zelfs sprake van

kerd te zijn. Zoals de huurder die bij de aankoop van een eigen woning

een run op de

zijn net opgeleverde nieuwbouwwoning. Als een eigen huis niet mee-

rechtsbijstandverzekering”

situatie aan te passen loop je het risico op bepaalde gebieden onverzegeconfronteerd wordt met een conflict met de projectontwikkelaar over verzekerd zou zijn in de huidige polis zou deze kersverse huiseigenaar geen recht op juridische bijstand hebben.

Gefinancierde rechtshulp op de schop Eind vorig jaar werd een voorstel van de staatssecretaris van Justitie Albayrak om onder meer de huidige inkomensgrenzen voor de gefinancierde rechtshulp aanmerkelijk te verlagen voor bepaalde rechtsgebieden afgewezen door een Kamermeerderheid. De staatssecretaris stelde

ontstaat of in geval van het verhalen van schade na een aanrijding. De

in dit verworpen voorstel een bezuiniging voor van 50 miljoen per jaar

verkeersrechtsbijstand is uitgebreider dan de rechtsbijstand voor mo-

op het totaalbudget van 400 miljoen voor de kosten van rechtsbijstand.

torrijtuigen en biedt recht op hulp bij problemen in het verkeer in zijn

Deze maatregel zou inhouden dat ruim twee miljoen mensen door deze

algemeenheid. Ook als fietser of voetganger ben je door deze verze-

bezuiniging niet meer in aanmerking zouden komen voor gefinancier-

kering gedekt. De gezinsrechtsbijstandverzekering geeft recht op hulp

de rechtshulp. Hiervoor in de plaats zouden zij een rechtsbijstandver-

bij allerlei soorten conflictsituaties waar je zelf of je gezinsleden mee

zekering kunnen afsluiten. Alleen voor de onverzekerbare zaken, zoals

te maken kunnen krijgen. Behalve de verzekeringsnemer zijn dus ook

strafrecht personen-en familierecht, zou het recht op rechtsbijstand

partner en ongehuwde thuiswonende of studerende kinderen meever-

voor deze groep worden gehandhaafd. Voorafgaand aan het debat

zekerd. Deze verzekering bestaat vaak uit verschillende losse modules

kwamen veel prominente advocaten en wetenschappers tegen het

waaruit gekozen kan worden. Veel juridische geschillen kunnen wel

voorstel in opstand.5 De Orde van Advocaten verzocht de Tweede Ka-

gedekt worden door deze verzekering, maar er is een aantal uitzonde-

mer in een brief om af te zien van de voorgenomen bezuinigingen.6 Het

ringen. Zo worden bijvoorbeeld problemen rond echtscheiding en be-

door de Staatssecretaris beoogde verzekeringenstelsel zou volgens de

lastingzaken niet gedekt. De uitsluitingen moeten wel vermeld staan in

Orde een onbegrijpelijke warboel voor de burger worden, en er werd

de polisvoorwaarden.

bovendien gevreesd dat een groot deel van de mensen zich niet zou verzekeren. Een verzekering zou immers niet verplicht worden en voor

Er kunnen ook nadelen zijn verbonden aan een modulaire opbouw van

velen onbetaalbaar zijn. Een rechtsbijstandverzekering geeft ook niet

de rechtsbijstandverzekering. Zo kan het zijn dat verschillende polis-

dezelfde bijstand als de gefinancierde rechtshulp. Veel geschillen die

sen elkaar kunnen overlappen. Zonde, want er is bij een conflict al-

onder de gefinancierde rechtshulp vallen worden immers in de polis-

tijd maar ÈÈn verzekeraar die de juridische bijstand zal verlenen. Een

voorwaarden van verzekeringen uitgesloten van rechtsbijstand.

dubbele verzekering kun je bijvoorbeeld hebben wanneer je naast je rechtsbijstandverzekering op het gebied van arbeidsrechtelijke ge-

Verzekeraars hanteren vaak een eigen risico naast de premiebetaling.

schillen ook lid bent van een vakbond. Of een vakbondslidmaatschap

Deze ligt op ongeveer 100 per geval. Bovendien wordt er in het kader

recht op juridische ondersteuning geeft verschilt per vakbond. De vak-

van een kosten-batenafweging een financiÎle drempel gehanteerd

bonden behartigen zaken meer vanuit het collectieve belang van alle

voordat de verzekering rechtsbijstand verleent, en meestal geldt ook

leden. Hierdoor kan het

een plafondbedrag voor externe advocaatkosten. Veel verzekeraars

sen. Je zult dus eerst met de andere partij om de tafel moeten gaan zitten om te bezien of je er samen uit komt. De verzekeraar kan wel al in een vroeg stadium gevraagd worden om bijvoorbeeld telefonisch advies te geven. Er moet overigens in het oog worden gehouden dat het nadelig kan zijn om informatie in te winnen bij een advocaat alvorens de eigen verzekeraar te raadplegen. De verzekeraar kan in dat soort gevallen namelijk besluiten de zaak niet in behandeling te nemen.

“Als mensen menen

De rechtsbijstandverzekeraar maakt naast de juridische afweging ook

dat ze ergens recht

altijd een kostenbatenafweging. Het is uiteindelijk aan de verzekeraar

op hebben, maken ze

kan bijvoorbeeld voor een verzekeraar in sommige gevallen gunstiger

daar steeds vaker werk

vocaatkosten te besparen. Dit voordeel voor de verzekeraar kan echter

van: het zogenoemde

de rechter gekomen was. Ook kan het zijn dat de verzekeraar geen heil

claimgedrag.”

om te beslissen wat er voor juridische stappen ondernomen worden. Het zijn om in een zaak tot schikking te komen en zo op dure externe advoor de cliÎnt minder gunstig uitpakken dan wanneer de zaak toch voor in een zaak ziet en besluit in het geheel geen rechtsbijstand te verlenen. Dat kan voor de cliÎnt bijzonder onbevredigend zijn.

Conclusie riteit. Maatschappelijke ontwikkelingen zoals de juridisering van de sa-

menleving en de terugtredende overheid hebben ertoe geleid dat steeds

JFV In Casu - september 2009 -

Rechtsbijstandverzekeringen winnen de laatste jaren enorm aan popula-

meer mensen zich verzekeren voor rechtsbijstand. Ook wordt er steeds vaker een beroep op gedaan. Nu er tijdens de crisis veel ontslagen vallen hebben de verzekeraars het vooral erg druk op het gebied van arbeidshebben zelf geen advocaten in dienst. Als er besloten wordt om de

recht. Het is voor de meeste juridische risico’s mogelijk om je in te dek-

zaak aan de rechter voor te leggen zal de verzekeraar een advocaten-

ken, en dit kan heel verstandig zijn. Even snel een verzekering afsluiten

kantoor inschakelen.

als een conflict is ontstaan behoort namelijk niet tot de mogelijkheden. Wel is het zaak om kennis te nemen van de spelregels die de verzeke-

De verzekeraar is niet verplicht iemand te accepteren, zoals dit het geval is bij de basiszorgverzekering, en kan weigeren iemand te verzekeren.

raars hanteren zodat deze in geval van conflict ook daadwerkelijk juridische bijstand zullen verlenen. @

Ook kan de verzekeraar de polisvoorwaarden opnemen dat er bij een claim voor rechtshulp een premieverhoging of zelfs opzegging van de verzekering plaats kan vinden. Men kan bij uitsluiting van de verzekering zelfs op de zwarte lijst komen te staan die verzekeraars hanteren om onder andere verzekeringsfraude te voorkomen. De verzekeraar speelt informatie door aan de Stichting Centraal Informatiesysteem (CIS), die van ongeveer 95% van de verzekeringsmaatschappijen de verzekeringsgegevens bewaart.7 Een registratie bij de Stichting CIS staat voor minimaal 5 jaar vast. Met ÈÈn druk op de knop kunnen verzekeringsmaatschappijen bekijken of een potentiÎle klant op deze lijst staat en op grond hiervan besluiten om iemand te weigeren. Bij het zoeken naar een nieuwe verzekering kan dit voor mensen die zo geregistreerd staan grote problemen opleveren, met als risico dat deze groep mensen onverzekerd blijft. 1 Bestaande geschillen of binnenkort te verwachten geschillen zijn bij een rechtsbijstandverzekering uitgesloten van verzekering. Je kunt je immers nooit verzekeren tegen risico’s die zich al hebben geopenbaard. Geschillen die ten tijde van het afsluiten van de verzekering al bekend waren worden dus nooit gedekt. De wachttijd die veel verzekeraars hanteren varieert van 3 tot 12 maanden. Deze wachttijd geldt niet voor zaken die op geen enkele manier te voorzien waren zoals het verhalen van schade na een verkeersongeval of zaken met betrekking tot een contract dat na het afsluiten van de verzekering is afgesloten.

<www.verzekeringen-online.nl/comment_view. php?blogid=4829>.

2 R. Clevers, Run op rechtsbijstand na ontslag’, Algemeen Dagblad 14 juli 2009 . 3 T. Hartlief, Nieuwe risico’s en vragen van aansprakelijkheid en verzekering, Deventer: Kluwer 2002, p. 115. 4 F. Bruinsma, Over de groeimarkt van het gelijk krijgen’, NRC Handelsblad 19 mei 2001, p. 17). 5 <www.redderechtshulp.nu>. 6 <www.advocatenorde.nl/public/file/PDF/OD_11_dec_

Om aanspraak te maken op de juridische hulp van de verzekeraar is het zaak om het verzoek om hulp in een vroeg stadium te melden. Dat heeft echter geen zin voordat zelf een poging gedaan is om de zaak op te los-

Brief_Orde_tbv_AO_rechtsbijstand_dec_08.pdf>. 7 <www.stichtingcis.nl>.

Themakatern debatdag

Door Tetske Welling

Een advocaat te duur? Vroeger werden advocaten geacht hun werk gratis te doen; het was hun maatschappelijke plicht om juridisch advies te verlenen. Tegenwoordig echter lijkt je recht halen alleen voor de rijken onder ons weggelegd: een advocaat is namelijk duur. Erg duur. Voor velen zelfs onbetaalbaar. En wat nu wanneer je toch in een situatie terecht komt dat je een advocaat – of een andere vorm van rechtsbijstand – nodig hebt? Artikel 18 van de Grondwet gaat ervan uit dat iedereen recht heeft op bijstand; ook minder daadkrachtigen (lid 2). Hieromtrent zijn in de Wet op de Gefinancierde Rechtshulp regels gesteld. In dit artikel zal de basis van de gefinancierde rechtsbijstand en het pro-deo systeem worden uitgelegd, waarbij gelet wordt op zowel de wettelijke regels en de literatuur alsook de actuele ontwikkelingen. Alvorens het systeem van rechtsbijstand te bespre-

dergelijk systeem, waarbij de advocaat dus alleen

ken, zal een beeld geschetst worden van de kosten

zijn tijd en kosten vergoed krijgt als hij resultaat

die gemoeid zijn bij een gerechtelijke procedure;

geboekt heeft. Discussie bestaat echter om het ‘no

zo krijg je een redelijk idee van de omvang van de

cure no pay’ systeem ook geheel in Nederland toe

kosten om ‘je gelijk te krijgen’.

te passen.3 Er zijn veel voor en tegenargumenten voor dit systeem te bedenken. Of invoering hiervan

In de eerste plaats zijn er natuurlijk de kosten voor

dan ook gewenst is, zal nog moeten blijken.

de rechtsbijstand van degene die de rechtsbijstand verleend, bijvoorbeeld de advocaat. De advocatuur

Ten tweede zijn er naast de kosten voor rechtsbij-

kent echter geen vaste tarieven; de advocaat mag

stand ook griffierechten (ook wel: vast recht) ver-

zelf bepalen welke financiële afspraken hij met zijn

schuldigd bij het aanhangig maken van een zaak.

cliënt maakt, mits ze wel redelijk zijn.1 Vaak is het

Enkel bij strafzaken wordt er geen griffierecht gere-

moeilijk om vooraf een nauwkeurige schatting van

kend. Het griffierecht is een heffing die door beide

de kosten te geven. Hoe een zaak precies verloopt,

partijen - in kantongerechtzaken slechts door de

is afhankelijk van veel onzekere factoren. Het kan

eiser - betaald moet worden aan de rechtbank voor

daardoor gebeuren dat de raadsman meer tijd aan

het starten van een gerechtelijke procedure. Deze

een zaak moet besteden dan vooraf de bedoeling

heffing moet vooraf betaald worden; meestal zorgt

was. En tijd kost geld, dus extra werk zorgt voor

de advocaat hiervoor en brengt hij de kosten ver-

oplopende kosten. In verschillende landen, zoals

volgens bij zijn cliënt in rekening.4 De hoogte van

in Amerika, Engeland als ook Frankrijk en Japan,

het griffierecht is geregeld in de Wet tarieven in

wordt het zogeheten ‘no cure no pay’ systeem

burgerlijke zaken (hierna: Wtbz). De verschuldigde

toegepast. Dit houdt in dat de advocaat enkel een

bedragen variëren naar gelang de aard van de zaak,

vergoeding ontvangt wanneer hij de zaak voor zijn

de aard van de partijen etc.5 Om een idee te krijgen

cliënt heeft gewonnen.2 Dit systeem, ook wel ‘no

van de hoogte van de griffierechten: in een civiele

win, no fee’ genoemd, is in Nederland (nog) niet

procedure beloopt het griffierecht van een bedrag

toegestaan. Enkel in letsel- en overlijdensscha-

van € 254,- bij een kort geding, tot wel twee procent

dezaken is de Nederlandse Orde van Advocaten

van de geldsom bij zaken met een geldelijk belang

in 2004 akkoord gegaan met een proef met een

van € 11.345,- en hoger met een maximum van

€ 4.787,-. Om een procedure te starten zul je dus flink in de buidel

33.600,- voor niet-alleenstaanden) of betaal je belasting in box 3,

moeten tasten. Wanneer je dan ook nog in hoger beroep gaat bij het

dan heb je geen recht op gefinancierde rechtshulp.11 Bij de beoorde-

Hof of in cassatie bij de Hoge Raad kun je rekenen op een bedrag van

ling betrekt de Raad voor Rechtsbijstand ook het belang van de zaak:

€ 254,-. Dit alles is terug te lezen in artikel 2 Wtbz.

als de Raad vindt dat er geen advocaat of mediator aan te pas had hoeven komen, wordt de aanvraag afgewezen.12 Kom je wèl in aanmerking voor hulp, dan zorgt de Raad voor de zo-

heet de kostenveroordeling. De wettelijke grond voor veroordeling

geheten ‘toevoeging’ van een advocaat die zich daarvoor bij de Raad

in de proceskosten van de wederpartij is geregeld in artikel 237 tot

voor Rechtsbijstand heeft opgegeven.13 Je krijgt dan een zo te zeggen

en met artikel 245 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering

“gratis” advocaat toegewezen. In de praktijk echter benaderd men

(hierna: Rv). Simpel gezegd geldt de hoofdregel “de verliezer be-

meestal zelf een advocaat die vervolgens voor zijn cliënt de toevoe-

taald” - hierop zijn natuurlijk uitzonderingen en nuanceringen.6 Het

ging aanvraagt voor de procedure. Overigens moet je wel altijd een

bedrag van de kosten waarin de in het ongelijk gestelde partij wordt

eigen bijdrage voldoen aan de advocaat, welke afhankelijk is van je

veroordeeld, zal de rechter bij vonnis bepalen ex artikel 237 lid 3 Rv.7

inkomen. De eigen bijdrage bij het inschakelen van rechtshulp kan

Dit bedrag wordt berekend via het zogenaamde liquidatietarief. Door

variëren van € 98,- tot € 732,- (artikel 35 lid 3 Wrb). De rechtsbij-

dit ‘puntensysteem’ wil een kostenveroordeling niet impliceren dat

stand heeft alleen betrekking op de kosten van een raadsman. De

de verliezer de volledige kosten van de wederpartij betaald; hij hoeft

raadsman - die je in principe zelf zou moeten betalen - krijgt nu via

slechts een bijdrage in deze kosten te leveren om de drempel voor

de overheid een vergoeding op basis van een puntensysteem voor

toegang tot de rechter niet te hoog te maken.8

de tijd die hij heeft besteed aan de zaak - een vergoedingssysteem

JFV In Casu - september 2009 -

gesteld, veroordelen om de kosten van de tegenpartij te betalen. Dit

Ten derde en laatste kan de rechter de partij die in het ongelijk wordt

welke volgens sommigen niet wenselijk is omdat niet alle tijd en Uit bovenstaande blijkt dat de kosten om je recht te halen behoorlijk

moeite die in een zaak gestoken wordt meegerekend wordt bij het

kunnen oplopen: naast de raadsman moet ook het griffierecht be-

berekenen van het uit te keren honorarium.14 Andere kosten, zoals

taald worden en vervolgens bestaat ook nog het risico dat je veroor-

griffierecht, kosten van uittreksels, deurwaarderskosten zijn voor

deeld wordt tot betaling van (een deel van) de gemaakte kosten van

degene die de procedure start zelf. Echter, degene die op toevoe-

de wederpartij. Wanneer je geen rechtsbijstandsverzekering hebt die

ging procedeert kan wel ex artikel 17 Wtbz een ‘korting’ krijgen op de

een deel van de kosten dekt, kan dit een behoorlijke drempel bete-

griffierechten, op basis van de hoogte van de eigen bijdrage. De om-

kenen en de gang naar de rechter bemoeilijken voor velen, ware het

standigheid dat er geprocedeerd wordt op basis van een toevoeging

niet dat sinds 1994 met de invoering van de Wet op Gefinancierde

is daarnaast niet van invloed op de beslissing van de rechter omtrent

Rechtsbijstand (hierna: Wrb) de minderdraagkrachtigen tegemoet

de verschuldigdheid van proceskosten of de omvang daarvan.15 De

gekomen worden: rechtsbijstand is er namelijk voor iedereen. Daar-

toelating tot gefinancierde rechtshulp werkt dus niet door in de even-

om is er in deze wet geregeld dat mensen die een advocaat niet kun-

tuele kostenveroordeling.

nen betalen, toch hulp kunnen krijgen. De overheid betaalt in dat geval een deel van de kosten.

Een vakterm in de juridische wereld is de term ‘pro Deo’. Wat houdt deze term nu eigenlijk in en is het nog wel hedendaags? Pro Deo

Dit houdt in dat mensen met minder financiële middelen in aanmer-

wordt in de Dikke van Dale als volgt omschreven:

king kunnen komen voor gefinancierde rechtshulp, ook wel gesubsi-

- bn, bw gratis

dieerde rechtsbijstand genoemd.9 De Raad voor de Rechtsbijstand

Vroeger kreeg de minder draagkrachtige burger een gratis - aldus

(hierna: de Raad) is het orgaan dat op grond van de Wrb bevoegd is

pro Deo - advocaat. Tegenwoordig echter is dit niet meer zo. Zoals

te beslissen omtrent gefinancierde rechtsbijstand. De Raad beoor-

hierboven al omschreven betaalt de rechtzoekende in civiele en be-

deeld dan ook ex artikel 7 lid 2 Wrb of de aanvraag van verzoeker

stuursrechtelijke zaken een van het inkomen afhankelijke eigen bij-

voor gefinancierde rechtsbijstand gerechtvaardigd is. Dit werkt sinds

drage voor de advocaat: geheel gratis is het niet meer – zoals bijna

1 april 2006 als volgt: jij levert je persoonlijke gegevens zoals naam

niets meer voor niets is. Alleen in strafzaken, als een verdachte

en sofi-nummer in en vervolgens vraagt de Raad voor Rechtsbijstand

in voorarrest zit, krijgt hij nog automatisch een pro-Deoadvocaat

de relevante inkomensgegevens aan bij de Belastingdienst. Aan de

toegewezen om zijn rechten mee te kunnen bespreken.16 De term

deze gegevens wordt dan bekeken of je op basis van je financiële

pro Deo bestaat dus nog wel, echter wordt het niet meer geheel in

draagkracht in aanmerking komt voor toevoeging (toewijzing) van

de originele context toegepast.

een advocaat.10 Dat de gefinancierde rechtshulp in Nederland een goed en dankbaar Je komt in aanmerking voor rechtsbijstand wanneer je niet boven

middel is, blijkt wel: in 2008 werden er ruim 400.000 toevoegingen

een bepaalde inkomensgrens zit. Heb je een te hoog inkomen (een

aangevraagd op basis waarvan men is gaan procederen.17 Zonder

fiscaal jaarinkomen boven € 23.800,- voor alleenstaanden en €

deze subsidie van de overheid zou het recht halen een loze term zijn

voor velen: procederen is duur en hoe kun je nu je recht halen zonder daarvoor geld te hebben? Er zijn natuurlijk ‘goedkopere’ alternatieven, zoals mediation, waarvoor men zou kunnen kiezen. Soms echter is een gerechtelijke procedure onvermijdelijk om het recht aan jouw zijde te krijgen. Sinds enkele jaren bestaat nu het debat rondom bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand. In 2008 kwam naar voren dat zo’n 12,5 procent moest worden bezuinigd op dit vlak. Jaarlijks wordt er namelijk zo’n vierhonderd miljoen euro uitgegeven aan sociale rechtsbijstand. In 2007 de maat vol en werd een bezuiniging voorgesteld van 25 miljoen euro per jaar. Dat bedrag werd voor 2008 teruggebracht

JFV In Casu - september 2009 -

tot tien miljoen, echter vanaf 2009 moet jaarlijks 50 miljoen euro minder worden uitgegeven aan de rechtsbijstand.18 Dat is erg veel geld: waar willen ze dit vandaan halen? En vooral, hoe bezuinig je zonder de kwaliteit van de rechtsbijstand geweld aan te doen? Als gevolg van zulke drastische bezuinigingen voorzag de Vereniging

“Een pro Deo

Sociale Advocatuur Nederland (VSAN) na een enquête in 2007 dat vele advocaten zullen stoppen met het bieden van rechtshulp op toevoeging; ze moeten veel harder werken voor veel minder werk. Het

advocaat:

VSAN stelt dat bezuinigingen van een dergelijke gigantische omvang dientengevolge een reële bedreiging vormen voor de sociale rechtshulp.19 De plannen van bezuinigingen betekenen voornamelijk dat veel meer mensen zelf de kosten van rechtsbijstand moeten dragen of

geheel gratis is

daarvoor een rechtsbijstandverzekering moeten afsluiten; het zoge-

het niet.”

Alleen de laagste inkomens zouden dan nog in aanmerking komen

naamde ‘verzekeringsstelsel’.20 Met een dergelijke rechtsbijstandverzekering verzekert men zich tegen de kosten van juridische hulp. voor gesubsidieerde rechtshulp en het geldelijk belang in de zaak moet boven de € 250,00 zijn, waar dat in 2007 nog op € 90 lag.21 De maatregelen moeten voorkomen dat er een onnodig beroep op ‘het overheidspotje’ wordt gedaan. Aldus de plannen van staatssecretaris Albayrak.22 Als doemscenario wordt gesproken over enkel nog gefinancierde rechtsbijstand voor rechtsgebieden die niet te verzekeren zijn via private rechtsbijstandverzekeraars.23 De Tweede Kamer en anderen reageerde fel tegen dit stelsel en waren sceptisch over de andere plannen van bezuinigingen: de gelijke toegang tot het recht moet gewaarborgd worden.24 Gekozen is uiteindelijk om de bezuinigingen te behalen door proactieve geschilbeslechting door overheidsinstanties, het ophogen van het minimaal financiële belang bij gerechtelijke procedures en het verlagen van de vergoeding voor vervolgberoepen in vreemdelingenbewaring.25 Of de bezuinigingen directe gevolgen hebben voor de kwaliteit van de rechtsbijstand zal nog moeten blijken. Naast de Raad voor Rechtsbijstand zijn er nog tal van andere instanties en organisaties die ervoor zorgen dat de drempel naar het halen van je recht minder hoog is. Zo is er bijvoorbeeld de Stichting ‘het

komen voor wat betreft de toegang tot rechtshulp: hulp van een ad-

de Raad voor Rechtsbijstand) waar iedereen terecht kan voor gratis

vocaat is met de Wet Rechtsbijstand een stapje dichterbij. De Raad

juridisch advies; of zoals ze zelf claimen ‘de wegwijzer in recht’.26 Zit

voor Rechtsbijstand is in het leven geroepen om alle aanvragen voor

je met een juridische kwestie en weet je niet hoe je iets aan moet

gefinancierde rechtshulp te behandelen en zo nodig toevoegingen

pakken, dan kun je hier met al je vragen terecht. Ook het loket is

te verlenen. Zo heeft een rechtzoekende naast zijn juridische zorgen

onderhevig aan de stelselwijzigingen van de gefinancierde rechts-

haast geen omkijken meer naar de financiële kwesties. Een eigen bij-

bijstand door de overheid.27 Naast het Juridisch Loket bestaat in tal

drage is, logischerwijs, wel nodig: geheel gratis is haast niets meer.

van steden bijvoorbeeld ook de Rechtswinkel waar je ten alle tijden

En hoewel een gerechtelijke procedure naast de kosten voor rechts-

terecht kunt voor gratis advies. Je laten informeren is altijd handig

bijstand nog meer kosten met zich meebrengt, zoals griffierechten

en die drempel wordt dan ook zo laag mogelijk gehouden: zo hoef je

en een eventuele kostenveroordeling bij verlies van de zaak: met de

niet meteen een advocaat in de arm te nemen voor iedere juridische

hulp van de financiële rechtsbijstand is het proberen van ‘het halen van je recht’ in ieder geval voor velen een stuk toegankelijker. @

Uit bovenstaande analyse van het systeem voor rechtsbijstand is gebleken dat het halen van je recht niet alleen voor de rijken onder ons is weggelegd. Een laagdrempelige juridische dienstverlening is, zo blijkt wel uit het aantal toevoegingen dat jaarlijks verleend wordt, noodzakelijk bij conflicten. Door de overheid wordt, ondanks de nodige bezuinigingen, veel gedaan om de rechtzoekende tegemoet te

1 J.L.R.A. Huydecooper, ‘Rechtshulp voor iedereen’, Adv.bl. 30 mei 1997-11, p. 495. 2 R.M.J.T. van Dort en F.C. Schirmeister, ‘Honorering en kwaliteit van rechtsbijstand: “no cure no pay” of “by the hour”?’, Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 20022, p. 47. 3 F.Th. Kremer, ‘No cure no pay; to fee or not to fee’, Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 2002-1, p. 1-3

procesrecht’, Deventer: Kluwer 2007, p. 204. 16 <www.rechtspraak.nl/Wat+is+rechtspraak/ Begrippenlijst+van+A+tot+Z/#P>.

kwaliteit van rechtsbijstand: “no cure no pay” of “by the

18 V. Spaans, ‘Meedenken met bezuinigers’, Advocatenblad

4 <www.rechtspraak.nl/Naar+de+rechter/ Kosten+van+een+procedure/Griffierechten/>. 5 P.A. Stein, A.S. Rueb, ‘Het compendium van het burgerlijk procesrecht’, Deventer: Kluwer 2007, p. 41. H.J. Snijders, ‘Civiel Appel’, Deventer: Kluwer 2003, p. 264.

7 H.J. Snijders, C.J.M. Klaassen, G.J. Meijer e.a., ‘Nederlands burgerlijk procesrecht’, Deventer, Kluwer: 2007, p. 130. H.J. Snijders, C.J.M. Klaassen, G.J. Meijer e.a., ‘Nederlands burgerlijk procesrecht’, Deventer, Kluwer: 2007, p. 131. 9

maart 2008-5, p. 179. 15 .A. Stein, A.S. Rueb, ‘Het compendium van het burgerlijk

17 Jaarverslag Raad voor Rechtsbijstand 2008, p. 44.

2, p. 45 – 51.

procesrecht’, Deventer: Kluwer 2007, p. 42. 14 G. Beydals, ‘Verschraling van advocaatkeuze’, Adv.bl. 7

en R.M.J.T. van Dort en F.C. Schirmeister, ‘Honorering en hour”?’, Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 2002-

13 P.A. Stein, A.S. Rueb, ‘Het compendium van het burgerlijk

< www.rechtspraak.nl/Naar+de+rechter/ Kosten+van+een+procedure/Rechtsbijstand/>.

10 Ministerie van Justitie, brochure ‘Hoe vraagt u gefinancierde rechtsbijstand of mediation aan?’ 11 <www.rvr.org/nl/subhome_rz/rechtsbijstandverlener,Inko mensgrenzen.html>. 12 <www.rvr.org/nl/subhome_rz/rechtsbijstandverlener,Besli ssing.html>.

2008-8, rubriek Actualiteiten. 19 Redactie, ‘VSAN: red de sociale rechtshulp’, Advocatenblad 2008-6, rubriek Actualiteiten. 20 <www.advocatenorde.nl/algemeen/bezuinigen.asp>. 21 <www.nu.nl/economie/1302029/onder-de-250-euro-geenrechtsbijstand-meer.html>. 22 <www.advocatenorde.nl/algemeen/bezuinigen.asp>. 23 Redactie, ‘Bezuinigingen rechtsbijstand brengen toegang tot rechter in gevaar’, Het Juridisch Dagblad 19 september 2007. 24 F.A. Ohm en H.J. Schildepoort, ‘Waarborgen voor gelijke toegang tot het recht’, NJB 2003-19, p. 966-971 en <www. advocatenorde.nl/algemeen/bezuinigen.asp>. 25 <www.advocatenorde.nl/algemeen/bezuinigen.asp>. 26 <www.hetjl.nl/hetjl/>. 27 W.G.M. Plessen en M.S. Houwerzijl, ‘Help, de eerstelijns rechtshulp verzuipt!’, SMA juli/augustus 2003-7/8, p. 287291.

JFV In Casu - september 2009 -

kwestie.

