2.2.2. Rozszerzanie NATO

Rosji było w 1991 roku spore: Syrii (najwierniejszego nabywcy rosyjskiego uzbrojenia) – około 11 mld dolarów, Algierii – 4 mld dolarów, Egiptu – 3 mld dolarów. Gdy dokonano bilansu zadłużenia Libii rządzonej od 1969 roku przez Muammara Kaddafiego, Rosja zdecydowała się na anulowanie 4,6 mld dolarów zadłużenia tego państwa154 .

Trudno w tej sytuacji się dziwić, że Moskwa odniosła się do wydarzeń „arabskiej wiosny” z dystansem, a nawet z jasno deklarowanym sceptycyzmem. Utrata kolejnych perspektyw gospodarczych i możliwości odzyskania zainwestowanych środków budziła kolejną falę resentymentu, chociaż rozumiano rozgoryczenie społeczeństw regionu. Dla rosyjskich radykałów, głównie dla obozu eurazjatystów, „arabska wiosna” animowana była przez USA i skierowana przeciwko interesom Rosji; ubolewano chociażby nad faktem, że los Libii nie jest już w rękach rosyjskich155. Dla rosyjskich władz komentarze na temat regionu stawały się w pewnej mierze niezręczne, gdyż ich interesy często wiązały się z odchodzącymi i nieakceptowanymi przez społeczeństwo reżimami. Mimo to rosyjska dyplomacja nie wahała się krytykować amerykańskiej pomocy dla opozycji syryjskiej, upatrując w utrzymaniu władzy Baszara al-Asada możliwość kontynuacji kooperacji w obszarze wojskowości156 .

Wydarzenia „arabskiej wiosny” stanowiły także zagrożenie innego typu. Rodzący się na marginesie wystąpień fundamentalizm islamski, głównie w ramach salafizmu, był przynętą dla ekstremistycznie nastawionych środowisk na rosyjskim Kaukazie Północnym. Jak zauważa Jana Amielina, szef sektora badań kaukaskich Rosyjskiego Instytutu Badań Strategicznych, w regionie tym bardzo wyraźnie narasta orientacja na islamskie społeczności za granicą, co owocuje pewną archaizacją obyczajowości radykalnej części ummy w ramach tzw. arabizacji czy hidżibizacji157 .

2.2.2. Rozszerzanie NATO

Wśród zewnętrznych czynników stanowiących impuls dla wyznaczenia kierunku rosyjskiej polityki zagranicznej znaczną rolę odegrało rozszerzenie NATO. Proces ten trwał nieustannie w zasadzie od samego momentu po-

154 Ibidem. 155 Dobrym przykładem jest retoryka Walerija Korowina: Коровин В., Удар по России. Геополитика и предчуствие войны, СПб, Питер 2014, s. 125 nn. 156 Сергей Лавров раскритиковал США за авиаподдержку сирийской оппозиции, Голос Америки, http://www.golos-ameriki.ru/content/lavrov-state-department-critic-assad-syria/2899117.html (dostęp: 4.08.2015). 157 Амелина Я.А., О росте исламской угрозы на Северном Кавказе и в Поволжье в связи с «Арабский весной» и приходом к власти салафитов, [w:] Состояние и тенденции развития сиюации на Ближнем Востоке, Российский институт старатегических исследований, Институт востоковедения Национальной академии наук Армении, Москва 2013, s. 45.

wstania organizacji. Po historycznym roku 1949 do początkowej dwunastki dołączały kolejne państwa: w 1952 roku Grecja i Turcja – wschodnia flanka, z której blisko było do południowego podbrzusza ZSRR, w 1955 roku RFN, co stało się pretekstem do powstania Układu Warszawskiego, w 1982 roku Hiszpania, w 1999 roku państwa środkowoeuropejskie i Słowenia, w 2004 roku kraje bałtyckie i Słowacja, a w 2009 roku Albania i Chorwacja. Oficjalnymi kandydatami w połowie drugiej dekady były Czarnogóra, Macedonia, a nawet rozdarta wewnętrznymi konfliktami Bośnia i Hercegowina. Głośno o potencjalnym członkowskie zaczęto także mówić w Szwecji i Finlandii, tak długo cieszących się statusem państw neutralnych158 .

Dla Rosji rozszerzanie NATO, głównie na wschód, ponieważ de facto tylko o taki kierunek mogło chodzić z uwagi na brzmienie artykułu 6 traktatu waszyngtońskiego, stanowiło zawsze poważny problem. W czasach ZSRR zestaw państw członkowskich Układu Warszawskiego zmniejszył się ze względu na odejście Albanii, gdy tymczasem skład NATO ciągle się powiększał. Analogiczna sytuacja nastąpiła w przypadku późniejszej struktury, której patronuje Rosja: Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, istniejącej od roku 1994, z której w 1999 roku odeszły Azerbejdżan, Gruzja i Uzbekistan159. Nie należy zapominać, że w tym samym roku NATO zostało wzbogacone o Słowenię, Polskę, Czechy i Węgry.

Na każde rozszerzenie Rosja reagowała jawną niechęcią i ubolewaniem nad wzmacnianiem NATO w sytuacji, gdy należało już myśleć o nowym, bardziej globalnym systemie bezpieczeństwa zbiorowego. Przypominano także o domniemanych (nieznajdujących bowiem jasnego odzwierciedlenia w dokumentach) obietnicach składanych Gorbaczowowi przez stronę zachodnią podczas negocjacji na temat zjednoczenia Niemiec. Treścią tych deklaracji miała być gwarancja, że państwa wschodnioeuropejskie nie staną się nigdy częścią NATO160 .

Istota problemu leży, jak się wydaje, w dwóch kwestiach. Pierwszą jest samoidentyfikacja Rosji jako bytu trwale niezdolnego do włączenia się w struktury euroatlantyckie i budującego wyłącznie swój własny biegun siły. Identyfikuje ona zatem dobro swych obywateli z tworzeniem odrębnego systemu bezpieczeństwa. Kwestia druga to z kolei patrzenie na międzynarodową sce-

158 Zob. Reuters: Russia Concerned by Finland, Sweden Moves toward Closer Ties with NATO, 12.04.2015, http://uatoday.tv/politics/reuters-russia-concerned-by-finland-swedenmoves-toward-closer-ties-with-nato-420945.html (dostęp: 29.07.2015). 159 Uzbekistan wstąpił do organizacji ponownie w roku 2006, aby po raz kolejny z niej wystąpić w 2012. 160 Zob. komentarz: Klußmann U., Schepp М., Wiegrefe К., NATO’s Eastward Expansion: Did the West Break Its Promise to Moscow?, „Der Spiegel”, 26.11.2009, http://www.spiegel.de/ international/world/nato-s-eastward-expansion-did-the-west-break-its-promise-to-moscow-a-663315.html (dostęp: 29.07.2015).