Bulletin Kaaitheater Sep-Oct 2017 by Kaaitheater

SEPTEMBER OCTOBER

CALENDAR SEPTEMBER 2017 KAAISTUDIO’S THU 21/09 06:00 > 20:00 THE MONASTERY A-LIFE KAAITHEATER THU 21/09 17:30 ANT HAMPTON CRAZY BUT TRUE KAAITHEATER THU 21/09 19:00 PETER VENMANS OVER HANNAH ARENDT EN NATALITEIT KAAITHEATER THU 21/09 20:30 MYRIAM VAN IMSCHOOT & WILLEM DE WOLF IN KOOR! KAAITHEATER FRI 22/09 20:00 KLEINERING.BE & GUESTS BYE BYE KLEINE RING LA MONNAIE SAT 23/09 20:00 ANNE TERESA DE KEERSMAEKER/ROSAS MITTEN WIR IM LEBEN SIND LA MONNAIE SUN 24/09 15:00 ANNE TERESA DE KEERSMAEKER/ROSAS MITTEN WIR IM LEBEN SIND MON 25/0919:30 MO* LECTURE IF ENTREPRENEURS COULD CHANGE… MON 25/09 > SAT 7/10 CHRISTOPHE MEIERHANS & ANT HAMPTON THE THING TUE 26/09 20:00 ANNE TERESA DE KEERSMAEKER/ROSAS MITTEN WIR IM LEBEN SIND WED 27/09 20:00 ANNE TERESA DE KEERSMAEKER/ROSAS MITTEN WIR IM LEBEN SIND THU 28/09 20:30 FATIMA MERNISSI CHAIR SEXISM, SHARIA… FRI 29/09 20:30 KRIS VERDONCK & HET ZUIDELIJK TONEEL CONVERSATIONS SAT 30/09 20:30 KRIS VERDONCK & HET ZUIDELIJK TONEEL CONVERSATIONS

KAAITHEATER KAAISTUDIO’S LA MONNAIE LA MONNAIE KAAISTUDIO’S KAAITHEATER KAAITHEATER

OCTOBER 2017 TUE 3/10 20:30 STEFAN HERTMANS ANTIGONE IN MOLENBEEK TUE 3 > FRI 6/10 ZINA BEAUTY VERHALEN SALON TUE 3 > FRI 6/10 RADIO ETOILE WED 4/10 20:30 RICHARD SCHECHNER THEATRE, PERFORMANCE, AND RITUAL THU 5/10 20:30 FORCED ENTERTAINMENT REAL MAGIC FRI 6/10 18:00 BENJAMIN VANDEWALLE WALKING THE LINE FRI 6/10 20:30 FORCED ENTERTAINMENT REAL MAGIC FRI 6/10 22:00 PARTY 40 JAAR/ANS/YEAR KAAITHEATER SAT 7/10 14:00+16:00+18:00 BENJAMIN VANDEWALLE WALKING THE LINE SUN 8/10 11:00 ECOPOLIS DIGITAL TOGETHER SUN 8/10 12:00+14:00+16:00 BENJAMIN VANDEWALLE WALKING THE LINE

KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER

FRI 13/10 20:30 FRI 13/10 22:00 SAT 14/10 20:30

JAN DECORTE & BLACK BOX REVELATION STAND DOWN BOOK PRESENTATION TIS OF TIS NI. OVER JAN DECORTE JAN DECORTE & BLACK BOX REVELATION STAND DOWN

TUE 17/10 20:30 WED 18/10 20:30 THU 19/10 20:30 FRI 20/10 20:30 FRI 20/10 20:30 SAT 21/10 19:00 SAT 21/10 20:30

VOLMIR CORDEIRO L’ŒIL LA BOUCHE ET LE RESTE KAAISTUDIO’S VOLMIR CORDEIRO L’ŒIL LA BOUCHE ET LE RESTE KAAISTUDIO’S EKO SUPRIYANTO SALT KAAITHEATER ERIC SLEICHIM & BL!NDMAN [STRINGS] ARSENAL KAAITHEATER METTE EDVARDSEN WE TO BE KAAISTUDIO’S DEBATE METTE EDVARDSEN, VOLMIR CORDEIRO & OTHERS KAAISTUDIO’S METTE EDVARDSEN WE TO BE KAAISTUDIO’S

TUE 24/10 20:30 WED 25/10 18:00 WED 25/10 20:30 WED 25/10 20:30 THU 26/10 17:00 THU 26/10 18:00 FRI 27/10 18:00 FRI 27/10 19:00 FRI 27/10 20:30 SAT 28/10 19:00

DE WARME WINKEL MAJAKOVSKI/OKTOBER ROBERT STEIJN WALK INTO NOTHINGNESS DE WARME WINKEL MAJAKOVSKI/OKTOBER OUR DAILY DEATH: BARBARA RAES | VALENTINE KEMPYNCK | JORGE LEÓN OUR DAILY DEATH: EMI KODAMA | MIKE SCHMID | JORGE LEÓN | VERA TUSSING ROBERT STEIJN WALK INTO NOTHINGNESS ROBERT STEIJN WALK INTO NOTHINGNESS THOMAS QUARTIER PERFORMING DEATH CLAIRE CROIZÉ & ETIENNE GUILLOTEAU/ECCE MER- BELGIAN POETRY SLAM CHAMPIONSHIP 2017

KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER

KAAITHEATER KAAISTUDIO’S KAAITHEATER KAAISTUDIO’S KAAISTUDIO’S KAAISTUDIO’S KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER KAAITHEATER

THU 21/09 6:00 > 22:00

THU 21/09

SEASON OPENING RE:RITE

THE MONASTERY[BE] A-LIFE

During the 2017–2018 season we take time to explore one of the basic principles of the theatre: the ritual. RE:RITE winds through the programme like a chaplet of shows, lectures, debates, workshops, and new rituals. To kick-off this programme, you’re invited to join us from dawn till dusk.

In de wervelwind van werk, relaties, deadlines en discussies, raken we soms afgeleid van wat het belangrijkst is: voelen dat je leeft, bewust van je hele zijn en van wat je omringt. The Monastery – een experimentele spirituele stadsgemeenschap – landt voor de eerste keer in de Kaaistudio’s om net dat te doen: met behulp van rituelen elke dag en elke actie tot een intense beleving maken.

RE:RITE

THE MONASTERY ANT HAMPTON PETER VENMANS MYRIAM VAN IMSCHOOT & WILLEM DE WOLF

In the whirlwind of work, relationships, deadlines and discussions, we sometimes get distracted from the most important things in life: feeling alive and being conscious of our entire being and everything around us. The Monastery – an experimental spiritual urban community – is coming to the Kaaistudios for the first time to do exactly that: by performing daily rituals, making every action an intense experience.

JOIN ALL DAY OR ATTEND A SINGLE RITUAL: 6:00 8:00 11:00 13:00 15:00 18:00 19:00

TWILIGHT TIME (FREE ENTRY) PRE-WORK DESTRESS RITUAL RITUAL OF RENEWAL TOUCH RITUAL TEA & TALK RITUAL SATSANG LECTURE (FREE ENTRY) RITUAL DINNER

KAAISTUDIO’S RITUAL | ENGLISH (LANGUAGE NO PROBLEM) € 10/DAY (NOT INCLUDING DINNER)

ANT HAMPTON[UK/DE] CRAZY BUT TRUE

SEASON OPENING

Kinderen tussen zeven en elf jaar vormen een panel van experts: via een hoofdtelefoon krijgen ze een tekst ingefluisterd. Ze herhalen wat ze horen, en presenteren zo een groeiende lijst buitengewone feiten. Des enfants de sept à onze ans constituent « un panel d’experts » : par le biais d’écouteurs, ils entendent un texte, répètent ce qu’ils entendent et présentent ainsi une liste croissante de faits exceptionnels. Children between the ages of seven and eleven form a panel of experts: a text is whispered to them via headsets. They repeat what they hear, and thus present a growing list of extraordinary facts.

KAAITHEATER PERFORMANCE | DUTCH/FRENCH/ENGLISH | FREE, COME AND GO AS YOU PLEASE

Samen met niet-geoefende zangers buigen Myriam Van Imschoot en Willem de Wolf zich over het repetitieproces van een zangstuk. De missers, herhalingen en uitschuivers die zich daarbij voordoen vormen het speelmateriaal van deze voorstelling. Beginnen en herbeginnen!

RE:RITE

MYRIAM VAN IMSCHOOT[BE] & WILLEM DE WOLF[NL] IN KOOR!

RE:RITE 7 PM TALK

KAAITHEATER MUSIC/PERFORMANCE | DUTCH | 2H | € 16/12/10 CO-FUNDED BY THE CREATIVE EUROPE PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION

PETER VENMANS OVER HANNAH ARENDT EN NATALITEIT KAAITHEATER THU 21/09 | 19:00 | DUTCH | FREE

THU 21/09 20:30

BELGIAN PREMIERE

PERFORMANCE

THU 21/09 17:30 > 20:00

PRESENTED BY DE MUNT/LA MONNAIE, BOZAR MUSIC, ROSAS & KAAITHEATER

SAT 23, TUE 26, WED 27/09 20:00 + SUN 24/09 15:00 ANNE TERESA DE KEERSMAEKER, JEAN-GUIHEN QUEYRAS/ROSAS[BE] MITTEN WIR IM LEBEN SIND/BACH 6 CELLOSUITEN

Trois danseurs et deux danseuses – parmi lesquels Anne Teresa De Keersmaeker en personne – adaptent, interrogent et dansent les six suites pour violoncelle de Bach qu’interprète le violoncelliste de renommée internationale, Jean-Guihen Queyras. Leur architecture ingénieuse, leur rythmique dansante et leur beauté intemporelle continuent à fasciner jusqu’aujourd’hui.

