Μια μελέτη περίπτωσης για τη σχέση της άσκησης με τον εγκέφαλο
Σε μια λεπτή λωρίδα γης δυτικά του Σικάγου υψώνεται ένα
κτίριο από τούβλα, το Λύκειο Σέντραλ της Νέιπερβιλ. Στο
υπόγειό του κρύβει έναν χαμηλοτάβανο χώρο χωρίς παράθυρα, τίγκα στους μηχανικούς διαδρόμους και στα στατικά
ποδήλατα. Το παλιό εστιατόριο –που μετά την αύξηση του
αριθμού των μαθητών δεν τους χωρούσε πια– τώρα έχει τον ρόλο της «αίθουσας καρδιαγγειακής άσκησης». Είναι επτά και
δέκα το πρωί, και για τη μικρή παρέα των νεοσυλλέκτων της πρώτης τάξης που κάθονται μισοκοιμισμένοι στα όργανα γυμναστικής αυτό σημαίνει ότι είναι ώρα για γυμναστική.
Ένας νέος και λεπτοκαμωμένος καθηγητής φυσικής αγωγής, ο Νιλ Ντάνκαν, τους ενημερώνει για το πρωινό πρόγραμμα: «Ωραία, όταν τελειώσετε το ζέσταμα, θα πάμε στον στίβο
να τρέξουμε το ενάμισι χιλιόμετρο», λέει, δείχνοντας μια μαύρη τσάντα γεμάτη ζώνες στήθους και ψηφιακά χρονόμετρα
– συσκευές παρακολούθησης των καρδιακών παλμών σαν
εκείνες που χρησιμοποιούν οι ενθουσιώδεις αθλητές για να
μετρούν τη σωματική τους καταπόνηση. «Σε κάθε γύρο που
θα τελειώνετε στον στίβο, θα πατάτε το κόκκινο κουμπί. Τι
θα κάνει αυτό; Θα σας δίνει έναν ενδιάμεσο χρόνο. Αυτός θα
σας λέει: τόσο γρήγορα έκανα τον πρώτο μου γύρο, τόσο τον
δεύτερο, τόσο τον τρίτο. Στον τέταρτο και τελευταίο γύρο, που
θα είναι το ίδιο γρήγορος αν το κάνετε σωστά», λέει κάνοντας
μια παύση για να περιεργαστεί τους αγουροξυπνημένους μα-
θητές που έχει υπ’ ευθύνη του, «θα πατήσετε το μπλε κουμπί, εντάξει; Κι έτσι θα σταματήσει το χρονόμετρό σας. Στόχος
σας είναι… φυσικά να προσπαθήσετε να τρέξετε το ενάμισι
χιλιόμετρο όσο πιο γρήγορα μπορείτε. Και, τέλος, αλλά έχει επίσης μεγάλη σημασία, ο μέσος όρος των παλμών σας πρέπει
να είναι πάνω από 185».
Περνώντας με τη σειρά μπροστά από τον κ. Ντάνκαν, οι μαθητές της πρώτης ανεβαίνουν με βαριά βήματα τις σκάλες, σπρώχνουν κάτι βαριές μεταλλικές πόρτες και παρέες παρέες
βγαίνουν στον στίβο κάτω από τον πολύχρωμο ουρανό ενός ψυχρού πρωινού του Οκτώβρη. Τέλειες συνθήκες για επανάσταση.
Δεν πρόκειται για ένα από τα παλιά καλά μαθήματα γυμναστικής. Πρόκειται για το «Φυσική Αγωγή Ώρα Μηδέν», το
πιο πρόσφατο από μια μεγάλη σειρά εκπαιδευτικών πειραμά-
των μιας ομάδας αντισυμβατικών καθηγητών φυσικής αγωγής, που έχουν μετατρέψει τους 19.000 μαθητές της Εκπαιδευτικής
Περιφέρειας Νέιπερβιλ 203 στους πλέον γυμνασμένους της
χώρας – και τους έχουν τοποθετήσει ανάμεσα στους πλέον
έξυπνους. (Το όνομα του μαθήματος υπονοεί ότι γίνεται νωρίς, πριν από την πρώτη διδακτική ώρα.) Στόχος της «Ώρας Μηδέν» είναι να ξεκαθαρίσει αν η γυμναστική πριν από τις
σχολικές ώρες ενισχύει αυτά τα παιδιά όσον αφορά το μάθημα
της γλώσσας και τα υπόλοιπα μαθήματά τους.
