De kunst van het remigreren

reverse culture shock? Wat is het en wat is eraan te doen? Is de relatie met onze familie en vrienden veranderd? Zijn wij veranderd? Is het thuisland veranderd?

Dit waargebeurde verhaal gaat over een gezin dat zeven jaar op Curaçao heeft gewoond en nu weer terugkeert naar Nederland, waar alle gezinsleden geboren zijn. Allemaal krijgen zij op hun eigen manier te maken met een reverse culture shock. Leef mee met de soms hilarische ervaringen van dit expatgezin, dat met vallen en opstaan zijn draai weer probeert te vinden.

Norman D. Jansen, werkzaam voor de Nederlandse overheid, heeft samen met zijn gezin al meerdere internationale verhuizingen achter de rug. Na zeven fantastische jaren in het Caribisch gebied en een enorme berg aan ervaring rijker, keerde hij terug naar Nederland. Zijn ervaring met werken onder bijzondere omstandigheden en in andere landen, maar ook het leven met verschillende culturen, vormt het thema voor zijn boeken. Zijn levensmotto is ‘Geniet niet met mate maar in overvloed’.

ISBN 978-94-6022-471-3

9 789460 224713

Norman D. Jansen De kunst van het remigreren

Hoe is het als je als terugkerend expatgezin last krijgt van een

norman d. jansen

De kunst van het remigreren ervaringen van een terugkerend expatgezin

De kunst van het remigreren

norman d. jansen

De kunst van het remigreren ervaringen van een terugkerend expatgezin

De kunst van het remigreren

LM Publishers info@lmpublishers.nl www.lmpublishers.nl © 2018 Stichting LM Publishers REDACTIE Agnes Wagenaar illustraties Frenk Kastanje ONTWERP Ad van Helmond DRUK Bariet bv

ISBN 978-94-6022-471-3

Inhoudsopgave

Voorwoord

Proloog

7 9

1 Maar waarom dan?

13

2 Nu is het definitief

23

3 Op Curaçao 4 No way back!

43 53

5 Hoe is het met het gezin?

67

5.1 Vreemdeling in eigen land

5.2 Vriendschapstranen aan de Caracasbaai

5.3 Ik lever heel veel in

5.4 Niemand heeft mij iets gevraagd

5.5 Een soort orka-vogel

6 En wij dan?

99 116

125

7 Wat vinden collega’s ervan?

7.1 Voor mij hoeft het niet zo 7.2 Ik doe het zo weer

8 Hoe verder?

Epiloog

Bijlage: Tips

67

143

153 157

136

131 131

108

85

Voorwoord

Ik heb veel expats zien komen en gaan in de tijd dat ik leidinggevende was bij een organisatie die grotendeels bestaat uit uitgezonden Nederlanders. Wat opviel was dat we veel beter waren in het voorbereiden van expats op hun komst naar Curaรงao dan in het begeleiden van expats bij hun terugkeer naar Nederland. Een oud-medewerker omschreef het als volgt: als je komt wordt de rode loper uitgerold, en als je weggaat kan er nog net een bedankje en een fotoboek over Curaรงao vanaf.

Natuurlijk hoorde je wel verhalen van mensen die waren teruggekeerd en het niet makkelijk vonden, maar het echte besef kwam pas toen ik van dichtbij meemaakte dat Norman en zijn gezin vertrokken.

Je hebt remigranten in alle soorten en maten. Sommige vertrekkers zijn al een jaar van tevoren bezig met hun terugkeer, anderen laten het allemaal over zich heen komen of steken hun kop in het zand. Het is niet te voorspellen wie het moeilijk gaan krijgen en hoe lang het duurt voordat ze weer zijn gewend.

Norman en zijn gezin hebben zich uitstekend voorbereid. Daar lag het niet aan. Ze hebben het wel allemaal zelf moeten uitvinden, want er is weinig informatie voorhanden over remigreren.

7

Ik wou dat ik vertrekkende medewerkers destijds dit boek van Norman had kunnen geven in plaats van de handdruk en het fotoboek over Curaรงao. Norman beschrijft op heldere en humoristische wijze waar je doorheen moet als remigrant en geeft nuttige tips. Een absolute aanrader voor iedereen die te maken heeft met uitzendingen!

Simone van der Zee Willemstad, Curaรงao

8

Proloog

Het was mijn bedoeling een luchtig en leerzaam verhaal te schrijven waar je zelfs af en toe om mag lachen, maar waar vooral de terugkerende expat en remigrant zijn of haar voordeel mee kan doen.

Schreeuwen, krijsen, vloeken en tieren. Verwensingen aan het adres van zijn ouders, het was niet zijn idee om terug te gaan naar Nederland. Niemand heeft hem iets gevraagd. Waarom moest hij mee terug? Tranen van wanhoop stromen over zijn wangen. Alle boosheid, machteloosheid, verdriet en frustraties komen eruit. Uit woede gooit hij zijn slaapkamerdeur keihard dicht en door de klap valt een fotolijstje spontaan van de muur.

Onder aan de trap ligt gebroken glas. Een foto van het gezin gemaakt tijdens een vakantie twee jaar eerder in Canada, ligt ondersteboven op de grond tussen het glas. Hij wil terug naar huis, daar waar hij de laatste zeven jaar heeft gewoond. Daar waar het fijn voor hem was. Niet naar waar hij geboren is, niet naar Nederland. Daar heeft hij niets te zoeken, daarvan is hij overtuigd.

Als gevolg van zijn emotionele uitbarsting begint zijn jongere zusje te huilen. Bij het zien van het verdriet van haar oudere broer komen bij haar nu ook weer de emoties naar 9

boven en kan zij haar tranen niet meer bedwingen. Haar gevoelens van heimwee zorgen regelmatig voor huilbuien en zelfs fysieke klachten zoals buik- en hoofdpijnen. Alleen al bij het zien van de vele reclames op tv over ons voormalige gastland, of bij het horen van de typische lokale muziek, beginnen regelmatig de waterlanders te stromen.

De middelste van onze drie kinderen heeft in totaal al meer dan tien jaar buiten zijn geboorteland Nederland gewoond. De laatste zeven jaar op een mooi tropisch eiland, op ongeveer negenduizend kilometer vliegen van zijn geboorteland. Vanaf zijn geboorte in Friesland tot op heden heeft hij er al vier internationale verhuizingen op zitten. En vooral de laatste jaren heeft hij Nederland maar weinig gezien, slechts een enkele keer voor een korte vakantie, de rest zijn herinneringen die ver weg in het geheugen liggen.

Was alles in het laatste woonland, het gastland, dan zo goed voor ons gezin? Waren er daar dan geen problemen, liep alles op zijn school daar zo goed? Nee, natuurlijk niet. Ook in het gastland was niet alles perfect, een perfect land of woonplaats hebben wij althans nog niet gevonden. Overal is er wel iets dat beter kan of anders is. Het perfecte paradijs moet waarschijnlijk nog gebouwd worden.

Maar voor hem kwam het daar wel erg dicht bij het paradijs. Daar was alles immers vertrouwd en bekend, daar waren zijn vrienden en kennissen. De vertrouwde weg naar school, en naar de stranden waar hij iedere week ging surfen. Hij was bekend met de lokale gebruiken, een andere manier van leven en een totaal andere samenleving dan de Europese. En niet te vergeten de sfeer, zowel op straat, in de buurt als ook op school.

10

Die sfeer was volstrekt verschillend, losser, meer ongedwongen en vaak vrolijker.

Onze middelste is al een hele grote jongen, zestien jaar oud, en dan nu na zeven fantastische jaren gaat hij weer terug met het gezin, naar het voor hem onbekende Nederland. Zijn vader heeft als expat een aantal jaren in het buitenland gewerkt, en nu gaan ze weer verhuizen. Dit keer weer terug naar Nederland.

Een hele onderneming, met ups en downs. Daar in Nederland waar hij bijna niemand kent, waar hij niets mee heeft. De belangrijkste jaren van zijn jeugd heeft hij immers in een ander werelddeel doorgebracht.

En de rest van het gezin?

Hoe gaat de rest van het gezin om met de terugkeer naar het vertrouwde Nederland? Waar lopen zijn ouders, of zijn broer en zusje tegenaan? Hoe ervaren zij de terugkeer naar de familie en vrienden die achtergebleven zijn in Nederland?

En dan de vraag hoe het kan dat de impact van een internationale verhuizing terug naar het vertrouwde thuis- of geboorteland voor sommige expats zo groot is? Hoe komt het dat daar waar je geboren en getogen bent toch niet altijd meer voelt als je thuis? Waar woont je huis, zouden de inwoners van het meest recente gastland gevraagd hebben.

Tja‌ waar voel je jezelf dan nog thuis?

Valt er iets aan te doen, of is het simpelweg een gegeven dat terugkeer naar Nederland, het geboorteland, weleens lastig kan zijn?

Misschien wel een van de belangrijkste vragen: ben jij nu de enige die hier last van heeft of overkomt het ook andere expats 11

en terugkerende emigranten?

En wanneer dit je overkomt, kun je er dan nog wat aan doen of moet je er maar in berusten?

Voor de ervaren expat klinkt dit waarschijnlijk allemaal heel herkenbaar en vallen na het lezen van dit boek wellicht alle puzzelstukjes eindelijk op z’n plaats.

Voor de toekomstige expat en zijn (waar in dit boekje hij en zijn staat, wordt ook zij en haar bedoeld) gezin is het een goede voorbereiding op de toekomstige terugkeer naar Nederland.

Het is vast nog ver weg, maar bereid je goed voor op de terugkeer naar het eigen land, want dat moment gaat zeker een keer komen. Of ben je niet benieuwd waar je tegenaan kunt lopen?

Ik neem je mee op een autobiografische reis langs herinneringen, emoties, ervaringen en aanpassingsproblemen van ons expatgezin, dat uiteindelijk weer terugkeert naar het eigen land, oftewel het thuis- of geboorteland. Leef mee met onze voorbereiding op het vertrek uit Nederland, ons tijdelijk verblijf in het buitenland, en misschien wel het allerbelangrijkste, onze terugkeer naar het thuisland en ons verlangen naar een echt (t)huis. Ook familieleden, vrienden, collega’s en ervaringsdeskundigen komen aan het woord, ieder vanuit zijn of haar eigen invalshoek.

Verwacht bij de afsluiting van dit boek niet direct overal een antwoord op. Wel wordt duidelijk waarom bepaalde gevoelens en ervaringen zo herkenbaar zijn voor de meeste terugkerende expats en (r)emigranten. Je krijgt meer duidelijkheid over de oorzaken, en tips om niet in dezelfde valkuilen te stappen.

Ik neem je mee op reis… Geniet ervan.

12

1

Maar waarom dan?

Velen dromen ervan, het avontuur opzoeken door in een nieuw, ver en vreemd land te gaan wonen. Wuivende palmbomen, witte zandstranden en helderblauw water. Of op zoek naar hoge ruige bergen, uitgestrekte groene wouden en zelfs naar warme woestijnachtige gebieden. En ja, soms zelfs op zoek naar de sneeuw, die mensen heb je uiteraard ook.

De achterblijvers voelen vaak een lichte jaloezie, al zullen ze dat niet zo snel toegeven. “Je moet het maar durven”, “weet wat je achterlaat” of “als ik jonger was geweest…”, wordt er regelmatig geroepen bij een borrel of verjaardagsfeestje.

Een aantal van deze avonturiers vertrekt uit pure noodzaak, uit een psychische behoefte of vanwege een bepaalde ideologie. Maar er zijn er ook die op zoek zijn naar hun grote liefde, of juist mee teruggaan naar het geboorteland van hun partner.

Ook zijn er de ondernemers die meer expansiemogelijkheden zien voor hun bedrijf, daar in dat verre vreemde land. In beginsel vertrekken deze emigranten voor onbepaalde tijd naar het buitenland. Meestal komen ze alleen nog voor een kort­ durende vakantie terug naar het thuisland. Weer een ander slag mensen is werkzaam voor een multinational of voor de overheid en wordt, vaak tijdelijk, over de hele wereld uitgezonden.

13

Deze personen, in het Engels expatriates of kortweg expats,1 blijven slechts enkele jaren weg en komen uiteindelijk weer terug in hun thuis- of geboorteland. Sommigen komen overigens helemaal niet meer terug en blijven voor altijd in dat nieuwe gastland wonen, waar ze kennelijk het geluk of misschien wel de partner van hun dromen hebben gevonden.

Maar zij die wel terugkomen? Hebben zij het geluk niet gevonden, hadden zij het na twee of drie jaar wel gezien of hopen zij dat geluk weer in Nederland te vinden? En indien ze al op zoek waren naar het geluk, waar is dat dan te vinden? Kun je überhaupt spreken van geluk of zochten ze iets anders? Of zat simpelweg de tijd erop en hebben zij op diverse manieren geprobeerd om toch te kunnen blijven en is dat niet gelukt? Of hadden ze geen keus meer? Naar alle waarschijnlijkheid is dit laatste voor de meeste expats het geval.

En wat beweegt een emigrant om weer terug te keren naar het thuisland? Verbroken relaties, medische noodzaak en soms zelfs financiële redenen doen een enkele emigrant weer terugkeren naar het thuisland.

Wat ook de redenen zijn om te vertrekken, dit boek gaat vooral over de terugkeer. Het is een hulpmiddel voor de terugkerende emigrant, voor de repatriërende expat en voor de avonturiers die om wat voor reden dan ook weer terugkeren naar het thuisland.

Wat gebeurt er met jou en je gezin wanneer je weer terugkeert naar je thuisland? Welke veranderingen maak je mee, 1 Een persoon die tijdelijk of permanent in een ander land verblijft dan zijn thuisland.

14

welke emoties komen erbij kijken? Waar voel je jezelf thuis?

Bestaat dat wel, een thuis? En waar woont je huis of thuis? Ben jij de eerste terugkerende expat of remigrant die hier tegenaan loopt? Lastige vragen, waar je je pas van bewust wordt als je ermee te maken krijgt.

Om wat voor aantallen gaat het?

Eerst even wat cijfers. Uit Amerikaans onderzoek2 blijkt dat 80% van de grote multinationals werknemers uitzendt over de hele wereld. Voor dit onderzoek zijn expats uit de VS, Europa en Japan onderzocht. Een gemiddelde uitzending kost zo’n 300.000 tot wel een miljoen dollar. Van de uitgezonden werknemers kwam 10 tot 20% eerder terug wegens niet- functioneren, ontevredenheid, of omdat de gezinsleden niet konden aarden. En van degenen die bleven vond de werkgever dat een derde niet aan de verwachtingen voldeed. Bedrijven en werknemers onderschatten niet alleen de impact voor de uitgezonden werknemer, maar onderschatten ook dat leven én werken in een andere cultuur anders is dan in het thuisland. Mede op grond van deze inzichten is er inmiddels veel veranderd bij de selectieprocedures, de voorbereiding en de tijdelijke overplaatsing van de werknemer naar een ander land. Immers, door hierin te investeren wordt de kans aanzienlijk kleiner dat er tussentijds problemen ontstaan. Maar uitsluiten kun je het nooit.

Ook grotere Nederlandse bedrijven die werknemers over de hele wereld uitzenden, zoals Heineken, Philips, ING en Tata 2 J.Stewart Black en Hal Gregersen, ‘The right way to manage expats’, Harvard Business Review, maart-april 1999.

15

Steel, besteden tegenwoordig veel aandacht aan deze groep tijdelijk-vertrekkende werknemers, de expats. Uit een onderzoek van KPMG uit 2015 blijkt dat Heineken 600 expats, ING 350 expats en Shell wel 8869 expats wereldwijd uitzond dat jaar.

Tevens blijkt dat de duur van dergelijke uitzendingen korter wordt: vroeger was drie tot vijf jaar de standaard, maar tegenwoordig blijkt ook de kortere variant van enkele maanden tot een jaar erg populair te zijn.3 Daarnaast bleek uit het Amerikaanse onderzoek dat achterblijvende werknemers, maar ook de werkgevers, soms moeilijk konden begrijpen wat de expat meemaakte in het nieuwe land. Ze hadden er vaak geen enkel beeld bij. Dat de expat doorgaans meer verantwoordelijkheden had in het nieuwe land, en veel meer inspanningen leverde om daar zowel op zakelijk gebied als ook privĂŠ een bestaan op te bouwen, realiseerden zij zich niet. Evenmin realiseerden ze zich hoe groot het aanpassingsvermogen van de expat en zijn gezin moet zijn. Het gaat immers om een nieuwe cultuur, en om daarin succesvol te zijn dient men zich aan te passen en te integreren in de nieuwe samenleving. Doet men dit niet of nauwelijks, dan is de uitzending vaak gedoemd om te mislukken, zowel op werkgebied maar ook privĂŠ. En dan gaat het gezin eerder terug of heeft het geen fijne periode in het gastland, met alle gevolgen van dien.

Misschien wel een groter probleem is het feit dat de expats na terugkeer in het thuisland soms wel tot een paar jaar nodig hebben om te acclimatiseren en zich weer aan te passen aan de 3 Oprichtster van Expatadviesbureau ELM Nannette Ripmeester in het NRC 19 mei 2015.

16

gewoontes van het vertrouwde thuisland.

Tegen de tijd dat werknemers én werkgevers aandacht besteden aan terugkerende expats is het vaak al te laat. Terugkerende expats worden vaak ongelukkig in hun nieuwe rol in het thuisland, gaan zelfstandig terug naar het land van uitzending of gaan zelfs voor de concurrent werken. Uit een enquête onder 143 multinationals bleek dat 19% van de terugkerende expats het bedrijf sneller verliet dan verwacht.4 Bedrijven zoals Honda, Nokia, maar ook Heineken, Phillips en ING5 waarderen de waarde van hun expats en begeleiden het hele traject van uitzenden, inclusief wat voor de werknemer het zwaarste is, de terugkeer.

Wat komt er allemaal kijken bij terugkeer?

Hoe ervaart de gemiddelde expat de terugkeer naar Neder­ land dan, en hoe reageren de achtergeblevenen op de terugkeer? En wie is er nu eigenlijk veranderd? De expat met zijn gezin, of zijn het de achterblijvers die zijn veranderd? Of zijn de verschillende werelden van zowel de expat als ook de achterblijvers eenvoudigweg te veel uit elkaar gegroeid?

En wat is het verstandigst, om met een gezin met jonge kinderen naar het buitenland te gaan en als ze pubers zijn weer terug te keren naar het thuisland? Of is het juist slimmer om met pubers naar het buitenland te gaan, zodat zij bewust alle veranderingen en ervaringen mee kunnen maken? Misschien

4 Brookfield Global Mobility Trends Survey 2015, blz. 14-15.

5 Marlous van Wouwe, Global Head International Mobility ING in het NRC 19 mei 2015.

17

moet je helemaal niet zo’n avontuur aangaan met kinderen.

Wie zal het zeggen?

Ook culturen veranderen, zowel het land waar de expat of emigrant naar toe gaat als het thuisland. Zeker als het om een vertrek voor langere tijd gaat.

Hoe lang kun je wegblijven uit Nederland zonder al te veel aanpassingsproblemen te krijgen bij terugkeer? Drie jaar, vier jaar? Of is er een ander maximum aantal jaren? Geen idee.

Is het Ăźberhaupt mogelijk om nog te aarden in je eigen land?

Of ben je wellicht een wereldburger geworden die nergens meer kan aarden? Of juist overal?

Over het, al dan niet tijdelijke, vertrek naar een ander land zijn verschillende onderzoeken, boeken, blogs en verhalen geschreven en uitgegeven. Een zoekslag op internet levert een wereld aan materiaal op over vertrekkende Nederlanders, emigranten, expats, en al hun ervaringen. Herkenbare verhalen, over hoe de gemiddelde Nederlander zich probeert aan te passen in het nieuwe land. Ervaringen van gewone Nederlanders die elders het geluk gingen opzoeken. Voor tijdelijk werk zoals de expat, of voor altijd zoals de emigrant. Leuke, interessante verhalen van Nederlanders in een ander land, waarbij sommigen moeite hebben om zich aan te passen aan de andere cultuur. Aanpassingsproblemen, heftige emoties en terugverlangen naar Nederland. Soms rollen de tranen van het lachen over je wangen wanneer je leest hoe de doorsnee-Nederlander zich gedraagt in het nieuwe land, verlangt naar een echte bitterbal, hagelslag, drop of een pot pindakaas. Schaamteloos worden vrienden en familie in Nederland gevraagd om typisch Hollandse producten op te sturen, omdat er kennelijk een 18

groot verlangen is naar dergelijke producten.

Dan is het de vraag is hoe lang je het vol denkt te kunnen houden in het nieuwe land, en of je Ăźberhaupt wel bereid bent om Nederland en zijn producten achter je te laten.

Ook op tv zijn er tegenwoordig allerlei programma’s over vertrekkende Nederlanders en hun aanpassingsproblemen in een ander land. Gelukkig zijn er ook veel programma’s over succesvolle Nederlanders in het buitenland.

Wat doe je met de ervaringen die je hebt opgedaan in het buitenland en hoe bereid je jezelf voor op terugkeer naar Nederland? Wat gebeurt er met een expat- of emigrantengezin dat terugkeert naar Nederland? Hoe is het voor de verschillende gezinsleden om vanuit een ander werelddeel terug te keren naar het thuisland? Vooral wanneer je gedurende al die jaren in het andere land niet een al te groot, of zelfs helemaal geen verlangen hebt gehad naar dat land. Wat doet een uitzending van een paar jaar met jou en met je gezin? Waar loop je tegenaan en hoe lang ben je bezig om weer in het Nederlandse systeem/ ritme te komen? Lukt dat wel en zo ja, geldt dat voor het hele gezin? Is er begrip voor je situatie, hoe gaan anderen met jullie terugkeer om?

Veel vragen dus.

Mijn onderzoek naar onze eigen ervaringen en die van andere terugkerende expats en remigranten levert veel bruikbare informatie op. Vaak heel herkenbare informatie, het lijkt wel of dit de rode draad is in het leven van een gemiddelde expat en zijn gezin. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat voor de meeste expats de terugkeer naar het thuisland moeilijker is dan indertijd het vertrek naar het gastland.

19

Kennelijk zijn wij dus niet het enige gezin met dergelijke ervaringen, dat is in ieder geval een troost voor ons en de lezer.

Want op een zeker moment ga je ook aan jezelf twijfelen.

Ons gezin Wij vertrokken met zijn vijven vanuit Nederland naar Curaçao, toen nog onderdeel van de Nederlandse Antillen en sinds 10 oktober 2010 een zelfstandig Caribisch land binnen het Koninkrijk der Nederlanden.6 Het was bekend dat we mogelijk na drie jaar weer terug zouden keren naar Nederland. Maar drie jaar werd al snel vier jaar, vijf werd zes en na uiteindelijk ruim zeven jaar in ons tijdelijke gastland te hebben gewoond en gewerkt keerde ons gezin weer terug naar Nederland. Ons thuisland, waar we ook allemaal waren geboren.

Juist omdat het om ons thuis- en geboorteland ging, verwachtten we dat het re-integreren geen enkel probleem zou opleveren. Immers, we kenden de Nederlandse cultuur en haar normen en waarden. Toch?

De praktijk bleek anders te zijn. Kennelijk valt het niet altijd mee om te re-integreren in het eigen thuisland. En dat geldt niet alleen voor de Nederlandse expat of terugkerende emigrant. Wereldwijd lopen expats tegen hetzelfde probleem aan.

Men gaat ervan uit dat de terugkeer naar je roots makkelijk en vertrouwd is. Het bijzondere is dat iedereen dit zo ziet: familie, vrienden en directe collega’s, niemand verwacht problemen

6 Op 10 oktober 2010 werd het land Nederlandse Antillen opgeheven en werden Curaçao en Sint-Maarten zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden.

20

bij jullie terugkeer naar het vertrouwde thuisland. Vraag het ze maar eens.

Ieder lid van ons gezin heeft de heenreis, het verblijf en vooral de terugkeer naar Nederland op zijn of haar eigen manier ervaren, en zal dit vanuit eigen perspectief beschrijven. De een heeft het grootste deel van zijn leven in het buitenland gewoond, de ander juist in Nederland. Een bijzondere combinatie.

Daarnaast beschrijven ook enkele familieleden, collega’s en andere expats hun ervaringen. Allemaal vanuit een ander perspectief, maar over hetzelfde thema: terugkeer naar Nederland.

Hoe ervoeren die anderen het? Had onze terugkeer ook invloed op onze relaties met hen?

Eerst een korte introductie van ons gezin.

Vader en moeder zijn van middelbare leeftijd. Hij, geboren Amsterdammer, werkt al meer dan vijfentwintig jaar voor de Nederlandse overheid en gaat zich straks op Curaçao onder andere bezighouden met de samenwerking tussen de Curaçaose douane, immigratie, politie en de Koninklijke Marechaussee. Zij, geboren in Leiden, heeft vele jaren als intercedent bij een uitzendorganisatie gewerkt en daarna als fulltime moeder. Het stel heeft een paar jaar in de Amsterdamse Bijlmermeer gewoond en is daarna verhuisd naar het idyllische Rutten, een klein dorp onder de rook van Lemmer, tussen de bloembollen en aardappelvelden.

Daar werden de beide zoons geboren. De jongens groeiden op in de polder, waarna al snel een uitzending volgde van een paar jaar naar het hoge noorden van Duitsland, vlak bij Hamburg. Een paar jaar later verhuisde het gezin van toen nog vier personen weer terug naar Nederland, en kwam per toeval 21

weer in Rutten terecht. Daar werd toen ook het jongste kind, een dochter, geboren.

Het gezin was actief betrokken bij het verenigings­leven in het dorp, deed mee aan buurt- en dorpsfeesten en had zelfs een soort minikinderboerderij achter in de tuin. Hokken met tropische vogels, kwartels, krielkippen en konijnen. Buren kwamen regelmatig via de achterpoort binnen voor een bak koffie, en de sociale controle was erg groot. Met de fiets het dorp in, naar school of naar de sportvereniging.

De houten klompen van de jongens stonden bij de achterdeur van de bijkeuken, de skelters voor de deur. Tijdens het buiten spelen droegen de jongens vaak hun blauwe overalls. De jongens leefden daar vooral tussen de kikkers, koeien en weilanden; een soort Hielke en Sietse,7 maar dan net iets anders.

En toen, na een aantal jaren weer terug in Nederland, kwam een mogelijke uitzending naar Curaçao in beeld. Nog net geen doorsnee-Nederlands gezin dus.

Tot zover Rutten.

7 Uit de Kameleon-boeken, een serie jeugdboeken van Hotze de Roos.

22

2

Nu is het definitief

“Wanneer de Curaçaose vlag in top gaat, dan weet je dat wij die kant op gaan,” riep ik luidkeels tegen de overbuurman, de Antilliaanse vader van het enige gekleurde gezin in het kleine dorp Rutten. Lachend en naar elkaar zwaaiend nemen we afscheid en lopen naar de auto’s die vooraan bij de weg geparkeerd staan. We stappen ieder in onze eigen auto en gaan op weg naar het werk. Enkele dagen eerder vertelde ik hem van onze plannen, en dat we nu aan het wachten zijn op de uitslag van het sollicitatiegesprek. Vol trots vertelde de buurman dat hij geboren is op het eiland Curaçao en welke bezienswaardigheden ik zeker moet gaan zien. En dat ik vooral eens de lokale groene rum, de ròm bèrdè, moet proberen, en een lekker visje bij Westpunt moet gaan eten. De benodigde adressen kan ik allemaal van hem krijgen, geen enkel probleem. Hij vond het kennelijk leuk om te horen hoe geïnteresseerd ik ben en wenst me veel geluk. “Ku Dios ké” 8 riep hij me nog na. Dan moet het wel goed komen.

Het is nog vroeg in de ochtend en vermoedelijk slaapt het halve dorp nog. Behalve de boeren die aan de buitenwegen van 8 Papiaments voor: Als God het wil.

23

het dorp wonen, die zijn vast al wakker en aan het werk. Voor dag en dauw wordt er hier op het land gewerkt. Is het niet om de aardappelen en uien te rooien, dan is het wel om de bloembollen voor het volgende jaar te poten.

Deze Antilliaan werkt in ieder geval, dacht ik bij het wegrijden. Zo niet, dan was hij zeker het gesprek van de dag geweest in het kleine behouden dorpje, en zouden de vooroordelen die er helaas kennelijk nog altijd zijn, weer bevestigd worden. Ze moesten eens weten, ze moesten inderdaad eens weten, dacht ik nog.

De rest van het dorp is vrijwel allemaal Europese Neder­ lander, zoals dat zo mooi heet, vaak nog met de halve familie in hetzelfde dorp of in de regio. Iedereen kent elkaar, wat ook niet zo moeilijk is met maar iets meer dan 1300 inwoners.9 Wij werden buitenstaanders of buitenlanders genoemd toen wij destijds uit Amsterdam hierheen kwamen. Uit de beruchte Bijlmermeer nog wel, alsof daar alleen maar uitschot woont.

Wij leken toen wel het gesprek van de dag, iedereen kende ons, maar andersom kenden wij nog niet veel dorpsgenoten.

We waren dat pasgetrouwde stel uit het westen, vreemdelingen, buitenstaanders, niet van hier. Maar goed, vele jaren later wonen er ook andere exoten in het kleine dorp, tussen de aardappelvelden, slachtkippen en bloembollenvelden onder de rook van Lemmer. En wij zijn inmiddels niet meer die vreemdelingen uit Amsterdam; sterker nog, er zullen er niet veel meer zijn die weten waar wij oorspronkelijk vandaan komen.

Ook Rutten is met zijn tijd meegegaan.

9 In 2017 had Rutten inmiddels 1681 inwoners.

24