ON LOCATION: DE MUNT/LA MONNAIE > PLACE DE LA MONNAIE, 1000 BRUSSELS DANCE | 2 H. | € 35/25/15/10

BELGIAN PREMIERE

Five dancers – including Anne Teresa De Keersmaeker herself – adapt, question and dance Bach’s six Cello Suites, performed by the world-renowned cellist Jean-Guihen Queyras. Their ingenious architecture, rhythmic vitality and timeless beauty continue to fascinate people today.

DANCE

Drie dansers en twee danseressen – waaronder Anne Teresa De Keersmaeker zelf – bewerken, bevragen en dansen de zes Cellosuites van Bach, uitgevoerd door de wereldbefaamde cellist Jean-Guihen Queyras. Hun ingenieuze architectuur, dansante ritmiek en tijdloze schoonheid blijven tot op de dag van vandaag fascineren.

FRI 22/09 20:00 KleineRing.be & guests Bye bye Kleine Ring/Adieu la Petite Ceinture Stadplanners Rien van de Wall en Wim Menten stellen het einde van de Brusselse kleine Ring voor. Welke rol moeten de ringlanen krijgen in het Brussel van morgen? En als we kunnen kiezen, wat voor boulevards willen we dan? Les urbanistes Rien van de Wall et Wim Menten proposeront de mettre fin à la « Petite Ceinture » bruxelloise. Quel rôle devraient jouer demain les boulevards à Bruxelles? Et si nous pouvions choisir, quels boulevards voudrions-nous ? KAAITHEATER DEBATE | 3H | DUTCH & FRENCH | FREE

MON 25/09 19:30 MO* lecture: Steven Serneels, Piet Colruyt, Leslie Johnston If Entrepreneurs Could Change the Bottom Line, They Could Also Change the World New ideas about social or inclusive entrepreneurship are not very prominent in Flanders. Money and profit have a bad reputation, and it is often deserved. But if entrepreneurs can change the logic of enterprise, many more possibilities with respect to inequality or climate change will undoubtedly become available.

KAAITHEATER LECTURE/DEBATE | ENGLISH | € 5

THU 28/09 20:30

PRESENTED BY KAAITHEATER & VUB

Fatima Mernissi Chair with Sarah Bracke[NL/BE] & Zakia Salime[US] Sexism, Sharia, and the Spectre of the Arab Muslim Man Is sexism inherent to Islam? Where does the menacing stereotype of the sexist Muslim come from and how is it perpetuated? Sociologists Sarah Bracke and Zakia Salime explore the alleged sexism of Arab Muslim men and Islamic Sharia law. Le sexisme est-il propre à l’islam ? D’où provient l’épouvantail contemporain du musulman sexiste et comment ce cliché est-il nourri ? Les sociologues Sarah Bracke et Zakia Salime passent au crible le sexisme prétendu de l’homme arabe musulman et de la loi islamique. KAAISTUDIO’S TALK | ENGLISH (WITH SIMULTANEOUS FRENCH TRANSLATION) | FREE

RE:RITE

MON 25/09 > SAT 7/10

CHRISTOPHE MEIERHANS[CH/BE] & ANT HAMPTON[UK/DE] THE THING. AN AUTOMATIC WORKSHOP IN EVERYDAY DISRUPTION The THING is an automated and hybrid form in between performance, workshop, and journey. The only ones present are you, a group of 8 to 12 people who open a suitcase and follow a wild mix of different triggers as a guide. Make a leap of faith! The THING comprises four episodes, each about four hours long. Choose the days and times which fit you the best. They just need to be done in chronological order.

EPISODE 1: MON 25/09 OR TUE 26/09 OR THU 28/09, ALL AT 19:00 EPISODE 2: WED 27/09 OR FRI 29/09, BOTH AT 18:00 OR SAT 30/09 AT 15:00 EPISODE 3: MON 2/10 OR TUE 3/10 OR THU 5/10, ALL AT 19:00 EPISODE 4: WED 4/10 OR FRI 6/10, BOTH AT 19:00 OR SAT 7/10 AT 15:00

BELGIAN PREMIERE © ANT HAMPTON

KAAISTUDIO’S COLLECTIVE EXERCISE | ENGLISH | 4H X 4 DAYS | € 18/14/10 PLEASE BOOK BY PHONE: 02 201 59 59

FRI 29, SAT 30/09 20:30 KRIS VERDONCK/A TWO DOGS COMPANY[BE] & HET ZUIDELIJK TONEEL[NL] CONVERSATIONS (AT THE END OF THE WORLD) Vijf figuren portretteren de mens in de waanzinnige twintigste eeuw, wachtend op een onvermijdelijke catastrofe. Ondanks de shock blijven ze praten, spelen en musiceren. Op scène staan topacteurs Johan Leysen, José Kuijpers, Jan Steen en Jeroen Van der Ven, vergezeld door pianist Marino Formenti. Cinq personnages constituent un portrait de l’être humain dans ce XXe siècle fou, attendant la catastrophe inévitable. Malgré le choc, ils continuent à parler, jouer et faire de la musique. Sur scène sont réunis les acteurs

Five figures form a portrait of humanity in the insane twentieth century, awaiting the inevitable catastrophe. Despite the shock, they continue to talk, perform, and play music. This piece is performed by star actors José Kuijpers, Johan Leysen, Jan Steen, Jeroen Van der Ven, accompanied by pianist Marino Formenti.

‘A BITTERSWEET ACCEPTANCE OF THE END’ Read our conversation with Kris Verdonck > p. 9

KAAITHEATER THEATRE | DUTCH (SURTITLED FRENCH/ENGLISH) | € 18/14/10 + POST-PERFORMANCE TALK 29/09

BELGIAN PREMIERE

magistraux José Kuijpers, Johan Leysen, Jan Steen et Jeroen Van der Ven. Marino Formenti les accompagne au piano.

40 JAAR | ANS | YEARS KAAITHEATER

ALL WE HAVE IS WORDS ALL WE HAVE IS WORLDS

#KAAI40

KAAITHEATER.BE

3–6|10|2017 V.U.: BART CLAES C/O AKENKAAI 2, 1000 BRUSSEL | DESIGN: PAUL BOUDENS

FORCED ENTERTAINMENT STEFAN HERTMANS RICHARD SCHECHNER BENJAMIN VANDEWALLE ZINA RADIO ÉTOILE Het Kaaitheater blaast veertig kaarsjes uit! Het eerste Kaaitheaterfestival liep van 5 tot 15 september 1977, toen Hugo De Greef ‘een punt op een wit blad’ zette. Deze aanklacht tegen wat hij een vastgeroest Vlaams theaterlandschap noemde, moest een inspiratiebron zijn voor iets anders, voor een alternatief. Dat in dit geval het alternatief zich ook echt doorzette moeten we vieren. Vier dagen op rij! Le Kaaitheater devient quarantenaire ! Le premier Kaaitheaterfestival a eu lieu du 5 au 15 septembre 1977, quand Hugo De Greef a dessiné un point sur une feuille blanche. Il a insufflé vie à un réquisitoire contre ce qu’il appelait un paysage théâtral flamand sclérosé et souhaitait devenir une source d’inspiration pour tout autre chose, être une alternative. Qu’en l’occurrence l’alternative ait vu le jour et se soit concrétisée et développée mérite d’être célébré. Pendant quatre jours ! Kaaitheater turns forty! The first Kaaitheater festival ran from 5 until 15 September 1977, when Hugo De Greef charted a new course. It was an indictment of what he called the stagnant Flemish theatre landscape, and it aimed to inspire something new, an alternative. The fact that in this case the alternative managed to endure calls for a celebration. Four days in a row! #KAAI40 6

THU 5, FRI 6/10 20:30 FORCED ENTERTAINMENT[UK] REAL MAGIC

BELGIAN PREMIERE KAAITHEATER THEATRE | ENGLISH | 1H30 | € 18/14/10

‘Haunting, enticing, surprising as ever, Forced Entertainment proves to be a curious joy and a magical gift!’ – TOTAL THEATRE

Forced Entertainment’s new production creates a world of absurd disconnection, struggle and comic repetition. The performers take part in an impossible illusion, while something unfolds that is part chaotic TV programme, part cabaret act, and part telepathic feat. The result is a compelling performance about optimism, individual agency and the desire for change: pure magic!

THEATRE

In hun nieuwste voorstelling schept Forced Entertainment een wereld van absurde ontkoppeling, strijd en komische herhaling. Terwijl de spelers zich in een onmogelijke illusie begeven, onthult zich iets dat het midden houdt tussen een chaotisch tvprogramma, cabaretvoorstelling, en telepathische truc. Het resultaat is een indringende performance over optimisme, zelfbeschikking en het verlangen naar verandering: pure magie!

FRI 6/10 18:00, SAT 7/10 14:00 + 16:00 + 18:00, SUN 8/10 12:00 + 14:00 + 16:00 BENJAMIN VANDEWALLE[BE] WALKING THE LINE © BENJAMIN VANDEWALLE

Voor zijn nieuwste performance neemt Benjamin Vandewalle je opnieuw mee de stad in. Hij neemt het voortouw bij een reeks doelbewuste acties: soms banaal, dan weer onconventioneel. Je vertrekt als een groep individuen en transformeert gaandeweg tot één collectief lichaam. Pour sa nouvelle performance, Benjamin Vandewalle nous emmène à nouveau dans la ville. Il prend l’initiative d’une série d’actions délibérées : parfois banales, d’autres fois peu conventionnelles. Chemin faisant, le groupe d’individus qui participent à Walking the Line se transforme en un corps collectif.

