Nieuwsbrief 36 - Kempens Landschap

Kempens Landschap Geg arandeerd

d e ce m b e r 2 0 1 6 | N i euws b r i ef 36

Bartel koestert Kempens Landschap » Pagina 5

Frisse buitenlucht » Pagina 4 Erfgoed aan de Schelde » Pagina 6 Beddermolen in restauratie » Pagina 8

Gegarandeerd Kempens Landschap Dit zijn de domeinen in eigendom of beheer van vzw Kempens Landschap, met als doel het behoud van ons erfgoed voor u en de generaties na ons.

Er is beslist een interessant domein bij u in de buurt te vinden. Ga er eens kijken!

Vzw Kempens Landschap werd opgericht in november 1997 op initiatief van het provinciebestuur Antwerpen en een veertigtal Kempense gemeentebesturen, mede in uitvoering van een beleidslijn in het provinciaal bestuursakkoord.

Vzw Kempens Landschap is actief in een 60-tal gemeenten in de provincie Antwerpen. Als organisatie kan ze voor Vlaanderen uniek en exemplarisch genoemd worden. Het is immers geen natuur- of monumentenvereniging, maar een landschapsvereniging. Vzw Kempens Landschap stelt bij al haar domeinen een multidisciplinaire aanpak voorop. Het landschap heeft immers niet alleen een natuurfunctie, we wonen, werken en ontspannen er ook.

Dat alles vraagt een geïntegreerd beheer en juist daarin maakt onze vereniging zich sterk.

Momenteel heeft vzw Kempens Landschap ruim 900 ha in eigendom.

Inga Verhaert

2

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

Peter Bellens

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

De Poppelaer / Noenheuvel - Brecht Geel-Bel - Geel-Bel De Caters - Schilde Wortel- en Merksplas-kolonie - Hoogstraten, Merksplas Heidehuizen - Mol Buitengoor-Meergoren / Berkebossen - Mol Kempische Heuvelrug - Herentals Zwartgoorheide - Vosselaar De Most - Balen Glaverbel - Mol De Keiheuvel - Balen De Hellekens - Herentals Amocobos - Geel Kalvarieberg - Geel Rijbergerdijk / Gompel - Mol Pelerheide / De Diepte - Beerse Speelbergenbos - Heist-op-den-Berg Ter Speelbergen - Putte Blauwbossen - Hoogstraten Rooise Loop - Oud-Turnhout Blommerschot - Zandhoven Helschot - Laakdal Achterbos - Mol Koude Beek - Borsbeek/Mortsel Roosendael - Sint-Katelijne-Waver De Merode - Westerlo, Herselt, Laakdal Scherpenbergmolen - Malle De Welvaert - Zoersel FRAC - Turnhout Molen ‘In Stormen Sterk’ - Lille Den Ellenboog / Goriënberg - Retie Laakvallei - Beerse De Schrieken - Ravels Biesbesbos - Boechout Zr. Franciscanessen - Wuustwezel Fort van Duffel - Duffel Nete-vallei - Heist o/d Berg Philipsbos - Grobbendonk Militaire spoorlijn - Kapellen-Brasschaat Bleke Heyde - Wuustwezel Beddermolen - Westerlo Hof Ter Linden - Edegem Kapelletje Celen - Heist-op-den-Berg Kruiskensberg - Herenthout/Nijlen Steenovenbos - Merksplas Redemptoristen - Essen Umicore - Olen Fruythout - Hove Kasteelhoeve - Grobbendonk Park Hof ter Borght - Hulshout Zwarte Molen - Lille Beersgat - Wuustwezel

INBRENG EXPERTISE A Ursulinen instituut - Sint-Katelijne-Waver B Kapel - boerderij - Merksplas C Rangeerstation - Essen D Fort van Lier - Lier E Gestel - Berlaar F Weelde - Ravels G Kerkruïne Sint-Michiels - Hulshout H Sint-Bernardusabdij - Hemiksem I Jan-Vlemincktoren - Wijnegem J Noeveren - Boom K Gemeentepark - Boom L Fort van Kessel - Nijlen Wilt u meer informatie over onze domeinen?

Ga dan naar www.kempenslandschap.be en klik op het domein van uw keuze.

