1
2009-10 Ikasturtea TAFYD 1. maila Juan Arbulu
Oinarri Biologikoak
LISERI APARATUA
SARRERA Digestio-aparatua gorputzera sartzen diren elikagaiak organismoaren zelulak erabiltzeko substantzia bihurtzeko parte hartzen duten organo eta prozesuek osatzen dute.
Oinarri Biologikoak

2
FUNTZIOAK Liseri aparatuak elikagaiak konposatu sinpleagotan eraldatzea du helburu, eta prozesu honi liseriketa deritzo. Liseriketa hodian gertatzen da (ahoa, faringea, hestegorria, urdaila eta hesteak). Eraldaketa ekintza mekaniko eta kimikoei esker gertatzen da Digestio prozesua berdina da urdail bakarreko animalia guztietan, hau da, gluzido, lipido eta proteinak unitate sinpleagoetan bihurtzen dira digestio entzimei esker, xurgatu eta odolean beren garraioa posible eginez.
Oinarri Biologikoak
3
LISERI APARATUAREN ANATOMIA
Oinarri Biologikoak
Digestio-aparatuaren atalak Gorputz guztia zeharkatzen duen hodi hau zenbait ataletan bereiz daiteke: Ahoa: aurpegiaren azpiko aldean. Faringea: ahoa eta hestegorria hasi arteko hodi zatia. Hestegorria: faringearen ondoren dagoen zatia; 25 cm-ko luzera du, eta urdaileraino doa. Urdaila: hestegorriaren amaieran dago Hesteak: urdaila bukatu ondoren dagoen hodia da; oso luzea denez, tolestura ugari ditu abdomeneko barrunbera moldatzeko. Diametro ezberdina duenez, bi ataletan banatuko dugu: Heste meharra: duodenoa, jejunoa eta ileona bereizten dira. Heste lodia: kolon itsua, goranzko kolona, zeharkako kolona, beheranzko kolona, sigma eta ondestea bereizten dira. 4
LISERI APARATUAREN ANATOMIA 1: Listu guruinak 2: Parotidak 3: Masailezurpekoak 4: Mihipekoak 5: Ahoa 6: Faringea 7: Mihia 8: Hestegorria 9: Pankrea 10: Urdaila 11: Pankrea hodia 12: Gibela 13: Behazun xixkua 14: Duodenoa 15: Behazun hodia 16: Heste lodia 17: Zeharkako kolona 18: Goranzko kolona 19: Beheranzko kolona 20: Ileona (Heste meharra) 21: Heste itsua 22: Apendizea 23: Ondestea 24: Uzkia
Oinarri Biologikoak
5
BASKULARIZAZIOA
Oinarri Biologikoak
Liseri aparatuaren irrigazioa aortak egiten du. Bertatikan hiru adar ateratzen dira: 1. Enbor ziliakoa: hestegorria, urdaila, gibela eta barea odoleztatzen ditu. 2. Goiko arteria mesenterikoa: heste meharra, area, barea eta eskuineko heste lodia irrigatzen ditu. 3. Beheko arteria mesenterikoa: ezkerreko heste lodia irrigatzen ditu. 6
BASKULARIZAZIOA
Oinarri Biologikoak
Itzulera benosoa gibelera doa porta benara, eta gibeletik, gibeleko benatik kaba benara eta bihotzera itzultzen da.
7
BASKULARIZAZIOA
Oinarri Biologikoak
8
OSAGAI ESTRUKTURALAK
Oinarri Biologikoak
1. AHOA 2. FARINGEA 3. HESTEGORRIA 4. URDAILA 5. HESTE MEHEARRA 6. HESTE LODI 7. AREA 8. GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA
9
AHOA
Oinarri Biologikoak
10
AHOA
• Esneko hortzak: 20 pieza, 6 urte arte • Helduetan: – 8 intzisibo, mozteko – 4 kaninoak, zarrasteko – 8 premolarrak, txikitzeko – 12 agina, xehatzeko
Oinarri Biologikoak
ANATOMIA Hortzak – Motak:
– Zatiak:
• Sustraia: gordeta • Koroa: ikusten dena • Pulpa: sakonean hutsa
11
AHOA
• Eginkizun nagusiak: – Mastekatu: jakiak moztu eta xehatudigestio mekanikoa – Listuztatu: jakiak eta listua nahaztuboloa osatu
Oinarri Biologikoak
FISIOLOGIA FUNTZIOA: Elikagaien irensketa eta mastekatzea
• Boloa: injestioaorofaringeaHestegorria
12
AHOA
–
Mihia Muskulu maseteroak, tenporalak eta pterigoideakbaraila igo eta jaitsi
Oinarri Biologikoak
FISIOLOGIA Murtxikapenean parte hartzen dute: 1. Muskuluak
