oinarrizko antolaketa

OINARRI BIOLOGIKOAK

2. Giza gorputzaren oinarrizko antolaketa

TAFYD 1. Maila 09/10 Ikasturtea

Juan Arbulu

Oinarrizko antolaketa Hiru multzo landuko ditugu:

1.

2.

3.

Giza zelula Oinarrizko ehunak Organoak, sistemak eta aparatuak

2

Oinarrizko antolaketa

3

Giza zelula

Bizidun unitate txikiena da.

Izaki unizelularrak eta plurizelularrak.

Giza-zelulak 5-200Âľm (1Âľm = 10-6m).

Zelulen egiturak betetzen duten funtzioarekin zerikusia dute.

4

5

Giza zelula Antolaketa mailak

Giza zelula Zelula eukariotoa

Nukleoa

Nukleoplasma

Kromosoma

Zitoplasma

Organuloak

Egiturak

6

Giza zelula

7

Giza zelula A. ZITOPLASMA Mintz zelularra eta mintz nuklearraren artean dagoen tartea da.

Bertan, hainbat egitura eta organulo bereizten dira

8

Giza zelula ZITOPLASMA 5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ) 3.Erribosomak 8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL) 6.Golgiren aparatua 10.Lisosomak 4.Peroxisomak 9.Mitokondriak 13.Zentrioloak 9

Giza zelula 5.

ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ) Mintzez inguraturiko pasabideak dira.

Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita.

Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira.

Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden zeluletan ageri da.

10

Giza zelula 3.

ERRIBOSOMAK Zelula guztietan dauden organuloak dira.

Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran daudenean.

Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko zimurtsuari erantsita ere.

11

Giza zelula 8.

ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL)

Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak ere egiten ditu.

Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira.

EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira.

Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak (gibela, gonadak eta guruin adrenaletan).

12

Giza zelula 6. GOLGIREN APARATUA

Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz.

Diktiosomen inguruan besikulak daude.

EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea eta erreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat.

Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (gluko proteinak, mukopolisakaridoak,‌)

13

Giza zelula 10. LISOSOMAK

Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira.

Bertan hidrolasa erako entzimak daude.

Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn. Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.

14

Giza zelula 4. PEROXISOMAK

Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak dira.

Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izeneko entzimaz baliatzen da.

15

Giza zelula 9. MITOKONDRIAK

Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira.

Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da.

Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso ugariak dira (gibela, muskuluak,‌)

16

Giza zelula 13. ZENTRIOLOAK

Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz.

Nukleoaren inguruan kokatzen dira.

Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua kontrolatzen dute.

17

Giza zelula B. NUKLEOA

Mintz nuklearrez inguraturik dago.

Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak, entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, ‌ ADNak proteina basikoekin batera kromosomak eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz.

Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu (bi sexualak X eta Y) Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte.

Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak ARNaren metaketa helburu dutela.

18

Giza zelula

19

Oinarrizko ehunak

Organismo batean antzeko funtzioa betetzen duten zelulen multzoari ehuna deritzo.

Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira.

5 ehun mota daude:

Epitelio ehuna Konektiboa Muskulua Nerbio-ehuna

20

Oinarrizko ehunak 1.EPITELIO EHUNA A.

Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko eta barnealdeko estaldura 1.

2.

Ezaugarriak: 1.

Zelulak estuki lotuta

2.

Zelulen etengabeko berritzea

3.

Ez dute odol basorik

Funtzioak: 1.

3.

Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta iraizketa

Motak: Zelularen formaren araberakoa.

1.

Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua

2.

Kubikoa

3.

Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua 21

Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA

Laua sinplea Geruza bakarra Kapilarretan Birika albeoloetan

Laua estratifikatua

Geruza bat baino gehiago Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan.

22

Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Epitelio kubikoa Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzio duten hodietan agertzen dira: Giltzurrun

tubuluetan Pankreasaren hodietan Obulotegiaren azalean

23

Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Epitelio zilindrikoa Epitelio zilindriko sinplea Geruza sinple bat, mikrobiloskak ager daitezke.

Urdaila Umetokia Hestemeharra ( mikrobiloskak )

Epit. zilindriko pseudoestratifikatua Geruza bakarra, zilioak ager daitezke mukia edo gametoak mugiarazteko.

Bronkioak Trakea Epididimoa Obiduktoak

24

Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA

Epitelio zilindriko sinplea

Epit. zilindriko pseudoestratifikatua 25

Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA B. Guruin epitelioa

• Zelula jariatzaileak dira. Isolatutak edo multzoka agert daitezke guruinak eratuz.

• Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketaren arabera.