Boeiend jaareinde Beste lezer,

Voor u ligt onze laatste nieuwsbrief van het jaar. 2016 was absoluut een boeiend en gevulde periode voor Kempens Landschap. Hopelijk heeft ook u het afgelopen jaar de tijd genomen om het landschap in te trekken.

Ook tijdens de wintermaanden raden we aan om dit te doen. Verder in de nieuwsbrief geven we enkele wandeltips mee.

Met plezier stellen we twee nieuwe projecten aan u voor, waar Kempens Landschap sinds kort mee zijn schouders onder zet. Langs de Schelde zijn we actief betrokken bij het domein van de Sint-Bernardusabdij in Hemiksem en het Paviljoen De Notelaer in Bornem.

Allebei domeinen die zeker de moeite zijn om te bezoeken. Blader door en lees waarom Bartel Van Riet onze organisatie een warm hart toedraagt. De Beddermolen in Westerlo moet het even zonder zijn wieken stellen, waarom leest u in deze nieuwsbrief.

Voor wie steeds als eerste op de hoogte wil blijven van nieuwe projecten, oproepen en activiteiten is er ĂŠĂŠn adres: www.kempenslandschap.be. Bekijk nu bijvoorbeeld online de lopende partneroproep voor de pastorij van Vosselaar. Deze prachtig neoclassicistische voormalige pastorie in een groene omgeving is op zoek naar een duurzame invulling.

Veel leesplezier gewenst, Kempens Landschap

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

3

Frisse buitenlucht

De grens van Veerle Wandeltip in het Merodegebied

7

N12

Heide

L

ER

VE 0,4

E

ID

E EH

78

1

N16 5

109

248 0,6

205 - 79 - 78 - 109 - 248 - 251 - 81 - 273 - 279 - 294 (8,4 km)Wandeltip

0,3

0,8

251

81

22

273 0,2

279 294

vertrek

85

0,6

Abdij van Averbode AAT

R NST

O

BO

0,7

86

horecazaak

knooppunt

1,1

wandelrichting & afstand

picknick

verhard traject

ijsverkoop

onverhard traject

kerk

natuurgebied

abdij

provinciegrens

museum

recreatiedomein

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

F

REE

ERD

100

49

© 2016 Toerisme Provincie Antwerpen | www. provincieantwerpen.be

4

0,6

75

LUIK

96

Mariapark

Averbode Bos & Heide

206 0,2

N2

Ontdek het Merodegebied tijdens de wandeling ‘De grens van Veerle’. Deze Bewegwijzering: rechthoekige, rood-witte borden met tocht van 8,4 km kunt u eenvoudig knooppuntnummers volgen via de aangegeven knooppunten.

Bij brasserie Den Eik in Laakdal start de Landschap: Diestiaan-zandsteenheuvels, bossen, heiderelicten, vennen landduinen wandeling enenbent u van woensdag tot en met zondag welkom voor een drankje Ondergrond: vooral onverhard; trek stevig schoeisel aan of hapje. Adres: Hoeve den Eik 1, 2431 Veerle-Laakdal.

Horeca: Hoeve Den Eik, Hoeve den Eik 1 in Veerle Wandelnetwerk: de Merode

205

0,7

0,3

2

79

0,7

parking

Ook tijdens de herfst en de winter is het heerlijk wandelen in onze provincie! Zeker als er na de Gemeente: Laakdal Averbode kop wandeling eenendampende lekkers op u wacht. Trek stevige Vertrek: Den Eik, Hoeve den Eik 1, 2431 Veerle-Laakdal (gps: Grensstraat schoenen en45) een warme jas aan en ga op met294 familie Traject enstap afstand: - 96 - of 100vrienden.

- 85 - 86 - 75 - 206 -

Recreatiedomein De Vijvers AB

(gesloten op maandag en dinsdag) Belevingscentrum ‘Het Moment’ abdij Averbode, HerseltHandige websites sebaan 2 in Averbode Stippel zelfijskarretjes, een wandeling uit of1 neem ‘likdreef’ met Abdijstraat in Averbode

deel aan een winterse activiteit. Op www.kempenslandschap.be vindt u een overzicht al onze domeinen.

