Klasse Magazine 033 by klasse.be

033 – september 2023

september 2023 Weer op koers

DOSSIER BEGRIJPEND LEZEN

Weer op koers

www.klasse.be

Advertentie

ertentie

22.

40.

52.

LEVLdirecteur Kathleen Van Den Daele over de school als lanceerplatform, diverse lerarenkamers en pijnlijke stages.

Samir geeft les in een gesloten instelling: “Nergens anders zitten er zoveel barsten in het zelfbeeld en de motivatie van jongeren.”

Onderwijs is geen IKEAkast. Waarom naast onderzoek ook je ervaring en context meetellen.

05. EDITO: Naar het frietkot

30. BEELDREPORTAGE:

INTERVIEW:

REPORTAGE:

ANALYSE:

Illu

tie stra : Elis

cke deplan e Van

06. Lezers, volgers, posters 08. Hoe liep jouw eerste keer? 10.

DOSSIER: Begrijpend lezen

18.

REPORTAGE: “Talenonderwijs is een volledige ladder”

Passie in het kwadraat

36.

# ikandani

REPORTAGE: Sociale media in de lagere school

44. LEZERSVRAAG: Kennis delen,

(maar wij wel)

Poster_E-book_Poster_ikandani.indd 1

8/09/2023 10:15

niet van de poes

20. BRIEF: Caro kiest voor Molenbeek

28. BLOG: “Zonder mijn

collega’s red ik het niet”

46. REPORTAGE: “Voortvarend

onderwijs voor alle leerlingen”

60. LERARENDAGEN: M en Tabloo 73.

DOORLOPER: Win een stapel boeken

IKANDANI? Niemand redt ons onderwijs in zijn eentje. Hang deze poster in je lerarenkamer. Want samen lukt het wel.

Advertentie

Klasse Magazine

Edito

Naar het frietkot

‘Welkom op onze bouwwerf’, groet taalcoach Danielle van basisschool De Smiskens in Turnhout. Naast haar schuift een raampje van een container open. De directeur zwaait vanuit haar tijdelijke onderkomen. ‘Mijn frietkot’, lacht ze. Achter haar nog meer containers waar de kleuters les krijgen. Een klimparcours kleeft bijna tegen de grijze blokken. Wie de glijbaan neemt, knalt tegen de container aan. ‘Kleine misrekening’, zegt Danielle. De containers nemen meer plaats in dan verwacht. Verderop buigen geelhelmen zich over digitale bouwplannen. Betonmolens draaien razende rondjes. De nieuwbouw past perfect binnen de schoolvisie van samenwerken en teamteachen. In de oude lokalen vraagt dat wat meer kunsten vliegwerk. Volgens de allereerste tijdstabellen kon het team dit schooljaar in gloednieuwe lokalen starten. Maar de bouwwerken lopen uit. ‘Ach, ook Rome is niet op één dag gebouwd, maar al dat zwoegen leverde wel een fantastische stad op’, lacht Danielle terwijl ze me naar de verouderde maar gezellige lerarenkamer gidst. Wat volgt is een duo-interview met Danielle en klasleraar Jill die een uur lang hun keuzes rond lezen toelichten. Hoe het team jaren timmerde aan technisch lezen en de leerlingen nu klaar zijn voor de stap naar begrijpend lezen. Hoe ze hartzeer hebben als kinderen laaggeletterd de schoolbanken verlaten: want wie struikelt over begrijpend lezen, loopt later vast in het leven. Hoe ze via directe instructie bouwen aan een rijke woordenschat en kennis van de wereld, een topinterventie richting begrijpend lezen. Hoe ze terugkwamen op kleine misrekeningen zoals de vrijblijvende invulling van kwartierlezen: lezen kinderen wel écht en hebben we allemaal niet meer tijd nodig om in een verhaal te kruipen? Scholen zijn permanente bouwwerven, concluderen we. En begrijpend lezen is dat ook. Het is zoeken, onderbouwde keuzes maken op maat van je school, evalueren en bijsturen. Liever nu nog dan straks. Net als alle andere leraren die ik hoorde in mijn research – de energie knalde telkens door mijn smartphone –, nemen Danielle en Jill de rol van werfleider op. Omdat ze er rotsvast in geloven dat het goedkomt met die leesscores bij PIRLS en PISA. Niet morgen al door snelle likjes verf. Maar over enkele jaren dankzij stevige, structurele beton- en bouwwerken uitgevoerd door het hele lerarenteam. Als ik buitenstap, bots ik op de directeur. ‘Wat vond je van mijn sterke team?’ vraagt ze. ‘Indrukwekkend’, kaats ik terug. De klok slaat 12 uur. Ze leest mijn gedachten en begrijpt mijn blik. Niet alleen de leeshonger moet gestild. ‘Tijd voor frietjes!’ Bart De Wilde – eindredacteur Klasse bart.dewilde@klasse.be

Klasse Magazine

Lezers, volgers, posters

Lezers, volgers, posters Tekst Simon Verbist

@KarenDeWindt – Tegen mijn leerlingen gezegd dat lesgeven niet slecht betaalt, maar dat ik eigenlijk gewoon heel graag leraar ben. En dat ik met veel plezier voor hen sta. In veel ogen zie ik dan: ‘You crazy person, respect.’

YOUTUBE KLASSE

Pimp de praatronde Tijdens de praatronde geeft juf Claire drie kleuters een belangrijke rol: de rondeleider, de verslaggever en de stiltemaker. Benieuwd hoe zij het gesprek in goede banen leiden? Op YouTube zie je welke extra vaardigheden ze zo ontwikkelen.

KLASSE.BE

“Of planlast nu objectief stijgt of niet: leraren voelen de druk, en dat telt” UGent-onderzoeker Jolien Muylaert vertelt op Klasse.be hoe je planlast als team aanpakt én inperkt.

Klasse Magazine

KLASSE.BE

Mag dat? INSTAGRAM KLASSE

Leerlingenbegeleider Hilke van GO! Technisch Atheneum Lokeren stapt bij een conflict naar het klaslokaal. Samen met haar collega beslist ze wie bij de klas blijft en wie de leerling apart neemt.

Verlof nemen buiten de schoolvakanties, omdat je op doktersconsultatie moet, getuige bent op een trouw of je kind zijn lentefeest geeft. Mag dat? Lees op Klasse.be in welke situaties je recht hebt op verlof. Maar ook wanneer het een gunst is, en er met je collega’s of directeur te praten valt over een oplossing.

MEEST GELEZEN OP KLASSE.BE NIEUWSBRIEF KLASSE

Klasse op Donderdag

1. KALENDER VOOR HET SCHOOLJAAR 2023-2024

Jullie feedback op de nieuwsbrief Klasse op Donderdag maakt ons niet alleen gelukkig, we leren ook telkens bij. Want we willen zo veel mogelijk brengen waar onze lezers nood aan hebben.

2. SCHRAPGELUK: ZELFDE KWALITEIT, MINDER WERK

Larissa: “Interessante artikelen, webinars die je kan herbekijken en tips voor alle doelgroepen. Zeer bruikbaar materiaal, bedankt! Ik sta te popelen om het te delen.”

3. WAT SCHRIJF JIJ OP HET RAPPORT?

Sam: “De actuele inhoud en mooie lay-out geven zin om aan de nieuwsbrief te beginnen!”

4. ZO ZET JE NIEUWE WERKVORMEN EFFECTIEF IN

Els: “Ik kijk elke week uit naar deze nieuwsbrief. In het weekend filter ik hem: belangrijke inzichten deel ik daarna in onze eigen nieuwsbrief.”

5. DECREET LEERSTEUN: DIT ZIJN DE GROTE LIJNEN

Nog niet ingeschreven op Klasse op Donderdag? Ga naar Klasse.be/nieuwsbrieven en laat je wekelijks inspireren.

Klasse Magazine

Hoe voelde jij je die eerste keer?

Hoe voelde jij je die eerste keer? Klasse vraagt drie leraren naar hun eerste keer. Dit nummer: hoe voelde jij je de eerste keer (weer) voor de klas?

Tekst Tine Jellasics Beeld Tine Schoemaker

VERANTWOOR DELIJKHEID “Ik ben best zelfzeker. Toch blijft 1 september een vuurdoop. Zal ik erin slagen van al die uiteenlopende karakters een groep te maken? Zal het wel klikken met de ouders? Onvoorspelbaarheid zorgt voor spanning. Wat mij helpt: in augustus kijkmomenten organiseren. Dat ik tien van de drieën twintig kindjes al leerde kennen vóór de eerste schoolbel, geeft meer ruimte voor die andere dertien. En voor mezelf.” Joke Verstraeten, kleuterleraar, VKS ’t Pleintje Asse

Klasse Magazine

LERARENKAMER “Bij welk groepje voeg ik me? 1 september is voor starters de eerste keer in volle lerarenkamer. Knop omdraaien, kamer scannen, parallel collega lokaliseren, bij ‘haar’ groepje gaan staan. Bij introverte types vreet zo’n sociale stretch bandbreedte. Zoveel dat ik tilt sloeg bij het woord ‘bakje’. ‘Hoezo, ‘bakje’, dat óók nog?’ floepte ik eruit. Gevolg: hilariteit én ingang in de groep. Gewoon door mezelf te zijn.” Yara Vervoort, startende leraar lager, HeiligHartschool Vilvoorde

SPREIDEN “Na twaalf jaar onder wijs, startte ik dit jaar eens ontspannen. Wat ik anders deed? Mijn voorbereidingen spreiden over juli en augustus, in plaats van uit te stellen tot de laatste week. Op 31 augustus zat ik niet achter mijn computer. Ik plukte pruimen met mijn petekind. Frisse lucht en fijn gezelschap maakten mijn hoofd leeg genoeg voor alle 1-september prikkels.” Thom Van Hol, leraar Latijn en Spaans, College Hagelstein SintKatelijne-Waver

Dossier Begrijpend lezen

Klasse Magazine

Dossier Begrijpend lezen

Trappen naar de top Gaat het bergaf met het leesbegrip van de leerlingen? Internationaal onderzoek stelt van wel. Kruip in het wiel van onderzoekers Hilde Van Keer en Jordi Casteleyn en trap samen met de leraren uit het dossier in gestrekt tempo bergop.

Tekst Laura De Kimpe & Bart De Wilde Illustraties Idris van Heffen Beeld Kevin Faingnaert

Klasse Magazine

Dossier Begrijpend lezen

“Maak van begrijpend lezen een topkoers” PIRLS liet in het voorjaar de alarmbellen rond begrijpend lezen afgaan. “Leraren willen voor betere lezers gaan en smeren hun kuiten in”, zeggen experten Hilde Van Keer en Jordi Casteleyn. Zij helpen je om de juiste versnelling te kiezen. Internationale onderzoeken zoals PIRLS richten zich op begrijpend lezen. Komt daar alles rond lezen samen? Hilde Van Keer: “Ja. Je kan pas teksten doorgronden als je een mix van kennis, context en technische vaardigheden bezit. Dat maakt begrijpend lezen complex én moeilijk te meten. Waarom focussen PISA en PIRLS daar toch op? Omdat het een essentiële vaardigheid is om binnen en buiten de school te functioneren en om nieuwe kennis op te doen. Maar ook omdat voorbereidende fasen naar leesvaardigheid niet in elke taal even makkelijk zijn. Angelsaksische kinderen doen er langer over om het decoderen of het koppelen van letters aan klanken onder de knie te krijgen. Voor Finse kinderen is het net makkelijker omdat hun taal klankzuiverder is dan het Nederlands. Kies als onderzoeker maar eens een goede leeftijd om dat internationaal te vergelijken.” Jordi Casteleyn: “Begrijpend lezen is de Tour de France van het leesproces. Alles rond lezen komt daar inderdaad samen. Internationale onderzoeken bieden ons relevante inzichten. Maar als je problemen pas in het vierde leerjaar (PIRLS) vaststelt, krijg je die nog moeilijk weggewerkt. Je riskeert dat scholen zich dan fixeren op vragen beantwoorden bij teksten. Maar een kind dat onvoldoende klanken leerde automatiseren, redt het daarmee niet.” “Betere scores op PISA en PIRLS halen we niet door enkel in te zetten op wat die testen meten. Remco Evenepoel rijdt ook geen Tour als voorbereiding op diezelfde ronde. Hij werkt aan zijn klimvermogen, trekt naar de kine en gaat op hoogtestage. Overgezet op begrijpend lezen: vergeet bij jonge leerlingen nooit de basis. En leg bij oudere vaak de link met schrijven en spreken. Studies bij de vleet die het effect daarvan bewijzen.”