EXOKRINOAK ENDOKRINOAK MISTOAK 26

Oinarrizko ehunak Zelula bakarrak: zelula kaliziformeak hestemeharrean mukia jariatzen dute

Zelula multzoa: guruinak pankreasa

27

Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA

Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metaboliko eta estrukturala ematen die.

Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktiboak kontrolatzen du.

Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia batean murgildurik agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.

Matrizea:

Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, proteinak, Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:

1.

2. a. b.

ez elastikoak ( kolagenoa) elastikoak (erretikulina eta elastina)

28

Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA

Zelulak : Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizea sintetizatzen dute.

1.

zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,.. helduak: fibrozito, osteozito, ‌

Migratzaileak: organismoaren beste lekuetan sortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzio espezifikoak burutzeko.

2.

Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, ..

29

Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA

Funtzioak :

Organismoaren ehunak elkarturik mantendu Organoen azpiegitura osatu Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua osatu Gantzak metatu Erresistentzia handiko egiturak sortu Euste-egiturak osatu Substantzien garraioa eta homeostasia burutu 30

Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA

Motak :

KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA ) ADIPOSOA KARTILAGO-EHUNA HEZUR-EHUNA ODOL-EHUNA

31

Oinarrizko ehunak

32

Oinarrizko ehunak a. Ehun konjuntibo laxoa Non daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta organoen arteko hutsuneetan.

Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa, nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).

Zuntz elastikoa Matrizea Kolageno zuntzak Fibroblastoak

33

Oinarrizko ehunak b.

Ehun konjuntibo trinkoa

Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean, kornean eta tendoietan.

Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako erresistentzia (tendoiak)

Kolageno zuntzak

Fibroblastoak 34

Oinarrizko ehunak c.

Ehun konjuntibo elastikoa Elastikotasun handia (elastina)

Non daude: forma aldatzen edota deformatzen diren organoetan (birikak)..

Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoen mugimenduak.

35

Oinarrizko ehunak d.

Ehun konjuntibo erretikularra

Non daude: organoen artean.

Betebeharrak: organoen eustea.

36

Oinarrizko ehunak B. Ehun adiposoa

Adipozitoz osaturik Funtzioak:

Lipidoen metaketa

Babes mekanikoa

Tenperaturarekiko babesa Nukleoak

Lipido tantak 37

Oinarrizko ehunak C. Kartilago ehuna

Oso elastiko eta malgua da.

Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago.

Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez.

Motak :

HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa.

ELASTIKOA: bellarrian.

EZ ELASTIKOA: sudurrean ARTIKULARRA: giltzarrietan

38

Oinarrizko ehunak D. Hezur ehuna

Ornodunetan Osaketa: Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65) Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35) Zelulak:

Osteoblastoak Osteozitoak Osteoklastoak

39

Oinarrizko ehunak Havers hodiak Hodi kalkoforak

Osteozitoak Arteria, bena eta nerbioa

40

Oinarrizko ehunak Havers hodiak

Osteozitoak

41

Oinarrizko ehunak E. Odola

ODOLA

Plasma

Odol zelulak Eritrozitoak

Sueroa

Koagulatzeko faktoreak

Albumina Globulina Ur-soluzioa

Fibrinogenoa

O2 garraioa Leukozitoak Inmunitatea Tronbozitoak Koagulazioa

Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu.

42

Oinarrizko ehunak Eritrozitoak

Leukozitoak

Plaketak

43

Oinarrizko ehunak 3. Muskulu ehuna

Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina).

Motak:

Ildaskatua: o o o

Kardiakoa: o

Nukleoa zelularen erdian.

o

Mitokondria ugari.

Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.

o

Zelula luzeak eta paraleloki jarrita.

Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte.

Mitokondria ugari

Leuna: o o

Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita.

Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak: jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimendu peristaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ...

44

Oinarrizko ehunak

45

Oinarrizko ehunak

Muskulu ildaskatua

46

Oinarrizko ehunak

Muskulu Leuna

47

Oinarrizko ehunak

Muskulu Kardiakoa

48

Oinarrizko ehunak 4. Nerbio ehuna

Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia eta korrdinatua sortzea da bere eginkizuna.

Zelula motak: 1) Neuronak:

Kinada elektrikoak garraiatzen dute.

NS-ko unitate funtzionala

Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak) eta adar luze batez (axoia) osatua.

49

Oinarrizko ehunak 2)

Gliako zelulak:

Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude.

Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.zentralean Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.periferikoan

50

Oinarrizko ehunak

51

52

Oinarrizko ehunak

ANATOMIA OROKORRA

53