Kijk Extra: Bezoekvan bij Den Eik het Klompenmuseum of probeer het Klompenbelevingspad voor meer wandelplezier in deuit. provincie Antwerpen ook eens op: Meer wandeltips en toeristische info op www.kempen.be • www.wandelknooppunt.be • www.kempen.be • www.scheldeland.be stem op www.wandelingvanhetjaar.be • www.gezelligbuiten.be

DIJ

Picknickplaats: in de buurt van knooppunt 96 ST

RA

AT

N 1:20.000

Kilometers 0 0,15 0,3

Bartel Van Riet

Fier op ons Kempenland

Bartel Van Riet is een landschapsarchitect en televisiepresentator. Van kinds af aan doorkruiste hij de Kempen en nog steeds praat hij vol passie over zijn liefde voor het landschap. Sinds kort leerde Bartel Kempens Landschap kennen en werd hij beschermer van onze organisatie. Op een zonnige herfstnamiddag vertelde Bartel ons waarom hij Kempens Landschap steunt.

Sinds ik vier was, groeide ik op in Grobbendonk in hartje Kempen. Dat maakt me geen geboren maar wel een getogen Kempenaar. Als kind ging ik altijd op pad, vaak stiekem verder dan ik eigenlijk mocht. Al fietsend ontdekte ik dan verborgen hoekjes in het land­ schap. En dat doe ik eigenlijk nog steeds, want er zijn zoveel fantastische pareltjes hier in de buurt.

Kempens Landschap leerde ik pas onlangs kennen. Het is schitterend dat jullie de Kasteelhoeve hier in Grobbendonk willen opknappen.

Het gebeurt jammer genoeg vaak

dat fantastische gebouwen moeten wijken voor nieuwbouw. Kempens Landschap wil mensen net de geschiedenis en de verhalen achter gebouwen zoals de Kasteelhoeve leren kennen, al is het maar door er eens een pintje te komen drinken.

Daardoor zullen de mensen hun erf­ goed ook meer gaan appreciëren en respecteren. Wat ze dan weer mee­nemen naar andere historische plekken. Want zo zijn er in de streek nog veel onont­ dekte pareltjes te vinden. In quasi elk dorp staat er wel een gebouw dat een ‘project’ waard is. Maar Kempenaren zijn eigenlijk wel fier op hun Kempenland.

De Wereldoorlog en de fortengordels rond Antwerpen vind ik ook fascinerend.

Het fort van Duffel kende ik al voordat Kempens Landschap er mee aan de slag ging. Ook na de restauratie kan je hier nog echt de ziel van het gebouw voelen, wat er vroeger was. Oud en nieuw zijn op het fort helemaal in harmonie, je kan er nu iets komen eten of drinken maar toch past het daar mooi.

Waar ik eigenlijk echt stil van wordt, zijn dreven. Ik hou van die majestueuze bomen die een verhaal uitstralen.

Dreven die ooit aangelegd werden bij een kasteel of een jachtgebied. Blijkbaar zijn er op Wortel- en Merksplas-Kolonie ook prachtige exemplaren te vinden, daar wil ik dus zeker nog eens naartoe!

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

5

Erfgoed aan de Schelde

Sint-Bernardusabdij in Hemiksem

Langs de Scheldebocht in Hemiksem ligt een prachtige erfgoedsite. De Sint-Bernardusabdij vormt al sinds de dertiende eeuw een baken in het omringende landschap. Kempens Landschap begeleidt de gemeente om de abdij verder te ontwikkelen tot een levendig kruispunt op de grens met buurgemeente Schelle.

Eeuwenoude abdijsite De cisterciënzer abdij werd gesticht in de dertiende eeuw en groeide uit tot een imposant gebouwencomplex. Tijdens de Middeleeuwen was de abdij een van de rijkste abdijen van West-Europa. Na de Franse Revolutie werden de monniken echter verdreven en kwam er een einde aan de religieuze geschiedenis van de abdij. De abdijkerk werd afgebroken en de gebouwen deden dienst als marinehospitaal, gevangenis, opslagplaats van het leger en zelfs als interneringskamp voor collaborateurs. Vandaag de dag is het gebouwencomplex een beschermd monument in eigendom van de gemeente Hemiksem.

Gefaseerde ontwikkeling Twee grote vleugels van de abdij werden reeds gerestaureerd door de gemeente. Deze ruimtes worden nu gebruikt voor seniorenflats en administratieve diensten van de gemeente. Ook zijn er twee musea gevestigd in de abdij, een heemmuseum en een tegelmuseum. Op vraag van het gemeentebestuur begeleidt Kempens Landschap de verdere ontwikkeling van het complex.