Hilde Van Keer: “Ondanks de PIRLS resultaten blijft in sommige scholen alles z’n gangetje gaan. Niet dat ze het belang van begrijpend lezen onderschatten, wel integendeel. Maar klasleraren zijn soms onzeker over hoe ze er effectief aan kunnen werken. En ondersteuners vinden het vaak geen primaire taak of kunnen er geen uren voor vrijmaken, weten we uit een doctoraatsonderzoek van Rielke Bogaert.” Er is veel onderzoek naar begrijpend lezen en toch blijft het moeilijk voor leraren. Hoe verklaar je die paradox? Jordi Casteleyn: “Over die tegenstelling breek ik vaak mijn hoofd. Eigenlijk weten we wat werkt, zoals inzetten op woordenschat, op klankkennis, op interactie, op leesstrategieën, op spreken en schrijven. We weten ook dat leer lingen een ondergrens aan leeskilometers moeten maken. Met teksten die voldoende complex moeten zijn, zeker binnen de schooltijd.” “Waar blijft het dan steken? Teksten lezen staat niet meer centraal in het leerproces. Daarnaast hapert de uitvoering al eens of verliezen leraren de samenhang tussen die interventies uit het oog. Maar minstens even belangrijk: onderwijs kreeg steeds meer op zijn kar. En ook het lerarentekort speelt: scholen komen handen tekort als ze risicolezers apart willen nemen om ze te remediëren.” Hilde Van Keer: “Mijn bezorgdheid: soms fixeren we ons op één aspect. Alle scholen zetten in op leesstrategieën. Een nuttige aanpak, maar hij wordt een lege doos als je die enkel geïsoleerd oefent op kunstmatige teksten. Je mag leesonderwijs niet alleen opknippen: vandaag een les over achtervoegsels, morgen over tekststructuren.” Hebben methodes boter op het hoofd? Hilde Van Keer: “Ze bepalen mee de koers. Zelfs in het zesde leerjaar schrikken veel methodes terug voor teksten die een paar

Klasse Magazine

Wie is Jordi Casteleyn? • hoofddocent vakdidactiek Nederlands en Nederlands niet-thuistaal, UAntwerpen • schreef mee aan de inspiratiegids ‘Les in lezen’ • geeft Engels in Accountancy-Fiscaliteit, Arteveldehogeschool Gent

“Klankkennis bij kleuters is de superheld voor het leesonderwijs” Jordi Casteleyn

paragrafen tellen. Oefeningen op tekstbegrip zijn vervolgens vrij simpel. Bijvoorbeeld: kleur het kernwoord in deze alinea. Prima als opstap, maar alleen als diezelfde oefening later in authentieke, lange teksten opduikt.” Jordi Casteleyn: “Niet alleen wat en hoeveel een leerling moet lezen, is belangrijk. Ook wat die ermee moet doen. Begrijpend lezen is vooral detecteren wat er niet staat. Als een tekst opent met: ‘Een meisje in een wit kleedje loopt door het bos en het onweert’, dan suggereert niets in die woordenrij dat het spannend wordt. Maar als je al sprookjes las, weet je dat je zal nagelbijten. Als een methode dan vraagt naar de kleur van het kleedje, herleidt ze begrijpend lezen tot een miniversie van wat de complexe vaardigheid eigenlijk is.” “De versimpeling van het tekstaanbod past in datzelfde plaatje. Het is een goedbedoelde reactie op de taalmuur die vroeger tussen leerlingen en de leerstof stond. Alleen wie sterk was in taal, snapte de cursus biologie. Honderd procent eerlijk was dat niet: we beoordeelden minstens evenveel leesvaardigheid als wetenschappelijke kennis. Ook in het hoger onderwijs sloopten we de taalmuur. Soms halen studenten hun cursus nauwelijks nog boven dankzij video’s en presentaties. Maar als ze later leraar worden, imiteren ze onze aanpak en kweken we minder vaardige lezers.”

Klasse Magazine

Dossier Begrijpend lezen

Dus: hoge muren optrekken en leraren die ladders plaatsen? Hilde Van Keer: “Ja. Ook de collega’s van andere vakken kunnen ladders leggen. Een aardrijkskundeleraar kan een scherpe startvraag formuleren bij een wetenschappelijke tekst over vulkaanuitbarstingen en modelleren hoe die het artikel zelf aanpakt. Later kan die leraar de klas confronteren met een krantenartikel over hetzelfde thema. En koppel als geschiedenisleraar een tekst over natievorming aan voor kennis en jaag je leerlingen nog een tweede keer door de tekst: welke extra kennis doen ze op? Begrijpend lezen is zeker niet alleen de taak van de vakgroep Nederlands.” Jordi Casteleyn: “Goed onderwijs in begrijpend lezen brengt denkprocessen naar boven zodat je als leraar kan zien: mijn leerling redeneert juist of fout. Dat lukt door leerlingen te laten spreken en te schrijven, door ze teksten te laten voorspellen en samenvatten. ‘Waarom denk je dat een vulkaanuitbarsting het klimaat opwarmt? En lees nu het volgende hoofdstuk: wat staaft je hypothese, wat zet je op een ander spoor?’” Wat kan al in de kleuterklas? Hilde Van Keer: “Veel. Als je een verhaal voorleest aan kleuters, werk je aan begrijpend luisteren, vergroot je hun woordenschat en kennis van de wereld. De vragen die je stelt, gebruiken leerlingen later als ze zelf begrijpend lezen. Probeer als leraar vaak hardop te denken en interactie te stimuleren, ook na het voorlezen.”

Wie is Hilde Van Keer? • hoogleraar Onderwijskunde, UGent • coördineert de onderzoeksgroep ‘Taal, leren, innoveren’ • schreef mee aan de praktijkgids ‘Sleutels voor effectief begrijpend lezen’

“Kwartierlezen en klasbibs creëren soms een vals veiligheidsgevoel” Hilde Van Keer

Jordi Casteleyn: “Je moet bij kleuters ook werken rond fonemen. Zo leren ze dat woorden uit losse klanken opgebouwd zijn die in relatie staan met letters. Klankkennis is de superheld voor het leesonderwijs en kan je zelfs redelijk geïsoleerd aanpakken: ‘Welke klanken hoor je in ‘snoep’? En wat hoor je als de -n wegvalt?’ Het voorspelt meer dan de socio-economische achtergrond hoe vlot leerlingen later begrijpend lezen.” Ondanks ons sterke kleuteronderwijs starten veel leerlingen laaggeletterd in het eerste leerjaar, stelt PIRLS. Hoe komt dat? Hilde Van Keer: “De talige bagage in het Nederlands van kleuters in dezelfde klas verschilt sterk. Dat is geen oordeel, gewoon een vaststelling. Al die vijfentwintig verschillende peuters en kleuters rijke interactie en stimulansen op maat bieden, is aartsmoeilijk. Bovendien geven ouders thuis steeds minder taal- en leesprikjes. Ik snap dat voorlezen geen prioriteit is in gezinnen die maar net het hoofd boven water houden. Maar ook andere ouders duiken met hun kinderen minder vaak in letters en zinnen. Jammer, want gaan die kinderen dan later wél voorlezen?” Kwartierlezen en klasbibs zijn klassiekers in onze scholen. Zijn dat juiste acties voor beter leesbegrip? Hilde Van Keer: “Kwartierlezen en klas- of schoolbibs kunnen zeker waarde toevoegen. Maar vandaag creëren ze

vaak een vals veiligheidsgevoel: we zitten safe voor begrijpend lezen. Nee, daar begint het pas: hoe begeleid je leerlingen bij hun boekenkeuze? Wat doe je binnen dat kwartier? En ga je achteraf in interactie als je ziet dat een kind gretig leest of het boek geeuwend weglegt?” Jordi Casteleyn: “Licht ook je klasbibliotheek voldoende kritisch door. Tekstbegrip springt niet op magische wijze over van een muur vol boeken naar de hoofden van je leerlingen. Het start al met: heb je wel de juiste boeken en zijn er stilteplekken? Ik sprak met een leraar Nederlands die in de studie een knappe stripbibliotheek ontwierp. Superidee, zeker met het lerarentekort. Maar wat bleek: de tieners legden hun hoofd liever op tafel om te slapen. Ergens kan je dat voorspellen. Waarom zou een vijftienjarige spontaan iets doen wat die niet fijn vindt of niet goed kan? Weet ook dat we nog redelijk blindvaren over klasbibs en kwartierlezen. Nederlandse onderzoekers voerden een pilootstudie uit. Pas als ze verdergaan, weten we meer over hun effect.” Hilde Van Keer: “Mijn advies: blijf aan kwartierlezen doen, bouw een mooie bib uit. Doe mee aan de

Klasse Magazine

Poëzie- en Voorleesweek. Maar als ouders of onderzoekers je vragen hoe je op begrijpend lezen inzet en je kan alleen maar die initiatieven opsommen, dan loopt het fout. Dan maak je kleine kersen belangrijker dan de grote taart: effectief leesonderwijs in je dagelijkse klaspraktijk.” Moeten we met andere interventies ook voorzichtig zijn? Jordi Casteleyn: “ICT, denk aan programma’s die tekst naar spraak omzetten voor leerlingen die moeilijk lezen, kan een zinvolle schakel in je leesonderwijs zijn. Maar het is een extraatje dat ruimte schept voor oefeningen op maat en begeleid moet worden door de leraar. Verhuis je hele leesonderwijs dus niet naar het scherm. De makers van die platforms claimen in de media soms indrukwekkende leesprogressie, maar dragen daarvoor voorlopig geen gebruiksrapporten of andere bewijzen aan.” Leraren verliezen hun optimisme. Hoe winnen we dat terug? Jordi Casteleyn: “Lesgeven is geloven dat je de wereld beter kan maken, zelfs als je net slechte PIRLS-scores moet doorslikken. Onderzoek helpt, inspiratie halen in andere landen ook. In Ierland rukken digitalisering en andere thuistalen ook op. Toch buigt het land de negatieve tendens om. En in de arme VS-staat Mississippi boeken risicolezers een pak vooruitgang, onder andere door leraren te professionaliseren. Als het daar lukt, kan het – met aangepaste acties – in Vlaanderen zeker.” Hilde Van Keer: “Leraren moeten geloven dat zij de vakkennis hebben of kunnen verwerven om het tij te keren. Nu leven er nog te veel misvattingen. Zoals ‘begrijpend lezen is vragen naar de kleur van het kleedje.’ Pas als je die de wereld uithelpt en vervangt door wat wél effectief is, mogen we betere lezers verwachten.” Jordi Casteleyn: “Om nog eens naar de fiets te grijpen: Mathieu van der Poel pikt er een paar grote wedstrijden uit en wint ze. Selecteren om te excelleren. Is begrijpend lezen ons wereldkampioenschap? Dan moeten we accepteren dat we andere koersen niet of op reserve rijden. Financiële geletterdheid schrappen? Niet noodzakelijk, maar benut die lessen om ook aan leesbegrip te werken. Nogmaals: begrijpend lezen is de basis van alles. Wie niet goed leest, gaat later op zijn theoretisch rijexamen de mist in.” Hoe belangrijk is een schoolbeleid rond begrijpend lezen? Hilde Van Keer: “Doorslaggevend. Begrijpend lezen is het werk van een team, niet van één leraar. Neem tijd om een visie uit te tekenen. Rooster teamoverleg in en laat je begeleiden door de pedagogische begeleidingsdienst zodat niets gaat leven dat je later moet terugdraaien. Stuur je leraren ook naar andere scholen. Niet om een aanpak van naald tot draad over te nemen maar om te bevragen: wat kan dat voor onze school betekenen, en voor elk kind in onze school?”

Staan we voor een lange inhaalbeweging? Jordi Casteleyn: “We zijn niet in twee jaar tijd uit de kopgroep gelost. Omgekeerd zal het ook tijd kosten om opnieuw vooraan te verschijnen. Misschien zie je als school eerst zelfs negatieve effecten als je van begrijpend lezen je topkoers maakt. Je leerlingen weten niet direct veel meer. Maar op lange termijn wél. Daarom hebben we mensen nodig met lef, in de klas, op school en op alle beleidsniveaus, die acties introduceren waarvan opvolgers de resultaten plukken.” “Ook de samenleving moet kleur bekennen. We spreken schande van slechte leesscores, maar intussen vechten gemeentebibliotheken voor hun voortbestaan. Ga er maar eens tegenaan staan als leraar. Je herhaalt elke dag dat begrijpend lezen belangrijk is, maar de maatschappij zegt: ‘Niets van aan’. Pas als iedereen aan de kar trekt, nodigen tv-shows meer schrijvers uit en lezen (groot)ouders vaker voor.” Hilde Van Keer: “We moeten samenwerkingen tussen bibliotheken en scholen stimuleren. Twee ijzersterke, beslagen partners, maar op een flitsbezoek aan de bib na – het fluohesje gaat soms niet eens uit terwijl kinderen een boek kiezen – vinden die elkaar te weinig.” “Tot slot: naast sterke trainingsschema’s en juiste (lees)voeding hebben we ook hoge verwachtingen nodig. Ik ken twee scholen met anderstalige leerlingen die op een straatlengte afstand van elkaar liggen. De ene school ruilde complexe teksten – ‘Dat kunnen onze leerlingen niet aan’ – voor YouTube-video’s. De andere school hield hardnekkig vol. Elke dag groeit de kloof tussen die scholen: want de verwachtingen beïnvloeden onbewust de kwaliteit van feedback en vragen. Of leerlingen later in de kop van het peloton verschijnen, hangt in die buurt meer af van hun schoolkeuze dan van hun benen. Dat is écht zonde.”

Klasse Magazine

Dossier Begrijpend lezen

Wie is Danielle Meeus? • taalcoach en beleidsmedewerker in BS De Smiskens in Turnhout • 25 jaar in onderwijs • bladert graag door fictie en wetenschappelijke onderzoeken

Wie is Jill Mussly? • geeft 9 jaar les in de derde graad in BS De Smiskens in Turnhout • focust op Nederlands en beeld

Zonder woorden geen leesbegrip

Danielle: “Een achttal jaar geleden bevestigden OVSG-toetsen wat onze voelsprieten al registreerden: de leerlingen hadden het lastig met lezen. En wij beten onze tanden een beetje stuk op de veranderende samenstelling van ons leerlingenpubliek. Steeds meer kinderen groeiden op in kansarmoede. Toen we dieper in de resultaten keken, konden we veel problemen – ook bij wiskunde – terugbrengen tot onvoldoende woordenschat en een te laag niveau van technisch lezen. Negeren was geen optie. Al beseften we wel dat Rome ook niet op één dag gebouwd is.”

Begrijpend lezen in BS De Smiskens? Dat is een mix van woordenschat opbouwen, leeskilometers maken en leesstrategieën toepassen. Taalcoach Danielle en leraar Jill: “Als onze leerlingen op school geen teksten leren doorgronden, rijden ze zich later vast in het leven.”

