Berre bønder langtar heim

ARE KALVØ BERRE BØNDER LENGTAR HEIM

Copyright © Kagge Forlag 2024

Omslagsdesign: Terese Moe Leiner

Sats: Ingrid Goverud Ulstein

Foto: s. 10: Abaca, NTB. Øvrig bildekreditering, se s. 304

Papir: Amber graphic 115 g

Boka er satt med: Lyon Text 11/15,5

Trykk og innbinding: Print best, Estland

ISBN: 978-82-489-3653-4

Kagge Forlag

Akersgata 45

0158 Oslo

www.kagge.no

Utgitt med støtte frå Norsk faglitterære forfatter- og oversetterforening.

Materialet i denne utgivinga er verna etter åndsverkloven. Det er derfor ikkje tillate å kopiere, fotografere av eller på annan måte å gi att eller overføre heile eller delar av innhaldet i utgivinga utan at det er heimla i lov eller følgjer av avtale med Kopinor.

All bruk av heile eller delar av utgivinga som innmating eller som treningskorpus i generative modellar som kan skape tekst, bilete, film, lyd eller anna innhald og uttrykk, er ikkje lov utan særskild avtale med dei som eig rettane.

Bruk av materiale frå utgivinga i strid med lov eller avtale kan føre til inndraging, erstatningsansvar og straff i form av bøter eller fengsel.

Innhald

Prolog frå ein middels stor by og ein ganske liten plass på Vestlandet

Og du kjem frå …?

Dag 1 på Utsira. Dagen med lunka pizza og lapskaus i ein pose

Dag 2 på Utsira. Dagen vi skal i butikken

Dag 1 i London. Dagen med surdeig, rev og lege

5

Bøker og tv-seriar som finst:

Få plassar, mange namn

Søndag på Utsira. Dagen med sirabunad og ørn

Måndag på Utsira. Dagen eg møter ordføraren, og varaordføraren hjelper oss å bade

Seks månader seinare, i Bermondsey

Utsira-dagar med sel, besøk, nachspiel og spøkelse

Seks månader seinare, i Soho

Tredje TOMFF

UTSIRA

Dagen då puben er open

Fjerde TOMFF

Alltid fleire dagar

Utsira: Det går mot storm

Åleine på Utsira

Dette hadde skjedd om vi hadde blitt buande her.

Beauforts skala, revidert

Tjue år tidligare, i Chinatown

ÅRET ETTER. VI VENDER TILBAKE

The time of my life

Siste TOMFF

FASITEN: Det ferdige TOMFF-skjemaet, etter ein månad i bygd og by, og ei kontrollreise året etter

Takk

Prolog

frå ein

middels stor

by

og ein ganske liten plass på Vestlandet

Haugesund, ein middels stor by på Vestlandet, vinteren 2023

Vi er på veg frå bussen til båten. Det er søndag ettermiddag, så vi er så godt som åleine i byen. Det er overraskande varmt til å vere februar. Med varmt meiner eg rundt åtte grader. Det er sol, i alle fall. Sol og nedoverbakke, så det går heilt fint å gå sjølv om vi har med oss to digre koffertar, kvar vår ryggsekk som inneheld like mykje som koffertane, ei veske, og ein plastpose.

Når vi trur vi nærmar oss sjøen, kjem vi til ein pub som ser ut til å vere open. Vi ser på kvarandre og på klokkene våre og innser at vi faktisk rekk eit siste kjapt pubbesøk før vi forlet sivilisasjonen for godt.

Som alle andre pubar som er opne på søndag ettermiddag i middels store norske byar, så ser også denne gammal og sliten ut. Og som alle andre gamle og slitne pubar, så har også denne eit inngangsparti som nesten utelukkande består av unødvendige trappetrinn, smale gangar og plutselige dørstokkar. Så det tek tid å få buksert både oss sjølve og all bagasjen vår inn i sjølve puben, som dessutan er full av gamle gjen standar som eigentlig høyrer heime på skip, og som vi helst ikkje vil velte og øydelegge. Når vi endelig har klart å sette frå oss alle våre kolli i ein haug midt på golvet utan å gjere altfor mykje skade, og eg har plukka opp igjen solbrillene eg mista undervegs i

arbeidet, nikkar vi fornøgde til kvarandre og snur oss for å gå mot baren. Då legg vi merke til at alle i puben ser på oss. Alle fem. Dei har mista heilt interessa for ski-VM som blir vist utan lyd på ein skjerm på veggen. Stamgjestene ser lenge på oss, og ikkje minst: Dei ser på all bagasjen vår.

«Skal de flytte inn?» seier ein av dei.

Vi ler.

«Vi skal til Utsira.»

Lang pause.

«Utsira?»

«Ja.»

Stamgjesten ser på all bagasjen vår ein gong til.

«Og der har de tenkt å vere ganske lenge, eller?»

«Vi skal vere der ein månad.»

Stamgjesten tømmer halvliteren.

«Frivillig?»

Stranda, ein ganske liten plass på Vestlandet, hausten 2023

Det er ei festlig anledning. Mykje folk som snakkar høgt. Det blir spelt musikk. Eg nemner dette som mulige forklaringar.

Eg er heime hos ein god venn av meg. Vi vaks opp saman. Han bur framleis i bygda vi begge vaks opp i, og har det heilt topp der, i sitt enorme hus med fantastisk utsikt mot fjord og fjell. Det er der vi er no, saman med mange andre som snakkar høgt.

«Eg skal bu i London i ein periode,» roper eg inn i øyret hans.

«Hæ!?»

«London!!»

«Kva med London?!»

«Eg skal bu i London i ein periode.»

«Skal eg bu i London!?»

«Nei, eg skal bu i London!»

«Kvifor skal eg bu i London?!»

«Nei, du …»

«Det er det siste eg kunne tenkt meg.»

Og du kjem frå …?

Nokre månader før alt dette, i desember, står eg på togstasjonen i Lillehammer sentrum. I den grad nokon ute i verden i det heile tatt har høyrt om Lillehammer, så er det fordi vinter-OL blei arrangert her i 1994. Av ein eller annan grunn. I OL-vekene i 1994 var Lillehammer ein nesten parodisk skandinavisk vinteridyll. Det var kaldt, det var snødekt, det var trehus. Gatene var fulle av feststemte menneske i gammaldagse klede og rare luer.

Denne desemberkvelden bortimot tretti år seinare er Lillehammer akkurat likeins. Bortsett frå det med dei feststemte menneska. Dei er tydeligvis ein annan plass. Inne, sannsynligvis. Med god grunn. Det er som sagt kaldt og snødekt. Og når det er kaldt her, då er det kaldt. Dessutan er det glatt.

Eg er den einaste som ventar på toget. Som er forsinka.

Derfor er det ei sann glede å endelig gå om bord på toget denne kvelden. Der er det varmt og fullt av folk. Ikkje stappfullt, ikkje masete fullt. Passelig fullt. Fullt nok til at ein irriterande person som ser på film med lyden på, ikkje eigentlig plagar meg, for det er nok av andre hyggeligare lydar i vogna som overdøyver han. Latter, lett snorking, telefonsamtalar som er interessante å smuglytte til, ein konduktør i vitsehumør («Du får ikkje kjøpt billett? Nei du skjønnar, den forrige appen vår funka såpass bra at vi bestemte oss for å lage ein ny som ingen forstår noko av»).

Og ikkje minst: Det er ikkje fullare om bord enn at det heilt sikkert er mulig å få seg ein plass i kafévogna. Eg er veldig glad i kafévogner på tog. Ein av mange ting ved kafévogner som gjer meg glad, er at du får ei bitte lita sklimatte til å ha under glaset ditt når du bestiller noko å drikke. Det er lurt, sjølvsagt, kanskje til og med heilt nødvendig. Men først og fremst er det beint fram vakkert at nokon har funne på det og laga det.

Eg sett meg i eit hjørne i kafévogna med sklimatta mi. Eg les halvhjerta i ei ny bok, ein av desse romanane som prøver å få eit enkeltmenneskes liv til å henge i hop med heile Europas historie.

Det er for mykje akkurat no. Eg legg frå meg boka. Eg kjenner roa senke seg. Det er snart jul. Eg er stort sett ferdig med arbeid for i år og begynner eigentlig litt på ferien denne kvelden.

Det er fem andre i kafévogna. Dei sitt tett saman ved eit bord som strengt tatt berre har plass til fire. Dei ler mykje. Dei drikk mykje. Dei snakkar om jakt og fiske og bil. Ikkje tema eg snakkar ofte om, eller med stor grad av kunnskap og truverdigheit, men eg smiler litt for meg sjølv av samtalane deira. Det er god stemning i vogna. Eg liker god stemning.

Vi kjem på ein eller annan måte i snakk. Eg er usikker på korleis det skjer. Kanskje ser dei rett og slett at eg sitt og smiler av dei.

Dei kjem frå ei ganske lita bygd lenger nord langs denne togstrekninga. Dei jobbar alle på den same bilverkstaden og er på veg til Oslo, der dei skal bu ei natt på hotell før dei dagen etter skal på to dagars julefest om bord på Tysklands-båten som går tur-retur Oslo–Kiel.

– Ja, det kjem sikkert til å gå stille og rolig for seg, seier eg. Eg er ein djevel på replikkar som bryt isen viss eg berre går inn for det. Dei ler rått, fortel at denne turen er ein tradisjon, og supplerer sjølvsagt med historier frå tidligare juleturar, der det på ingen måte har gått stille og rolig for seg.

Eg vaks sjølv opp i ei bygd på omtrent same størrelse, så vi begynner der. Samtalen glir godt. Vi vitsar om ymse bygdefenomen. Eg har vore i heimbygda deira nokre gonger og fortel ting eg hugsar derfrå,

dei fortel meir om heimbygda si. Vi kjem inn på den einaste kjente personen som kjem frå bygda deira. Han er til gjengjeld veldig kjent og snakkar gjerne om at han kjem akkurat derfrå. Mine nye venner meiner å ha bevis for at denne kjendisen faktisk eigentlig vaks opp på ein gard som ligg hårfint på feil side av grensa til nabobygda. Bygdas einaste kjendis er altså ikkje frå bygda.

– Det må aldri komme ut, seier ein av dei. Og så ler vi godt av det.

Vi ler i det heile tatt mykje. Eg elskar slike samtalar. Eg elskar slike tilfeldige møte. Eg elskar tog. Eg elskar førjulstida, til og med. Det er noko med akkurat slike folk som desse, faktisk, som er så glade for å feire, i dette tilfellet i tre døgn i strekk. Om denne togturen varer lenge nok, er eg sikker på at eg også kan lære meg å elske jakt, fiske og bil. Vi skålar. Vi vitsar.

– Og du bur i Oslo? seier ein av bilmekanikarane.

Å nei, tenker eg. No som vi hadde det så hyggelig.

Kor ofte har ikkje akkurat dette skjedd? At hyggelige tilfeldige møte surnar? At samtalar som flaut fint, stoppar opp? At kveldar går i grøfta? På grunn av nettopp dette spørsmålet. Eller eit spørsmål som liknar. Som ikkje eigentlig er eit spørsmål heller. Det er ein anklage.

Og du bur i Oslo?

Dette spørsmålet har aldri blitt stilt nøytralt. Eller med begeistring.

Og du kan sannsynligvis bytte ut «Oslo» med mange andre hovudstadar i mange andre land. Eller med den største byen i mange landsdelar. Det er det same. Elles hyggelige samtalar kan køyre seg heilt fast så fort det begynner å handle om by eller land, hovudstad eller distrikt, aust eller vest, nord eller sør, elite eller vanlige folk.