Η άποψη πως κάτι τέτοιο ίσως και να συμβαίνει υποστη -
ρίζεται από πρόσφατες έρευνες που δείχνουν ότι η σωματική
δραστηριότητα προκαλεί βιολογικές αλλαγές που ενθαρρύ -
νουν τα κύτταρα του εγκεφάλου να συνδεθούν μεταξύ τους.
Για να μαθαίνει ο εγκέφαλος, πρέπει να γίνονται αυτές οι
συνδέσεις, που αντανακλούν τη θεμελιώδη ικανότητα του
εγκεφάλου να προσαρμόζεται στις διάφορες δοκιμασίες. Όσο
περισσότερα ανακαλύπτουν οι νευροεπιστήμονες σχετικά με
αυτή τη διαδικασία, τόσο πιο σαφές γίνεται ότι η άσκηση
προσφέρει ένα απαράμιλλο ερέθισμα, δημιουργώντας ένα περιβάλλον όπου ο εγκέφαλος είναι έτοιμος, πρόθυμος και ικανός να μάθει. Η αερόβια άσκηση έχει θεαματικό αντίκτυ -
πο στην προσαρμοστικότητα, ρυθμίζοντας συστήματα που μπορεί να μη βρίσκονται σε κατάσταση ισορροπίας και βελτιστοποιώντας όσα βρίσκονται: είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για οποιονδήποτε θέλει να αξιο ποιήσει πλήρως τις δυνατότητές του.
Έξω στον στίβο, ο κ. Ντάνκαν, με τις φακίδες και τα γυαλάκια του, επιθεωρεί τους μαθητές ενώ κάνουν τους γύρους τους. «Το χρονόμετρό μου δεν δουλεύει», λέει ένα από τα αγόρια
ενώ περνά τρέχοντας από μπροστά του.
«Το κόκκινο κουμπί», του φωνάζει ο Ντάνκαν. «Πάτα το κόκκινο κουμπί! Και στο τέλος πάτα το μπλε κουμπί».
Δύο κορίτσια, η Μισέλ και η Κρίσι, τον προσπερνούν τρέχοντας χαλαρά πλάι πλάι.
Ένα παιδί με παπούτσια του σκέιτμπορντ με λυμένα κορδόνια τελειώνει τους γύρους του και κοιτάζει το χρονόμετρό του. Ο χρόνος του είναι οκτώ λεπτά και τριάντα δευτερόλεπτα.
Μετά έρχεται ένα γεροδεμένο παιδί με φαρδύ σορτσάκι.
«Για έλα να δω, Νταγκ», λέει ο Ντάνκαν. «Τι χρόνο έκανες;»
«Εννέα λεπτά».
«Ακριβώς;»
«Ναι». «Ωραία».
Όταν η Μισέλ και η Κρίσι τελικά τον πλησιάζουν αργά
αργά, ο Ντάνκαν ρωτά να μάθει τους χρόνους τους, αλλά το
χρονόμετρο της Μισέλ δουλεύει ακόμα. Προφανώς δεν έχει
πατήσει το μπλε κουμπί. Το έχει πατήσει όμως η Κρίσι, και οι
χρόνοι τους είναι ίδιοι. Σηκώνει τον καρπό της για να το δει ο
Ντάνκαν. «Δέκα και δώδεκα», λέει εκείνος σημειώνοντας τον
χρόνο στο ντοσιέ του. Αυτό που δεν λέει είναι: «Εσείς οι δυο
ήταν σαν να κάνατε χαβαλέ!»
Δεν έκαναν όμως. Όταν ο Ντάνκαν θα ανοίξει το αρχείο
όπου παρακολουθεί τους χρόνους της Μισέλ, θα διαπιστώσει
ότι ο μέσος όρος των παλμών της στα δέκα λεπτά που έτρεξε
το ενάμισι χιλιόμετρο ήταν 191, κάτι που δείχνει σοβαρή προ-
σπάθεια ακόμα και για προπονημένη αθλήτρια. Για σήμερα
λοιπόν παίρνει άριστα.