Juridisch Loket’, een onafhankelijke organisatie (gesubsidieerd door

Themakatern debatdag

Door Eveline van Rhijn

Collectieve afwikkeling massaschade: de pro’s en contra’s Massaschade, niet een woord dat je koppelt aan een persoon als Julia Roberts. Toch heeft zij met haar rol in de film Erin Brockovich, het grote publiek een kijkje laten nemen in een collectief proces. Mensen die de film niet gezien hebben, hebben vast op een andere manier kennis genomen van het fenomeen massaschade en de collectieve afwikkeling daarvan. Veelal wordt dit, à la Erin Brockovich, meteen in verband gebracht met grootschalige, Amerikaanse Class action praktijken. Nu is dat niet vreemd aangezien deze in de Verenigde Staten aan de orde van de dag zijn. Echter, ook in Nederland verenigen mensen zich om het gelijk aan hun zijde te krijgen. Massaschades komen steeds meer voor en worden

De vuurwerkramp in Enschede ligt bijvoorbeeld nog

ook steeds groter in omvang. Dit is gemakkelijk te

vers in het geheugen. Op 13 mei 2000 vindt een ex-

verklaren. Door de voortschrijdende technologische

plosie plaats bij het bedrijf SE Fireworks, waardoor

ontwikkelingen en grotere bevolkingsdichtheden op

22 mensen de dood vinden, veel mensen (zwaar)

vele plaatsen in de wereld krijgen massaschades

gewond raken en een woonwijk wordt verwoest. De

steeds meer de kans om zich voor te doen. Milieu-

maatschappelijke onrust en betrokkenheid is groot.

rampen, schadelijke stralingen en illegale, chemi-

Hoe kan zoiets gebeuren? Hetzelfde geldt voor de

sche afvalstortplaatsen zijn niet meer uit het beeld

verschrikkelijke cafébrand in Volendam. Op 1 janu-

van de eenentwintigste eeuw weg te denken. Door

ari 2001 vinden door een brand in Café het Hemel-

de toegenomen en verbeterde vormen van commu-

tje veertien jongeren de dood en ruim driehonderd

nicatie weten slachtoffers elkaar steeds sneller en

bezoekers lopen blijvend letsel op. Deze gevallen

gemakkelijker te vinden en wordt er steeds meer

van gefixeerde massaschade worden ook wel mass

beroep gedaan op een collectieve afdoening van de

disaster accidents genoemd. Door een eenmalige

zaak. Bovendien spelen de media een steeds grote-

gebeurtenis lijden in één keer veel personen tegelijk

re rol in het verspreiden van informatie omtrent mas-

schade.3

saschades en zorgen zij ervoor dat het verschijnsel transparanter wordt, waardoor meer mensen op de hoogte zijn en eventueel meer slachtoffers bereikt kunnen worden om een beroep te doen op collectieve afwikkeling. 1

Massaschade Een massaschade heeft niet dezelfde betekenis als ‘een groot schadegeval’. Bij een ernstig verkeersongeval waarbij veel doden en gewonden vallen en grote materiële schade optreedt, is niet direct sprake van massaschade. Naast veel slachtoffers en grote materiële schade zijn er talloze factoren die ervoor kunnen zorgen dat een ‘gewone’ kettingbotsing

Een compleet verwoeste woonwijk is een van de desastreuze gevolgen van de vuurwerkramp in Enschede

een schadeveroorzakende gebeurtenis met een bij-

In gevallen waarbij de schade het gevolg is van

zondere impact wordt. Bij bijna alle gevallen van

meerdere gelijksoortige gebeurtenissen, is sprake

massaschade is sprake van grote maatschappelijke

van sluipende massaschade of mass exposure ac-

onrust en betrokkenheid omdat er als het ware een

cidents.4 Treffende voorbeelden hiervan zijn de

substantieel collectief vertrouwen is geschonden.

blootstelling aan asbest en het gebruik van het DES-

de benadeelden dat zij afzonderlijk jarenlange juridische procedures moeten voeren en krijgen zij binnen een relatief korte tijd een wezen-

“Massaschades komen steeds meer voor en worden steeds groter in omvang.”

lijke, financiële schadecompensatie. De schadeveroorzaker kan op zijn beurt snel een punt zetten achter vervelende zaken uit het verleden9, waardoor hij eventuele imagoschade beperkt kan houden. Bovendien worden verzekeraars betrokken in minder procedures en worden kosten bespaard doordat een groot aantal civiele procedures in een keer kan worden afgedaan.10 Natuurlijk zijn er ook nadelen aan een collectieve afdoening van massaschade. Het is bijvoorbeeld niet altijd mogelijk om als individu mee te doen aan een collectieve actie. Voor het deelnemen aan een collectieve actie is namelijk vereist dat het gaat om soortgelijke gevallen. Zo kan het dus zijn dat de Hoge Raad uiteindelijk bepaalt dat de belangen binnen de groep benadeelden te ongelijksoortig zijn om via een collec-

vrouwen om miskramen te voorkomen. Later bleek dat de blootstelling

tieve actie een verklaring van recht ten aanzien van de omvang van hun

aan dit hormoon ernstige gevolgen kon hebben voor DES-moeders,

schade te realiseren.11 Dit was het geval in de Vie-d’Or-zaak.12

hormoon, dat tussen 1947 en 1976 voorgeschreven werd aan zwangere

-dochters en -zoons, waaronder een verhoogde kans op verschillende Een ander nadeel aan de collectieve afwikkeling van massaschade is

JFV In Casu - september 2009 -

vormen van kanker.

het gevaar voor free riding. Free riding houdt in dat benadeelden van Ten slotte valt nog te wijzen op een derde categorie van massaschade,

de gevoerde processen en de uitkomsten daarvan, bewerkstelligd door

namelijk strooischade. Daarbij gaat het om schade geleden door een

andere benadeelden, profiteren en daarmee financieel voordeel beha-

groot aantal benadeelden, maar waarvan de omvang van de schade

len. Free riding komt bij elke procedure voor. Bijna iedere uitspraak

voor het individu zo gering is dat voor ieder van de benadeelden geldt

heeft een precedentwerking en zo kunnen anderen, met een geval dat

dat zij geen profijt hebben van een eventueel individueel proces.5 De

gelijkenis vertoont met het precedent, bevoordeeld worden ten op-

kosten van het proces zijn dan vele malen hoger dan de vordering van

zichte van de partij(en) die het precedent gerealiseerd en bekostigd

de benadeelde, waardoor het niet rendabel is om een proces aan te

hebben. Dit wordt over het algemeen niet bezwaarlijk gevonden. Ech-

spannen. Voor de gelaedeerden is het dan zo goed als onmogelijk om

ter, bij massaschade wordt free riding weldegelijk als problematisch

een individueel proces aan te spannen tegen de schadeveroorzaker.

ervaren. Een partij die, mede in het belang van andere benadeelden,

In art. 6 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens en de

een al dan niet collectieve procedure start, draagt niet alleen alle kos-

fundamentele vrijheden (hierna: EVRM) staat echter het beginsel dat

ten die daarmee gepaard gaan, maar hij loopt daarbij tevens het risico

een ieder recht heeft op ‘effective access to the courts’. Dat betekent

van een proceskostenveroordeling in geval van een nederlaag. Op deze

dus dat iedere individuele benadeelde een reële mogelijkheid gebo-

manier is het dus lastig om collectieve acties gefinancierd te krijgen

den dient te worden om zich tot de rechter te wenden.6 Dit kan bij mas-

en daarmee in de voorbereiding van de claim te investeren. Door het

saschade niet individueel gerealiseerd worden maar wel door middel

gebrek aan financiële middelen zou de uitkomst van het precedent,

van collectieve afwikkeling van de massaschade.

zowel voor de groep benadeelden als voor het precedent, dus niet de meest optimale kunnen zijn.13

De Wet collectieve afwikkeling massaschade De hiervoor genoemde DES-zaak heeft tot gevolg gehad dat er een

Privaatrechtelijke financiering

wetsvoorstel ingediend is omtrent de collectieve afwikkeling van mas-

Er zijn in Nederland verschillende privaatrechtelijke en publiekrechte-

saschade. Het DES-schadefonds heeft het ministerie van Justitie ver-

lijke mogelijkheden om de afwikkeling van massaschade te financie-

zocht na te gaan of een algemeenverbindendverklaring van een over-

ren. Wat de privaatrechtelijke financiering betreft zijn de mogelijkhe-

eenkomst betreffende de afwikkeling van de schade in een wettelijke

den divers. No cure no pay is voor advocaten tot dusver niet toegestaan

regeling kon worden vastgelegd.7 Sinds 27 juli 2005 is de Wet collectie-

in Nederland, maar schaderegelingsbureaus en andere juridische advi-

ve afwikkeling massaschade (hierna: Wcam) in werking. Deze regeling

seurs (geen advocaten) kunnen wel gebruik maken van een dergelijke

maakt de weg vrij om op doeltreffende wijze massaschades collectief

financieringsmogelijkheid. Er is echter geen onafhankelijk toezicht op

af te wikkelen. Het doel van de Wcam is dat er een overeenkomst over

de uitbetaling, of op de inhoud van de getroffen schikkingen van derge-

de schadevergoeding wordt gesloten tussen de belangenbehartigers

lijke bureaus. Dit is, met het oog op misbruikgevaar, wel zorgwekkend

van de benadeelden en de schadeveroorzaker. Deze overeenkomst kan

te noemen.14

dan, middels de Wcam, door de rechter bindend verklaard worden voor de hele groep benadeelden.8

Een andere privaatrechtelijke financieringsmogelijkheid is om van alle benadeelden een relatief geringe vrijwillige bijdrage te vragen. Door het

Voor- en nadelen van collectieve afwikkeling

grote aantal benadeelden kan men zo aan een behoorlijk procesfonds

De collectieve afwikkeling van massaschade heeft zowel voordelen voor

komen. Echter, deze wijze van financiering omvat enkele nadelen,

de groep benadeelden als voor de schadeveroorzaker. Zo voorkomen

waardoor dit geen structurele oplossing is. Het is niet alleen ingewik-

Class action op het witte doek: Erin Brockovich

JFV In Casu - september 2009 -

keld om de bedragen te administreren en in te zamelen, waar tevens de nodige kosten mee gemoeid gaan, maar ook het free rider-probleem speelt hierbij een rol. Bovendien blijkt deze financieringsmethode niet geschikt te zijn, wanneer het gaat om relatief geringe vorderingen en de groep benadeelden ‘verspreid’ is. Daardoor zijn de benadeelden niet gemakkelijk te lokaliseren. De derde privaatrechtelijke financieringsmogelijkheid die geboden

“De vuurwerkramp

wordt, loopt via de rechtsbijstandverzekeringsbranche. Echter, bij de

in Enschede

deelden onderling gebruik maken van verschillende rechtsbijstandver-

ligt nog vers in

collectieve afwikkeling van massaschade is het soms lastig dat benaleners. De rechtsbijstandverleners stellen slechts een pro rato vergoeding voor rechtsbijstand per afzonderlijke benadeelde ter beschikking. In de praktijk proberen zij de benadeelden tegemoet te komen door hier soepel mee om te gaan en samen te werken als verschillende ver-

het geheugen.”

zekeraars bij hetzelfde massaschadegeval betrokken zijn. De laatste privaatrechtelijke financieringsmogelijkheid is via een aantal ‘beroepsfinanciers’ van collectieve acties en proefprocessen: Het Clara Wichmann Instituut, de Consumentenbond en de VEB (Vereniging van Effectenbezitters). Het Clara Wichmann Instituut financiert hoofdzakelijk proefprocessen en is wat de financiering betreft afhankelijk van donateurs en van pro bono werk van advocaten. De Consumentenbond is daarvoor afhankelijk van de contributie van haar leden.15

Publiekrechtelijke financiering Wat betreft de publiekrechtelijke financieringsmogelijkheden valt op dat in Nederland geen duidelijk beleid wordt gevoerd ten aanzien van de coördinatie en financiering van collectieve acties. Op ad hoc basis worden wel specifieke voorzieningen van uiteenlopende aard getroffen. Dit is onder andere gebeurd bij de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in Volendam. Er zijn toen bijzondere regelingen getroffen die uiteenlopen van het financieren van individuele gevallen zonder de geldende wettelijke toetsingsnormen toe te passen, omdat de rechtzoekenden geen bewijzen konden overleggen (Enschede) tot het willen bereiken van een meer collectieve aanpak door gebruik te maken van letselschadeadvocaten (Volendam). Bij sluipende massaschade (DES) is het echter lastig om een gecoördineerde aanpak te bewerkstelligen.16 Dit komt omdat men hier te maken heeft met een groep benadeelden

die zeer verspreid is in tijd en/of plaats. Bovendien kan men bij sluipende massaschade bij aanvang van een proces slecht inschatten wat de schaal is van het aantal benadeelden. Daarmee is de omvang van de schade moeilijk te bepalen.

H.J. Snijders, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 6.

2 H.J. Bunjes, in: Massaschade, vergt de behandeling

rechtzoekenden geholpen is. Echter, opmerkelijk is dat vrijwel alle ge-

van massale schade een bijzondere benadering?, Lelystad: Koninklijke Vermande 1996, p. 9. 3 A.I.M. van Mierlo, in: Het wetsvoorstel collectieve

vallen waarbij de overheid (een deel van) het proces gefinancierd heeft,

afwikkeling massaschade, uitgave van de

te maken hebben gehad met veel media-aandacht en in de beleving

Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag:

van het Nederlandse volk mede het gevolg zijn geweest van enige vorm van ‘overheidsfalen’. Voorbeelden hiervan zijn de rampen in Enschede

Boom Juridische uitgevers 2005, p. 13. 4 A.I.M. van Mierlo, in: Het wetsvoorstel collectieve

en Volendam maar bijvoorbeeld ook de Bijlmerramp. Twijfels rijzen al

afwikkeling massaschade, uitgave van de

gauw omtrent de vraag of en zo ja, in welke mate de media-aandacht

Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag:

en de politieke druk die wordt veroorzaakt door de algemene opinie de financieringsbeslissing heeft beïnvloed. En in hoeverre zijn daarmee

Boom Juridische uitgevers 2005, p. 12. 5 A.I.M. van Mierlo, in: Het wetsvoorstel collectieve

andere rechtzoekenden, die bij een soortgelijk geval betrokken zijn ge-

afwikkeling massaschade, uitgave van de

weest waarbij de media aandacht gering was, benadeeld? Dit roept al

Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag:

snel vragen op over gelijke behandeling. Een meer structureel beleid met betrekking tot de overheidsfinanciering van collectieve acties en de afwikkeling van massaschade in het algemeen zouden hiertegen uitkomst bieden. De mogelijkheden van financiering uit publieke mid-

Boom Juridische uitgevers 2005, p. 13. 6 H.J. Snijders, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 7.

delen is beperkt en de inzet van de middelen is, wegens het ad hoc

7 C.J.M Klaassen, in: Het wetsvoorstel collectieve

beleid, betrekkelijk willekeurig. Met het oog op de politiekgevoeligheid

afwikkeling massaschade, uitgave van de

van de kostenraming van de van overheidswege gefinancierde rechts-

Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, Den Haag:

bijstand, zou het vermijden van een al te grote afhankelijkheid van overheidsfinanciering bij de afwikkeling van massaschade de voorkeur

Boom Juridische uitgevers 2005, p. 9. 8 <www.justitie.nl/onderwerpen/wetgeving/wetcollectieve-afwikkeling-massaschade>.

genieten.17

9 <www.justitie.nl/onderwerpen/wetgeving/wet-

Conclusie

collectieve-afwikkeling-massaschade>.

Massaschades komen steeds meer voor en daarmee ook de collectieve afwikkelingen daarvan. Een gevolg hiervan is dat de vraag naar een effectief systeem voor de financiering van de processen bij massaschades toeneemt. Op dit moment worden afwikkelingen van massaschades zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk gefinancierd. Er is

10 <www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/29414_wet_ collectieve_afwikkeling>. 11 H.J. Snijders, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 5.

echter (nog) geen expliciet beleid, wat dit betreft. Er zal, zeker omtrent

12 HR 13 oktober 2006, RvdW 2006, 942 (Vie-d’Or).

de financiering, nog een hoop bijgeschaafd moeten worden aan het

13 I.N. Tzankova, in : Stichting Mordenate, Massaclaims

huidige systeem voordat de werking ervan ten volle benut kan worden

class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi

door alle partijen. @

Libri 2007, p. 172-173. 14 I.N. Tzankova, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 195.

“Benadeelden voorkomen dat zij jarenlange juridische procedures moeten voeren.”