KAAITHEATER PERFORMANCE/WALK | 1H30 | € 14/10

WED 4/10 20:30 RICHARD SCHECHNER[US] THEATRE, PERFORMANCE, AND RITUAL

Theatre and ritual are intertwined in the Ramlila of Ramnagar, India. The 31 day performance enacts the story of the warrior-king, Rama. Staged in many locations throughout the city, the Ramlila features gods, demons, KAAITHEATER LECTURE | ENGLISH | € 5 8

royals, animals, and ordinary people. Richard Schechner – theatre director, professor at the Tisch School of the Arts, and founder of The Performance Group – has researched the event since the 1970s.

Theater en ritueel zijn verstrengeld in de Ramlila van Ramnagar (India). Tijdens deze 31 dagen durende performance speelt zich de geschiedenis van krijgerkoning Rama af. Goden, demonen, koningen, dieren en doodgewone mensen beelden het verhaal uit op vele plekken in de stad. Richard Schechner – regisseur, professor aan de Tisch School of the Arts en stichter van The Performance Group – onderzoekt het evenement al sinds de jaren 70.

RE:RITE

PREMIERE

In his latest performance, Benjamin Vandewalle is again accompanying you into the city. He takes the lead in a series of purposeful actions: some are banal, while others are completely unconventional. You leave as a group of individuals and gradually transform into one collective body.

Â© DANNY WILLEMS

EEN ZOETZURE KIJK OP DE ONDERGANG IN GESPREK MET KRIS VERDONCK EN KRISTOF VAN BAARLE

In zijn nieuwste voorstelling speelt Kris Verdonck met de vraag waarover mensen het zouden hebben als de wereld rondom hen vergaat. Hoe gaan we om met het einde? En wat vertelt het ons over hoe we in de wereld staan vandaag? Een collage van tekstfragmenten en muziek, samen met een specifieke humor, schoonheid en taal, schept het gevoel dat alles voorbij is. Aardsdonker maar hilarisch, of zoetzuur zoals Verdonck en dramaturg Kristof van Baarle het liever noemen.

Een zoetzure aanvaarding van het einde, dat is geen alledaagse visie. Van waar haalden jullie dit idee? KRIS VERDONCK: In mijn werk speelt ‘het einde’ in welke vorm dan ook, steeds een rol. Sommige installaties of performances tonen het moment voor zo’n einde, anderen dat erna, en Conversations bevindt zich net in het moment van de overgang: van nog net, naar net niet meer. Wat hier precies eindigt, ligt niet honderd procent vast. Het kan de wereld zijn, een samenleving, de mens, een bepaald wereldbeeld… Al heeft de mens altijd wel haar aandeel in de oorzaak van dit eindpunt, een meteoor hoort niet in het rijtje thuis. We zijn met die vraag in het achterhoofd op een redelijk uniek document gestoten: de gesprekken, gevoerd door de ‘oeberiuten’, de kliek rond de Russische schrijver Daniil Charms (1905–1942). Zij hielden als laatste kunstenaars, bijna letterlijk op de ruïnes van St Petersburg hun laatste ‘salons’. Dit waren arme salons, eigenlijk eerder gesprekken, met soms een stuk muziek. Een van hen heeft deze gesprekken genoteerd. Deze notulen hebben een paar oorlogen doorstaan en worden binnenkort in het Engels gepubliceerd. KRISTOF VAN BAARLE: Wat deze gesprekken zo bijzonder maakt, zijn de condities waarin die gevoerd werden: vervolgd door het Sovjet-regime, straatarm, hongerig, na een eerste grote oorlog en revolutie, aan de vooravond van een tweede grote oorlog met de bezetting van Leningrad (1941–1943). Ondanks het risico op een gevangenisstraf voeren ze die gesprekken toch en schrijven ze op. De gesprekken bevatten een pijnlijke lichtheid, een ongelooflijk blijven zoeken naar inzicht. Het zijn pogingen om te begrijpen wat er gebeurt, ook al is het duidelijk dat het niet te begrijpen valt en dat het begrip hen niet zal redden. KV: Deze gesprekken zijn eigenlijk hoopvol en héél grappig. De oeberiuten zagen zichzelf als personages uit de Apocalyps van Johannes, maar dan wel de Monty-Python-versie. Ze waren dermate ten dode opgeschreven dat ze zich eigenlijk al dood voelden. Hoe hebben jullie de tekst vervolgens samengesteld? KV: De gesprekken vormen de basis van de voorstelling. Het zijn letterlijk getuigenissen op de rand van de wereld. Alle sprekers zijn de kampen in gegaan of zijn van honger gestorven. We combineren de gesprekken met andere getuigenissen van aardbevingen, oorlogen, klimaatrampen of de situatie uit Aleppo. Aan bod komt het werk van W.G. Sebald en Curzio Malaparte, maar evengoed nieuwsberichten. Je hebt niet altijd mensen die op de ruïnes klaar staan om een grap te maken, maar er doen zich wel gelijkaardige situaties voor: tijdens een 11

aardbeving in Italië enkele jaren geleden, is een oude vrouw bedolven geraakt onder het puin. Ze roept naar de redder dat hij zich moet haasten omdat ze heel hard naar het toilet moet. Die laatste trots om niet in haar broek te willen doen en de humor die daarbij vrijkomt, roepen een soort van hele diepe menselijkheid op. KVB: We hebben een lange zoektocht gemaakt naar materiaal uit vergelijkbare situaties en naar gesprekken tussen mensen die dezelfde existentiële lading dekken. De moeilijke voorwaarde was dat het steeds die specifieke attitude ten opzichte van het einde moet dragen: een hoopvolle aanvaarding. Ook qua dynamiek is dat geen evidente voorwaarde: Heiner Müller zei eens dat het theater eigenlijk een plek is voor diegenen die naar de dood toe gaan en dat een dramatisch verloop daarom vervangen moet worden door een ‘het is allemaal al voorbij’. Weten dat er geen troost is, maar toch doorgaan. Wat zijn voor jullie belangrijke eindes die jullie als referentiepunt nemen? KV: Het gaat niet zozeer letterlijk over ‘het einde’ maar over de menselijke conditie op zo een moment. Wat zijn onze laatste woorden? Na nu bijna een jaar op dit thema gewerkt te hebben, zijn de bevindingen niet alleen maar treurnis en donkerte. Het is vaak zo dat de stervende de familieleden probeert te troosten. En er zijn, hoe hard ook, nogal wat grappige momenten. Kharms is uniek, omdat hij deze conditie zo extreem verwoord: wanneer iemand in zijn teksten een been mist, is de kans groot dat het door kannibalisme komt – in tijden van grote hongersnood, worden waarden en normen relatiever. De man zonder been in kwestie vindt dit echter een detail. We zijn als mens op een hele vreemde manier aangetrokken tot destructie. Hoe komt het toch dat er kijkfiles bestaan of dat een ramp als ‘mooi’ wordt ervaren? Waarom gaan toeristen de instortende gletsjers bekijken? Wij zijn een héél vreemd specimen. KVB: WOII is een belangrijk breukpunt geweest in de vorige eeuw: de fragiliteit van de mens is toen duidelijker geworden dan ooit. Het potentieel van een einde dat we zelf veroorzaken, of het gevoel dat we misschien al op een bepaalde manier na dat einde leven: dat zijn twee spoken die sindsdien alles overschaduwen. Voor mij is dat een belangrijk element dat vandaag nog steeds alles in een ander perspectief plaatst. Ook bij het maken van een voorstelling? KV: Dostojevski heeft ooit tegen de muur gestaan. Hij zou gefusilleerd worden. Iemand heeft hem op het nippertje gered. Daarna heeft hij gezworen het leven vanop dat moment zo intens mogelijk te beleven, ieder moment intens te beleven. Maar hij verklaarde later dat dat ook niet vol te houden was. En dat er ook hele gewone, saaie momenten ontstonden. Conversations is voor mij een hele speciale voorstelling, het voelt aan als een centraal punt in mijn werk. Tijdens de voorstelling zullen de acteurs volledig ondergesneeuwd worden, maar wel blijven doorspelen. Ze gaat dus van een ‘theatervoorstelling’ over naar ‘een installatie’. De acteurs verdwijnen letterlijk op het podium. De voorstelling moet eindigen in een sprekend landschap. De mens is verdwenen, onze spoken blijven over. KVB: De ‘act’ van het maken van een grap, het voeren van een gesprek, het schrijven van een tekst of het componeren van muziek wordt in zulke ‘eindtijdelijke’ contexten wel al iets bijzonder op zich: nog de tijd nemen om iets kwalitatief te doen, iets proberen te ontleden met een vrije verbeelding. Hoe kadert dit tot slot binnen de rest van jouw oeuvre, waarin machines en de relatie objectsubject een belangrijke rol spelen? KV: Ik denk dat Conversations eerst en vooral de tekstversie van Untitled (2014) gaat zijn, waarbij mensen wel nog dingen zeggen in plaats van louter nog handelingen uit te voeren. In Untitled gaat het personage zo gebukt onder een verstikkend economisch en commercieel systeem dat hij erdoor wordt uitgeschakeld. In Conversations is eenzelfde soort probleem aan de hand: ook hier zullen de personages langzamerhand verdwijnen. Het enige wat hen rest vóór 12

het zover is, zijn de gesprekken die ze voeren. Al is het niet duidelijk wanneer het dan precies zover zou zijn. Er is een filmpje uit Aleppo van een man die een barrelbom filmt en zegt “deze bom is het dan, vaarwel allemaal.” De wind grijpt de bom echter en voert die elders heen. Vervelend voor onze vriend, want hij heeft net officieel afscheid genomen en moet nu toch “tot morgen” zeggen. Dit doen Kharms en de oeberiuten ook. Ze zitten aan tafel en weten dat ze eraan zullen gaan. Elke tekst leest als hun laatste tekst, al zal Kharms zelf bijvoorbeeld pas zeven jaar later van de honger omkomen. Een soort moderne versie van Wachten op Godot van Beckett. Het spannendste aan deze voorstelling vind ik de overgang van mensen op het podium naar een lege scène. Enkel de tekst zweeft nog rond, waardoor de voorstelling transformeert van acteurs op scène naar een hoorspel. Er zijn niet zoveel voorstellingen waar er op en over de dood wordt gesprongen. Meestal is het gedaan wanneer de held het loodje legt. We hebben ons als theatermakers in die zin in de problemen genesteld, want wat kan er nog gezegd worden wanneer er geen mensen meer zijn? Eigenlijk niets meer. In het theater bestaan technieken als de voice over om de afwezigen toch een stem te geven. Maar valt er überhaupt nog te zeggen als de wereld vergaan is?