Τα παιδιά στην «Ώρα Μηδέν», πρόθυμοι εθελοντές από
μια ομάδα μαθητών της πρώτης για τους οποίους έχει κριθεί
αναγκαίο να κάνουν ένα έξτρα μάθημα γλώσσας, ώστε να
φτάσει στα απαιτούμενα επίπεδα η κατανόηση των κειμένων
που διαβάζουν, γυμνάζονται με μεγαλύτερη ένταση από τους
υπόλοιπους μαθητές της φυσικής αγωγής στο Σέντραλ. Τους
ζητείται να διατηρούν την καρδιακή συχνότητά τους στο 80%
με 90% της μέγιστης τιμής της. «Αυτό που κάνουμε στην πραγ-
ματικότητα είναι να τους προετοιμάζουμε για μάθηση, μέσω
έντονης σωματικής άσκησης», λέει ο Ντάνκαν. «Βασικά τους
φέρνουμε σε κατάσταση υψηλής εγρήγορσης και μετά τους
στέλνουμε στην τάξη».
Πώς νιώθουν όμως οι ίδιοι που είναι τα πειραματόζωα του
κ. Ντάνκαν; «Μια χαρά μού φαίνεται», λέει η Μισέλ. «Αν εξαιρέσουμε ότι σηκώνομαι νωρίς και ιδρώνω και γίνομαι χάλια, στη διάρκεια της μέρας είμαι πιο ξύπνια. Θέλω να πω, πέρσι
ήμουν συνέχεια κακοδιάθετη».
Αλλά, όπως θα αποδειχθεί, δεν βελτιώνεται μόνο η διάθεση
της Μισέλ – βελτιώνεται και το διάβασμά της. Όπως άλλωστε
και των συμμαθητών της από την «Ώρα Μηδέν»: στο τέλος
του εξαμήνου θα έχουν 17% βελτίωση στην ανάγνωση και κατανόηση κειμένου, έναντι 10,7% των υπολοίπων που συμμετείχαν στο μάθημα της γλώσσας και προτίμησαν να κοιμούνται το πρωί και να κάνουν το βασικό μάθημα γυμναστικής.
Η διεύθυνση του σχολείου εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ, που ενσωμάτωσε την «Ώρα Μηδέν» στο πρόγραμμα διδασκαλίας του λυκείου ως μάθημα γλώσσας στην πρώτη τάξη με τίτλο «Φυσική Αγωγή για Ετοιμότητα Ανάγνωσης». Και το πείραμα συνεχίζεται.
Οι μαθητές της ανάγνωσης χωρίζονται σε δύο τμήματα: το ένα
στη δεύτερη διδακτική ώρα, όταν εξακολουθούν να νιώθουν την
επίδραση της άσκησης, και το άλλο στην όγδοη. Όπως αναμενόταν, το τμήμα της δεύτερης ώρας αποδίδει καλύτερα. Η στρα-
τηγική επεκτείνεται και πέρα από τους μαθητές της πρώτης που
έχουν ανάγκη να βελτιώσουν τους βαθμούς τους στην ανάγνωση
και κατανόηση κειμένου και οι σύμβουλοι καθοδήγησης αρχίζουν
να προτείνουν να κάνουν όλοι οι μαθητές τα πιο δύσκολα μαθήματα αμέσως μετά τη γυμναστική, ώστε να επωφελούνται από τα ευεργετικά αποτελέσματα της άσκησης.
Είναι μια αληθινά επαναστατική ιδέα, από την οποία μπορούμε όλοι να διδαχθούμε.
Επιδόσεις υψηλού επιπέδου
Η «Ώρα Μηδέν» γεννήθηκε από τη μοναδική προσέγγιση του
μαθήματος της φυσικής αγωγής από την Εκπαιδευτική Περιφέρεια Νέιπερβιλ 203, μια προσέγγιση που προσέλκυσε την
προσοχή ολόκληρης της χώρας και έγινε το πρότυπο για ένα
μάθημα γυμναστικής που υποπτεύομαι ότι δεν θα αναγνώριζε κανένας ενήλικας που διαβάζει αυτές τις γραμμές. Εδώ οι
μαθητές ούτε παίζουν τα «μήλα», ούτε κόβονται επειδή δεν
κάνουν ντους μετά, ούτε ζουν με τον φόβο ότι θα είναι οι τελευταίοι που θα διαλέξει ο γυμναστής.
Η ουσία της φυσικής αγωγής στη Νέιπερβιλ 203 είναι η διδασκαλία της σωστής φυσικής κατάστασης και όχι κάποιων αθλημάτων. Η βάση της φιλοσοφίας της είναι ότι, αν ένα μάθημα φυσικής αγωγής μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δι -
δάξει τα παιδιά πώς να παρακολουθούν και να διατηρούν σε
καλά επίπεδα την υγεία τους και τη φυσική τους κατάσταση,
τότε ό,τι μάθουν θα τους μείνει για όλη τους τη ζωή – η οποία
θα είναι πιθανότατα μεγαλύτερη σε διάρκεια και πιο ευτυ -
χισμένη. Αυτό που διδάσκεται, στην πραγματικότητα, είναι
ένας τρόπος ζωής. Οι μαθητές αναπτύσσουν υγιείς συνήθειες,
δεξιότητες και αίσθηση διασκέδασης κι επιπλέον μαθαίνουν
πώς λειτουργεί το σώμα τους. Οι καθηγητές γυμναστικής στη
Νέιπερβιλ ανοίγουν νέους ορίζοντες για τους μαθητές τους
εκθέτοντάς τους σε μια τόσο μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων, που δεν γίνεται παρά να
Όμως περισσότερο απ’ όλα τράβηξε αρχικά την προσοχή
μου η επιρροή αυτής της προσέγγισης που βασίζεται στην
καλή φυσική κατάσταση στα παιδιά ενώ φοιτούν ακόμα στο
σχολείο. Το νέο πρόγραμμα φυσικής αγωγής εφαρμόζεται ήδη
εδώ και δεκαεπτά χρόνια και τα αποτελέσματά του έχουν γίνει
ορατά εκεί όπου μάλλον κανείς δεν περίμενε – και ειδικότερα
στην αίθουσα διδασκαλίας.
Δεν αποτελεί σύμπτωση το γεγονός ότι σε ακαδημαϊκό επί-
πεδο η συγκεκριμένη εκπαιδευτική περιφέρεια βρίσκεται ανάμεσα στις δέκα κορυφαίες της πολιτείας της, παρόλο που τα χρήματα που ξοδεύει για κάθε μαθητή –κριτήριο το οποίο οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί θεωρούν σαφή προάγγελο επιτυχίας– είναι σημαντικά λιγότερα από των άλλων κορυφαίων δημόσιων
σχολείων του Ιλινόι. Η Νέιπερβιλ 203 περιλαμβάνει δεκατέσ-
σερα δημοτικά σχολεία, πέντε γυμνάσια και δύο λύκεια. Για λόγους σύγκρισης, ας ρίξουμε μια ματιά στο Λύκειο Σέντραλ
της Νέιπερβιλ, όπου ξεκίνησε η «Ώρα Μηδέν». Τα λειτουργικά
του έξοδα ανά μαθητή το 2005 ήταν 8.939 δολάρια, ενώ στο
λύκειο Νιου Τρίερ του Έβανστον 15.403. Τα παιδιά του Νιου
Τρίερ είχαν κατά δύο μονάδες υψηλότερη μέση βαθμολογία
στο τεστ ACT * στις εξετάσεις για τα πανεπιστήμια (26,8),
αλλά τα πήγαν χειρότερα από τα παιδιά του Σέντραλ στις
υποχρεωτικές εξετάσεις της πολιτείας, στις οποίες μετέχουν
όλοι οι μαθητές και όχι μόνο όσοι κάνουν αίτηση εισαγωγής
* Το ACT (American College Testing) είναι μια τυποποιημένη εξέταση από την οποία περνούν οι Αμερικανοί μαθητές που θέλουν να φοιτήσουν στο πανεπιστήμιο – παρόμοια και ανταγωνιστική με το SAT που θα δούμε παρακάτω (τις εξετάσεις αυτές δεν τις διεξάγει το κράτος, αλλά οι αντίστοιχες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις). Όσο υψηλότερη επίδοση πιάσουν, τόσο πιθανότερο είναι να τους δεχθούν για φοίτηση τα λεγόμενα καλά πανεπιστήμια. Το άριστα στο ACT είναι το 36. (Σ.τ.Μ.)
σε πανεπιστήμιο. Ο δε μέσος όρος των μαθητών του Σέντραλ
που αποφοίτησαν το 2005 στο ACT ήταν 24,8, πολύ πάνω από
τον μέσο όρο της πολιτείας (20,1).
Αυτές οι εξετάσεις βέβαια δεν αποκαλύπτουν τόσα όσα το TIMSS, ένα τεστ που έχει σχεδιαστεί για να συγκρίνει το επίπεδο γνώσεων μαθητών από διάφορες χώρες σε δύο σημαντικά
εκπαιδευτικά πεδία. Αυτό είναι το τεστ που αναφέρει ο αρθρο-
γράφος των New York Times Τόμας Φρίντμαν, συγγραφέας του
βιβλίου Ο Κόσμος Είναι Επίπεδος ( The World Is Flat ),* όταν
γκρινιάζει ότι μαθητές από χώρες σαν τη Σιγκαπούρη «μας
κάνουν σκόνη». Το εκπαιδευτικό χάσμα ανάμεσα στις ΗΠΑ
και την Ασία όλο και μεγαλώνει, επισημαίνει ο Φρίντμαν. Ενώ
σε κάποιες ασιατικές χώρες σχεδόν οι μισοί μαθητές παίρνουν
πολύ υψηλούς βαθμούς στο συγκεκριμένο τεστ, μόνο το 7%
των μαθητών από τις ΗΠΑ φτάνει σε τέτοια επίπεδα.
Το TIMSS διεξάγεται από το 1995 και κάθε τέσσερα χρόνια.
Το 1999 πήραν μέρος 230.000 μαθητές από 38 χώρες, από τους
οποίους οι 59.000 ήταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ το
Νιου Τρίερ και δεκαοκτώ ακόμα σχολεία που εδρεύουν κατά
μήκος της εύπορης Βόρειας Ακτής του Σικάγου σχημάτισαν
κοινοπραξία για να εξεταστούν στο TIMSS (καλύπτοντας έτσι
την ατομική απόδοση κάθε σχολείου), η Νέιπερβιλ 203 κατέ-
βηκε μόνη της για να μετρήσει την επίδοση των μαθητών της
σε διεθνές επίπεδο. Εξετάστηκε περίπου το 97% των μαθητών
της τελευταίας τάξης των γυμνασίων της – όχι μόνο οι πιο
επιμελείς και οι πιο έξυπνοι. Πώς τα πήγαν; Στο κομμάτι των
φυσικών επιστημών του TIMSS, οι μαθητές της Νέιπερβιλ βγήκαν πρώτοι, με μικρή διαφορά από τη δεύτερη Σιγκαπούρη,
* Ωκεανίδα, 2007. (Σ.τ.Ε.)
ενώ τρίτη ήταν η κοινοπραξία της Βόρειας Ακτής. Πρώτοι στον κόσμο. Στον τομέα των μαθηματικών, η Νέιπερβιλ ήταν έκτη, πίσω μόνο από τη Σιγκαπούρη, τη Νότια Κορέα, την Ταϊβάν, το Χονγκ Κονγκ και την Ιαπωνία.
Συνολικά, οι μαθητές από τις ΗΠΑ κατέλαβαν τη 18η θέση
στις φυσικές επιστήμες και τη 19η στα μαθηματικά, με εκπαι-
δευτικές περιφέρειες από το Τζέρσεϊ Σίτι και το Μαϊάμι να βγαίνουν τελευταίες στις φυσικές επιστήμες και στα μαθηματικά αντίστοιχα. «Υπάρχουν τεράστιες αποκλίσεις ανάμεσα
στις εκπαιδευτικές μας περιφέρειες στις Ηνωμένες Πολιτείες», λέει η Ίνα Μάλις, συνδιευθύντρια του TIMSS. «Είναι καλό που τουλάχιστον διαθέτουμε κάποιες Νέιπερβιλ – δείχνει ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε».
Δεν θα φτάσω στο ακραίο σημείο να πω ότι τα παιδιά της
Νέιπερβιλ είναι πανέξυπνα μόνο και μόνο επειδή συμμετέχουν σε ένα ασυνήθιστο πρόγραμμα φυσικής αγωγής. Υπάρχουν πολλές παράμετροι που δικαιολογούν τις υψηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις. Σίγουρα η Νέιπερβιλ 203 είναι μια δημογραφικά προνομιούχα εκπαιδευτική περιφέρεια: το 83% των κατοίκων
της είναι λευκοί και μόνο 2,6% ανήκουν στη χαμηλή εισοδηματική κλίμακα, πολύ χαμηλό νούμερο σε σχέση με το 40% της πολιτείας του Ιλινόι. Τα δύο λύκειά της περηφανεύονται για ένα
ποσοστό αποφοίτησης της τάξης του 97%. Και οι κυριότεροι εργοδότες της μικρής αυτής πόλης είναι επιστημοκεντρικές εταιρείες όπως η Argonne, η Fermilab και η Lucent Technologies, κάτι που δείχνει ότι οι γονείς πολλών παιδιών της Νέιπερβιλ έχουν υψηλή μόρφωση. Όσον αφορά λοιπόν το περιβάλλον
σκαλίας της φυσικής αγωγής και η βαθμολογία των μαθητών
της στις εξετάσεις. Ο συσχετισμός παραείναι ενδιαφέρων για
να τον παρακάμψει κανείς, και προσωπικά δεν μπορούσα να
αντισταθώ στη σκέψη να επισκεφθώ τη Νέιπερβιλ για να δω με
τα μάτια μου τι συνέβαινε εκεί. Είχα ήδη από καιρό μάθει για το
TIMSS και τον τρόπο που επισημαίνει τα στραβά της δημόσιας
εκπαίδευσης σε αυτή τη χώρα. Κι όμως, τα παιδιά από τη Νέιπερβιλ έσκισαν. Γιατί; Η Νέιπερβιλ δεν είναι το μόνο πλούσιο
προάστιο στη χώρα όπου οι γονείς είναι έξυπνοι και μορφωμέ-
νοι. Και σε φτωχές περιοχές όπου ρίζωσε η φυσική αγωγή στα πρότυπα της Νέιπερβιλ, όπως στην Τάιτουσβιλ της Πενσιλβάνια (για την οποία θα μιλήσω αργότερα), τα αποτελέσματα στις εξετάσεις βελτιώθηκαν σημαντικά. Η δική μου πεποίθηση, και αυτό που με ελκύει στην ιστορία της Νέιπερβιλ, είναι ότι η
εστίαση στην καλή φυσική κατάσταση παίζει καθοριστικό ρόλο στις ακαδημαϊκές επιτυχίες των μαθητών της.
H Νέα Φυσική Αγωγή
Η επανάσταση της Νέιπερβιλ ξεκίνησε, όπως τόσο συχνά συμ-
βαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις, με ίσες δόσεις ιδεαλισμού και αυτοσυντήρησης. Ένας οραματιστής καθηγητής φυσικής αγω-
γής σε γυμνάσιο, ονόματι Φιλ Λόλερ, έδωσε την αρχική ώθηση
στο κίνημα όταν το 1990 διάβασε τυχαία ένα άρθρο εφημερίδας
που ανέφερε ότι η υγεία των παιδιών στις ΗΠΑ χειροτέρευε.
«Έλεγε ότι η αιτία που τα παιδιά δεν ήταν υγιή ήταν ότι
δεν ήταν και πολύ δραστήρια», θυμάται ο Λόλερ, ένας άντρας
ψηλός με περασμένα πια τα πενήντα του, που φοράει γυαλιά
χωρίς σκελετό, χακί ρούχα και λευκά αθλητικά παπούτσια.
«Σήμερα όλοι ξέρουν ότι περνάμε μια επιδημία παχυσαρκίας»,
συνεχίζει. «Όμως, αν διαβάζατε μια εφημερίδα πριν από δεκαεπτά χρόνια, τέτοιου είδους άρθρα ήταν ασυνήθιστα. Εμείς λέγαμε: “Είμαστε μαζί μ’ αυτά τα παιδιά κάθε μέρα, δεν θα έπρεπε
να είμαστε ικανοί να επηρεάζουμε την υγεία τους;” Αν αυτή είναι η δουλειά μας, σκεφτόμουν, το πάμε για χρεοκοπία».
Ήδη αισθανόταν ότι το επάγγελμά του δεν απολάμβανε κανένα σεβασμό. Κάποια σχολεία είχαν από καιρό αρχίσει να κόβουν ώρες από τη φυσική αγωγή στο πρόγραμμα διδασκαλίας και τώρα ερχόταν κι αυτό για να δέσει το γλυκό. Ο Λόλερ, πρώην πίτσερ* του μπέιζμπολ στα πανεπιστημιακά του χρόνια που δεν έπαιξε ποτέ σε μεγάλη επαγγελματική λίγκα, είναι
ένας ειλικρινής πωλητής κι ένας εκ φύσεως ηγέτης που έγινε δάσκαλος γυμναστικής για να μείνει κοντά στον αθλητισμό. Εκτός του ότι δίδασκε φυσική αγωγή στο Γυμνάσιο Μάντισον
της Εκπαιδευτικής Περιφέρειας 203, ήταν και ο προπονητής
της ομάδας μπέιζμπολ του Λυκείου Σέντραλ και είχε καθήκοντα περιφερειακού συντονιστή φυσικής αγωγής, αλλά, παρά
αυτές τις αξιοσέβαστες θέσεις, κάπου κάπου ντρεπόταν ακόμα
να παραδεχθεί τι δουλειά έκανε για να ζήσει. Κάποια απ’ αυτά
που είδε σ’ εκείνο το άρθρο τού πρόσφεραν μια ευκαιρία να κάνει τη δουλειά του σημαντική.
Όταν ο Λόλερ και το επιτελείο του στο Μάντισον εξέτασαν προσεκτικά τι συνέβαινε στο μάθημα της γυμναστικής, διαπίστωσαν μεγάλη αδράνεια. Είναι τέτοια άλλωστε η φύση των ομαδικών αθλημάτων: περιμένεις να έρθει η σειρά σου να χτυπήσεις την μπάλα, περιμένεις να κουραστεί ο σέντερ στο μπάσκετ, περιμένεις να έρθει προς το μέρος σου η μπάλα του ποδοσφαίρου. Την περισσότερη ώρα οι πιο πολλοί μαθητές * Πίτσερ (pitcher) στο μπέιζμπολ
στέκονταν και περίμεναν. Έτσι ο Λόλερ αποφάσισε να εστιάσει
περισσότερο στην καρδιαγγειακή άσκηση, βάζοντας στο πρό-
γραμμα μια νέα και επαναστατική δραστηριότητα. Μία φορά
την εβδομάδα, στο μάθημα της γυμναστικής, τα παιδιά έτρε-
χαν ενάμισι χιλιόμετρο. Κάθε μα κάθε εβδομάδα! Η απόφασή
του αντιμετωπίστηκε από τους μαθητές με γκρίνια, από τους
γονείς με παράπονα κι από τους γιατρούς με σημειώματα που
απάλλασσαν κάποια παιδιά από την άσκηση.
Δεν πτοήθηκε, ωστόσο γρήγορα αντιλήφθηκε ότι η κλί -
μακα βαθμολόγησης αποθάρρυνε τους πιο αργούς δρομείς.
Για να δώσει σε παιδιά που δεν ήταν αθλητές την ευκαιρία να
έχουν καλούς βαθμούς, το τμήμα φυσικής αγωγής αγόρασε
δύο στατικά ποδήλατα κι επέτρεψε στους μαθητές να πάρουν
έξτρα βαθμούς κι από εκεί. Μπορούσαν να έρχονται όποτε
τους βόλευε και να «ποδηλατούν» οκτώ χιλιόμετρα για να
βελτιώσουν τη βαθμολογία τους. «Οπότε κάθε παιδί που ήθελε
να πάρει Α* μπορούσε να πάρει Α αν δούλευε γι’ αυτό», εξηγεί
ο Λόλερ. «Κάποια στιγμή βάλαμε στη διαδικασία τα ατομικά
ρεκόρ. Κάθε φορά που έκανες ατομικό ρεκόρ, όποιο κι αν ήταν
αυτό, ανέβαινες γράμμα στη βαθμολογία». Και αυτό οδήγη-
σε στη θεμελιώδη αρχή της προσέγγισης που ο ίδιος ο Λόλερ
ονόμασε Νέα Φυσική Αγωγή: οι μαθητές αξιολογούνταν με
βάση την προσπάθειά τους και όχι τις ικανότητές τους. Δεν
χρειαζόταν να είσαι γεννημένος αθλητής για να πάρεις καλό
βαθμό στη γυμναστική.
Πώς όμως μπορεί κανείς να κρίνει την ατομική προσπάθεια
σαράντα παιδιών ταυτόχρονα; Ο Λόλερ βρήκε την
που έψαχνε σε ένα συνέδριο φυσικής αγωγής που διοργάνωνε
ο ίδιος κάθε άνοιξη. Δούλεψε σκληρά για να μετατρέψει την εκδήλωση σε χώρο ανταλλαγής φρέσκων ιδεών και τεχνολο-
γιών˙ για να ενθαρρύνει τη συμμετοχή, έπεισε τους χορηγούς
να προσφέρουν δώρα σε νικητές που θα αναδεικνύονταν έπειτα από κλήρωση. Κάθε χρόνο, στο ξεκίνημα του συνεδρίου, περνούσε με ένα καροτσάκι με ράφια μπροστά από τα περίπτερα των χορηγών, συλλέγοντας ρόπαλα του μπέιζμπολ, μπάλες και άλλα αθλητικά είδη. Μια χρονιά, ανάμεσα στα καλούδια βρέθηκε ένας παλμογράφος τελευταίας τεχνολογίας, που τότε κόστιζε εκατοντάδες δολάρια. Δεν κατάφερε
να αντισταθεί στον πειρασμό και τον έκλεψε για χάρη της επανάστασης. «Είδα εκείνο το μαραφέτι», παραδέχεται ευθαρσώς, «και είπα: “Αυτό το δώρο το κέρδισε στη λοταρία το Γυμνάσιο Μάντισον!”»
Όσο οι μαθητές του έτρεχαν το εβδομαδιαίο ενάμισι χι -
λιόμετρο, εκείνος δοκίμαζε τη συσκευή σε μια μαθήτρια της
πρώτης τάξης, που ήταν μεν λεπτή, με τίποτα όμως αθλητικός
τύπος. Όταν ο Λόλερ είδε τα δεδομένα της, δεν μπορούσε
να πιστέψει αυτό που είχε ανακαλύψει. «Ο μέσος όρος των
παλμών της ήταν 187!» αναφωνεί. Για ένα κορίτσι στην ηλι -
κία της η μέγιστη καρδιακή συχνότητα θα ήταν πάνω κάτω
209, πράγμα που σήμαινε ότι το συγκεκριμένο δούλευε πολύ
κοντά στο φουλ.
«Όταν πέρασε τη γραμμή του τερματισμού, οι παλμοί της
ανέβηκαν στους 207», συνεχίζει ο Λόλερ. «“Μπα, μπα, μπα!”
είπα μέσα μου. “ Πλάκα μού κάνεις τώρα!” Υπό κανονικές
συνθήκες, θα πήγαινα σ’ αυτό το κορίτσι και θα του έλεγα: “Κοπελιά, πρέπει να στρώσεις τον ποπό σου κάτω και να γυμναστείς!” Και αυτή ήταν η στιγμή που προκάλεσε θεαματικές
αλλαγές στο σύνολο του προγράμματός μας. Οι παλμογράφοι
ήταν το εφαλτήριο για τα πάντα. Άρχισα να σκέφτομαι όλα τα
παιδιά που μάλλον είχαμε αποτρέψει από το να γυμνάζονται
επειδή δεν μπορούσαμε να τους αποδώσουμε τον έπαινο που
τους άξιζε. Δεν είχα στην τάξη μου ούτε έναν μαθητή που να
ήξερε να δουλεύει τόσο σκληρά όσο εκείνο το κοριτσάκι».
Συνειδητοποίησε ότι η ταχύτητα δεν είχε απαραίτητα σχέση με την καλή φυσική κατάσταση.
Ένα από τα αγαπημένα στατιστικά του Λόλερ είναι ότι
λιγότερο από το 3% των ενηλίκων άνω των είκοσι τεσσάρων
ετών διατηρείται σε φόρμα κάνοντας ομαδικά αθλήματα, κι αυτό τονίζει τα μειονεκτήματα του παραδοσιακού μαθήματος της γυμναστικής. Ήξερε όμως ότι δεν μπορούσε να βάζει τους μαθητές να τρέχουν ενάμισι χιλιόμετρο κάθε μέρα, οπότε δημιούργησε ένα πρόγραμμα με αυτά που λέμε «αθλήματα
μικρών ομάδων» –μπάσκετ 3Χ3 ή ποδόσφαιρο 4Χ4–, όπου
οι μαθητές κινούνται διαρκώς. «Εξακολουθούμε να παίζου -
με αθλήματα», λέει ο Λόλερ. «Απλώς τα παίζουμε στο πλαί-
σιο ενός γενικότερου μοντέλου φυσικής κατάστασης». Αντί
να περνούν εξετάσεις με ερωτήσεις όπως οι διαστάσεις ενός
γηπέδου του βόλεϊ, οι μαθητές που κάνουν γυμναστική στη
Νέιπερβιλ βαθμολογούνται σύμφωνα με τον χρόνο που περ-
νούν μέσα στις στοχευμένες ζώνες παλμών τους στη διάρκεια
οποιασδήποτε δραστηριότητας.
«Αναπτύξαμε το πρόγραμμα χωρίς να ξέρουμε τι κάναμε»,
λέει ο Λόλερ. Κι όμως, η Νέα Φυσική Αγωγή κατάφερε να
βάλει σε εφαρμογή αρχές ευθυγραμμισμένες με όλες τις νέες
έρευνες που αφορούν τη σχέση της άσκησης με τον εγκέφαλο.
