Barry Schwartz - Γιατί δουλεύουμε;

«Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους – το ερώτημα είναι γιατί».

ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ;

ΓΙΑΤΙ

A

ORIGINAL

BARRY SCHWARTZ

2

Όταν μια δουλειά είναι καλή

Το γεγονός ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με στοιχεία που καταδεικνύουν πόσο λίγοι άνθρωποι απαντα­ χού της Γης αντλούν ικανοποίηση από την εργα­ σία τους χρήζει διερεύνησης. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δύο εύκολες εξηγήσεις έρχονται στον νου. Πρώ­ τον, πολλοί πιστεύουμε πως μόνο ορισμένα επαγ­ γέλματα δίνουν στους ανθρώπους το περιθώριο να βρουν νόημα, συμμετοχή, ελευθερία κρίσης, αυτο­ νομία και ευκαιρίες για γνώση και εξέλιξη. Αν δε­ χτούμε αυτή την άποψη, τότε οι καλές δουλειές είναι απλούστατα χωράφια λίγων και εκλεκτών – όλων όσοι είναι δικηγόροι, γιατροί, τραπεζίτες, εκπαιδευτικοί, εκδότες λογισμικού, διευθύνοντες σύμβουλοι κ.ο.κ. Για όλους τους υπόλοιπους, η ερ­ γασία αποσκοπεί στον μισθό. Έτσι έχουν τα πράγ­ ματα. Εμείς κι αυτοί. Αλλιώς, μπορούμε να δεχτούμε την άποψη πως σχεδόν όλα τα επαγγέλματα έχουν τη ­δυνατότητα να είναι ικανοποιητικά. Το μόνο εμπόδιο είναι η συσχέτιση της απίστευτης παραγωγικότητας με τη ρουτινιάρικη εργασία υπό τη μορφή της γραμμής συναρμολόγησης. H εργασία σε γραμμή συναρμο­ λόγησης γίνεται από άτομα με χαμηλή ειδίκευση και ελλιπή κατάρτιση, και είναι η αιτία της ιλιγγιώδους

26 BARRY SCHWARTZ

οικονομικής ανάπτυξης που γνωρίσαμε από την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης και έπειτα. Η απογοητευτική εργασία είναι το τίμημα που πλη­ ρώνουν οι άνθρωποι μιας κοινωνίας όπου τα αυτοκί­ νητα, η καλωδιακή τηλεόραση, τα κινητά τηλέ­φωνα και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές είναι ο κανόνας. Ο Άνταμ Σμιθ αυτή την άποψη εξέφραζε, οπωσδήποτε, όταν μιλούσε για την αύξηση της παραγωγικότητας που επέφερε ο καταμερισμός της εργασίας στο εργο­ στάσιο βελονοποιίας. Επομένως, είτε η ικανοποιητι­ κή εργασία δεν είναι για όλους είτε η απογοητευτι­ κή εργασία είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την υλική ευημερία· ή και τα δύο. Και οι δύο απαντήσεις στο ερώτημα «γιατί» είναι εξίσου εύλογες. Όμως, και οι δύο είναι εξίσου λανθασμένες. Καθαρίζοντας νοσοκομεία Ο Luke εργάζεται ως επιστάτης κτηρίου σε ένα με­ γάλο πανεπιστημιακό νοσοκομείο. Σε μια συνέ­ ντευξη που έδωσε στην Amy Wrzesniewski και τους συνεργάτες της, στο πλαίσιο μιας έρευνας που διε­ νεργούσαν για τους τρόπους οργάνωσης της εργα­ σίας, ο Luke ανέφερε ένα συμβάν στο οποίο καθά­ ρισε το δωμάτιο ενός νεαρού ασθενή σε κωματώδη κατάσταση δύο φορές. Αν και το είχε ήδη καθαρίσει, ο πατέρας του ασθενή, ο οποίος ξαγρυπνούσε δίπλα του για μήνες, δεν τον είχε δει και ξέσπασε πάνω του. Έτσι, ο Luke το ξανακαθάρισε. Όλος αβρό­τητα. Γιατί; Η εξήγηση που έδωσε ο ίδιος ήταν η εξής:

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 27

Luke: Ήξερα κάποια πράγματα για την κατάσταση του γιου του. Βρισκόταν εδώ μέσα πολύ καιρό… Απ’ όσα μαθαίνω, είχε μπλέξει σε έναν καβγά κι έμεινε ανάπηρος. Γι’ αυτό ήρθε εδώ, ήταν σε κώμα και δεν συνερχόταν… Ε, λοιπόν… πήγα και καθά­ ρισα το δωμάτιό του. Ο πατέρας του καθόταν εδώ από το πρωί ως το βράδυ, αλλά κάπνιζε. Είχε βγει για τσιγάρο και γύρισε αφού το είχα καθαρίσει. Τον συνάντησα στον διάδρομο, εκείνος φρίκαρε… άρχισε να μου λέει διάφορα· ότι δεν είχα καθαρί­ σει το δωμάτιο και τέτοια. Στην αρχή είχα αμυντι­ κή στάση και ήμουν έτοιμος να μαλώσω μαζί του. Αλλά, ξέρω γω, κάτι με σταμάτησε και είπα: «Συγ­ γνώμη. Πάω αμέσως να το καθαρίσω». Ερευνητής: Και το καθαρίσατε για δεύτερη φορά; Luke: Ναι, για να με δει να το καθαρίζω… Κα­ ταλαβαίνω σε τι κατάσταση ήταν. Έξι μήνες είχε τον γιο του εδώ μέσα. Θα ήταν απελπισμένος. Γι’ αυτό το ξανακαθάρισα. Χωρίς να είμαι θυμωμέ­ νος μαζί του. Μάλλον τον καταλάβαινα.

Δεν υπάρχει τίποτα σε αυτή την αλληλεπίδραση που να περιλαμβάνεται στη δουλειά του Luke ως επιστά­ τη κτηρίου. Δείτε τα καθήκοντα της θέσης του: ‒ Χειρισμός εξοπλισμού για τον καθαρισμό μοκε­ τών και υφασμάτων ‒ Χειρισμός μηχανήματος πλύσης και στέγνωσης ‒ Τρίψιμο και παρκετάρισμα δαπέδων

28 BARRY SCHWARTZ

‒ Συντήρηση της εισόδου (σκούπισμα, ρίψη αλα­ τιού και φτυάρισμα) ‒ Καθαρισμός χώρων από χαρτιά και σκουπίδια ‒ Προσεκτική αφαίρεση καθίσματος μπάνιου, ου­ ροδοχείου και σωλήνων νιπτήρα ‒ Σφουγγάρισμα δαπέδων και κλιμακοστασίου ‒ Περισυλλογή και απόρριψη άπλυτων κλινοσκε­ πασμάτων ‒ Χειρισμός αναρροφητικής σκούπας ‒ Καθαρισμός και γυάλισμα εξαρτημάτων, προ­ θηκών, πόμολων και επίπλωσης – καθαρισμός καθρεφτών και γυάλινων επιφανειών (εσωτερι­ κή πλευρά από τζάμια εξωτερικού χώρου, δύο πλευρές από τζάμια εσωτερικού χώρου) ‒ Καθαρισμός αποχωρητηρίων και ειδών υγιεινής ‒ Ανεφοδιασμός αποχωρητηρίων με αναλώσιμα μπάνιου ‒ Ξεσκόνισμα περσίδων αλουμινίου με ή χωρίς σκαμνί ‒Κ αθαρισμός κομοδίνων των δωματίων ασθενών ‒ Στρώσιμο κρεβατιών και αλλαγή κλινοσκεπα­ σμάτων ‒ Περισυλλογή και μεταφορά απορριμμάτων σε κεντρικό χώρο ‒ Σφουγγάρισμα μικρών επιφανειών για τον κα­ θαρισμό τους από σκόρπια τρόφιμα ή ποτά ‒ Αντικατάσταση καμένων λυχνιών πυράκτωσης ‒ Μετακίνηση και τακτοποίηση εξοπλισμού και επίπλωσης

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 29

‒ Περισυλλογή και μεταφορά άπλυτων κλινοσκε­ πασμάτων σε κεντρικό χώρο

Στην περιγραφή των καθηκόντων του Luke δεν γίνε­ ται πουθενά λόγος για ευθύνη ή φροντίδα των ασθε­ νών και των οικογενειών τους. Η λίστα με τα καθήκο­ ντά του είναι μακριά, αλλά πουθενά δεν αναφέρεται, ούτε μία φορά, η αλληλεπίδρασή του με άλλους αν­ θρώπους. Βάσει της παραπάνω λίστας, ο Luke θα μπορούσε να εργάζεται σε μια βιοτεχνία παπουτσιών ή σε ένα νεκροτομείο και όχι σε νοσοκομείο. Αν ο Luke έκανε τη δουλειά του όπως αναλύεται στην περιγραφή των καθηκόντων του, θα ήταν λο­ γικό εκ μέρους του να πει στον πατέρα του ασθε­ νή πως είχε ήδη καθαρίσει το δωμάτιο ή ακόμη και να ζητούσε από έναν προϊστάμενο να παρέμβει αν ο πατέρας δεν ηρεμούσε. Ο Luke θα μπορούσε να αγνοήσει τον πατέρα και να συνεχίσει τη δουλειά του. Θα μπορούσε ακόμη και να θυμώσει. Όμως, ο Luke δεν έκανε αυτά που υποδείκνυε η επίσημη περιγραφή της θέσης του. Αυτό το πράγμα διαπίστωσε η Wrzesniewski και οι συνεργάτες της όταν πήραν σε βάθος συνέντευξη στον Luke και σε άλλους επιστάτες του νοσοκομείου. Οι ερευνητές ζή­ τησαν από τους επιστάτες να μιλήσουν για τη δου­ λειά τους κι εκείνοι τούς διηγήθηκαν τις ιστορίες τους. Οι ιστορίες του Luke έλεγαν πως τα «­τυ­πι­κά» ­καθήκοντά του αποτελούσαν μόνο ένα μέρος της πραγματικής δουλειάς του, πως ένα άλλο βασικό

30 BARRY SCHWARTZ

κομμάτι της δουλειάς του ήταν να κάνει τους ασθε­ νείς και τις οικογένειές τους να νιώθουν άνετα, να τους φτιάχνει τη διάθεση όποτε ήταν άκεφοι, να τους ενθαρρύνει και να αποσπάει την προσοχή τους από τον πόνο και τον φόβο, και να τείνει ευήκοα ώτα όπο­ τε ένιωθαν την ανάγκη να μιλήσουν. Ο Luke ήθελε κάτι παραπάνω από μια ξερή δουλειά επιστάτη. Αυτό που αναζητούσε ο Luke στην εργασία του διαμορφωνόταν από τους στόχους –το τέλος, κατά Αριστοτέλη– του οργανισμού όπου δούλευε. Το τέλος του νοσοκομείου –η προαγωγή της υ­ γείας, η θεραπεία των ασθενειών, η ανακούφιση από τον πόνο– είχε ριζώσει στον τρόπο με τον οποίο προ­ σέγγιζε τη δουλειά του. Το αξιοθαύμαστο που ανα­ κάλυψε η Wrzesniewski και οι συνεργάτες της για τον Luke και πολλούς συναδέλφους του ήταν πως είχαν κατανοήσει και εσωτερικεύσει αυτούς τους στόχους, παρά τα τυπικά καθήκοντά τους, όχι χάρη σε αυτά. Τη δουλειά που έκαναν στην πραγματι­ κότητα την είχαν καθορίσει οι ίδιοι, λαμβάνοντας υπόψη το τέλος της ιατρικής περίθαλψης. Ο Ben, ένας άλλος επιστάτης, είπε στους ερευνητές πως σταμάτησε το σφουγγάρισμα του διαδρόμου όταν ένας ασθενής που ανάρρωνε από σοβαρό χειρουρ­ γείο σηκώθηκε από το κρεβάτι του, επειδή ένιω­ θε την ανάγκη να κάνει μια βόλτα στον διάδρομο. Ο Corey τους είπε πως δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις του προϊσταμένου του και δεν έβαλε σκούπα στον χώρο αναμονής την ώρα που κάποιοι

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 31

συγγενείς, οι οποίοι βρίσκονταν εκεί καθημερινά, έτυχε να κοιμούνται. Αυτοί οι επιστάτες διαμόρ­ φωσαν τη δουλειά τους έχοντας κατά νου τον κύ­ ριο σκοπό του νοσοκομείου. Διαμόρφωση της εργασίας το ονομάζει η Wrze­ sniewski και οι συνεργάτες της. Ο Luke, o Ben και ο Corey δεν ήταν επιστάτες σε ένα οποιοδήποτε κτή­ ριο· ήταν επιστάτες σε ένα νοσοκομείο. Θεωρούσαν ότι διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο σε ένα ίδρυμα, στόχος του οποίου ήταν να μεριμνά για την περί­ θαλψη και την ευημερία των ασθενών. Έτσι, όταν ο Luke έπρεπε να αντιμετωπίσει τον θυμωμένο πατέ­ ρα, δεν μπορούσε να ανατρέξει στην επίσημη πε­ ριγραφή των καθηκόντων του για να δει πώς θα το χειριστεί, αφού στους κανόνες που καθόριζαν τη δουλειά του δεν περιλαμβάνονταν ανάλογες κα­ ταστάσεις. Τον κατηύθυνε όμως ο στόχος της δου­ λειάς που είχε ο ίδιος επινοήσει. Γιατί ο Luke μπορούσε να εργάζεται με αυτό τον τρόπο; Πρώτον, η δουλειά του Luke τού πρόσφερε αυξημένη ελευθερία να ενεργεί κατά την κρίση του στις συναναστροφές με τους ασθενείς. Δεν είχε κα­ νέναν προϊστάμενο πάνω από το κεφάλι του όλη την ώρα. Επιπλέον, η πρόκληση να τα πάει καλά στις κοινωνικές συναναστροφές τού κινούσε το εν­ διαφέρον. Για να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, έπρεπε να διαθέτει ενσυναίσθηση, την ικανότητα να αφουγκράζεται τον άλλο και τη διορατικότη­ τα να αντιλαμβάνεται πότε πρέπει να αποσύρεται

32 BARRY SCHWARTZ

από το προσκήνιο και πότε να εμφανίζεται, πότε να αστειεύεται και πότε να παρηγορεί. Η ικανότη­ τά του να ανταποκρίνεται σε όλα αυτά τού έφτια­ χνε τη μέρα. Και μάλλον έκανε πιο ευχάριστη και τη μέρα των ασθενών. Τέλος, ο Luke πίστευε στους σκοπούς της επιχεί­ ρησης της οποίας ήταν μέρος. Η πίστη αυτή συνέ­ τεινε στο να αποκτά νόημα η εργασία του. Όντως, ο Luke και οι συνάδελφοί του ήταν επιστάτες. Όμως, ήταν επιστάτες σε ένα νοσοκομείο – ένα μέρος όπου το προσωπικό πασχίζει να θεραπεύσει ασθένειες και να απαλύνει τον πόνο· όπου κάθε μέρα, ενώ ο κό­ σμος ασχολείται με τις δουλειές του, οι ζωές κρέμο­ νται από μια κλωστή. Όπως επισήμανε ο Peter Warr, καθηγητής εργασιακής ψυχολογίας, για να είμαστε ικανοποιημένοι από την εργασία μας, χρειάζεται συ­ νήθως να πιστεύουμε στον σκοπό της. Η Amy Wrzesniewski με την έρευνά της συστη­ ματοποιεί τις παραμέτρους της εργασίας που ωθούν τους ανθρώπους να βρουν νόημα και ικανοποίηση ακόμη και σε δουλειές οι οποίες δεν δείχνουν να προσφέρονται για κάτι τέτοιο, όπως η καθα­ριότητα νοσοκομείων. Την εργασία που συγκεντρώνει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά την ονομάζει «προ­ ορισμό» και τη διαχωρίζει από την εργασία που εί­ ναι «επάγγελμα» ή «καριέρα». Οι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται την εργασία τους ως «επάγγελ­ μα» έχουν περιορισμένη ελευθερία κρίσης, ελάχιστη συμμετοχή και δεν βρίσκουν κανένα ιδιαίτερο νόη­

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 33

μα σε αυτήν. Οι άνθρωποι αυτοί εκλαμβάνουν την εργασία ως αναγκαίο κακό, εργάζονται για τις απο­ λαβές, θα την άλλαζαν αν τους δινόταν η ευκαιρία να βγάλουν περισσότερα χρήματα, ανυπομονούν να πάρουν σύνταξη και θα απέτρεπαν τους φίλους ή τα παιδιά τους να βαδίσουν στα χνάρια τους. Είναι οι ενσαρκώσεις των ιδεών του Άνταμ Σμιθ για τη στά­ ση των ανθρώπων απέναντι στην εργασία. Οι άνθρωποι που εκλαμβάνουν την εργασία τους ως «καριέρα», σε γενικές γραμμές, χαίρουν μεγαλύτερης ελευθερίας κρίσης και συμμετοχής. Μπορεί ακόμη και να απολαμβάνουν την εργα­ σία τους. Όμως, εστιάζουν την προσοχή τους στην πρόοδο. Θεωρούν πως πορεύονται προς την επαγ­ γελματική ανέλιξη, την αύξηση των αποδοχών τους και τη βελτίωση της εργασίας τους. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν την εργα­ σία τους ως «προορισμό» τη βρίσκουν άκρως ικα­ νοποιητική. Γι’ αυτούς η εργασία συγκαταλέγεται στους σημαντικούς τομείς της ζωής, αποτελεί ζω­ τικό κομμάτι της ταυτότητάς τους, χαίρονται που την κάνουν, πιστεύουν ότι βελτιώνει τον κόσμο και θα ενθάρρυναν τους φίλους και τα παιδιά τους να ασχοληθούν με κάτι ανάλογο. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν την εργασία τους ως προορισμό αντλούν βαθιά ικανοποίηση από αυτό που κάνουν. Τότε, τι καθορίζει τη γνώμη των ανθρώπων για την εργασία τους; Έως έναν βαθμό εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου. Με άλλα λόγια,

34 BARRY SCHWARTZ

οι διαφορές στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουν την εργασία τους εξηγούνται από τη στάση που κρατούν οι ίδιοι απέναντι στη δουλειά τους – ποιοι είναι οι ίδιοι και όχι τι δουλειά κάνουν. Εξάλλου, δεν είναι όλοι οι επιστάτες νοσοκομείων όπως είναι ο Luke, o Ben ή ο Corey. Ωστόσο, το είδος της εργασίας είναι εξίσου κρί­ σιμος παράγοντας. Είναι πιο εύκολο να βρει κα­ νείς νόημα και συμμετοχή σε ορισμένες δουλειές παρά σε κάποιες άλλες. Αφαιρέστε την ελευθε­ ρία κρίσης, τη συμμετοχή και το νόημα από μια ­εργασία και οι ά ­ νθρωποι παύουν να νιώθουν το ίδιο «προορι­σμένοι» γι’ αυτήν ή να αντλούν την ίδια ­ικανοποίηση εκτελώντας την. Όσο λιγότερη ικανο­ ποίηση αντλούν, τόσο λιγότερο καλά την εκτελούν. Και όσο λιγότερο καλά την εκτελούν, τόσο οι προϊ­ στάμενοι περιορίζουν την ελευθερία κρίσης τους. Οι συνεντεύξεις που πήρε η Wrzesniewski από τους επιστάτες του νοσοκομείου φανέρωσαν, επα­ νειλημμένως, πως η κύρια πηγή ικανοποίησής τους ήταν η αλληλεπίδρασή τους με τους ασθενείς. Τότε ένιωθαν πιο χρήσιμοι, πιο σημαντικοί, πιο ­επιδέξιοι. Το να έχει κανείς στο προσωπικό του άτομα σαν τον Luke είναι αληθινό κέρδος. Τι ευλογία για τους ασθενείς, το νοσοκομείο και για τους ίδιους τους επιστάτες να υπάρχουν εργαζόμενοι που επιθυμούν να είναι μέλη της θεραπευτικής αποστολής του νο­ σοκομείου, που είναι πρόθυμοι να μάθουν πώς θα γίνουν καλοί σε αυτό και που αντλούν ιδιαίτερη ικα­

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 35

νοποίηση και καμάρι από την εργασία τους. «Όταν κάνω έναν ασθενή να γελάει, φτιάχνει η μέρα μου» σχολίασε ένας επιστάτης στη Wrzesniewski.

H Carlotta, μια συνάδελφος του Luke, μίλησε στη Wrzesniewski για το πόστο της στη μονάδα του ­νοσοκομείου όπου οι ασθενείς αναρρώνουν από διά­ φορες εγκεφαλικές κακώσεις και συνήθως βρίσκο­ νται σε κωματώδη κατάσταση για μακρά χρονικά διαστήματα. Η Carlotta ανέλαβε την ευθύνη να αλ­ λάζει τους πίνακες στα δωμάτια των ασθενών ως μια διακριτική κίνηση εμψύχωσης, αφήνοντας να εννοη­ θεί πως σημείωναν βελτίωση. Η ίδια το περιέγραψε ως εξής: «Μερικές φορές αλλάζω τους πίνακες κάθε βδομάδα, γιατί οι ασθενείς μας μένουν εδώ ατελείω­ τους μήνες… για να καταλάβουν ότι ­πλησιάζει ο και­ ρός που θα γυρίσουν σπίτι». Αναμφίβολα, η Carlotta χάρηκε με αυτή την προσπάθειά της: Μου αρέσει να διασκεδάζω τους ασθενείς. Αυτό μου αρέσει πιο πολύ απ’ όλα. Κανονικά δεν περι­ λαμβάνεται στα καθήκοντά μου, αλλά μου αρέσει να βάζω καμιά εκπομπή να παίζει, μόνο γι’ αυ­ τούς. Να χορεύω με κάνα τραγούδι. Αρχίζω να χορεύω και, αν παίζει κανένα τοκ σόου, αρχίζω να μιλάω γι’ αυτό ή καθετί. Μου αρέσει πιο πολύ απ’ όλα. Χαίρομαι να κάνω τους ασθενείς να γελούν.

Ωστόσο, η Carlotta γνώριζε όχι μόνο πότε και πώς να κάνει έναν ασθενή να γελάει, το οποίο τη χαρο­

36 BARRY SCHWARTZ

ποιούσε. Γνώριζε ακόμη πότε η φροντίδα απαιτού­ σε ένα σταθερό χέρι και μια γενναία καρδιά, κάτι που, επίσης, καθιστούσε τη δουλειά της πηγή ικα­ νοποίησης. Ένα παράδειγμα της Carlotta: Ένας ασθενής μας ένιωθε δυσφορία και ήταν τε­ τραπληγικός. Έτυχε να είμαι εκεί όταν τον έπιασε κρίση, κι έτσι πάτησα το κουμπί [για τις νοσηλεύ­ τριες] και τους είπα να έρθουν… Του έπαιρναν αίμα από το ένα χέρι και προσπαθούσαν να του βάλουν ορό στο άλλο κι εκείνος δεν το είχε με τις βελόνες… Έτσι, έμεινα μαζί του όσο οι νοσηλεύ­ τριες έκαναν τη δουλειά τους, γιατί γλιστρούσε από το αναπηρικό καροτσάκι. Ήταν έτοιμος να λιποθυμήσει, καταλαβαίνετε. Μια νοσηλεύτρια ήθελε να του πάρει την πίεση καi δεν την άφηνε, επειδή είχε αναστατωθεί λίγο μαζί τους. Του εξή­ γησα λέγοντας: «Ακούστε με, θα σας αφήσω πέ­ ντε λεπτά να ηρεμήσετε, αλλά πρέπει να σας πά­ ρουν την πίεση για να βεβαιωθούν ότι όλα πάνε καλά, κι εγώ θα μείνω εδώ μαζί σας». Έτσι και έκανα. Αφού έμεινα εκεί μαζί του και τον άφησα να ηρεμήσει, είπα στη νοσηλεύτρια: «Ελάτε να μετρήσετε την πίεσή του». Από τότε νομίζω γί­ ναμε αχώριστοι φίλοι… Έτυχε να βρίσκομαι στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή.

Τον Luke και την Carlotta δεν τους ενθάρρυνε κα­ νείς ανοιχτά να επινοήσουν την εργασία τους προ­

ΓΙΑΤΙ ΔΟΥΛΕΥΟΥΜΕ; 37

κειμένου να γίνει προορισμός. Η εργασία με νόημα που ενέπνεε τη συμμετοχή προέκυψε επειδή ήθε­ λαν να κάνουν την εργασία τους προορισμό και επειδή –κι αυτό είναι βασικό– δεν απαγορευόταν. Γιατί να απαγορεύει κανείς στους ανθρώπους να εργάζονται όπως εργάζεται ο Luke ή η Carlotta; Ένας λόγος είναι η αποδοτικότητα. Αν οι επιστάτες βά­ λουν απλώς το κεφάλι κάτω και καταπιαστούν μόνο με τα καθήκοντα της θέσης τους, θα ολοκληρώσουν «περισσότερες» δουλειές. Κατά συνέπεια, το νοσοκο­ μείο θα προσλάβει λιγότερα άτομα, αφού θα αναθέ­ σει σε αυτούς επιπλέον δωμάτια για καθάρισμα. Έτσι, το νοσοκομείο περιορίζει τις δαπάνες του. Ο δεύτερος λόγος είναι η επιθυμία για έλεγχο από την πλευρά των διευθυντικών στελεχών. Αν οι επιστάτες καταπιαστούν μόνο με τα καθήκοντα της θέσης τους, τότε οι προϊστάμενοι ελέγχουν τη δουλειά τους, ελέγχοντας τα καθήκοντα της θέ­ σης. Ωστόσο, αν οι επιστάτες αρχίσουν να ασκούν ελεύθερα το επάγγελμά τους –να παρεκκλίνουν από τις οδηγίες και να εκτελούν τα καθήκοντα κάποιου άλλου όποτε προκύπτει ανάγκη–, τότε ο έλεγχος μεταβιβάζεται από τον προϊστάμενο στον υφιστάμενο. Πριν από πολλά χρόνια ο οικονομο­ λόγος Stephen Marglin έγραψε ένα αξιόλογο άρ­ θρο με τίτλο «What Do Bosses Do» [«Τι κάνουν τα αφεντικά»], στο οποίο υποστήριζε πως μια βασική και συχνά παραγνωρισμένη συνέπεια του καταμε­ ρισμού της εργασίας στη γραμμή συναρμολόγησης

38 BARRY SCHWARTZ

είναι ότι αφαιρείται ο έλεγχος της δουλειάς από το άτομο που την εκτελεί και παραδίδεται στο αφε­ ντικό, στο άτομο, δηλαδή, που κατασκευάζει τη γραμμή συναρμολόγησης. Επομένως, στην υπηρεσία της αποδοτικότητας και του ελέγχου, το διευθυντικό στέλεχος είναι ικα­ νό να συνθλίψει τους αυτοσχεδιασμούς του Luke και της Carlotta. Κάτι τέτοιο όμως θα υποβάθμιζε την εργασία τους κατά πολύ και θα διατάρασσε την εύρυθμη λειτουργία του νοσοκομείου.

Γιατί είναι τόσο μπερδεμένη η εργασιακή μας ζωή; Γιατί δεν είμαστε χαρούμενοι επαγγελματικά; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που εργαζόμαστε; Mπορεί η απάντηση στο ερώτημα «Γιατί δουλεύουμε;» να φαίνεται απλή, αλλά ο Barry Schwartz αποδεικνύει ότι είναι σύνθετη, αναπάντεχη και επείγουσα. Από μικροί μαθαίνουμε ότι ο λόγος για τον οποίο εργαζόμαστε είναι τα χρήματα. Η δομή της κοινωνίας μας βασίζεται σε αυτή την παραδοχή. Γιατί, λοιπόν, τόσο πολλοί άνθρωποι δεν νιώθουν ευχαριστημένοι από τη δουλειά τους, ακόμα κι αν είναι ικανοποιημένοι από τις απολαβές τους; Και γιατί, από την άλλη, τόσο πολλοί βρίσκουν ικανοποίηση σε «ταπεινές» δουλειές; Ο Schwartz ερευνά γιατί οι περισσότεροι θεωρούν ότι το κίνητρο πίσω από την εργασία είναι τα χρήματα, πώς καταλήξαμε να πιστεύουμε ότι οι υψηλότερες αμοιβές συνεπάγονται πιο ποιοτική δουλειά και γιατί όλα αυτά προκαλούν δυσαρέσκεια στην κοινωνία μας. Το Γιατί δουλεύουμε; καταρρίπτει αυτούς τους μύθους και αποδεικνύει ότι η ποιοτική δουλειά σπάνια συνδέεται με συγκεκριμένα, σταθερά κίνητρα. Mας βοηθά, επίσης, να καταλάβουμε καλύτερα τι σημαίνει εργασία και, το σημαντικότερο, πώς να βρούμε εκείνη που θα μας κάνει ευτυχισμένους. Ένα αποκαλυπτικό, πρωτοποριακό βιβλίο για τον ρόλο της εργασίας στις ζωές μας, που βοηθά τον αναγνώστη να βρει τον δρόμο του προς την εργασιακή ευτυχία.

TED Books: Μικρά βιβλία, μεγάλες ιδέες keybook.gr/tedbooks ISBN 978-618-5265-52-6

9 786185 265526