UNE ACCEPTATION DOUCE-AMÈRE DE LA FIN EN CONVERSATION AVEC KRIS VERDONCK ET KRISTOF VAN BAARLE

Dans son nouveau spectacle, Kris Verdonck se demande ce dont les gens parleraient si le monde autour d’eux en venait à disparaître. Comment abordons-nous la fin ? Et qu’est-ce que cela révèle de notre positionnement dans le monde aujourd’hui ? Un collage d’extraits de textes et de musique, émaillé d’un humour, d’une beauté et ’un langage spécifique suscite le sentiment que tout est révolu. Un spectacle d’une noirceur profonde mais désopilant, ou doux-amer comme préfèrent le qualifier Kris Verdonck et le dramaturge Kristof van Baarle.

Une acceptation douce-amère de la fin, telle est la vision générale ? Où avez-vous puisé l’idée ? KRIS VERDONCK : Dans mon travail, « la fin », sous quelque forme que ce soit, joue toujours un rôle. Certains spectacles ou installations montrent le moment qui précède cette fin, d’autres celui qui la suit, et Conversations se situe au moment précis de la transition : du juste encore au juste plus. Ce qui s’achève ici n’est pas absolument défini. Cela pourrait être le monde, une société, l’humanité, une certaine vision du monde… Mais c’est toujours l’être humain qui porte une responsabilité dans la cause de cette fin, un météore par exemple n’a pas sa place dans la série de motifs. C’est avec cette question en tête que nous avons découvert un document assez exclusif : les conversations menées par les Obérioutes, le mouvement autour de l’écrivain russe Daniil Charms (1905–1942). En leur qualité de derniers artistes, ils ont tenu leurs derniers « salons » quasi littéralement sur les ruines de Saint-Pétersbourg. Ce furent de pauvres salons, en somme plutôt des conversations, parfois accompagnées de musique. L’un d’entre eux a consigné ces conversations et ces notes ont survécu à quelques guerres et seront bientôt publiées en anglais. 13

KRISTOF VAN BAARLE : Ce qui rend ces conversations si particulières sont les conditions dans lesquelles les Obérioutes les ont été menées : persécutés par le régime soviétique, pauvres comme job, affamés, rescapés d’une première grande guerre et d’une révolution, à la veille d’une seconde grande guerre et du siège de Leningrad (1941–1943). En dépit du risque d’une peine de prison, ils ont poursuivi ces conversations et les ont consignées. Elles recèlent une légèreté pénible, une incroyable quête de compréhension. Il s’agit de tentatives de comprendre ce qui se déroule, même s’il est évident que la situation est incompréhensible et que la comprendre ne les sauvera pas. KV : Au fond, ces conversations sont porteuses d’espoir et sont très drôles aussi. Les Obérioutes se considéraient comme des personnages de l’Apocalypse de Jean, mais dans une version Monty Python avant la lettre. Leurs jours étaient tellement comptés qu’ils se sentaient déjà morts. Comment avez-vous ensuite composé le texte ? KV: Les conversations constituent la base du spectacle. Il s’agit littéralement de témoignages au bord du précipice. Tous les intervenants ont été internés dans des camps ou sont morts de faim. Nous combinons les conversations avec d’autres témoignages : de tremblements de terre, de guerres, de catastrophes climatiques ou de la situation à Alep. Nous citons des passages d’œuvres de W.G. Sebald et de Curzio Malaparte, mais également des bulletins d’information. On ne trouve pas toujours des personnes disposées à plaisanter sur les gravats, mais des situations analogues se produisent : lors du tremblement de terre en Italie il y a quelques années, une vieille dame ensevelie sous les décombres a crié aux équipes de sauvetage de se dépêcher, car elle avait un besoin urgent d’aller aux toilettes. Cette ultime fierté de ne pas vouloir faire dans sa culotte et l’humour qui s’en dégage évoquent une très profonde humanité. KVB : Nous avons longuement recherché du matériau provenant de situations comparables et des conversations comportant les mêmes questions existentielles. La difficulté résidait dans l’impératif de trouver des conversations attestant invariablement de la même attitude vis-à-vis de la fin : une acceptation porteuse d’espoir. Or, ce n’est pas une dynamique évidente : Heiner Müller a un jour dit que le théâtre est en fait le lieu de ceux qui se dirigent vers la mort et qu’il faudrait par conséquent remplacer un déroulement dramatique par un « tout est déjà terminé ». Savoir qu’il n’y a pas de consolation, mais quand même continuer. Quelles sont pour vous des fins importantes que vous prenez comme points de référence ? KV : Il ne s’agit pas tant de « la fin » en tant que telle, mais de la condition humaine à un tel moment. Quelles sont nos dernières paroles ? Après avoir travaillé près d’une année sur ce thème, force est de constater que ce moment ne suscite pas que tristesse et désolation. Il arrive souvent que le mourant tente de consoler ses proches. Et aussi pénible que ce soit, il y a aussi des moments comiques. Charms est unique, parce qu’il décrit cette condition de manière extrême : concernant un unijambiste dont il est question dans un de ses textes, il avance une forte probabilité de cannibalisme comme cause de la perte de la jambe – en temps de disette, les normes et les valeurs deviennent relatives. L’homme sans jambe estime cependant qu’il ne s’agit que d’un détail. Étrangement, nous – êtres humains – sommes attirés par la destruction. Comment expliquer les bouchons de curiosité ou le fait qu’une catastrophe puisse être considérée comme « belle » ? Pourquoi les touristes vont-ils visiter des glaciers qui s’écroulent ? Nous sommes une espèce très étrange. KVB : La Seconde Guerre mondiale s’est avérée un important point de rupture : elle a plus que jamais mis en évidence la fragilité de l’être humain. La potentialité d’une fin que nous provoquerons nous-mêmes ou le sentiment que d’une certaine façon, nous vivons déjà après la fin : voici deux spectres qui éclipsent tout. Pour moi, c’est un élément important qui, à ce jour, situe tout dans une autre perspective. 14

Même la création d’un spectacle ? KV : Dostoïevski s’est un jour retrouvé face à un peloton d’exécution qui allait le fusiller. Quelqu’un l’a sauvé de justesse. Ensuite, il a juré de vivre chaque instant de sa vie de manière la plus intense possible. Plus tard, il déclarera que ce n’est pas tenable, qu’il existe tout simplement des moments banals, ennuyeux. Pour moi, Conversations est un spectacle tout à fait particulier parce que je le ressens comme un point central dans mon travail. Pendant les représentations, les acteurs seront recouverts de neige, mais ils continueront de jouer. Il y a donc une transition d’un « spectacle de théâtre » à une « installation ». Les acteurs disparaissent littéralement de la scène. Le spectacle doit s’achever dans un paysage parlant. L’homme a disparu, il ne reste que nos fantômes. KVB : Dans de tels contextes de « fin du temps », l’acte de faire une plaisanterie, de mener une conversation, d’écrire un texte ou de composer de la musique devient en soi quelque chose de particulier : prendre le temps de réaliser quelque chose de qualitatif, tenter d’analyser quelque chose avec une fantaisie libre. Pour conclure, comment ce spectacle cadre-t-il dans l’ensemble de votre œuvre, dans laquelle les machines et la relation objet-sujet jouent un rôle important ? KV : Je crois que Conversations sera avant tout la version textuelle d’Untitled (2014), dans laquelle les gens disent encore des choses au lieu de simplement exécuter des actes. Dans Untitled, le personnage ploie à tel point sous le poids du système économique et commercial oppressant qu’il en est éliminé. Dans Conversations, on observe un problème semblable : ici aussi, les personnages disparaissent lentement. La seule chose qui leur reste avant d’en arriver là sont les conversations qu’ils mènent. Même s’il n’est pas clair à quel moment précis le glas sonnera. Il y a un film tourné à Alep d’un homme qui filme une bombe baril et dit : « Ce sera donc cette bombe. Adieu tout le monde. » Cependant le vent dévie la trajectoire de la bombe et elle tombe ailleurs. Embarrassant pour notre ami qui vient de prendre officiellement congé de tout le monde et doit à présent dire « à demain ». Charms et les Obérioutes font pareil : ils sont assis à table et savent qu’ils vont mourir. Chaque texte se lit comme leur dernier texte, même si Charms ne mourra que sept ans plus tard, de faim. Une sorte de version moderne d’En attendant Godot de Beckett. Le plus captivant dans ce spectacle est selon moi la transition d’une scène peuplée d’acteurs à une scène vide. Seul le texte plane encore, ce qui transforme le spectacle d’une pièce avec des acteurs sur scène en un audiodrame. Il n’y a pas tant de spectacles qui traitent de la mort et de l’après-mort. En général, la pièce s’achève quand le héros rend l’âme. En ce sens, nous avons nous-mêmes causé une situation problématique, car que dire quand il n’y a plus d’êtres humains ? Plus rien, au fond. Au théâtre il existe des techniques comme la voix off pour donner une voix aux absents, mais que peut-on encore dire quand le monde a disparu ?