“Ingreep één: onze organisatie hertekenen. Dat klinkt voor begrijpend lezen misschien als morrelen in de marge, maar is best fundamenteel. We stapten af van onze ‘ieder zijn eigen klas’-aanpak waardoor leraren zich per cluster kunnen ontpoppen tot experten. Jill neemt alle lessen Nederlands in de derde graad

Klasse Magazine

“We breken het wereldbeeld van onze leerlingen voortdurend open” Jill Mussly

voor haar rekening. Wiskunde ligt niet meer op haar bord. Zo krijgen we een miniteam dat zich verdiept in taal, tendensen opmerkt en de lijnen uitgooit. Het aantal uren lezen trokken we op. We bleven de lessen uit onze modules geven, maar vulden die aan met een leescarrousel: elke namiddag vijfentwintig minuten leeswerk in een goed boek.” GEEN WAZIGE BLIKKEN Jill: “Het technische leesniveau opkrikken deden we de voorbije jaren vanaf het eerste leerjaar met een waslijst aan motiverende methodieken: van letters flitsen tot theaterlezen. Leerlingen monitorden hun AVI-vooruitgang en hielden ervan om limieten te verleggen. Intussen leerden ze in de tweede graad hoe teksten opgebouwd zijn, welke tekstsoorten er zijn. Dat blijft een proces, maar het levert wel al op. Toen ik vorig jaar in september de term ‘alinea’ liet vallen, kreeg ik geen wazige blikken. De kenmerken van een brief of gedicht kenden ze ook. Zelfs woordenschat zat een niveautje hoger. Ze zijn klaar voor meer, voelden we.” “Onze leescarrousel draait stilaan op volle toeren. We groeperen leerlingen in cirkels van vertrouwen. Wie moeilijk leest of bij elke vlieg zijn aandacht verliest, begeleiden we individueel. Wie kilometers moet maken of al een goede leeshouding heeft, zit wat verder en kan altijd de hulp van een leraar inroepen. Af en toe roep ik ze bij me voor een leesgesprek. Nieuw opstapje sinds vorig jaar: de tien sterkste lezers buigen zich in twee leesclubs over hetzelfde boek. De focus ligt daar écht op begrijpend lezen. Vooraf voorspellen we: wat verwacht je, in welke cultuur speelt het verhaal? Achteraf bespreken ze samen het boek. Ik speel voorbeeldvragen door die ze zelf mogen aanvullen: waarom reageerde het hoofdpersonage zo, wat vind je een knappe zin?”

Danielle: “We hopen op een olievlek. Meer lezers in de boekenclub en waarom niet: ook jongere leerlingen. Daarnaast doen kinderen ook aan themalezen voor wereldoriëntatie. Lezen is immers in elk vak belangrijk. Staat het thema ‘oorlog en vrede’ op het programma, dan kiezen leerlingen – onder onze begeleiding – opnieuw teksten. Wetenschappelijke boeken, een gedichtenbundel of verhaal: het kan allemaal. Daarna lezen ze individueel en brengen ze hun leesperspectief op het thema mee naar de klas.” OUDE GEWOONTES? Jill: “We verrijken voortdurend de woordenschat van onze leerlingen en breken hun wereldbeeld open, cruciaal om teksten te begrijpen. We wachten niet tot moeilijke woorden opduiken in een thema zoals ‘historische verhalen’. Catacomben, tribune of tijdcapsule? Wanneer ze die begrippen pas in een tekst tegenkomen, verdwalen ze. Woorden via directe instructie aanbrengen, is bovendien een prima manier om voorkennis naar boven te hengelen. Leerlingen gebruiken de termen daarna ook buiten de klas. Onze school is momenteel een bouwwerf. ‘Misschien graven de werklui wel een tijdcapsule op?’” Danielle: “We stellen oude gewoontes in vraag: leraren moeten zeker modelleren hoe ze info in een tekst traceren, maar elke vraag op een toets luidop voorlezen en toelichten? Dat leek vroeger een no-brainer, maar doen we vandaag niet meer. Leerlingen markeren nu de woorden die ze moeilijk vinden – ‘Wat is een wees?’ – en kunnen uitleg vragen voor de toets start.” Jill: “Ons doel: leerlingen zo geletterd mogelijk naar het secundair sturen met individuele begeleiding voor wie achterstand heeft en leesclubs voor wie voorsprong heeft. En iedereen meegeven hoe belangrijk leesbegrip is. Dat vertellen we ook aan ouders. Als we dan horen dat een mama haar dochter tijdens de zomer verschillende keren meenam naar de bib en we haar leesprogressie zien, voelt dat als een kleine overwinning.”

Klasse Magazine

Dossier Begrijpend lezen

Hoge lees verwachtingen in 1B ‘Alweer lezen!’ Die opmerking krijgt leraar Ineke in september geregeld te horen. Haar leerlingen hebben het hart op de tong. Haar antwoord? Met betekenisvolle teksten, boeiende spreekopdrachten en veel herhaling doet ze zowel hun motivatie als niveau toenemen.

“Het percentage anderstaligen ligt laag in onze school. Toch is mijn 1B-klas divers, vooral in leeftijd en vooropleiding. Delen ze wel vaak: hun zelfvertrouwen staat op een laag pitje. In het lager onderwijs liepen ze soms wat verloren in grotere klassen; hun resultaten waren niet super. Door fel in te zetten op taal, krikken we dat zelfvertrouwen op. In onze lessentabel geen vier, maar vijf uren Nederlands. Je tijd kunnen nemen voor verdieping en verbreding tijdens begrijpend lezen maakt hoge verwachtingen mogelijk. En het brengt mij rust: luxe!” “Ja, wij hebben hoge verwachtingen voor onze leerlingen in de B-stroom. Ze moeten later sterk in hun schoenen staan, toch? Ons talenonderwijs is geen opstapje, maar een volledige ladder. We laten hen ontdekken hoe effectief goed lezen kan zijn. Als de ene groep een versnipperd recept van Jeroen Meus leest en de andere groep de video bekijkt, wie lijmt dan het recept het snelst terug bij mekaar? We stellen samen vast dat het de lezers zijn. De signaalwoorden zetten hen sneller op het juiste spoor. Ook belangrijk: die tieners laten voelen dat we in hen geloven, dan zetten ze zich extra in. Ook als we hen teksten uit een BookWidget voor 1A voorschotelen. Of als we een breed gamma aan tekstgenres – van poëzie tot bijsluiter – aanbieden.”

TAAL ALS KETTING “Ik toon graag en vaak hoe leesstrategieën werken. ’s Morgens de krant lezen met weinig tijd? Dan lees ik oriënterend: titels en afbeeldingen bekijken en zo beslissen welk artikel mijn tijd waard is. Die vraag stel ik hen ook bij elke tekst: ‘Hoe zullen we lezen?’ We bieden sommige teksten bewust veelzijdig aan. Zo leren ze zichzelf beter kennen. Ik lees voor, een app leest voor en kan gepauzeerd worden of ze lezen zelf in stilte.” “Niets is geïsoleerd. We koppelen begrijpend lezen altijd aan spreken, schrijven of luisteren. Als we het stappenplan van een spel lezen, vertellen zij het daarna aan mij. Grote ogen als ik hen daarna naar buiten stuur om het ook echt te spelen. Dat spelelement draagt dan weer bij aan een goede klassfeer, een veilige omgeving die de drempel om taal actief te gebruiken verlaagt. Zoals het meisje dat vroeger spreekopdrachten individueel bij de leraar deed en ik overtuigde het toch te proberen. ‘Bij de anderen loopt het net als bij mij’, merkte ze. Als spreekdurf voor je ogen ontluikt, glunder je.” OOK DE BURGEMEESTER LEEST “Ik voel graag wat er leeft. Als 2A op uitstap gaat naar Amsterdam en mijn leerlingen vragen wie Anne Frank is, dan lezen en ontleden we het boek toch samen? We praten veel: wat voelen we hierbij? Of ik laat ze een stukje navertellen in eigen

Klasse Magazine

“Als mijn leerlingen vragen wie Anne Frank is, dan lezen en ontleden we het boek samen” woorden. Halen ze de hoofdgedachte uit een tekst? Dat houden we voor alle leerlingen bij en spelen we door aan collega’s in hogere jaren.” Wie is Ineke Ros? • leraar Nederlands, Engels en economie in Campus Lievegem • vijftien jaar voor de klas • gebeten door de B-stroom

“We werken ook samen met de bib: maandelijks krijgen we nieuwe boeken. En als extraatje boven op onze klaswerking organiseren we projecten op schoolniveau. Tijdens ons leesfestival prikkelen we bijvoorbeeld met korte fragmenten hun nieuwsgierigheid. Het vervolg van die stukjes tekst krijgen ze te horen in verschillende hoekjes op school. Een zesdejaars leest voor, een ouder, een oud-leerling, en zelfs de burgemeester. Als leerlingen die nooit lazen toch uit zichzelf een boek nemen, is dat die extra moeite en tijd waard.” TALIG TEAM “De directie zorgt voor continuïteit in ons team. Mede daardoor hebben we vandaag een sterk en gedragen taalbeleid: iedereen trapt mee. We sturen taalscreeningsresultaten naar het volledige team. Zo kan élke leraar teksten op maat aanbieden. Want taal komt in elk vak aan bod. In alle klassen hangt ook een poster over hoe je een goede mail schrijft. Op ons digitaal platform vinden alle leraren info over leesstrategieën. En instructiewoorden staan op alle evaluaties in het vet. Aan hetzelfde zeel trekken loont: onze leerlingen duiden die instructiewoorden nu spontaan zelf aan. Die afspraken moeten we wel regelmatig herhalen in ons team. Herhaling is nodig voor leerlingen én leraren. Zo groeien we allemaal samen.”

Klasse Magazine

Brief

Wie is Caro Henderickx? • leraar Nederlands en wiskunde in Egied Van Broeckhovenschool in Molenbeek • werkte als journalist bij ELLE Magazine en het Brusselse stadsmagazine Zone02 • was publieks- en persmedewerker bij Kunstencentrum STUK in Leuven

Klasse Magazine

Brief aan mijn jongere zelf

Dag Caro, Je bent nu op weg naar Los Angeles. Scarlett Johansson interviewen, ze moesten het geen twee keer vragen. Geniet ervan, want de komende jaren zal je worstelen met een relevantiecrisis. ‘Voor wie schrijf ik dit eigenlijk?’ denk je steeds vaker. Maar de journalistiek is je tweede natuur en de redactie is je tweede thuis. Loslaten is moeilijk.

Het leven beschrijven of mee vormgeven? Dat vraagt Caro zich af. Schrijven was altijd haar droomjob, maar lesgeven is een hardnekkige roeping. In een brief aan haar jongere zelf zoekt ze een antwoord op de ‘relevantiecrisis’.

Je zal er nog een tijdje tegen vechten, maar als je eerlijk bent, weet je dat je iets anders wil. Je droomt weg naar je jaren als vliegende reporter in Brussel. De stad roept je terug, maar je wil geen toeschouwer meer zijn. Niet alleen beschrijven en verslag uitbrengen. Je wil een actieve rol opnemen. Iets betekenen voor anderen. Je gedachten gaan steeds weer richting onderwijs. Brussel schreeuwt om leraren. Tijdens een eerste vervanging in de Lakense kunsthumaniora stelen de tieners je hart. Je maakt daarna een zijsprong naar een centrum voor basis educatie waar je je tempo leert bijstellen zonder de lat te verlagen. Net zoals een artikel heeft elke les een storyline nodig. Klasmanagement, timing en voorbereiding: daar moet je nog in groeien, maar dat is niet erg. Je zal opnieuw verlangen naar een werkplek waar je je thuis kan voelen. Die zal je vinden in Molenbeek. Ben je nieuwsgierig naar je toekomstige school? Zoek niet online. Ze bestaat nog niet. Je mag ze in de zomer van 2023 mee uitdenken en vormgeven. Egied is de naam. Je vindt er een directie die vertrouwen inboezemt. Een team van ervaren leraren en gedreven zij-instromers. Jullie moeten heel wat vragen beantwoorden. Wat vinden we van gsm’s op school? Hoe gaan we om met hoofddoeken en croptops? Je nieuwe collega’s en jij mogen meteen een hele reeks hete hangijzers tackelen. Een prima relatietest. In 2012 ken je nog maar enkele gezichten van Molenbeek: de drukbevolkte markt, de mooie Sint-Jan Baptistkerk, maar ook het zwerfvuil en gebroken glas. Tijdens je eerste jaar op Egied zal je 92 nieuwe gezichten leren kennen. Jouw leerlingen. Ze komen uit Molenbeek en de buurgemeenten. Als je naar school fietst, hoor je ze al van ver roepen: “Hé, mevrouw Caro!” Je zal voelen dat de buurt blij is met de nieuwe school. Iedereen kijkt uit naar het talent van morgen: wetenschappers, technici en zorgverleners. Af en toe zal je even je geloof verliezen in jezelf en je leerlingen. Vergeet dan niet dat je vroeger ook een rebelse tiener was. Je dubbelde (en tripelde nét niet) je vierde middelbaar. Enkele bijzondere leraren gaven jou eindeloos kansen. Hopelijk kan jij ook die zorgzame, begripvolle, maar toch kordate leraar zijn. Tot slot: je zal als startende leraar nog een hele tijd achter de zaken aan lopen. Aanvaard het maar. Je zal je nog vaak afvragen wat je nu precies moet doen en hoe. Maar je zal je tenminste niet meer afvragen waarom je het doet en voor wie. Veel groeten, Caro (die mét rimpels)

Tekst Femke Van De Pontseele Beeld Tine Schoemaker

Klasse Magazine

Interview

“Fouten zijn zinvol als je dan aan zelfreflectie doet” Tekst Simon Verbist Beeld Thomas Sweertvaegher

Welke herinneringen kleuren het school parcours van LEVL-directeur Kathleen Van Den Daele? Een gesprek over diversiteit op school, de kracht van verbinding en het belang van dialoog. Wat zijn je vroegste schoolherinneringen? Kathleen Van Den Daele: “Die situeren zich ver van België. Als kind van expats groeide ik op in Bwamanda, een dorp in het noorden van de Democratische Republiek Congo. De Belgische privéschool waar ik zat, was zeer klein: leerlingen uit het eerste, tweede en derde leerjaar zaten samen in dezelfde klas. Lessen muziek of plastische opvoeding kregen we samen met autochtone leerlingen, maar meestal gaf de klas leraar ons individuele instructie. Ik herinner me veel maatwerk. En dat ene meetinstrument zie ik ook nog levendig voor me: de liniaal waarmee je op de vingers werd getikt wanneer je iets verkeerd deed.” “Toen ik tien was, verhuisde mijn gezin naar België. Wat een gigantische omschakeling! De contrasten waren groot. Mijn vertrouwde omgeving maakte plaats voor een zeer witte context. Halve schooldagen in Congo werden volledige dagen in Halle. De groene schoolomgeving werd ingeruild voor meer beton in de Brusselse rand.”

