ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ Αν θα ήθελα να είμαι επαγγελματίας βιβλιοπώλης; Σε γενικές γραμμές, παρά την καλοσύνη του εργοδότη μου και κάποιες καλές μέρες στο βιβλιοπωλείο, όχι. – Τζορτζ Όργουελ, «Αναμνήσεις από το βιβλιοπωλείο», Λονδίνο, Νοέμβριος 1936
Η απροθυμία του Όργουελ να αφοσιωθεί στην πώληση βιβλίων είναι κατανοητή. Υπάρχει το στερεότυπο του ανυπόμονου, δύστροπου, αντικοινωνικού ιδιοκτήτη –το οποίο ερμήνευσε έξοχα ο Ντίλαν Μόραν στην τηλεοπτική σειρά Black Books– και φαίνεται σε γενικές γραμμές πως ανταποκρίνεται στη πραγματικότητα. Φυσικά, υπάρχουν εξαιρέσεις και σε πολλούς βιβλιοπώλες δεν ταιριάζει αυτή η εικόνα. Σε μένα, δυστυχώς, ταιριάζει. Δεν ήμουν όμως πάντα έτσι και θυμάμαι, πριν αγοράσω το βιβλιοπωλείο, πως ήμουν αρκετά προσηνής και φιλικός. Με έκαναν έτσι όμως ο διαρκής καταιγισμός από πληκτικές ερωτήσεις, τα επισφαλή οικονομικά της επιχείρησης, οι αδιάκοποι καυγάδες με το προσωπικό και τα ατελείωτα, κουραστικά παζάρια με τους πελάτες. Αν θα άλλαζα κάτι σε όλα αυτά; Όχι. Όταν αντίκρισα για πρώτη φορά το Βιβλιοπωλείο στο Oυίγκταουν ήμουν δεκαοκτώ χρόνων, είχα μόλις γυρίσει στην πόλη μου και ετοιμαζόμουν να φύγω για το πανεπιστήμιο. Θυμάμαι καθαρά να το προσπερνώ, καθώς περπατούσα με έναν φίλο και σχολίαζα πως σίγουρα σε ένα χρόνο θα είχε κλείσει. Δώδε-
3
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
κα χρόνια αργότερα, ενώ επισκεπτόμουν τους γονείς μου για Χριστούγεννα, πήγα να δω αν είχαν το Τρεις πυρετοί, του Λίο Ουόλμσλεϊ, και πάνω στη συζήτηση εξομολογήθηκα στον ιδιοκτήτη ότι δυσκολευόμουν να βρω μία δουλειά που να απολαμβάνω. Μου πρότεινε τότε να αγοράσω το βιβλιοπωλείο, καθώς ο ίδιος επιθυμούσε να συνταξιοδοτηθεί. Όταν του είπα ότι δεν είχα χρήματα, μου απάντησε: «Δεν χρειάζεσαι χρήματα – γιατί νομίζεις ότι υπάρχουν οι τράπεζες;» Λιγότερο από ένα χρόνο μετά, την 1η Νοεμβρίου του 2001, έναν μήνα (ακριβώς) μετά τα τριακοστά πρώτα μου γενέθλια, το μέρος έγινε δικό μου. Πριν το αναλάβω θα έπρεπε ίσως να είχα διαβάσει μερικές σελίδες από ένα άρθρο του Τζορτζ Όργουελ που δημοσιεύθηκε το 1936. Οι «Αναμνήσεις από το βιβλιοπωλείο» ηχούν τόσο αληθινές σήμερα όσο και τότε, και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σε όποιον είναι τόσο αφελής όσο ήμουν εγώ, πως ο κόσμος της πώλησης μεταχειρισμένων βιβλίων δεν μοιάζει και τόσο με την ειδυλλιακή εικόνα του βιβλιοπώλη που κάθεται σε μια πολυθρόνα δίπλα στη φωτιά, με τα πόδια στις αναπαυτικές του παντόφλες βαλμένα ψηλά, καπνίζει πίπα και διαβάζει την Παρακμή και πτώση του Γκίμπονς, ενώ κάνει ενδιαφέρουσες συζητήσεις με ένα πλήθος γοητευτικών πελατών, πριν του αφήσουν μετρητά με τις χούφτες. Η πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο. Απ’ όλες τις παρατηρήσεις του Όργουελ πάνω στο θέμα, η πιο εύστοχη ίσως είναι ότι «Πολλοί από τους πελάτες που μας επισκέπτονταν ήταν το είδος των ανθρώπων που ενώ θα ήταν μπελάς οπουδήποτε αλλού, σε ένα βιβλιοπωλείο έχουν τη δική τους ιδιαίτερη ευκαιρία». Ο Όργουελ εργάστηκε ως υπάλληλος μερικής απασχόλησης στο Booklover’s Corner στο Χάμπστεντ, ενώ δούλευε πάνω στο Κρατήστε σφιχτά τον μικροαστισμό σας, μεταξύ 1934 και 1936. Ο φίλος του, Τζον Κίμτσε, τον περιέγραψε ως έναν υπάλληλο που απεχθανόταν να πουλάει οτιδήποτε σε οποιονδήποτε
4
SHAUN BYTHELL