– Muskulu milohioideak, genihioideak
eta digastrikoakbaraila behera eta atzera 13
AHOA
– Gurina parotidoak (2)listua likidoa
– Gurina sublingualak (2)listua mukosoa – Gurina submaxilarrak (2)listua mukoserosoa
Oinarri Biologikoak
FISIOLOGIA Murtxikapenean parte hartzen dute: 2. Gurinak
14
AHOA
Oinarri Biologikoak
15
FARINGEA
• Sudur hodiak
Behealdean:
Oinarri Biologikoak
Goialdean:
• Laringea • Hestegorria
16
HESTEGORRIA Faringea
-Goikoa -Behekoa Behealden
Oinarri Biologikoak
eta urdaila lotzen dituen eraztun gihartsuez osaturiko hodia da. Eraztunen mugimenduek elikadura urdailera bidaltzen dute. 25 zm-ko hodi bertikala 2 esfinter: mukosa jariatzen da
17
HESTEGORRIA
Oinarri Biologikoak
18
HESTEGORRIA FISIOLOGIA
mugimendua:
– Jariatze mukosoa – Peristaltismoa: muskulu lehunaren uzkurdura aktiboak
Oinarri Biologikoak
Boloaren
• Urdailan sartzen dahestegorriaren beheko esfinterra
19
HESTEGORRIA
Oinarri Biologikoak
20
URDAILA Litro
Kardias: gertuko zatiamukosaren jariaketa Fundus: goiko zatiajasotzailea Gorputza: zati handienaaz. kloridrikoa jariatu Antro: urrutiko zatiapepsinogeno jariaketa
Oinarri Biologikoak
eta erdiko edukiera duen zakutxo baten antza du. Urdailaren sarrerari kardia deitzen zaio eta irteerari piloroa. Bere funtzioa elikadura jaso eta digestioa egin Zatiak:
21
URDAILA
Goikoa: hestegorriaren behekoa Behekoa: edo Pilorikoa
Barrualdea tolesdura eta mikrobiloak kontaktuko gainaldea ↑(1 zm² batek 500 zm² funtzionaletan bihurtzen dira)
Oinarri Biologikoak
FISIOLOGIA 2 esfinter ditu:
22
URDAILA
Oinarri Biologikoak
23
URDAILA FISIOLOGIA • Jariaketaren berezitasunak:
Konposaketa: • Ura (%98) • Gatzak • HCl (hormetako zeluletan). • Mukoproteinak (zelula mukosoak) • Protienak zatitzeko entzimakpepsinogenoa • Bit B12 garraitzeko Faktore Intrinsekoa
Jariaketaren erregulazioa: hormona gastrikoasistema nerbioso
sinpatiko eta parasinpatikoa Liseriketa mekanikoa: Boloa kimoan bihurtzen da.
Jariaketa
Oinarri Biologikoak
• pH oso baxuaazidosia • Jariatze bolumena: 2,5-3 l/egun
Eragin mekanikoa 24
URDAILA FISIOLOGIA Oinarri Biologikoak
• Azidotasunak: bakterien sarrera ekiditzen du • HClak: haragiaren fibrina eta kolagenoa bigundu egiten du. • pH baxuak: Pepsinogenoa pepsinan bihurtzen da eta honek kolagenoa hautsi eta proteinak aminoazido eta peptidoetan bihurtzen du • Muki babeslea jariatzen du: Epitelioa Hclarengandik babesten du • Mugimendu peristaltikoak: Janaria mugiarazi eta nahastu egiten du, birrinduz. • Piloroa: Kimoa duodenora pasabidea kontrolatzen du 25
HESTE MEHEA ANATOMIA • 6-7 m luzera
-DUODENO:
Oinarri Biologikoak
1. ZATIAK:
-Area inguratzen du -Ez du peritoneorik -Sabeleko hormetara Itsatsita dago -Tolesdura ugari xurgaketa erraztuz 26
HESTE MEHEA 2. ZATIAK:
- Erdian kokatzen den zatia da -Sabelean inongo loturarik gabe -Peritoneoak eusten du -Hemen ere tolesdura ugari daude xurgaketaren efikazia handituz
Oinarri Biologikoak
-JEJUNO (6):
27
HESTE MEHEA 3. ZATIAK:
-Azkenengo zatia da -Sabelean libre -Peritoneoak eusten du - Ia ez ditu tolesdurarik
Oinarri Biologikoak
-ILEONa (7):
28
HESTE MEHEA OSAKERA Oinarri Biologikoak
1. KANPOKO SEROSA: - edo mintza serosa - peritoneoz osatuta - ehun epiteliala 2. GERUZA MUSKULARRA: - Kanpokoa: luzetarako disposaketa - Nerbio zelulak: sistema autonomoa: - Barrukoa: zirkularra 3. MEISSNER-en nerbio plexuasistema autonomoaren bukaerak 4. MUKOSA-AZPIA: Ehun konektiboa. Odol eta linfa hodiak kokatzen dira. Nebio zuntzak ere 5. MUKOSA: - Mikrobiloak • Gainazala handitzen du • Funtzioaxurgaketa