Â© KRISTOF VRANCKEN

A BITTERSWEET ACCEPTANCE OF THE END IN CONVERSATION WITH KRIS VERDONCK AND KRISTOF VAN BAARLE

In his latest production, Kris Verdonck plays with the question of what people would talk about if the world around them started disintegrating. How do we deal with the end? And what does it tell us about our worldviews today? A collage of texts and music paired with an eccentric sense of humour, beauty and language, creates a sense that everything has passed. Pitch-black but hilarious, or bittersweet as Verdonck and dramatist Kristof van Baarle prefer to call it.

Bittersweet acceptance of the end, that is not an everyday perspective. Where did you get the idea? KRIS VERDONCK: ‘The end’, in whatever form, is a consistent theme in my work. Some of my installations and performances show the moment before the end, some depict the moments after, and Conversations is set right in the moment of the transition: from just begun to just passed. What exactly is ending here is not completely clear. It might be the world, a society, humankind, a certain worldview… But humans always play some part in causing this endpoint, it is not caused by a meteor or anything like that. With this question in mind, we happened to find a unique document: the conversations of the ‘oberiutes’, the clique led by Russian author Daniil Kharms (1905–1942). As the last artists in Russia, they held their last ‘salons’ almost literally on the ruins of Saint Petersburg. These were poor salons, which were more like conversations, and with the occasional musical interlude. One of them made notes of their conversations. These notes survived several wars and will soon by published in English. KRISTOF VAN BAARLE: These conversations are so interesting because of the conditions in which they were conducted: persecuted by the Soviet regime, dirt poor, hungry, just after the first Great War and revolution and on the eve of a second great war and the occupation of Leningrad (1941-1943). Despite the risk of imprisonment, they conducted their discussions anyway, and wrote them down. These conversations contain a painful lightness, an unbelievable persistence in the search for insight. They are attempts to understand what is happening, even though it is clear that it is incomprehensible and that understanding will not save them. KV: These discussions are actually very hopeful and very funny. The oberiutes thought of themselves as characters from the Apocalypse by John, but in a version that might have been by Monty Python. They were so doomed to die that they actually already felt dead. How did you write the script? KV: These discussions formed the basis of the production. They are literally testimonies from the edge of the world. All the speakers were sent to labour camps or died of starvation. We combined the conversations with other testimonies of earthquakes, wars, ecological disasters, or the situation in Aleppo. We also incorporated the work of W.G. Sebald and Curzio Malaparte, as well as news reports. There aren’t always people standing on ruins who are ready to ready to tell a joke, but similar situations do occur: during an earthquake in Italy 18

a few years ago, an old woman got trapped under the rubble. She called to a rescue worker to hurry because she was desperate for the toilet. The ultimate pride not to want to wet herself and the humour that it released evoke a profound sense of humanity. KVB: We spent a long time looking for material from comparable situations and conversations between people that cover the same existential content. The difficult condition was that the material had to contain this specific attitude towards the end: a hopeful acceptance. This condition was also difficult in terms of the dynamism: Heiner Müller once said that the theatre is really a place for people who are approaching death and that a dramatic narrative should therefore be replaced by an ‘it is all already over’. Knowing that there is no pride, but persisting nonetheless. What are the important endings that you use as reference points? KV: It is not so much literally about ‘the end’, but about the human condition at a time like that. What are our last words? After working on this theme for almost a year, our findings are by no means all darkness and tragedy. It is so often the case that the dying person tries to comfort the mourners. And however difficult, there are often funny moments too. Kharms is unique because he articulated this condition in such an extreme way: when somebody is missing a leg in his texts, it is probably the result of cannibalism – in times of famine, values and norms become more relative. But the man without the leg in question thinks this is merely a detail. As people, we have a very strange attraction to destruction. Why is there such a thing as rubbernecking and why are disaster often described as ‘beautiful’? Why do tourists go to look at collapsed glaciers? We are a very strange species. KVB: WWII was a pivotal moment in the last century: the fragility of human life became more palpable than ever. The potential of an ending that we caused ourselves, or the sense that perhaps we are living after that ending in some way: these are two spectres under which we have been living ever since. To me, this is an important element that continues to put everything in a different perspective. Including in the making of a production? KV: Dostoevsky was once up against a wall. He was facing a firing squad. Somebody saved him in the nick of time. Afterwards, he swore that he was going to live as intensely as possible; he would experience every moment intensely. But later he declared that this was impossible to sustain, because there were many ordinary, boring moments. Conversations is a very special production to me. It feels like a central point in my work. During the performance, the actors will be completely snowed under, but they will continue to act. They will thus make a transition from a ‘theatre production’ to ‘an installation’. The actors will literally disappear onstage. The performance will end with a talking landscape. The people are gone, but their ghosts remain. KVB: In such ‘end-of-time’ contexts, the ‘act’ of making a joke, having a conversation, writing a text or composing music becomes a very special act as such. Taking time to do something of quality, trying to dissect something with a free imagination. Finally, how does this production relate to the rest of your oeuvre, in which machines and the relationship between object and subject are important themes? KV: I think Conversations will primarily be the text version of Untitled (2014), in which people do still speak rather than merely making gestures. In Untitled, the character is so burdened by a stifling economic and commercial system that it kills him. Conversations depicts a similar sort of problem: here too, the characters will gradually disappear. The only thing left for them to do before that happens is to have their conversations. But it is not clear when exactly the end will come. There is a film from Aleppo of a man filming a barrel bomb and saying “this bomb is it, goodbye everybody”. But the bomb gets caught in the wind, which 19

sends it off in a different direction. That is a problem for our friend because he has just officially said his farewells and now he has to say â&#x20AC;&#x153;see you tomorrowâ&#x20AC;?. That is also what Kharms and the oberiutes do. They sit around a table and know that they are going to die. Each text reads as though it is their last, even though Kharms only died of starvation seven years later. It is a modern version of Beckettâ&#x20AC;&#x2122;s Waiting for Godot. The most exciting thing about this production is the transition from people onstage to an empty stage. Only the text continues to echo through the theatre, transforming the production from actors on the stage to an audio performance. There are not many performances that transcend death. Usually everything ends when the hero kicks the bucket. In this sense, we got ourselves into trouble as playwrights and directors because what more is there to say when there are no more people? Nothing really. But in the theatre, there are techniques like the voice over that can still give absent people a voice. But what more is there to be said once the world has passed away?

‘TODAY IS A WONDERFUL DAY TO DIE’ BARBARA RAES OVER DE KLEINE BEGRAFENISSEN IN HET LEVEN EN AFSCHEIDSRITUELEN

Barbara Raes werkte als programmator en artistiek leider van Kunstencentra BUDA en Vooruit, tot ze in 2014 haar leven over een andere boeg gooide. Vandaag werkt ze als onderzoeker aan het KASK en heeft ze Beyond The Spoken opgericht, een werkplaats voor niet-erkend verlies. Ze creëert er afscheidsrituelen en helpt mensen de tijd te nemen om kantelmomenten te verwerken. Haar oude liefde voor kunst is echter nooit ver weg en heeft ook binnen haar praktijk een plaats gekregen. Dit najaar maakt ze niet alleen deel uit van de Europalia-expo Ancestors and Rituals in BOZAR, ze is ook te gast in de Kaaistudio’s tijdens het focusprogramma Our Daily Death in het kader van het seizoensthema RE:RITE. 21

Je hebt een opleiding gevolgd in het begeleiden van begrafenisrituelen. Hoe kwam je op dit niet zo alledaags idee en wat houdt zo’n opleiding allemaal in? Ik ben in contact gekomen met afscheidsrituelen in het jaar dat ik zelf afscheid moest nemen van mijn oude, professionele leven. In dat kantelmoment heb ik de leegte, de stilte en het ‘niets doen’ opgezocht en één opleiding gevolgd (bewust buiten mijn oude werkveld). In Totnes volgde ik de opleiding in het begeleiden van afscheidsrituelen voor de dood. Door de bijzondere regelgeving rond begrafenissen in het Verenigd Koninkrijk, kan het gebeuren dat die niet op een kerkhof of in een crematorium plaatsvindt. Als ritueelbegeleider moet je dus op verschillende soorten situaties voorbereid zijn, wat meespeelde in mijn keuze voor een Engelse opleiding. De opleiding begon met facing your own death: kijken naar een lichaam dat gecremeerd wordt. Wat gebeurt er als iemand aan de vlammen wordt gegeven? Hoelang duurt dit? Hoe transformeert het lichaam tot as? Mensen die geconfronteerd worden met een overlijden, hebben veel vragen. Als begeleider moet je hun vertrouwen winnen door aan te geven dat jij weet wat er gaat gebeuren. Zodat je hen kan zeggen dat het echt oké is. Centraal in deze omgang met de dood staat voorbereiding. Hoe meer je voorbereid bent, hoe meer je weet en hoe beter je er mee om kan gaan. Daarom is deel van de opleiding een lange kijkstage, waarin je begrafenissen van onbekenden bijwoont en analyseert. Zo kwam mijn oude leven van kijken naar voorstellingen terug: hoe is de ceremonie opgebouwd? Zit de dramaturgische lijn goed? Welke details vallen op? De opleiding raakt veel meer aan dan de dood: het gaat ook over zingeving, over waarden en normen waartoe je je verhoudt. Door bezig te zijn met de dood, merkte ik dat ik alleen maar meer leerde over het leven en hoe dat leven te leven. Als ritueelbegeleider mag je je eigen waarden en normen niet opdringen aan iemand in verdriet. Dit is niet gemakkelijk. We hebben heel snel de neiging onze eigen waarden naar voor te schuiven en te zeggen ‘bekijk het eens vanuit een andere hoek’. Ieder verdriet en iedere manier van rouwen is anders. En elke vorm is evenwaardig. Door voor jezelf te bepalen wat je eigen waarden en normen zijn, kan je ook plaats maken voor de ander. Met Beyond The Spoken houd je je niet bezig met echte begrafenissen, maar richt je je op een ander soort verlies. Toen ik mijn examen als begeleider ging afleggen, wist ik niet wat ik hier precies mee wilde doen. Tot ik de volgende examenvraag voorgeschoteld kreeg: een van de twee mannen van een homoseksueel koppel is palliatief. Het koppel zou graag trouwen, maar homohuwelijken zijn op dat moment nog niet legaal in het Verenigd Koninkrijk. De zieke man sterft en een jaar later wordt het homohuwelijk gelegaliseerd. Maak een afscheidsritueel dat een herdenking is van de gestorvene, waarin je hem huwt met de overlevende, in aanwezigheid van zijn nieuwe man. Toen besefte ik wat ik met deze opleiding wilde doen. Ik wilde een antwoord bieden op dit soort complexe constellaties in onze samenleving, die veel meer voorkomen dan je zou vermoeden. We hebben nood aan nieuwe instrumenten om door zulke moeilijke situaties te geraken. De afscheidsrituelen die ik maak, zijn dus voor de kleine begrafenissen in het leven: het niet-erkende verlies en verdriet, waarbij we ook moeten rouwen. Bijvoorbeeld nooit biologische moeder kunnen worden, een operatie, een scheiding, het verliezen van een job of terug gaan werken na moederschapsrust. Ik maak die rituelen in co-creatie met kunstenaars. Ik voel dat veel kunstenaars een bepaalde gevoeligheid hebben voor onze diepmenselijke verlangens naar troost en begrip, en gemakkelijker met een meer spirituele context kunnen connecteren. Kunst kan ons buiten het rationele denkkader brengen en ons verbinden met iets wat we wel voelen maar niet helemaal kunnen benoemen. Dat vind ik dan ook zo interessant aan het RE:RITEprogramma in het Kaaitheater. Het sociaal instituut van het ritueel en dat van het theater waren vroeger twee aparte dingen. Het is een interessante denkoefening om te proberen beide mentale schuifjes te verbinden. 22

Hoe zitten zulke afscheidsrituelen in elkaar? Elk afscheidsritueel is een overgangsritueel: je neemt afscheid van het één om in het ander te transformeren. Ze bevatten drie fases die universeel terug te vinden zijn bij alle overgangsrituelen en die nodig zijn voor een geslaagd overgangsritueel. Ook alle rituelen die ik met Beyond The Spoken maak, volgen dit stramien. Het eerste deel is de separatie, waarin je de persoon voor wie het ritueel gedaan wordt een ander statuut geeft: hij of zij is even iemand anders dan de rest. In de tweede fase, de liminale fase, vindt de transitie zelf plaats. Je bent nog niet in de laatste fase, maar je bent ook niet meer wie je daarvoor was. Tijdens deze transformatie krijg je steun van de gemeenschap. De derde fase is de re-integratie in de groep. Je hebt een nieuw sociaal statuut gekregen en wordt terug deel van de gemeenschap. In fase één was je bijvoorbeeld nog de vrouw die haar man verloor, in fase drie ben je een weduwe. Als begeleider bij afscheidsrituelen moet je ervoor zorgen dat alle fases van het ritueel doorlopen worden en dat de energie juist blijft zitten. Van positief – creating the myth – door met de rouwenden een levendig beeld van de persoon in kwestie te creëren, helemaal naar beneden – rekilling the dead – door hen te laten zien dat de overledene echt dood is. Met als diepste punt het moment waarop je de overledene aan de vlammen of aan de aarde geeft, om terug positief te eindigen. Dat laatste is de moeilijkste fase voor de begeleider, waarin vooral troost en hoop hun plaats krijgen. Wanneer je de energie hoger krijgt dan bij het beginpunt, krijgt het ritueel een helend effect. Je moet wel die hele S-curve doorlopen om tot die laatste heling te komen. In België zijn veel mensen nog religieus opgevoed, maar willen geen christelijke uitvaart meer. Daarvoor moeten we andere rituelen bedenken. Klopt het vermoeden dat we hier niet helemaal in slagen? Er zijn veel redenen waarom het bedenken van alternatieven niet altijd even bevredigend kan zijn. Ik merk dat er soms een te grote hang naar positiviteit is: ‘het leven moet een feest zijn’ en dus gaat de begrafenis vooral over het leven vieren. Volgens mij is het vrolijke alleen echter niet genoeg om afscheid te nemen. Hiermee onderschatten we de betekenisgeving van rituelen. Het niet meer durven of willen benoemen van een verlies, klopt niet. Je moet door die transitie gaan. Sinds enkele decennia hebben we afstand genomen van het christelijke denkkader en zo onze Westerse samenleving geïndividualiseerd en gederitualiseerd. We bouwen onze zingeving zelf op met onze persoonlijke ervaringen en kennis. In plaats van een gedeeld kader, gebeurt ook dit nu geïndividualiseerd. Maar ook zonder die geloofsstructuren, blijven we natuurlijk wel mensen die naar troost, begrip en vergeving verlangen. We kennen allemaal schuldgevoel of spijt, maar krijgen het antwoord hierop niet meer voorgeschoteld. Onze zoektocht naar dat nieuwe zingevend kader ontstaat vandaag onder de grote paraplu van crisissen, tijden van angst en onzekerheid. Het is logisch dat mensen vandaag terug zoveel nood hebben aan de geborgenheid van een kader zoals religie die vroeger voorzag. Mensen die bij mij komen, zijn vaak ook heel ver verwijderd van zichzelf. Ze moeten elke dag hun best doen om iemand anders te zijn dan wie ze zelf zijn. Ze zijn versplinterd op emotioneel, spiritueel, psychologisch en relationeel vlak. Elke dag lijmen ze zich aan elkaar om door te gaan. Is die individualisering het gevaar van onze huidige samenleving? Dat is een beetje de paradox van mijn praktijk. Ik vertrek vanuit een individu met een specifieke vraag vanuit een specifieke context voor een specifiek verlies. Ik maak iets uniek voor die persoon. Mijn motivatie komt echter voort uit het omgekeerde van individualisering: het huidige gebrek aan gemeenschapsvorming en een te grote privatisering van het verdriet. Om iemand door een proces te laten gaan, is het collectieve heel belangrijk. Ik vraag de persoon al vroeg in het proces om zelf mensen uit te nodigen op zijn of haar ritueel. Dat is meestal schrikken, want de meesten denken dat het volstaat om het ritueel met mij te doen. Mensen willen niemand betrekken bij hun verdriet, ze slaan zich er liever zelf doorheen. Het idee dat ze 23

anderen moeten vragen om speciaal voor hen een hele dag vrij te maken, is niet evident. Het ritme van een ritueel past niet bij het ritme van deze tijd. Rituelen komen dan ook uit een tijd waarin alles veel trager ging. Op welke manier voeg je kunst toe in jouw rituelen? Kunstenaars zijn verbeelders van transformatie. In het tweede gesprek met de persoon vraag ik om objecten mee te brengen die gerelateerd zijn aan hetgeen waarvan ze afscheid willen nemen. Beeldende kunstenaars helpen mij bijvoorbeeld om te zoeken hoe een object kan transformeren en een andere rol kan krijgen. Door niet alleen de persoon maar ook een gerelateerd object te laten transformeren, wordt het proces lichter en vatbaarder. Zo heb ik eens een ritueel gemaakt voor een vrouw die een dubbele borstamputatie moest ondergaan. Hiervoor liet ik Naomi Kerkhove, een kunstenares die wonderlijke objecten kan toveren uit haar naaimachine, een tekst op wit linnen naaien. Aan het einde van het ritueel werd de geborduurde stof als een soort ‘miss-België’-lint over de schouder van de vrouw gedrapeerd. Na haar operatie had de vrouw dat lint opgerold en als een windel op haar ziekenhuiskastje gelegd. Op dat moment symboliseerde het haar gewonde periode. Toen ik later bij haar thuis was voor het nazorggesprek, hing het doek als een kunstwerk aan de muur. Net als zijzelf, was de betekenis van het lint getransformeerd. De rituelen zijn in die zin kunstzinnig, maar geen kunst op zich. Ze zijn theatraal, maar het is geen theater. Authenticiteit is heel belangrijk: je moet tijdens het ritueel dicht bij jezelf blijven. Zo hebben de rituelen ook therapeutisch effect, maar vormen ze geen therapie op zich. Heel veel disciplines komen samen binnen rituelen. Binnen mijn onderzoeksproject OPEN EINDE aan het KASK ga ik bijvoorbeeld met heel diverse sectoren aan de slag om de rol van ruimte en architectuur te onderzoeken tijdens rituelen. Vanwaar komt onze drang en eeuwige zoektocht om betekenisvol te zijn? ‘Today is a wonderful day to die.’ Het zijn de woorden van Uller Gscheidl, een alternatieve begrafenisondernemer uit Berlijn. Er zijn maar twee dagen in het leven waarop je niets kan doen: morgen en gisteren. En daarom is er enkel maar vandaag. Mijn werk met Beyond The Spoken is voor mij een ode aan het leven en aan wat we daarin mogen betekenen. Het leven léven dus.

