Beeldende kunst van Curacao

kunstenaars passeren de revue in de ruim honderd artikelen die Jan Gulmans schreef over de beeldende kunstenaars, kunstschatten en galeriehouders van Curaรงao en de andere Koninkrijkseilanden. Een selectie van deze artikelen uit het Antilliaans Dagblad uit de periode 2013 tot en met 2017 is in dit boek samengebracht.

Jan Gulmans (1945), zakenman en kunstverzamelaar, bouwde samen met zijn vrouw een collectie op die voor een belangrijk deel bestaat uit kunst van de Koninkrijkseilanden. Hij is een van de initiatiefnemers van het beeldenpark op Blue Bay Golf & Beach Resort.

JAN GULMANS BEELDENDE KUNST VAN CURAร AO, ARUBA, BONAIRE, SABA, SINT EUSTATIUS EN SINT MAARTEN

Ellen Spijkstra, David Bade, Tirzo Martha, Brigitte Wawoe en tientallen andere

Jan Gulmans

Beeldende kunst van Curaรงao, Aruba, Bonaire, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten

54 artikelen uit het Antilliaans Dagblad

ISBN 978-94-6022-473-7

9 789460 224737

Jan Gulmans

Beeldende kunst van Curaรงao, Aruba, Bonaire, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten 54 artikelen uit het Antilliaans Dagblad

Beeldende kunst van Curaçao, Aruba, Bonaire, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten Š 2019 LM Publishers LM Publishers Parallelweg 37 1131 dm Volendam Nederland info@lmpublishers.nl www.lmpublishers.nl Redactie Katerna, Clazien Medendorp Grafische vormgeving Ad van Helmond Production Hightrade bv Fotoverantwoording Johainel Andrea 78, Antilliaans Dagblad 60, 134, 135, David Bade 124, 125, Aris de Bakker 228, RenÊ Emil Bergsma 23, Team Bloemhof 70, Crystal Boomgaart 77, Catalogus Benetton 73, Centraal Museum Utrecht 122, Kirk Claes 145, 162, Siem Dijkshoorn 140, Marcel van Dijneveldt 104, 139, Fundashon di Artista 111, Glasatelier Tetterode 114, Haags Historisch Museum 211, 212, Ruben de Heer 14, 15, 16, 19, 19, 23, 25, 30,49, 51, 53, 55, 57, 61, 80, 81, 113,136, 151, 186, Klaas Hielkema 24, Omar Kuwas 76, 79, Ruben La Cruz 229, Tirzo Martha 103, Brian Mezas 71, Museum de Fundatie 109, Collectie De Rooy 120, Marlies Schoenmakers 65, Esther Schreuder 210, Dennis Sies 141, Pedro Sluiter 118, Ben Smit 184, 186, 187, 189, 192, 193, Ellen Spijkstra 35, 82, 206, 207, 208, Dolph van Stapele 86, Stroomzigt 166, Jan Teeuwisse 146, Tien Hui 138, Vereniging van Penningkunst (VPK) 184, 188, Carlo WallÊ 99, 102, 105, Sinaya Wolfert 193, Anke Gulmans-de Jongh, achterzijde omslag (foto Gulmans).

Overige foto’s zijn van de auteur.

Kunstwerken omslag ‘Nos ta’, mixed media op kistje, Omar Sling, 2014 en ‘Mama ku Yu’, Yubi Kirindongo, 1980 ISBN 978-94-6022-473-7 Dit project is mede mogelijk gemaakt door Prins Bernhard Cultuurfonds (Fonds Ars Antiliani); Prins Bernhard Cultuurfonds Caribisch Gebied; Antilliaans Dagblad en Blue Bay Golf & Beach Resort

Voor Anke, mijn steun en toeverlaat, van wie ook het idee afkomstig is om een beeldentuin op Curaรงao op te richten.

Inhoud

Voorwoord Inleiding

9 11

I Verzamelen en verzamelingen 13 1. Caribische kunst als verzamelgebied 1 14 2. Caribische kunst als verzamelgebied 2 18 3. Tentoonstelling en boek Yubi Kirindongo 22 4. Tentoonstelling ‘Rebel in Art & Soul’ geopend 26 5. Terugblik op het succes van Yubi Kirindongo 31 6. Wie het kleine niet eert…

32 7. 10 jaar Instituto Buena Bista 36 8. Curaçao en De Stijl 40 9. Topkunstenaars in Achterveld 44 II De kunstscene van Aruba en Curaçao 49 10. Arubaanse kunst in Museum de Fundatie 1 50 11. Arubaanse kunst in Museum de Fundatie 2 54 12. Open Atelier Route p’abou di brùg: ten westen van de Julianabrug 13. Open Atelier Route p’ariba di brùg: ten oosten van de Julianabrug 14. Impressie van Open Atelier Route 2015 66 15. Caribbean: Together Apart 70 III Kunstenaars van Curaçao, Saba en Sint Maarten 75 16. Tirzo Martha houdt een spiegel voor 76 17. Ellen Spijkstra: keramische ambassadeur van Curaçao 80 18. Collectioneurs met liefde voor Curaçao: over Evelien Sipkes 84 19. Poëzie in steen van Hortence Brouwn 88 20. Beeldhouwster Brigitte Wawoe op Curaçao 92 21. Kunstenares Brigitte Wawoe 75 jaar 96 22. Herwaardering voor Tony Monsanto 1 98 23. Herwaardering voor Tony Monsanto 2 102 24. Felix de Rooy: een belangrijk rolmodel 106 25. Prikkels geven prestige: Cola Debrotprijs voor Herman van Bergen 26. Glas in vele vormen en kleuren: over Bernadetta van Eps 114 27. David Bade Slow-Bade 118 28. Een stijlvolle klus van David Bade 122 29. De verrassingen van Omar Sling 126 30. Bade, Martha en 10 jaar IBB 130

58 62

110

31. Heleen Cornet: vernieuwend en verrassend 32. Saskia Pfaeltzer: Learning by doing 138 33. Norva Sling : 45 jaar kunstenares 142

134

IV Eigen en gedeeld erfgoed 147 34. Van wie zijn die voetafdrukken?