Was het een vlotte overstap voor jou? Kathleen Van Den Daele: “Niet echt. Hier in België was ik het enige zwarte kind in de klas. Het buitenbeentje, de exoot in de ogen van mijn klasgenoten. Geen prettige positie: kinderen die er foutief van uitgingen dat ik geadopteerd was toen ze mijn witte vader zagen. Leerlingen die niet naast mij wilden zitten. Die zeiden dat ik vuil was, dat ik stonk. Een leraar die de boel probeerde te sussen: ‘Afrikanen hebben nu eenmaal een specifieke lichaamsgeur.’ Die kwetsende stereotypen deden er natuurlijk enkel nog een schepje bovenop.” “Wat me nog is bijgebleven van die eerste jaren in België: veel bijles. Regelmatig moest ik tijdens de speeltijd mijn schrijf- en leesvaardigheid bijschaven terwijl mijn klas genoten buiten voetbalden of verstoppertje speelden. Zeer snel kreeg ik het gevoel dat ik niet slim genoeg was. En dat minderwaardigheidsgevoel is lang blijven plakken.” Tot in het secundair? Kathleen Van Den Daele: “Die omgeving ging me beter af. Loskomen van de basisschool, van vastgeroeste kliekjes. Plots ook andere leerlingen met een migratieachtergrond zien op de speelplaats: die veranderingen deden deugd. En les krijgen van leraren die wat buiten de lijntjes durfden te kleuren. Onze leraar economie bijvoorbeeld. Niemand die met zoveel passie over cijfers en boekhouden sprak. Hij maakte zijsprongen, putte uit de ervaring die hij in de privé opdeed en toonde zo aan dat de leerstof ons nog van pas zou

Klasse Magazine

Interview

komen. Hij viel op in onze voormalige meisjesschool. Zulke atypische profielen fascineerden me. Leraren van kleur had ik toen niet, al miste ik die wel. Jammer dat ze vandaag nog altijd uitzonderingen zijn. Zo divers als de klas is, zo homogeen blijven de meeste lerarenteams.” Waarom is diversiteit binnen het lerarenteam belangrijk? Kathleen Van Den Daele: “Onderwijs stoomt leerlingen klaar voor de wereld van morgen. Daarvoor hebben ze kennis en vaardigheden nodig, maar moeten jongeren zich ook leren bewegen in onze diverse samenleving. En dat kan alleen als de maatschappelijke realiteit voldoende weerspiegeld is op school en in je team.” “Jongeren worstelen allemaal met bepaalde aspecten van hun identiteit. De ene leerling met origine of geloof, de andere met fysieke, mentale of financiële beperkingen. Al die zaken kunnen hun zelfvertrouwen

flink aantasten. Maar als tieners aspecten van zichzelf kunnen herkennen in rolmodellen, geloven ze ook makkelijker in hun eigen kunnen.” “Ervaringsdeskundigen hebben een meerwaarde in elk team, daar ben ik rotsvast van overtuigd. Een leraar die zelf in kansarmoede opgroeide, zal sneller doorhebben dat een leerling de schooluitstap overslaat omdat die de centen niet heeft. Ook al beweert die leerling zelf te moeten werken die dag. Een leraar die openlijk trans is, haalt gender- en seksuele diversiteit uit de taboesfeer. Een vrouwelijke directeur met migratieachtergrond stimuleert jonge meisjes van kleur zonder woorden om te durven dromen.” “Een divers team samenstellen is een belangrijke stap. Al ligt de verantwoordelijkheid om diversiteit uit de taboesfeer te halen zeker niet alleen bij leraren die tot een minderheid behoren. Daarvoor heb je iedereen nodig: heteroleraar Matthias die respectvol reageert op elke seksuele oriëntatie. Of juf Silke bij wie je racistische uitspraken kan melden.”

Wie is Kathleen Van Den Daele? • directeur van LEVL, opvolger van het Minderhedenforum • studeerde Orthopedagogie en Godsdienstwetenschappen • werkte als straathoekwerker in België en Amerika • mama van 2 schoolgaande dochters

“Een vrouwelijke directeur met migratie achtergrond stimuleert meisjes van kleur zonder woorden om te durven dromen” 24

Klasse Magazine

Hoe maken we de lerarenkamer diverser? Kathleen Van Den Daele: “Eerst en vooral benoemen we de lerarenopleiding onvoldoende als een optie. OKAN-leerlingen met het onmiskenbare talent om voor groepen te staan die nooit horen dat lesgeven iets voor hen is? Of een moslima die haar onderwijsdroom opbergt vanwege haar hoofddoek, terwijl je als samenleving met een lerarentekort kampt? Zonde, we missen daardoor zoveel potentieel.” “Wat daarnaast ook niet helpt: lesgeven is een prachtjob, maar het is ook een onzeker beroep voor starters. Elk schooljaar opnieuw afwachten wat er voor jou uit de bus komt, hossen van school naar school om uren te sprokkelen. Dat schrikt heel wat jongeren uit kwetsbare groepen af. Zeker wanneer je opgroeit in een gezin dat het niet breed heeft, bepalen werken financiële zekerheid in grote mate je carrièrekeuze.” “Er bestaat al een waaier aan goede praktijken die die twee obstakels proberen weg te werken. Denk maar aan Teach for Belgium. Wie daar vorming volgt, krijgt minimaal twee jaar een plaats in een school én ontvangt een salaris vanaf de eerste dag voor de klas. Of De Baobab, die coacht Brusselaars naar het juiste diploma om als kleuterleraar aan de slag te gaan. En Orbit vzw gaat in de derde graad secundair al op zoek naar leerlingen van kleur met potentieel lerarentalent. Zulke initiatieven doen mijn hart sneller slaan.” “We moeten startende leraren ook beter begeleiden op school. Dat begint al bij de stage. Studenten met een migratieachtergrond horen in de lerarenkamer soms clichés en vooroordelen over leerlingen met dezelfde roots. Dat komt vaak zo stevig binnen dat ze afhaken. De manier waarop een school mensen ontvangt en opvangt, zegt veel. Opent het team de rangen voor iedereen? Is er een mentor bij wie starters hun zorgen veilig kwijt kunnen?” Aan welke leraar heb je zelf de beste her inneringen? Kathleen Van Den Daele: “Aan mijn docent sociologie in het hoger onderwijs. Felle discussies had ik met haar. Toen ze in de aula het n-woord gebruikte, raapte ik al mijn moed bijeen om te protesteren. De houding van een leraar bepaalt op zo’n moment alles. Die

“Studenten met een migratieachtergrond horen in de lerarenkamer clichés en vooroordelen over leerlingen met dezelfde roots” kan zich aangevallen voelen en je het zwijgen opleggen: weg dialoog, exit veilige leeromgeving. Maar zij bedankte me voor mijn opmerking, nodigde me uit voor een gesprek, luisterde in alle openheid naar mijn argumenten en paste haar lessen achteraf aan.” “Dat voorbeeld dateert uit een andere tijd, kan je denken. Maar er circuleren nog altijd schadelijke stereotypen in verouderd schoolmateriaal. Onlangs moest mijn dochter in de klas de verschillen opsommen tussen een Belgische en een Afrikaanse atleet. Volgens het handboek luidde het ‘correcte’ antwoord: de Afrikaanse loper is uitbundiger en komt vaker te laat dan de

Klasse Magazine

Interview

“We baseren studieadvies nog te vaak op tekort komingen en niet op talenten” Belgische. Hallucinant toch? Als leraren die opdracht zien als een leerkans om racisme aan te kaarten en zulke uitspraken te ontkrachten, vind ik dat prima. Als je de antwoorden uit je handboek daarentegen heilig vindt, kwets je heel wat leerlingen.” “Het gaat er niet om dat je als leraar geen fouten mag maken. Het gaat erom dat je bereid bent om aan zelfreflectie te doen. Mijn opmerking verraste destijds mijn docent, maar ze heeft die niet meteen van tafel geveegd. Dat ze open stond voor verandering, betekende toen alles voor mij. Het stimuleerde me om me extra in te zetten voor haar vak. Toen ik met hoge punten eindigde, kwam ze me persoonlijk vertellen dat ik veel in mijn mars had. De boost die die woorden mij gaven, vergeet ik nooit.”

Benoemen we dat potentieel bij sommige leerlingen te weinig? Kathleen Van Den Daele: “Ja. Dat merkte ik het scherpst toen ik als straathoekwerker in Washington DC enkele maanden meedraaide in een sensibiliseringsproject rond wapen geweld. De gesprekken die ik met Amerikaanse jongeren had, gingen nooit louter over criminaliteit of wapenbezit. Door met hen in dialoog te gaan, leerde ik de onderliggende triggers kennen: gefnuikte dromen, stukgeslagen ambities en schoolloopbanen, een zoekgeraakt geloof in zichzelf en hun omgeving. Als sociaal werker leerde ik al snel hoe belangrijk het is om tóch op talent en potentieel te blijven focussen. Dat geeft perspectief.” “Helaas baseren we studieadvies nog te vaak op tekortkomingen en niet op talenten, merken we in ons rapport ‘Diverse leraarskamer’. Onlangs hoorde ik een moeder die zich zorgen maakte over haar zoon: een kei in exacte wetenschappen, maar absoluut geen talenknobbel. Zijn droom? Ingenieur worden. Maar de klassenraad adviseerde hem, vanwege zijn zwakke score voor Nederlands, een arbeidsmarktgerichte opleiding. Dat betekent minder uren wiskunde, fysica en chemie. Is dat de best mogelijke raad, rekening houdend met zijn talenten?” “Ook sociaal-economische status, migratieachtergrond en thuistaal blijven een negatieve rol spelen als we leerlingen oriënteren. Dat ondervond ik zelf ook. Toen mijn moeder in het

Klasse Magazine

“Een school kan leerlingen klein houden, maar ook een geweldig lanceerplatform zijn” vijfde middelbaar stierf, had ik een echt ‘downjaar’. Me optimaal concentreren op school lukte toen niet. Aan het einde van dat jaar kreeg ik de raad om van Economie Moderne Talen over te schakelen op Toerisme. Mijn vader was het daar absoluut niet mee eens. Hij keek toen naar het totaalplaatje, niet naar dat ene jaar. Ik besloot uiteindelijk om mijn jaar te dubbelen in de richting die me op het lijf geschreven was. En alles is goed gekomen: een universitaire opleiding en mooie loopbaan.” “De toekomst van een leerling verdient meer dan een enge blik. Een school kan leerlingen klein houden, maar ook een geweldig lanceerplatform zijn. Met leraren die de talenten van alle leerlingen in de spotlight zetten, die hen doen excelleren. En met directeurs die het systeem af en toe tackelen, die de pijnpunten van hun eigen school durven blootleggen en aanpakken.” Hoe hou je als leraar je blik fris? Kathleen Van Den Daele: “Door in dialoog te blijven gaan, zowel met de leerlingen als met hun ouders. Door elkaar te blijven beluisteren en bevragen. Zo’n gesprek hoeft er ook niet enkel op initiatief van de leraar te komen. Als ouders aanvoelen dat de school hen als gelijkwaardige partners beschouwt, ontstaat er makkelijker tweerichtingsverkeer. De drempel om iets aan te kaarten wordt dan minder groot.” “Mijn puberdochter verandert regelmatig van kapsel: op een bepaald moment liet ze vlechten met groene uiteinden zetten. Een leraar tikte haar daarvoor op de vingers: ‘Het schoolreglement laat geen extravagante kapsels toe.’ Een problematische regel, want wat is extravagant? Iedereen vult dat anders in: het is geen objectief criterium. Toen ik de school vroeg om die regel neutraler te maken, besliste ze enkel natuurlijke kleuren toe te laten.” “Oké: die regel is duidelijker. Maar wat dan met al die blonde leerlingen die al maanden met roze mèches naar school komen? Of die leraar met geverfde rode lokken? Toen we opnieuw in gesprek gingen, besefte iedereen dat achter ieders definitie van ‘normaal’ een ander referentiekader schuilde. Daar kritisch naar durven kijken, vraagt moed, geduld en respect. Maar in dit geval loonde het zeker: uiteindelijk werd het schoolreglement in samenspraak aangepast.”

