1L’alfabetu

Lletra

A, a B, b

C, c Ch, ch D, d

E, e F, f G, g H, h I, i L, l Ll, ll

M, m N, n ñ O, o P, p Q, q R, r S, s T, t U, u V, v X, x y Z, z

Nome a be ce che de e efe gue hache i ele elle eme ene eñe o pe cu erre ese te u uve xe ye, y griega zeta, zeda

Nota: Pa los non familiarizaos col términu, cuando falemos de fonema referímonos a un soníu, independientemente de la so representación gráfica. Munches veces el mesmu fonema ta representáu por distintes lletres; Kilo, quesu y casa, son el mesmu fonema (soníu) representáu por distinta lletra.

B. Vocales. C. Consonantes.

La llingua asturiana tien cinco vocales /a,e,i,o,u/

Distribución

Anque l'asturianu tien les mesmes vocales que'l castellanu la so distribución nes pallabres nun siempre ye la mesma. Asina l'asturianu tien diptongos en pallabres nes que'l castellanu nun los tien: ex. portiella (ast) / portilla (cas) güeyu (ast) / ojo (cas) Otres veces l'asturianu nun diptonga y el castellanu sí, especialmente delantre d'una /n/: ex. fonte (ast) / fuente (cas) ponte (ast) / puente (cas)

Vocales átones

Dellos de los rasgos carácterísticos de les vocales átones n'asturianu (les vocales que nun lleven l'acentu) son la so debilidá y inestabilidá. Esto fai qu'en munches pallabres alternen na fala dos vocales átones, especialmente o/u, e/i.

Asina ye fácil qu'alternen prubín/probín (de probe), foguera/fuguera (de fueu), neñín/niñín (de neñu). Nestos casos les normes ortográfiques aconseyen que na llingua escrita se caltenga la vocal primitiva de la familia de pallabres (probín, neñín, foguera...)

Escritura del fonema /i/

El fonema /i/ suel representase cola lletra i. Tamién nos diptongos y triptongos finales de pallabra, qu'en castellanu escríbense con y. ex. a llei, el rei, yo toi, hai xente...

Represéntase cola lletra y n'asturianu en dos casos:

1) Pa escribir el pronome átonu -y de tercer persona del singular, en función de complementu indireutu.

2) Pa escribir la conxunción copulativa y. Iyán y Sabel, el sobrín y la sobrina.

L'asturianu tien 19 consonante. Dexando variantes aparte, l'asturianu nun tien la "jota castellana" y sí coincide col gallegu na "x".

La x asturiana

La lletra x, representa n'asturianu un fonema característicu asemeyáu al inglés de shop, o al francés de chateau.

Enxamás s'escribe nin pronuncia nun bon asturianu x + i (atona) + vocal: ex. xana (non *xiana), roxu (non *roxiu), Xixón (non *Xixión).

El fonema ll ex. llobu -- l.lobu lluna -- l.luna

Los bonos falantes d'asturianu estremen la /ll/ de la /y/ cuando falen. Sicasí, yá ta mui espardida, principalmente ente les xeneraciones más moces y nes ciudaes el fenómenu conocíu como yeismu.

El fonema /ll/ tien en delles zones del occidente y centru d'Asturies una variante que se conoz pol nome de ch vaqueira (l.l).

El Valle -- El Val.le

H aspirada ex. H.acer -- Facer

En delles zones del oriente d'Asturies existe un soníu qu'equival a la f inicial del restu del asturianu (h.). La so pronunciación ye asemeyada a la de la h inicial inglesa (he, home...).

H.ueya -- Fueya,...

El fonema /y/

En dellos casos la palabra asturiana anque seya asemeyada nun ye la mesma que la castellana equivalente, que ye con ll: ex. Ayer (conceyu), abeyota, afayar, choyu, poliya (o polía), maraviya (o maravía), etc.