OUR DAILY DEATH 25 > 27/10/2017 KAAITHEATER & KAAISTUDIO’S > P. 32 FIND THE ENGLISH TRANSLATION OF THIS CONVERSATION ON > WWW.KAAITHEATER.BE

TUE 3/10 20:30 STEFAN HERTMANS[BE] BOEKPRESENTATIE: ANTIGONE IN MOLENBEEK © MICHIEL HENDRYCKX

Antigone in Molenbeek is het prangende relaas van een jonge vrouw die op zoek gaat naar haar dode broer. Verwijzend naar de tragedie van Sophocles, schreef Stefan Hertmans een uiterst actuele, beklemmende en poëtische theatermonoloog over medeleven met iemand die helemaal alleen is komen te staan: de zus van een zelfmoord-terrorist. In juni 2018 – als fin de saison – produceert het Kaaitheater de theaterversie van de tekst in een regie van Ine Goris en gespeeld door Dounia Mahammed. Nu stellen we alvast het boek voor: drie actrices lezen een stuk uit de tekst, waarna Hertmans in gesprek gaat met Johan Reyniers.

PRESENTED BY KAAITHEATER & UITGEVERIJ DE BEZIGE BIJ KAAITHEATER BOOK PRESENTATION | DUTCH | FREE

TUE 3, WED 4, THU 5, FRI 6/10 18:00 > 20:30 ZINA[NL] & KAAITHEATER[BE] BEAUTY VERHALEN SALON Onder het genot van een handmassage, afgesloten van de buitenwereld, ontdek je intieme verhalen van buren en verre onbekenden. Deze rondreizende audio-installatie onthulde in 2016 aangrijpende portretten van Molenbeek tot Slotermeer – en keert nu terug naar het Kaaitheater. Outre le plaisir d’un massage des mains, loin du tumulte du monde extérieur, des voisins proches et des inconnus venus de loin vous confient leur histoire intime. En 2016 cette installation audio itinérante dévoilait de portraits poignants d’habitants du Molenbeek à celui du Slotenmeer à Amsterdam. KAAITHEATER INSTALLATION | DUTCH & FRENCH | FREE 25

TUE 3, WED 4, THU 5, FRI 6/10 18:00 > 20:00

R A D I O E T O I L E EIGHT CONVERSATIONS ABOUT ART, ART CENTRES AND THE WORLD Hoezeer is de wereld sinds 1977 veranderd? De roep om een nieuwe politieke ‘vertelling’ die de neoliberale ‘telling’ zou kunnen vervangen, klinkt steeds luider. De zoektocht naar een ster die ons een andere weg toont wordt steeds urgenter. RADIO ETOILE stelt de vraag wat kunstenaars en kunsthuizen in zo’n situatie vermogen. Kunnen of moeten zij richtinggevend zijn? We nodigen kunstenaars, denkers, docenten en journalisten uit om in acht sessies van één uur rond deze vraag in gesprek te gaan. How much has the world changed since 1977? The demand for a new political ‘account’ to replace the neo-liberal ‘accounting’ is growing ever louder. The search for for a star to show us a new way is growing ever more urgent. RADIO ETOILE questions the power of artists and art centres in our current circumstances. Can they or should they lead the way? We’ve invited artists, thinkers, lecturers and journalists to reflect on this question in eight one-hour sessions. Listen to the eight conversations live in our temporary radio studio at Kaaitheater, or listen digitally. A detailed programme will be available at www.kaaitheater.be/radioetoile KAAITHEATER DEBATES | DUTCH & ENGLISH | FREE

FRI 6/10 22:00 > …

KAAI40 PARTY! There’s no such thing as celebrating without dancing. KAAITHEATER PARTY | FREE

SUN 8/10 11:00 > 18:00

PRESENTED BY KAAITHEATER & OIKOS

ECOPOLIS DIGITAL TOGETHER Na decennia van individualisering en fragmentering, is een van de grote uitdagingen van onze tijd het opnieuw bepalen van ‘een wij’. Hoe kan digitalisering een rol spelen in de transitie naar een socialere en ecologische samenleving? Après des décennies d’individualisation et de fragmentation, l’un des grands défis de notre époque est de redéfinir un « nous ». Comment numérisation peut-elle jouer un rôle dans la transition vers une société plus sociale et plus écologique ?

Ecopolis is the annual encounter for people working on a sustainable future. This third edition is bringing together Kate Raworth, Aral Balkan, Hanan Challouki, Luise Tremel, Gustavo Illescas, Alicja Gescinska, Jeroen Olyslaegers, Gaea Schoeters, Hans Bogaert, Wouter van Noort, Karel Verhoeven, Sarit Michaeli, Ibrahim Mohamoud (CAGE), Ana Naomi de Sousa (Forensic Architecture), CREW, Cateringa & Kompanen (Dumpling Bus), Benjamin Vandewalle and many others.

After decades of individualization and fragmentation, one of the biggest challenges of our age is a new definition of ‘a we’. How can digitization play a role in the transition to a more social and ecological society?

KAAITHEATER TALK/DEBATES/WORKSHOPS/DOCUMENTARIES | € 10/7 DISCOVER THE FULL PROGRAMME AT >WWW.ECOPOLIS.BE

CO-FUNDED BY THE CREATIVE EUROPE PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION

RE:RITE

THU 19/10 20:30 EKO SUPRIYANTO[ID] SALT

Cette nouvelle voix du paysage de la danse contemporaine en Indonésie engage le dialogue avec ses antécédents javanais et le rythme de la vie sous-marine. Il s’inspire de sa formation de danse traditionnelle, de ses expériences de plongée et de la tradition agricole javanaise d’entailler le sol.

CO-FUNDED BY THE CREATIVE EUROPE PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION

KAAITHEATER DANCE | € 18/14/10 + POST-PERFORMANCE TALK WITH EKO SUPRIYANTO & EUROPALIA INDONESIA-CURATOR ARCO RENZ

As a new voice within the contemporary Indonesian dance landscape, Eko Supriyanto explores the relationship between Javanese cultural heritage and the rhythm of the underwater world. He draws from his classical dance training, his diving experience, and the Javanese agricultural tradition of carving in the ground.

DANCE

Als nieuwe stem binnen het hedendaagse Indonesische danslandschap onderzoekt Eko Supriyanto de relatie tussen zijn Javaanse culturele erfgoed en het ritme van de onderwaterwereld. Hij put uit zijn klassieke dansopleiding, zijn duikervaringen en de Javaanse landbouwtraditie van het kerven in de grond.

MUSIC

THEATRE

FRI 13, SAT 14/10 20:30 JAN DECORTE/BLOET & BLACK BOX REVELATION[BE] STAND DOWN Met Stand Down verlaat Jan Decorte de klassieken, maar niet de grote waarheden en mysteries die ze in zich dragen. In Jan Paternoster en Dries Van Dijck van Black Box Revelation – en alle compromisloze heftigheid die ze met zich meebrengen – vinden hij en Sigrid Vinks hun gedroomde muzikale partners in crime. Speciaal voor Stand Down creëren de heren een gloednieuwe soundtrack. PREMIERE KAAITHEATER THEATRE/MUSIC | DUTCH | € 18/14/10

FRI 13/10 22:00 TIS OF TIS NI. OVER JAN DECORTE Aansluitend aan de première van Stand Down stellen we het langverwachte Jan Decorte-boek voor. Dit kleurrijke fresco over leven en werk van een radicale theaterkunstenaar kan onmogelijk ontbreken in je boekenkast. KAAITHEATER BOOK LAUNCH | DUTCH | FREE

Na een reeks solo’s maakt Volmir Cordeiro een eerste werk voor vier dansers. Hij maakt een dans die de fysieke werking en handelingen van het oog wil weergeven. Het innerlijke, het verborgene en zelfs het pre-menselijke en kannibalistische komt bloot te liggen in deze heftige, bijna obsessieve zoektocht naar dans. Après une série de solos, Volmir Cordeiro crée un premier spectacle pour quatre danseurs. Il crée une danse censée reproduire les actions et les fonctions physiques de l’œil. L’intériorité, la latence et même le pré-humain et le cannibale sont mis à nu lors de cette quête intense, quasi obsessionnelle de la danse et de l’innommé.

DANCE

VOLMIR CORDEIRO[BR] L’OEIL LA BOUCHE ET LE RESTE

TUE 17, WED 18/10 20:30

After a series of solos, Volmir Cordeiro has created his first work for four dancers. He has created a dance that aims to express the physical movement and behaviour of the eye. The interior, the hidden and even the pre-human and cannibalistic is exposed in this intense, almost obsessive inquiry into dance, and into the ineffable itself.

WITH AUDIO DESCRIPTION (DUTCH & FRENCH) AND A TOUCH TOUR ON 18/10 > WWW.KAAITHEATER.BE/BLIND KAAISTUDIO’S DANCE | 1H15 | € 14/10

CO-FUNDED BY THE CREATIVE EUROPE PROGRAMME OF THE EUROPEAN UNION

FRI 20, SAT 21/10 20:30 METTE EDVARDSEN[BE/NO] WE TO BE Mette Edvardsen verruimt het klassieke speelvlak drastisch. Ze speelt We to be op drie plaatsen tegelijk: in het boek waaruit ze voorleest, op de lege scene als projectiescherm van je verbeelding, en in de ether als een live radio-uitzending. Mette Edvardsen is drastically expanding the classical stage. She is performing We to be at three locations simultaneously: in the book from which she reads aloud, on the empty stage as a projection screen of your imagination, and in the ether as a live radio broadcast.