I dei uskrivne reglane for small talk heiter det at du skal unngå å snakke om religion og politikk, helst også om jobb. Og om vêret, viss du ikkje har lyst til å verke kjedelig. Eg lurer på om vi burde legge til at du heller ikkje bør snakke om kvar folk kjem frå eller bur. Men det hadde jo ikkje gått. Då hadde vi ikkje hatt noko å snakke om. Med

mindre vi skal gå rett på tunge eksistensielle spørsmål når vi møter nye folk. Og gå bort til framande bilmekanikarar på toget, sjå dei inn i auga og seie: «Kvar er du på veg, eigentlig?»

Eg har opplevd at folk som fram til då var både trivelige og runde i kantane, seier – som det første dei seier etter at dei har fått vite at eg bur i hovudstaden: «Der kunne eg aldri budd.»

Eg tek det alltid med godt humør. Vitsar om at eg tek ein for laget, eller at eg prøver å øydelegge hovudstaden frå innsida.

Men det er då eigentlig ein veldig uforskamma ting å seie?

Kva er det som kan få folk til å tenke at det er greitt å seie det?

Det er mange plassar eg aldri kunne budd, men eg seier jo ikkje det til folk som bur på desse plassane. I alle fall ikkje som det første eg seier.

Ein gong var eg på ein trivelig plass om lag midt i landet. Ein lokal hotellvert viste fram uteserveringa på hotellet med orda: «Det er ikkje berre i Oslo de har uteservering, skjønnar du.»

Som om eg eller nokon andre nokosinne hadde trudd eller tenkt det.

Reiser du litt utanfor dei største byane, merkar du fort kor mange av vitsane som handlar om livsfjerne byfolk. På den andre sida kan også hardbarka byfolk, viss dei er i trygge omgivnader omgitt av likesinna, finne på å vitse om at det er i distrikta du finn den eigentlige eliten, dei som kjenner seg betre og meir ekte enn andre fordi dei høgg tre og snakkar dialekt. Og mange byfolk kan bli sure på ordentlig og begynne å mumle om «mindreverdskompleks» når folk i andre landsdelar synest det er artig å kalle hovudstaden for Oslo-bygda. Eller når folk i meir vêrharde landsdelar i nord ler rått av katastrofeoppslag i nyheitene, om totalkollaps i trafikken i hovudstaden på grunn av litt sludd. Og dette skjer igjen og igjen, år etter år, akkurat det same. Og noko av det som er mest irriterande med det, er at eg – som vaks opp på bygda og bur i byen – eg tek meg sjølv i å ville eller måtte forsvare både byen og bygda mot angrep. Det er sikkert heilt

unødvendig. Eg vil tru både byen og bygda klarer seg finfint utan å bli forsvart av meg. Men eg gjer det likevel. Og eg er litt lei.

Vi har halde på med dette så lenge eg har levd. Då eg vaks opp på bygda, var det utrulig mykje snakk om alt dei hadde i byane som vi ikkje hadde, og kor urettferdig det var. Og det irriterte oss. Vi brukte absurd mykje tid og energi på å irritere oss. Eigentlig heilt uavhengig av om dei tinga dei hadde i byen, var ting vi hadde lyst på. Det var ikkje det som var poenget. Det var urettferdigheita. Vi kjente oss urettferdig behandla, stort sett heile tida.

Vi hadde også ting, for all del, men det var sånne teite ting som folk song om i gammaldagse songar på barne-tv. Vi sprang fritt omkring på stor plass utan andre bekymringar enn skrubbsår. Vi hoppa i høyet, vi klappa dyr og lurte Dag til å legge tunga på straumgjerdet.

Men vi ville sjølvsagt ha det vi ikkje hadde.

Ein ting eg husker at det blei snakka heilt urimelig mykje om i min oppvekst, både i familien og i vennegjengen, var svensk tv.

Smak på dei orda.

Svensk. Tv.

Det høyrest ikkje nødvendigvis ut som noko du vil ha, noko du må ha!

Då eg vaks opp, var svensk tv definisjonen på alt som var kult, underhaldande, fargesprakande. Og uoppnåelig.

For det var sjølvsagt poenget. Vi hadde ikkje svensk tv. Folk på Austlandet, der hovudstaden ligg, dei kunne sjå svensk tv. Ikkje vi. Vi fekk berre sjå norsk tv, som hadde ein kanal. Og «riksavisene», eit ord som alltid blei uttalt med høyrbare hermeteikn heime hos oss, dei skreiv av og til om ting du kunne sjå på svensk tv. Riksaviser du liksom! Det var eit svik. Det var ein hån mot Distrikts-Norge. Kvar er styresmaktene, spurde vi oss? Kvar er kulturministeren? Kvar er statsministeren? Har regjeringa verkelig tenkt å berre sitte der og sjå på at «riksavisene» skriv om hovudpersonane i den teite amerikanske såpeoperaen med onde skurkar som Oslo-folk kan sjå på svensk

tv, men ikkje vi?! Vi vil også sjå teite amerikanske såpeoperaer med onde skurkar.

Til slutt gav Norges einaste tv-kanal etter for presset, sikkert for å unngå at delar av landet lausreiv seg i protest, og begynte å vise ein teit amerikansk såpeopera som heile landet kunne sjå. Og vi såg på. Ja ja. Gjett om vi gjorde. Alle såg på. Gatene var tomme den kvelden i veka såpeoperaen blei vist. Kommunestyremøte blei flytta og fotballkampar avlyste for at vi alle skulle kunne sjå på denne teite amerikanske såpeserien med onde skurkar. Men vi såg på med ei nagande kjensle av at den amerikanske såpeserien som dei såg på svensk tv i Oslo, den var sannsynligvis endå teitare, og hadde endå ondare skurkar.

Den himmelropande urettferdigheita i dette brukte vi mykje tid på å diskutere då eg vaks opp.

Her er nokre andre ting som blei diskuterte i samfunnet då eg vaks opp:

Bør abort og homofili vere lov?

Er det greitt med langt hår på menn?

Er det ok med kvinner i arbeidslivet?

Bør det vere lov å danse på første påskedag?

Er pizza eigentlig ein god idé?

Desse diskusjonane har vi i stor grad lagt bak oss. Ikkje by–land-diskusjonen.

Då eg var fersk student i hovudstaden, var vi også opptatt av by–land-striden. Ofte satt eg på hyblar saman med andre innflyttarungdommar og fantaserte sjølvfornøgd og klysete om å dra tilbake til heimbygdene våre og seie at vi hadde blitt homokommunistpønkarar, berre for å gni den nyvunne urbane toleransen vår inn i dei trongsynte tryna deira.

Vi var unge og ufordragelige. Og eigentlig var vi engstelige og usikre.

Og i heile mitt vaksne liv har by–land-kranglane komme tilbake, gong etter gong, med ujamne mellomrom, med små variasjonar,

men også veldig like kvarandre. I politikken, når det handlar om elitar som ikkje forstår folk, i kulturlivet, når ein ny artist gjer det sterkt med glad musikk om det som gjerne blir kalla bygdekultur, og som i stor grad er fyll, fest, jakt og bil. Då kan du velje å omfamne denne artisten og musikken, du kan velje å ta avstand eller ikkje bry deg, eller du kan innta den tredje posisjonen og påpeike at denne bygdemusikken ikkje er ekte bygde-musikk, at livet på bygda er mykje meir enn fest og fyll og bil, og at desse artistane berre lever høgt på å halde i live gamle klisjear dei ikkje eigentlig liker eller lever etter sjølve, at fleire av desse artistane eigentlig lever sunt og les bøker, og at fleire av dei både har gått på høgskule og budd i by. Du kan med andre ord velje mellom å enten vere ein irriterande bygdeklisjé, ein irriterande byklisjé eller berre irriterande.

Eg har ikkje lyst til å velje. Eg vil ikkje vere nokon av delane.

Det verkar nesten som vi liker å halde desse kranglane i live. Kvifor?

Er det for å sleppe å snakke om ting som er endå vanskeligare og endå meir utrivelige?

For med unntak av det som foregår på reint vitsenivå, er byland-diskusjonar sjeldan spesielt trivelige. Så fort det handlar om by og land, har samtalar ein tendens til å bli angstbiterske, smålige, humørlause og fulle av forsvar mot angrep som ingen har komme med. Det er noko her som får fram det verste i oss.

Berre sjå på alle samfunnsdebattane om tema som på ein eller annan måte handlar om by–land, sentrum–periferi. Dei blir vondare og vanskeligare enn andre debattar. Argumenta sluttar å fungere, og alle meiner at motparten ikkje forstår korleis andre folk lever liva sine. Dette gjeld forståelig nok alle debattar som handlar om lokalisering, nedlegging, samanslåing eller flytting av sjukehus, skular, offentlige arbeidsplassar eller vindmøller. Men også heilt andre debattar.

Klimakampen, for eksempel, køyrer seg ofte heilt fast og blir unødvendig utrivelig, kanskje fordi klimakampen også kan seiast – om ein

spissformulerer ein smule – å vere ein kamp mellom syklande universitetsutdanna vegetarianarungdom i byen og vaksne folk i distrikta som faktisk veit kva oljenæringa gjer, og kva ein industriarbeidsplass er. Det er lett å vere for vindmøller som ikkje står i hagen din.

Og til det deprimerande har vi dei siste ti åra fått valresultat som overraskar elitar og ekspertar, og som i sin tur blir etterpåklokt forklart av dei same ekspertane med at hovudstadselitane ikkje forstår vanlige folks liv. Dette har vi sett fleire gonger: Trump. Brexit. Protestparti som veks seg store i fleire europeiske land. Og liknande saker, der journalistar i stor grad bekreftar alt som er sagt om at dei tilhøyrer ein elite som ikkje forstår kva som foregår i folket, ved å reise til små plassar for å lage eksotiserande reportasjar om desse menneska som stemmer så rart, reportasjar der intervjuobjekta ikkje har verken yrkestitlar eller etternamn, og der det blir fokusert unødvendig mykje på umåla husfasadar, rustne landbruksmaskinar, skitne buksebakar og røykpakkar. Gjerne med bakgrunnsmusikk som sender tankane til skrekkfilm og innavl.

Til og med Putin!

Eg er klar over at eg strekker det litt no. Men av og til må ein strekke det. For liknar ikkje Putins propagandaskildringar av dei vestlige verdiane veldig på klisjéfordommane om byfolk i den klassiske by–land-diskusjonen: blaute, syklande veganarar med uklar legning og flytande kjønnsidentitet?

Det må vere nok no. Vi må komme oss vidare.

For ærlig talt. Er ikkje avstanden mellom bygda og byen mykje mindre no enn han var før? Då eg vaks opp på bygda, då var byen seriøst langt unna. Og med byen meiner eg den nærmaste byen, som for oss var Ålesund, som det er heilt på grensa å i det heile tatt kalle ein by.

Og du måtte til byen for ein god del ting. Du måtte til byen for å gå på kino. Du måtte til byen for å få retta på tannreguleringa di. Og ikkje minst: Du måtte til byen for å få tak i det som vel er det du treng mest når du veks opp på ein liten plass i Distrikts-Norge på åttitalet:

alkohol. I alle fall viss du ville ha alkohol før du var atten, og det var det visst nokon som ville.

Du kunne få alkohol i heimbygda mi også, på bygdas einaste uteplass, men han som stod i døra der, var ein kompis av far min. Det var ikkje nokon vits i å komme dit med tipex-stinkande legitimasjon og påstå med stemmeskiftestemme at du heiter Bjarne og er førtitre år gammal.

Men i byen var det ingen som kjente oss, der kunne det funke med falsk leg. Problemet er jo at viss du ikkje er atten, så har du heller ikkje lov til å køyre bil. Dette var det nokon som løyste med å køyre traktor til byen for å kjøpe øl. For det kan du når du er seksten, viss du ikkje køyrer fortare enn førti kilometer i timen. Det var eit stykke til byen. Folk køyrde i timevis. Lange køar bak dei. Illsinte forretningsreisande tenkte: «Hvorfor må disse bøndene kjøre på hovedveien?»

