CULTUUR TOE-EIGENEN OF WAARDEREN

culturele toe-eigening of culturele waardering

waar ligt de grens?

TEKST Jolien Pollet & Hanne Bral

De woorden ‘culturele toe-eigening’ of ‘cultural appropriation’ horen we de laatste jaren steeds meer en meer. Een element overnemen uit een cultuur die niet de jouwe is, kan veel controverse met zich meebrengen. Kijk maar naar de bantu-knots van Adele of de K3’tjes die zich als farao’s verkleden. Maar wat is culturele toe-eigening precies? En wanneer stap je nét de grens over tussen het appreciëren of het toe-eigenen van een cultuur?

foto: Sharon Mccutcheon

De algemene definitie van culturele toe-eigening is het gebruik van elementen uit een bepaalde cultuur door een andere cultuur. Denk bijvoorbeeld aan een wit persoon die box braids draagt op het werkveld of een Afrikaans persoon die een traditionele Aziatische jurk aantrekt naar een galabal. Volgens expert owning & belonging Shaireen Aftab kun je het vergelijken met plagiaat.

‘Wanneer je aan culturele toe-eigening doet, ga je elementen van een cultuur aan jezelf toe-eigenen. Dit doe je zonder enige verwijzing of waardering. Je neemt als het ware die elementen over. Je kan het vergelijken met platte plagiaat’, zegt Aftab. ‘Een voorbeeld is Louis Vuitton die de Masai-cultuur toe-eigent. Louis Vuitton heeft een bepaald motief uit die cultuur overgenomen en in hun collectie gestoken zonder enige erkenning naar de Masai cultuur. Je betaalt duizenden euro’s voor het merk en geen enkele cent gaat naar die stam in Afrika.’

‘LOUIS VUITTON HEEFT EEN MOTIEF UIT DE MASAICULTUUR OVERGENOMEN, ZONDER ENIGE ERKENNING’

© Shaireen Af ta b HET LOCKS-VERHAAL

Het probleem bij culturele toe-eigening zit niet alleen bij het respect. Het is meestal de dominante cultuur die iets overneemt, waarvoor de andere cultuur gediscrimineerd zou worden. Aftab geeft ons een voorbeeld. ‘Iemand die zwart is, heeft een bepaalde haardracht, zoals bantu-knots. Dat is zeer stereotyperend. Je wordt daar als zwart persoon op afgerekend bij sollicitatiegesprekken. Stel je voor dat een wit

‘EEN SCHILDERIJ IN EEN MUSEUM IS OOK

MOOI OM NAAR TE KIJKEN, MAAR DAT NEEM JE TOCH OOK NIET MEE NAAR HUIS?’

a l © Sarah Limany a Ba l i

persoon dat zomaar overneemt, die zal niet worden gediscrimineerd of nagekeken. Dat ligt heel gevoelig’, aldus Aftab. Sarah Limanya-Balila, een mensenrechtenactivist, bevestigt dit voorbeeld. Zij wil namelijk zelf heel graag locks in haar haar zetten, maar is bezorgd dat dit een invloed kan hebben op haar toekomstige carrière. ‘Mensen zoals ik kunnen soms geen job vinden door onze haardracht. Daarom ben ik bang om locks te zetten, terwijl ik dat wel wil’, legt Limanya-Balila uit. ‘Wanneer ik dan witte mensen rustig met locks zie rondlopen doet dat pijn.’

Kun je dan bepaalde elementen gebruiken van een andere cultuur zonder dat het culturele toe-eigening wordt? Aftab maakt terug de vergelijking met plagiaat. ‘Als ik jouw tekst zou copy-pasten, zou jij dat niet leuk vinden. Maar als ik naar jou verwijs en op een correcte manier citeer, is er niemand die boos wordt. Hier zit het verschil.’

APPRECIËREN VS TOE-EIGENEN

Het is ondertussen al duidelijk: de exacte grens opzoeken is geen makkelijke opdracht. ‘Uiteindelijk ligt het allemaal bij de context: wanneer je een stukje cultuur overneemt en de manier waarop. Respect is in principe de rode draad. Bij een carnavalsfeestje gooi je dat respect meteen uit het raam’, knikt Aftab. Ruben Vercruyssen is een 21-jarige student uit Nederland en is sceptisch als het gaat om culturele toe-eigening. Hij stelt zichzelf vaak de vraag waar de grens ligt. Volgens hem ligt deze bij iedereen anders. Daarom is het moeilijk om te weten wat nu wel of niet mag. ‘Er zijn veel extremen op het gebied van culturele toe-eigening. Ik denk dat de grens voor iedereen op een ander punt ligt’, legt Vercruyssen uit. ‘Voor mij is het onduidelijk wat in praktijk wel en niet kan en waar dus de grens ligt tussen appreciatie en toe-eigening.’ Limanya-Balila vraagt zich af of het wel nodig is om jezelf altijd te willen includeren in een andere cultuur, zelfs al doe je dit met respect en in de juiste context. ‘Mijn vraag is: kan je niet gewoon iets appreciëren zonder jezelf daarin te includeren?’, zucht ze. ‘Een schilderij in een museum is mooi om naar te kijken, maar dat neem je toch ook niet mee naar huis?’

WATER BIJ DE WIJN

Voor veel mensen is culturele toe-eigening een ingewikkelde puzzel. De controverse rond Adele die vorige zomer bantu knots droeg naar een carnavalsfeest, begrijpt Vercruyssen niet echt. ‘Je leest vaak dat een witte vrouw nooit deze haardracht mag dragen. Dit vind ik lastig. Ik vind het gevaarlijk om mensen omwille van hun haardracht in een hokje te plaatsen.’ ‘Als dit de standaard is, vrees ik voor een maatschappij die steeds onverdraagzamer wordt. Die onverdraagzaamheid kunnen we alleen voorkomen als iedereen een bétje water bij de wijn doet.’

Hier is Limanya-Balila het niet mee eens. Volgens haar zijn mensen altijd onverdraagzaam geweest. ‘Ik snap waar de redenering vandaan komt, maar ik ga er niet mee akkoord. De behoefte om andere culturen na te bootsen en om jezelf altijd te moeten betrekken, is dat dan verdraagzaam? Een samenleving die respect heeft voor culturele identiteit, gaat meer appreciëren dan toe-eigenen. Toe-eigening zorgt niet voor verdraagzaamheid, verdraagzaamheid zal toe-eigening wegwerken.’

HOOPVOLLE TOEKOMST

Het jaar 2020 stond in het teken van Black Lives Matter-protesten en activisme op sociale media. Vooral bij generatie Z, die vaak woke genoemd wordt, omdat ze zich erg bewust is van maatschappelijke problemen zoals racisme en de klimaatcrisis. Volgens Limanya-Balila schuilt er gevaar achter de woke-generatie. ‘Mensen zien activisme als een persoonlijkheidseigenschap. Soms zie ik witte mensen elkaar beschuldigen van racisme, terwijl zwarte mensen het niet eens als een probleem ervaren. Wie ben jij dan om als witte persoon er een controverse van te maken? Nu is er precies een culturele toe-eigening op het erg vinden van culturele toe-eigening! De nieuwe activisten willen opkomen voor anderen, maar velen focussen op de verkeerde zaken. Het belangrijkste is volgens haar om gesprekken te voeren en vragen te stellen, iets waar Aftab zich bij aansluit. ‘We gaan het niet morgen veranderen, dat zijn processen van lange adem. Het is belangrijk dat we erover blijven spreken. Mensen willen erkenning voor hun cultuur, daar gaat het om. Het is belangrijk dat mensen die aan toe-eigening doen, zich ervan bewust leren worden.’

Ook Vercruyssen, die zijn twijfels heeft bij de hele kwestie, kijkt positief naar de toekomst. ‘Als culturele toe-eigening voor een slecht gevoel zorgt binnen bepaalde bevolkingsgroepen, moet dit verholpen worden. In de wereld, maar zeker in het vrije West-Europa, moet iedereen zich goed kunnen voelen’, zegt hij. Limanya-Balila droomt eveneens van een tolerante samenleving. ‘Ik heb het gevoel dat wij stap voor stap overgaan naar een verdraagzame en geglobaliseerde wereld. Ik denk dat daarmee culturele toe-eigening gaat veranderen en verminderen’, concludeert ze. n

‘IN DE WERELD, MAAR ZEKER IN HET VRIJE WEST-EUROPA, MOET IEDEREEN ZICH GOED KUNNEN VOELEN’

© Ruben Vercruy sse n