29
HESTE MEHEA FISIOLOGIA Oinarri Biologikoak
Jariatzea: – Jariatze zelulak • Zelula kaliziformeak: mukosaepitelioa babestu • Zelula epitelialak: entzimak (enterokinasak, amilasak, peptidasa, disakaridasak eta lipasak) • Babes zelulak: inmunoglobulinak A eta M – Duodenoa • Are eta gibelaren jariatzea (behazun besikularen zehar)kimoaren neutralizazioa eta elikagaien digestioaxurgatzea • Mukosaren jariatzeahormonak: sekretina eta pankreoziminaura, gatzen eta entzimen jariatzea bultzatzen dute • Propultsio mugimenduak
30
HESTE LODIA ANATOMIA Oinarri Biologikoak
• ZATIAK: 1. ITSUA: • Balbula ileozakala: ileonen jarraipena 2. KOLON: 4 zati: • Goranzko kolon • Zeharkako kolon • Beheranzko kolon • Kolon sigmoide 3. ONDESTEA: • OSAKETA: 1. Geruza azpimukosaa: linfozito ugari, fibroblastoak, plasmozitoak, eta makrofagoak bakterien kontrola 2. Ez dago xurgaketarik → ez ditu mikrobiloak
31
HESTE LODIA FISIOLOGIA Oinarri Biologikoak
1. Ur gehiena bertan xurgatzen da, gorotzak solidifikatuz 2. Heste lodiaren mugimenduak; • Gorozkien pilaketan eta solidifokazioan laguntzen du • Mugimendu luzeak dira
32
HESTE LODIA FISIOLOGIA Oinarri Biologikoak
1. Mugimenduen kontrolerako sistemak: – Kontrol nerbiosoa: • estimulu parasimpatikoa Uzkurduraren maiztasuna areagotu • estimulu simpatikoa Uzkurduraren maiztasuna gutxitu – Kontrol hormonala: • Gastrina, kolezistokininak eta serotoninak mugikortasuna bultatzen dute • Glukagoiak eta sekretinak kolona erlaxatzen dute 2. Farmakoak: – Morfina eta antzekoak mugikortasuna handitzen dute – Espasmolitikoak eta antikolinergikoak kolona erlaxatzen dute 3. Stress eta urduritasunak erlaxazioa eragiten dute libratzea erraztuz
33
AREA ANATOMIA
1.- Endokrinoa: hormonen sintesia Intsulina eta glukagoia 2.- Exokrinoa: dudenora jariatzen diren sustantziak ekoizten du
Oinarri Biologikoak
• HOSTO ANTZEKO ORGANOA • DUODENOAK INGURATZEN DU • ZATIAK:
34
GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA Gibela:
Funtzioak
Oinarri Biologikoak
• Gizakiaren gibelak 1.3-3 Kg-ko pisua dauka. • Lau lobulutan banatuta dago, eta horietako bakoitza hainbat segmentutan
•Behazuna ekoizten du lopidoak liseritzeko •Metabolismoaren erregulazioaz arduratzen da •Babes sistemako proteina eta proteina plasmatiko gehienak sintetizatzen ditu •Gai desberdinen gordailua da; lipidoak, proteinak, bitaminak, hormonak eta burdina metatzen dira •Detoxifikazioaz eta gaien iraizpenaz arduratzen da 35
GIBELA ETA BEHAZUN BESIKULA
Oinarri Biologikoak
36
LISERIKETAKO PROZESUAK 1.
2.
4. 5. 6. 7.
Oinarri Biologikoak
3.
Ingestioa: Janaria barneratu ahotik Liseriketa: Elikagaiak osagai sinpleetan bihurtzen duen prozesua da. Helburua xurgapena erraztea da. Mugikortasuna: Liseri aparatuan gertatzen diren mugimenduak dira, liseriketa mekanikoa barne. Peristaltismoa eta segmentazioa. Jariaketa: Liseri urinak ekoiztu eta jariatu Xurgapena: Elikagaiak hodiaren mintza zeharkatzen dute odolera pasatuz. Kanporatzea: Hondakinak uzkitik kanporatu Erregulazioa: Sistema osoa koordinatu
37
LISERIKETAKO PROZESUAK PERISTALTISMOA Oinarri Biologikoak
38
LISERIKETAKO PROZESUAK SEGMENTAZIOA Oinarri Biologikoak
39
LISERIKETAKO PROZESUAK URDAILAREN MUGIMENDUAK Oinarri Biologikoak
40
FUNTZIOEN LABURPENA
Oinarri Biologikoak
41
Oinarri Biologikoak
AMAIERA
42