Na ons gesprek vist Kathleen een papier uit haar tas. Het is een oude schooltaak: een reflectieopdracht over waarden en normen uit het vijfde middelbaar. ‘Waar word je droevig van?’ ‘Racisme’. ‘Wat vind je belangrijk in het leven?’ ‘Dat mensen met elkaar in discussie gaan.’ ‘Wat hoop je later te bereiken?’ ‘Iets kunnen betekenen voor anderen.’ Ze lacht. Kathleen Van Den Daele: “Dat A4’tje van meer dan twintig jaar oud draag ik altijd bij mij. Ik koester die woorden: af en toe heb ik er nood aan om terug te koppelen naar mijn jongere zelf. Strookt wat ik als tiener schreef met wie ik vandaag ben, met wat ik momenteel doe? Mijn antwoorden matchen wonderwel met de missie van LEVL. Ze tonen dat ik als puber meer zelfinzicht had dan ik destijds besefte. Wie ben ik? Waarvoor sta ik? Het is een wonderlijke zoektocht. En leraren hebben de belangrijke taak om die mee te begeleiden. Hun impact is enorm.”

Klasse Magazine

Blog

Het schooljaar van Sven

“Zonder mijn collega’s red ik het niet” Tekst Seppe Goossens Beeld Debby Termonia

‘Ik voel mij hier nu al thuis.’ Het mooiste compliment begin september kwam van de nieuwe collega in onze vakgroep hout. Hoe we hem als zij-instromer opvingen, ons materiaal deelden en ook van hem wilden leren: voor hem was dat nieuw. Terwijl wij het ons niet anders kunnen voorstellen. En we al co-teachten voor dat woord bestond.” “In ons atelier delen we dezelfde uitdagingen en vinden we samen oplossingen. Voor onze leerlingen, niet voor die van jou of mij. Wie het uithangt, vijzen we samen bij. En wie met een vraag zit, kan bij elk van ons terecht. Zoals vorig schooljaar, toen we de uren van een afwezige collega onder ons drieën en de technisch adviseur verdeelden. Die leerlingen zaten geen enkel lesuur in de studie.” “Ik prijs me gelukkig dat het zo klikt in onze vakgroep. Intussen zijn we meer dan collega’s, vinden we elkaar ook tijdens de vakantie voor een barbecue. De basis voor onze vriendschap? Intens samenwerken aan ons gemeen schappelijk doel: het beste in die jonge gasten naar boven brengen.” “Hoe belangrijk die verstandhouding is, hou ik mijn leerlingen ook voor wanneer ze naar hun stageplek trekken. Je mentor, je collega’s, de baas: iedereen heeft zijn eigen karakter. Ligt die druktemaker of dat pietje-precies je niet helemaal? Da’s best oké. Want om samen te werken, hoef je geen vrienden te zijn. Zolang iedereen in je ploeg maar begrijpt waarom je daar bent, zolang iedereen respect heeft voor elkaar. Dan komt de rest vanzelf.” “Ik begrijp dat leraren de deur van hun klas dichttrekken en zeggen: ‘Ik doe mijn eigen ding.’ Met de beste bedoelingen, omdat ze weten dat hun aanpak hout snijdt. Maar de job van een leraar is enorm veelzijdig en de uitdagingen worden er niet minder op. Zonder mijn collega’s red ik het niet. Samen hier op school het verschil maken: dat is dubbel genieten.”

Wie is Sven Arys? • leraar hout in Óscar Romerocollege in Dendermonde • verkozen tot Leraar van het Jaar 2023 • opent in Klasse Magazine vier keer zijn dagboek

Klasse Magazine

Beeldrepo

Verpakt in passie Beeld Alexandra Bertels Tekst Cherline De Maeght

Tal van leraren ver-rollen zich na de lesuren in muzikant, sporter of natuurmens. Vijf van hen vertellen hoe die passie en hun job soms versmelten. Het geeft hun lessen of leiderschap een extra kleur.

NOÉMIE RIZZUTO

Klasse Magazine

leraar Frans en Spaans in Kindsheid Jesu Hasselt

Klasse Magazine

Beeldrepo

“‘Wat heb jij veel kriebelwormpjes in je poep’, kreeg ik als kind vaak te horen. Dankzij flamenco dans ik mijn grote portie energie kwijt, én krijg ik verse terug. Je eens goed losschudden tijdens de les doet deugd, weten mijn leerlingen. Niet iedereen kan makkelijk acht uur stilzitten.”

“Een klas is net zoals een boksring. Zodra je erin staat, is opgeven geen optie. Doorzetten hoort nu eenmaal bij een diploma scoren. Daar wind ik bij mijn leerlingen geen doekjes om, ook niet wanneer we in blessuretijd zitten.”

“Turen naar mijn bijenkolonies lukt me uren. Elke bij is uniek, net zoals elke leerling. Tussen de bijen is je kalmte bewaren een must. Net zoals in de klas. Want rust werkt besmettelijk. Ook zie ik heel snel of het een bij of wesp is die de klas binnenvliegt en kan ik hun aandacht zoet houden.” MIE DE MEESTER

leraar Nederlands in Stella Matutina Wuustwezel

Klasse Magazine

MELISSA VAN HULSE

leraar vijfde leerjaar in GBS De Krekel Zelzate

Klasse Magazine

Beeldrepo

ROMEK MANIEWSKI

directeur in Academie Borgerhout

Klasse Magazine

“Tweemaal per week duik ik met de ijsberenclub een (ijs)koude vijver in. Mijn to-do-lijst achterlaten is niet makkelijk. Toch is deconnecteren nodig om oververhitting in je hoofd te vermijden. En dat lukt me als ‘ijsbeer’ in een flits van enkele seconden.”

“Op de boerderij moet ik vaak alles laten vallen en snel ingrijpen. Zaterdagochtend was het chaos, want een koe moest kalveren. Die krijgt voorrang. Een lach of traan uit een verhaal van een kleuter parkeer ik ook niet. Mensen en dieren? Daar blijf ik het liefst zo dicht mogelijk bij.” SONJA VAN DEN HAUWE

kleuterleraar in De Kangoeroe Watervliet

Klasse Magazine

Reportage

“Op het digitale pleintje staan ze er alleen voor” Tekst Seppe Goossens Beeld Eva Vlonk

Leerlingen die steeds jonger hun eerste smartphone krijgen, pestgedrag dat verschuift van de speelplaats naar online: ook de lagere school van ICT-coördinator Stijn ontkomt er niet aan. Dus verankeren hij en zijn collega’s mediawijsheid steviger in de klaswerking. En wijzen ze hun leerlingen al vroeg de weg op social media.

“Acht jaar. Zo oud zijn kinderen in Vlaanderen gemiddeld wanneer ze hun eerste smartphone krijgen. Ook onze leerlingen hebben steeds vroeger een eigen toestel op zak en zitten op SnapChat, TikTok of Instagram. En wie geen eigen smartphone heeft, kan thuis wel op social media via een tablet. Een online speelveld zonder regels of toezicht van volwassenen? Geen verrassing dat daar geregeld wat fout loopt.” DIGITALE PUBERTEIT “Vanaf het vijfde leerjaar belanden veel leerlingen in wat we de digitale puberteit noemen. Hun smartphone wordt steeds belangrijker voor sociale contacten en ze experimenteren

Klasse Magazine

Wie is Stijn Dekelver? • ICT-coördinator in GBS De Regenboog, Kortenberg • gaf al les in elke klas van 1 tot 6 • volgde de opleiding Mediacoach van Mediawijs

volop online. Op de speelplaats en in de klas laten we smartphones niet toe. Maar de laatste jaren merkten we hoe online gedrag buiten de school ook op school doorwerkte. En steeds vroeger en steeds vaker tot conflicten leidde: pesterijen, uitsluiten en geroddel in WhatsAppgroepjes, anderen bespieden via de live locatie op Snapchat of uit naam van een klasgenoot ongepaste berichten sturen. Telkens opnieuw moesten we brandjes blussen die online al langer smeulden.” “Officieel mag je pas vanaf dertien jaar een profiel op social media hebben, maar knoeien met je leeftijd is poepsimpel. Zowat elk kind doet dat, vaak met medeweten van de ouders. Dus besloten we onze lessen mediawijsheid te versterken én

te vervroegen. We informeren onze leerlingen vóór ze beginnen te experimenteren met allerlei apps op hun smartphone.” BABYFOTO’S “Ik geef als ICT-coördinator sessies in elke klas van vier tot zes. Wat is een veilig wachtwoord, hoe onthou je dat, hoe ga je ermee om? Heel wat kinderen deelden zonder nadenken hun wachtwoorden met vriendjes, met alle gevolgen vandien. Ook portretrecht was een thema: mag je foto’s van anderen zomaar online plaatsen, of vraag je toestemming?”

Klasse Magazine

Reportage

“Ouders zijn een belangrijke partner als je aan mediawijsheid werkt. Alleen mag je hun kennis niet overschatten. Zij hebben net zo goed op eigen houtje hun weg moeten zoeken online. Tieners ontdekken vandaag hoe hun babyfoto’s via de profielen van hun ouders open en bloot beschikbaar zijn. We hopen dat onze leerlingen ook dat gesprek voeren met hun ouders: vindt iedereen het oké dat dit vakantiekiekje online gaat? Een waardevol gesprek, want zo heb je als ouder meer kans op dialoog wanneer je dochter zich in bikini op Instagram waagt.” “In onze nieuwsbrieven lichten we de inhoud van de sessies toe. Vanaf volgend schooljaar willen we kleine opdrachten voor ouder en kind meegeven. Dat kinderen voor hun dertiende een profiel aanmaken op sociale media, kunnen we niet tegenhouden. We kunnen er wel voor zorgen dat ze elke stap heel bewust met hun ouders overlopen.”

“Mediawijsheid: alsof je relationele en seksuele vorming, wereldoriëntatie en Nederlands in de blender gooit”

ALLES IN DE BLENDER “Ons vertrekpunt voor mediawijsheid was pestgedrag, maar je raakt zoveel meer aan. Zodra je het over hun online gedrag hebt, schud je zelfs de kalmste klas wakker. ‘Mogen mijn ouders mijn locatie tracken?’, ‘Wat kan ik online zeggen, wat niet?’, ‘Welke foto’s mag ik delen?’, ‘Hoe reageer ik op berichten van onbekenden?’ De discussies bestrijken een enorm breed veld. Alsof je de lessen verkeer, relationele en seksuele vorming, wereld oriëntatie en Nederlands in de blender gooit.” “Net dat vinden sommige collega’s wat lastig, merk ik. En ze voelen zich niet thuis in de online wereld van hun leerlingen. Want wat is dat gedoe met BeReal, waarom zijn streaks op Snapchat zo belangrijk? Natuurlijk is het nuttig om die apps eens te verkennen. Maar wees gerust: met je ervaring en een dosis gezond verstand blijf je ook in dat online universum overeind.” “Preventief werken aan online gedrag is broodnodig. Op de speelplaats en in de klas sta je naast je leerlingen. Je kan elke dag werken aan een veilig klasklimaat. En vliegen ze elkaar toch eens in de haren, dan haal je de kemphanen uit elkaar. Die controle heb je op het digitale speelpleintje van je leerlingen niet. Maar als jij ze de juiste tools geeft, slagen ze er ook zonder jouw aanwezigheid in om respectvol met elkaar om te gaan.”

Advertentie

Klasse Magazine

Reportage

Van gesloten instelling naar open toekomst Tekst Bart De Wilde Beeld Jens Mollenvanger

‘Hoe kan ik leerlingen in een gesloten instelling motiveren?’ Die vraag hield leraar Samir bezig. Zijn antwoord is tweeledig: een warme band opbouwen en lessen lassen op topniveau aanbieden. Daar horen vanaf nu certificaten bij. “‘Stak jij vroeger domme dingen uit, meneer?’ vragen mijn leerlingen soms. Dan vertel ik over kattenkwaad tussen de draaibanken op school. De rode koelvloeistof die ik uit een tube kneep en over mijn handen liet stromen. Bloed! En ze weten dat ik opgroeide in een ruige rand van Gent. Af en toe vlogen leeftijdsgenoten naar een gesloten instelling. Dat ik mijn tijd verdeelde tussen achter de stoere gasten en achter een voetbal aanhollen. Die laatste won het duel: geen tijd om rond te hangen door de trainingen. Foute vrienden namen zelf afstand. Mijn leerlingen luisteren terwijl ze hun materiaal verzamelen en naar hun lascabine stappen. Mijn vaklokaal ligt in de gesloten instelling van Ruiselede, mijn leerlingen zijn daar geplaatst door een jeugdrechter.” VEROUDERD LOKAAL “Hoe ik als leraar in de gesloten instelling terechtkwam? Lang verhaal. Ik draaide twaalf jaar mee op werven als lasser. Tot ik na een werkdag een auto-ongeluk had. Het verdict: een ernstige whiplash maakt lange uren lassen onmogelijk. ‘Kies voor het

onderwijs’, raadden mijn collega’s me aan. ‘Je werkt graag met jonge mensen, je legt het goed uit, je houdt van het vak.’ Nog vóór ik mijn lerarenopleiding afrondde, hing een directeur aan de lijn. Of ik in haar school in de gemeenschapsinstelling van Ruiselede wilde passeren?” “Daar trof ik niet het atelier waar ik mezelf als leraar in eerste instantie zag. Wel een lokaal met versleten, troosteloze machines. Maar ook: een bevlogen directeur en kwetsbare jongeren in wie ik stukjes van mezelf herkende. Het wordt niet makkelijk de eerste jaren, wist ik. Soms zal het botsen, zal een olifantenvel nodig zijn. Maar dat je hier als leraar ontzettend veel kan betekenen, trok me snel over de streep. Van die keuze heb ik geen seconde spijt. Mooie jobaanbiedingen uit het gewone onderwijs – zoals mijn eigen secundaire school – liet ik links liggen.” KAARTJE IN MIJN HAND “In het secundair reed ik als leerling een hobbelige rit naar een roemloze exit. Het studieadvies in de basisschool knakte mijn zelfvertrouwen, speelse streken brachten me op een slecht blaadje bij leraren. Maar in het zesde kantelde alles. Een paar leraren schudden me wakker en praatten op me in: ‘We geloven in jou. Jij kan een prima lasser worden.’ Toen pas begreep ik

Klasse Magazine

Reportage

wat school voor mijn toekomst kon betekenen. Ik stopte met aanmodderen en ging helemaal voor dat diploma. Zelfs de directeur zag mijn metamorfose. Op de proclamatie stak hij een kaartje in mijn handen: ‘Je verdient een prijs voor die twee laatste jaren, Samir. Maar hoe verkoop ik dat aan de leraren in de eerste en tweede graad die je alleen als speelvogel kennen?” “Wat die leraren uit de derde graad toen voor mij deden, dat wil ik vandaag voor mijn leerlingen doen. Nergens zitten er zoveel barsten in het zelfbeeld en de motivatie van jongeren als in een gesloten instelling. Ze hebben het gevoel dat de hele wereld tegen hen is. Rechters, leraren en zelfs familie: iedereen kijkt met een vergrootglas en vraagt zich luidop af of dat nog goed komt. ‘Waarom nog leren als niemand toekomst in me ziet’, vragen ze.”