148 35. Egberdien van Rossums schatten 1 152 36. Egberdien van Rossums schatten 2 154 37. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 1 158 38. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 2 162 39. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 3 166 40. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 4 170 41. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 5 174 42. Charles Eyck en ‘Doesji Korsouw’ 6 178 43. Bronzen erfgoed 1 182 44. Bronzen erfgoed 2 186 45. Bronzen erfgoed 3 190 46. Bronzen en ander sculpturaal erfgoed 4 194 47. Bronzen en ander sculpturaal erfgoed 5 198 48. Bronzen en ander sculpturaal erfgoed 6 202 49. Hebt u een goed beeld van uzelf?

206 50. Een hedendaagse tronie 210 V Educatie 215 51. Cultuurbanden Rotterdam-Curaçao aangehaald 52. Een gemeenschappelijke dis 1 220 53. Een gemeenschappelijke dis 2 224 54. La Cruz en Helweg timmeren aan de weg 228 Literatuur Websites Register

233 239 241

216

Voorwoord

De auteur van dit handzame boek heeft vanuit verschillende invalshoeken gedurende bijna zes jaar een aantal kunstenaars en kunstschatten van Curaçao en van de andere Koninkrijkseilanden in het licht gezet. Zijn contacten met galeriehouders en kunstenaars en zijn observaties van hun werk, in hun atelier of tijdens exposities, en zijn speurwerk hebben met zijn foto’s hun schriftelijke neerslag gevonden in meer dan honderd artikelen, die sinds februari 2013 in het Antilliaans Dagblad zijn verschenen. Een selectie van die artikelen, toegespitst op (beeldende) kunst en cultuur is in dit boekje vormgegeven om jong en oud in staat te stellen (nog eens) kennis te nemen van onderdelen van hun eigen cultuur, die op een journalistieke wijze is beschreven.

Wie in de afgelopen 75 jaar een rol heeft gespeeld in of een bijdrage heeft geleverd aan die cultuur wordt inzichtelijk gemaakt als het omvangrijke register van namen wordt doorgenomen. Een uitgebreide literatuurlijst toont aan dat in deze tijd een hechte basis van onze culturele identiteit is gelegd door auteurs en kunstenaars.

In woord en beeld, met naam en toenaam heeft de auteur niet alleen de stand van de Curaçaose kunst en cultuur doorlopend gepeild, maar ook de ontwikkeling ervan in beeld gebracht en accenten gelegd die menigeen ter harte kan nemen. Hij heeft een pad van mozaïek gelegd, dat het verleden deels heeft ontsloten en dat, via het heden, voor wie het volgen wil, naar de toekomst leidt.

Lucille George-Wout, Gouverneur van Curaçao

9

Inleiding

De afgelopen zes jaar heb ik meer dan honderd artikelen geschreven in het Antilliaans Dagblad over geschiedenis, kunst, cultuur en toerisme. Over cultuur en toerisme ieder afzonderlijk, maar ook in onderling verband en daarbij heb ik het belang van cultuur voor de verdere ontwikkeling van het toerisme menigmaal benadrukt. Door middel van ingezonden brieven, recensies, biografieën, analyses, en betogen heb ik de onderhavige materie enigszins in kaart gebracht. Het maakte mij niet uit of het nu ging om personen, groepen, rapporten, gebeurtenissen of exposities. Ik wilde een caleidoscopisch beeld geven van wat er op de NederlandsCaribische eilanden op het gebied van kunst en cultuur gebeurde, veelal in relatie tot Nederland en dan op een journalistieke en zeker geen kunst­ historische wijze.

Ruim veertig jaar geleden ben ik met het verzamelen van kunst begonnen, niet vermoedend dat er een collectie zou ontstaan die voor bijna even grote delen uit Nederlandse als NederlandsCaribische kunst zou bestaan. Tijdens onze reizen over de wereldbol hebben mijn vrouw en ik tal van etnografische voorwerpen aan onze collectie toegevoegd, maar deze voorwerpen maken slechts een klein deel uit van het verzamelde geheel, waarin schilderijen, aquarellen, gouaches, tekeningen, etsen, zeef- en steendrukken, borduursels, posters, foto’s, keramiek, glas, sculpturen, penningen, sieraden, design, boeken, atlassen en antiek voorkomen. En dan nog in alle mogelijke materialen en vormen, verspreid over twee locaties: Curaçao en Nederland.

Het is mijn overtuiging dat verzamelen tot vermeerdering van kennis leidt bij de verzamelaar (en tot een vol huis). Door over kunstenaars, kunst­ werken, materialen en vervaardigings­technieken te lezen, met kunstenaars te praten, galerieën en musea te bezoeken en informatie uit boeken

of op bijvoorbeeld internet te vergaren, kan een verzamelaar waardevolle expertise verwerven.

Door kennis te nemen van meningen en zienswijzen van wetenschappers, kunsthistorici en kunstcritici, kan de verzamelaar nog meer diepgang in zijn verworven kennis aanbrengen. Met als basis mijn verzameling van kunstobjecten ben ik over kunst en cultuur gaan schrijven met het doel mijn kennis te delen met de lezer van het Antilliaans Dagblad, dat in papieren, maar zeker in digitale vorm op de meeste Nederlands-Caribische eilanden en in Nederland verschijnt. Mijn artikelen kwamen voornamelijk op de middenpagina van deze krant te staan als achtergrondinformatie en soms in AD Wikènt, de weekendbijlage, met een grote foto op het omslag ervan.

Vele kunstenaars, van wie ik werk in mijn collectie heb, hebben in mijn artikelen aandacht gekregen omdat zij met iets nieuws kwamen, iets interessants hadden gedaan, een prijs kregen of omdat er een boek of film aan hen werd gewijd. Het gedeelde Nederlands-Caribische erfgoed is menig keer onderwerp van een artikel geweest of van meerdere artikelen in serieverband. Na verloop van tijd kreeg ik van heel wat mensen te horen of ik wat ik geschreven had niet wilde bundelen, want dan kon men de inhoud nog eens op een gemakkelijke wijze herlezen of gebruiken voor bijvoorbeeld onderwijsdoeleinden. Ron Smit, directeur van LM Publishers, heb ik dit idee voorgelegd. Hij was meteen enthousiast en wij zijn gezamenlijk aan de slag gegaan met hulp van Martha van Bergen, mijn redacteur bij het Antilliaans Dagblad. Ik moest wel een selectie aanbrengen, omdat niet alles meer voor publicatie in een boek geschikt was, zoals ingezonden brieven, en het boek een hanteerbare omvang moest hebben binnen een haalbaar kostenplaatje.

11

Van de ruim honderd artikelen heb ik er zeventig bij eerste schifting overgehouden. Afgevallen zijn helaas de zes artikelen die gingen over het Toeristisch Masterplan voor Curaçao 2015-2020. Dit, in mijn ogen, buitengewoon belangrijke rapport van hoogleraar Tico Croes, verbonden aan de University of Central Florida, dat een welhaast gegarandeerde groei van Curaçaos nationaal inkomen van 2% per jaar in het vooruitzicht stelt, is nog steeds niet in een fase van integrale uitvoering gekomen op het moment van het schrijven van deze inleiding.

Waarom heb ik deze artikelen niet opgenomen in deze bundel? Omdat ik mij in mijn keuze beperkt heb tot het onderwerp kunst en cultuur in enge zin. Daarom is ook de driedelige serie over slavernij uit 2013 niet opgenomen en de serie over ‘Isla in ons leven, 100 jaar raffinaderij op Curaçao’. Over kunst van een aantal kunstenaars heb ik meerdere artikelen geschreven. Hieruit heb ik ook een keuze gemaakt. Sommige artikelen heb ik samengevoegd en sommige foto’s heb ik gewijzigd om de relevantie van een artikel te verbeteren. Voor de keuze ben ik alleen verantwoordelijk. Uiteindelijk heb ik 54 artikelen geselecteerd, die over vijf secties zijn verdeeld: Verzamelen en Verzamelingen, De Kunstscene van Aruba en Curaçao, Kunstenaars van Curaçao, Saba en Sint Maarten, (Gedeeld) Erfgoed en tot slot Educatie, die tot een nieuwe lichting kunstenaars leidt. Elke sectie wordt voorafgegaan door een korte inleiding.

12

De toegankelijkheid van de gebundelde stof hoop ik verder te hebben vergroot door een register van namen op te nemen met verwijzing naar de bladzijde(n) waarop deze voorkomen. De namen van de fotografen en een web- en literatuurlijst, waarop ook een selectie is toegepast, completeren het geheel.

Ik hoop dat dit boek een plaatsje krijgt op uw tafel thuis of op kantoor, in uw boekenkast of in die van de school of bibliotheek. Maar bovenal hoop ik dat het met interesse veelvuldig ter hand wordt genomen.

Jan Gulmans

I Verzamelen en verzamelingen Middels de geselecteerde negen artikelen van deze sectie wil ik een indruk geven van wat er verzameld kan worden op het terrein van de beeldende kunst, van klein tot groot en monumentaal, van licht tot zwaar, van laag tot hoog, van dun tot dik, in elke vorm en materiaalsoort, al of niet gekleurd, door privépersonen, instellingen, bedrijven en overheden, voor binnen en buiten.

Galeries en musea leveren daaraan hun bijdrage door het organiseren van tentoonstellingen en het geven van lezingen en demonstraties. Er zijn verzamelaars die van hun huis een museum gemaakt hebben en bij tijd en wijle hun huis openstellen voor bezoekers. Curaçao heeft meer musea per hoofd van de bevolking dan Nederland, maar in beide landen is het aantal verzamelaars onbekend. De kunst van de voormalige Nederlandse Antillen en Aruba is sinds 1991 met de tentoonstelling ‘Gala di Arte’ in 1991 op Curaçao en Aruba en vervolgens met ‘Carib Art’, een in de Caribische regio rondreizende expositie in 1993, steeds meer in de belangstelling komen te staan.

De expositiemogelijkheden van de kunstenaars van de Caribische koninkrijks(ei)landen zijn de laatste jaren in Nederland toegenomen, resulterend in solo- en groepspresentaties in galeries en musea.

Curatoren weten de weg naar de ‘Dutch Caribbean’ te vinden, wat het ook voor verzamelaars aantrekkelijk maakt om hun verzameling te toetsen aan de smaak van professionals.

Twee musea wil ik met hun collectie niet onvermeld laten: het Curaçaosch Museum met zijn fraaie antieke meubels en waardevolle schilderstukken van Nederlandse kunstenaars uit de jaren 1940 en 1950, onder wie Charles Eyck, en het Museum van Contemporaine Kunst in paviljoen Esmeralda van Instituto Buena Bista (IBB) op het terrein van de Caprileskliniek. Beide musea en enkele particulieren hadden werk in bruikleen afgestaan voor de expositie van moderne en hedendaagse kunst in de Kunsthal in Rotterdam tijdens de manifestatie ‘All You Can Art’ in 2016 ter gelegenheid van de viering van 10 jaar IBB. Een voorbeeld van actief verzamelen is in het laatste artikel van deze sectie verwoord.

13

1 • AD 13 april 2013

Caribische kunst als verzamelgebied 1 Het verzamelen van Caribische kunst is voor menigeen aantrek­ kelijk. De zeggingskracht, de verbeelding, de kleur en het karakter van deze kunst zijn over het algemeen opvallende kenmerken. Daarnaast zijn de onderwerpen die de kunstenaars voor hun werken kiezen herkenbaar voor de geïnteresseerde.

Het gaat doorgaans over etniciteit, slavernij, identiteit, de rol van het toerisme op handel en wandel, en over de tropische natuur en cultuur, waarbij met name spirituele en religieuze aspecten in het oog springen.

Deze onderwerpen stellen de Caribische kunstenaar in staat om verhalen te vertellen en zijn of haar gevoelens expliciet tot uitdrukking te brengen. Het is met andere woorden: verhalende gevoelskunst. De vormen waarin de kunstenaar zijn werk giet zijn uiteenlopend. Ook is de wijze waarop hij dit doet divers. Van het platte vlak tot gebruik van de ruimte, van video en film tot objecten en installaties met of zonder bewegende beelden. Van klein tot groot formaat en zelfs zaalwanden bedekkend of vullend. Geen enkel materiaal is de Caribische kunstenaar vreemd:

Portret van Chris Engels door Kienjet, ets

plantenwortels, ijzer, lood, asfalt, schedels, drijfhout, neonletters, glas, suikerklontjes, oliedrumdeksels, om maar een aantal soorten te noemen. De kunstenaar brengt schaduw, contrasten en kleur aan met onder andere (kleur)potlood,

inkt, verf en met voorwerpen, zoals in reliëfs of als collages. Vele technieken worden gebruikt zoals zeefdruk, ets, aquarel, acryl/olieverf, fotografie en batik. ‘Never a dull moment’ voor kunstenaar en verzamelaar, zo moge blijken.

Alhoewel er mensen zijn die er anders over denken, is verzamelen echt het oudste beroep. Het staat als prioriteit het hoogst op de behoeftelijst. Er moet gegeten worden om te overleven. Het verzamelen van kunst is echter niet zo hoog genoteerd, al kan het voor sommigen obsessieve vormen aannemen. Het hoe en waarom van het verzamelen van kunst is geanalyseerd, bestudeerd en beschreven door Renée Steenbergen in haar proefschrift Iets wat zoveel kost is alles waard; Verzamelaars van moderne kunst in Nederland.

Privécollecties De meeste kunstverzamelingen zijn in handen van private personen. Op Curaçao is dat ook het geval. Bekend is de verzameling van de familie Henriquez, die in

‘Twee vogels’, zeefdruk, ‘Moeder ... kinderen’, zeefdruk, Wop Sijtsma, 1998

14

Elis Juliana, 2002

Mahaai en Zeelandia. Vele kunstenaars hebben een kunstcollectie onder hun dak die tot stand is gekomen door ruilen met eigen werk, ten geschenke krijgen of kopen van andere (bevriende) kunstenaars, veelal vroeg, nooit elders getoond, werk.

Collecties bedrijven en instellingen

‘Bones 1’, paardenschedel, bumper, ketting en plafondfan

Landhuis Bloemhof gedeeltelijk is te zien. Werken van ‘de primitieven’ Nepomuceno, Ocalia en Olario en van Elis Juliana en Jan Hendrikse staan en hangen naast of bij die van May Henriquez en Yubi Kirindongo in de gebouwen en op het terrein. De familie Engels bezit een grote collectie werken van hun ouders Chris en Lucila Engels en van kunstenaars als Hortence Brouwn, Charles Eyk, Frieda Hunziker, enkele Haïtiaanse kunstenaars en een monumentale trap in huize Stroomzigt van Gerrit Rietveld. Tot 1969 stond er een beeld (paard en ruiter) van Marino Marini op het terras aan de rifzijde, heden ten dage staat er de indrukwekkende Yaya van Yubi Kirindongo. De familie Maduro heeft in en bij de nieuwbouw van Landhuis Rooi Catootje een fraaie

collectie antiek en (kunst)boeken en memorabilia ondergebracht.

In menige tuin staan werken van Zanolino, zoals in de Penstraat en aan de Cas Coraweg, van Hortence Brouwn bij zwembaden op Seru Boca en de Alablancaweg en hangen plastieken van Yubi Kirindongo aan de wanden van buitenmuren, onder andere in

‘Jeritza’, olieverf op drumdeksel, Pacho Weeber, 2001

Er zijn op Curaçao, relatief gezien, veel bedrijven en instellingen die kunst in hun ruimtes laten zien of bedrijven die de beleving van kunst en het supporteren van kunstenaars een goede zaak vinden, met als neveneffect bevordering van kennis en betrokkenheid van het eigen personeel en het imago van het bedrijf en zijn leiding. Zo heeft de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten een fraaie collectie werken van onder anderen Herbert Boye, Philip Rademaker, Roald Schotborgh, Jean Girigori, Heleen Cornet, Ras Mosero, Herman van Bergen en Brigitte Wawoe. De MCB-bank heeft in de centrale hal van haar nieuwe gebouw aan de Schottegatweg een enorm groot en fraai werk van Ellen Spijkstra op de muren laten aanbrengen en in haar kantoorruimten aldaar een oogstrelende collectie Caribische kunst opgesteld of gehangen. In het kantoor te Plaza Jojo Correa hangt een monumentaal heelal van glas van Bernadetta van Eps. Van haar hand is ook een groot glazen wandobject aan de Schottegatweg bij MCB-Saliña. De Orcobank heeft Big Mama van Hortence Brouwn op een bankje naast haar hoofdkantoor op Curaçao laten plaatsnemen en in haar kantoorruimten eveneens kunst laten aanbrengen, van onder anderen Marcel van Duijneveld, 15

‘Afrika’, drijfhout, Josephine Ebbing, 2011

16

Marlies Schoenmakers, Jeroen Krabbé en Herman van Bergen.

Pensioenverzekeringsmaatschappij Vida Nova beschikt over een interessante collectie kunst van Wop Sijtsma, Yvette BrandtLesire, Ced Ride, Capricorne, Boy Namias de Crasto en Jean Girigori om het bij de Curaçaose kunstenaars te houden. Notariskantoor Alexander & Simon heeft werken van Hortence Brouwn, Yubi Kirindongo en Nelson Carrilho. De laatste was met zijn beeld ‘Door het doel geraakt’ prijswinnaar van de door NOC/NSF uitgeschreven wedstrijd in het kader van de Olympische Spelen van 2004.

Verder hangt er een Capricorne en een treffende uitbeelding van de aardbeving op Haïti door Ras Mosera, met onmiskenbare Picasso-kwaliteit. Accountants en Belastingadvies­kantoor Deloitte heeft zich geconcentreerd op foto’s van Sinaya Wolfert, beelden van Hortence Brouwn en schilderijen van Philip Rademaker.

Advocaten­kantoor Kunneman Van Eps en Van Doorne heeft de laatste drie jaar kunstenares Ellen Spijkstra de opdracht gegeven om een fotografiekalender te maken en het personeel van het kantoor werd in staat gesteld om de foto’s die de kalenders sierden te verwerven. Hotel Kurá Hulanda beschikt over een Afrikaanse beeldentuin en een aantal beelden en objecten van Saskia Pfaeltzer, Hortence Brouwn en Yubi Kirindongo op verstilde pleintjes.

Avila Hotel heeft op het centrale plein ook de Big Mama van Hortence Brouwn en er hangen diverse maskers (‘Ernst en Luim’) van dezelfde kunstenares. Verder is er een object te zien getiteld ‘Bird Leaving The Nest’ van Yubi Kirindongo, een paardenhoofd

(‘Knight’) van Brigitte Wawoe, ‘Een Vrouw’ van Norva Sling, een panorama van de Rus Alexeenko (wiens beeldhouwgereedschap in het bezit is van Hortence Brouwn) en aquarellen van Vincent van Delft en Herman van Bergen.

Floris Suite Hotel verwelkomt de gasten bij de ingang met een blikvanger van Hortence Brouwn. Het Sehos heeft onder meer werken aan de buitenmuren van Wally Elenbaas en glas-in-loodramen van Joep Nicolas in de kapel.

In en bij (overheids)instellingen zoals het justitiegebouw, het belastingkantoor, de luchthaven, Kas di Kultura, de bibliotheek en in de openbare ruimten staan, liggen en hangen vele werken van de al eerder genoemde kunstenaars of anderen. Heel bijzonder zijn de collectie Delfts blauwe borden van de Stichting Monumentenzorg, de portretten van alle gouverneurs van de voormalige Nederlandse Antillen en de collectie oude (geleende) en moderne kunst van deze (ei)landen in het Gouverneurspaleis. In een prachtig boek samengesteld door Nicole Henriquez en Lusette Verboom is deze verzameling te bekijken.

Openbare ruimten De beelden en objecten van onze eilanden in de openbare ruimten, begraafplaatsen, hofjes, gedenkplaatsen en dergelijke zijn geïnventariseerd en beschreven in het informatieve boek uit 1996 Monumenten en Standbeelden van de Nederlandse Antillen van kunsthistorica Jennifer Smit.

Monumentaal werk, nadien gecreëerd, is, om twee voorbeelden te noemen, te zien op de vlakte van San Pedro en aangebracht door Tirzo Martha en Yubi Kirindongo en op het plein te Zegu door laatstgenoemde. Als hommage kreeg deze kunstenaar op 10 oktober 2012 een geschenk van de regering, wat nog nooit was voorgekomen: Een levende kunstenaar heeft een plein naar zich vernoemd gekregen en wel dit plein te Zegu, dat voortaan het Plenchi Hubert M. Kirindongo ‘Yubi’ heet. Bezoekers van Curaçao, die van vliegveld Hato komen, krijgen, hierlangs rijdend, een fantastische eerste indruk van Arte Kòrsou.

Yubi Kirindongo met vrouw Charlotte op ‘zijn’ plenchi, 2011

17

2 • AD 25 april 2013

Caribische kunst als verzamelgebied 2 Wat, wie en waar De rol van musea bij het entertainen van toeristen op onze tropische eilanden is nog nauwelijks ontwikkeld, alhoewel er interessante en uiteenlopende verzamelgebieden aan die belangrijke categorie van bezoekers in die musea worden aangeboden.

Op de Bovenwindse Eilanden staan kleine doch aantrekkelijke gebouwtjes, waarin, zoals op Sint Eustatius, een verzameling Nederlandstalige prenten en kaarten uit de periode van de West-Indische Compagnie is te zien. Verder bezit dit ‘Sint Eustatius Historical Foundation Museum’ veel artefacten uit de achttiende-eeuwse ‘Golden Rock’-periode, waaruit ook het museumgebouw zelf stamt. Op Saba is in The Harry L. Johnson Museum onder andere antiek

uit de Victoriaanse tijd te zien.

Op Sint Maarten is het museum van de bevlogen Elsje Bosch, het National Heritage Foundation Museum, een must see. In een achterafstraatje van Front Street zijn op de etage onnoemelijk veel voorwerpen te bekijken die de Indiaanse, Nederlandse en Antilliaanse cultuur echt doen voelen.

Fort Amsterdam komt hier weer tot leven!

Op de Benedenwindse Eilanden is er het piepkleine Bonaire Mu-

‘Dividivi’, aquarel, Sonja Brusse, Bonaire, 1993

18

seum, natuurlijk op Bonaire, met artefacten uit vervlogen jaren, maar ook met boeiende kunstwerken van onder andere Frans Booi en Winfred Dania. Aruba heeft zijn Unoca-gebouw met de collectie van Sticusa en Unoca zelf, moderne kunst aangenaam opgesteld. Een historisch en een archeologisch museum zijn eveneens te bezoeken.

Curaçao spant evenwel de kroon. Er wordt wel gezegd dat Curaçao meer musea per hoofd van de bevolking heeft dan Nederland. De moeite waard zijn Museum Kurá Hulanda, het Joods Historisch Museum, het nieuwe museum op plantage Savonet, het Maritiem Museum en het Curaçaosch Museum, opgericht door onder andere Chris Engels. Op een groot schilderij van Charles Eyk in het museum is hij met zijn medeoprichters afgebeeld. In dit museum is een prachtige collectie Curaçaos antiek ondergebracht en een hoeveelheid schilderijen van Nederlandse, inmiddels overleden, klassiek moderne kunstenaars als Jan Sluijters, Wim Schumacher, Carel Willink, Edgar Fernhout, Han van Meegeren, Herman Kruyder en de bekende Fujita. Ook Charley Toorop hangt er. Deze kunst werd een aantal jaren geleden op de expositie ‘Panorama Rotterdam’ gehangen en ondanks de permanente ‘openlucht’ tentoonstelling in het Curaçaosch Museum bleek de kunst in voortreffelijke staat te verkeren volgens Nederlandse

‘I’am proud to handle it myself’, Tafelbergsteen, Hortence Brouwn, Curaçao, 2011

experts. Oude glorie evenwel, een verzamelbeleid gericht op kunst uit de laatste decennia is wellicht komende. Vermeldenswaardig is dat er plannen zijn om een museum op Blue Bay Resort te openen dat een verzameling militaria uit de Tweede Wereldoorlog zal bevatten, waaronder een van de vier 155 mm kanonnen die de Amerikanen op ‘Blauw’ hadden geïnstalleerd om de

Duitse U-boten van de raffinaderij en opslagplaatsen af te houden.

Op de toenmalige plantage waren 213 militairen gelegerd tussen 1942 en 1945.

Galeries Op de Bovenwindse Eilanden zijn er voornamelijk bij de kunstenaars mogelijkheden om meer van andere kunst te zien. Wellicht zijn er goede galeries in opkomst.

Op de Benedenwindse Eilanden zijn er veel meer plaatsen waar kunst wordt verkocht in een shop of galerie. Op Bonaire is een paar maal de Kunstroute georganiseerd bij kunstenaars aan huis.

‘Nochi’ Coffie heeft ook een galerie aan huis te Rincon. Hij heeft in 2012 geëxposeerd in het intieme ‘Kas di Arte’, waar de op Bonaire frequent verblijvende Nederlandse kunstenares Josephine Ebing in dat jaar evenzo haar objecten heeft laten zien. Coffie treedt in de voetsporen van Dania, die meer Bonairiaanse kunstenaars heeft beïnvloed. De magie van en op Bonaire is eveneens door Sonja Boerrichter, de toenmalige vrouw van Kees Brusse, op aquarel uitgebeeld in de jaren negentig en in een boekje opgenomen.

Kees Brusse (1925-2013) vertelde er fantastische verhalen bij die op een documentaire zijn opgenomen en meerdere malen op de Nederlandse tv zijn herhaald. Op Aruba zijn de galeries in handen van kunstenaars als Alida Martinez, Elvis Lopez, Osaira Muyale en Elisa Lejuez. In het Westin Hotel worden geregeld verkoopexposities gehouden. Elvis Lopez heeft eveneens een opleidingsinstituut – Atelier ’89 – opgericht en organiseert workshops met Caribische docenten onder wie Ellen Spijkstra. Het Arubaanse kunstleven is zeer dynamisch, getuige de Aruba Biënnale van najaar 2012.

Ook op Curaçao houden vele kunstenaars er in hun huis of atelier een galerie op na, zoals Yubi Kirindongo, Hortence Brouwn, Ellen Spijkstra, Herman van Bergen, Evelien Sipkes en Jean Girigori. Ivanah Suares heeft een galerie annex studio onlangs geopend aan de Seru Loraweg. De 19

Boven: ‘Curaçao Harbour Tour *55’, foto op dibond, Ellen Spijkstra, Curaçao, 2003. Onder: ‘Amazone’, borstsieraad, Evelien Sipkes, Curaçao, 2007, ‘Lady in Red’, aardewerk, Marlies Schoenmakers, Curaçao, 2011

Boven: ‘Donkere Tijden’, olieverf op doek, Ivanah Suares, Curaçao, 2012 Onder: ‘Fossil’, aardewerk, Marlies Schoenmakers, Curaçao, 2012

20

Boven: ‘Markt’, batik, Cavelle Jeffers, Nevis, 1997 Onder: ‘perpetuum no. 1’, aardewerk, Marlies Schoenmakers, Curaçao, 2012

al lange tijd gevestigde galeries zijn zeer belangrijk, niet alleen voor de kunstenaars, maar ook voor de lokale kunstliefhebber en geïnteresseerde passanten. De galeries organiseren vele solo- en groepsexposities per jaar, laten lezingen en workshops houden of houden markten om de beoefenaren van kunstnijverheid een podium te geven. De galeriehoudsters beschikken over specifieke kennis van het werk van hun kunstenaars en hun activiteiten en proberen vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Dankzij hun netwerken zijn de galeries in staat de kunstscene in beweging te houden. Een grootse prestatie leverden de galeriehoudsters tezamen middels hun bijdrage aan de expositie ‘Antepasado di Futuro’ in 2010.

Voor het zichtbaar maken van de Caribische kunst hebben de galeries het nodige gedaan.

Galerie Bloemhof, onder leiding van de zusjes Henriquez, van wie Nicole een aantal kunstboeken op haar naam heeft staan, heeft in de afgelopen jaren frequent Caribische kunst getoond. Van Barbara Joyce en Heleen Cornet (Saba), Padu Lampe (Aruba), en van Elvis Lopez, Osaira Muyale en Ryan Oduber (Aruba) tijdens Taboo 2012. Van George Struikelblok (Suriname) en Henk Roozendaal (Bonaire). In 2009 werden 32 Arubaanse kunstenaars gevraagd te exposeren, onder wie Marian Abath, Alydia Wever en Elisa Lejuez. In de tuin van Bloemhof heeft Hortence Brouwn een openluchtwerkplaats en zal Herman van Bergen met zijn ‘Kathedraal van Doornen’ busladingen met toeristen gaan trekken. Galerie Mon Art heeft in 2012 Jennifer Smit gevraagd

‘Seaview’, gouache op vier panelen, Barbara Joyce, Saba, 1998

een serie lezingen te geven over Caribische kunst en heeft onder andere Elvis Lopez en Ciro Abath van Aruba, Ras Ishi van Barbados, Heleen Cornet van Saba en Marcel Pinas uit Suriname laten exposeren. Daisy Casimiri, de onvermoeibare eigenares van Mon Art, is fameus geworden met haar ‘Bejeweled’ tentoonstellingen aan het einde van het jaar. In 2012 maakten Surinaamse kunstenaars deel uit van haar tableau.

Galerie Alma Blou heeft de afgelopen tijd werk van Surinaamse kunstenaars uitgebreid laten zien.

Een spetterende show bij de opening van de tentoonstelling van de kunst van George Struikelblok is een hoogtepunt in 2012 ge-

weest. De altijd attente eigenares, Lusette Verboom, zetelt thans [in 2013] midden in haar galerie om haar buitengewoon grote kennis van kunst beter aan de man te brengen. Zij heeft het gehele Caribische gebied bereisd en heeft een groot netwerk aan haar reizen over gehouden. In ‘Alma Blou’ hebben Ras Mosera en Lucia Trifan van Sint Maarten, Renwick Heronimo en Nelson Gonzalez van Aruba, Angel Luis de la Rosa van Cuba en Soeki Irodikromo en George Struikelblok uit Suriname geëxposeerd. De Dutch Caribbean Art Diary van 2012 bevatte namen en kunstwerken van velen buiten Curaçao.

Curaçao beschikt over zeer actieve goed onderlegde kunsthandelaren, schrijvers en organisatoren op het gebied van de kunst. Ondanks de donkere tijden wordt er stevig aangepakt en kan gezegd worden dat er zeer veel te genieten is. Hopelijk blijft dat zo. Of valt er in de toekomst nog meer te genieten als er jonge kunstenaars van de kunstopleidingen komen, die met nieuwe zienswijzen, andere vormen en materialen en andere netwerken liefhebbers, verzamelaars, musea en galeriehouders gaan overtuigen om aan hun werk aandacht te besteden, zodat hun werken ook in collecties worden opgenomen?

21

3 • AD 18 januari 2014

Tentoonstelling en boek Yubi Kirindongo Het eerste exemplaar van de monografie Yubi Kirindongo, Rebel in de kunst is op Curaçao aangekomen en aan de kunstenaar en zijn vrouw overhandigd door de schrijver van dit artikel dankzij Ron Smit, directeur van LM Publishers (voormalig KIT Publishers), de uitgever van dit fraaie boek, dat medio februari op ruime schaal zal worden gedistribueerd in drie uitvoeringen: in het Papiaments, Engels en Nederlands. In Museum Beelden aan Zee in Scheveningen zal een grote solotentoonstelling van werken van Yubi Kirindongo worden geopend.

Zo langzamerhand wordt de kunst van Yubi Kirindongo op waarde geschat. Na het vernoemen van het plein bij Zegu naar zijn naam, sinds oktober 2012 Plenchi Hubert Marcelino Kirindongo ‘Yubi’ geheten, en zijn deelname aan de expositie van Caribische kunst in New York, ‘Caribbean Art at the Crossroads of the World’ in 2012/2013, valt, met het uitkomen van een monografie en de organisatie van een overzichtstentoonstelling in een zeer gerenommeerd museum van beeldhouwkunst, Yubi Kirindongo een grote eer te beurt.

Boek Het voornamelijk door Thomas Meijer zu Schlochtern geschreven boek is van zorgvuldig uitgekozen en gerangschikt fotomateriaal en een smaakvolle lay-out voorzien.

In het boek staan zelfs voor insiders onbekende feiten en gebeurtenissen. Alom bekend is dat Kirindongo’s huis in 1977 met zijn tot op dat moment vervaardigd werk, in vlammen is opgegaan.

Als een van de weinig overgebleven stukken resteerde een brons geblakerde leeuw van bumpers.

Ook bekend is zijn turbulente jon22

gelingfase, tijdens het welk veel ‘bloed, zweet en tranen’ zijn vergoten op plaatsen waar anderen niet zo maar komen. Eveneens is de enorme veelzijdigheid van de kunstenaar bekend. Met bijna speels gemak maakt hij van het meest weerbarstige en gebruikt materiaal nieuwe objecten, zoals van autobanden, dik ijzerdraad en ijzerband, koraal, plastic, voertuigonderdelen, print- en nummerplaten en bumpers. Niet zo bekend zal het Yoruba-priesterschap (sinds 2004) van Yubi Kirindongo zijn. In een boeiende uiteenzetting beschrijft de auteur van de monografie de situatie waarin en de omstandigheden waaronder de kunstenaar ervoor koos om een spirituele basis te leggen voor zijn verdere leven.

Circa 400 kunstwerken zijn door Kirindongo vervaardigd tussen 1970 en 2014 en tachtig procent hiervan, dus 320 werken zijn met naam en afbeelding vermeld in het boek in overzichtelijk ingedeelde hoofdstukken naar toegepast materiaalgebruik, zodat gesproken kan worden van een geslaagde poging om een oeuvrecatalogus te maken. Heel wat onderzoek en puzzelwerk

Yubi en Charlotte Kirindongo: vers van de pers

hebben hieraan ten grondslag gelegen en regelmatig is er door de auteur gesproken met de kunstenaar en zijn vrouw Charlotte, aan wie het boek is opgedragen.

Met behulp van doelbewust in volgorde geplaatste foto’s en zeer goed leesbare tekst verhaalt Meijer zu Schlochtern over de levensloop van de kunstenaar in tijdsblokken: van 1946 (zijn geboortejaar) tot 1966, van 1966 tot 1976 en van 1976 tot heden.

Jennifer Smit, de vermaarde Curaçaose kunsthistorica, curator en schrijfster, heeft in de monografie een hoofdstuk geschreven dat gaat over het werk van Yubi Kirindongo in de openbare ruimte van Curaçao. Zij heeft acht van de twintig markantste werken uitgekozen en beschreven, zoals die op Plaza di Pas (Vredesplein), waar twee vogels van bumpers staan en Plenchi di Tráfiko Yubi Kirindongo, waar zijn immense poort en een grote leguaan het

‘Wachter’, op de vlakte van Hato

verkeer trotseren. Weinig verkeer komt er langs de op de rotsen aangebrachte ‘Wachters’ en de dierfiguren van kapotte dakpannen op de vlakte van Hato, die niet in haar tekst maar deels wel met een foto in het boek worden vermeld. Zij spreekt van ‘Ikonen’, waartoe het huis en erf van de

kunstenaar eveneens behoren, die zij een ‘Gesamtkunstwerk’ noemt, een product van de inventiviteit en creativiteit van de kunstenaar die geput heeft, zoals zij zegt, uit de ‘schroothopen van de moderne consumptiemaatschappij’. Terecht merkt zij op dat het panorama van de hedendaagse

beeldende kunst in de openbare ruimte op Curaçao is verrijkt door de eclatante en vernieuwende bijdrage van Yubi Kirindongo.

Thomas Meijer zu Schlochtern heeft op een fascinerende wijze inzicht gegeven in het leven van de kunstenaar Yubi Kirindongo.

Bij de duiding van zijn werk haalt 23

De tentoonstelling

‘Bloki 1’, in de beeldentuin van kasteel ’t Nijenhuis, Heino.

Geschenk van mr. P. Sanders aan Museum Beelden aan Zee

de auteur de woorden aan van de kunsthistoricus Adi Martis, die Kirindongo’s kunst met die van de Cobra- en de Nulgroep in verband brengt. De uniciteit van het werk van Kirindongo had wellicht nog wat aangedikt kunnen worden. Tot op heden heeft zich nog niemand gemeld die een dergelijk oeuvre op zijn naam heeft staan. De al eerder genoemde veelzijdig­heid in onderwerpkeuze, het technische vernuft, de creatieve invallen, de humoristische karaktertrekken, het zeer diverse materiaalgebruik en de vele vormen van uitvoering – abstract/ figuratief, klein/monumentaal, gekleurd/monochroom – hebben Yubi Kirindongo in staat gesteld hoogwaardige kunst te maken, maar onder het kopje ‘Yubisme’ wordt die uniciteit toch duidelijk door de auteur benadrukt.

Prof. dr. Jan Teeuwisse heeft een voorwoord geschreven in het boek. Hij is directeur van Museum Beelden aan Zee en toen hij in 2010 op Curaçao was en ‘Museum en Beeldentuin Yubi Kirindongo’ bezocht, heeft hij Yubi spontaan een solotentoonstelling aangeboden in zijn Scheveningse museum. Het zal een omvangrijke 24

tentoonstelling worden, gezien de hoeveelheid kisten met grote verscheidenheid die zijn afgevaren naar Nederland.

Dit museum is gesticht door het echtpaar Scholten-Miltenburg, dat een grote collectie beelden verzamelde vanaf 1966, eerst in Bilthoven, waar in 1992 in en rond hun huis al 650 kunstwerken stonden en daarna in Scheveningen, waar de collectie inmiddels is uitgegroeid tot meer dan 1.000 objecten en meer dan 600 penningen en tekeningen.

De museumcollectie is bovendien te zien in de parktuin van kasteel ’t Nijenhuis, onderdeel van Museum de Fundatie in Heino en in de tuin van Chateau de Havixhorst in Meppel. Het museum is gelegen onder paviljoen Van Wied, in een halve cirkel, in een duin op de Scheveningse Boule­

‘Liña Kòrá’: kruipen door het afval van de consumptiemaatschappij

‘Bloed, Zweet en Tranen’ (piki’s)

vard en is ontworpen door de architect Wim Quist, die al eerder musea had ontworpen, zoals een gedeelte van het Kröller-Müller Museum in Otterlo en het Cobra Museum in Amstelveen. Aanvankelijk gaven de Scholtens de voorkeur aan het verzamelen van beelden van jonge Nederlandse figuratief werkende kunstenaars.

Zij wilden een stimulerende rol vervullen, maar later werd ook werk van oudere, internationaal bekende en abstract werkende kunstenaars verworven. Zij kwamen tot het inzicht dat ook oudere kunstenaars een steuntje

in de rug goed konden gebruiken, zo staat in het boek Weg der Verbeelding dat verschenen is bij de opening in 1994 door de toenmalige koningin Beatrix. Museum Beelden aan Zee is een museum dat uitsluitend beelden en andere werken van beeldhouwers bezit en heeft daardoor slechts een paar soortgenoten in de wereld.

Het specifieke van dit museum is echter – gebaseerd op het gedachtegoed van het echtpaar Scholten – dat het zich tot doel stelt om talent te stimuleren uit liefde voor een eeuwenoud ambacht, waarin de uitbeelding van de mensfiguur centraal staat.

In 2012 is door het museum een nieuw boek uitgegeven onder de titel Museum Beelden Aan Zee, waarin de ontwikkeling van het museum en de collectie sinds 1994 zijn beschreven. Het museum bezat in 2012 werk van 521 kunstenaars. Kirindongo behoorde (nog) niet tot dit aantal, alhoewel er wel werk van hem (Bloki 1) in de collectie is opgenomen dankzij een schenking van collectioneur Piet Sanders.

Dit werk staat in de kasteeltuin in Heino. Een paar namen van Nederlandse kunstenaars, van wie een of meerdere werken tot het museumbezit behoren, zijn: Karel Appel, Armando, Fred Carasso, Piet Esser, Nic Jonk, Jan Meefout, Charlotte van Pallandt, Geer Steyn, Arthur Sproncken, Arie Teeuwisse, Albert Termote, Tony van de Vorst, André Volten en Cornelis Zitman. Van sommige beeldhouwers staat er werk op Curaçao. Werk van buitenlandse kunstenaars is even omvangrijk.

Enkele namen zijn: Botero, Lynn Chadwick, Tony Cragg, Dodeigne, Wilfredo Lam, Jacques Lipchitz, Man Ray, Niki de Saint Phalle en

Ossip Zadkine. Veel publiek trokken de exposities van Magdalena Abakanowicz, Wotruba, GaudierBrzeska, Marini, Manzu en van Russische, Zuid-Afrikaanse en Israëlische moderne beeldhouwkunst. Kortom, een dynamisch expositiebeleid en een indrukwekkende collectie van zeer hoog niveau in een exclusief museum, waarin een goed geoliede vrijwilligersorganisatie bezoekers ontvangt, informeert en rondleidt. Het museum beschikt over een Portrettengalerij (2003) en een Penningkabinet (2007). Een Gipsotheek (verzameling gipsafgietsels) completeert de collectie.

Belangrijk is geweest de oprichting van het Sculptuurinstituut in 2003, een buitenuniversitair onderzoeksinstituut op het terrein van de moderne hedendaagse beeldhouwkunst, dat bibliotheek- en documentatiecollecties beheert, onderzoeksprojecten uitvoert en wetenschappelijke publicaties het licht doet zien.

Model stond het Nasher Sculpture Centre in Dallas, Texas.

Directeur Jan Teeuwisse is in 2013 bijzonder hoogleraar geworden in Geschiedenis, theorie en praktijk van de moderne beeldhouwkunst in de faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Leiden. Hij wil over tien jaar een overzichtstentoonstelling van de twintigsteeeuwse Nederlandse beeldhouwkunst organiseren met zijn studenten en een boek hierover publiceren. Het gaat dan om de canon van de Nederlandse beeldhouwkunst. Indien dat plaatsvindt binnen de grenzen van het Koninkrijk der Nederlanden maakt Yubi Kirindongo grote kans hierin opgenomen te worden.

25