THEATRE/ PERFORMANCE

LISTENING TO A PERFORMANCE Visual stimulation often outweighs sound in performances. But what happens when you have to rely on your sense of hearing?

KAAISTUDIO’S THEATRE/PERFORMANCE | ENGLISH | 50 MIN. | € 14/10 + PRE-PERFORMANCE TALK WITH METTE EDVARDSEN, VOLMIR CORDEIRO, CHRISTOPH DE BOECK & ANKE VAN MEER 21/10 19:00 29

FRI 20/10 20:30 ERIC SLEICHIM & BL!NDMAN [STRINGS][BE] ARSENAL Precies honderd jaar na de Russische Oktoberrevolutie voorzien Eric Sleichim en BL!NDMAN [strings] het legendarische Arsenal van regisseur Aleksandr Dovzhenko live van een nieuwe soundscore. Arsenal wordt terecht naast Eisensteins Battleship Potemkin geplaatst als één van dé revolutionaire meesterwerken van de Soviet-cinema.

Exactly one hundred years after the October Revolution in Russia, Eric Sleichim and BL!NDMAN [strings] are presenting a new sound score to the legendary film Arsenal by director Alexander Dovzhenko. Along with Eisenstein’s Battleship Potemkin, Arsenal is rightly considered to be one of the revolutionary masterpieces of Soviet cinema.

MUSIC/ FILM

Exactement cent ans après la révolution d’Octobre, Eric Sleichim et BL!NDMAN [strings] dotent le légendaire Arsenal du réalisateur Aleksandr Dovjenko d’une nouvelle bande sonore. Arsenal est considéré, à raison, comme l’un des chefs-d’œuvre révolutionnaires du cinéma soviétique, au même titre que Le Cuirassé Potemkine d’Eisenstein. KAAITHEATER MUSIC/FILM | 1H30 | € 16/12/10

SAT 28/10 19:00

PRESENTED BY CREATIEF SCHRIJVEN

Les onze meilleurs slameurs du pays se battent contre l'un l'autre. Attendez-vous à un écoulement de mots bouleversants, pendant qu’un DJ addoucit les knock-outs avec des beats qui claquent. Comme spectateur tu joues aussi un rôle dans la décision quel poète passe au tour prochain.

KAAITHEATER POETRY SLAM | DUTCH & FRENCH | 3 H. | FREE 30

POETRY SLAM

De elf beste poetryslammers van het land nemen het tegen elkaar op. Verwacht je aan een woordenstroom op het scherpst van de snee. Een dj verzacht tussendoor de knock-outs met stevige beats. Als toeschouwer beslis je mee welke dichter naar de volgende ronde gaat.

BELGIAN POETRY SLAM CHAMPIONSHIP 2017

TUE 24, WED 25/10 20:30 DE WARME WINKEL[NL] MAJAKOVSKI/OKTOBER

REVOLUTIE. De gewone man is verraden. Weg met de zakkenvullers. Het wereldvreemde achterkamertjesnetwerk dat het volk is vergeten. Alles moet anders! Make Russia great again.

KAAITHEATER THEATRE | DUTCH | € 18/14/10

Met hun ‘oeuvre-stukken’ smijten de makers van De Warme Winkel werk, leven en tijdgeest van een kunstenaar tegen het canvas van het heden. Een eeuw na de Oktober-revolutie is de belangrijkste Russische literaire futurist aan de beurt: Vladimir Majakovski. Verwacht je aan een elegie voor de revolutie en het protest!

THEATRE

FUCK DE ELITE. Ze hebben ons land in de uitverkoop gedaan! Kunst voor het volk.

OUR DAILY DEATH

RE:RITE

25 > 27/10/2017

Our contemporary Western culture generally looks on death and dying with fear and denial. In OUR DAILY DEATH, we are examining the other side of the coin by welcoming artists and scientists who consider death – and its symbols and rituals – to be part of our daily life. www.kaaitheater.be/ourdailydeath

WED 25/10 20:30 DAY #1: OPENING NIGHT

THU 26/10 17:00 DAY #2: IN/FINITY

AN INFINITE PROJECT ABOUT & IN FINITUDE The first outpatients’ clinic for supportive and palliative care TOPAZ offers support to patients with incurable disease and their loved ones. In their three-year artistic-participative project IN/FINITY, artists and patients engage in dialogue on the theme of (in)finity. You will see a glimpse of their method and process, half way through.

BARBARA RAES & KATLEEN VAN LANGENDONCK BEYOND THE SPOKEN Barbara Raes sits down with Katleen Van Langendonck (Kaaitheater) to discuss the great need for new transitional rituals in a society in flux. ‘TODAY IS A WONDERFUL DAY TO DIE.’ Read our conversation with Barbara Raes > p. 21

VALENTINE KEMPYNCK BANKSJE/LITTLE BENCH Artist Valentine Kempynck seeks to reinstate the tradition of putting bricks in ridge-tiles on the FrenchFlemish border. During this lecture performance, she provides it with new content, bringing together tradition, actions, and meaning.

17:00 > 22:00 (CONTINUOUSLY, 20 MIN.) EMI KODAMA PERFORMANCE: IT BEGINS AT THE TIP OF YOUR PENCIL 17:00 > 17:30 MIKE SCHMID/ICTUS PERFORMANCE: BREATHCORE 18:00 > 19:00 JORGE LEÓN & TOPAZ BOOK PRESENTATION: AND? 19:30 VERA TUSSING PERFORMANCE: STAGING ENCOUNTERS 20:30 THE ARTISTS OF IN/FINITY PANEL DISCUSSION

JORGE LEÓN STILL STANDING: A LECTURE ABOUT A PIECE IN PROGRESS What are the implications of the transhumanist utopia for our society, our thought, and art? If every part of a human body can (and will) be replaced, does it have any value? Jorge León gives a lecture about creating an installation that combines exhibition and performance. PRESENTED BY KAAITHEATER, TOPAZ / IN/FINITY & BARBARA RAES

KAAISTUDIO’S TALK/LECTURE PERFORMANCE/WORKSHOP | ENGLISH | € 5

FRI 27/10 20:30

OUR DAILY DEATH

CLAIRE CROIZÉ & ETIENNE GUILLOTEAU/ECCE[FR/BE] MERVijf dansers en vijf muzikanten brengen een meerstemmig stuk over dood en afscheid. Toch blijft er ruimte voor lichtheid. Want van bij je geboorte zet het sterven zich in als een continue beweging: het leven in vrije val. Net door die dood te erkennen, willen Croizé en Guilloteau dat leven voluit vieren. Cinq danseurs et cinq musiciens interprètent une pièce sur la mort et sur l’adieu. Il reste néanmoins de l’espace pour la légèreté. Dès la naissance, la mort s’inscrit comme un mouvement continu : la vie en chute libre. Précisément en acceptant et reconnaissant la mort, Croizé et Guilloteau désirent célébrer pleinement la vie. Five dancers and five musicians perform a polyphonic piece about death and saying goodbye. Nevertheless, there is also space for lightness. From the moment you are born, death is constantly approaching: life in freefall. By acknowledging death, Croizé and Guilloteau aim to celebrate life to the full.

THOMAS QUARTIER PERFORMING DEATH. RITUALS AND SPIRITUALITY OF HUMAN FINITUDE How can we deal with finitude? By performing death. Thomas Quartier – a Benedictine monk and professor for Ritual and Monastic Studies at KU Leuven – will ritually link life and death by reflecting on music, embodiment and transcendence. KAAITHEATER 19:00 | ENGLISH | 1H | FREE

KAAITHEATER DANCE/MUSIC | € 18/14/10

RE:RITE 7 PM TALK

WED 25, THU 26, FRI 27/10 18:00 ROBERT STEIJN[AT/NL] WALK INTO NOTHINGNESS In boeddhistische kloosters leer je via meditatie het leven te beschouwen vanuit de eigen sterfelijkheid. Robert Steijn heeft deze meditatieoefening tot een ritueel gemaakt. Samen wandel je de stad in, alsof het de laatste keer is.

KAAISTUDIO'S RITUAL | DUTCH/ENGLISH | 2H | € 10

In Buddhist monasteries, people learn through meditation to look at life from the perspective of their own mortality. Robert Steijn has turned this meditative practice into a ritual. Together, you will walk around the city, as though you were taking this walk for the last time.

KAAITHEATER

SAINCTELETTESQUARE 20 20 SQUARE SAINCTELETTE B-1000 BRUSSELS T 02 201 58 58

KAAISTUDIO’S

ONZE-LIEVE-VROUW VAN VAAKSTRAAT 81 81 RUE NOTRE-DAME DU SOMMEIL B-1000 BRUSSELS /KAAITHEATER

MAGAZINE 6 EDITIES PER JAAR | VERSCHIJNT IN FEBRUARI, APRIL, JUNI, AUGUSTUS, OKTOBER & DECEMBER P3A9139 | AUGUSTUS 2017 | AFGIFTEKANTOOR GENT X V.U.: BART CLAES, C/O AKENKAAI 2, 1000 BRUSSEL COVERBEELD: FORCED ENTERTAINMENT REAL MAGIC © HUGO GLENDINNING ONTWERP: PAUL BOUDENS