Det var ingen bønder som køyrde på hovudvegen. Det var berre tørste tenåringar frå bygdene. Dei køyrde i timevis til byen, så køyrde dei timevis tilbake, alt dette for å komme heim att langt på natt med varm ferdigrista øl.

Då har du lyst på alkohol.

Og desse som jobba på ølutsalet i byen, dei forstod jo sannsynligvis at han fyren med pubertetsbart som nettopp parkerte ein landbruksmaskin på fortauet utanfor her, han er muligens ikkje atten.

Men eg trur dei tenkte: Når du legg ned såpass mykje innsats, då må det faktisk vere greitt.

Nesten alle vaksne folk med bygdeoppvekst kan fortelje slike historier, historier som viser at det var utrulig mykje lenger til byen før. I kilometer er avstanden den same. Men mentalt var byen mykje lenger vekk.

Og når det var så langt til Ålesund, tenk då kor langt det var til Bergen. Eller til Oslo, der dei til og med kunne sjå tv frå … utlandet! Sverige, altså, som nemnt. Men Sverige var langt nok vekk det. På denne tida var alt svensk, utan at det var noko du trong å grunngi eller forklare, kulare enn alt vi hadde. Sånn var det berre. Sverige

var større enn Norge, dei laga bilar i Sverige. To ulike bilmerke til og med. Dei hadde folk som var gode i ordentlige idrettar som tennis og alpint, og dei hadde popstjerner folk hadde høyrt om i andre land. Og ikkje minst: Dei hadde to tv-kanalar. For ei meiningslaus overflod.

Og austlendingane kunne altså sjå begge desse kanalane. Ikkje vi. Kanskje mellom anna derfor blir ordet «austlending» den dag i dag sjeldan eller aldri uttalt nøytralt på nokon dialektar verken på Vestlandet, i Midt-Norge eller i Nord-Norge. I nord blir det gjerne uttalt med ein liten latter. Sør på Vestlandet med spydig outrert diftong i starten. I Bergen blir austlendingar rett og slett kalla «dritlendingar».

Og dritlendingane hadde altså, i tillegg til alt anna, tilgang til underhaldning frå utlandet.

Vi måtte nøye oss med at det ein sjeldan gong dukka opp ein lys levande utlending i eit norsk tv-program. Det skjedde ikkje ofte, men når det skjedde, då blei vi imponerte. Eg hugsar framleis altfor godt den dagen eg satt heime i stua mi og såg på at den britiske popstjerna Paul Young delte ut ein norsk Spellemannpris. Wow, tenkte eg. Korleis har dei fått til det? Han er jo frå utlandet. Og no står han der, i eit norsk TV-program, med ei papp-plate i handa, og prøver å uttale namnet Knut Buen. For av ein eller annan grunn hadde Spellemannkomiteen fått det for seg at det var ein god idé at Paul Young delte ut prisen i kategorien «norsk folkemusikk». Sikkert for å hindre at bygdeungdommen i Norge blei forderva av for mykje utanlandsk popkulturell påverknad.

Poenget er: Den gongen var byen verkelig langt unna. Byen var ein fantasi. Ei hildring. Eit eldorado.

Det var folk i bygda mi som spelte fotball utelukkande fordi vi visste at viss du held ut lenge nok, så får du til slutt vere med på Norway Cup, og det er i Oslo. Og der sørgde vi for å bli slått ut så tidlig som mulig, slik at vi fekk masse tid til å gjere det vi eigentlig hadde lyst til å gjere når vi først var i ein ordentlig by som Oslo, som var alt det vi ikkje kunne gjere heime. Gå i gater med folk. Gå på kino midt på

dagen. Gå på kino, i det heile tatt. Gå på Burger King. Og ikkje minst: På Norway Cup såg eg for første gong i lys levande live break dance. Då eg stod der og åt hamburger med heile trynet og såg på ein fyr som dansa på hovudet på asfalt, då tenkte eg: Kulare enn dette blir livet aldri!

Men så skjedde det noko. For ikkje så lenge etterpå begynte jo folk å breake i kvar einaste vesle krok av landet. Avstanden mellom bygda og byen blei mindre. Mentalt.

Då eg var nitten, gjorde eg noko som eg i dag ikkje fattar at eg torde å gjere. Eg reiste jorda rundt med ryggsekk i eit halvt år, for å sjå verden før eg skulle begynne å studere. På denne turen opplevde eg mange ting som eg aldri hadde opplevd før, og som eg ikkje ante kva var. Ein kveld i ein stor asiatisk by var eg med på noko som fekk meg til å tenke at no er eg langt heimanfrå, det eg opplever no, kunne aldri skjedd i Norge. Det eg var med på den kvelden, det var noko som heitte karaoke.

Då eg kom heim igjen etter eit halvt år på loffen, med espadrillos og patetisk hårvekst i ansiktet, for å fortelje vennene mine om alt eg hadde opplevd der ute i den store verden, då viste det seg at dei hadde vore på karaoke forrige helg, i den svært lite kule nabobygda Sykkylven.

Eg var borte frå landet i eit halvt år! Då eg reiste, måtte du køyre traktor til byen for å få varmt øl. Då eg kom tilbake, dreiv folk med dei same tinga i Sykkylven og Hongkong. Noko hadde skjedd. Og noko har skjedd. Avstanden mellom bygda og byen er mykje mindre enn før. Vi er likare kvarandre, vi kjenner kvarandre betre. Og nettet har som kjent også bidratt til at vi i mykje større grad enn før har tilgang til det same samtidig, unansett kvar vi bur.

Og folk flyttar jo. Heile tida. Folk bur her og der. Det er heilt vanlig å ha eitt bein i kvar leir. Og å ha venner i begge. Veldig mange av oss kjem frå fleire plassar og har fleire identitetar. Og den eigentlige bakgrunnen vår piplar berre fram av og til, ved spesielle høve.

For eksempel viss du er ute og køyrer bil og må stoppe fordi det står ein sau i vegen og stirar på deg. Då viser du kven du er. Viss du då sukkar, går ut, løftar opp sauen, ber han bort til vegkanten og kastar han inn i skogen, då har du vakse opp på bygda. Viss du blir redd, eller tek bilde av sauen, då har du vakse opp i ein by.

Og vi veit jo eigentlig alle at valet vi har tatt om kvar vi vil bu, er – etter ein eller annan målestokk – ufornuftig. Å bu i by er dyrt, trongt, skitent og bråkete. Mange som bur i by, veit at dersom du kan jobbe ein annan stad, så kan du flytte, få mykje betre plass og pengar til overs. Og folk som bur på mindre plassar, veit at det er fleire restaurantar og konsertar i byane. Vi veit jo dette. Vi veit jo at vi vel vekk noko, uansett kvar vi bur.

Kvifor blir vi ikkje ferdige med dette? Kvifor kan det vere så merkelig provoserande for oss at andre folk lever litt annleis enn oss sjølve på plassar der vi ikkje har lyst til å bu?

Og kva er det med meg? Kvifor sitt eg her i kafévogna og tenker alt dette? Og frådar? Eg frådar då aldri elles? Eg er ingen frådar.

Kvifor?!

For eit minutt sidan var det topp stemning. Fem ord seinare har eg mista humoren og blitt vrang. Og tenker på Trump og Putin?! På grunn av fem ord: «Og du bur i Oslo?»

Fem ord, og vips! er eg i forsvarsposisjon. Og furten. Og tenker masse greier om dei fem andre i vogna. Eg tenker at dei snart kjem til å seie noko spydig eller nedlatande. Eg tenker at dei kjem til å le, men utan humør, mest for å overbevise seg sjølve om at dei har vunne noko. Eg tenker at dei har mindreverdigheitskompleks. Og eg tenker at dei tenker at eg tenker at eg er betre enn dei, eg kan meir enn dei, at eg synest dei sutrar og syt, som alle andre i distrikta.

Alt dette tenker eg om dei, og det har eg absolutt ingen grunn til å gjere. Eg har kjent dei i eit kvarter. Og så langt har det vore veldig hyggelig.

Korleis hamna vi her?!

Korleis har eg hamna i denne humørlause, vrange og utrivelige forsvarsposisjonen? Eg vil jo ikkje vere sånn? Eg vil sitte her med sklimatta mi og le av kjendisar som er frå feil kommune.

Kvifor går ikkje dette over?

Det må vere eit håp her. Det må vere ein veg ut av dette.

Og det er det.

For høyr kva som skjer på toget.

«Du bur i Oslo?» seier altså den eine bilmekanikaren. Eg stålsett meg, gjer meg klar for sjølvironi, for å glatte over og vise at eg eigentlig er ein bygdemann sjølv om eg bur i sykkelhjelmbyen, eventuelt ein forsvarstale, eller ein kamp for å dreie samtalen over på noko anna. Vêret. Jul. Tog. Alvorlig sjukdom. Etnisk reinsing. Kva som helst. Eller kanskje er det like greitt å berre pakke saman sklimatta og gå tilbake til plassen min. Så mykje for gledene ved kafévogn på toget.

«Det er fint i Oslo,» seier ein av bilmekanikarane.

«Ja, eg liker meg godt der,» seier ein annan.

Det overraskande her er sjølvsagt at dette er overraskande. Dette er jo den normale og høflige tingen å seie. Dette er jo elementær oppdragelse. Eg har nettopp sagt mykje fint om heimbygda deira. No seier dei noko fint om plassen der eg bur. Og så er det jo sant. Det er mykje fint med Oslo. Det er også mykje som ikkje er så fint. Men der har du på ein måte byar i eit nøtteskal. Når vi seier at vi liker oss i ein by, for eksempel Paris eller Berlin eller Barcelona eller London, så meiner vi jo aldri at vi liker absolutt heile byen. Som regel har vi berre vore i ein bitte liten del av byen, oftast ikkje ein del av byen der folk flest bur, og vi liker denne delen av byen fordi han inneheld eit eller anna som vi liker når vi er på tur, enten det er gode restaurantar, klubbar som er opne heile natta, fine strender eller veldig mange musikalar innanfor eit geografisk avgrensa område.

Og det viser seg også at mine nye bilmekanikarvenner liker det ved Oslo som mange av oss som bur der, ikkje bryr oss så mykje om,

eller – la oss vere ærlige – hevar oss over: sentrum, turisttinga, dei store uteserveringane på rekke og rad ved fjorden. Dei liker altså Oslo, men veit ikkje nødvendigvis så mykje om korleis det er å bu der.

På den same måten liker eg og andre tilreisande sannsynligvis ting i heimbygda deira som dei som bur der, ikkje bryr seg om i like stor grad. Ei gammal trekyrkje. Eller som dei som bur der sannsynligvis seier: kyrkja. Eit lafta hus i god stand. Eller som dei som bur der sannsynligvis seier: eit hus.

Vi liker altså bygda, utan at vi dermed nødvendigvis forstår spesielt mykje om korleis det er å leve der.

Og vi finn tilbake til kvarandre, bilmekanikarane og eg. Og humoren kjem tilbake. Dei vitsar om å vere så sær at ein frivillig busett seg inne i ein skog der ein ikkje ser andre menneske. Eg vitsar om at eg av og til vaknar midt på natta og kjenner at eg må ha ein cortado.

Men kva med tonen eg meinte å høyre i spørsmålet «Og du bur i Oslo?» for litt sidan. Det blei ikkje sagt som eit spørsmål, meinte eg. Meir som ein anklage. Eller kan det kanskje hende at det ikkje var ein anklage eg høyrde, men at det berre var ei stadfesting av noko som faktisk er ganske sannsynlig, sidan dette toget vi alle sitt på, faktisk er på veg til – nettopp, Oslo.

Det gjeld berre å ikkje vere så vrang. Det gjeld berre å ikkje miste humoren.

Vi bestiller ein runde til og seier raust til dama i kafeen at vi godt kan bruke sklimattene om att.