– συναίσθημα αναμφισβήτητα γνώριμο σε πολλούς βιβλιοπώλες. Επιθυμώντας να αναδείξω τις ομοιότητες –και συχνά τις διαφορές– ανάμεσα στην καθημερινότητα ενός βιβλιοπωλείου σήμερα και στα χρόνια του Όργουελ, κάθε μήνας θα ξεκινάει με ένα απόσπασμα από τις «Αναμνήσεις από το βιβλιοπωλείο». Το Ουίγκταουν της παιδικής μου ηλικίας έσφυζε από ζωή. Οι δύο μικρότερες αδερφές μου και εγώ μεγαλώσαμε σε μία μικρή φάρμα περίπου ενάμιση χιλιόμετρο έξω από την πόλη, που φάνταζε μία ακμάζουσα μητρόπολη σε σύγκριση με τα επίπεδα χωράφια της φάρμας, που ήταν γεμάτα βάλτους και σκόρπια πρόβατα. Έχει πληθυσμό σχεδόν χίλιους κατοίκους και βρίσκεται στο Γκάλοουεϊ, την ξεχασμένη νοτιοδυτική γωνιά της Σκοτίας. Το Ουίγκταουν περιβάλλεται από κυματιστές λοφοπλαγιές, σε μία χερσόνησο γνωστή ως Μάσαρς (από τη γαέλικη λέξη machair, που σημαίνει εύφορο, πεδινό λιβάδι) και περικλείεται από εξήντα πέντε χιλιόμετρα ακτογραμμής που περιλαμβάνουν τα πάντα, από αμμουδερές ακτές μέχρι ψηλούς βράχους και σπηλιές. Στον Βορρά απλώνονται οι λόφοι του Γκάλοουεϊ, μία όμορφη, σχεδόν ακατοίκητη, ερημιά μέσα από την οποία ανηφορίζει ο δρόμος για τα νότια οροπέδια. Στην πόλη κυριαρχούν τα κτίρια της Νομαρχίας, ένα επιβλητικό Δημαρχείο χτισμένο στο στιλ του Δημαρχείου του Παρισιού, που αποτελούσε κάποτε διοικητική έδρα της περιοχής, την οποία οι ντόπιοι ονομάζουν «Σάιρ». Για πολλά χρόνια την οικονομία του Ουίγκταουν συντηρούσαν μία συνεταιριστική γαλακτοβιομηχανία και το νοτιότερο αποστακτήριο ουίσκι της Σκοτίας, το Bladnoch, στα οποία απασχολούνταν το μεγαλύτερο κομμάτι του εργαζόμενου πληθυσμού. Τον καιρό εκείνο, η καλλιέργεια της γης έδινε πολύ περισσότερες ευκαιρίες σε έναν αγρότη απ’ ό,τι σήμερα, οπότε υπήρχαν θέσεις εργασίας στην πόλη αλλά και γύρω από αυτήν. Το 1989 η γαλακτοβιομηχανία έκλεισε και χάθηκαν 143 θέσεις εργασίας· το αποστακτήριο –που είχε ιδρυθεί το 1817– 5
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
έκλεισε το 1993. Ο αντίκτυπος ήταν τέτοιος που άλλαξε η όψη της πόλης. Εκεί όπου κάποτε υπήρχε ένα σιδηροπωλείο, ένα μανάβικο, ένα κατάστημα με είδη δώρων, ένα υποδηματοπωλείο, ένα ζαχαροπλαστείο και ένα ξενοδοχείο, τώρα στη θέση τους υπήρχαν κλειστές πόρτες και αμπαρωμένες βιτρίνες. Πλέον έχει επανέλθει σε ένα βαθμό η ευημερία και μαζί μία αίσθηση αισιοδοξίας. Τα άδεια κτήρια της γαλακτοβιομηχανίας άρχισαν να στεγάζουν σταδιακά μικρές επιχειρήσεις˙ ένα σιδεράδικο, ένα στούντιο ηχογραφήσεων και ένα εργαστήριο αγγειοπλαστικής καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος τους. Το αποστακτήριο επαναλειτούργησε το 2000 για μία περιορισμένης κλίμακας παραγωγή, με την ενθουσιώδη υποστήριξη του Ρέιμοντ Άρμστρονγκ, ενός Βορειοϊρλανδού επιχειρηματία. Το Ουίγκταουν είδε κι αυτό την τύχη του να αλλάζει και φιλοξενεί πια μια κοινότητα από βιβλιοπωλεία και βιβλιοπώλες. Οι κάποτε αμπαρωμένες βιτρίνες και πόρτες είναι πάλι ανοιχτές και πίσω τους ανθίζουν μικρές επιχειρήσεις. Όποιος έχει δουλέψει σε βιβλιοπωλείο έχει παρατηρήσει πως η συναναστροφή με τους πελάτες προσφέρει υπεραρκετό υλικό για τη συγγραφή βιβλίου –απόδειξη αποτελεί το Είναι τρελοί αυτοί οι βιβλιοφάγοι της Τζεν Κάμπελ–, έτσι, ελλείψει καλού μνημονικού, άρχισα να καταγράφω όσα συνέβαιναν στο βιβλιοπωλείο ως σημειώσεις που ίσως με βοηθούσαν να γράψω κάτι στο μέλλον. Αν η μέρα της έναρξης μοιάζει αυθαίρετη, αυτό συμβαίνει επειδή είναι. Απλώς έτυχε να ξεκινήσω να σημειώνω στις 5 Φεβρουαρίου και οι σημειώσεις έγιναν ημερολόγιο.
ΤΕΤΑΡΤΗ, 5 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
Ηλεκτρονικές παραγγελίες: 5 Βιβλία που βρέθηκαν: 5
6
SHAUN BYTHELL
Στις 9:25 π.μ. μου τηλεφώνησε ένας άντρας από τον Νότο της Αγγλίας που εξετάζει την προοπτική αγοράς ενός βιβλιοπωλείου στη Σκοτία. Ήθελε να μάθει πώς κοστολογείται το εμπόρευμα ενός βιβλιοπωλείου με 20.000 βιβλία. Σε μία προσπάθεια να αποφύγω την προφανή απάντηση «ΕΙΣΑΙ ΤΡΕΛΟΣ;», τον ρώτησα ποια ήταν η πρόταση της τωρινής ιδιοκτήτριας. Εκείνη τού είχε πει πως η μέση τιμή βιβλίου στο κατάστημά της ήταν έξι λίρες και πρότεινε να διαιρέσουν το συνολικό ποσό των 120.000 λιρών διά τρία. Του είπα ότι θα έπρεπε να το διαιρέσει τουλάχιστον διά δέκα και ενδεχομένως διά τριάντα. Η διακίνηση μεγάλου όγκου βιβλίων στις μέρες μας είναι σχεδόν αδύνατη, καθώς ελάχιστοι είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν τέτοιες ποσότητες και αυτοί oι ελάχιστοι πληρώνουν ψίχουλα. Τα βιβλιοπωλεία είναι πια λίγα και το εμπόρευμα σε αφθονία. Ο αγοραστής έχει το πάνω χέρι. Ακόμα κι όταν τα πράγματα πήγαιναν καλά, το 2001 –τη χρονιά που αγόρασα το βιβλιοπωλείο– ο προηγούμενος ιδιοκτήτης εκτίμησε το εμπόρευμα των 100.000 βιβλίων σε 30.000 λίρες. Όφειλα ίσως να είχα συμβουλεύσει τον άνδρα στο τηλέφωνο να διαβάσει (μαζί με τις «Αναμνήσεις από το βιβλιοπωλείο» του Όργουελ) το εξαιρετικό βιβλίο του Ουίλιαμ Γ. Ντάρλινγκ O Χρεοκοπημένος βιβλιοπώλης ανοίγει ξανά το στόμα του πριν προχωρήσει στην αγορά του βιβλιοπωλείου. Είναι τα δύο έργα που καλό θα ήταν να διαβάσει κάθε επίδοξος βιβλιοπώλης. Ο Ντάρλινγκ στην πραγματικότητα δεν ήταν χρεοκοπημένος βιβλιοπώλης, αλλά ένας έμπορος υφασμάτων από το Εδιμβούργο που έστησε την απόλυτα πειστική απάτη ότι ο ήρωάς του ήταν πρόσωπο υπαρκτό. Κάθε λεπτομέρεια είναι εξωπραγματικά ακριβής. Ο φανταστικός βιβλιοπώλης του Ντάρλινγκ –«ακατάστατος, φιλάσθενος, ντυμένος πρόχειρα, μία αδιάφορη ανθρώπινη φιγούρα, μα συνάμα ικανός, όταν ενθουσιαζόταν, να μιλάει για τα βιβλία με τόση ζέση όση κανείς άλλος»– θα
7
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
μπορούσε κάλλιστα να είναι το πορτρέτο ενός οποιουδήποτε παλαιοβιβλιοπώλη. Στο βιβλιοπωλείο σήμερα δούλευε η Νίκι. Οι συνθήκες δεν επιτρέπουν πια να έχω προσωπικό πλήρους απασχόλησης, και ειδικά τους μακριούς, κρύους χειμώνες βασίζομαι στη Νίκι –η οποία όσο εκκεντρική είναι άλλο τόσο είναι ικανή– να κρατάει το μαγαζί δύο μέρες την εβδομάδα ώστε να μπορώ να βγαίνω για αγορές βιβλίων ή άλλες δουλειές. Είναι κοντά στα πενήντα, έχει δύο ενήλικους γιους και ζει σε ένα αγρόκτημα που κοιτάζει τον κόλπο του Λους, είκοσι πέντε χιλιόμετρα έξω από το Ουίγκταουν. Είναι Μάρτυρας του Ιεχωβά, κι αυτό –μαζί με το χόμπι της να φτιάχνει χειροποίητα αντικείμενα χωρίς εμφανή χρηστική αξία– τη χαρακτηρίζει. Φτιάχνει μόνη πολλά από τα ρούχα της και είναι εξίσου ολιγαρκής όσο και μίζερη, αν και εξαιρετικά γενναιόδωρη με τα ελάχιστα που διαθέτει. Κάθε Παρασκευή μού φέρνει κάποια λιχουδιά που βρήκε το προηγούμενο βράδυ στον κάδο πίσω από το σούπερ-μάρκετ Morrisons στο Στράνραερ, μετά τις συναντήσεις στο Κίνγκντομ Χολ. Την αποκαλεί «Γκουρμέ Παρασκευή». Τα παιδιά της την περιγράφουν ως «τσαπατσούλα τσιγγάνα», όμως είναι τόσο συνυφασμένη με το βιβλιοπωλείο όσο τα βιβλία, και χωρίς αυτήν το κατάστημα θα έχανε μεγάλο μέρος της γοητείας του. Αν και σήμερα δεν ήταν Παρασκευή, έφερε λίγο αηδιαστικό φαγητό που είχε πλιατσικολογήσει από τον κάδο του Morrisons: ένα πακέτο σαμόσα που είχε νερουλιάσει τόσο που με δυσκολία καταλάβαινες τι ήταν. Μπήκε φουριόζα για να γλυτώσει από τη δυνατή βροχή, μου τα κόλλησε στη μούρη λέγοντας: «Ε, κοίτα, σαμόσα, υπέροχα», κι άρχισε να τα τρώει ρίχνοντας σαλιωμένα ψίχουλα στο πάτωμα και τον πάγκο. Τα καλοκαίρια προσλαμβάνω μία ή δύο φοιτήτριες. Αυτό μού επιτρέπει να απολαμβάνω κάποιες δραστηριότητες που κάνουν τη ζωή στο Γκάλοουεϊ ειδυλλιακή. Ο συγγραφέας Ίαν
8
SHAUN BYTHELL
Νιλ έγραψε κάποτε πως όταν ήταν παιδί είχε πειστεί στο κατηχητικό πως «η γη όπου ρέει το γάλα και το μέλι» στην οποία αναφερόταν ο δάσκαλος ήταν το Γκάλοουεϊ – από τη μία επειδή υπήρχε πάντα αφθονία και των δύο στο κελάρι του αγροτόσπιτου όπου είχε μεγαλώσει και από την άλλη επειδή γι’ αυτόν ήταν ένα είδος παραδείσου. Συμμερίζομαι την αγάπη του γι’ αυτόν τον τόπο. Τα κορίτσια που δουλεύουν στο βιβλιοπωλείο μού παρέχουν την πολυτέλεια να επιλέγω τον χρόνο που θα πάω για ψάρεμα, για πεζοπορία στους λόφους ή για κολύμπι. Η Νίκι τις αποκαλεί «μικρά κουτάβια». Ο πρώτος πελάτης (στις 10.30 π.μ.) ήταν ένας από τους λίγους τακτικούς: ο κύριος Ντίκον. Ένας γλυκομίλητος τύπος γύρω στα πενήντα πέντε, με το σύνηθες στομαχάκι που συνοδεύει τους νωθρούς μεσήλικες και τα αραιά, μαύρα μαλλιά του χτενισμένα πάνω από την κορυφή του κρανίου με εκείνο τον καθόλου πειστικό τρόπο που κάποιοι φαλακροί προσπαθούν να δείξουν στους άλλους ότι διατηρούν ακόμα πλούσια κώμη. Είναι αρκετά κομψά ντυμένος, αφού τα ρούχα του είναι καλοραμμένα, αλλά δεν δείχνουν καλά πάνω του˙ δεν δίνει σημασία σε λεπτομέρειες όπως οι άκρες του πουκαμίσου, τα κουμπιά ή τα φερμουάρ. Είναι λες και κάποιος τού έριξε τα ρούχα με κανόνι κι όπως προσγειώθηκαν πάνω του, έτσι έμειναν. Από πολλές απόψεις, είναι ο ιδανικός πελάτης, δεν σκαλίζει ποτέ τα βιβλία και έρχεται μόνο όταν ξέρει ακριβώς τι θέλει. Η παραγγελία του συνήθως συνοδεύεται από ένα απόκομμα της κριτικής του βιβλίου στους Times, το οποίο παρουσιάζει σε οποιονδήποτε από εμάς τυχαίνει να βρίσκεται στον πάγκο. Είναι λακωνικός και ακριβής στα λόγια του και δεν του αρέσει να πιάνει ψιλοκουβέντα, όμως δεν είναι ποτέ αγενής και πάντα πληρώνει τα βιβλία με την παραλαβή. Πέρα από αυτό, δεν γνωρίζω τίποτε για τον ίδιο, ούτε καν το μικρό του όνομα. Στην πραγματικότητα, συχνά αναρωτιέμαι γιατί παραγγέλνει βιβλία από μένα, όταν θα μπορούσε
9
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
να το κάνει τόσο εύκολα από το Amazon. Ίσως δεν έχει υπολογιστή. Ίσως δεν θέλει να αποκτήσει. Ή ίσως ανήκει στην υπό εξαφάνιση φυλή εκείνων που καταλαβαίνουν πως, αν θέλουν να επιβιώσουν τα βιβλιοπωλεία, πρέπει να τα στηρίζουν. Το μεσημέρι μία γυναίκα με στρατιωτικό παντελόνι και μπερέ ήρθε στον πάγκο με έξι βιβλία, δύο από τα οποία ήταν ακριβά λευκώματα τέχνης σε άψογη κατάσταση. Το συνολικό ποσό για τα βιβλία ανήλθε στις 38 λίρες, ζήτησε να της κάνω έκπτωση και όταν της είπα ότι μπορούσα να της τα αφήσω 35, μου απάντησε: «Δεν το κάνουμε 30;» Τέτοιες στιγμές δοκιμάζεται η πίστη μου στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, όταν οι πελάτες –στους οποίους έχω ήδη κάνει έκπτωση σε προϊόντα με ήδη χαμηλότερη τιμή από την αρχική– θεωρούν ότι δικαιούνται να απαιτούν 30% έκπτωση επί της τιμής που τους προσφέρω, οπότε αρνούμαι να το κάνω. Η γυναίκα πλήρωσε τις 35 λίρες. Τώρα συνυπογράφω ανεπιφύλακτα την πρόταση της Τζάνετ Στριτ-Πόρτερ ότι όσοι φοράνε στρατιωτικά παντελόνια πρέπει να εξαναγκάζονται σε πτώση με αλεξίπτωτο σε αποστρατικοποιημένη ζώνη. Ταμείο: 274,09 λίρες* 27 πελάτες** * Αυτό το ποσό δεν περιλαμβάνει τις ηλεκτρονικές μας πωλήσεις, τα ποσά των οποίων καταθέτει το Amazon
στον τραπεζικό λογαριασμό του βιβλιοπωλείου κάθε δεκαπενθήμερο. O διαδικτυακός τζίρος, κατά μέσο όρο 42 λίρες την ημέρα, είναι σημαντικά μικρότερος από αυτόν του φυσικού καταστήματος. Από το 2001, όταν αγόρασα το βιβλιοπωλείο, επήλθαν κοσμογονικές αλλαγές στο εμπόριο βιβλίων, στις οποίες δεν είχαμε άλλη επιλογή από το να προσαρμοστούμε. Εκείνη την εποχή, οι ηλεκτρονικές πωλήσεις ήταν στα σπάργανα και το AbeΒooks ήταν ο μόνος σοβαρός παίκτης στο εμπόριο μεταχειρισμένων βιβλίων· το Amazon τότε πουλούσε μόνο καινούργια βιβλία. Tο AbeΒooks είχε στηθεί από βιβλιοπώλες, κι έτσι κρατούσε το κόστος όσο το δυνατόν χαμηλότερα. Ήταν ένα πολύ καλό μέσο για την πώληση των πιο ακριβών βιβλίων -που αλλιώς θα ήταν ίσως δύσκολο να πουληθούν στο κατάστημα- και καθώς ήμασταν σχετικά λίγοι αυτοί που το χρησιμοποιούσαμε, πετυχαίναμε αρκετά καλές τιμές. Φυσικά, τώρα το Amazon σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του. Εξαγόρασε ακόμα και το ίδιο το AbeΒooks το 2008 και τώρα η αγορά του διαδικτύου έχει κορεστεί από φυσικά και ηλεκτρονικά βιβλία. Ωστόσο, δεν υπάρχει ουσιαστικά εναλλακτική επιλογή πώλησης βιβλίων στο διαδίκτυο, οπότε απρόθυμα χρησιμοποιούμε το Amazon και το AbeBooks. Ο ανταγωνισμός έχει ρίξει τις τιμές σε τέτοιο επίπεδο
10
SHAUN BYTHELL
ΠΕΜΠΤΗ, 6 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
Ηλεκτρονικές παραγγελίες: 6 Βιβλία που βρέθηκαν: 5 Από τα 100.000 βιβλία που διαθέτουμε συνολικά, έχουμε αναρτημένα στο διαδίκτυο 10.000. Είναι καταγεγραμμένα σε μία βάση δεδομένων που λέγεται Monsoon, η οποία ενημερώνει το Amazon και το AbeBooks. Σήμερα ένας πελάτης του Amazon μας έστειλε email για ένα βιβλίο με τίτλο Γιατί υπάρχει κάτι αντί για το τίποτα; Το παράπονό του ήταν: «Δεν έχω λάβει ακόμα το βιβλίο μου. Παρακαλώ, φροντίστε το. Δεν έχω γράψει ακόμα την κριτική μου για τις υπηρεσίες σας». Όλο και πιο συχνά συναντάμε αυτή τη διακριτικά συγκαλυμμένη απειλή, εξαιτίας της υπηρεσίας αξιολογήσεων του Amazon, και είναι γνωστό πως οι ασυνείδητοι πελάτες τη χρησιμοποιούν για να διαπραγματεύονται την επιστροφή μέρους ή και του συνόλου του ποσού, παρότι έχουν παραλάβει την παραγγελία τους. Το βιβλίο αυτό ταχυδρομήθηκε την περασμένη Τρίτη και θα έπρεπε να έχει φτάσει ως τώρα, οπότε ή ο πελάτης ψαρεύει για επιστροφή ή κάποιο πρόβλημα υπάρχει με τα Βασιλικά Ταχυδρομεία, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο. Του ζήτησα να περιμένει μέχρι τη Δευτέρα κι αν δεν το έχει λάβει μέχρι τότε, θα του επιστραφούν τα χρήματα. ώστε η ηλεκτρονική πώληση βιβλίων μετατρέπεται είτε σε χόμπι είτε σε μεγάλη βιομηχανία με λίγους ισχυρούς παίκτες με τεράστιες αποθήκες και ταχυδρομικά συμβόλαια με μεγάλες εκπτώσεις. Οι οικονομίες κλίμακας κάνουν αδύνατο τον ανταγωνισμό για μία μικρομεσαία επιχείρηση. Στο επίκεντρο όλης αυτής της κατάστασης βρίσκεται το Amazon, και ενώ θα ήταν άδικο να του καταλογίσουμε όλα τα κακώς κείμενα της βιομηχανίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι άλλαξε την κατάσταση για όλους μας. Είχε λόγο ο Τζεφ Μπέζος όταν κατοχύρωνε την ηλεκτρονική διεύθυνση «relentless.com»*** ** Τέλος, το σύνολο των πελατών μπορεί να είναι παραπλανητικό - δεν αφορά στην επισκεψιμότητα αλλά μόνο στους πελάτες που αγοράζουν βιβλία. Συνήθως οι επισκέπτες είναι πενταπλάσιοι από τους αγοραστές. *** Ο συγγραφέας κάνει λογοπαίγνιο με το relentless=αδυσώπητος και το domain που είχε διαλέξει ο Τζεφ Μπέζος πριν το amazon. Ως σήμερα, το relentless.com οδηγεί στο amazon.com (σ.τ.μ.).
11
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
Μετά το γεύμα άρχισα να τακτοποιώ τις κούτες με θεολογικά βιβλία που είχε φέρει την περασμένη εβδομάδα ένας συνταξιούχος εφημέριος της Εκκλησίας της Σκοτίας. Συνήθως έχουν ενδιαφέρον οι μονοθεματικές συλλογές βιβλίων, γιατί σχεδόν πάντα θα βρεις θαμμένα μερικά σπάνια βιβλία που ενδιαφέρουν τους συλλέκτες, συχνά μεγάλης αξίας. Υποθέτω πως η θεολογία αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα, όπως αποδείχθηκε σήμερα, αφού δεν υπήρχε τίποτα το αξιόλογο. Μετά το κλείσιμο, στις 5 το απόγευμα, πήγα στο σούπερ-μάρκετ να αγοράσω τρόφιμα για το βραδινό. Στην αριστερή τσέπη του παντελονιού μου είχε ανοίξει πρόσφατα μία τρύπα, αλλά από συνήθεια συνέχισα να βάζω τα ψιλά μου εκεί. Όταν έβγαλα τα ρούχα μου για να πέσω για ύπνο, βρήκα 1,22 λίρες στο αριστερό μου παπούτσι. Ταμείο: 95,50 λίρες 6 πελάτες
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
Ηλεκτρονικές παραγγελίες: 2 Βιβλία που βρέθηκαν: 2 Σήμερα ήταν μία όμορφη ηλιόλουστη μέρα. Η Νίκι έφτασε στις 9:13 το πρωί ντυμένη με τη μαύρη καναδέζικη στολή του σκι που αγόρασε 5 λίρες από ένα φιλανθρωπικό μαγαζί στο Πορτ Ουίλιαμ. Είναι η καθιερωμένη της αμφίεση από τον Νοέμβριο ως τον Απρίλιο. Είναι μία ολόσωμη φόρμα του σκι με επένδυση, που την κάνει να μοιάζει με χαμένο διαστημικό αρκουδάκι. Κατά τη διάρκεια αυτών των μηνών, κλαψουρίζει συνεχώς για τη θερμοκρασία στο βιβλιοπωλείο, η οποία, ομολογουμένως, κλί-
12
SHAUN BYTHELL
νει προς το ψυχρό. Οδηγεί ένα μπλε λεωφορειάκι, που ταιριάζει ιδανικά στον ρακοσυλλεκτικό τρόπο ζωής της. Έχει αφαιρέσει όλα τα καθίσματα και στη θέση τους μπορείς να βρεις τα πάντα, από τσουβάλια κοπριάς μέχρι σπασμένες καρέκλες γραφείου. Το έχει ονομάσει Μπλε Κουδούνι, αλλά εγώ προτιμώ να το φωνάζω Μπλε Μποτίλια, αφού περιέχει κυρίως μπουκάλια. Ο Νόρι (πρώην υπάλληλός μου που τώρα δουλεύει ως μαραγκός) ήρθε στις 9 π.μ. για να επισκευάσει μία διαρροή στη στέγη του Φοξ Ντεν, το θερινό κιόσκι του κήπου. Τα περασμένα δεκαπέντε χρόνια, υπάλληλοι ήρθαν και έφυγαν, αλλά –μέχρι πρόσφατα– πάντα υπήρχε τουλάχιστον ένας πλήρους απασχόλησης. Κάποιοι υπήρξαν υπέροχοι, κάποιοι διαβολικοί· και παρέμεινα φίλος σχεδόν με όλους. Τα πρώτα χρόνια έπαιρνα φοιτητές για να βοηθάνε στο βιβλιοπωλείο τα Σάββατα, μέρα που οι κανονικοί υπάλληλοι δεν ήθελαν να δουλεύουν, και μεταξύ του 2001 και του 2008, ο τζίρος αυξήθηκε σταθερά και με γοργούς ρυθμούς, παρά τη σαφή τάση προς το ηλεκτρονικό εμπόριο. Τότε –μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο εκείνης της χρονιάς– η αγορά βιβλίου έπεσε κατακόρυφα και ο τζίρος επέστρεψε στα νούμερα του 2001, αλλά με τα πάγια να έχουν αυξηθεί σημαντικά την εποχή της ευμάρειας. Χτίσαμε το Φοξ Ντεν με τον Νόρι πριν μερικά χρόνια και το χρησιμοποιούμε για να φιλοξενούμε μικρές και ασυνήθιστες εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια της ετήσιας Γιορτής Βιβλίου του Ουίγκταουν. Πέρυσι, ο άνθρωπος με τα περισσότερα τατουάζ στη Σκοτία έδωσε μία εικοσάλεπτη διάλεξη για την ιστορία της δερματοστιξίας και όσο η διάλεξη προχωρούσε γδυνόταν, μέχρι που στο τέλος έμεινε με τα εσώρουχα για να δείξει διάφορα σημεία. Στο τέλος της διάλεξης, μία ηλικιωμένη γυναίκα, που είχε περάσει το κιόσκι για τουαλέτα, μπήκε άθελά της και τον βρήκε να στέκεται εκεί σχεδόν γυμνός. Δεν είμαι σίγουρος αν έχει συνέλθει από τότε.
13
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
Καθώς ο Νόρι έφευγε, είχε μία θερμή αντιπαράθεση με τη Νίκι για κάτι, που έπιασα μόνο το τέλος. Κάτι σχετικά με την εξέλιξη. Είναι από τα αγαπημένα θέματα της Νίκι και δεν είναι λίγες οι φορές που βρίσκω αντίτυπα της Εξέλιξης των ειδών στο ράφι της λογοτεχνίας, τοποθετημένα εκεί από την ίδια. Για αντίποινα τοποθετώ αντίτυπα της Βίβλου (που τη θεωρεί ιστορικό ντοκουμέντο) ανάμεσα στα μυθιστορήματα. Καθώς έψαχνα στα βιβλία θεολογίας του συνταξιούχου εφημέριου, βρήκα Το Μαρτύριο του ομοφυλόφιλου, κάποιου συγγραφέα με το απίθανο όνομα Χ. Α. Αρρενωπός. Σύμφωνα με το βιογραφικό του, ο Αρρενωπός έζησε σε ένα βαγόνι τρένου στο Σάσεξ που είχε μετατρέψει σε σπίτι. Ταμείο: 67 λίρες 4 πελάτες ΣΑΒΒΑΤΟ, 8 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ
Ηλεκτρονικές παραγγελίες: 4 Βιβλία που βρέθηκαν: 4 Σήμερα ανέλαβε το βιβλιοπωλείο η Νίκι για να μπορέσω να πάω ως το Λιντς και να δω μία ιδιωτική βιβλιοθήκη με 600 βιβλία αεροναυπηγικής. Ξεκινήσαμε με την Άννα στις 10 π.μ. και καθώς φεύγαμε από το μαγαζί η Νίκι με συμβούλευσε: «Ρίξε μία ματιά στα βιβλία, σκέψου ένα ποσό και διαίρεσέ το διά δύο». Μου είπε επίσης πως όταν έρθει η Αποκάλυψη και μείνουν στον πλανήτη μόνο οι Μάρτυρες του Ιεχωβά (ή όποια, τέλος πάντων, είναι η εκδοχή της για την αποκάλυψη – δεν δίνω πολλή προσοχή όταν ξεκινάει να μιλάει για θρησκεία), σκοπεύει να έρθει σπίτι μου και να πάρει τα πράγματά μου. Διαρκώς γλυκοκοιτάζει διάφορα έπιπλά μου, έχοντας ξεκάθαρα αυτό στο μυαλό της.
14
SHAUN BYTHELL
Η Άννα, μία Αμερικανίδα συγγραφέας δώδεκα χρόνια μικρότερή μου, είναι η σύντροφος μου. Μοιραζόμαστε το τεσσάρι πάνω από το κατάστημα με τον Κάπτεν, έναν μαύρο γάτο που πήρε το όνομά του από τον τυφλό καπετάνιο στο Κάτω από το γαλατόδασος. Η Άννα δούλευε στη N.A.S.A. στο Λος Άντζελες και ήρθε το 2008 στο Ουίγκταουν για να συνδυάσει διακοπές και εργασία, με τη φιλοδοξία να δουλέψει σε ένα βιβλιοπωλείο στη Σκοτία, κοντά στη θάλασσα. Από την πρώτη στιγμή υπήρξε έλξη μεταξύ μας και ύστερα από μία σύντομη επιστροφή στην Καλιφόρνια, αποφάσισε να γυρίσει. Το 2012 η ιστορία της τράβηξε το ενδιαφέρον της Άννα Πάστερνακ, μιας δημοσιογράφου που επισκεπτόταν το Ουίγκταουν για τη Γιορτή Βιβλίου, η οποία έγραψε ένα άρθρο γι’ αυτήν στην Daily Mail. Λίγο αργότερα ένας εκδότης προσέγγισε την Άννα και της ζήτησε να γράψει την αυτοβιογραφία της, κι έτσι το 2013 κυκλοφόρησε από τη Short Books το πρώτο της βιβλίο, με τίτλο Τρία πράγματα που πρέπει να ξέρετε για τους πυραύλους. Παρά τη λογοτεχνική της επιτυχία, αυτοαποκαλείται «ιμπρεσιονίστρια γλωσσολόγος», έχει την τάση να επανεφευρίσκει τη γλώσσα όταν μιλάει, πράγμα που προκαλεί συμπάθεια και απόγνωση ταυτόχρονα. Η μέθοδός της να ερμηνεύει τις λέξεις που ακούει με μισόκλειστα αυτιά και να τις επαναλαμβάνει σε μία εκδοχή που έχει κάποια ασαφή ομοιότητα με την αρχική έχει ως αποτέλεσμα, κάποιες φορές, μία ακατάληπτη σούπα λέξεων, καρυκευμένη με λίγη από την εβραιογερμανική διάλεκτο που της έμαθε η γιαγιά της. Η γυναίκα που πουλάει τα βιβλία αεροναυπηγικής είχε τηλεφωνήσει την προηγούμενη εβδομάδα και έδειξε να επείγεται. Ανήκαν στον μακαρίτη σύζυγό της που είχε πεθάνει πριν ένα χρόνο. Έχει πουλήσει το σπίτι και τον Μάρτιο μετακομίζει. Φτάσαμε στο σπίτι στις 3 το μεσημέρι. Την προσοχή μου τράβηξε αμέσως η περούκα της που έβγαζε μάτι, για να μην αναφέρω τα αγριο-
15
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗ
κάστανα που ήταν σκορπισμένα στο πάτωμα, κοντά σε πόρτες και παράθυρα. Μας εξήγησε ότι ο άντρας της είχε πεθάνει από καρκίνο και πως τώρα αυτή υποβαλλόταν σε θεραπεία για τον ίδιο λόγο. Τα βιβλία βρίσκονταν σε μία διαμορφωμένη σοφίτα στην κορυφή μίας στενής σκάλας. Μας πήρε λίγο χρόνο για να τα βρούμε στο οικονομικό, αλλά τελικά συμφωνήσαμε στις 750 λίρες για 300 περίπου βιβλία. Ήταν αρκετά χαρούμενη που άφησα τα υπόλοιπα εκεί. Θα ήταν ευχής έργο να συνέβαινε πάντα έτσι. Συνήθως οι άνθρωποι θέλουν να απαλλαγούν από το σύνολο των βιβλίων, ειδικά όταν είναι κληρονομιά θανόντος. Φορτώσαμε με την Άννα δεκατέσσερις κούτες στο βαν και φύγαμε για το σπίτι. Η γυναίκα έδειχνε ανακουφισμένη που είχε καταφέρει να ξεφορτωθεί κάτι που ήταν ξεκάθαρα το πάθος του συζύγου της, παρότι προφανώς της ήταν δύσκολο, αν και η ίδια δεν είχε το παραμικρό ενδιαφέρον για το θέμα. Την ώρα που φεύγαμε, η Άννα τη ρώτησε για όλα εκείνα τα αγριοκάστανα γύρω από τις πόρτες και τα παράθυρα. Αποδείχθηκε πως η γυναίκα, όπως και η Άννα, φοβόταν τις αράχνες, και, σύμφωνα με την ίδια, τα αγριοκάστανα απελευθερώνουν μία χημική ουσία που τις απωθεί. Αγόρασα το βαν (ένα κόκκινο Renault Trafic) πριν δύο χρόνια και το έχω σχεδόν διαλύσει από τα φορτώματα. Ακόμα και στις πιο κοντινές διαδρομές, οι οδηγοί από την αντίθετη λωρίδα με χαιρετάνε με ενθουσιασμό, προφανώς επειδή με μπερδεύουν με τον ταχυδρόμο τους. Αυτή η συλλογή βιβλίων περιείχε είκοσι δύο τόμους της Ιστορίας της αεροναυπηγικής των εκδόσεων Putnam. Είναι μία σειρά για τους κατασκευαστές αεροσκαφών ή ακόμα και για τύπους αεροσκαφών –Fokker, Hawker, Supermarine, Rocket Aircraft– και στο παρελθόν πουλιόταν σταθερά, τόσο στο βιβλιοπωλείο όσο και στο διαδίκτυο, με τιμές από 20 έως 40 λίρες ο τόμος. Οπότε, έκανα την προσφορά μου βασιζόμενος στην υπόθεση ότι θα κατάφερνα να πουλήσω τους τόμους αρκετά
16
SHAUN BYTHELL
γρήγορα ώστε να καλύψω το κόστος. Πολλές συμφωνίες για την αγορά βιβλίων ξεκινούν με ένα τηλεφώνημα από κάποιον εντελώς άγνωστο, που εξηγεί ότι ένας κοντινός του άνθρωπος είχε πεθάνει πρόσφατα, και στον ίδιο είχε ανατεθεί να ξεφορτωθεί τα βιβλία. Όπως είναι αναμενόμενο, συχνά βρίσκονται ακόμα σε πένθος και είναι σχεδόν αδύνατον να μην επηρεαστείς, έστω και λίγο. Όταν ψάχνεις στα βιβλία ενός ανθρώπου που έχει πεθάνει, αποκτάς μια εικόνα του τι άνθρωπος ήταν, τι ενδιαφέροντα είχε και, ως ένα σημείο, γνωρίζεις την προσωπικότητά του. Τώρα, ακόμα κι όταν επισκέπτομαι φίλους, το μάτι μου πέφτει στη βιβλιοθήκη, ειδικά σε ό,τι παραφωνία εντοπίσω στα ράφια που θα μπορούσε να μου αποκαλύψει γι’ αυτούς κάτι που αγνοούσα. Απ’ αυτή την άποψη, και η δική μου βιβλιοθήκη είναι εξίσου ένοχη – ανάμεσα στη σύγχρονη λογοτεχνία και τα βιβλία για την τέχνη και την ιστορία της Σκοτίας, μπορεί να βρει κανείς ένα αντίτυπο του Μίλα βρόμικα στα γίντις και το Συλλεκτικά κουτάλια του Γ΄ Ράιχ – το πρώτο είναι δώρο από την Άννα και το δεύτερο από τον φίλο μου τον Μάικ. Η Άννα και εγώ επιστρέψαμε από το Λιντς μέσω του Άικλι Μουρ οδηγώντας μέσα στη δυνατή χειμωνιάτικη βροχή και ήμασταν πίσω στις 7 το απόγευμα. Ξεκλείδωσα την πόρτα και βρήκα να με περιμένουν σωροί βιβλίων στο πάτωμα, κούτες παντού και δεκάδες email. Φαίνεται ότι η Νίκι αντλεί κάποιου είδους σαδιστική ικανοποίηση όταν αφήνει βουνά από βιβλία και κούτες σε όλο το κατάστημα, μάλλον επειδή ξέρει πόσο ιδιότροπος είμαι με την καθαριότητα, ειδικά με το πάτωμα. Ίσως επειδή είναι από τη φύση της ακατάστατη, είναι πεπεισμένη ότι η επιθυμία μου για τάξη και οργάνωση είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη και διασκεδαστική, έτσι δημιουργεί εσκεμμένα χάος, και όταν την κατσαδιάζω με κατηγορεί ότι είμαι ψυχαναγκαστικός. Ταμείο: 77,50 λίρες 7 πελάτες 17
O Σον Μπάιτελ είναι ο ιδιοκτήτης του Βιβλιοπωλείου του Ουίγκταουν, του δεύτερου μεγαλύτερου παλαιοβιβλιοπωλείου της Σκοτίας. Στους στριφογυριστούς διαδρόμους του υπάρχουν 100.000 βιβλία, τα οποία απλώνονται σε ράφια συνολικού μήκους 1,5 χμ., και όλα αυτά σε μια μικρή επαρχιακή πόλη δίπλα στη θάλασσα. Ο επίγειος παράδεισος για κάθε βιβλιόφιλο; Όχι ακριβώς... Σε αυτό το έξυπνο και ξεκαρδιστικό ημερολόγιο, ο Σον προσφέρει με καυστικό τρόπο μία εκ των έσω ματιά στον κόσμο ενός πραγματικού βιβλιοπωλείου στη μετά Amazon εποχή – από τις ιδιοτροπίες των εκκεντρικών πελατών και τις λογομαχίες με το προσωπικό του μέχρι τις περιπλανήσεις του σε παλιές επαύλεις της βρετανικής υπαίθρου και σε οίκους πλειστηριασμών.
Η έξαψη της απροσκδόκητης ανακάλυψης, τα κλασικά βιβλία, οι κρυμμένοι θησαυροί, οι ρυθμοί της μικρής πόλης, όλα μπλέκονται με τρυφερότητα σε ένα βιβλίο που θα λατρέψουν όσοι... αγαπάνε τα βιβλία.
ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΜΥΑΛΑ