Peter van Trigt
1000 jaar Sinterklaas ...en nu het ware verhaal van St. Nicolaas en zijn knecht
Š september 2016 Peter van Trigt, p/a LM Publishers Parallelweg 37 1131 DM Volendam 085-8772397 info@lmpublishers www.lmpublishers.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of in een automatisch gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Zoveel mogelijk is getracht de eventueel rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Rechthebbenden die in dit verband niet zijn benaderd wordt verzocht zich met de uitgever in verbinding te stellen. Tekst en beeldresearch: Peter van Trigt Vormgeving: Henk Kreuger en Marijke van Endhoven Productie: Hightrade bv, Zwolle ISBN: 978-94 6022 4324 NUR: 680
Inhoud Voorwoord Sinterklaas........................................................................................................................................... 7 1 Sint als huwelijksmakelaar................................................................................................................. 9 2 Sint voor kinderzegen.......................................................................................................................... 25 3 Sint als modelleerling........................................................................................................................... 39 4 Hoe Sint-Nicolaas Sinterklaas werd..................................................................................... 53 5 Sint als gulle gever.................................................................................................................................. 67 6 Hoe oer-Nederlands is Sinterklaas eigenlijk?.......................................................... 79 7 Zo heer, zo knecht.................................................................................................................................... 97 8 Wonderbaarlijke wederopstanding................................................................................... 119 9 De zwarte knecht................................................................................................................................... 133 10 St. Nicolaas, de wonderdoener............................................................................................. 149 11 Sinterklaas opnieuw in het zadel......................................................................................... 169 12 Sint op de golven van de economie................................................................................. 185 Verantwoording...................................................................................................................................................... 224
Sinterklaas op huisbezoek rond 1920
Beste Sinterklaasfan,
Toen de uitgever mij dit boek toezond, moest ik mezelf tot mijn verbazing bekennen dat de inhoud mij verraste. Hoewel ik pas zeven eeuwen na mijn geboorte in Myra rond het jaar 1000 naar hier kwam, is een millennium toch een allemachtig lange tijd geleden. Eerlijk gezegd weet ik me van die tijd niet veel meer te herinneren. Ik wist bijvoorbeeld echt niet meer dat ik onder andere bruggenheilige was, beschermer van vissers en binnenschippers en ook nog eens huwelijksmakelaar, om maar een paar van mijn vele patronaten te noemen. Ook van de tijd dat ik deels verderging als Sinterklaas, kort na 1400, staat mij niet veel meer bij. In dat opzicht speelt mijn hoge ouderdom me toch steeds meer parten. Jammer vind ik wel dat mijn rol als heilige hier zo goed als uit is gespeeld. Dat is in een aantal zuidelijke landen en zeker in Rusland gelukkig wel anders. Het zij zo. Vanuit de hemel kan ik de aardse gang der dingen niet tegenhouden. Dat kan hoogstens onze Liever Heer. Met mijn rol als geschenkenbrenger ben ik deels tevreden en deels niet. Mijn verjaardag zelf was tot nu toe altijd een feest van jong tot oud, een moment van samenzijn, van gezelligheid en onschuldige plagerijen. Door allerlei misverstanden rond mijn knecht dreigt dat verloren te gaan. Laten we daarom een verstandige keuze maken. Mij maakt het niet uit of mijn trouwe helper een typische vogel, duivel, schoorsteenveger, Roetvegen of Zwarte Piet is. Als ik maar niet zonder hem verder moet. Dat zou gezien mijn hoge leeftijd een regelrechte ramp zou zijn.
Je toegenegen Sinterklaas
7
Voor Margriet en de (klein)kinderen
8
1
Wie zoet is‌ Op 5 december vieren de meesten van ons het Sinterklaasfeest, maar aan Sint-Nicolaas zelf, wiens heiligendag op 6 december valt, besteedt nauwelijks nog een mens aandacht. En toch, zonder dat we er erg in hebben, zijn wij nog steeds met die heilige verbonden. Die band, hoe los en hoe gering ook aan betekenis in deze huidige tijd, heeft tot op de dag van vandaag zichtbare sporen nagelaten. Dat wil niet zeggen dat van die sporen duidelijk is, waarop ze betrekking hebben. Vastpakken kun je ze echter wel en opeten ook. Dat is niet toevallig, want snoepen vormt nu eenmaal een belangrijk onderdeel van het sinterklaasritueel.
9
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Sint als huwelijksmakelaar In de sinterklaastijd worden velen rijk; schatrijk zelfs, al is het maar voor heel even. Niet dat de ontvangers van een zakje gouden chocolademunten het zo zullen ervaren. Hoogstens zijn ze met het geschenkje verguld, omdat Sint hen niet is vergeten. Lang geleden was dat wel anders, want toen zat dat zakje ook echt vol goud. Sinterklaas was toen nog Nicolaas en geen bisschop, noch een heilige. Hij was een verweesde jongeling van vermogende ouders, die zijn erfenis weggaf aan de armen.
Reeds als jongeling een gulle gever De schildering (1425) toont Nicolaas als jongeman tijdens de derde en laatste nacht van de legende. In plaats van zakjes met goudstukken gooit hij gouden bollen naar binnen. Alleen hadden de meisjes al in bed moeten liggen. (Onderdeel van een altaar voetstuk (predella) geschilderd door Gentile da Fabriano, in het bezit van het Vaticaans museum).
Hier strookt de muurschildering
De schilder Sebastian Dayg heeft het moment vastgelegd (ca. 1525)
in de kerk San
waarop St. Nicolaas (i.p.v. Nicolaas) de laatste gouden bol naar
Bernardo bij
binnen gooit, terwijl de vader naar buiten rent om de onbekende
Monte Carasso
weldoener te danken .
(16e eeuw) nauwelijks met de legende. Nicolaas is afgebeeld als bisschop met de drie gouden bollen in de hand, die hij openlijk overhandigt aan de meisjes, die evenals de vader klaarwakker zijn. Slechts de achtergrond met sterrenhemel suggereert dat het ’s nachts gebeurt.
10
Wie zoet is…
Onderdeel van een glas-in-lood raam gewijd aan Sint-Nicolaas in de kathedraal van Bourges (13e eeuw). De meisjes en de vader slapen, terwijl Sint gouden munten door het raam naar binnen strooit.
In de orthodoxe kerk is de legende van de drie meisjes al even bekend en zeker zo vaak afgebeeld, al wijkt de voorstelling nogal af van de Westerse varianten.
De drie meisjes Op een dag hoort hij dat een verarmde edelman zijn drie dochters wil dwingen tot prostitutie. Door gebrek aan geld en goed kan de vader hun geen bruidsschat meegeven. Dat is de enige manier in die tijd om hen uit te huwelijken. Bovendien is hij zo arm, dat hij zijn dochters ook niet meer kan onderhouden. Nicolaas wil hoe dan ook voorkomen dat de meisjes hun ziel aan de duivel moeten verkopen en gooit op drie achtereenvolgende nachten telkens een zakje met goudstukken door het geopende venster naar binnen. De derde dag blijft de vader waken om te ontdekken wie het de gulle gever is. Zodra het derde zakje naar binnen valt, rent hij naar buiten en valt hij voor Nicolaas op de knieën, om hem te danken. Die wil daar niets van weten, want voor hem is het Bijbelwoord van Mattheüs heilig: “Als jij barmhartig bent, laat dan je linkerhand niet weten wat je rechter doet, opdat je barmhartigheid in het verborgene gebeurt”. Zo’n legende ontstaat niet uit het niets en is zeker geen aardig verhaaltje. Het illustreert slechts de harde werkelijkheid in de tijd van haar ontstaan. Een werkelijkheid die trouwens in veel landen nog steeds bestaat, waar prostitutie voor meisjes en vrouwen het enige middel is om te overleven. Ten tweede bevat zij een simpele boodschap: geven maakt gelukkiger dan ontvangen. Ook weer een Bijbelspreuk.
11
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Logisch, want Sint-Nicolaas is tenslotte een vroeg christelijke heilige, wiens leven deels een afspiegeling van het leven van Jezus vormt. Kort voor 300 zou hij in Myra (nu Demre) in het huidige Zuidwest Turkije geboren zijn. De legende van de drie meisjes behoort tot de oudste en tevens bekendste die met betrekking tot de heilige is overgeleverd. Ze is daarom talloze malen uitgebeeld in de meest uiteenlopende vormen zoals muurschilderingen, beeldhouwwerken, kerkramen, illustraties, schilderijen en iconen. Meestal beeldde men St. Nicolaas uit als bisschop, hoewel dat niet klopte met de legende. Weliswaar wilde hij geestelijke worden, maar hij bekleedde op dat moment nog geen enkel kerkelijk ambt. De legende was zo bekend, dat de drie zakjes met goudstukken het ‘handelsmerk’ (attribuut) van St. Nicolaas werden. Ze kwamen te rusten op de Bijbel in zijn linker hand. Detail van een vita-icoon met orthodoxe versie van de legende,
Die zakjes goudstukken konden ook drie gouden bollen
waarbij de vader de bruidsschat krijgt en de heilige niet als
zijn of drie goudklompen. Het ging er maar om dat men
jongeling, maar als bisschop staat afgebeeld.
de heilige aan dat attribuut gemakkelijk kon onderschei-
(met dank aan Ingrid Zoetmulder, A’dam)
Bovenlicht in glas-en-lood van de voormalige pastorie van de H. Nicolaaskerk in Zoetermeer (1950). Glazenier Alex Asperslagh heeft de drie zakjes goudstukken volledig in beeld gebracht. Links op de voorgrond het stadswapen van Zoetermeer, drie waterlelies en op de achtergrond links en rechts de nieuwe en de oude St. Nicolaaskerk.
12
Wie zoet is…
De huwelijksgift als attribuut Op het schilderij van Hans Fries uit 1507/08 rusten de gouden bollen niet op de Bijbel, maar in zijn hand. (ansichtkaart Musée d’art et d’histoire Fribourg)
den van de talloze andere heiligen. De vermelding van zijn naam zou niet veel hebben geholpen, want velen onder de kerkgangers konden lezen noch schrijven.
Huwelijksmakelaar Die oude legende had grote gevolgen. Ten eerste het schoen zetten op Sinterklaasavond (zie ook hoofdstuk 5). Maar ook huwbare meisjes werden en worden nog steeds bedacht. Vandaar Sints bijnaam: goedheiligman. Op het eerste gezicht lijkt die naar zijn functie van heilige te verwijzen. Het gaat echter om een verbastering van ‘hylick’, het oude woord voor ‘huwelijk’. De letterlijke betekenis is dus: goedhuwelijksman. Een oude kaart van ‘Voor het kind’ maakt dat duidelijk. Twee oudere meisjes, tieners, hebben van Sint een speculaaspop en een suikerhart van borstplaat gekregen. Suikerharten zijn in de jaren ’60 verdwenen. De speculaaspop heeft het langer volgehouden, maar de oorspronkelijke benaming voor zo’n pop: vrijer (of vrijster) wordt nauwelijks nog gebruikt.
Uitgespeeld? Aan zijn rol van huwelijksmakelaar gelooft bij ons nu niemand meer. Tegen het einde van de 19e eeuw werd dat geloof al beduidend minder, hoewel in een liedbundel De Bloemendaler Minnezangster uit ca. 1875 nog een ‘Meysjesbede’ is opgenomen, die aan duidelijkheid niets te wensen overlaat het hartstochtelijke eerste en derde couplet uit het bewuste lied.
Neogotisch beeld (ca. 1875) gemaakt van lindenhout en beschilderd. Het bevindt zich in Museum Amstelkring/Ons’Lieve Heer op Solder te Amsterdam. De gouden bollen zijn in dit geval vervangen door drie gouden appels, wat duidt op de herkomst van de maker uit het Rheinland.
13
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Meysjesbede Sint Nicolaas, goedheiligman! Hoort mijn bidden en mijn smeken Voor die U in nood aanspreken, U roep ik heel droevig an; Niet om zoete koek of vijgen, Of om kinderpoppengoed; Laat mij maar een vrijer krijgen Die mijn minnelust voldoet. Wat mijn hart maar heeft begeerd, Kreeg ik van u alle jaren, Maar ik moet u nu verklaren, Wat dat nu mijn harte deert, Ik bidde hoort toch uw slavinne, Die van minneluste brandt En neigt tot mij een vrijers zinne Dat hij trouw mij geeft de hand [Henk van Benthem: Sint-Nicolaasliederen. Kemper Publishing. Leidschendam, 2009. Blz. 56 v.]
Dat het geloof ook rond 1900 nog aanhangers heeft, blijkt uit ansichtkaarten uit die tijd. Dat is tevens het moment dat dit nieuwe medium, dat weldra de briefkaart zal verdringen, de markt stormenderhand verovert. Duitsers en Fransen zijn grote producenten, waarvan de eersten de Nederlandse markt met hun producten overspoelen. Niet slechts met aanzichten van steden, maar ook met fantasiekaarten. Daarbij wordt in het ontwerp vaak ruimte vrijgelaten voor het indrukken van onderschriften in de taal van het land, waarnaar de kaart wordt geëxporteerd. Daarbij komt het goed van pas dat Sint-Nicolaas in die tijd ook bij
▲
de oosterburen nog als huwelijksmakelaar geldt. Na de eerste wereldoorlog (1914-1918) verdwijnen de amoureuze
sintkaarten. Uitzondering op de regel vormt een kaart die een oma nog in de jaren ’30 aan haar kleinzoon stuurt; kennelijk als hint om eens aan trouwen te denken. Het is een mooie lithokaart, waarbij Sints rol als postiljon d’amour nog eens extra wordt benadrukt door te verwijzen naar de legende van de drie meisjes. Naast de grote zak ligt namelijk nog een klein zakje met gouden bolletjes. (verzonden 5 december 1930)
14
Wie zoet is…
De Sint als Postiljon d’amour Bovenstaande kaarten werden al dan niet anoniem verstuurd. Sint doet een dame in een herenlaars en een heer in een damesschoentje of in plaats daarvan een hartje van speculaas of peperkoek. De twee suikerharten in de bovenhoeken versterken de boodschap ‘Ik heb u lief’ en zijn identiek aan die van de twee Zeeuwse meisjes. De middelste en de rechter kaart zijn in reliëf uitgevoerd. Daarvoor was een preegcliché met een contravorm nodig; op zich een kostbare zaak. Daarom werden delen van een zelfde cliché vaak voor het vervaardigen van verschillende kaarten.
Ook de twee bovenstaande schoenkaarten zijn bestemd voor ‘de rijpere jeugd’. Ze zijn in reliëf uitgevoerd en in Duitsland gedrukt. In dit geval versterken de klavertjes vier, de vergeet-me-nietjes en de lelietjes van dalen de liefdesboodschap.
15
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Wijd verbreid Terwijl het sturen van sinterklaaskaarten als liefdesboodschap bij ons in de jaren ’20 voorbij is, bestaat dat gebruik in Noord-Frankrijk nog volop tot aan de Tweede Wereldoorlog (1939-1945). Al werden zulke kaarten naar zowel mannen als vrouwen verstuurd, was het in Frankrijk toch gebruikelijker om de seksen te verdelen over twee heiligen: Sint-Nicolaas als beschermheilige van de huwbare jonge mannen en Sainte Catherine als beschermheilige van de huwbare meisjes. Haar feestdag, 25 november, ligt trouwens dicht bij die van haar mannelijke collega. Per jaar werden er miljoenen kaarten verstuurd, waarbij de afzender een buitengewoon ruime keuze had. Dat blijkt onder ander uit een catalogus van een Parijse kantoorboekhandel uit 1930. Men kon daar kiezen uit geschilderde kaarten, fotokaarten, geborduurde kaarten, reliëfkaarten, kaarten met opgeplakte mutsen van St. Nicolaas of Ste Catherine enz. enz. Voor St. Nicolaas werden 128 verschillende kaarten aangeboden en voor Ste Catherine zelfs 260! Onvoorstelbare aantallen als je bedenkt, dat het slechts een selectie uit een zeer veel groter assortiment moet zijn geweest.
De taal der liefde Deze drie kaarten uit dezelfde serie vormen een uitzondering. Hier treedt Sint-Nicolaas namelijk zelf voor het voetlicht, terwijl hij anders zelden in beeld komt. Overduidelijk is op de rechter kaart te zien, dat het wat Sint Nicolaas betreft bij een kus moet blijven, zolang het huwelijk niet is voltrokken. Of het hier een vrome wens van de bisschop, van de wederzijdse ouders of van de geliefden betreft? Wie zal het zeggen?
(ansichtkaart
linksboven en linksonder verzonden 5 december 1907)
16
Wie zoet is…
De taal der groenten Deze kaarten zijn al heel wat uitgesprokener wat de trouw plannen betreft. De dame en de heer zijn beide ontvangers van een boeket van een, op het eerste gezicht, nogal ongebruikelijke samenstelling. De bedoeling wordt een stuk duidelijker in het licht van de volgende spreuk, ooit uitgesproken door een ambtenaar van de burgerlijke stand. “Het huwelijk is niet alleen het plukken van bloemen, maar ook het aandragen van vruchten jegens elkander.” De huidige toeschouwer ontgaat wellicht de symboliek, maar de ontvangers van toen wisten die feilloos te duiden. Prei en winterwortel staan namelijk voor het mannelijk geslachtsdeel en de bloem symboliseert dat van de vrouw. Dat de heer het serieus bedoelt, bewijst het takje sinaasappelbloesem bovenop het boeket. De bloesem staat voor maagdelijkheid en reinheid en hij zal die bloem slechts plukken na de huwelijksvoltrekking. In de deze kaart wordt dat nog eens extra duidelijk onderstreept, want de heer die zijn ‘boeket’ aanbiedt, neemt het tuiltje bloemen van de dame in ontvangst. (ansichtkaart rechtsonder verzonden 5 december 1912)
17
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Doet hij/zij het of niet? De man bidt tot Sint-Nicolaas hem snel een lieve vrouw te zenden. De dame bidt op haar beurt tot Sainte Catherine om voor een man te zorgen, die van haar houdt. Beide kaarten zijn er een voorbeeld van dat uitgevers hun St. Nicolaas- en Ste Cahterinekaarten synchroon lieten lopen. Zowel het achtergronddoek van de fotostudio, als de belettering en de pose van de huwelijkskandida(a)t(e) duiden daarop.
Dat geldt eveneens voor deze kaarten. De heer ontvangt een anonieme kaart van een geheime aanbidster, vandaar het grote vraagteken. Je zou bijna kunnen spreken van een Drosteeffect, want de afbeelding bevat in feite een verkleinde versie van zichzelf. Onderwerp van de kaart is immers het versturen en ontvangen van zo’n kaart. Bij de dame is de afzender een anonieme aanbidder. Een geschenk uit de hemel, want het wordt voor haar, als 25-jarige, de hoogste tijd. Ze heeft namelijk al de muts van Ste Catherine op. (ansichtkaart linksonder verzonden 5 december 1909 en rechtsonder verzonden 25 december 1908)
18
Wie zoet is…
Er was nog een typisch gebruik. Wie als meisje op haar
Al 25 jaar – gezien
25ste nog niet getrouwd was, moest op 25 november ‘coif-
de ‘coiffe de Ste
fer Ste Catherine’. Dat wil zeggen: ze moest een typische
Caterine’ in
muts opzetten, die duidelijke maakte dat ze nog niet aan
haar hand - en
de man was. Voor de jongemannen was er iets vergelijks-
nog steeds niet
baars. Ook zij moesten als vrijgezel op hun 25ste verjaar-
getrouwd!
dag een muts opzetten, maar dan op hun eigen verjaar-
Volgens het
dag, die een stuk minder modieus was dan de ‘coiffe’.
rijmpje hoeft de
Deze had namelijk de vorm van een slaapmuts. Vandaar
geadresseerde
dat er heel wat kaarten in omloop zijn gebracht met alleen
echter niet te
maar een muts, vaak in stof uitgevoerd. Voor de mannelij-
wanhopen. ‘Zet
ke helft is de uitvoering meestal weinig spectaculair, maar
’m vooral niet op
voor de vrouwelijke helft is er soms sprake van ware kunst-
uw charmante
stukjes. Wat de vrouwen betreft, is dat gebruik nog steeds
hoofdje! U heeft
niet geheel verdwenen, maar is tegenwoordig zuiver als
mijn hart ver-
scherts bedoeld.
overd.’ De kaart is namelijk van haar aanbidder.
Met 15 lach je, met 20 ben je verliefd, met 30 huil je.’ De drie opgeplakte mutsjes maken extra duidelijk dat je in de bloei van je leven je kansen niet moet vergooien en ervoor moet zorgen dat je tijdig onder de pannen bent.
Al 25 jaar en dan nog vrijgezel? Volgens het rijmpje onderaan hoeft de ontvanger zich daar niet voor te generen, maar Beiden zijn ze 25 geworden en schijnen elkaar zo te zien te hebben gevonden.
zeer waarschijnlijk
Echt serieus is de kaart natuurlijk niet bedoeld, want het zijn - zeker wat de man
denkt de afzender
betreft - zo te zien sociaal minder vaardige types.
daar toch anders over.
19
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Trouwen?
Een bron van spot
Ik moet er niet
Heilige huisjes zijn er om gesloopt te worden. Vandaar dat
aan denken!
ook met Sint-Nicolaas in zijn rol van goedheiligman af en
‘St. Nicolaas,
toe de spot werd gedreven. Dat is te zien aan Franse kaar-
bescherm ons!
ten, waarin zijn rol van huwelijksbemiddelaar belachelijk
Behoed ons voor
wordt gemaakt of zelfs nadrukkelijk van de hand gewezen.
een huwelijk.
Zulke kaarten vielen echter qua aantal in het niet bij de
St. Nicolaas,
kaarten die zijn rol wel serieus namen.
waak over ons!’ Er zijn ook ironische kaarten, die wijzen op de negatieve gevolgen van een vrijgezellenbestaan of van een late keuze van een geschikte echtgenote. De redenering is dat een (jonge)man in de kracht van zijn leven zijn beste jaren moet benutten voor het stichten van een gezin. Het vrijge‘Wie mij ontvangt zal binnen het jaar trouwen.’ Nu niet bepaald een aanbeveling voor het huwelijk.
‘Heb het beste met ons voor, St. Nicolaas. Verleng ons celibaat!’
20
Wie zoet is…
zellenbestaan bergt bovendien het gevaar in zich dat men
‘Al ben je
verzuurt en aan de drank raakt. In Frankrijk geen ongebrui-
verliefd,
kelijk verschijnsel. Daarnaast speelt op de achtergrond de
je bent als
gedachte dat een ongetrouwde man geen èchte man is of
echtgenoot
in elk geval niet helemaal normaal. Dat alles natuurlijk be-
te oud.’
zien in het licht van vóór de seksuele revolutie van de jaren ’70 van de vorige eeuw.
‘Je ziet er te knap uit om vrijgezel te blijven!’Niet erg waarschijnlijk dat iemand zo’n varken zou willen hebben.
Niet trouwen zul je berouwen! (aan de schandpaal)
‘Wat?! U bent
‘Vrijgezel.
vrijgezel
Schaam je
gebleven?
je niet? …
Dat deugt
terwijl er
niet, want
voor jou een
een vrijgezel
hartje klopt!!
deugt nergens
St. Nicolaas.’
voor.’
21
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Haatmail Slaagde een meisje er niet in voor haar 25ste te trouwen, werd ze al gauw scheef aangekeken. In Frankrijk, waar l’amour nog steeds met een hoofdletter wordt geschreven, werd het overschieten helemaal als een schande beschouwd getuige de volgende kaarten. Vaak werden ze verstuurd uit wraak voor het feit dat men door de geadresseerde was afgewezen of van haar de bons had gekregen. Die kaarten werden niet uit naam van St. Nicolaas maar van Ste Catherine verzonden.
Deze kaart is het bewijs dat het ook anders kan; zeker gezien de curieuze stand van de stamper. Overigens gaat het om een grensgeval, want gezien zijn muts is de jongeling al 25 jaar oud.
‘Zo’n soort huwelijk kun je verwachten als je nog langer wacht.’
In Nederland hadden wij ook kaarten, die het gebruik met een korrel zout namen of bedoeld waren om de ontvanger te stangen. De keuze is voor geen van beide partijen erg aantrekkelijk. Het zijn echter de enige twee sinterklaaskaarten met deze boodschap die de auteur bekend zijn. (ansichtkaart linksonder verzonden 5 december 1905)
22
Wie zoet is…
▲
Een huwelijk kun je wel vergeten!
‘Deze muts met die mooie kleur brengt je geluk.’
▲
‘Je bent nog niet klaar om hem te verliezen … je muts.’ Gelet op
het aureool rond haar hoofd wordt maagdelijkheid in plaats van muts bedoeld. Dat illustreren tevens de wortelen - symbool voor het mannelijk lid. Dat Amor haar de muts eigenhandig opzet, bewijst eens te meer dat ze niet klaar is voor de liefde. Het grote kruis om haar nek staat net als het aureool voor kwezelarij. Dat was een eigenschap die oude vrijsters standaard werd toegedicht, net als roddelzucht, gierigheid en kwaadsprekerij. Nog steeds is het in sommige plaatsen in Frankrijk gebruikelijk om rond Pinksteren een meisje, dat zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de gemeenschap, te kronen met een rozenkrans: (couronner rosière). Oorspronkelijk moest het een maagd zijn van onbesproken gedrag. Dat criterium geldt allang niet meer, maar op deze oude lithokaart van kort na 1900 is dat nog een vanzelfsprekendheid. Wel waarschuwt de notabele, die de kroon uitreikt, haar om niet te lang aan die maagdelijkheid vast te houden, omdat ze anders de muts van Ste Cather ine moet opzetten.
23
1000 jaar Sinterklaas – Sint als huwelijksmakelaar
Een vrome wens
Werd het gebed niet verhoord, dan was de
Voor de twee meisjes op de fotokaart zal
Op deze veel verstuurde kaart van kort na
volgende stap het bijwonen van de mis die op
het waarschijnlijk allemaal weinig hebben
1900 bidt een zo te zien lichtelijk wanhopige
25 november ter ere van de Ste Catherine werd
geholpen. Ze richten zich zowel tot
dame tot Ste Catherine. Deze was beslist
opgedragen. Hoogtepunt van die plechtige
St. Nicolaas als Ste Catherine maar het
niet de enige heilige tot wie men zich kon
gebeurtenis was het opnieuw aankleden van
jaartal waarin de foto is genomen laat het
wenden voor het verkrijgen van een echtge-
haar heiligenbeeld en het plaatsen van een
ergste vrezen. In dat jaar zijn immers al
noot. Dat blijkt wel uit haar gebed, een soort
bloemenkrans op haar hoofd. Aan dat ritueel
honderdduizenden jongemannen gesneu-
aftelvers in kreupelrijm. De slotregel luidt:
konden uitsluitend ongehuwde meisjes deelÂ
veld voor Verdun, aan de Somme en op tal-
St. Nicolaas vergeet me niet! Daarmee is de
nemen.
loze andere slagvelden. En er zullen er nog
cirkel rond, want hij is immers degene, die
velen volgen, voordat op 11 november 1918
de mannelijke kandidaten tot een huwelijk
de wapenstilstand wordt getekend.
moet zien te bewegen.
In Parijs, destijds het modecentrum van de wereld, vierden de modinettes uitbundig het feest van Ste Catherine, hun beschermheilige. Na het bijwonen van een mis te harer ere plaatste de grootste waaghals een krans op het hoofd van het beeld van Ste Catherine, dat hartje Parijs tegen een gevel stond.
24
2
Vol verwachting‌ Zoals achter het zakje met chocolademunten een legende schuil gaat, geldt dat ook voor de pepernoten die de knecht elk jaar weer met gulle hand strooit. Het gebruik hangt samen met de drie vermoorde jongens in het pekelvat, die door Sint-Nicolaas weer tot leven worden gewekt. Door de koppeling van deze legende aan die van de drie meisjes, wordt Sint-Nicolaas niet alleen de beschermheilige van de jongvolwassenen in de huwbare leeftijd, maar tevens de schutspatroon van het jonge kind. In feite dus van de hele levenscyclus.
25