Og så! Så går vi over til å snakke om andre ting, også om dei verkelige og store problema i verden. Vi løyste ikkje verdensproblem, men vi prøvde.

Eg gjekk av toget denne kalde førjulskvelden med spenst i stega. Det er ikkje ofte eg seier slikt om meg sjølv. Men denne gongen vil eg faktisk gå så langt. Eg hadde spenst i stega. Eg trur folk kunne sjå det på meg, at her hadde noko skjedd, her gjekk ein mann med ein misjon. Ein misjon og spenst i stega.

Planen min tok form allereie på veg heim frå togstasjonen denne kvelden. Planen for å få slutt på by–land-konfliktane ein gong for alle. Tida er inne. Denne konstante kivinga står i vegen for dei store og verkelige problema i verden. Og togturen viste meg at det er mulig. Vi kom oss faktisk gjennom ein by–land-samtale som venner, fem fulle bilmekanikarar frå bygda og ein hovudstadsbasert kulturarbeidar. Det er faktisk noko av det vanskeligaste seks vaksne menneske kan gjere. Er det rart eg var oppløfta?

Noko må gjerast. Og det er nok eg som må gjere det. Kvifor ikkje? Eg har altså eit bein i begge leirar. Eg vaks opp på bygda, eg bur i by. Eg er ein storbyelskar som skriv nynorsk og snakkar dialekt. Eg kan forstå og snakke med begge sider. Kanskje til og med like begge sider. Eg er mannen for jobben! Tenker eg. Det er til og med mulig eg seier det høgt, rett før eg må ta eit dobbeltsteg på grunn av ein issvull.

Der ser du, seier eg til meg sjølv og ser på issvullen, vi er nær naturen midt i byen også. Vi er prisgitt naturens luner her også. Vatn frys til is her også. Vi er ikkje så ulike kvarandre. Og eg tenker at nokon burde gjort noko med desse veldig glatte fortaua, det må vere veldig farlig for folk som er dårlige til beins, men fordi eg bur i ein ganske stor by, så anar eg ikkje kven denne nokon er, som skulle ordna opp i dette. Hadde eg budd i ei lita bygd, hadde eg visst at det er ein som heiter Rune. For eksempel.

Slike tankar kjem til meg, frå alle kantar, og ideen min blir klarare og klarare, og betre og betre, for kvart steg, og ideen har blitt heilt uimotståelig bra når eg er heime, står framfor mi kjære, slår ut med armane og seier, litt for høgt:

«Eg skal bygge bru!»

Mi kjære ser på meg.

«Det var servering på toget, forstår eg.»

«Ja. Og sånne små sklimatter. Er ikkje dei nydelige? Men det er ikkje poenget. Eg skal bygge bru.»

«Så fint, då. Og kvar skal den brua vere?»

«Eg skal bygge bru mellom by og land.»

«Har ikkje det blitt prøvd før?»

«Jo, men ikkje av meg.»

«Kva har skjedd?»

Ho nikkar mot det både våte og skitne høgre låret mitt.

«Eg sklei på ein issvull.»

«Nettopp.»

«Høyr på dette! Kva om vi bur i ein periode i ei lita bygd og ein periode i ein stor by, og så samanliknar vi og slår fast ein gong for alle kva som er best.»

«Er det slik du skal bygge bru?»

«Vi finn ut kva som er best innanfor ulike område. Eg vil tru at byen er best på noko, bygda på noko anna, men vi får det ned på papiret. Gjer det skikkelig. Lagar eit skjema. Så har folk noko å gå til. Ein slags fasit. Eit alternativ til krangling. Noko som er laga av nokon som faktisk har tatt seg bryet med å prøve begge delar. Alle som har muligheita til det, bør eigentlig prøve å leve litt annleis enn vi vanligvis gjer. Vi har muligheita. Dette bør vi gjere, for samfunnet. Viss ikkje vi som bur i Norge, og som lever ganske like liv i eit ganske likt land, viss ikkje vi kan slutte å krangle, korleis skal det då gå med resten av verden?!»

«Såpass?»

«Såpass. Vi startar med å sette oss inn i liva til dei som lever berre litt annleis enn oss sjølve borti høgget her, og så kan vi gå vidare til å forstå dei som lever heilt annleis heilt andre plassar. Det blir ein sirkel av forståing!»

«Ein sirkel av forståing?»

«Noko slikt.»

«Og då tenker du å samanlikne Stranda og Oslo?»

Stranda er altså bygda eg vaks opp i.

«Nei nei nei, det blir for nært. Og kostar for lite. Vi må gå meir drastisk til verks. Eg tenker – høyr no ! – vi bur ein periode i Europas minste kommune og ein periode i Europas største kommune.»

«For det første, du seier vi heile tida?»

«Ja, du må jo vere med.»

«Du veit at eg har jobb.»

«Det er jo noko av det vi må teste. Korleis er det å jobbe på heimekontor på bygda? No kan ein jo jobbe kvar som helst.»

«Alle kan ikkje det.»

«Nei. Men sånne som oss kan det.»

Det er mange grunnar til at ho må vere med. Først og fremst fordi det då blir mykje hyggeligare, sjølvsagt. Men ein slik idé som dette er også avhengig av at vi kjem i kontakt med folk, og det er ho mykje betre til enn meg. Eg kan trivast i mitt eige selskap, og åleine på ein avsidesliggande plass kunne eg funne på å lese bøker og sett på havet i vekevis, og det hadde ikkje gitt meg mykje forståing for livet på bygda. Og ho er mykje meir rastlaus enn meg. Rastløyse fører til initiativ. Eller til at livet på ein veldig liten plass blir uuthaldelig kjedelig. Begge delar er bra for prosjektet.

«Eg treng deg,» seier eg. «Du må vere min kontaktsøkar.»

Ho er på glid no.

«Og ein annan ting: Europas minste og største kommune? Har dei kommunar i heile Europa?»

Her har ho jo eit ganske godt poeng, sjølvsagt. Det høyrdest bra ut i hovudet mitt med Europas største og minste kommune, der eg gjekk med spenst i stega på glatt underlag. Men det er ikkje umiddelbart enkelt å slå fast kva administrative einingar som tilsvarer kommunar i ulike land og på ulike språk, og språk er i det heile tatt rotete slik. På dansk seier dei for eksempel by om det som på norsk heiter bygd, og fuglane veit kvar landsby kjem inn i bildet? Og i Frankrike har dei noko som blir kalla kommunar, det er faktisk trettifem tusen av dei, nokre av dei har under ti innbyggarar. Det er berre useriøst. Ti innbyggarar er ikkje ein kommune, det er ei slekt.

Etter å ha tenkt meg om og drive litt meir research nokre dagar, luftar eg den reviderte planen:

«Okei. Norges minste kommune. Alt i Norge er jo lite, har vi alltid høyrt, så Norges minste kommune får vere lite nok. Og Europas største by. Du og eg. Eit eventyr. I samfunnets teneste.»

«Kva er Norges minste kommune?»

«Utsira er Norges minste i folketal.»

«Ja, Utsira høyrest faktisk lite ut. Kor mange bur det der?»

«Omtrent to hundre. Og det er ei øy. Utan fastlandsforbindelse.»

«Og kor lenge tenkte du at vi skulle vere der? Eit halvt års tid, eller?

«Eit halvt år?!? Er du sjuk i hovudet?!»

Eg tenkte ein månad. Men for eksempel i februar. Ei tid på året då Norge ikkje er spesielt trivelig. Då det finst litt naturkrefter å bli utsett for. Då det ikkje er så stor fare for turistar. Ein månad det ikkje skjer noko særlig, rett og slett. På ei øy det er vanskelig å rømme frå.

Det går ferje til og frå fastlandet nokre gonger om dagen. Unntatt når det blæs for mykje. Då er du støkk. Det utviklar seg ein eigen tone på slike plassar, trur eg. Ein tone eg vil forstå og like, fordi eg kjem frå ei vestlandsbygd, sjølv om det altså er lenge sidan eg budde der.

«Du skjønnar at du ikkje kjem til å overleve så mykje som ei veke på ein så liten plass?»

«Kva meiner du? Har du gløymt at eg er frå ei bygd?»

«Nei, du snakkar ein del om det. Men du har ikkje budd på bygda på trettifem år.»

Eg ler rått. Så tenker eg meg om og innser at det faktisk stemmer.

Det er faktisk så lenge sidan.

«Greitt. Men eg kjenner folk på bygda. Eg har erfaring. Eg har bakgrunn. Eg forstår dette livet. Eg forstår den barske humoren, alle vitsane om byfolk som er redde for å få søle på skoa. Eg har dette inne! Eg vaks opp på gard! Eg kan mjølke kyr!»

«Kan du mjølke kyr?»

«Kanskje ikkje, men eg veit kva ei ku er. Og eg kjenner folk som kan mjølke kyr.»

«Gjer du?»

Eg tenker på dette.

«Men du veit kva dei seier. Alle bønder lengtar heim.»

«Kven seier det?»

«Eg veit ikkje. Nokon.»

«Du er ikkje bonde. Og du har aldri lengta heim.»

Når eg snakkar med vennene mine om planen, så viser det seg at mange av dei også stiller seg tvilande til om eg kan seiast å vere ein mann som forstår livet på bygda. For å vere presis, her er nokre av tinga folk har sagt til meg i desse samtalane. Og dette er nokre av mine beste venner, altså.

«Du ville ikkje overlevd ei veke i ei lita bygd.»

«Du er jo avhengig av cortado.»

«Du er kanskje det mest urbane mennesket eg kjenner.»

«Du anar ingenting om livet på bygda.»

«Ha ha ha ha ha!»

Dette siste var responsen til ein venn då eg sa at eg lett kan bu i ei bygd med nokre hundre innbyggarar og gli inn i lokalsamfunnet. Har dei rett? Er det slik eg blir oppfatta? Er det slik eg er? Har eg mista kontakten med bygdemannen i meg?

Nei. Dei kjenner meg ikkje, ikkje eigentlig, dei har aldri vore med meg når eg reiser landet rundt og festar og rølar med bygdefolk til langt på natt.

Desto større grunn til at dette er ein god idé. Ved å gjennomføre planen viser eg alle at til og med eg, som tydeligvis blir oppfatta som ein som har konvertert til urbanismen med kropp og sjel, til og med eg har null problem med å bu og trivast på ein veldig liten plass. Folk har overdrivne oppfatningar om kor store skilnadene er. Det er det dette handlar om. Folk må ta seg saman. Eg skal hjelpe folk å ta seg saman.

Sjølv om det betyr at eg må ofre meg. Og bu ein månad på Utsira. Og ein månad i Europas største by.

«Kva er Europas største by?» spør Kontaktsøkaren.

«Er det ikkje London?»

«Eg kan sjekke.»

«Eg er sikker på at det er London. Det er ikkje vits i å sjekke.»

«Her står det at det er Moskva.»

«Vi skal ikkje til Moskva. Det forstår du. Det er London.»

«Her står det Paris.»

«Er Paris så stor?»

«Her står det London.»

«Nettopp.»

«Det står litt ulike ting her og der.»

«Eg synest London er størst.»

«Det ser ut som det kjem litt an på om du reknar Stor-London, Stor-Paris, eller om du berre reknar sjølve byen.»

«Nettopp. Her må vi skjere gjennom. London.»

«Vent litt. Istanbul er størst.»

«Vi skal ikkje til Istanbul.»

«Nei vel?»

«Det blir heilt skeivt viss vi drar til ein plass der vi ikkje snakkar språket. Då handlar dei skilnadene vi finn, om kulturforskjellar og språkbarrierar. Denne boka skal handle om stort eller lite. By eller land. Dessutan ligg vel ein del av Istanbul ikkje eingong i Europa.»

«Paris då? Eg kan jo litt fransk.»

«Men eg kan ikkje fransk.»

«Skjønnar. Så det du meiner, er at vi skal reise til den største byen i Europa som har engelsk som språk.»

«Ja. Eller norsk. Eller tysk. Eg snakkar litt tysk. Men kanskje ikkje nok, når eg tenker meg om..»

«Så det blir London?»

«Det blir nok London.»

Vi har ein plan. Vi skal utsette oss for det beste og det verste med stor by og liten kommune. Og hovudsaka, sjølvaste testen: Utsira i

februar. Eller februar/mars, viss vi skal vere ærlige. Vi har billettar til ein konsert i Oslo Spektrum i slutten av februar. Men dagen etter den kan vi dra og opphalde oss på ei øy i ein månad. Taklar vi det, kanskje til og med liker det, då kan brubygginga ta til.

«Og så har eg laga eit TOMFF-skjema,» seier eg.

«Du har laga kva for noko?»

«TOMFF.»

Eg gir henne arket med skjemaet eg har utarbeidd for at vi skal ha noko å gå etter når vi samanliknar livet på bygda og i byen. Skjemaet er eit forsøk på å definere kva eit godt liv er, slik at vi kan fylle ut dei ulike opplevingane frå bygd og by undervegs.

Det er ganske mange som har tenkt på det gode livet før meg. Eg har saumfare internett, og det viser seg at det vrimlar av lister over kva som kjenneteiknar eit godt liv, lister laga av alt frå FN til Rådet for psykisk helse, til psykologar, næringslivscoachar og influensarar. Og nesten alle tankane som er tenkte, kan samanfattast i fem ord og omgrep:

TRYGGLEIK (eller, HMS, om du vil). Du har det bra og er frisk og trygg, både psykisk, fysisk og materielt.

OPPLEVINGAR. Du kan gjere ting du liker

MEINING. Du er ein del av noko større, og både kan og får lov til å bidra til dette større.

FOLK. Du har tilgang til bra menneske som vil deg vel.

FRIDOM. Du kan leve livet slik du sjølv ønsker.

TOMFF, altså.

Eg har vist denne lista til venner. Absolutt ingen er himmelropande ueinige i at dette er ei brukbar skildring av eit godt liv.

Så med dette TOMFF-skjemaet i baklomma skal vi dra. Først til Utsira. Så til London. Og så skal vi samanlikne. Og finne ut kva som er best. Eller finne ut at det gode liv er mulig begge stader. Og bygge bru.

Ein sirkel av forståing.

Og den startar på Utsira.

Vi har leigd eit lite hus ved sjøen. Eg har inntrykk av at det er ganske vanskelig å finne hus som ikkje ligg ved sjøen på Utsira. Vi skal vere der ein månad, leve vanlige liv og komme i kontakt med lokalbefolkninga. Og eit stykke ut i opphaldet har vi invitert to av våre mest urbane venner på besøk.

Vi førebur oss og prøver å lese oss opp på det som finst av informasjon om Utsira.

«Kva skjer på Utsira, eigentlig?» spør Kontaktsøkaren.

«Det kan eg sjekke med ein gong, faktisk, for eg er akkurat no inne på ei informasjonsside om Utsira, og her står det akkurat det: ‘Hva skjer på Utsira?’».

Eg klikkar på «Hva skjer på Utsira?». Der står det ein ting. At kafeen på fyret opnar for sesongen den 15. juni. I fjor.

«Utsira er perfekt,» seier eg.

TOMFF BYGD BY

Tryggleik

Opplevingar

Meining

Folk

Fridom

TOTALT

UTSIRA

Fakta om Utsira

‘ Kommune i Rogaland fylke, 18 km vest for Haugesund

‘ Folketal: 208

‘ Antal hushald: 89

‘ Norges minste kommune i folketal.

‘ Norges nest minste kommune i areal.

‘ Kommuneblomster: Skjoldblad

‘ Kommunefugl: Gulbrynsongar

‘ 99,26 % av kommunen er hav

Dag 1 på Utsira

Dagen med lunka pizza og lapskaus i ein pose

Vi er dårlig førebudde. Vi har pakka heilt feil.

Dette er dei to første tinga som står klart for meg etter at vi har gått i land på Utsira, i mørket, klokka halv ni om kvelden, i februar.

Eg begynte jo å få mistankar om at vi var dårlig førebudde allereie på puben inne på fastlandet. Då stamgjestene spurde om vi skulle til Utsira frivillig, var sjølvsagt det ein vits, men dei meinte det litt også.

Dei forstod verkelig ikkje kvifor vi skulle opphalde oss på Utsira i ein månad, i alle fall ikkje på denne tida av året. Og dei prøvde å forstå, altså.

«Det er jo fint der då,» sa ein av stamgjestene halvhøgt til null respons frå dei andre i lokalet.

«Er de interesserte i fuglar?» spurde ein annan med håp i stemma.

Fuglar er nemlig Utsira kjent for. Fuglekikarar reiser til Utsira i hopetal, med kikertar og praktiske sko, for å få eit glimt av fugleslag du knapt ser andre plassar. Stupsnipe. Haleskvett. Sibirsk langpeis. Hylande bronsebak.

Men heller ikkje fuglekikarane drar dit i februar. Og vi er ikkje interesserte i fuglar. Eg kan kanskje, viss eg blir pressa hardt, komme på sju fugleslag. Resten må eg dikte opp. Spansk nepestupar. Svansespett. Brunbeisa survebryst.

Vi svarte nei på spørsmålet om fuglar, og etter det hadde stamgjestene på puben ingenting å komme med om Utsira. Dei drakk i tausheit i to minutt, så begynte dei å snakke om Manchester City.

Dei såg etter oss med ein viss medynk då vi gjekk frå puben med to digre koffertar, kvar vår ryggsekk, ei veske og ein boks lapskaus i ein plastpose.

Dette siste krev ei forklaring.

Det har seg nemlig slik at vi tidlig bestemte oss for at det einaste rette er å reise langsamt til Utsira. Folk seier at ein bør reise langsamt.

Det er stort sett irriterande folk som seier det, men likevel. Vi skal reise frå Norges største by til Norges minste kommune på ein dag, og vi skal verkelig merke at vi har reist. Det er det folk seier om å reise langsamt: at du har med deg både kroppen og sjela på reisa når du opplever at landskapet endrar seg utanfor vinduet, bebyggelsen endrar seg, vêret endrar seg. Reiser du med fly, er ikkje sjela med. Du berre plutselig er ein annan plass enn der du starta ein time tidligare. Alt kroppen din har fått ut av reisa, er dårlig plass og ein kopp kaffi. I beste fall.

Vi skal verkelig kjenne at vi forflyttar oss. Vi skal ta tog, så buss, så båt, før vi tretten timar etter avreise heimanfrå går i land og er i mål, i mørket, klokka halv ni om kvelden. Og då skal vi tenke på at ganske nøyaktig eitt døgn tidligare stod vi saman med ti tusen andre på eit betonggolv og høyrde den norske elektronika-duoen Röyksopp spele ekstremt høgt i eit svært konsertlokale midt i Oslo. Ei eitt hundre prosent urban oppleving.

Vi skal i løpet av eit døgn forflytte oss frå absolutt urbant til absolutt landlig, frå absolutt lyd til absolutt stillheit, frå trengsel til god plass, frå ti tusen til to. Og vi skal kjenne minutt for minutt at stresset slepper taket, lydane blir borte, roa senkar seg.

For slik er det å reise langsamt.

I teorien.

I praksis er det å reise langsamt ofte ekstremt stressande.

Viss du stressar for å rekke for eksempel ein buss i ein ganske stor by, og du ikkje rekk den bussen, då er det irriterande, men det er ikkje eit kjempeproblem, for det går ein ny buss snart. Du kjem fram litt seinare, men du kjem fram.

Viss du derimot skal til ei øy i havet og du skal ta ein båt dit, fordi du må det for å komme deg dit, og du ikkje rekk den båten, då går gjerne ikkje neste båt før dagen etter. Vi skal først ta eit tog til Stavanger. Der har vi omtrent førti minutt på oss før bussen går vidare til Haugesund, der vi må slå i hel ein dryg time før dagens siste båt går til Utsira. Viss vi ikkje rekk den bussen, då rekk vi heller ikkje den båten. Og viss toget vårt er for eksempel førti minutt forsinka, då rekk vi ikkje den bussen.

Toget vårt står ikkje på perrongen no. Toget vårt skulle ha gått no.

Det er stressande, og fordi vi har bestemt oss for å reise langsamt, kjem det til å vere stressande i tretten timar.

Vi høyrer ding dong, og ei robotstemme seier at toget vil komme til perrongen «senere enn vanlig». Noko som vel strengt tatt berre betyr at toget er forsinka, og det visste vi jo allereie.

Litt seinare seier stemma «Vi klargjør toget nå», som eg ikkje er heilt sikker på kva betyr, men eg trur det betyr at nokon har forsove seg.

Endå nokre minutt etter forventa avgang kjem beskjeden om at «toget vil få ny avgangstid», noko som vel igjen berre strengt tatt betyr at toget er forsinka.

Men toget kjem, og vi er i bevegelsen berre femten minutt etter rutetida. Dette går fint. Femten minutt er ikkje noko problem. Og dei kjem sikkert til å køyre inn nokre av desse minutta. Dette kan dei. Vi rekk fint både bussen og båten. Vi har gjort det rette valet. Vi reiser langsamt. Vi kunne tatt fly. Det hadde tatt ein femtedel av tida. Vi skal ikkje gjere det. Fordi vi vil kjenne på kropp og sjel at vi har reist. Og fordi det ikkje er bra for klimaet å flyge.

Og litt fordi det er kafévogn på toget, sjølvsagt. Dette har eg sjekka på førehand.

Og dette er ein lang togtur. Vi skal vere om bord her i åtte timar. Eg har gledd meg til å sitte i kafévogna, lenge, med kropp, sjel og sklimatte, og sjå landskapet endre seg utanfor vinduet, bebyggelsen endre seg, vêret endre seg, stresset sleppe taket.

No er det berre å la roa senke seg.

Men dæven, det er vanskelig.

For ganske tidlig på togturen blir eg mint på eitt av spørsmåla eg skal prøve å finne svar på i denne boka: Korleis kan det ha seg at det kan vere grenselaust provoserande at andre folk, som ikkje har noko som helst med ditt liv å gjere, lever annleis enn deg sjølv?

For det kan det.

For det sitt ein fyr på andre sida av midtgangen no. Og han provoserer meg grenselaust. Og det er det absolutt ingen grunn til at han skal gjere.

Han plagar verken meg eller nokon andre. Han bråkar ikkje. Han luktar ikkje. Han sitt ikkje i vegen. Han har ingenting med meg å gjere. Eg treng verkelig ikkje å bry meg om han. Og han provoserer meg. Seriøst.

Han har gråbrune tursko. Og gråbrune bukser. Og gråbrun ryggsekk. Han har lue og vottar og regntøy pakka fint vekk på hattehylla.

Det regnar ikkje. Og han har med eigen mat. Brødskiver som han har smurt på sjølv og lagt fint i ein liten boks. Han er ikkje til skade for nokon. Det er ingen grunn i verden til at eg skal bry meg om han. Men han provoserer meg. Veldig. Det er noko med denne fornufta som får meg til å tenke at han trur han er betre enn oss andre i vogna. Det er noko med påkledninga og utstyrsparken som seier: «Eg er førebudd på alt, alt kan skje på ein togtur, tenk litt på det, alle de som sitt der i låge sko og tynne byklede som ikkje er verken grå eller brune eller vindtette, tenkt litt på det, alle de overflatiske menneske med reine negler, alle de som er meir opptatt av estetikk enn overleving.»

Og så er det noko med matboksen som seier: «Eg skal ikkje legge igjen ei krone i den kafévogna. Det er pengar å spare på å ha med eigen mat på lange turar, dessutan har du då sjølv kontroll over næringsinnhaldet i maten din.»

Denne mannen har aldri i sitt liv komme for seint, aldri tatt ein drink for mykje, aldri sett eit dumt tv-program berre fordi han fekk så lyst, aldri dansa til fire om natta til songar han eigentlig ikkje liker.

Han burde ikkje provosere meg. Men han gjer det.

Det eg er litt redd for, er at Utsira er litt som denne fyren: fornuftig kledd og førebudd på alt. For når du les om og snakkar med folk om Utsira, så dannar det seg fort eit ganske klart mønster: Utsira-folk er flinkast i alt som handlar om å vere gode, pliktoppfyllande, inkluderande demokratar.

Utsira er kommunen som er først ferdig med å telje opp stemmene når det er val (akkurat det er kanskje ikkje veldig imponerande, sidan det berre er nokre og hundre stemmer som skal teljast opp).

Utsira er gong etter gong mellom kommunane i Norge med høgast valdeltaking.

Utsira er år etter år den kommunen der innbyggarane gir mest til den store nasjonale innsamlingsaksjonen til gode formål.

Utsira var ein av kommunane som tok imot flest flyktningar i forhold til folketalet då Russland gjekk til angrep på Ukraina.

Og som om ikkje alt dette var framoverlent nok, så viser litt overflatisk research at Utsira pinadø hadde Europas første kvinnelige ordførar. I 1926!

Og er det noko folk på små plassar er gode til, på generelt grunnlag, så er det fornuft. Det har vi alle blitt fortalt av alle alltid. Folk på bygda er kanskje ikkje så gode på svevande teoriar, men dei er djevlar på sunn fornuft. Dei ville vunne VM i sunn fornuft, anytime! Det er ein grunn til at det finst eit uttrykk som heiter «sunt bondevett». Det finst ikkje eit uttrykk som heiter «sunt mellomleiarvett».

Det kan rett og slett hende eg skal til ein kommune full av elevrådsleiarar. Elevrådsleiarar og fuglekikarar. Som har med eigen mat på toget. I ein patetisk liten boks. Som er gråbrun.

Eg skal innrømme at eg kan kjenne meg utilpass i møte med denne bygde-fornufta, i møte med folk som er mykje ute i vindtette klede og kan reparere alle ting som finst. Eg kan kjenne meg mindre verd i møte med slike folk. Og dum. Og stivpynta, sjølv i dongeribukse og T-skjorte.

Dette uroar meg litt. Men det må eg riste av meg.

For no må eg hugse kva som er poenget her: Denne gråbrune mannen med matboksen er først og fremst ein mann mindre å konkurrere med om dei trass alt ganske få plassane i kafévogna.

Og no begynner det med ein viss velvilje å nærme seg lunsjtid, så vi går glade og forventningsfulle til kafévogna, bort til ei dame i uniform, og spør kjekt om det er mulig å få seg noko mat.

Ganske overraskande, sidan dette er ei kafévogn, er svaret «nei».

Det viser seg at dama i uniform ikkje jobbar i kafeen. Ho er konduktør.

«Men er det ikkje nokon som jobbar i kafeen?» spør Kontaktsøkaren.

Og så seier konduktøren følgjande: «Jo, men ho som jobbar i kafeen, blei sett av på forrige stasjon sidan toget er forsinka.»

Absolutt ingenting i denne setninga gir meining. Går toget fortare viss kafeen er stengt? Er det vekta av denne eine kaféverten som tynger toget såpass at det blir forsinka?

Konduktøren kjem med ei utdjupande forklaring som gir ei slags meining, om møtande tog og vaktskifte, men som eg må innrømme at eg ikkje følgjer heilt med på. Essensen her er at kafeen ikkje er open.

«Så det er ikkje mat om bord?»

Vi skal vere her i åtte timar!

Dette er slikt som gråbrune fornuftige folk tek høgde for. Det er ein av grunnane til at eg hatar slike folk.

Vi har droppa frukosten for dette. Vi har gledd oss.

Konduktøren kan fortelje oss at det kjem til å komme på ein ny kafévert etter kvart. Men det er ei stund til. Etter å ha tenkt seg om og sett på dei desperate ansikta våre, seier ho at ho kan prøve å varme ein pizza til oss.

Ordet «prøve» er sjølvsagt ein varsellampe. Men det er altså ei stund til den nye kaféverten kjem om bord. Og viss toget då framleis er forsinka, risikerer vi tydeligvis at denne kaféverten blir kasta av igjen på neste stasjon.

Vi takkar ja til pizza.

Og ho lovar ikkje meir enn ho kan halde. Det skal ho ha. Ho lova trass alt ikkje å varme pizzaen, ho sa berre at ho skulle prøve. Det viser seg at ho går for ei mellomløysing. Ho varmar pizzaen litt.

Vi får i oss kanskje tre–fire ørsmå bitar med litt under lunka pizza før vi gir opp og går tilbake til plassane våre, litt kvalme og framleis svoltne.

Den gråbrune mannen er borte. Han må ha gått av, på ein eller annan stasjon i skogen som kler han. Det kan ikkje vere anna enn eit godt teikn. Og det betyr at no skal det vere mulig å kjenne roa senke seg. Saman med den litt under lunka pizzaen.

Vi ser landskapet endre seg utanfor vinduet. Det vil seie, vi ser stort sett skog. Skog, og stasjonar som har namn som høyrest ut som namn på plassar som ligg i skog. Det verkar i det heile tatt som om stasjonsnamna på denne strekninga er funne på for at dette skal framstå som ei avsidesliggande togstrekning i Norge.

Snartemo

Nordagutu Neslandsvatn

Oppkastsjuke

Å sjå alle desse trea passere, og alle desse stasjonsnamna, funkar faktisk. Slik langsam reising skal funke. Eg blir roligare.

Storekvina

Veslestubben

Stabbestuten

Grautsleiva

Eg blir roligare. Og roligare. Eg blir faktisk så rolig at eg sovnar. Det gjer vi begge, tydeligvis. Vi var trass alt på ellevill elektronikakonsert i går.

Og så vaknar vi til beskjeden om at vi nærmar oss endestasjonen, og at toget dessverre er i overkant av ein halv time forsinka.

I overkant av ein halv time?! Vi har altså blitt endå meir forsinka.

Eg veit ikkje kvifor. Sannsynligvis har dei gløymt å kaste av den nye kaféverten. Dette betyr at vi har sånn cirka fem minutt på oss i Stavanger før bussen går vidare. Frå ein eller annan plass i byen som vi ikkje veit kvar er. Vi må springe, med altfor store koffertar. Reise langsamt, my ass.

Det viser seg at bussen vår står rett ved der vi går av toget. Og rett ved bussen ser vi ein kiosk. Vi spring dit og spør om dei har noko etande som vi kan få med ein einaste gong. Fyren i kiosken seier at dei har pizza, og legg til: Men han er nok ikkje heilt varm.

Vi droppar det. Og sett oss svoltne om bord på bussen der vi skal vere i to timar.

Eg blir altfor glad då bussen vår etter ein liten time køyrer om bord i ei ferje. Eg liker ferjer. Eg vaks opp med ferjer. Og ikkje minst: Ein del ferjer har kafé. Du begynner å kjenne meg no. Eg liker transportmiddel med servering.

Og dette er ei skikkelig ferje. Dei har kafé med varm mat. Berre dei aller beste ferjene har varm mat. Mellom anna lapskaus. Ah! Små bitar av mat som ein gong har vore annan mat, blanda saman og servert med ørsmå posar med salt og pepar. Vi kan til og med få flatbrød til. Vi får det for oss at vi berre skal ta ein liten snack no, og så spare oss og ta eit skikkelig herremåltid når vi endelig kjem fram

til øya i kveld, lenge etter at øyas einaste butikk er stengt. Slik oppstår ideen om å spørje om det er mulig å få takeaway-lapskaus på ferja. Eg trur kanskje ikkje takeaway-lapskaus er eit ord som blir sagt kvar dag på denne ferja. Men han eine som jobbar der, berre trekker på skuldrene.

«Vi skal vel klare å få til noko som liknar i alle fall. Vil de ha store porsjonar eller ekstremt små porsjonar?»

Dette blir eg glad av. Slike folk liker eg.

Vi bestiller to ekstremt store porsjonar, og som takk for god bestilling får vi gratis potetstappe. For ein dag! Kollegaen hans går med liv og lyst i gang med å leite gjennom ei samling posar i ein skuff, for å finne posar som ser ut slik som takeaway-posar skal sjå ut. Nokon bestemte jo for mange år sidan at alle takeaway-posar skal vere tynne og gjennomsiktige. Slik at alle kan sjå at der går ein slabbedask som ikkje gidd å lage middag sjølv.

Vi får lapskaus-posane våre overleverte med helsinga «Ikkje ta heilt av i kveld, då».

Slik skulle det altså ha seg at vi gjekk inn igjen på bussen vår med lapskaus i ein pose. Og vi gjekk av bussen med lapskaus i ein pose. Og vi var innom ein pub i Haugesund med lapskaus i ein pose. Og no går vi mot Utsira-båten med lapskaus i ein pose. Og eg kjenner meg ovanpå. For desse to som jobba i ferjekafeen, minte meg på noko eg verkelig liker med små samfunn, og som trumfar den litt truande bygdefornufta: den avslappa, løysingsorienterte fleksibiliteten. Og humoren. Alt går ikkje nødvendigvis tenesteveg. Alt har ikkje nødvendigvis ein manual. Alt har ikkje nødvendigvis blitt gjort før. Men folk ordnar ting for deg, medan dei pratar piss og fortel vitsar som er vanskelige å forstå viss du ikkje kjem derfrå. For alle vitsane handlar om folk du ikkje veit kven er, og som heiter noko med Tor. Nesten alle i Bygde-Norge heiter noko med Tor. Uansett kjønn. Torborg. Torleif. Torfinn. Torbjørg. Torodd. Torthomas. Bradley Tor.

Og det er alltid nokon som kjenner nokon som kjenner nokon som kan fikse noko. Og folk pratar tull med folk dei møter i butikken. Dette skjer i byar også, men dei er betre til det på bygda. Fordi alle kjenner alle andre på butikken, så dei får mykje trening. Og fordi dei har god tid. På Utsira jobbar mange offshore eller med fiske, har eg lese. Når dei først har fri frå jobb, då har dei gjerne fri i fleire veker. Då har du tid til å henge på butikken og fortelje vitsar om folk som heiter Tor.

Dette er ein positiv fordom eg har, og som eg har tenkt å behalde til han eventuelt blir grundig motbevist: Så lenge du er blid og omgjengelig, har god tid og litt rar humor, ordnar alt seg i små samfunn.

Og er det noko vi er, så er det blide og omgjengelige. Spesielt Kontaktsøkaren, sjølvsagt, men eg er ein god nummer to i familien.

Og er det noko vi har, så er det litt rar humor. Eller i alle fall evna til å forstå at vi skal le av den rare humoren, sjølv om vi ikkje nødvendigvis forstår han.

For ikkje å snakke om tid.

Vi har så mykje tid, vi.

Vi skal vere i Norges minste kommune i ein månad. I februar og mars. Langt utanfor sesong. Langt utanfor alle sesongar, faktisk. Hekkesesongen for flatgått festsnipe er ikkje før i oktober.

Vi kjem til å naile dette opphaldet. Vi kjem til å gli inn i lokalsamfunnet raskt og smertefritt.

Ja vel, vi hadde eit lite tilbakeslag og ein smak av tvil på puben i byen. Men kva veit vel dei om å leve i eit lite samfunn? Jævla byfolk.

Eg er i kjempeslag og full av sjølvtillit – og har med meg både kropp, sjel og lapskaus i ein pose – når vi går om bord i ferja for den siste strekninga av den tretten timar lange reisa frå hovudstaden til Norges minste kommune, Utsira.

Og eg har som sagt tatt ferjer før. Eg vaks opp med ferjer. Eg kan ferjer.

Og eg veit jo i teorien at Utsira er ei øy, to mil frå kysten, ute i havet. Og at det blæs der. Ein diger havvindpark er under planlegging

ved Utsira. Det er i nyheitene stadig vekk. Medan eg ventar på ferja, les eg eit skilt med informasjon om Utsira. Overskrifta er: «Utsira – et samfunn i vinden». På skiltet står det mellom anna at i 2004 blei verdens første vind- og hydrogenanlegg sett i drift på Utsira. Det første eg ser om bord i ferja, er eit oppslag som reklamerer for Utsiras frisør. Som heiter «Vind i håret».

Skjønnar. Skjønnar. Skjønnar. Det blæs der.

Og eg veit også at ferjeturen ut dit strengt tatt går over eit stykke hav. Eit lite stykke hav, rettnok, men likefullt: hav. Eg veit alt dette.

Men i helvete?! Skal det gynge så mykje?!?

Eg har opplevd vind før. Eg er vestlending. Eg liker vind.

Men ærlig talt?!

Etter det eg kan hugse frå då vi stod på kaia for cirka femten minutt sidan, så er det ikkje eingong spesielt mykje vind no. Eg sjekkar vêrmeldingsappen min. Der står det at det er laber bris. Laber bris?! Det er jo berre flautt. Det vil seie, det er det jo ikkje. Flau vind er det noko som heiter, så vidt eg veit. Laber bris er noko anna. Eg kan ikkje dette. Eg har aldri tenkt så nøye over desse vindstyrkane før.

Men no veit vi altså at det gyngar på havet i laber bris. Skikkelig. Det ligg spyposar på borda. Det er sett ut bøtter til å kaste opp i. Her har det gynga før. Og overfarten tar altså over ein time.

Eg er som sagt ferjevant og meiner å ha lært at det som funkar mot sjøsjuke. er å ikkje bevege seg, og halde fokus. Det, eller å legge seg ned. Men det gjer vi ikkje. Vi legg oss ikkje ned. Då kan vi like gjerne gå rundt i båten og rope: «Vi bur i by, vi har aldri vore på Vestlandet før, vi treng hjelp!»

Så vi sitt stille og har fokus rett fram. Det hjelper sjølvsagt heller ikkje at det du ser når du ser rett fram, er eit bord med ein spypose, og så eit gedigent fjernsyn som viser eit program der pensjonerte idrettsutøvarar konkurrerer i å gjere meiningslause ting på ei strand.

Eg prøver å feste blikket på oppslagstavla i staden, for der er det då faktisk relevant informasjon om Utsira. Eit tettskrive A4-ark informerer om alt øyas einaste butikk kan tilby. Det er umulig å lese frå dette haldet. Og så står der eit oppslag om øyas restaurant. For der er ein restaurant. Og ein pub som også er litt restaurant. Dette har eg lese om. Før avreise prøvde eg å finne ut om nokon av desse plassane er opne under opphaldet vårt, men eg er ikkje intelligent nok til å verken hugse eller forstå opningstidene. Både puben og restauranten ser ut til å vere sesongbaserte tilbod, og sjølv i sesong er det komplisert. Her er eit typisk utdrag frå Facebook-sida til puben i høgsesong:

«Opent onsdag, fredag og laurdag klokka 1200–1900 unntatt laurdag, då det er slutta lag frå åtte til ti og bar frå ti til tolv. Matservering frå cirka 1330 alle dagar, unntatt laurdag. Begrensa lunsjservering laurdag.»

Det tettskrivne A4-arket på ferja som informerer om opningstidene til restauranten, ser minst like detaljert og ubegripelig ut. Eg ser masse tal og datoar, ingen i februar eller mars så vidt eg kan sjå, og får med meg orda «… unntatt fredag og laurdag pga. tang- og tarekurs».

Dette er ein annan ting eg har lært om småsamfunn. Det er masse reglar der som dei lokale berre kan, som den mest sjølvsagde ting i verden, men som er fullstendig utilgjengelig for folk som er på besøk der. Alle berre veit at den kafeen over det gamle samvirkelaget er open kvar tredje torsdag i månaden, unntatt i mars, august og oktober, for då er innehavaren på hytta, og så er det ferie om sommaren, sjølvsagt. Dette står ingen plass. Det er slikt ein berre veit. Eg stod ein gong ganske lenge i sentrum i ei norsk bygd under eit skilt der det stod «TAXI». Eg stod der heilt til ein bil stoppa og sjåføren rulla ned vinduet og spurde kvifor i all verden eg stod der.

«Eg ventar på taxi,» sa eg.

Han såg på meg som om det var det dummaste han hadde høyrt.

«Men då må du jo ringe Hans,» sa han.

I staden for å vere konfronterande eller spydig, som begge delar ville vore mulig og heilt på sin plass her, valde eg å vere konstruktiv:

«Okei, har du nummeret til Hans?»

«Det er jo ikkje noko vits i å ringe han no. Det er torsdag. Då er han på bridge.»

Eg noterer meg at vi må hugse å spørje dei lokale om restauranten er open medan vi er der. Så noterer eg meg ikkje så mykje meir før eg innser at å prøve å lese tettskrivne A4-ark på lang avstand i høg sjø ikkje er kjempesmart. Så eg vender tilbake til å sitte heilt stille og stire rett fram på pensjonerte idrettsutøvarar på ei strand.

Eg begynner å lure på om vi ikkje i det heile tatt har tatt inn over oss kva det faktisk vil seie å bu på ei vindfull øy i havet. Eg begynner å tenke på kva det eigentlig er vi har pakka i desse gedigne koffertane våre. Bortsett frå byklede. Og vin. Ein god del vin. Du får ikkje kjøpt vin på øya. Der har vi gjort researchen vår. På vin, ikkje vind.

Vi ser oss rundt. Det er to andre passasjerar om bord. Ein av dei snakkar i telefonen heile tida. Ein annan sitt heilt stille, held seg fast og ser rett fram. Sikkert innflyttar.

Det er framleis ein halvtime igjen av turen, og på tv-en gjer ein tidligare topproar unemnelige ting med ei slegge.

Kontaktsøkaren slit endå meir enn meg. Ho legg seg faktisk ned. Flautt. Det siste ho seier til meg før ho legg seg ned, er: «Det hadde vore mykje betre om du faktisk bygde ei bru ut hit.»

Men når vi endelig legg til kai, er ikkje Kontaktsøkaren i verre form enn at ho er tilbake på jobb som kontaktsøkar. Ho konverserer lett med betjeninga og spør ei av dei som jobbar om bord, om ho syntest det gynga mykje.

«Dette er ingenting,» svarer ho.

Sjølvsagt svarer ho det. Ho jobbar på ein båt i havet. Ho går med termo dress som om det var heilt naturlig. Sjølvsagt er dette ingenting. Og her er Kontaktsøkaren god. Ho speler andre gode. Ho stiller slike spørsmål som dette, og byr på seg sjølv som bymenneske som

blir kvalm i laber bris, slik at dei lokale skal få lov til å seie slikt som «Dette er ingenting».

Fordommane og erfaringane mine tilseier at bygdefolk liker slikt. Dei liker å få vist at dei er litt barskare enn byfolk, toler litt meir, at dei berre trekker på skuldrene av det byfolk kastar opp av. Dei liker å stå breibeint og seie sånt som «Dette er ingenting, du skulle vore her forrige helg!» medan hustak, bilar og besteforeldre flyg forbi.

Ein gong skulle eg til ein liten plass ganske langt ute på vestkysten av Norge på ein jobb. Det var elendig vêr. Såpass elendig at flya ikkje landa på flyplassen vi skulle til, dei landa på ein heilt annan flyplass, langt unna, derfrå måtte vi fraktast i bussar, som køyrde sakte på grunn av vêret. Til slutt tok vår lokale arrangør affære og kom og henta oss i sin foruroligande vesle bil. Han forklarte at vi ikkje hadde tid til å vente på at bussen skulle køyre i sniglefart, for vinden berre aukar og aukar, og for å komme dit vi skal, må vi over ei bru, og den brua stenger automatisk ved ein viss vindstyrke, eller for å sitere han ordrett: «Den bommen går faen skyte meg ned av seg sjølv, som om vi er ein gjeng ungar her ute som ikkje er i stand til å køyre bil over ei jævla bru i litt vind.» For å rekke denne brua som stenger automatisk når det er for mykje vind, køyrde vi i ein bitte liten bil på smale landevegar i 140 kilometer i timen i storm, noko som sannsynligvis er 100 prosent i tråd med dei trafikksikkerheitsmessige intensjonane bak å ha ei bru som stenger automatisk når det er for mykje vind.

Medan vi flaug lågt over dei svingete vegane forbi heimar der folk hadde tjora fast møblar og bilar og uthus, snakka verten vår utan stopp om kor lite folk i Oslo forstod om korleis det var å leve på ein sånn plass som dette, og om at du må vere bra jålete og ha budd bra lenge i ein by for å finne opp noko sånt som ei bru som stenger viss det blæs litt, det blæs jo alltid, for faen, og viss du ikkje skal våge å lande eit småfly berre fordi det er pitte litt orkan i kasta, når skal du då eigentlig gjere det? Piloten er vel redd for å søle latten sin på den fine skjorta si viss han må lande i litt ruskevêr.

Så peikte verten vår mot ei fjellside (noko som altså betyr at han no verken hadde begge hendene på rattet eller blikket på vegen) og sa at det ein skulle gjort, var å skru fast samferdselsministeren til den fjellsida og la henne henge der i nokre veker, så kanskje ho forstod.

Fleire av fordommane mine mot bygdefolk på kysten stammar frå denne episoden.

Og når eg no først er i gang, la meg innrømme ein annan fordom. Som nokon vil meine er positiv. Sjølv er eg langt frå sikker. Noko i meg har forventa at vi kjem til å få tilbod om skyss frå ferja. Dette er ei ferje som går til ei øy i havet der det bur to hundre menneske. Eg hadde rekna med at nokon om bord sikkert kom til å forbarme seg over oss og tenke: «Sjå på dei to der. Vi kjenner dei ikkje, så dei kan ikkje vere herfrå. Ho eine ligg rett ut på sofaen. Han er grøn i fjeset og let som om han følgjer med på det programmet med han roaren som gjer unemnelige ting med ei slegge. Dette er byfolk. Berre sjå på skoa deira. Dei har sikkert leigd det huset til Torgunn. Det er heilt på andre sida av øya. Vi må tilby dei skyss.»

Og så takkar vi så mykje og presenterer oss og hiv dei svære koffertane våre inn i bagasjerommet, og så viser dei oss rundt på øya og tek oss med heim ein tur og gir oss eit varmt måltid og litt lokalt brygg medan ungane blir lagt og mormor sitt i ein gyngestol og fortel historier om den gongen orkanen bles oksen heilt inn på fastlandet. Og sjølvsagt får vi kaffi og kaker. Folk på bygda har alltid tre–fire kaker ståande, i tilfelle.

Gjestfriheit, altså. Eg hadde forventa gjestfriheit. Eg er veldig for gjestfriheit. I prinsippet. Men her er Kontaktsøkaren og eg heilt einige: Det kan også bli for mykje gjestfriheit.

La meg seie det på ein annan måte: Viss vi planlegg ein ferie og vi sitt og kikar på mulige overnattingsalternativ og vi ser ordet «familiedrive» i omtalen av eitt av hotella, då overnattar vi IKKJE der. Det har vi lært. På den harde måten.

Eg er klar over at «familiedrive» er akkurat det mange fantaserer om når dei er på ferie: å vere på fornamn med vertskapet, få lokale tips, bli Facebook-venner, få servert heimelaga mat du berre kan drøyme om å få i dei turistifiserte restaurantane langs stranda, servert av den 90 år gamle mora til verten, laga etter ei hemmelig oppskrift som har gått i arv i slekta sidan svartedauen.

Det er ikkje sånn. Etter mi erfaring inneber overnatting på små gjestfrie, familiedrivne overnattingsplassar alltid, utan unntak, at du bruker mesteparten av ferien din til å plage innehavarane, bli plaga av innehavarane eller – som regel – ein kombinasjon av begge delar.

Det blir ein ferie heilt utan avslapping. Der du står opp av plikt sjølv om du eigentlig har lyst til å ligge lenge, fordi du veit at dette stakkars eldre ekteparet som driv plassen, er oppe og står på kjøkkenet for å steike egg og bacon til deg, ikkje har du lyst på egg og bacon heller, men der sitt du, åleine ved eit frukostbord, og har dårlig samvit for at dette eldre ekteparet som burde nyte livet no, i staden måtte stå opp klokka sju for å steike egg og bacon til dei to gjestene som gadd å stå opp til frukost. Og mannen i familien er dårlig til beins og skeiv i ramma. Han burde ikkje stå på kjøkkenet i det heile tatt. Han burde vore hos fysioterapeuten.

Kvar gong vi er i ferd med å gløyme dette og tenke at lite og familiedrive høyrest koselig ut, minner Kontaktsøkaren meg om den gongen vi budde på eit lite familiedrive hotell i Sør-England. Kvar morgon under frukosten kom innehavaren bort og sette seg ned ved bordet vårt, og der blei han sittande. For å konversere. Om olje, som regel. Først litt om vêret, så gjekk det i olje. Sannsynligvis fordi han visste at vi kom frå Norge, og der snakkar vi som kjent utelukkande om olje. Dette er slikt som berre skjer på små familiedrivne hotell i idylliske små landsbyar: at du i staden for å nyte den idylliske vesle landsbyen blir sittande og snakke om norsk oljepolitikk med den same fyren kvar dag i heile ferien.

Ein gong budde vi på ein familiedriven Bed & Breakfast eit stykke utanfor allfarveg i Irland. Vi spurde innehavaren om vegen til ein hyggelig restaurant vi hadde høyrt om som skulle ligge på ei klippe med utsikt over havet ein kort gåtur derfrå. «De treng ikkje bruke pengar på restaurant,» sa han. «De kan få mat her.» Det er så mange ting det går an å seie til akkurat det, som det dessverre også ikkje går an å seie til ein mann som nettopp har invitert deg på middag. Så vi sette oss ned. Så sette han seg ned ved det same bordet, lente seg tilbake, slo hendene saman og spurde om vi i Norge også hadde masse problem med altfor mykje innvandring. Det blei ein lang kveld. Vi reiste dagen etter. Vi kom oss aldri på den restauranten.

Så eg slit litt med gjestfriheit. I praksis. Og eg er klar over at dette er noko som kan bli eit problem for meg på ei øy med to hundre innbyggarar.

Eg fryktar gjestfriheit. Eg fryktar overberande bygdefornuft. Eg forventar rar humor og fleksibilitet. Alt dette har eg allereie tenkt om Utsira i dag. Og vi har framleis ikkje gått i land. Eg har kanskje ikkje pakka heilt rett. Men eg har i alle fall tatt med nok fordommar.

Det er ingen teikn til at vi skal få skyss. Dei to andre passasjerane sett seg i bilane sine og køyrer raskt kvar til sitt. Så er det heilt tomt og heilt stille, bortsett frå vinden. Vi står åleine igjen på kaia, med fire kolli og lapskaus i ein pose, ved skiltet der det står «Utsira kommune». Eg kjenner at det framleis gyngar litt, og at det er mykje kaldare her enn det skal vere. Mykje kaldare. Vi har pakka heilt feil. Vi er elendig førebudde. Og her er ingen butikkar der vi får kjøpt nye klede.

Og vi sjekka til og med vêrmeldingane før vi pakka. Det vil seie: Vi sjekka temperaturane. Og nedbør. Men vi sjekka jo ikkje det som står med lita skrift. For under temperaturen på vêr-appen står det «føles som». Der står det som regel sånt som «Sju grader, føles som sju grader». «Atten grader, føles som sytten grader.» Dette har eg aldri tatt alvorlig. Dette har eg aldri brukt til noko anna enn vitsar. Minus tre grader, føles som ein god grunn til å halde seg innandørs.

Tretti grader, føles som du skal smelte vekk.

Sånne ting.

No forstår eg at dette faktisk betyr noko, spesielt på plassar med mykje vind, både flau, frisk og laber.

På vêrmeldingane for Utsira kan det for eksempel stå «Fire grader, føles som minus sju».

Og det gjer det faktisk.

Så vi har pakka feil. Vi har med vårsko. Vårjakker. Ein frakk, som på ei vindfull øy i havet først og fremst er eit plagg som plutselig blir ein hangglider. Kaps, som på ei vindfull øy i havet først og fremst er eit plagg som plutselig blir borte. Vi har med støvlar, men berre sånne jålete bystøvlar som rekk så vidt over ankelen. Eg tenker at dette nok vil glede dei innfødde, som får bekrefta at byfolk ikkje skjønnar noko som helst av kva vêr, vind eller hav er for noko.

Kontaktsøkaren, som har segla ein del, og gjerne snakkar om det, har også sett litt nærmare på vêr-appen og kan informere meg om at det faktisk er kuling i kasta.

Vi har vore på ei øy i havet i eitt og eit halvt minutt. Har vi allereie blitt sånne folk som seier «Kuling i kasta»?

Dette er jo ord eg har høyrt heile livet. Flau frisk. Laber bris. Storm i kasta. Åtte. Kulingvarsel. Ni komma to. Mild orkan. Stiv i kasta. Flau.

Heile livet har eg høyrt dette. På radio. I sketsjar. I samtalar mellom båtfolk. Eg har ein tendens til å feide ut når båtfolk snakkar. La dei halde på, tenker eg, det gir dei sikkert glede å snakke dette språket dei har funne på heilt sjølv. Draft. Dørk. Kuling i kasta. Bølgjelengde styrbord. Åtte komma ni. Byssa. Dregg. La dei halde på.

«Det er dette vi må snakke om med dei lokale,» seier Kontaktsøkaren. «Vi må overdrive dette med vinden. Seie at vi ikkje var førebudde på kor vêrhardt det kan vere her ute. Sånne ting. Det trur eg er smart.»

«Einig,» svarer eg. «Men kvar er dei lokale, eigentlig?»

«Godt spørsmål.»

Det er ikkje eit menneske å sjå. Vi ser nokre hus, men det er ikkje lys i dei. Det lyser svakt i gatelyktene. Nok til at vi ser at det er fint her. På ein øy-i-havet-måte. Trehus tett på vegen. Nakent landskap. Gjerde. Mykje gjerde.

Og ingen teikn til liv.

Kanskje alle har dratt? Kanskje dei har rømt? Kanskje er det meldt morsk orkan med dregg i kasta og vi har ikkje fått det med oss?

Eller så sitt dei der i mørket i husa sine og ser på oss og et kake og smattar med tungene sine og ristar på hovuda. Og så ringer dei til kvarandre, sannsynligvis.

«Hei Tor. Det er Tor her. Har du sett han takeaway-mannen?»

«Ja. Eg høyrde at ho dama la seg ned på båten. I laber bris.»

«Dei skulle vore her forrige helg.»

«Har du sett skoa?»

«Ikkje snakk.»

Vi veit jo kvar vi skal. Vi har gått i land nord på øya. Vi skal bu sør på øya. Det går ein veg frå nord til sør på Utsira. Den heiter Utsiravegen. Det er ganske oversiktlig, dette. Ifølgje min gps skal det ta tjuefem minutt å gå. Det er ingenting for røynde byfolk som går overalt heile tida. Men kven veit kva tjuefem minutt eigentlig betyr her, i motvind med sjeldne fugleartar i kasta. Tjuefem minutt, føles som seks og ein halv time.

Vi begynner å gå. Det luktar sjø. Det blafrar i takeaway-posar.

Så kjem ein bil køyrande mot oss. Og stoppar. Det viser seg å vere han vi har leigd hus av. Han heiter noko med Tor. Han har venta på oss ved huset for å vise oss kvar vi skal parkere og slikt. Det hadde rett og slett ikkje slått han at det kunne hende vi kom til fots. Vi sett oss inn og helser blidt. Vi har fått skyss. Snart blir det kake.

Tor Eitelleranna køyrer oss i cirka førtifem sekund til der vi skal bu. Dette er ikkje ei stor øy. Vi skal bu rett ved butikken, viser det seg. Butikken er open 364 dagar i året, har eg lese, og dei fleste av desse dagane er butikken det einaste som er opent på øya. Eg har

enorme bygderomantiske forventningar til denne butikken. Ser for meg at dette er kommunens hjerte og hjerne og informasjonssentral.

Ein plass der alt er mulig og alt kan skaffast: mat, drikke, fiskestenger, kommunale løyve, våpen, leigemordar. Her blir gode historier utveksla, og dei blir betre og betre for kvar dag som går.

Vi skal bu i eit veldig smalt hus heilt nede ved sjøen, med furuveggar, furugolv, furutak, furumøblar, furukjøkken og ein furu-tv.

Kontaktsøkaren er i sitt ess og spør ut Tor Noko om alt mulig. Vi får vite at ein person frå Utsira blir kalla ein «sirabu». Vi får vite at Tor e.l. sjølv er frå øya, fødd og oppvaksen, at han også synest det kan gynge litt vel mykje på den båten, og at det luraste er å legge seg ned. Jøss.

Han fortel også at det var ein del innavl på Utsira før.

Eg er litt redd for at gjestfriheita skal slå inn, og at han aldri skal gå. Eller at han forventar at vi skal by han på noko. Vi har ikkje noko anna å by på enn lapskaus. Og den får han faen ikkje. Han er svært pratsam og openbart ei god kjelde til halvsann lokalkoloritt. Men det er ei tid for alt. Ei tid for å fødast, ei tid for å døy, ei tid for å plante, ei tid for å rive opp, og ikkje minst: ei tid for å slappe av, ete oppvarma ferjelapskaus, drikke eit glas vin og fordøye dagen.

Så fort han har funne dei norske kanalane på tv-en, seier han seg fornøgd med dagens innsats. Vi utvekslar telefonnummer, lovar å ta kontakt om det skulle vere noko, og seier hadet.

Medan lapskausen blir varma opp, ser vi oss rundt i furuhuset. Pynten på veggane er stort sett innramma informasjon. Fiskeslag. Knutar. I hyllene er det etterlatne ting frå tidligare gjester. Ein kortstokk med ein kjendis-kviss som ser ut til å vere omtrent ti år gammal. Og eit tysk krus forma som overkroppen til ein jovial mann med ølmage.

Vi går ut på terrassen framfor huset, der det også er ei flytebrygge og ein båt vi kan låne om vi skulle få lyst til å fange vår eigen mat ein dag. Det er mørkt, men vi ser at vi bur på sjøen. Rett ved moloen. Og

bak moloen: havet. Vi blir einige om at her må det vere fint å sitte dei fire dagane i året det er vindstille.

Ferjelapskausen smakar himmelsk. Vi skålar.

«Kjenner du roa senke seg? Kjenner du stillheita?» spør eg.

Kontaktsøkaren kjenner etter.

«Det er jo ikkje stille her,» seier ho. «Det er berre ulike typar bråk. I byen er det folk som bråkar. Her er det vinden.»

Det er sant. Vinden bråkar faktisk ganske mykje. Men det er bråk eg kan lære meg å like. Vi må ikkje gløyme at eg eigentlig liker vind.

Eg smiler. Eg kjenner faktisk roa senke seg.

«I morgon skal vi i butikken,» seier eg.

«Ja,» svarer Kontaktsøkaren. Eg har mistankar om at ho ikkje har fullt så høge forventningar som meg til denne butikken. «I morgon skal vi i butikken. Det blir eit eventyr.»

Vi skålar.

Ute blæs det flau frisk med tibetansk villskarv i kasta.