Als eerste wordt de leegstaande Zuidvleugel aangepakt, goed voor een totale oppervlakte van ruim 3.500 m2. Architectenbureau Studio Roma uit Kessel-Lo kreeg deze opdracht toegewezen. Voordat de restauratieplannen van start kunnen gaan, moet er eerst een

beheersplan onroerend erfgoed voor de hele abdijsite worden opgemaakt.

Groene omgeving Rond de abdij ligt een historisch park van ongeveer 14 hectare groot.

Het park grenst aan de Schelde en de Benedenvliet. Deze groene long in Hemiksem is eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos. Vanaf januari 2017 zullen deze gronden in erfpacht gegeven worden aan de gemeente en Kempens Landschap. Het groenbeheer van het abdijpark wordt mee opgenomen in het project van de Landschapsdokters. Arbeiders van vzw Natuurwerk krijgen bij de Landschapsdokters een opleiding groenbeheer en de nodige werkervaring. Om het geheel van gebouw en omgeving op te waarderen, zijn er ook enkele inrichtingswerken nodig.

Plattelandsproject Kempens Landschap diende deze zomer het Platteland Plus project “Sint-Bernardusabdij in Hemiksem: Kruispunt aan de Schelde” in.

Het Provinciaal Managementcomité Antwerpen keurde het project goed en kende 91.491 euro middelen toe vanuit de provincie en Vlaanderen. Samen met de gemeentebesturen van Hemiksem en Schelle en met inbreng van de lokale bevolking zal Kempens Landschap een nieuwe visie ontwikkelen om de open ruimte rond de abdij te herstellen en multifunctioneel te gebruiken. Zo wordt er onder andere een wandel- en fietsbrug ontworpen over de Benedenvliet om het domein beter toegankelijk te maken.

Dit project werd mede mogelijk gemaakt door cofinanciering uit Platteland Plus.

Bestaande uit middelen van Vlaanderen en provincie Antwerpen.

Vlaanderen is open ruimte

6

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

Erfgoed aan de Schelde

Paviljoen De Notelaer in Bornem

Aan de Scheldedijk in Hingene staat een klein merk­ waardig erfgoedpareltje: het paviljoen De Notelaer.

Binnenkort zal Kempens Landschap het beheer van De Notelaer op zich nemen.

de luxe van weleer uit. Zo is de bakstenen gevel opnieuw beschilderd in een felrode kleur met witte voegen. Kom zeker zelf het resultaat bewonderen! Kijk voor de openingsuren en adresgegevens van het paviljoen op www.notelaer.be.

Adellijk jachtpaviljoen Het jachtpaviljoen werd eind achttiende eeuw gebouwd in neoclassicistische stijl. Het hoorde oorspronkelijk bij het kasteeldomein van hertog d’Ursel in Hingene. De familie gebruikte het paviljoen als speels buitenverblijf om gasten te ontvangen met uitzicht op de Schelde. Vooral de feestelijke ronde salon met een schitterende parketvloer en schilderingen van Antoine Plateau spreekt tot de verbeelding.

Overdracht De Notelaer is eigendom van Toerisme Vlaanderen, die het in erfpacht gaf aan de erfgoedorganisatie Herita vzw. Binnenkort zal Kempens Landschap deze erfpacht overnemen. Ook de omgeving van het paviljoen, in eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos, zal in erfpacht gegeven worden aan Kempens Landschap.

Op die manier kunnen het monument en het omringende landschap vanuit één visie beheerd worden. De vzw De Notelaer blijft hierbij een belangrijke partner.

Toeristische parel In 1968 werd De Notelaer beschermd als monument en in 2000 werd ook het kasteeldomein en omgeving van het paviljoen beschermd als landschap. Sinds 1984 is het paviljoen in gemeenschapshanden en stellen vrijwilligers van vzw De Notelaer het monument open voor het publiek. Het is dan ook een bijzonder gebouw op een unieke locatie langs de Scheldedijk.

Toekomst Ook voor De Notelaer zal er eerst een beheersplan worden uitgewerkt. Daarin staat de beheervisie op het monument voor de komende twintig jaar. Na de restauratie van het exterieur, staat de restauratie van het interieur alvast op de planning.

Ook de onmiddellijke omgeving van het paviljoentje wordt opgeknapt en beter toegankelijk gemaakt.

Exterieurrestauratie Tijdens de lente en zomer 2016 werd de buitenschil van het paviljoen volledig gerestaureerd door de vorige beheerder Herita vzw. Het dak en de gevels stralen sinds kort opnieuw

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

7

Molen zonder wieken

Beddermolen in restauratie De houten Beddermolen in Westerlo moet het een jaar zonder zijn wieken stellen. In oktober werden ze weggehaald, wat meteen de start van de restauratiewerken aangaf. Eind volgende zomer zal de molen weer de blikvanger van het quasi authentiek Kempens molendomein vormen.

Kempens erfgoed ten top

Blikvanger

Al in 1683 stond er hier een houten windmolen, gebouwd door de abdij van Tongerlo. Een eeuw later werd ook een molenhuis met stal, schuur en bakhuis bijgebouwd zodat de molen een echt erf kreeg. Het is vrij zeldzaam dat dit geheel van molen en erf mooi bewaard bleef, daarom is de site van de Beddermolen door Vlaanderen erkend als waardevol erfgoed in het Merodegebied. De huidige molen werd gebouwd in 1980, nadat het vorige exemplaar door een blikseminslag was afgebrand. De nieuwe molen kon echter geen graan meer malen omdat er geen binnenwerk meer was. Hier brengen Kempens Landschap en de gemeente Westerlo nu verandering in.

De Beddermolen zal eind volgende zomer opnieuw de blikvanger van het molendomein worden. Dan verwel­ komen we u graag om de molen te bezoeken in volle actie. Vrijwillige molenaars zullen ervoor zorgen dat de Beddermolen geregeld zal draaien. De site van de Beddermolen wordt de perfecte uitvalsbasis voor een ontdekking in het Merodegebied!

Restauratie door specialisten

Architect Patrick Vanroy bereidde het restauratiedossier van de als monument beschermde molen voor.

De molenbouwer Adriaens uit Weert zorgt voor de uitvoering. De wieken en roeden van maar liefst 25m krijgen een grondige restauratiebeurt in zijn atelier.

Ook het binnenwerk van de molen wordt teruggebracht.

Door een Vlaamse erfgoedpremie zal het aandeel van de gemeente Westerlo slechts 86.295 euro bedragen op een totale kost van 645.914 euro.

Ruimte

Een molen heeft wind nodig om te kunnen malen.

Daarom zijn de bomen rondom de Beddermolen ook gekapt, zodat de molen meer ruimte krijgt om de wieken uit de slaan. Vroeger stond er bij de molen heide met grassen en struiken en na de restauratiewerken zal dit uitzicht hersteld worden.

Deze bedrijven en organisaties ondersteunen onze activiteiten: Vito - Mol Sibelco/NZM nv - Dessel NV Luyckx - Brecht KPMG Fiduciaire - Brussel Vanhout nv - Geel Pidpa - Antwerpen Erfgoed & Visie - Oostmalle Greenroad NV - Heusden Antea Group - Antwerpen Groep Van Roey - Rijkevorsel Eandis - Melle De Kleine Boerderij BVBA - Rijkevorsel DWE bvba - Turnhout Falcade BVBA - Antwerpen

8

Nieuwsbrief 36 Kempens Landschap

Arx - Tremelo Tuinarchitectuur Moris - Berlaar OPMS - Malle Bertram ingenieursbureau bvba – Waasmunster Verstraete & Vanhecke NV - Wilrijk Havenbedrijf Antwerpen - Antwerpen Lintacker Consulting BVBA - Boechout Bouwmaterialen Van Den Broeck - Lier Lemmens BVBA - Arendonk Borg-Bouw - Lille Scheyck bvba - Laakdal Recova Nv- Berlaar ichoosr BVBA– Antwerpen

Uitgever vzw Kempens Landschap Peredreef 5 - 2580 Putte Tel: 015 / 22.82.33 www.kempenslandschap.be Fotografie James van Leuven Kempens Landschap Stadsarchief Gent / De Zwarte Doos

Abonnementen België/buitenland € 10 per jaar. Jaarabonnementen gaan automatisch in na ontvangst van uw overschrijving op rek.nr. 068-2250705-41 t.n.v. vzw Kempens Landschap te Putte.

U ontvangt dan drie nummers.

Tekst vzw Kempens Landschap

Volg ons op: