Μέντορες

Έχετε ακούσει ποτέ τον Μπράιαν Κοξ ή κάποια άλλη ιδιοφυΐα της σωματιδιακής φυσικής (υπάρχουν ένα σωρό, άλλωστε!) να περιγράφει την απεραντοσύνη του σύμπαντος; Την πιθανότη­ τα να υπάρχουν πέρα από την αχανή έκτασή του ακόμη πε­ ρισσότερα, πολύ πιθανόν άπειρα, σύμπαντα; Όταν εγώ, με τον πεπερασμένο νου μου, αγγίζω με αφέλεια αυτoύς τους αστάθ­ μητους παράγοντες, αισθάνομαι μετέωρος μεταξύ δέους και απελπισίας. Μέσα στο άπειρο όλοι οι τρόποι μέτρησης χάνουν το νόημά τους, αφού παραπέμπουν μόνο σε σχήματα τοπικού ενδιαφέροντος˙ ο χρόνος και οι νόμοι της φυσικής αποτελούν τοπικές συνήθειες του συμπαντικού χωριού μας. Όταν ακούω, ωστόσο, τον Κοξ να μιλά για τον Καρλ Σέι­ γκαν, τον τεράστιο αστέρα της αστρονομίας που ενέπνευσε τον έφηβο, τότε, επιστήμονα, αισθάνομαι να με κρατά κάποιος μεταξύ δέους και ελπίδας. Ο Σέιγκαν ήταν μέντορας του Κοξ. Παρόλο που δεν γνωρίστηκαν ποτέ, ο Σέιγκαν λειτούργησε ως ένα πνευματικό σύμβολο, ένας στόχος, ένα πρότυπο το οποίο προσπάθησε να μιμηθεί ο νεότερος Κοξ στο δικό του ταξίδι προς τη μεγαλοσύνη. Ένας ήρωας αποτελεί ένα εμβληματικό πρόσωπο που εκφρά­ ζει τη δυνατότητα των εσώτερων ενορμήσεων να εκδηλωθούν. Θα μπορούσε να είναι ο Τζον Λένον, του οποίου η διαδρομή από ΜΕΝΤΟΡΕΣ

9

τον μέσο όρο στις μεγάλες δόξες, από την αίγλη στον οικογενεια­ κό βίο, από τη μεγαλοπρέπεια στην ταπεινότητα προσφέρει τις συντεταγμένες σε όσους επιθυμούν να αναλάβουν το εγχείρημα ενός παρόμοιου ταξιδιού. Θα μπορούσε να είναι η Άμα, η Ινδή διδάσκαλος και μυστικίστρια, της οποίας η βεβαιότητα για την αγάπη του Θεού προκάλεσε βαθιά κοινωνική αλλαγή σε όλη την Ασία. Η αφοσίωσή της ενέπνευσε άλλους να ιδρύσουν σχολεία και να κατασκευάσουν νοσοκομεία και σπίτια μέσω φιλανθρωπι­ κών δράσεων. Στην αρχή, βέβαια, είχε βιώσει την απόρριψη, αφού την αντιμετώπιζαν ως μια τρελή έφηβη κοπέλα σε ένα ψαροχώρι της Κεράλα που έπεφτε σε έκσταση και αγκάλιαζε τους πάντες. Ο κόσμος νόμιζε πως ήταν θεότρελη. Η μεγαλοσύνη μοιάζει με την τρέλα μέχρι να βρει το δικό της πλαίσιο. Η μεντορική είναι ένα νήμα που διατρέχει, πλέον, τη ζωή μου προς δύο κατευθύνσεις. Έχω άντρες και γυναίκες στους οποίους καταφεύγω όταν η πορεία εμπρός μου δεν είναι ανεμπόδιστη και νεότερους ανθρώπους οι οποίοι στρέφονται σ’ εμένα για να τους καθοδηγήσω στη δική τους παράλογη ζωή. Σημειώστε ότι ο ρόλος του μέντορα δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε αυτόν του δασκάλου, μολονότι η διδασκαλία αποτελεί ασφαλώς ένα τεράστιο κομμάτι. Όταν ο Κοξ αναφέρεται με θαυμασμό στον Καρλ Σέιγκαν, δεν το κάνει μόνο εξαιτίας της ακαδημαϊκής δαημοσύνης του, αλλά και επειδή ένιωσε προσωπικά ότι τον καθοδήγησε. Η συναισθηματική ερμηνεία του Σέιγκαν για την επιστήμη στο «Σύμπαν»* ώθησε τον Κοξ να αποφασίσει, στα δώδεκά του, να γίνει επιστήμονας. * Η «Εγκυκλοπαίδεια του Σύμπαντος» («Cosmos: A Personal Voyage») είναι μια βραβευμένη τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ δεκατριών επεισοδίων που έγραψε και παρουσίασε ο Καρλ Σέιγκαν το 1980. (Σ.τ.Μ.)

10

RUSSELL BRAND

Επιλέγουμε μέντορες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, κάποιες φορές συνειδητά, άλλες όχι, κάποιες φορές με σύνεση, άλλες όχι. Σκοπός του βιβλίου είναι να κάνει κατανοητή αυτή τη διαδικασία και να τη βελτιώσει. Όταν διαλέγουμε μέντορες, πρέπει να έχουμε επίγνωση του τι θέλουμε από αυτούς. Όταν μας διαλέγουν για μέντορα, πρέπει να γνωρίζουμε τι συνεπάγεται ο ρόλος. Ένα από τα αναπάντεχα οφέλη που μου απέφερε η τοξι­ κοεξάρτησή μου είναι η διαδικασία των 12 Βημάτων ανάρρωσης που εφαρμόζω, η οποία εμπεριέχει μια μεντορική παράδοση. Όταν εντάσσεσαι σ’ ένα πρόγραμμα 12 Βημάτων, πρέπει να ζητήσεις από κάποιον άλλο να σε καθοδηγήσει ή αλλιώς να γίνει «υποστηρικτής» σου. Αυτό κατά κανόνα προκαλεί μια ακούσια ταπεινότητα˙ λίγοι άνθρωποι θα πουν: «Έι, μωρό, σή­ μερα είναι η τυχερή σου μέρα. Θα ήθελα να με πας ένα πνευ­ ματικό ταξίδι». Συνήθως ψιλοντρέπεται κανείς να ζητήσει από τον άλλο να γίνει υποστηρικτής του, είναι κάπως άτολμος, μοιάζει λιγάκι σαν να τους ζητάς να βγείτε ραντεβού. Με αυτή την κίνηση παραδεχόμαστε ότι οι προηγούμενες μέθοδοί μας απέτυχαν, πως χρειαζόμαστε βοήθεια, ότι οι δικές μας απόψεις είναι κατώτερες της σοφίας του μέντορα και, ας ελπίσουμε, του δόγματος στο οποίο ανήκει. Στην παράδοση των 12 Βη­ μάτων ο υποστηρικτής διδάσκει στον υποστηριζόμενο τη δική του μέθοδο εφαρμογής των 12 Βημάτων˙ παίρνει τη θέση του δικού του υποστηρικτή και δίνει σε έναν άλλο αυτό που του δόθηκε. Μολονότι είναι πιθανόν να υπάρχουν προσωπικές αποκλίσεις, η μέθοδος είναι επαρκώς πιστή στο πρωτότυπο πρόγραμμα, ούτως ώστε να διατηρεί τη δύναμή του. Το ίδιο, παρατηρώ, ισχύει και στις παραδόσεις των πολεμικών τεχνών, όπου μια γενεαλογία και ένα σύστημα μεταδίδονται από τον δάσκαλο στον μαθητή. Σαφώς και υπάρχουν ομοιότητες στην ΜΕΝΤΟΡΕΣ

11

πανεπιστημιακή κοινότητα, όμως όποιος έχει πάει σχολείο γνωρίζει ότι η μαζική εκπαίδευση είναι αρκετά ασυνεπής και πως ο μέσος αγχωμένος εκπαιδευτικός έχει πάρα πολλά γρα­ φειοκρατικά και οικονομικά βάρη να διαχειριστεί προκειμένου να χορηγήσει σε περισσότερους από μια χούφτα μαθητές το ελιξίριο της μεντορικής. Σε αυτό το βιβλίο θα σας μιλήσω για τους μέντορές μου, πώς βελτίωσαν τη ζωή μου με πρακτικούς και εσωτεριστικούς, προφανείς και ασυνήθιστους τρόπους, δείχνοντάς μου ότι εί­ ναι δυνατόν να γίνω το άτομο που θέλω να είμαι, σε πείσμα των εσωτερικών και των εξωτερικών εμποδίων που αντιμετω­ πίζω. Θα σας παροτρύνω να βρείτε τους δικούς σας μέντορες και θα σας εξηγήσω πώς να αξιοποιήσετε καλύτερα αυτούς που ήδη έχετε. Επιπλέον, θα σας μιλήσω για την εμπειρία μου να μεντορεύω και πόσο πολύτιμο ήταν αυτό για το συνεχιζό­ μενο ταξίδι μου προς την αποδοχή του εαυτού, πώς με βοή­ θησε να μεταμορφωθώ από ένα μπερδεμένο και άστατο αλη­ τόπαιδο σε έναν (κατά κύριο λόγο) παρόντα και (συνήθως) προσεκτικό σύζυγο και πατέρα. Έχω μέντορες σε κάθε τομέα της ζωής μου: ως κωμικός, ως μπαμπάς, ως τοξικοεξαρτημένος σε ανάρρωση, ως πνευματι­ κή ύπαρξη και ως άνθρωπος ο οποίος πιστεύει ότι εμείς, ως άτομα, και η ίδια η υδρόγειος είναι έργα σε εξέλιξη και μέσω μιας αλυσιδωτής μεντορικής –και της συνεργατικής ανάπτυ­ ξης των συστημάτων– μπορούμε να βελτιωθούμε σε ατομικό και παγκόσμιο επίπεδο όλοι μαζί. Μερικές φορές στις ζωντανές παραστάσεις μου ρωτώ αν ανήκει κανείς από το κοινό σε μια ομάδα: ποδοσφαιρική, θρησκευτική, ένα σωματείο, μια λέσχη βιβλίου, μια επιτροπή ιδιοκτητών ακινήτων, έναν όμιλο κωπηλασίας – εκπλήσσομαι 12

RUSSELL BRAND

με το γεγονός ότι λίγοι άνθρωποι έχουν μια φυλή. Μολονότι ο αντίκτυπος της παγκοσμιοποίησης στην εθνική ταυτότητα δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητός, αντιλαμβάνομαι απόλυ­ τα την απλουστευτική έλξη που ασκεί ο μύθος του κρατισμού. Γίνομαι φανατικός οπαδός της Αγγλίας κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, το τελευταίο ειδικότερα έμοιαζε με εύθυμη αναβίωση του «θανάτου της πριγκίπισσας Νταϊάνα», ως προς το ότι κατάφερε να μονοιάσει ένα έθνος μέσω μιας συλλογικής υστερίας. Όμως αρκετά σύντομα τα ση­ μαιάκια κατεβαίνουν, οι οθόνες στις πλατείες μαυρίζουν και για άλλη μια φορά διασκορπιζόμαστε. Το κενό ανάμεσά μας δεν γεμίζει πλέον με ύμνους, τραγουδάκια και τα «δικά μας αστεία», το βλέμμα επιστρέφει στο πεζοδρόμιο, η προσοχή τραβιέται μέσα μας. Δεν υπονοώ ότι η βαθιά αποξένωση που εκτρέφει ο ύστερος καπιταλισμός μπορεί να ξεπλυθεί με τη συμμετοχή σε μια λέσχη μπόουλινγκ, αλλά είναι μια αρχή, και το να έχεις ένα δάσκαλο στην ομάδα στην οποία ανήκεις προ­ σφέρει οικειότητα και σκοπό. Στις παραδόσεις των γκουρού της Ινδίας η αγάπη μεταξύ δασκάλου και μαθητή υπερβαίνει όλες τις άλλες μορφές αγάπης, αφού είναι σαφές πως αυτό που μεταβιβάζεται στη σχέση τους δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αγάπη του Θεού και ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο μπορεί να ενσαρκώσει το θείο. Ζούμε σε μια μοναχική και πολωμένη εποχή, στην οποία πολλοί νιώθουμε χαμένοι και διχασμένοι. Είναι πασιφανές στην πολιτική μας, όμως τα πολιτικά γεγο­ νότα αντανακλούν βαθύτερες και πιο προσωπικές αλήθειες. Προσπαθώ εδώ και λίγο καιρό να εξηγήσω τι αισθάνομαι πως συμβαίνει στις κοινωνίες που γνωρίζω, και εννοώ την Ευρώπη, την Αυστραλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες – όχι ότι ισχυρίζομαι πως είμαι κοινωνιολόγος, δεν έχω ιδέα πώς να προσεγγίζω ό,τι ΜΕΝΤΟΡΕΣ

13

στον διάβολο κι αν συμβαίνει στο Πακιστάν ή στην Κίνα. Εδώ όμως, στις μετα-εκκοσμικευμένες χώρες που βρίσκονται στο μεταίχμιο και όπου οι παλιές ιδέες πεθαίνουν και οι νέες δεν έχουν ακόμα γεννηθεί, νιώθω μια ασίγαστη και γνώριμη λα­ χτάρα να βρω νόημα μακριά από τις φωταυγείς στάχτες του εξαντλημένου καταναλωτισμού, το κλυδωνιζόμενο χαζοζόμπι του εθνικισμού, την κολλαριστή, διεφθαρμένη θρησκεία και το τσίρκο των εικόνων CGI στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Το παρατηρώ εδώ και πολύ καιρό και γνώριζα προ Τραμπ, Brexit, ριζοσπαστισμού και «νέας δεξιάς» ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει. Και εσείς το γνωρίζετε. Κάποιες φορές απελπιζόμαστε και άλ­ λες αποσπάται η προσοχή μας, γιατί φαίνεται πολύ βαρύ για τους ώμους ενός ανθρώπου να το διαχειριστεί μοναχός του, συν του ότι λησμονήσαμε πώς να συνεργαζόμαστε. Ωστόσο, μόνος μου είμαι ένα τίποτα.

14

RUSSELL BRAND

1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΜΕΤΑΞΥ ΧΑΜΕΝΩΝ: Η ΖΩΗ ΠΡΟ ΜΕΝΤΟΡΩΝ

ΜΕΝΤΟΡΕΣ

15

16

RUSSELL BRAND

Κανείς δεν βγαίνει αλώβητος από την παιδική ηλικία. Η ακα­ τέργαστη ζωώδης φύση μας είναι αδέξια λαξευμένη από γε­ γονότα και καλές προθέσεις. Ενορμήσεις σχεδιασμένες να επιβιώ­νουν και να ευδοκιμούν σε έναν κόσμο τον οποίο έχου­ με προ πολλού πνίξει στο μπετόν συντρίβονται πάνω στην οθόνη και πνίγονται στη ζάχαρη. Και τώρα, στην πράξη, ως μπαμπάς, ο τρυφερός συναισθηματισμός μου δοκιμάζεται από τη σιδερένια θέληση ενός νηπίου – το «Θα φροντίσω αυτό το ατίθασο και τέλειο πνεύμα» στις τρεις τα χαράματα γίνεται «Θεέ μου. Θεέ και Κύριε, κάνε κάτι για να κοιμηθεί το βρομό­ παιδο». Έχει διανύσει ποτέ κανείς μια τόσο τεράστια απόστα­ ση όσο ο ρουσσωικός ιδεαλιστής που έγινε γονιός; Αν ένας συντηρητικός είναι ένας ληστεμένος φιλελεύθερος, τότε ένας μπαμπάς είναι ένας ψόφιος από την κούραση Ιησούς. Κανένα παιδί δεν είναι τόσο συνειδητοποιημένο ώστε να επιλέξει μέντορα, ό,τι σου δίνουν παίρνεις˙ μόνο όταν φτάσει κανείς στην εφηβεία προσπαθεί ψηλαφώντας να βρει τον δρόμο του πέρα από τα όρια που του θέτουν η μαμά και ο μπαμπάς του ή οποιοσδήποτε έχει αναλάβει την ανατροφή τους. Την ευθύνη αυτή κάποια αγόρια την παραχωρούν σε συμμορίες συνομηλί­ κων τους, κάποια κορίτσια στα πόνι, αλλά για όλους μας, εκτός ΜΕΝΤΟΡΕΣ

17

από τους περιορισμένους αυτούς ρόλους, υπάρχουν πολλοί Μπεν Κενόμπι και Μάγια Αγγέλου που λαχταρούν να μεταδώ­ σουν μια ζωή σπινθηροβόλας σο­φίας. Αξίζει να επισημάνουμε πως αν την εφηβική δίψα για ένα ίνδαλμα την απορροφήσει ο ανούσιος καταναλωτισμός, όλη η καλή πρόθεση των ορμονών μπορεί να εκτονωθεί σε μια ψηφιακή Καρντάσιαν ή σε ψευτο­ μαγκιές, όπως το να φορούν στραβά ένα τζόκεϊ και να κάνουν μπιτμπόξινγκ κλάνοντας. Μάλιστα, πολύ σωστά, οι έφηβοι θέ­ λουν να πηδήξουν, όμως, τελικά, τι σημαίνει αυτό το σκάλωμα; Η παγετώδης εποχή μας του ψηφιακού αρχεγονισμού μάς τοποθετεί σε ένα μόνιμο τώρα, χωρίς να είμαστε ποτέ πραγμα­ τικά παρόντες, ενώ τα είδωλα αποκαθηλώνονται. Με το που αναδεικνύεται ένας ήρωας, αποκαλύπτεται ότι είναι υποκρι­ τής. Ο Μάλκολμ Χ ήταν πόρνος, ο Γκάντι είχε παράξενες νυ­ χτερινές συνήθειες, ενώ ακόμα και ο Τσε, η υποχρεωτική πύλη εισόδου στην επαναστατική συνείδηση της εφηβείας, ήταν ένας ομοφοβικός δολοφόνος. Υπερβολικά πολλές πληροφο­ ρίες˙ η εικονοκλασία του παντογνώστη αλλά πανηλίθιου και­ ρού μας μας τραβά το χαλί κάτω από τα πόδια και μας αφήνει στην ξεραΐλα του «άνθρωπος είναι». Προτού αφυπνιστώ για πράγματα όπως η συνειδητή μεντο­ ρική, λάτρευα τα μεγαλύτερα ξαδέρφια μου˙ εκείνα έφεραν τον Μόρισεϊ, ο οποίος αποθέωσε τον Όσκαρ Oυάιλντ και τον Τζίμι Ντιν. Καθένας τους διατηρεί μια θέση στην «πλειάδα προσωπι­ κοτήτων» τώρα που διανύω με ορμή τη μέση ηλικία: τα ξαδέρφια μου με τα φαγωμένα δόντια τους και τη μαγκιά του Έσεξ, η ανύ­ ψωση της οδύνης του Μοζ, η συγκλονιστική απώλεια του Ντιν και ο Ουάιλντ, ο οποίος παραείναι σύνθετος για να τον προ­ σπεράσω με μια χούφτα επίθετα, αλλά, Θεέ μου, τι δράμα, τι ευ­ στροφία, τι αμφισημία, τι κοινωνική συνείδηση και τι αντίφαση!

18

RUSSELL BRAND

Αναγκάζουμε τους εαυτούς μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, να κατασκευάζουν σχήματα στο άπειρο, να κρατιούνται από νήματα καταμεσής στο απεριόριστο, μερικές φορές αδράχνο­ ντάς τα με φόβο και άλλες σφιχταγκαλιάζοντάς τα με πόθο. Με την κατάλληλη καθοδήγηση, είναι δυνατή η μεταμόρφωση των δεξιοτήτων, η καλλιέργεια της ενέργειας που δίνει υπό­ σταση στον ενήλικα από το όμορφο ναυάγιο της παιδικής ηλι­ κίας, στον νηφάλιο άντρα από τον μεθύστακα, στον δάσκαλο από τον μαθητή, στη μητέρα από το κορίτσι. Όταν ήμουν δεκάξι, έφυγα από το σπίτι για να αναζητήσω την κακή μου τύχη, και γρήγορα τη βρήκα. Ήταν στο Μπέρμο­ ντσι. Υπάρχει αρκετή δυστυχία για όλους στο νότιο Λονδίνο, δεν ήταν τότε τόσο μουράτο όσο υποτίθεται ότι είναι τώρα. Καταχωνιάστηκα εκεί με κάποια Χαμένα Παιδιά, δύο χρόνια μεγαλύτερα από μένα και πολύ πιο γνωστικά, και στο μυαλό μου απέκτησαν τη διάσταση θρύλου. Όταν τρέχει ο νους μου τώρα σε εκείνους τους δεκαοκτάχρονους παλιόφιλους, βλέπω ότι ήταν της σειράς, μα είχα ανάγκη να είναι γαμάτοι και γα­ μάτους τους έβλεπα. Ερώτηση: Υπάρχει αντικειμενική «πραγ­ ματικότητα» ή μια αλληλουχία από αλληλεξαρτώμενες νοητι­ κές προβολές; Με άλλα λόγια, ήταν ο Χίτλερ ένα είδος τοτέμ εθνικής επινόησης για την αναζωογόνηση της ευνουχισμένης και εξοργισμένης Γερμανίας; Ήταν οι Beatles μια τετράδα αφυ­ πνισμένων σαμάνων που μετέφεραν μια γενιά από το μονό­ τονο ροκ στη συγκλονιστική ποπ, ύστερα στην ψυχεδέλεια και εντέλει στον καταναλωτισμό; Τα συμβάντα του εξώτερου κόσμου καθορίζονται από πιο ανεπαίσθητες ενέργειες, πολλές εκ των οποίων περνούν μέσα από τη συλλογική ψυχή μας. Δί­ χως αμφιβολία, οι μετεωρίτες και οι θύελλες διαμορφώνουν το περιβάλλον, μα ο πολιτισμός, αναγκαστικά, είναι η εκδήλωση ΜΕΝΤΟΡΕΣ

19

των ανθρώπινων ενορμήσεων. Υπάρχουν σχήματα, μορφές και αρχέτυπα που επανεμφανίζονται σε περιοδική βάση. Στα δεκαεννιά μου, όταν πρωτοείδα τον ήδη νεκρό Μπιλ Χικς*, είχα μια σωματική μεταβίβαση. Δεν ισχυρίζομαι ότι δι­ καιούμαι τον μανδύα του σπουδαίου Αμερικανού σταντ απ, υπάρχουν αρκετοί που το κάνουν, όμως ένιωσα ενθαρρυμέ­ νος και εμπνευσμένος από αυτόν. Εμπνευσμένος – μου έδωσε πνοή. Και η πνοή είναι ζωή. Μου φαίνεται παράξενο που στα πρώτα χρόνια της ζωής μου οι μέντορές μου ήταν απρόσιτοι. Διάσημοι ή νεκροί ή και τα δύο. Μόνο όταν γνώρισα τον Τσιπ Σόμερς αποφάσισα να μιμηθώ έναν άλλο άνθρωπο για να με­ ταβώ από μια κατάσταση σε μια άλλη.

* Ο W. M. Hicks (1961-1994) ήταν Αμερικανός stand-up κωμικός. Η καυστική σάτιρά του για τη θρησκεία, την ποπ κουλτούρα, τα ΜΜΕ και τις κυρίαρχες αντι­ λήψεις στις ΗΠΑ έκανε πολλούς από το κοινό να αποχωρούν στη μέση των πα­ ραστάσεων. (Σ.τ.Μ.)

20

RUSSELL BRAND