13Lesconxunciones

A. Conxunciones copulatives.

Son les siguientes: y/ya, nin

“Y/ya” son equivalentes dafechu en tolos casos. ex. Uviéu y Xixón/Uviéu ya Xixón, blancos y negros/blancos ya negros.

Nota. Cuando a la forma “y” sigue pallabra qu'entama per “i-”/“hi-” (non parte de diptongu), aconséyase escribir “ya” pa nun dar llugar a cacofonía. ex. branu ya iviernu, teoríes ya hipótesis.

“Nin” estrémase de “y/ya” nel so conteníu negativu. Ye corriente qu'apaeza repetida na secuencia “nin... nin”, precediendo a caún de dambos términos. ex. nun me disgusta (nin) Uviéu nin Xixón, nun son (nin) blancos nin negros.

Nota. Precediendo al verbu sustitúi a la negación “nun”. ex. nun nieva nin orbaya/nin nieva nin orbaya.

B. Conxunciones dixuntives.

Son les siguientes:

La dixunción “o”pue reforzase si la secuencia ye “o... o”. ex. quiero o parroches o bocartes, yeren o cangueses o valdesanos.

Nota. Énte pallabra qu'entama per “o-”/“ho-”, aconséyase escribir la variante “u” pa nun dar llugar a cacofonía. ex. esti u otru, muyeres u homes.

“O bien... o bien” espresa una dixunción reforzada. ex. facémoslo o bien güei o bien mañana.

C. Conxunciones adversatives.

Son les siguientes:

pero/mas, sinón

“Sinón” necesita siempre la presencia d'una negación precedente, polo que pue considerase en realidá la conxunción complexa “non/nun... sinón”. ex. nun traxo peres, sinón ablanes; nun vive cerca, sinón lloñe; traxo non peres, sinón ablanes; vive non cerca, sinón lloñe.

Nota1. Cuando conecta dos verbos, cueye la forma “sinón que”. ex. nun traxo peres, sinón que traxo ablanes; nun vive cerca, sinón que vive lloñe.

Nota2. N'otres ocasiones, la contraposición espresada por sinón consiste en que daqué se presente xunto con otros fechos. Poro, esisten les secuencies “non solo... sinón (tamién)” y “non solo... sinón que (tamién)” ex. non solo llee revistes, sinón (tamién) noveles; non solo fala francés, sinón que (tamién) fala alemán.

D. Conxunciones consecutives.

Son les siguientes: conque, de mou/manera/mou y manera que, asina que ex. tenía abonda fame, conque entré nun restaurante y xinté; entré nun restaurante y xinté, conque tenía abonda fame; eso nun ye lo qu'esperaben de ti, de mou que/de manera que/de mou y manera que yá pues pidi-yos perdón; l'avión nun sal hasta les cinco, asina que yá podemos aburrinos.

E. Conxunciones trespositores de verbu a sustantivu.

Son les siguientes: que, si (completivu) ex. que nun ye asina sábeslo tu, díxome que les coses nun van bien pel pueblu, nun-y quito méritu a qu'aguanten tantu tiempu sin fumar, fízolo pa que la fía pudiere estudiar, l'asuntu de que baxen los precios ye mentira; nun m'aclarió si les coses van bien pel pueblu, nun-y doi importancia a si vienen o non, entrúga-y si pue estudiar, l'asuntu de si baxen los precios paez mentira.

F. Conxunciones trespositores de verbu a alverbiu.

ex. présta-y fumar onde nun molesta o présta-y fumar u nun molesta o présta-y fumar au nun molesta; nun van pa onde dicíen ayeri.

De TIEMPU cuando, mientres (que)/demientres/mentanto, de la que/a la que, cuantes (que)/en cuantes (que), namás (que)/namái, malpenes/malapenes, desque/de que, de magar ex. fuelguen cuando-yos da pola gana, esi periódicu ye de cuando vivíemos en Llanes; mientres (que) yo llendo les vaques ella salla les pataques, llavái la ropa mentes (que) nosotros fregamos el suelu, demientres caminaba diba pensando en milenta coses, esa llei hai que la cumplir mentanto nun la desanicien; cómpresme arbeyos de la que pases pela tienda d'Alicia, a la que sales del trabayu vienes veme; cuantes (que) garre les vacaciones salgo de viaxe, en cuantes lo supo corrió a avisalos; namás que t'enteres dí-yoslo a ellos, namái lo faigan que nun dexen d'avisar; malpenes lu vi dime cuenta de lo vieyu que ta.

“Desque/de que” y “de magar” equivalen a "dende que" ex. desque ye direutor nun hai quien fale con él, eso pásanos de qu'hai alcalde nuevu, de magar atopó trabayu paez que ta más llasparderu.

De MOU como, según ex. nes romeríes baillen como-yos deprendieron, failo como puedas, según escribes vas cansar muncho la mano.

De CAUSA como, puesto que/yá que ex. como nun-y dieron bon tratu, ella presentó una quexa na direición; puesto que yes nacíu en Ribesella, sabrás de coses de la mar; fala con ella, yá que dices que te fai casu.

De FINALIDÁ al envís de que/col envís de que ex. presentóse nel ayuntamientu al envís de que lu inscribieran.

De CONDICIONALES si (condicional), a menos que ex. díces-ylo si la ves, si n'agostu ficiere bon tiempu vendríen munchos turistes, nun va ayudate, a menos que-y lo pidas.

De CONCESIVES anque, magar que/masque/por más que/inda que “Anque” y “magar que/masque/por más que/inda que” tienen el mesmu significáu. ex. anque lo nieguen, eso foi asina; siempre aprueben anque nun estudien nada; xueguen anque nun molesten; magar que ta murniu, nun pierde les ganes de rir; nun-y comentes un res, masque surda'l tema; por más que s'enfocique nun cuento face-y casu; inda que son les diez, tovía ye de día.

Nota. Ye frecuente que na oración trespuesta pola conxunción nun se repita'l verbu si ye coincidente col principal. ex. ye caro anque bono, tán enriba anque nun sitiu fácil.

G. Locuciones conxuntives.

Esiste toa una riestra d'espresiones llamaes tradicionalmente "locuciones conxuntives" con carauterístiques funcionales asemeyaes a les conxunciones subordinatives. Sin embargu, nun son conxunciones, sinón xuntures d'otros elementos.

- Preposición + “que” conxunción. ex. pa que, dende que, ensin que, etc.

- Alverbiu + “de” + “que” conxunción. ex. dempués de que, antes de que, primero de que, etc.

- Alverbiu + “que” relativu. ex. dempués que, antes que, siempre que, cuantayá que, abenayá que, etc.

- Locución prepositiva + “que” conxunción ex. a condición de que, a pesar de que, nel casu de que, a menos que, al envís de que, visto que, darréu que, pese a que, etc.