“Strafdossiers of schoolverslagen vol snel uitgereikte stempels kam ik nooit uit”

GEEN BEZIGHEIDSTHERAPIE “Er bestaat geen handleiding om ze te motiveren. Mijn eigen antwoord bestaat uit twee delen. Het allereerste wat ik doe als een nieuwe leerling in de instelling verschijnt, is luisteren. Ook vóór mijn les vraag ik hoe het gaat: ze zijn geen robotten die een zwaar weekend zomaar van zich afschudden. Waarom ze hier zitten, dat vraag ik niet. Ik kam geen strafdossiers of schoolverslagen vol snel uitgereikte stempels uit. ‘Als je mijn klas binnenstapt, kijken we vooruit’, beloof ik. Zonder naïef te zijn: uit het moeras kruipen, vraagt structuur, tijd en boterhammen. Opvoeders en psychologen doen daar wonderen: ze werken met de jongeren aan schuldbesef, veerkracht en waarden.”

Wie is Samir Asghir? • is 8 jaar leraar in de gesloten instelling De Zande in Ruiselede • startte zijn loopbaan als lasser • geeft ook lassen in CVO Gent

Klasse Magazine

“Stoere tieners halen certificaten en smelten als ze hun trotse ouders zien”

“Terwijl ik een band opbouw, maak ik ook mijn vak belangrijk. Geen opvang of bezigheidstherapie in mijn lokaal, maar écht kennis overbrengen. Daar ben ik streng in, een beetje tegendraads zelfs. Te lang kregen jongeren in een gesloten instelling gewoon wat opdrachtjes. Een stiel leren was een extraatje in de korte tijd dat ze hier schoolliepen. Dat zag je aan de aftandse apparaten en aan het gemak waarmee we met klassen schoven. Is de enige leraar kantoor ziek? Dan kan de klas toch naar lassen of mechanica? Maar dat boeit die leerlingen helemaal niet.”

“Keurig om 6 uur stonden mijn leerlingen op om te ontbijten. Op hun attitude – even onmisbaar als vakkennis voor lassers – viel niets aan te merken. Werken in zo’n hypermodern lokaal deed hen deugd. Ze legden zichzelf hoge verwach tingen op en wilden niet falen. Op vrijdag haalden we een hele hoop certificaten binnen. Stikkapot waren ze, maar zo blij! De proclamatie die we daarna in de instelling improviseerden, vergeet ik nooit. Advocaten maakten tijd, ouders pinkten tranen weg: eindelijk een positief verhaal. En stoere zonen die smelten als ze hun trotse ouders zien. Plots krijgt hun wazige toekomst duidelijke lijnen.”

DEELCERTIFICATEN “In het beste geval gaan leerlingen vóór ze geplaatst worden naar school en speelt hun leraar taken door zodat hun achterstand niet oploopt. In het slechtste geval zijn leerlingen al maanden weg van school en stel ik een programma op maat samen. Terugkeren naar het gewone onderwijs is het doel. Maar soms is de school haar leerling liever kwijt dan rijk en blijft onze uitgestoken hand onbeantwoord. Onderwijs warm houden? Ik wil mijn leerlingen meer bieden. ‘Wat kon Samir als tiener tot leren motiveren’, vroeg ik me af. Het antwoord is simpel: certificaten. Maar omdat we onder thuisonderwijs vallen, kunnen we die niet uitreiken.”

HIGH FIVE “De deelcertificaten zetten veel in gang. De directie van De Zande investeerde in het oude lasatelier en vulde het met ultramoderne machines. Leerlingen maken mond-tot-mondreclame: ‘Ga naar lassen, je kan er attesten behalen.’ Collega’s van andere vakken staan te popelen om mee op de trein van certificaten te springen en vragen advies. En ik vind steeds makkelijker stageplekken bij interessante bedrijven. Als we nu nog van thuisonderwijs naar gewoon onderwijs kunnen verhuizen, zitten we helemaal op het goede spoor. Dan kan iedere leerling in onze instelling studeren met een duidelijk doel: deelcertificaten behalen.”

“Op een netwerkdag van onze sector trok ik mijn stoute schoenen aan. ‘Kunnen we geen systeem van deelcertificaten voor jongeren uit gesloten instellingen uitdenken?’ vroeg ik aan de directeur van het Vervolmakingscentrum voor lassers (VCL). Kort daarna kwam het antwoord: ‘We bieden je leerlingen een stageweek aan in een van onze leercentra. Na een intensieve vierdaagse opleiding kunnen ze op vrijdag een internationaal erkend lasexamen afleggen.’” STIKKAPOT “‘Wat haal je je op de nek’, vroegen mijn collega’s, ‘naar buiten met onze jongeren? Als er gevochten wordt, sta je er helemaal alleen voor.’ Maar vertrouwen doet veel. ‘Ik steek mijn nek voor jullie uit’, sprak ik mijn lassers aan, ‘maar we zijn prima voorbereid en de wereld smeekt om handige, gekwalificeerde vak mensen. Samen lukt het ons.’”

“Ook de scholen waarderen onze inspanningen. Soms schrikt een leraar van de progressie die zijn leerling maakte. ‘Haalde hij echt het internationale lasdiploma? Niet te geloven.’ Dat voelt als een mooie bevestiging. Maar de mooiste complimenten komen natuurlijk van de gasten zelf. Een simpele high five of warme knuffel als ze hier vertrekken. Of een ex-leerling die op mijn werktelefoon belt om zijn succes te delen: ‘Ik heb een job, dankzij jouw lessen.’ En een andere ex-leerling die zijn vrienden naar de richting Haartooi volgde terwijl er een bekwame lasser in hem schuilt. Echt zonde. ‘Maar na een uurtje klopte ik aan bij het secretariaat om over te stappen naar de richting Lassen’, mailt hij lachend.” “Wat al die gasten delen: ze gaan van een gesloten instelling naar een open toekomst. Omdat ze een vak vonden waarin ze steeds beter willen worden. Zo verklein je als leraar mee de kans op recidive. Zijn het dan allemaal succesverhalen? Natuurlijk niet. Soms boekt een leerling helaas een retourticketje naar onze gesloten instelling. Dan span ik de vijs nog iets harder aan, maar nooit nooit nooit verlies ik mijn geloof in hem.”

Klasse Magazine

Lezersvraag

Lerarentekortjes

De kat bij de melk LEZERSVRAAG: “De budgetten (en tijd!) voor bijscholingen zijn beperkt. Daarom vraag ik aan leraren na een vorming een verslag te delen op ons digitale platform. Helaas vangen die daar stof. Hoe kan ik mijn team motiveren om er actief mee aan de slag te gaan?”

Dag Hilde, Je treft mij op een onfortuinlijk moment: mijn kat – Poepie – is vermist. Dat beestje is mijn baby, dus ik ben er niet helemaal bij. Maar ik doe mijn best om je toch een paar tips aan te reiken. Eerst en vooral: wanneer je je huisdier verliest, volstaat het niet om iets op Hoplr of Facebook te posten. People don’t care. Zoiets moet echt gaan leven in de buurt. Maar mensen activeren is lastig. Tip 1: trek de aandacht. Op mijn ‘Poepie vermist’-posters koos ik zorg vuldig: voldoende info, maar niet te veel. De aandacht trekkend, maar to the point. Een uitgebreid verslag met elk detail? Geen kat die dat leest. Wat als je je collega’s nu eens een poster laat maken in plaats van een verslag? Met zo’n titel die nieuwsgierig maakt. ‘Straffen en belonen: het geheim onthuld!’ En dan drie triggerende takeaways. Niet meer, niet minder.

— Hilde, directeur

Tekst Robin De Vries Illustratie Julie Poignie

Tip 2: trek nog meer aandacht. Ik belde overal aan, stak flyers achter elke ruitenwisser en hing posters op elke straathoek. Iedereen moest het weten: Poepie is vermist! En dat is precies wat jij ook moet doen: de kat bij de melk zetten. Waarom verslagen laten wegkwijnen op je digitale platform als er ook toiletten zijn, en een koffiemachien. Je moet mensen grijpen als ze de ruimte hebben om zich te laten inspireren. Tip 3: lok met eten. Ik zeg niet dat jij met blikjes tonijn moet gaan leuren, maar misschien kan je een keer per maand een ‘Lunch & Leer’-sessie organiseren? Informeel: leraren delen wat ze hebben opgestoken bij een broodje. Geen moetje, maar een inspirerend moment tussen collega’s.

OPROEP Leraar zijn, het is een zoektocht. Beantwoord ik een vraag over mijn privé leven? Hoe hou ik het voor mezelf interessant? Maar ook: een computer die voor de derde keer niet opstart of een leerling die je achtervolgt tot in je dromen.Voor al die issues: één adres. redactie@klasse.be

Ik ben er ondertussen vrij zeker van dat mijn buren praten over die rare snuiter die ’s nachts – roepend om zijn Poepie en rammelend met blikken tonijn – door de straten van Merksem dwaalt. En ja, da’s een goeie zaak. Want hoe meer erover gepraat wordt, hoe beter. Nieuwe inzichten moeten the talk of the town worden. Dat geldt ook op school: zet de klasdeuren dus maar open en rammel met nieuwe inzichten. Voor je het weet gaat het in de lerarenkamer niet meer over kattenfilmpjes, maar over effectieve leer strategieën en ChatGPT. PS Heeft iemand mijn Poepie gezien?

Klasse Magazine

Reportage

De directeur

“Op ons schip is plaats voor elke leerling” Tekst Femke Van De Pontseele Beeld Yuri Andries

Bijna alle leerlingen naar het hoger onderwijs loodsen, al lijken hun kansen bij de start kleiner. Het OnzeLieve-Vrouwecollege in Oostende speelt het klaar, met sterke lessen, maar ook met tien minuutjes studie vóór de schooldag, inspirerende middagsessies en peters en meters voor de eerstejaars.

Klasse Magazine

Reportage

Dat het college van Oostende tegenover het zeilschip Mercator ligt, lijkt geen toeval. Directeur Yannick Scheyving is trots op de internationale reizen met zijn leerlingen. Boven de schouw in zijn bureau hangt een grote Chinese waaier. “Onze wetenschappelijke richtingen bestuderen er de nieuwste zonnepanelen”, zegt hij. “Een hele verre reis? Ja, maar dit zijn wel de ingenieurs van morgen.” De wereld verandert snel, en een school kan niet achterblijven. Al herinneren de hoge gangen en de massieve houten meubelen nog aan het verleden. DE TIENMINUTENREGEL “Vroeger moest je als leerling vooral luisteren in onze school, nu gaan we veel meer in dialoog”, zegt directeur Yannick. “Over gsm’s bijvoorbeeld. Die weren we uit de klas, maar als de leerlingenraad dat aankaart, gaan we met hen in gesprek. Snel blijkt dat leerlingen zelf ook liever met elkaar babbelen dan eindeloos naar hun scherm te pieren. Met de gsm uit het zicht, voelen ze minder druk om op al die berichtjes te reageren. Een ander agendapunt van de leerlingenraad: mogen we naar huis als een leraar ziek is? Leg je dan uit dat

“We focussen op overgangen: laatstejaars zijn ál achttienjarigen, maar ook nog máár achttienjarigen”

ze vrije tijd winnen door hun huiswerk alvast in de studie te maken, dan snappen ze dat wel. We koppelen hun leefwereld en belangen aan onze afspraken.” “We spreken trouwens liever van een duidelijk kader, dan van discipline. Daar voelen tieners zich veilig bij. Daarom starten we de lesdag met een vaste routine: de leerlingen trekken om 8.30 uur naar een van de zes studiezalen, bij hun opvoeder. Niet om daar snel de toets te studeren die ze de vorige avond hadden moeten blokken. Wel om tien minuten te focussen op een struikelblok: een complexe oefening of woordenschat die er moeilijk in gaat. Een klasgenoot of opvoeder helpt soms. Die tien minuten dompelen hen onder in een studiementaliteit. Daarna trekken ze met een prikkelvrij hoofd naar de klas. Op de speelplaats in een rij staan, hoeft niet in dit systeem.” Dat die structuur vruchten afwerpt, blijkt uit de cijfers: al jaren stroomt minstens 95% van de leerlingen door naar het hoger onderwijs. In 2022 was dat zelfs 100%, laat de afdeling Strategie en Kennis van het Departement Onderwijs en Vorming weten. Ongeveer 50% van hen behaalt binnen de drie jaar een bachelordiploma. Dat drie op de tien leerlingen thuis een andere taal spreken, vier op de tien een

Klasse Magazine

Wie is Yannick Scheyving? • startte als leraar economie • 21 jaar pedagogisch/adjunct-directeur in het Onze-Lieve-Vrouwecollege in Oostende • sinds 5 jaar directeur van het college • 25 jaar praktijkassistent aan de lerarenopleiding Economie, UGent

schooltoelage krijgen en een kwart een laagopgeleide moeder heeft, gooit geen roet in het eten. “Zij hebben dezelfde verstandelijke vermogens als andere leerlingen. Wij zijn geen eliteschool”, benadrukt directeur Yannick. “Een goede tafel bestaat uit vier poten: duidelijke regels zijn onontbeerlijk, maar zeker niet de enige garantie op succes. Mentale steun, uitdaging en inspiratie zijn even belangrijk. Aanwezig en nabij zijn, daar hameren we op. Zelf vat ik ’s morgens post in de inkomhal en schuif mee aan in de leerlingenraad. Leraren zien dat je beschikbaar bent voor hun vragen, leerlingen weten dat we hun bekommernissen delen.” EEN STUKJE JEUGD “We willen dat school meer is dan studeren en toetsen maken, dat leerlingen met trek naar school komen. De leerlingenraad vatte dat behoorlijk letterlijk op. Die peilde vorig jaar naar de favoriete gerechten van medeleerlingen en stuurde de toppers door naar de schoolkok. Een middag verse pizza’s beleggen en delen, maakte die schooldag voor onze leerlingen memorabel. We zijn meer dan alleen een kennisinstelling, we zijn een stukje van hun jeugd.” “We focussen extra op de overgangen: zodat de eerstejaars zich snel thuis voelen en de laatstejaars met een gerust hart de wereld in trekken. Welbevinden schuiven we niet door naar de leerlingenbegeleiding, maar bouwen we in: een peter-en-meterteam van leerlingen uit het vijfde ondersteunt de eerstejaars. Zij steken af en toe de straat over naar de speelplaats van de eerste graad om te polsen hoe vlot de nieuwkomers hun plek vinden. Bijles geven ze niet, maar tijdens de sportdag supporteren ze voor hun poulains.”

“Aan het andere uiteinde van de schoolcarrière zit ons ‘nice to meet you’-team van oud-leerlingen. Met hen houden we de band warm: we willen weten hoe ze het stellen, die eerste jaren in het hoger onderwijs. Slagen ze makkelijk of met de hakken over de sloot? Welke factoren bepalen of het lukt? Daar leert onze studie begeleiding van. Na de SID-inbeurs, als onze leerlingen hun toekomstplannen al scherper zien, nodigen we oud-leerlingen een avond op school uit. Onze leerlingen vuren een salvo aan vragen af op jongeren met dezelfde interesses en achtergrond. Na die babbel maken ze hun studiekeuze met nog meer vertrouwen en inzicht.” “Elk jaar vragen we een ouder van twee oud-leerlingen, als een pro maakt ze onze zesdejaars wegwijs in het hoger onderwijs: een studentenkot zoeken, hoe als student je budget beheren … In onze bevragingen schrijven leerlingen dat ze dat uurtje enorm appreciëren. Ze behandelt vragen alsof ze van haar eigen kinderen komen: warm, geduldig, bezorgd. Een beetje zoals we dat op school zes jaar lang doen. Laatstejaars zijn al achttienjarigen, maar ook nog maar achttien jarigen. Zodra we ze loslaten, kijken ze achterom naar een plek waar ze kunnen thuiskomen.” EGELS EN PRIKKELS We wandelen naar de eerste verdieping, naar een lichtrijke kamer met visgraatparket en boogvormige ramen die uitgeven op de jachthaven. Op de kerkbank tegen de muur liggen gebloemde kussens. Met de groene suède zetels op fijne pootjes, de rieten lamp en de plantjes ziet de ruimte er heel instagrammable uit.

Klasse Magazine

Reportage

“Leerlingen mogen ook op kennisgebied eens een match spelen”

“We noemen het ‘de living’”, zegt de directeur. “Een knusse plek waar leerlingen met hun leraar Nederlands tijdens de middagpauze een leesclub organiseren. In de school vind je zoveel materiaal dat je kan recupereren. Met wat moderne elementen ernaast, worden die antieke meubels ineens vintage.” Het lijkt symbolisch voor de hele aanpak van de school: het oude verzoenen met de huidige maatschappelijke veranderingen. “Een leraar moest zelfs het woord ‘egel’ uitleggen aan Vlaamse leerlingen die thuis Nederlands spreken. En leraren klagen dat ze meer beelden moeten toevoegen aan cursussen en toetsen. Maar gaten in de kennis vullen is één ding, we willen ook de liefde voor taal en verhalen overdragen. In onze leesclub tippen leraren en leerlingen elkaar boeken. Tijdens de middagpauze wisselen ze info uit over het verhaal en de personages. Literatuur ontgroeit zo het label ‘droge kost’ en de lezers krijgen geenszins de stempel ‘nerd’.” “Niet iedereen grijpt naar een boek. Hiphopliefhebbers leren hun medeleerlingen tijdens de middag breakdancen, schakers dagen elkaar uit, het project Boetiek klassiek maakt leerlingen warm voor Mozart en Bach, Acoustic Power enthousiasmeert voor theater, ondernemers tonen hoe je een project uitrolt. Ons meest recente initiatief: leerlingen maken foto’s en video’s van activitei-

ten op school. En we zijn trots op de buitenschoolse activiteiten van onze leerlingen: sport, muziekschool ... Dat je op een college zit, betekent niet dat je geen tijd meer hebt voor hobby’s.” BUITEN DE LIJNTJES Wat je echt boeit, zie je soms scherper als je je vertrouwde omgeving even verlaat. Dus steken de leerlingen geregeld de landsgrenzen over. “In Finland volgden ze lessen Latijn over vrouwenrechten in het Romeinse Rijk, in Spanje kregen ze taalles, in Roemenië steunden de leerlingen van de Humane Wetenschappen verschillende opvangtehuizen. Ze deelden er voedselpakketten uit met geld dat ze inzamelden via acties. De school sponsorde de bouw van een opvangtehuis dat onze leerlingen elk jaar wat helpen opfrissen.” “Ook leraren kijken over het muurtje via job shadowing. Een leraar Frans ontdekte in een Luxemburgs lyceum hoe je informatica integreert in de taalles met de SAMR-methode. Die helpt je om de juiste technologie te selecteren, gebruiken en evalueren. Ikzelf zag in een Duits gymnasium hoe peer teaching kan werken: telkens een leerling aan de klas een vraag stelt, staat een andere leerling recht en waagt zich aan een antwoord. De leraar vult pas aan als de leerlingen samen niet tot een antwoord komen. Die techniek zit ingebakken bij alle leraren. Schitterend dat leerlingen zo van elkaar leren. Dat idee speelde ik door aan mijn team.”

Klasse Magazine

KAMPIOEN BADMINTON “Cognitief sterke leerlingen vinden het schoolleven soms grijs en grauw: ‘Ik kan het al, waarom moet het allemaal zo lang duren?’ Waken over hun leerproces en motivatie is even belangrijk als remediëring voor wie wat trager leert. Wie vlot over de eindtermen hopt, laten we een halve dag per week stage lopen in een bedrijf. Zo belandde een leerling op de IT-afdeling van de politie in Oostende, waar hij na een studie Podiumkunsten aan de slag ging. Eén leerling was zo briljant dat ze op haar zestiende afstudeerde. We lieten haar hier al cursussen van de universiteit volgen.” “Maar het kan ook kleinschaliger: iemand die de moeilijkste wiskundige vraagstukken in een wip oplost, stimuleren we bijvoorbeeld om een boek in een vreemde taal te lezen. In gesprek met die leerling onderzoeken we welke interesses we kunnen aanboren. Hebben cognitief sterke leerlingen geen nood aan verdieping, willen ze gewoon ‘zijn zoals een ander’, dan pushen we niet. Maar als ze onderpresteren, blazen we de motivatie graag nieuw leven in.” De Facebookpagina van het college is een podium. Winnaars van Olympiades, de Knack-wedstrijd én het kampioenschap badminton worden er in de bloemetjes gezet. “Sportwedstrijden waarderen we even hard als de Vlaamse Wiskunde Olympiade”, benadrukt Yannick. “Omgekeerd mag je ook op kennisgebied eens een match spelen. Competitie is geen taboe, maar leerlingen drillen voor de olympiades, doen we niet. We willen geen teaching to the test. De kracht zit in wat je dagelijks doet: degelijk en bevlogen lesgeven. En in je nabijheid: zeker in de lagere jaren vergezelt een leraar de leerlingen naar die concoursen. Voor hun veiligheid, maar ook om hen aan te moedigen zonder druk te leggen.” EREMETAAL Het schooljaar is nog maar net gestart. De lucht boven de school ruikt nog naar zee en plezier. De bemanning is volledig, meldt directeur Yannick. “Onze school met doorstroomfinaliteit heeft het makkelijker om leraren te rekruteren dan technische en beroepsscholen, hoor ik her en der. Maar om dichter bij huis te werken, laten ook vakleraren zelfs hun vaste benoeming staan. Ergens begrijpelijk, alleen staat er ook hier geen rijtje vervangers klaar.” Het lerarentekort, de vernieuwde eindtermen en zorg voor leerlingen: het belooft een pittige vaart te worden. En toch die zekerheid: als de boot eind juni aanmeert, zal de directeur weer prijzen uitreiken. “Die traditie gaat terug tot 1842, het eerste jaar van het college. Nu is het publiek veel diverser. Maar eremetalen horen er nog steeds bij. Die zijn voor leerlingen die het jaar afronden met meer dan tachtig procent. Wie voor een bepaald vak boven het maaiveld steekt of een extra inspanning levert, krijgt een specifieke prijs. We belonen ook sportprestaties en engagement. De leerling die de honderd dagen en de schoolfuif trok, zetten we ook in de bloemetjes. Want die toonde ondernemerschap. Onze ervaring: geef je verschillende talenten een plaats, dan groeien leerlingen vanzelf.”

“De kracht van onderwijs zit in wat je dagelijks doet: degelijk en bevlogen lesgeven”

Klasse Magazine

Analyse

Wie is Pieter Tijtgat? • leraar PAV in de derde graad in Richtpunt Campus Gent • daarvóór hoofd van de onderzoeksgroep aan Odisee Hogeschool Aalst

Wist wetenschap buikgevoel weg? 52

Klasse Magazine

Dat wetenschappelijk onderbouwd lesgeven nodig is, verdedigt Jeroen Backs, afdelingshoofd Strategie en Kennis van het Departement Onderwijs en Vorming. “We glijden al jaren weg in internationale testen zoals PISA, TIMSS, PIRLS, maar ook op Vlaamse peilingen. Dat is een kanjer van een alarmbel: onze onderwijskwaliteit daalt. Meer evidence-informed werken – je visie en klaspraktijk wetenschappelijk onderbouwen – is een van de aangewezen wegen om uit die benarde situatie te raken.” Internationaal wint die focus op evidence-informed lesgeven terrein. In Engeland draagt de private stichting Education Endowment Foundation (EEF) bij tot effectiever onderwijs door te onderzoeken welke klasinterventies echt tot leerwinst leiden. “Voor hun toolbox stellen ze heel hoge eisen aan onderzoek”, zegt Jeroen Backs. “Per interventie, zoals feedback geven of huiswerk, kan je zien hoe sterk de evidentie is, hoeveel maanden leerwinst je kan boeken, en hoeveel ze kost. Even belangrijk: tachtig procent van het onderzoek leidt tot de conclusie dat een bepaalde interventie geen of zelfs een negatief effect heeft. De inspanning die je doet, brengt dan niks op. Ook dat wil je weten als leraar.” “Engeland en Ierland zitten al een tiental jaar in de lift omhoog op internationale testen. Inzetten op meer evidence-informed onderwijs is belangrijk voor die positieve evolutie, dat geloof ik echt. Het geeft hoop dat je de trend kan keren.” IKEA-KAST Ook in onze contreien beweegt er wat. In Nederland vertaalt het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) internationaal onderzoek naar de Nederlandse context. En in Vlaanderen verspreidt het kenniscentrum Leerpunt binnenkort effectieve lesmethodes naar de klasvloer. Elk land zijn kenniscentrum en toolbox. Zijn er dan geen universele succesformules om goed les te geven? “De Vlaamse en Nederlandse toolboxen zijn vertalingen van de Britse, aangepast aan onze eigen context. Want je mag onderzoeksresultaten uit een ander land niet zomaar overnemen”, waarschuwt Jeroen Backs. “Angelsaksisch onderzoek over centrale toetsen legt bijvoorbeeld de link met rankings en woonsegregatie. De prijs van huizen rond succesvolle scholen zou stijgen. Dat speelt inderdaad in sommige Amerikaanse staten, waar ouders geen vrije schoolkeuze hebben. Je woonplaats bepaalt daar je school. Maar in Vlaanderen geldt er een vrije schoolkeuze en is dat niet het geval.”

Tekst Femke Van De Pontseele Beeld Illias Teirlinck & Laïs Van Gestel

Het dalende kennisniveau bij leerlingen wegwerken: onderwijsonderzoek is een van de sleutels. Hoe helpt wetenschap jou effectiever les te geven? Hoe onderscheid je goed onderzoek van hypes? En welke plek krijgt je ervaring of buikgevoel nog?

“In elk land, in elke school, bij elke leerling en bij elke leraar zijn de omstandigheden anders. Dat wil niet zeggen dat je wetenschap overboord moet gooien. Onderwijs is geen IKEA-kast die je met een simpele handleiding snel in elkaar zet. Maar we weten wel dat bepaalde methodes meer kans op succes hebben en dat sommige andere methodes zeker niet werken. Lesgeven is net zoals kinderen opvoeden in zekere zin nog complexer dan een raket naar de maan sturen. Slaag je erin om die raket in één keer de ruimte in te krijgen, dan kan je met die knowhow een succeservaring herhalen. Maar als ouders tips uit opvoedingsboeken toepassen, merken ze al snel dat ze geen absolute zekerheid bieden in alle omstandigheden.”

Klasse Magazine

Analyse

NIET VOLGENS HET BOEKJE Handboeken die leerstof volgens altijd werkende methodes aanbrengen, klinken aanlokkelijk. Maar van het idee dat we blind ‘een boekje kunnen volgen’, moeten we af, vindt Jeroen Backs. “De aanhangers van evidence-based werken gingen ervanuit dat een bewezen aanpak altijd, in elke klas en voor elke leerling werkt. Het was een reactie op het buikgevoel dat het onderwijs erg stuurde. In de VS leidde dat tot de What works-beweging en de groei van effectiviteitsonderzoek. Een groep kinderen kreeg les volgens een bepaalde methode, een controlegroep niet. Het verschil werd helemaal toegeschreven aan de aanpak. Alleen kan je je afvragen of je in het onderwijs alle contextfactoren in rekening kan brengen. Nog los van de ethische vragen die je je soms kan stellen bij dit soort onderzoek.”

Wie is Jeroen Backs? • afdelingshoofd van Strategie en Kennis, Departement Onderwijs en Vorming • Vlaamse vertegenwoordiger in de Governing Board van het Centre for Educational Research and Innovation (CERI) van de OESO

“Ondertussen evolueerden we meer naar een evidence-informed aanpak: onderzoek krijgt een rol in je beslissingsproces, maar je ervaring als leraar ook. Jij kent je leerlingen, jij weet in welke omstandigheden je lesgeeft. De combo context, ervaring en onderzoek levert het beste resultaat. Dat maakt het verhaal complexer, maar ook boeiender. Je bent als leraar geen uitvoerder, je denkt zelf mee.” “Neem nu huiswerk. Dat heeft volgens de EEF-toolbox een duidelijk positief effect op leerprestaties en kost weinig. Schrap je huiswerk toch, bijvoorbeeld omdat het merendeel van je leerlingen thuis geen plek heeft om te studeren, weet dan dat je dat gemiste leereffect elders moet compenseren. Misschien zijn huiswerkklassen op school dan een goed alternatief.” ONDERZOEK ALS MINDSET Ook Kristin Vanlommel, gastprofessor Opleidings- en Onderwijswetenschappen, ziet meer heil in een onderzoekende en kritische mindset, dan in vaststaande methodes. Zij begeleidt veranderingstrajecten in scholen. “Een van de obstakels is onze confirmation bias. Leraren of scholen kiezen soms een aanpak die al ‘in hun straatje’ past. Ze houden van directe instructie of gepersonaliseerd leren, en pikken het onderzoek eruit dat hun ideeën bevestigt. Het foute vertrekpunt.

“Onderwijs is complexer dan een raket naar de maan sturen” Jeroen Backs

Klasse Magazine

Formuleer liever eerst een vraag of doel. Wil je je cognitief sterke leerlingen meer uitdagen? Moet je het motivatieprobleem van je leerlingen aanpakken? Pas daarna duik je in onderzoek.” “Je intuïtie, ervaringen en overtuigingen zijn waardevol, maar zoek niet alleen daar je antwoorden. Je riskeert onbewust beslissingsfouten te maken. Een school die cognitief sterke leerlingen wilde motiveren, richtte kangoeroeklassen in. Pas drie jaar later lazen ze daarover onderzoek: leerlingen een paar uur uit de klas halen voor aparte taken, werkt niet.” GLOBALE TREND Maar hoe selecteer je uit die massa onderzoek? Want waren ook de verketterde ‘onderwijshypes’ niet op onderzoek gebaseerd? En wat als onderzoeken elkaar tegenspreken? Jeroen Backs: “Focus op de globale trend, niet op één studie. Neem nu alcohol. De meeste studies tonen aan dat alcoholgebruik het risico op kanker vergroot. Maar soms stelt een krantenartikel dat een paar glazen per week net goed zijn voor je gezondheid. Misschien had dat laatste onderzoek wat meer sporters in zijn sample? Goed onderzoek wordt meermaals uitgevoerd of ‘gerepliceerd’, en onderworpen aan reviews. Over zelfontdekkend leren vind je misschien een positieve studie, maar over het algemeen is er – zeker bij jonge kinderen – weinig onderbouw voor.” Voor welke aanpak is er dan wél veel wetenschappelijk bewijs? “De basis van hoe mensen leren, zit vervat in de twaalf bouwstenen van het boek ‘Wijze lessen’. De leerstrategieën die Tim Surma daar opnoemt, zijn stevig onderbouwd. Je komt er ver mee. Toch helpen ook die niet in elke situatie. Leerproblemen, digitalisering, een veranderende leerlingenpopulatie en thuistaal vragen om bijkomende wetenschappelijke inzichten.”

“Op lesbezoek gaan is een kleinere stap dan dikke onderzoeken lezen” Pieter Tijtgat

Pieter Tijtgat, leraar PAV, leidde in een vorig leven de onderzoeksgroep van de lerarenopleiding aan de Odisee Hogeschool. Hij kent de debatten, en is ervan overtuigd dat topleraren van alle strekkingen elkaar waard zijn. “Ze zetten de juiste didactiek op het juiste moment in. Ze combineren doordacht zowel instructie als zelfsturing, structuur en autonomie. Hun lessen en leeruitkomsten verschillen niet zoveel als onderzoekers ons soms doen geloven. Maar niet elke leraar heeft datzelfde probleemoplossend vermogen.” “In mediadebatten lijken klassikale instructie en samenwerkend leren soms haaks op elkaar te staan”, bevestigt Jeroen Backs. “Over de methode geen woord. Cruciaal nochtans: welk publiek werkte mee aan het onderzoek, kleuters of ado lescenten, kinderen met een hoge of lage sociaal-economische status? Zien de onderzoekers hun hypothese al te graag bevestigd? Wordt het onderzoek door een commerciële organisatie gepromoot?” Ook Pieter Tijtgat vindt het jammer dat die nuance niet altijd de weg naar de media en de lerarenkamer vindt. “Misschien willen we ook als leraar te snel simpele oplossingen, voorschriften die we meteen kunnen uitvoeren? Of misschien selecteren we startende leraren te veel op zorgzaamheid en orde, maar te weinig op creativiteit, nieuwsgierigheid en kritische zin?”

“Worstelt je school met een spijbelproblematiek, dan stelt Vlaams en internationaal onderzoek dat een autoritatief school- en klasklimaat een positief effect heeft op de motivatie van leerlingen. Een mix van hoge verwachtingen en grote betrokkenheid: niet alles top-down beslissen en leerlingen als kleine kinderen behandelen, maar de regels ook niet lossen. Observeer wat je school nodig heeft en bespreek het met je team: moeten jullie vooral de verwachtingen opschroeven of dichter bij jullie leerlingen staan?”

KLASSIEKERS Hoe krijg je dat onderzoek nu tot op de klasvloer? Pieter Tijtgat twijfelt. De vraag is een rode draad in zijn loopbaan. Je verdiepen in onderzoek of onderwijsblogs die vertrekken vanuit de klaspraktijk en erover nadenken in een werkgroep kost tijd. Niet elke leraar slaagt daarin naast een fulltime lesopdracht. Toch moet je een aantal klassiekers kennen. Zonder te verkrampen: je mag de besluiten uit het onderzoek tijdens de les gerust een beetje ‘vergeten’. Doordat je ze las en verwerkte, neem je haast automatisch werkende elementen mee naar de klas.”

GRIJS BOVEN ZWART-WIT Het onderwijsdebat slingert al eens van vaardigheden naar kennis of van welbevinden naar orde en discipline.

“Professor Vansteenkistes ABC van de motivatie is voor mij zo’n klassieker. Die theorie helpt me om mijn leerlingen uit de arbeidsmarktfinaliteit tot leren te brengen. Daarnaast hou ik hard vast aan andere onderbouwde basisprincipes die voor

Klasse Magazine

Analyse

Wie is Kristin Vanlommel? • gastprofessor Opleidings- en Onderwijswetenschappen aan UAntwerpen • lector ‘Organiseren van verandering in Onderwijs’ aan Hogeschool Utrecht

“Baseer je je alleen op intuïtie of ervaring, dan riskeer je beslissingsfouten te maken” Kristin Vanlommel

mij de leidraad zijn voor kwaliteitsvol onderwijs. Betekenis volle leerinhouden, bijvoorbeeld. En een band met mijn leerlingen uitbouwen waarbij we in interactie gaan en tonen dat we elkaar nodig hebben. Bij hen check ik ook geregeld of ik me daar voldoende aan hou.” Dat elke leraar na de uren wetenschappelijke literatuur doorploetert, vinden ook Jeroen Backs en Kristin Vanlommel onhaalbaar. “Daarvoor hebben we nood aan zogenaamde brokers die wetenschappelijke inzichten vertalen naar bruikbare handleidingen of leesbare inspiratiegidsen. De keuze ligt daarna bij de leraar. Heel belangrijk. Je beslist zelf of je ruimte hebt voor een bepaalde ingreep.” “Echt inzicht komt pas na een intensieve training in de klas. Kunnen trekkers in de lerarenkamer wetenschappelijk onderbouwde lessen demonstreren? Want op lesbezoek gaan bij een collega is een kleinere stap dan dikke rapporten

lezen”, vraagt Pieter Tijtgat zich af. Ook Jeroen Backs is grote voorstander van meer peer learning. “We weten uit het TALIS-onderzoek dat Vlaamse leraren te weinig in elkaars klassen kijken. Meer expertise delen, kan bijdragen aan de open cultuur die nodig is om aan de slag te gaan met wetenschappelijk onderzoek.” GATEN BLOOTLEGGEN Kristin Vanlommel hoopt dat die onderzoekende cultuur de hele school doordringt, van lerarenkamer tot schoolbestuur. Leidende teams of ervaren leraren kunnen het voortouw nemen, maar je oogst pas succes als leraren positief staan tegenover evidence-informed lesgeven. Hoe je er dan aan begint? “Vertrek altijd vanuit je schoolvisie en de doelen die je wil bereiken. Baken eerst samen je vraag of doel goed af. ‘We willen het welbevinden van onze leerlingen verbeteren’, gaat

te breed. Beter is: ‘Hoe laat ik mijn leerlingen met respect luisteren naar de overtuigingen van andere leerlingen?’” “Raadpleeg daarna wetenschappelijke bronnen, maar ook data van de school, zoals toetsen, observaties, gesprekken met ouders en leerlingen. Koppel er de ervaring en intuïtie aan van het lerarenteam. Leg je dat alles in de weegschaal, dan kom je tot een weloverwogen beslissing. Distilleer daar een paar mogelijke aanpakken uit en kies er met je team één van. Spreek een moment af, pakweg een half jaar later, om de resultaten te evalueren en bij te sturen. Zo weet je wat er écht verandert als je iets nieuws invoert.” “Onderzoek kan ook gaten in je visie blootleggen. De school die zich afvroeg hoe ze cognitief sterke leerlingen beter kon uitdagen, ontdekte dat ze een visie miste over differentiatie. Wat heeft elke leerling apart nodig? Ze nemen nu onderzoek door over individuele leerbehoeften, samen met een andere school die zich dezelfde vraag stelt.” EXPERIMENT Iets wordt pas onderzocht als iemand het ooit geprobeerd heeft. Is er in deze evidence informed aanpak nog ruimte voor experiment? Scrollen we door de EEF-toolbox, dan zien we dat er onvoldoende onderzoek is dat bewijst dat buitenlessen of schooluniformen tot betere leerresultaten leiden. Maar bestaat de kans dat die bewijslast later nog komt? “EEF en Leerpunt focussen op meetbare leerwinst”, besluit Pieter Tijtgat. “Belangrijk natuurlijk, maar onderwijs doet meer dan leerlingen klaarstomen voor een job. Het bevordert hun groei als mens en bereidt hen voor op hun maatschappelijke rol. Hoe je een leerdoel rond burgerschap en duurzame attitudes onder de knie krijgt, is moeilijker te meten dan progressie in pakweg taal of wiskunde. Maar als onderzoek ontdekt dat bepaalde interventies de socialisatie, het zelfvertrouwen of de motivatie van leerlingen stimuleren, dan verdienen die ook een mooie plek in de toolbox van de leraren en in het onderwijsdebat.”

Advertentie

Lerarenkaart

Klasse Magazine

Samenstelling Patrick De Busscher

Nieuwe voordelen Op Lerarenkaart.be wijst een handige zoektool je de weg tussen 900 exclusieve voordelen. In Klasse Magazine hoef je zelf niet op zoek, maar krijg je telkens de nieuwste voordelen op een rijtje. Haal je kaart al maar boven!

Het Kunstuur

Hasselt

2 euro korting met je Lerarenkaart

Maison Hannon

Brussel

5 euro korting met je Lerarenkaart

Museum voor Schone Kunsten

Charleroi

gratis met je Lerarenkaart

Le Pavillon

Namen

gratis met je Lerarenkaart

Banksy Museum

Brussel

2 euro korting met je Lerarenkaart

Concertgebouw Circuit

Brugge

2 euro korting met je Lerarenkaart

Family Adventure

webshop

15 euro korting per gezinslid met je Lerarenkaart

Disneyland® Paris + hotelovernachting Frankrijk

10 procent korting met je Lerarenkaart (tickets + hotel buiten het park)

PicknickPoint

webshop