15 I.N. Tzankova, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 195-196. 16 I.N. Tzankova, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 196-197. 17 I.N. Tzankova, in: Stichting Mordenate, Massaclaims class actions op z’n Nederlands, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2007, p. 198-199.

cierd. Positief daaraan is dat dankzij deze rechtshulp een grote groep

JFV In Casu - september 2009 -

Veel gevallen van massaschade worden van overheidswege gefinan-

Themakatern debatdag

Door Paula Kemp

No cure no pay en quota pars litis: ‘een claim op de claim?’ Zoals in de meeste landen van de Europese Unie zijn ook in Nederland bepaalde declaratiemethoden in de advocatuur niet toegestaan.1 Artikel 2 van de Verordening op de Praktijkuitoefening (onderdeel resultaatgerelateerde beloning) verbiedt de declaratiemethoden ‘no cure no pay’ en ‘quota pars litis’. Bij no cure no pay komt de advocaat met zijn cliënt overeen dat slechts bij het behalen van een bepaald resultaat salaris in rekening wordt gebracht. Bij quota pars litis wordt afgesproken dat het salaris een evenredig deel zal bedragen van de waarde van het door de bijstand van de advocaat bereikte resultaat.2 Ten aanzien van het verbod op quota pars litis heeft het Hof van Discipline van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) uitgemaakt dat ‘in uitzonderingssituataties’ resultaatsgerelateerde declareermethoden wel toegestaan zijn: wanneer er sprake is van een ‘laag tarief’, dat ‘in elk geval kostendekkend’ is en voorziet in een ‘bescheiden salaris van de advocaat’.3 Onder voormelde omstandigheden zijn alternatieve declareermethoden in de vorm van succes fees toegestaan.4 Het Hof van Justitie Naar Europees recht zijn advocatendiensten een

recht. In de zaak EPI heeft de Commissie ten aan-

bijzondere categorie. Op 19 februari 2002 werd

zien van deze toelaatbaarheid een toets gehan-

in het arrest Wouters inzake het verbod op geïn-

teerd die later door het Hof van Justitie in Wouters

tegreerde samenwerking tussen advocaten en ac-

is gevolgd.7 De Commissie besloot dat basale be-

countants overwogen dat de toets aan het kartel-

roepsregels die noodzakelijk zijn ter handhaving

verbod (art. 6 Mededingingswet en 81 EG-Verdrag),

van ethische standaarden, professionele waardig-

de toelaatbaarheid van een bepaalde gedraging,

heid, de standing van het beroep en de kwaliteit

wat de vrije beroepen betreft iets anders verloopt

van de dienstverlening buiten het bereik van het

dan normaal.5 Het Hof van Justitie heeft namelijk

mededingingsrecht kunnen vallen. In de zaak EPI

bepaald dat deontologische regels (ethische be-

oordeelde de Commissie dat het verbod voor oc-

roepsregels) die noodzakelijk zijn voor een vrij be-

trooigemachtigden een honorarium te vragen dat

roep geen mededingingsbeperkingen opleveren en

rechtstreeks gerelateerd is aan het verkregen resul-

derhalve niet in strijd zijn met het mededingings-

taat (in feite een verbod op no cure no pay) onder

recht; een uitzondering die in het kartelverbod zelf

bepaalde omstandigheden buiten de toepassings-

wordt ingelezen.6 Voordat het Hof van Justitie uit-

sfeer van artikel 81 lid 1 van het EG-Verdrag valt.8

spraak deed in de zaak Wouters heeft de Europese Commissie (Commissie) een aantal beschikkingen

De Nederlandse Mededingingsautoriteit

gewezen ten aanzien van de toelaatbaarheid van

Kort volgend op het arrest Wouters heeft de Neder-

beroepsregels in het licht van het mededingings-

landse Mededingingsautoriteit (NMa) gesteld dat

“De Commissie geeft aan dat het maatschappelijk moeilijk te rechtvaardigen is dat de rechtzoekende met een terechte vordering moet betalen voor een rechtzoekende met een onterechte vordering.”

Voorts gaf Donner aan dat deze vorm van beloning zal leiden tot roekeloos procederen aangezien rechtzoekenden geen afweging meer hoeven te maken tussen het aanwenden van eigen financiële middelen, het risico van een proceskostenveroordeling en kansen op succes. Verder werd door Donner aangegeven dat resultaatgerelateerde beloning leidt tot ongewenste kruissubsidiëring. Volgens Donner ligt het voor de hand dat no cure no pay alleen werkt indien de advocaat per saldo voldoende beloning krijgt voor alle werkzaamheden met als gevolg dat de partij die recht blijkt te hebben op schadevergoeding, een gedeelte daarvan kwijt is aan kosten van niet-succesvolle andere cliënten van zijn advocaat.12 Bij Koninklijk Besluit van 9 maart 2005 werd de Verordening tot wijziging van de Verordening op de

redelijk vermoeden bestaat dat het in gedragsregel 25, tweede en

komen aan het argument dat financiële factoren in voorkomende ge-

derde lid, neergelegde verbod op declareren op basis van no cure

vallen de toegang tot het recht voor rechtzoekenden met letselscha-

no pay en quota pars litis voor letselschade-advocaten in strijd is

de kunnen belemmeren, heeft Donner een voorziening getroffen met

met artikel 6 Mededingingswet. De NMa heeft in zijn besluit tevens

betrekking tot deskundigenberichten in letselschadezaken. De voor-

overwogen dat handhaving van de onderhavige gedragsregel niet in

ziening bestaat uit twee componenten: medische haalbaarheids-

strijd is met de Mededingingswet, indien deze bij verordening zou

onderzoeken en een voorschotregeling voor deskundigenkosten.14

worden vastgesteld. In dat geval is artikel 16 Mededingingswet van

Particulieren die buiten het bereik van de Wet op Rechtsbijstand val-

toepassing, nu een verordening door de Kroon kan worden vernietigd

len, kunnen hier echter geen beroep op doen. De voorziening bestaat

en bij die toets – naar in de toelichting op artikel 28 Advocatenwet

uit een medisch haalbaarheidsonderzoek (een quick-scan-faciliteit

uitdrukkelijk is geformuleerd – mede bezien wordt of de verordening

waarmee in korte tijd meer duidelijkheid wordt verkregen over de

verder gaat dan strikt noodzakelijk is om het gewenste doel te berei-

juridische haalbaarheid van de letselschadezaak) en een voorschot-

ken en of deze de marktwerking niet onnodig beperkt.10

regeling voor de kosten van deskundigenberichten. Kern van de voor-

JFV In Casu - september 2009 -

de NOvA van 25 maart 2004 vernietigd.13 Om enigszins tegemoet te

praktijkuitoefening (onderdeel Resultaatgerelateerde Beloning) van no cure no pay toelaatbaar moet zijn.9 De NMa overwoog dat er een

ziening is dat alle rechtzoekenden met letselschade tegen een ge-

Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel Resultaatsgerelateerde beloning)

mitigeerd tarief van € 200,00 een medisch haalbaarheidsonderzoek

Door het besluit van de NMa ontstond er binnen en buiten de advo-

inzake een deskundigenonderzoek. In geval uit het haalbaarheids-

catuur onzekerheid over de geldigheid van het verbod op no cure, no

onderzoek naar voren komt dat de gelaedeerde mogelijk recht heeft

pay en quota pars litis.11 Verder is er een groep rechtzoekenden, die

op een letselschadevergoeding kan de gelaedeerde gebruik maken

zich geconfronteerd zien met een complexe verhaalprocedure, maar

van een maximale lening van € 3.000,00 voor het laten uitvoeren van

die (net) buiten de financiële grenzen van gefinancierde rechtsbij-

een deskundigenonderzoek.15

kunnen laten verrichten. De tweede voorziening betreft een lening

stand vallen en voor wie de kosten niet door een rechtsbijstandsverzekering worden gedekt. Gelet op voormelde argumenten heeft de NOvA op 25 maart 2004 de Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel Resultaatsgerelateerde beloning) gewijzigd. Met deze wijziging beoogde de NOvA het – bij wijze van experiment – mogelijk te maken dat advocaten op basis van no cure no pay en quota pars litis konden werken.

Vernietiging van de Verordening Voormalig Minister van Justitie P.H. Donner is een verklaard tegen-

“Voorts gaf Donner aan dat deze vorm van beloning zal leiden tot roekeloos procederen.”

stander van no cure no pay en heeft de Verordening op 4 maart 2005 voorgedragen voor vernietiging door de Kroon. Donner achtte het systeem van no cure no pay voor advocaten onverenigbaar met de absolute onafhankelijkheid die nodig is voor een advocaat. Hij gaf aan dat een dergelijk resultaatgerelateerde beloning zal leiden tot verlies

Commissie Advocatuur

van de onafhankelijke positie van de advocaat, omdat de beloning

Het is van belang om vooraf en achteraf de juistheid van het hono-

direct wordt bepaald door de hoogte van de schadevergoeding.

rarium van de advocaat te kunnen toetsen en zonodig naar behoren

te corrigeren. De op 4 mei 2005 geïnstalleerde Commissie Advoca-

advocaat leidt.17 De Staatssecretaris van Justitie N. Albayrak gaf bij

tuur (Cie-Wijnen) geeft in zijn advies aan dat no cure no pay en quota

brief aan de Tweede Kamer aan dat in de praktijk is gebleken dat met

pars litis een dergelijke toetsing bemoeilijkt. In deze wordt volgens

name op het terrein van de letsel- en overlijdensschade behoefte is

de Commissie de positie van de cliënt ten opzicht van de advocaat

aan toepassing van resultaatgerelateerde beloningsvormen, omdat

verzwakt. Voorts geeft de Commissie aan dat het no cure no pay en

enerzijds de kosten voor de rechtzoekende in dergelijke zaken hoog

quota pars litis een dure toegang tot rechtsbedeling inhouden, om-

kunnen zijn en anderzijds de belangen van het slachtoffer groot.

dat de rechtzoekende de prijs betaalt niet alleen voor zijn toegang

Gelet op voormelde redenen heeft de staatssecretaris aangegeven

tot de rechtsbedeling maar ook voor de toegang van een ander tot

dat het in de rede ligt het experiment betrekking te laten hebben op

de rechtsbedeling. De Commissie geeft aan dat het maatschappelijk

zaken betreffende letsel- en overlijdensschade. De staatssecretaris

moeilijk te rechtvaardigen is dat de rechtzoekende met een terechte

acht het niet wenselijk het gebruik van de honoreringsmethode te

vordering moet betalen voor een rechtzoekende met een onterechte

koppelen aan de situaties waarin gesteld kan worden dat de toegang

vordering, om toegang tot de rechtsbedeling te krijgen.

tot het recht is belemmerd. Dit betekent dat ook in die gevallen waar-

JFV In Casu - september 2009 -

in de rechtzoekende toegang heeft tot het stelsel van gesubsidieerde

No win no fee

rechtsbijstand hij ervoor zou moeten kunnen kiezen op basis van

In Engeland is enige jaren geleden een gematigd systeem van no cure

no win no fee gebruik te maken van de diensten van een advocaat.

no pay ingevoerd, te weten no win no fee. Daarbij mag het honora-

Voorts geeft de staatssecretaris aan dat no win no fee niet mag wor-

rium niet bestaan uit een deel van de opbrengst. De declaratie blijft

den toegepast indien de aansprakelijkheid aanstonds is erkend of

gebaseerd op de gewerkte uren, die nauwkeurig moeten worden bij-

redelijkerwijs vast staat dan wel problemen van enige importantie in

gehouden en gespecificeerd. Maar de uiteindelijke declaratie mag

de sfeer van schade of causaliteit voorzienbaar zijn. De kans dat de

wel resultaatafhankelijk worden gemaakt; het is dus een conditional

zaak wordt gewonnen is dan zo groot dat volgens de staatsecretaris

fee systeem. Daarbij zijn meerdere mogelijkheden:

niet meer kan worden gesproken van een risico dat de advocaat bij

bij verlies geen honorarium en bij winst een opslag van maxi-

no win no fee loopt. Voorts stelt de staatssecretaris als voorwaarde

maal 100% over het honorarium

dat de advocaat in een schriftelijke opdrachtbevestiging inzicht dient

bij verlies geen honorarium en bij winst een opslag over het

te geven in de aard van de zaak, alle mogelijke honoreringsmetho-

honorarium van 25% buiten rechte en van maximaal 100% in

den, de winstkansen van de zaak, de mogelijke opbrengsten voor

rechte

de rechtszoekende, de wijze waarop met een schikkingsvoorstel zal

bij verlies een zekere korting op het honorarium en bij winst een

worden omgegaan, het te verwachten aantal uren dat aan de zaak

zekere opslag over het honorarium.

zal worden besteed en de wijze waarop met tussentijdse beëindiging

De cliënt kan in het kader van een condional fee agreement een verze-

dient te worden omgegaan. Verder vereist de staatssecretaris dat na

kering afsluiten voor de eigen kosten (deskundigen, advocaten etc.)

afloop van de zaak een gespecificeerd overzicht van de daadwerke-

en de kosten van de wederpartij die hij bij verlies moet dragen. Advo-

lijke bestede uren aan de cliënt wordt overgelegd.18

catenkantoren kunnen aanbieden de verzekeringspremie te betalen en te verdisconteren in de conditional fee agreement. De Commissie

Om het experiment met het beloningssysteem No win no fee te reali-

geeft aan dat het no win no fee systeem beter aansluit bij de huidige

seren dient de Verordening op de praktijkuitoefening (onderdeel Re-

Nederlandse regelgeving. Ook nu mag de advocaat namelijk een deel

sultaatgerelateerde Beloning) te worden gewijzigd. De staatssecreta-

van zijn honorarium afhankelijk stellen van het resultaat, mits maar

ris heeft de NOvA verzocht om met bovenstaande rekening te willen

per zaak kostendekkend wordt gewerkt. Het no win no fee systeem

houden. De NovA heeft reeds aanvang gemaakt met de procedure tot

gaat een stap verder en maakt het mogelijk het gehele honorarium

de totstandbrenging van regelgeving.

afhankelijk te stellen van het behaalde resultaat. De advocaat blijft bovendien verplicht tijd te schrijven en te verantwoorden, zodat controle achteraf mogelijk is. Bij no win no fee kan na een snel succes en weinig werk niet het volle pond in rekening worden gebracht, zoals bij quota pars litis. Het honorarium blijft immers gerelateerd aan de bestede tijd en gemaakte kosten. De verhoging van het honorarium is beperkt door de maximale opslag van 100%. Bij no win no fee is de advocaat geen ‘partij’ in de zaak van zijn cliënt; de advocaat heeft immers geen claim op de claim. De Commissie Advocatuur heeft – gelet op eerder vermelde argumenten – aangegeven dat invoering van no cure no pay en quota pars litis niet wenselijk is. Daarentegen ziet de Commissie Advocatuur wel ruimte voor een experiment met de het systeem no win no fee.

Mogelijk nieuw experiment In haar reactie op het advies heeft het kabinet laten weten dat ze een wettelijk verbod op no cure no pay afspraken wil bevorderen. Het kabinet heeft geen principieel bezwaar tegen een experiment met een zekere vorm van resultaatgerelateerde beloning in gevallen waarin een leemte in de rechtshulp aantoonbaar zou zijn. Dit wel op de voorwaarde dat het niet tot aantasting van de onafhankelijkheid van de

“Het kabinet heeft geen principieel bezwaar tegen een experiment met ‘een zekere vorm’ van resultaatgerelateerde beloning.”

Een alternatief Naast het systeem van no win no fee is er een exploratie inzake een Legal aid fund zoals dat in het Verenigd Koninkrijk (en een vergelijkbaar fonds in Hong Kong) bestaat. De rechtzoekende die rechtsbijstand behoeft, kan een beroep op dit fonds doen. Daarbij wordt beoordeeld of de zaak kansrijk genoeg is. Het fonds verleent hetzij zelf rechtsbijstand, hetzij schakelt daarvoor een advocaat in die dan door het fonds wordt betaald. Zij betalen een soort entreegeld. Verder betalen zij bij winst een vooraf afgesproken bedrag (fixed fee) of een vooraf afgesproken percentage van de opbrengst (no cure no pay). Niet alleen de kosten van de verliezende rechtzoekende wordt uit dit fonds betaald, ook de beheerskosten van het fonds worden uit

Ter illustratie: in België kent artikel 459 van het Gerechtelijk Wetboek de advocaat het recht toe om

deze bijdragen betaald.19

het ereloon te bepalen. Deze bepaling bevat een

Conclusie

algemeen verbod op een resultaatgebonden beloning. 2 Rapport van de Commissie Advocatuur, ‘Een

waarmee onderzocht gaat worden of de gedrags- en beroepsregels

maatschappelijke Orde 24 april 2006’, p. 45. 3 Hof van Discipline nr. 2589, Adv.bl. 30 april 1999 en

zijn voor het doel dat ze dienen.20 De NMa is het onderzoek gestart naar het verbod op no cure no pay van de NOvA wegens mogelijke

Hof van Discipline nr. 2474, Adv. bl. 19 maart 1999. 4 F. ten Have en J. Mulder, ‘Het Nederlandse

strijdigheid met de Europese en Nederlandse mededingingsregels,

verbod op no cure no pay en quota pars litis: een

omdat het advocaten beperkt in hun vrijheid om zelf hun declara-

mededingingsrechtelijke perspectief’, Recht in zicht

tiemethode te bepalen. Het onderzoek is – in afwachting van het re-

2007-5, p. 442.

sultaat van de onderhandelingen tussen het Ministerie van Justitie,

5 HvJ EU 19 februari 2002, NJ 2002, 425.

het Ministerie Economische Zaken en de NOvA - tijdelijk gestaakt. De

6 E. Belhadj, ‘Concurrentie in de vrije beroepen en het

heer W. van de Wegen van het Ministerie van Justitie (woordvoerder

notariaat’, Wetenschapswinkel Rechten, Universiteit

Justitie) geeft in een reactie aan dat de staatssecretaris van Justitie in

Utrecht, ISBN 978-90-5213-140-5.

september 2009 aan de Tweede Kamer zal schrijven wat haar reactie

7 Beschikking 1999/267/EG van de Commissie van 7

is op het advies van de NOvA om geen experiment te houden met no cure no pay of andere gerelateerde beloningssystemen. @

april 1999, in zaak IV/36.147 (EPI-gedragscode). F. ten Have en J. Mulder, ‘Het Nederlandse verbod op no cure no pay en quota pars litis: een mededingingsrechtelijke perspectief’, Recht in zicht 2007-5, p. 440. 9

Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, 21 februari 2002, zaak 560.

10 Toelichting op de Tweede Nota van Wijziging van

“De NMa overwoog dat er een redelijk vermoeden bestaat dat het verbod

‘Opneming in de Advocatenwet van enkele bepalingen over het onderzoek naar de toestand van de praktijk van een advocaat en wijziging van een aantal artikelen van deze wet’, Tweede Kamer, vergaderjaar 2000-01, 26940, nr. 7. 11 Nota van Toelichting, Verordening op de praktijkuitoefening, onderdeel Resultaatgerelateerde Beloning.

op declareren op

12 Brief aan de Tweede Kamer, red. Mr. J.P.H. Donner,

basis van no cure

13 KB van 9 maart 2005, Stb. 2005, nr 123.

no pay en quota pars litis in strijd is met de Mededingingswet.”

kenmerk: 5340176/05/DTR/4 maart 2005. 14 Kamerstukken II 2004/05, 29 800 VI, nr. 109. 15 <www.rechtspraak.nl>. 16 Rapport van de Commissie Advocatuur, ‘Een maatschappelijke Orde 24 april 2006’, p. 47. 17 Kamerstukken II, 2006/07, 30 800, nr. 13. 18 Brief aan de Tweede Kamer, red. Mr. N. Albayrak, kenmerk: 5515856/07, 4 december 2007. 19 Ministerie van Justitie, Directie Rechtsbestel, ‘Beleidsdoorlichting Toegang tot het Recht’, juni 2008, p. 60. 20 ‘Inventarisatie vrije beroepen: advocatuur’, oktober 2006 <www.nmanet.nl>.

die advocaten zijn voorgeschreven, noodzakelijk en proportioneel

JFV In Casu - september 2009 -

De NMa heeft oktober 2006 een consultatiedocument uitgebracht

5 November 2009: Debatdag Vijf november zal de Debatdag weer plaatsvinden. Deze dag staat dit jaar in het teken van de financiele kant van het recht. Kunnen mensen het allemaal nog wel betalen wanneer ze een advocaat nodig hebben? En zo niet, hoe kunnen we ervoor zorgen dat het wel mogelijk wordt voor de lagere inkomens om naar de rechter te gaan? Tijdens de Debatdag zal niet alleen dit onderwerp worden behandeld maar ook, en dat is natuurlijk het belangrijkste, wordt je geleerd hoe je het best kan debatteren. Want daar zitten meer haken en ogen aan dan je op het eerste gezicht zou denken. Via een professionele training wordt je klaargestoomd tot een echte debater, die niet alleen weet dat hij gelijk heeft maar ook zorgt dat hij zijn gelijk krijgt. Zonder twijfel een belangrijke en leuke vaardigheid om te bezitten bij bijvoorbeeld het pleiten. Zonder twijfel zal deze leuke dag zorgen voor het opdoen van nieuwe ervaringen. Natuurlijk is er meer dan genoeg tijd voor een borrel, en als kers op de slagroom, wordt bij dit alles nog een diner geserveerd. Genoeg redenen om te komen dus!

Overzicht

Inhoudelijke bijdragen

JFV In Casu - september 2009 -

@ PlasBossinade

Inhoudelijke bijdrage

Door mr. M.P. Waninge (Paulien), werkzaam bij PlasBossinade Advocaten N.V. als advocaat-belastingkundige

Wijziging van huwelijksgoederenregime en schenkingsrecht Voor veel studenten is het vinden van een onderwerp voor en het schrijven van een scriptie een beproeving. Bij mij was dit niet anders, waarbij ik het nadeel had dat ik er ook nog twee moest schrijven: één voor fiscaal recht en één voor notarieel recht. Voor fiscaal had ik gekozen voor een scriptie over zogeheten zwartspaarders, een onderwerp waar toen én nu veel over wordt geschreven en een onderwerp dat van groot belang is voor mijn praktijk. Voor notarieel had ik gekozen voor het onderwerp divorce estate planning, het huwelijksvermogensrecht als estate planningsmiddel. Hier staan de kranten niet bol van, maar er is wel enige tijd geleden door de staatssecretaris een interessant besluit over dit onderwerp gepubliceerd. En dit besluit ga ik in dit artikel behandelen. Inleiding Bij het merendeel van de aanstaande echtgenoten staat

waarden op te heffen of zo te wijzigen, dat daardoor een

een verdieping in het huwelijksvermogensrecht niet bo-

wettelijke gemeenschap van goederen ontstaat. De re-

ven aan het ‘nog-te-doen-lijstje’. Meestal is men druk-

den hiervoor is dat men successierechten wil besparen.

ker met het feest of het kiezen van de uit te nodigen gas-

Deze omzetting heeft namelijk tot gevolg dat beide echt-

ten. Over de financiële gevolgen van het jawoord wordt

genoten na ontbinding van de gemeenschap gerechtigd

vaak niet diep nagedacht. Gelukkig biedt de wet voor

zijn tot de helft van het huwelijksgemeenschapsvermo-

deze mensen de mogelijkheid om ook tijdens huwelijk

gen. Deze verkrijging krachtens huwelijksvermogens-

van huwelijksvermogensregime te veranderen. Hieraan

recht is voor het successierecht niet belast.

denken echter ook maar weinig echtelieden. Dit terwijl je op deze manier veel successie- en schenkingsrecht

1.2 Oordeel Hoge Raad over deze constructie

zou kunnen besparen. Hierna bespreek ik enkele moge-

Zo op het eerste oog lijkt de overgang van huwelijks-

lijke wijzigingen van huwelijksvermogensregime en de

voorwaarden naar wettelijke gemeenschap een schen-

fiscale gevolgen daarvan, waarbij ik uiteraard aandacht

king, waarover schenkingsrecht moet worden betaald.

besteed aan het besluit van de staatssecretaris.

Voor een schenking is vereist dat de schenker verarmt en de begiftigde wordt verrijkt. Tevens moeten partijen

1. Van huwelijksvoorwaarden naar wettelijke gemeenschap

zich bewust zijn van de bevoordeling en de wil hebben

In Nederland treedt 75% van de echtgenoten in het

verrijken. Hieraan lijkt te zijn voldaan.

gehad om de begiftigde ten koste van de schenker te

huwelijk zonder dat zij vooraf huwelijksvoorwaarden opmaken. Wanneer er wel wordt besloten tot huwelijks-

De Hoge Raad ziet dit echter anders. In zijn arrest van

voorwaarden, komt een klein gedeelte van de echtgeno-

28 januari 1959 (BNB 1959/122) heeft de Hoge Raad be-

ten hier tijdens het huwelijk op terug, bijvoorbeeld in de

paald dat deze constructie geen schenking is. Er was in

situatie dat een der echtgenoten een onderneming had,

deze zaak sprake van een man (72 jaar en vermogend)

maar deze heeft gestaakt. Door deze staking is het risi-

en een vrouw (61 jaar en niet vermogend) die op huwe-

co van aansprakelijkheid jegens crediteuren voor de ge-

lijksvoorwaarden waren gehuwd. Zij besloten de huwe-

meenschap niet meer (zo sterk) aanwezig, terwijl de ene

lijksvoorwaarden op te heffen. De inspecteur oordeelt

echtgenoot door het drijven van de onderneming vaak

dat sprake is van een schenking van de man aan de

een groter vermogen heeft dan de andere echtgenoot.

vrouw. De Hoge Raad is het niet met de inspecteur eens

Deze echtgenoten besluiten dan om de huwelijksvoor-

en wel om drie redenen. Er is volgens de Hoge Raad in-

schappelijk willen maken. Hiervoor leent zich de zogeheten beperkte

eenzijdige waardeverschuiving, aangezien het de arme echtgenoot

gemeenschap, waarin specifiek gekozen vermogensbestanddelen

geen realiseerbaar voordeel oplevert afzonderlijk van de schenker.

kunnen worden ondergebracht.

derdaad wel sprake van een vermogensverschuiving, maar dit is geen

1. De huwelijksgoederengemeenschap heeft het karakter van een ge-

2.1 Oordeel Hoge Raad over deze constructie

bonden gemeenschap, welk karakter zich ertegen verzet dat een der

De Hoge Raad heeft tot op heden niet geoordeeld over een dergelijke

echtgenoten eenzijdig zijn of haar aandeel in de huwelijksgoede-

constructie. Hierdoor is in de literatuur een discussie ontstaan of het

rengemeenschap realiseert;

arrest van de Hoge Raad zoals beschreven in BNB 1959/122 ook op

2. Er bestaan geen aandelen in de afzonderlijke vermogensbestand-

JFV In Casu - september 2009 -

Hiervoor draagt de Hoge Raad de volgende punten aan:

deze constructie ziet.

delen waarover zou kunnen worden beschikt, beiden echtgenoten zijn gerechtigd tot de gemeenschap, zonder dat hierbij aandelen

Wel heeft het Specialistenteam van de Belastingdienst zich over de

zijn te onderscheiden;

omzetting in een beperkte gemeenschap uitgelaten. Het team is van

3. Daarnaast heeft de echtgenoot van wiens zijde de goederen in de

oordeel dat geen sprake is van een schenking, omdat voornoemd ar-

gemeenschap zijn gevallen de zeggenschap (het bestuur) over deze

rest van de Hoge Raad van toepassing is. Waarom dit zo is, wordt door

goederen op grond van artikel 1:97 BW jo 1:90 BW.

het team niet toegelicht.

In de literatuur wordt vooral het onder 1 genoemde argument hevig

Uit de literatuur volgt dat vrijwel geen enkele auteur het eens is met

bekritiseerd. De bevoordeelde echtgenoot kan immers het huwelijk

het team. Vrijwel alle auteurs zijn van oordeel dat in de hiervoor be-

door de rechter laten ontbinden, waardoor als het ware een eenzij-

schreven situatie onder omstandigheden wel degelijk sprake kan zijn

dige ontbinding ontstaat. De bevoordeelde kan dan zijn of haar aan-

van een voltooide waardeverschuiving. Daarbij zijn enkele auteurs van

deel opeisen, zodat hij of zij uiteindelijk vrijelijk over het vermogen

oordeel dat de inhoud van de beperkte gemeenschap wel van belang

kan beschikken. Ten aanzien van argument 2 wordt gesteld dat voor

is. Indien bijvoorbeeld de beperkte gemeenschap maar uit één goed

het aanwezig zijn van een schenking niet is vereist dat de waardever-

bestaat, zonder dat hiertoe de schulden behoren, dan is er in hun

schuiving is voltooid. Dat het gemeenschapsvermogen door verloop

optiek sprake van een voltooide waardeverschuiving. Hetzelfde zou

van tijd kan wijzigen, is niet relevant voor de vraag of schenkingsrecht

kunnen gelden als tot de beperkte gemeenschap geen toekomstige

kan worden geheven.

goederen en schulden behoren. Dit komt mij ook zeer logisch voor. Indien bijvoorbeeld tussen echtgenoten een beperkte gemeenschap

De staatssecretaris van Financiën heeft in een besluit van 14 oktober

wordt gevormd waarbij de man de echtelijke woning inbrengt, zonder

2008, nr. CPP2008/142 erkend dat, ondanks de hiervoor genoemde

de daarbij behorende hypotheekschuld en zonder toekomstige schul-

kritiekpunten, het arrest van de Hoge Raad nog altijd het uitgangs-

den, dan is naar mijn oordeel sprake van een voltooide waardever-

punt is. De staatssecretaris voegt daaraan toe dat dit arrest ook geldt

schuiving met oogmerk van bevoordeling. Er is dus voldaan aan de

bij een overgang naar een wederkerig finaal verrekenbeding, alsof de

vereisten voor een schenking.

echtgenoten in algehele gemeenschap van goederen zijn getrouwd.

2.2 Oordeel staatssecretaris van Financiën 2. Van uitsluiting van gemeenschap naar beperkte gemeenschap

De staatssecretaris heeft in zijn besluit 14 oktober 2008 afgeweken

Indien echtgenoten er voor kiezen om in hun huwelijksvoorwaarden

van oordeel dat het arrest van de Hoge Raad niet van toepassing is

iedere gemeenschap uit te sluiten, dan vindt er door het huwelijk geen

op een overgang naar een beperkte gemeenschap. Indien door deze

vermenging van vermogen plaats. Na verloop van tijd kan het zo zijn

overgang een vermogenschuiving optreedt, kan deze belast zijn met

dat echtgenoten bepaalde vermogensbestanddelen toch gemeen-

schenkingsrecht. De staatssecretaris wijst er daarbij op dat met deze

van de mening van het specialistenteam. De staatssecretaris namelijk

schenking mogelijk is voldaan aan een natuurlijke verbintenis. Indien

De goedkeuring voor beide situaties geldt als is voldaan aan de vol-

dit het geval is, is de schenking alsnog onbelast. De staatssecretaris

gende voorwaarden:

specificeert niet wanneer een natuurlijke verbintenis kan worden aan-

- de huwelijkse voorwaarden worden gemaakt op de voet van Titel 8,

genomen: hij verwijst voor specifieke situaties naar de inspecteur.

afdeling 1 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek;

JFV In Casu - september 2009 -

- iedere gemeenschap wordt uitgesloten; Een natuurlijke verbintenis wordt omschreven als een dringende,

- na de verdeling zijn partijen ieder gerechtigd tot hetzelfde vermogen

morele verplichting van zodanig aard dat naleving daarvan, ofschoon

als waartoe zij gerechtigd zouden zijn geweest, indien zij al bij het

rechtens niet afdwingbaar, naar maatschappelijke opvattingen als vol-

aangaan van het huwelijk iedere gemeenschap hadden uitgesloten;

doening van een aan die ander toekomende prestatie moet worden

- de huwelijkse voorwaarden en de verdeling van de huwelijksgoede-

aangemerkt. Uit de jurisprudentie (bijvoorbeeld Hoge Raad 1 oktober

rengemeenschap zijn afgewikkeld binnen zes maanden na de dagte-

2004) volgt dat als tijdens het huwelijk onverplicht een vermogens-

kening van de goedkeurende beschikking van de belastingdienst.

overheveling heeft plaats gehad die geheel ten laste van het vermogen van de ene echtgenoot is gekomen, dit een objectieve aanwijzing is

Conclusie

dat deze echtgenoot heeft voldaan een natuurlijke verbintenis. Hieruit

De staatssecretaris heeft in zijn besluit bevestigd dat het arrest uit

zou kunnen worden afgeleid dat het aangaan van een beperkte ge-

1959 nog altijd geldt voor de overgang van huwelijksvoorwaarden naar

meenschap kan worden aangemerkt als het voldoen aan een natuur-

een wettelijke gemeenschap. Ook het geldend beleid ten aanzien van

lijke verbintenis. Heffing van schenkingsrecht blijft dan achterwege.

de overgang van een wettelijke gemeenschap naar huwelijksvoorwaarden wordt in dit besluit bevestigd. Zijn stellingen omtrent het wijzigen

3. Van wettelijke gemeenschap naar huwelijksvoorwaarden

van het huwelijksgoederenregime in een beperkte gemeenschap zijn

In het besluit heeft de staatssecretaris ook nog aandacht besteed

Ze zijn echter zeer zeker begrijpelijk en worden gedragen in de litera-

aan de situatie waarbij in algehele gemeenschap van goederen ge-

tuur. Bovendien hoeft heffing van schenkingsrecht niet persé plaats te

huwden alsnog huwelijksvoorwaarden willen opmaken. Hiervoor kan

vinden, nu sprake kan zijn van de voldoening aan een natuurlijke ver-

worden gekozen bij een ‘internationaal huwelijk’. Hiermee bedoel ik

bintenis. Wat hieronder wordt verstaan is in de jurisprudentie al enigs-

de situatie dat een echtpaar in het buitenland is gehuwd zonder hu-

zins uitgekristalliseerd, maar zal als gevolg van dit besluit waarschijn-

welijksvoorwaarden en daar woont, en vervolgens besluit naar Neder-

lijk in de komende jaren nog helderder worden gemaakt. Misschien een goed scriptieonderwerp voor één van de lezers van dit artikel? @

land te emigreren. Het buitenlandse huwelijksvermogensrecht geldt

echter nieuw, nu ze afwijken van de mening van het specialistenteam.

tot de datum van immigratie, daarna geldt het wettelijk systeem van Nederland (het wagonstelsel). Het kan zijn dat de gehuwden het Nederlandse systeem niet gewenst achten en dus huwelijksvoorwaarden willen opstellen. In zijn besluit geeft de staatssecretaris aan dat vermogensoverheveling ontstaan door de overgang van wettelijke gemeenschap naar huwelijksvoorwaarden is belast met schenkingsrecht. De staatssecretaris keurt echter met toepassing van de hardheidsclausule goed dat op verzoek geen schenkingsrecht wordt geheven in de volgende situaties: 1. aannemelijk is gemaakt dat die wijziging verband houdt met het herstel van aanspraken van kinderen uit eerdere huwelijken op het vermogen van hun ouder en die aanspraken als gevolg van een huwelijk in algehele gemeenschap van goederen onbedoeld verloren zijn gegaan; of 2. op grond van een misverstand zijn voorafgaand aan het huwelijk geen huwelijkse voorwaarden gemaakt. Als binnen drie jaar na het sluiten van het huwelijk alsnog huwelijkse voorwaarden worden opgemaakt en op dat moment geen sprake is van duurzaam gescheiden leven of echtscheiding, wordt een misverstand verondersteld.

mr. M.P. Waninge (Paulien)

Je doet ertoe, bij PlasBossinade. Er wordt tijd en aandacht aan stagiaires besteed, om er goede advocaten van te maken.

Meet jezelf met 15 maten mr. Paulien Waninge |advocatuur|

Een goede jurist is niet automatisch een goede advocaat. Daarom word je bij PlasBossinade op alle mogelijke manieren de maat genomen: creativiteit, doorzettingsvermogen, discretie, overtuigingskracht, sociale vaardigheid, enz. Ben je daar tegen Paterswoldseweg 802 Postbus 1100, 9701 BC Groningen

opgewassen, dan kun je snel meedraaien en meegroeien. Mail voor

telefoon +31(0)50 521 43 33

een vrijblijvende kennismaking naar werken@plasbossinade.nl.

w w w. p l a s b o s s i n a d e . n l

Wie weet zit je snel bij ĂŠĂŠn van onze vijftien maten aan tafel.

Schrijf je in voor onze Masterclass

Bouwarbitrage

en beleef de praktijk Als advocaat in het Bouwrecht kun je grote hoogtes bereiken. Duizelingwekkend soms, dus allerminst saai. Je staat voortdurend midden in de praktijk en wij willen je graag vanuit onze expertise laten ervaren hoe dat is. Daarom organiseren we op 19 en 20 november 2009 een 2-daagse Masterclass Bouwarbitrage, waarin je onder meer een klant gaat bezoeken, gaat pleiten in een echte arbitragezaak en kunt horen wat jouw mogelijkheden zijn op een carriĂ¨re in het Bouwrecht bij ons kantoor. Wil je je carriĂ¨re dus al direct met een hoogtepunt starten, surf dan nu naar www.poelmannvandenbroek.nl en lees hoe je kunt deelnemen aan deze masterclass.

St. Canisiussingel 19f 6511 TE Nijmegen T +31 243 810 810 F +31 243 810 820 info@poelmannvandenbroek.nl w w w . p o e l m a n n v a n d e n b r o e k . n l

Overzicht

Kantoorspecials @ Dirkzwager advocaten & notarissen @ RAIO

JFV In Casu - september 2009 -

@ Van Doorne

Kantoorspecial

Dirkzwager, meer dan alleen een keurig kantoor Met een onverwacht telefoontje leek een einde te zijn gekomen aan de mogelijkheid om een bezoek te brengen aan Dirkzwager advocaten & notarissen. Onze gesprekspartner die dag, dhr. Sonneveld, was in blijde verwachting en zag zichzelf daardoor genoodzaakt de pennen neer te gooien. Evenwel werd met slagvaardig optreden de plaats van dhr. Sonneveld overgenomen door dhr. Lettenga, welke als student ook studeerde aan de Rijksuniversiteit Groningen en affiniteit met student en studie bleek te hebben. Terwijl aan de regen geen einde leek te komen haastten twee schimmen zich door een grauwe ochtend in Arnhem naar het fraaie kantoor van Dirkzwager. Het welkom bij binnenkomst had veel weg van een warm bad: vriendelijke mensen schoten welwillend toe en in alle rust werd ruimschoots tijd uitgetrokken voor ons gesprek. Onderstaand het relaas van een ongewisse en druilerige ochtend, met een zonnige middag bij Dirkzwager als besluit. Door Wiert Jan Berghuis en Michaël Dol

Gesprekspartner Onze gesprekspartner vandaag is mr. A. Lettenga, werkzaam op de

ge in 2001. De stage werd naar beider tevredenheid afgesloten. Een

sectie arbeidsrecht bij Dirkzwager te Arnhem. Om begrijpelijke re-

arbeidscontract was het gevolg, terwijl de scriptie nog moest worden

denen is het momenteel stevig aanpoten bij de sectie arbeidsrecht,

geschreven. “Een geweldige luxepositie zoals je die vandaag de dag

bedrijven willen gezond en afgeslankt betere tijden tegemoet treden.

niet snel meer tegen zult komen.” Bij het verstrekken van zijn contract

Ondanks alle drukte vond dhr. Lettenga tijd om ons in alle rust te

werd hij voorlopig op de sectie arbeidsrecht geplaatst. Bij de onder-

woord te staan in een riante, fraaie vergaderzaal op de vierde verdie-

handelingen wist hij te bedingen dat, wanneer er een vacature zou

ping van het kantoor.

bestaan op de sectie IE & ICT, hem de mogelijkheid zou worden gegund te worden overgeplaatst. Deze mogelijkheid deed zich ruim een jaar later voor, maar de praktijk van het arbeidsrecht had inmiddels

“Pieken in je master.”

zijn hart gestolen. Dhr. Lettenga houdt zich naast zijn werkzaamheden binnen de sectie tevens bezig met de werving en begeleiding van studentstagiairs en de algemene rechtspraktijk om affiniteit met de juridische basis te behouden.

Dhr. Lettenga studeerde van 1997 tot 2002 Nederlands Recht aan de

Kantoren en kantoorcultuur

Rijksuniversiteit te Groningen. Naast zijn studie was hij lid van G.S.C.

Dirkzwager bestaat uit een tweetal vestigingen in Nederland, in Arn-

Vindicat Atque Polit. Bij toeval is dhr. Lettenga indertijd bij Dirkzwager

hem en in Nijmegen. Daarmee is Dirkzwager met 260 medewerkers,

Arnhem terecht gekomen: “Groningen is een stad welke je na verloop

in ieder geval qua grootte, een subtopper in Nederland en marktleider

van tijd veelal zult gaan verlaten vanwege de beperkte mogelijkheden.

in de regio Oost-Nederland. Door de deling over twee vestigingen is

Met mij zochten vrienden en studiegenoten hun werkgevers meer in

er een bepaalde scheidslijn ontstaan voor wat betreft de onderverde-

het westen des lands of in het buitenland. Zelf kwam ik terecht in Arn-

ling in rechtsgebieden welke door beide vestigingen worden geprak-

hem, wat door mijn vrienden in Amsterdam (op ongeveer een uurtje

tiseerd. We onderscheiden de sectie verzekeringsrecht in Arnhem,

treinafstand) gekscherend ook een beetje als het buitenland werd

deze praktijk bestrijkt vrijwel geheel Nederland en kent (via een aantal

gezien”. Op een Bedrijven- en Instellingendag van de Juridische Fa-

verzekeraars) een grote varia in clientèle. Deze sectie is een van de

culteitsvereniging Groningen raakte dhr. Lettenga aan de praat met

grotere kurken waar het kantoor op drijft. Twee andere kurken vormen

medewerkers van Dirkzwager, hetgeen uitmondde in een studentsta-

de secties ondernemingsrecht en arbeidsrecht en tevens is Dirkzwa-

ger actief op rechtsgebieden als het gezondheidsrecht, bestuursrecht, aanbestedingsrecht, mededingingsrecht en het bouwrecht. Weliswaar worden kwesties over de beide vestigingen verdeeld, tezamen bestrijken beide vestigingen vrijwel alle rechtsgebieden: full-service. Weliswaar zijn bepaalde secties voorbehouden aan een der vestigingen, de banden tussen beide vestigingen zijn zeer nauw. Er is volop

tijd en ruimte voor overleg op individueel- kantoor of bedrijfs- en sectieniveau. De onderwerpen variëren van juridisch inhoudelijke aard tot ren. Gezien haar geografische ligging ligt enige samenwerking voor de hand. Duitsland maar in toenemende mate ook Engeland worden

JFV In Casu - september 2009 -

efficiëntie. Voorts onderhoudt Dirkzwager contacten met de Oosterbumr. A. Lettenga

aangedaan voor informatie-uitwisseling en enige mate van samenwerking. “Denken binnen nationale grenzen maakt in toenemende mate plaats voor een Europese insteek”. Mede hierdoor is de TELFA (Trans European Law Firms Alliance) ontstaan , een alliantie van diverse kantoren op het Europese grondgebied welke probaat hulpmiddel blijkt in de oplossing van grensoverschrijdende geschillen. Op gezette tijden zijn er festiviteiten, zoals recent nog een trip richting Keulen. Op onze conclusie dat de sfeer op kantoor dan wel gemoedelijk zal zijn fronst dhr. Lettenga. Volgens hem zijn geënsceneerde festiviteiten niet per se een afspiegeling van de kantoorcultuur, al dragen zij zeker bij aan een gemoedelijke sfeer. Hoewel dhr. Lettenga expliciet aangeeft niet te wil vervallen in algemeenheden en clichés, wordt met de opvolgende zin de slag om de arm weggenomen. “De sfeer bij Dirkzwager is bijzonder gemoedelijk. In alle vrijheid kunnen collega’s met elkaar sparren en lopen zij gemakkelijk bij elkaar naar

Kantoorgebouw Arnhem Velperweg 1

binnen.” Gedurende onze rondleiding door het kantoor stonden alle deuren letterlijk wagenwijd open, hetgeen de stelling naar ons inzicht overtuigend bevestigd. Deze gemoedelijke sfeer heeft tevens zijn weerslag op de kantoormentaliteit, waarin ruimte is voor persoonlijke vrijheid. Niettemin wordt bij tijd en wijle hard gewerkt wanneer deadlines in zicht komen of de aard van een zaak daartoe noopt. Meerdere malen gedurende het gesprek kwam de attitude van Dirkzwager naar voren. “Dirkzwager is een keurig kantoor, wij zijn geen straatvechters en doen niets achter de ellebogen”.

Positiebepaling Dirkzwager kent voor wat betreft haar clientèle geen beperkingen. Zoals andere kantoren meer richting de Randstad zich hoofdzakelijk toeleggen op de grotere afnemers van juridisch advies en bijstand kent Dirkzwager uitsluitend een begrenzing in haar uurtarief. De clientèle is dientengevolge zeer gevarieerd: commerciële clientèle als Akzo-Nobel maar ook zorginstellingen, scholen, zelfstandig ondernemers en particulieren. Ook voor wat betreft het aangeboden juridisch pakket geldt

Terras met uitzicht over Arnhem @

praktisch geen begrenzing. Dirkzwager is een full-servicekantoor, af-

lopen van een zodanige stage hun enthousiasme zullen delen met

gezien van zeer specialistische aangelegenheden is alles in huis.

medestudenten. In het verleden is geprobeerd met meerdere stagairs

Er is geen frictie met andere grotere kantoren binnen Arnhem. Andere

te werken, maar gebleken is dat alsdan wordt ingeboet op begelei-

middelgrote kantoren als Nysingh en CMS Derks Star Busmann bevin-

ding en aandacht, hetgeen niet wenselijk werd gevonden. Als stagiair

den zich weliswaar in hetzelfde

word je bij Dirkzwager niet in het

juridisch vaarwater, de markt

diepe gegooid maar adequaat en

staat het naast elkaar bestaan

zorgvuldig begeleid, waarbij je ge-

van de kantoren ruimschoots toe. In het oosten des lands kan Dirkzwager zichzelf marktleider noemen, in ieder geval voor wat

“We groeien tegen

acht wordt volledig mee te draaien

de crisis in.”

leg, bent present in de rechtbank,

betreft haar omvang met ruim

schrijft

juridisch-inhoudelijke

stukken en gaat mee naar diverse

110 juridisch specialisten en

JFV In Casu - september 2009 -

op een sectie. Je volgt sectieover-

festiviteiten. De stagevergoeding

in totaal over de twee vestigingen meer dan 260 medewerkers. Dhr.

bij Dirkzwager bedraagt rond de zevenhonderdvijftig euro per maand.

Lettenga ziet de voordelen van een groter kantoor, vooral voor de al-

Onderdak is nooit een probleem, al beschikt Dirkzwager niet over een

daar werkzame werknemers: weliswaar heeft een klein kantoor zijn

eigen pand voor huisvesting van studentstagiairs. Overigens heeft de

charme, het is lastiger je juridisch inhoudelijk verder te ontwikkelen

crisis geen invloed bij het aannamebeleid: ondanks de crisis blijven

mede als gevolg van bijkomende organisatorische en administratieve

studentstagiairs welkom bij Dirkzwager.

werkzaamheden. Bij een groter kantoor ben je daarvan verlost. Ook dhr. Lettenga zelf heeft destijds een studentstage doorlopen Op de sectie arbeidsrecht is het momenteel hollen en niet stilstaan.

bij Dirkzwager. Bij hem mondde de stage uit in een functie als advo-

Zoals andere kantoren in de Randstad waar ’s avonds tegen het elfde

caatstagiair. Eenmaal aangenomen als advocaatstagiair geldt dat de

uur nog vele lampen branden, zulke dagen heeft men op de sectie ar-

dienstbetrekking in beginsel niet eindigt na de drie daaropvolgende

beidsrecht op het moment evenzo. Niettemin is het meer uitzondering

jaren. Normaliter wordt de advocaatstagiair de mogelijkheid geboden,

dan regel: dhr. Lettenga ervaart de advocatuur dan ook nog altijd het

na het met goed gevolg afleggen van zijn NOVA-tentamens, als me-

liefst als een zeer vrij beroep. “Je zou eigenlijk je hond mee moeten

dewerker in dienst te treden. Daarna volgt mogelijk senior-medewer-

kunnen nemen.” Gedurende de dag geldt dat je tijdens kantooruren

kerschap en wellicht het compagnonschap. De mogelijkheid tot het

voor je cliënten bereikbaar moet zijn en je hebt jaarlijks een urennorm

worden van compagnon doet zich eerst voor na een jaar of tien. Op het

te halen. Onze vraag of de betrekkelijke rust bij Dirkzwager afgezet

moment kent Dirkzwager rond de 35 compagnons.

tegen de dagen op de Amsterdamse Zuid-as zijn weerslag heeft op de verdiensten, beantwoordt dhr. Lettenga bevestigend “al zijn de mar-

Crisis en Dirkzwager

ges overigens zeer gering”.

Heersten er nog gouden tijden ten tijde van het afstuderen van dhr. Lettenga, tegenwoordig is dit niet meer het geval. Zo lijkt er voorlo-

Student en Dirkzwager

pig geen behoefte meer te zijn tot het inschakelen van een werving

Als student is het raadzaam een zekere opbouw te hebben in de be-

en selectie intermediair, het aanbod overtreft ruimschoots de vraag.

haalde cijfers. Gedurende de eerste jaren zal de student zich excessen

Voorlopig heeft te sectie arbeidsrecht niet te klagen in deze tijden van

kunnen veroorloven, maar naarmate de studie vordert wordt verwacht

economische crisis; er is een overvloed aan werk en de dossierkasten

dat men de vakken leuker en interessanter is gaan vinden en derhalve

puilen uit. Het notariaat heeft het landelijk bezien moeilijk. Niet an-

hogere cijfers is gaan halen. “Pieken in je master” luidt het devies.

ders geldt dat voor de notarissen van Dirkzwager, zij het dat de nota-

Als je maar ergens hebt laten zien dat je het wel kan, en dan het liefst

rissen van Dirkzwager relatief immuun zijn tegen de crisis. Gedwongen

gedurende de laatste fase van je studie. Hoge cijfers alleen zijn niet

ontslagen zijn niet aan de orde. Overigens is niet alleen de crisis debet

zaligmakend. Het gaat bij je sollicitaties om de gouden mix van cijfers

aan de huidige hachelijke situatie van notarissen, de inwerkingtreding

en eigenschappen die de kandidaat maken tot een potentiële student-

van de nieuwe Wet op het Notarisambt en het daarmee samenhangen-

of advocaatstagiair. De gekozen afstudeerrichting is niet bindend voor

de vrijgeven van tarieven en het nieuwe erfrecht zijn tevens factoren.

toekomstige vacatures, de achterstand is maar relatief. Het inhoude-

Dirkzwager heeft het op de sectie notariaat betrekkelijk goed. Temeer

lijk gemis is binnen enkele maanden bijgespijkerd. Het gaat met name

geldt dat voor andere secties waarbij zelfs een toename van werk en

om een manier van denken die gedurende de studiefase is ingesleten

inkomsten is te bespeuren. “Het kantoor groeit tegen de crisis in, na

en het kompas vormt voor de benadering van juridische problemen.

reeds acht jaar in dit kantoorpand gezeten te hebben groeien we nu

Met de denkwijze onder de knie is de inhoudelijke achterstand ge-

uit ons ‘jasje, het lijkt dan ook een kwestie van tijd voor er een nieuw

makkelijk te overbruggen. Je bul is dan ook niet meer dan een toe-

pand betrokken zal gaan worden in Arnhem.”

gangsbewijs tot de advocatuur in al zijn facetten.

Dankbetuiging Dirkzwager heeft doorgaans twee student-stagairs. De ratio achter het

Onze bijzondere dank gaat uit naar dhr. Lettenga. Tot een uur voor tijd

aanbieden van stages is tweeledig: enerzijds wil Dirkzwager voldoen

had hij geen enkele notie van onze ontmoeting. Niettemin werd ruim-

aan haar maatschappelijke plicht om studenten het mogelijk te maken

schoots tijd uitgetrokken voor ons gesprek en vertelde hij vol passie

zich een beeld te vormen van de advocatuur. Anderzijds is Dirkzwager

over Dirkzwager advocaten en notarissen. @

wel zo zeker van zichzelf, dat zij ervan uitgaat dat studenten na door-

“dirkzwager weet dat kleine lettertjes voor mij grote gevolgen kunnen hebben.” jij ook? Dirkzwager werkt op hoog juridisch niveau voor grote en middelgrote bedrijven, overheden, instellingen en particulieren, met een fijngevoelige antenne voor de persoonlijke aspecten van een zaak; voor de mens achter de cliënt. Jouw professionaliteit, ambitie, sociale intelligentie én gevoel voor kwaliteit vinden bij ons dan ook een vruchtbare voedingsbodem. Wij zoeken:

advocaten en kandidaat-notarissen Bij ons kantoor werk je in compacte teams van specialisten. In deze plezierige werkomgeving komen je ambities volledig tot hun recht, maar bestaat ook alle ruimte voor persoonlijke contacten met je collega's. Voor informatie over ons kantoor of actuele vacatures en/of studentstages: kijk op www.dirkzwager.nl. Dirkzwager is een veelzijdig, landelijk top-20 kantoor met een klinkende reputatie, een uitstekende opleiding, mooie cliënten en uitdagende (ook internationale) projecten. Ons kantoor heeft vestigingen in Arnhem en Nijmegen en telt ruim 250 medewerkers die zich thuis voelen in een professionele, nuchtere en collegiale werkomgeving.

www.dirkzwager.nl

Dirkzwager advocaten & notarissen

Kantoorspecial

Interview met de vice-president van de Rechtbank Groningen, Emmeke Oostdijk Stel: je bent afgestudeerd als jurist, je hebt geen of minder dan zes jaar werkervaring en je hebt interesse in een functie bij de rechterlijke macht. Dan is het mogelijk om in een tijdsbestek van vier tot zes jaar door middel van werken en leren rechter of officier van Justitie te worden. Dit wordt de RAIO-opleiding genoemd: Rechterlijk Ambtenaar In Opleiding. Wat biedt de RAIO-opleiding jou? Door Jorrit de Haan en Anneloes Schouten

Wat bieden de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie jou? •

Je krijgt een unieke professionele opleiding tot rechter en/of

Waar heeft u gestudeerd en welke specialisatie heeft u gevolgd?

officier van justitie;

Mevrouw Oostdijk heeft in Rotterdam gestudeerd aan de Erasmus

•

Je ontvangt gedurende dit traject een aantrekkelijk salaris;

universiteit en is zowel strafrechtelijk als civielrechtelijk afgestu-

•

Je werkt binnen de Rechtspraak en het Openbaar Ministerie

deerd. Aan het eind van haar studie heeft ze twee minorscripties ge-

bij één van de negentien standplaatsen in Nederland;

schreven. In Rotterdam bestond toentertijd de mogelijkheid om een

•

Je wordt inhoudelijk uitgedaagd;

scriptie, waar 300 uur voor stond, op te splitsen. Zij heeft een scriptie

•

Je neemt deel aan speciaal op je werk (als aankomend rechter

geschreven over de relatie tussen straftoemeting en economische

of officier van justitie) afgestemde cursussen;

recessie, vandaag de dag weer actueel met als centrale vraag of in

Je wordt door praktijkopleiders begeleid en regelmatig

tijden van recessie strenger wordt gestraft. Een andere scriptie ging

beoordeeld;

over de mogelijkheid (toen nog in de kinderschoenen) van specialisa-

De opleiding biedt jou een uitstekend toekomstperspectief.

tie tot strafrechtadvocaat.

• •

De opleiding

Wat waren uw ambities toen u begon met werken?

Er zijn gedurende het jaar twee momenten om de opleiding te starten:

De rechterlijke macht trok mevrouw Oostdijk al toen zij klaar was met

in april en in oktober. Per opleiding is er plaats voor dertig nieuwe

studeren. Na een opleiding tekenen en kunstgeschiedenis was rechten

RAIO’s. Bij overschrijding van dit aantal kunnen geschikte kandida-

haar tweede studie. Zij wilde destijds niet de RAIO-opleiding gaan volgen

ten doorgeplaatst worden naar de eerstvolgende opleiding. De eerste

maar besloot toen om te gaan werken. Na acht jaar werkervaring bij een

drie jaar van de opleiding is voor iedere RAIO gelijk en bestaat uit een

consumentenorganisatie en als - zoals dat nu heet - advocaat in loon-

basiscurriculum bij een rechtbank en bij een parket. Hierna maak je

dienst bij de Rechtskundige dienst van de FNV heeft zij gesolliciteerd

de keuze voor ‘zitten’ (rechter) of voor ‘staan’ (officier van justitie)

bij de rechterlijke macht: na minstens zes jaar relevante werkervaring

Het vierde jaar vul je dan vervolgens in met een stage binnen jouw

kun je instromen via een verkort traject tot rechter, genaamd RIO (rechter

gekozen specialisatie. Na deze vier jaar volgt een tweejarige buiten-

in opleiding). Tijdens haar opleiding als rechter deed zij gedurende een

stage. Hierin werk je buiten de rechterlijke organisatie, maar doe je

jaar twee sectoren aan. Binnen de civiele sector: de insolventiekamer,

wel zelfstandig juridisch werk.

handelskamer en familiekamer en vervolgens de strafsector. Toen zij haar opleiding had afgerond en definitief was benoemd, heeft zij drie

Interview mevr. mr. Emmeke Oostdijk

jaar in de strafkamer gewerkt en vervolgens negen jaar in de handelska-

Voor deze special hebben wij een interview met mevrouw Oostdijk,

mer. Op enig moment was zij toe aan een nieuwe uitdaging en werd zij

zij is binnen de rechtbank Groningen portefeuillehouder opleidin-

geselecteerd voor een “kweekvijver van aanstaande bestuurders”. Dat

gen en zodoende onder meer betrokken bij de opleiding van nieuwe

noemden ze toen ‘het klasje’, bestaande uit een groep van 20 rechters

rechters. In dat verband is zij nu bezig om het studenten, die belang-

die landelijk geselecteerd worden om uit te groeien tot nieuwe bestuur-

stelling hebben voor het rechterschap, mogelijk te maken om door

ders van de rechterlijke macht. Inmiddels zijn er meer “klasjes” gevolgd.

middel van een stage in de rechtbank kennis te laten maken met de

Zij volgen - naast hun gewone werk- een NSOB-opleiding (Nederlandse

rechterlijke macht en de Rechtbank Groningen.

School voor Openbaar Bestuur) van ruim een jaar in Den Haag. Na deze opleiding werd mevrouw Oostdijk gedetacheerd bij de SSR, het opleidingsinstituut van de rechterlijke organisatie. Daar heeft zij het RIO-

programma landelijk geïntroduceerd. Dat heeft tot resultaat gehad dat nu alle nieuwe rechters, afhankelijk van hun werkervaring, landelijk op

dezelfde wijze en naar dezelfde normen worden opgeleid, door gecertificeerde opleiders en met een vooraf afgesproken opleidingsplan. Na

JFV In Casu - september 2009 -

nog een korte periode als kantonrechter te hebben gewerkt kwam deze functie van voorzitter van de sector civielrecht in Groningen vrij. Mag u nevenfuncties vervullen? In beperkte mate, daar is een protocol voor. De nevenfuncties moeten bekend worden gemaakt, zodat justitiabelen en advocaten daarvan kennis kunnen nemen. Niet iedere nevenfunctie laat zich combineren met het rechterschap. Toch is het vervullen van nevenfuncties nuttig “om deel te nemen aan de maatschappij”. Tot voor kort zat mevrouw Oostdijk in het bestuur van het Grand Theatre in Groningen. Op dit moment is zij voorzitter van een landelijke geschillencommissie van de FNV. Welke ambities heeft u nu? ‘Ik mag toch wel zeggen dat dit mijn droombaan is’. Mevrouw Oostdijk heeft een gezin met drie kinderen en heeft, toen de kinderen

“Het is een veel levendiger

nog klein waren, parttime gewerkt. Steeds heeft zij zich voorgenomen om -zodra de kinderen de deur uit waren- zich nog een poosje op haar carrière te richten, of zoals zij zelf zegt: “om nog één keer op de trappers te staan”. Nu werkt zij fulltime en is sinds drie en een half jaar sectorvoorzitter. Deze baan is voor een termijn van zes jaar; als deze periode is afgelopen ziet ze wel wat er voorbij komt, maar waarschijnlijk wil ze dan weer terug naar de inhoud. Hoe ziet de organisatie van de rechtbank eruit en in hoeveel organisatorische lagen is zij verdeeld? Kort gezegd kent de rechtbank drie functiegroepen: de administra-

beroep dan men denkt.”

tie, het secretariaat en de rechters. Elke functiegroep kent verschillende niveaus: bij de administratie van administratief medewerker tot juridisch administratief medewerker, bij het secretariaat van adjunct-secretaris tot stafjurist. Het secretariaat levert de juridische ondersteuning van het rechterswerk. Zij zijn niet alleen als griffier aanwezig tijdens de zitting maar werken ook processen-verbaal of uitspraken uit op instructie van de rechter. De rechters leiden de zittingen en schrijven uitspraken. Een ervaren rechter kan benoemd worden tot vice-president, wat in de toekomst senior-rechter zal gaan heten.

De rechtbank bestaat uit vier sectoren: de strafsector, de bestuurs-

zijn of haar specifieke belangstelling kenbaar maakt voor de RAIO-

sector, de sector civielrecht en de sector kanton. Daarnaast heeft

opleiding, door de Rechtbank Groningen wordt geselecteerd voor de

elke rechtbank een bedrijfsbureau. Elke sector heeft een leiding-

Topstage binnen deze rechtbank.

JFV In Casu - september 2009 -

gevende, een sectorvoorzitter. Bij het bedrijfsbureau heet deze leidinggevende directeur bedrijfsvoering. Deze vijf leidinggevenden

Zoals gezegd, de Topstage is een intensief programma van vijf maan-

vormen samen met de president het gerechtsbestuur. Het is een

den in de sector civielrecht, waarbij de student wordt opgeleid door

collegiaal bestuur. Een sectorvoorzitter is medebestuurder van de

een ervaren rechter-opleider. Er wordt een opleidingsprogramma sa-

rechtbank, maar daarnaast ook voorzitter van zijn afdeling met bud-

mengesteld en er wordt elke maand getoetst of de kandidaat in kwes-

getverantwoordelijkheid en werkt ten slotte ook vakinhoudelijk mee.

tie voldoet. De kandidaten moeten goede studieresultaten hebben

Een sectorvoorzitter heeft dus altijd drie petten op .

en aangeven dat zij voornemens zijn naar de RAIO-opleiding te gaan solliciteren. Indien de kandidaten na vijf maanden positief beoor-

Wat houdt de functie vice-president in?

deeld worden, kunnen ze die referentie gebruiken als een makkelijke

De functie van vice-president is voorbehouden aan de ervaren rech-

entree bij de RAIO selectie, in die zin dat de student een gedeelte van

ters die minimaal zes jaar ervaring hebben en minimaal in twee secto-

de selectieprocedure voor de RAIO-opleiding niet meer hoeft te doen.

ren hebben gewerkt en daarnaast nog een meerwaarde hebben voor

Het is een opstap en een kennismaking voor de student of het vak

de organisatie. Het kan zijn dat iemand kwaliteitsbevorderende taken

van rechter voldoet aan de verwachtingen. De mogelijkheid van deze

heeft, zoals opleiding, of - in het geval van mevrouw Oostdijk- omdat

Topstage wordt voor het eerst aangeboden aan de groep studenten

je leidinggevende en/of managementtaken hebt.

die in september begint met de Togamaster. Als de stage een succes wordt, zal worden bezien of de proef kan worden uitgebreid met an-

Wat is de verhouding juridisch-inhoudelijk/niet-inhoudelijk in uw werk?

dere rechtbanken in de regio en/of sectoren.

Mevrouw Oostdijk besteedt de meeste tijd aan bestuurlijke en organisatorische werkzaamheden, verdeeld over werkzaamheden als sec-

Uit wat voor soort werkzaamheden zal de Topstage bestaan?

torvoorzitter respectievelijk als bestuurder. Ongeveer dertig procent

De student begint met een introductieweek. Dat betekent heel veel zit-

blijft over voor vakinhoudelijk werk, zoals kort gedingen en pleidooi-

tingen bijwonen. Dan komt de fase dat de student beëdigd wordt als

en. Als sectorvoorzitter houdt zij zich bezig met het financieel reilen

griffier. Na verloop van tijd moet de student in een “echte zaak” een

en zeilen van de sector, personele aangelegenheden, het voeren van

notitie maken voor de rechter, waarbij de belangrijkste geschilpunten

voortgangsgesprekken met rechters en het bewaken van de kwaliteit

in kaart worden gebracht, voorzien van relevante jurisprudentie. Voor

in de sector in de brede zin des woords. Als bestuurder is zij mede

of na afloop van een zitting discussieert de student met de rechter(s)

verantwoordelijk voor de organisatie van de rechtbank Groningen,

over de uitkomst van de zaak - rechters noemen dat “ raadkameren”

maar ook betrokken bij landelijke ontwikkelingen en projecten, zoals

- en mag de student na verloop van tijd zelf het conceptvonnis schrij-

het project van de Topstage voor RAIO-kandidaten-in-spe.

ven. De Topstagiair vervult daarmee dezelfde rol als een raio. Naast de mogelijkheid om stage te lopen tijdens de Togamaster, is

Hoe ziet die Topstage er precies uit?

het voor studenten ook mogelijk om een kijkje binnen de rechtbank te

De rechtspraak is landelijk bezig om goede nieuwe rechters te werven.

nemen als part time buitengriffier. Zij moeten daarvoor wel beëdigd

Een van de projecten daartoe die nu in een aantal rechtbanken ontwik-

worden, een Verklaring Omtrent Gedrag aanvragen en in het bezit zijn

keld wordt, is de “Topstage”. Dit is een stage voor studenten met goe-

van een typediploma. De werkzaamheden bestaan dan uit het maken

de studieprestaties, die overwegen om de RAIO-opleiding te volgen.

van processen-verbaal van zittingen en getuigenverhoren.

Zij kunnen gedurende een aantal maanden onder begeleiding van een ervaren rechter stage lopen bij een rechtbank. Wanneer zij die stage

Mevrouw Oostdijk wil ter afsluiting graag benadrukken dat zij van

met goed gevolg doorlopen, ontvangen ze aan het eind een positieve

stagiaires en werkstudenten die een tijdje hebben meegedraaid in

referentie van de rechtbank, waarmee ze een gemakkelijke entree en

haar sector vaak teruggekoppeld krijgt dat het werk bij de rechterlijke

enkele vrijstellingen krijgen bij de selectieprocedure van RAIO.

macht tot hun verrassing zo levendig is. Veelal bestaat het beeld van rechters dat zij peinzend achter hun bureau, temidden van boeken

Omdat in Groningen de Togamaster van de RUG al in een stage van

en jurisprudentie, in alle rust en eenzaamheid weldoorwrochte von-

5 maanden naar keuze voorziet, waaronder bij een rechtbank, zijn

nissen aan het schrijven zijn. De werkelijkheid is anders. In de han-

de rechtbank Groningen en de RUG nu bezig met een proef om deze

delskamer zijn veel zittingen waar de rechter actief met de advocaten

Topstage voor raio’s-in-spe in het Togamasterprogramma onder te

en justitiabelen de zaak bespreekt. Ook wordt er veel samengewerkt

brengen. Kort gezegd komt het erop neer dat binnen de Togamaster

tussen rechters, secretarissen en griffiers. ‘Het is een veel levendiger beroep dan men denkt’. @

één kandidaat, die al toegelaten is tot de Togamaster en daarnaast

Iedereen oordeelt, maar wie spreekt recht?

De Rechtspraak en het Openbaar Ministerie zijn voortdurend op zoek naar mensen die zich aangetrokken voelen tot het recht en gerechtigheid. Die zich kunnen verplaatsen in de leefwereld en standpunten van andere mensen. Die het een uitdaging vinden om te werken in een omgeving met een enorme variëteit aan opvattingen, denkbeelden, dilemma’s en belangen. Een omgeving waar alles van meer kanten bekeken moet worden en waar recht geen onrecht mag worden. Als rechterlijk ambtenaar in opleiding (raio) word je - al werkende - opgeleid tot rechter of officier van justitie. Een loopbaan die jou uitstekende toekomstmogelijkheden biedt in een afwisselend en breed werkveld. Waar zelfstandigheid centraal staat en waar je wordt uitgedaagd om beslissingen te nemen. Een baan inclusief een professionele opleiding waarbij je uitgroeit tot een expert in ons rechtssysteem. Geïnteresseerd in een loopbaan als rechter of officier van justitie? Neem voor informatie contact op met Leonore Harthoorn (recruiter): 070 - 361 98 63 of kijk op www.werkenbijderechtspraak.nl of www.openbaarministerie.nl Voor meer praktische informatie over de selectieprocedure kun je contact opnemen met het secretariaat van de Selectiecommissie rechterlijke macht: 070 – 361 98 11 of mail naar srm@rechtspraak.nl

Kantoorspecial

Van Doorne Op een zomerse maandagmiddag brachten wij een bezoek aan Van Doorne. Eenmaal aangekomen op het station WTC, Amsterdam Zuid zagen wij een idyllisch beeld van mensen die na een ochtend op kantoor hadden plaatsgenomen in de zon om te genieten van een lunch van Sushi Time WTC of een mediterrane lunch bij WTCafé ‘De Blauwe Engel’. Vanaf het station namen wij de metro en bij de eerste halte konden wij reeds uitstappen. De klomp van de ING hadden we direct in het vizier en het kantoor van Van Doorne was derhalve snel gevonden. Door Paula Kemp en Saskia Fikkers

Het kantoor In 1930 richtte Pieter van Doorne het inmiddels internationaal opere-

“We gebruiken krachtige statements, die bovendien door Van Doorne

rende kantoor op. Sinds 1 januari 2004 is Van Doorne gefuseerd met

in de praktijk worden waargemaakt. Door middel van de campagne

Landwell Nederland waardoor het kantoor groeide naar in totaal circa

proberen we studenten te prikkelen en zo goed mogelijk te informeren

140 advocaten, notarissen en fiscalisten. Bij Van Doorne zetten advo-

over de mogelijkheden van ons kantoor zodat zij daarvan een goed

caten, notarissen en fiscalisten zich samen in voor de zakelijke belan-

beeld krijgen en daardoor een weloverwogen keuze voor de advoca-

gen van binnen- en buitenlandse cliënten in vrijwel alle branches en

tuur en ons kantoor kunnen maken”, stelt Wendy Verhoeff. De nieuwe

sectoren. Het onafhankelijke kantoor telt circa 270 medewerkers en

aanpak lijkt te werken. Ook is er waardering van anderen. Zo is op

heeft vestigingen in Amsterdam, Bonaire, Aruba en Curaçao.

donderdag 28 mei ll. door de Stichting Adverteerdersjury Nederland aan Van Doorne een Accent toegekend in de categorie personeel. De

Rechtsgebieden

arbeidsmarktcampagne ‘De wet van Van Doorne’ gooide bij de 20-kop-

Naast een grote en hoogwaardige transactiepraktijk heeft Van Doorne

pige vakjury hoge ogen, wat zich vertaalde in een rapportcijfer hoger

een toonaangevende procespraktijk en een notariaat. Tevens treedt

dan een 8, het criterium voor een Accent. Een uitzonderlijke prestatie,

het kantoor op als rijksadvocaat voor het Ministerie van Financiën

omdat er nog nooit zoveel inzendingen waren voor deze categorie.

en de Belastingdienst. De juridisch specialisten van Van Doorne werken nauw samen in gespecialiseerde praktijkgroepen: Arbeidsrecht,

Gesprek met Ronald Mik

Bank- en Effectenrecht, Intellectuele Eigendom en IT, Fiscaal recht, Eu-

Ronald Mik heeft Nederlands recht gestudeerd aan de Rijksuniversiteit

ropees- en Mededingingsrecht, Notariaat, Ondernemingsrecht, Overheid en Vastgoed, Proces- en Verzekeringsrecht, Insolventierecht en Rijksadvocatuur, en Publiekrecht. Om hun cliënten optimaal te adviseren bij complexe vraagstukken die meerdere rechtsgebieden betreffen, heeft Van Doorne breed samengestelde teams voor onder meer commercial contracting, corporate litigation, gezondheidszorg, publieke private samenwerking, mediation, outsourcing en offshoring, en sport.

De wet van Van Doorne

“De wet van Van Doorne: Meelopen is geen goede stage

Van Doorne heeft vorig jaar oktober een nieuwe arbeidsmarktcampagne gelanceerd. “De wet van Van Doorne”. In de wet van Van Doorne worden de volgende statements gebruikt: Meelopen is geen goede stage; Chronisch overwerken is een teken van zwakte; Zonder ambitie ben je kansloos. De nieuwe pay-off, Van Doorne houdt je scherp. De nieuwe campagne ligt in het verlengde van de vorige campagne Ben jij scherp genoeg? Van Doorne is gegroeid en heeft de vraag daarom vervangen door een claim. Wat de nieuwe pay-off claimt, is dat Van Doorne haar medewerkers alle mogelijkheden en middelen biedt om hun vak op het hoogste niveau uit te oefenen.

Van Doorne houdt je scherp”

Groningen. In 2007 is hij afgestudeerd met als differentiatie Bedrijfs-

georganiseerd waarbij twee advocaat-stagiaires een presentatie ge-

recht. Bij Van Doorne houdt hij zich bezig met vennootschapsrech-

ven. Ronald geeft aan dat de voorbereiding van een NJ-lunch begint

telijke vraagstukken in brede zin. Zijn interesse voor bedrijfsrecht is

met het bedenken van een juridisch onderwerp dat voor zoveel moge-

destijds met name gewekt door een congres van de studievereniging

lijk aanwezigen aantrekkelijk is. Een onderwerp dat louter een speci-

SGOR (Studentengenootschap voor Onderneming en Recht). Bij het

alistisch aspect van bijvoorbeeld het ondernemingsrecht behandelt,

SGOR is hij vervolgens ook actief geweest in de PR- en Sponsoring

is slechts voor een klein gedeelte van de aanwezigen interessant. Ro-

Commissie, de ISP Commissie en zijn laatste actieve bijdrage betrof

nald heeft reeds tweemaal een presentatie verzorgd en de laatste keer

zijn deelname aan de Lustrum Commissie.

heeft hij een presentatie gegeven over een onderzoek waar hij zelf na

JFV In Casu - september 2009 -

zijn afstuderen aan heeft meegewerkt. In opdracht van het Ministerie Als beginnend advocaat bij Van Doorne volgt een advocaat in het

van Justitie werd onderzoek gedaan naar uitspraken van de Onderne-

eerste jaar enkele dagen per maand het curriculum van de Law Firm

mingskamer en de Hoge Raad in enquêteprocedures.

School (LFS). De LFS is een opleidingsinstituut van advocatenkantoren met een internationale commerciële en financiële praktijk. Het

Gesprek met Sander van Berkel

onderwijsprogramma duurt ongeveer een jaar. Ronald geeft aan dat

Sander heeft fiscaal recht gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Gronin-

de meerwaarde van de LFS onder meer is gelegen in het aanbod van

gen en aan Università degli Studi di Siena. Vervolgens heeft hij een

aanvullende vakken. Die aanvullende vakken zijn erg nuttig voor de

Master of Law (LL.M.) behaald in Banking and Finance Law aan de Uni-

praktijk bij een groter kantoor en zijn opgenomen naast de vakken

versity of London. Sinds 2008 is hij werkzaam als fiscalist en adviseert

van het curriculum van de Beroepsopleiding (BO) van de Nederland-

hij voornamelijk op het gebied van internationaal belastingrecht en

se Orde van Advocaten (NOvA). Voorbeelden van deze vakken zijn:

vennootschapsbelasting, aan zowel nationale als internationale on-

Contracten- en Vermogensrecht, Effectenrecht en Ondernemings-

dernemingen. Deze werkzaamheden omvatten onder andere fiscale

recht. In het curriculum van de BO zijn onder andere Burgerlijk pro-

advisering inzake het opzetten en begeleiden van structuren. Een an-

cesrecht, Strafprocesrecht, Bestuursprocesrecht en Jaarrekeningle-

der aspect is het compliance werk waarbij bijvoorbeeld wordt gecon-

zen opgenomen. Ronald geeft aan dat de vakken van de BO zijn

troleerd of een belastingaangifte – na fiscaal advies en begeleiding

geïntegreerd in het cursusprogramma van de LFS. De NOvA vakken

bij de opzet van een structuur - conform het advies wordt ingediend.

worden dus ook door docenten van de LFS gegeven. De LFS heeft ook

Daarnaast adviseer t Sander over de wet excessieve beloningsbe-

veel studiemateriaal ontwikkeld met betrekking tot de geïntegreerde

standdelen.

vakken van de BO waardoor er minder gebruik wordt gemaakt van de boekjes van de NOvA. Voorts geeft Ronald aan dat de examens met betrekking tot de vakken uit het curriculum van de BO door de NOvA worden afgenomen en dat voor de aanvullende vakken de examens van de LFS dienen te worden afgelegd. Recentelijk heeft Ronald alle vakken van de LFS en de BO afgerond. Op de vraag of de LFS veel tijd in beslag heeft genomen, geeft hij aan dat de tijd die nodig is om de vakken voor te bereiden niet moet worden onderschat. In het weekend heeft hij geregeld tijd besteed aan het voorbereiden van vakken voor de LFS. Bij Van Doorne worden advocaten in hun persoonlijke ontwikkeling gestimuleerd. Zo wordt er bijvoorbeeld iedere dinsdag een NJ-lunch

Ronald Mik Sander van Berkel Recentelijk was hij werkzaam in een dossier van een cliënt uit Ka-

90 JFV In Casu - september 2009 -

zachstan. De betreffende cliënt wilde een structuur met Cypriotische

teresseerd bent in de advocatuur, fiscaal recht of het notariaat, dan

en een Nederlandse onderneming opzetten. Voor de uitvoering werd

kun je als rechtenstudent bij Van Doorne solliciteren naar een student-

een Cypriotische vennootschap aangekocht en vervolgens kon voor de

stage. Van Doorne biedt studenten de gelegenheid om een stage van

oprichting van de Nederlandse B.V. worden gestart. Hiervoor dienden

twee maanden te lopen in Amsterdam of Curaçao. Het streven daarbij

diverse verklaringen met betrekking tot de aangekochte Cypriotische

is om je zo volledig mogelijk kennis te laten maken met alle facetten

vennootschap te worden overgelegd. Sander geeft aan dat het bege-

van de advocatuur (zowel de adviespraktijk als de procespraktijk) of

leiden van een dergelijke structurering op zich minder fiscaalrechtelijk

van het notariaat. Van Doorne biedt tevens de mogelijkheid om op

van aard is, maar meer coördinerend en een intensieve samenwerking

een informele manier kennis te maken met het kantoor. Een keer per

met het notariaat meebrengt. Het is een interessante manier om te er-

maand kun je informeel kennismaken met Van Doorne door middel van

varen hoe bepaalde fiscale adviezen in de praktijk worden uitgevoerd.

een lunch. Zo is er de mogelijkheid om vragen te stellen aan kantoor-

De nauwe samenwerking met andere praktijkgroepen geeft een extra dimensie aan het werk.

genoten en de sfeer te proeven. Opgave voor de kennismakingslunch is mogelijk middels www.werkenbijvandoorne.nl. @

Sander wil als tip meegeven dat je studententijd de ideale tijd is om

Voor meer informatie kun je contact opnemen met:

uit te vinden waar je interesses liggen. Er zijn veel mogelijkheden om

Wendy Verhoeff, Recruiter, T: +31 (0)20 6789 342,

met potentiële werkgevers in contact te komen zoals (kantoor)bezoe-

E: verhoeff@van-doorne.com

ken en stages, dus maak hier dan ook vooral gebruik van!

Solliciteren Bijna en net afgestudeerde juristen en juristen met werkervaring kunnen solliciteren. Zowel een open sollicitatie als een sollicitatie naar aanleiding van een vacature is welkom. Verder behoort een studentstage of juridisch assistentschap tot de mogelijkheden. Als je geïn-

COlOurful PEOPlE POWErful lAW firM Een sterke jurist denkt niet zwart-wit. Hoe eenduidig wetten en regels ook lijken, in ons vak draait het om de nuance. Om de kleur die je eraan geeft. Mensen die dat kunnen, kiezen voor AKD Prinsen Van Wijmen. Daarom zoeken we professionals met passie. Ondernemende talenten die meebouwen aan de toekomst van AKD en aan hun eigen ontwikkeling. Beken kleur en kijk op www.werkenbijakd.nl.

Become complete.

Become one of the best legal minds.

By advising the worldâ&#x20AC;&#x2122;s most important clients on their most complex and high-profile deals, we are becoming the leading premium global law firm. In Amsterdam, we are thriving in a dynamic office with the backing of impressive global resources. You will work closely with some of the most outstanding legal minds in the Netherlands on deals for a variety of prominent Dutch and global clients.

We will give you real responsibility early in your career as you work on innovative, cross-jurisdictional transactions. Alongside a commitment to world-class training that supports and develops you throughout your career, we can provide you with the global experience that will help fulfil your ambitions to become a complete lawyer. To find out more about designing your own internship or working as an advocaat â&#x20AC;&#x201C; stagiair, visit our website.