Klimaatverandering, is er een weg terug?

Klimaatverandering, is er nog een weg terug?

Of hoe het 'eeuwige ijs' steeds sneller verdwijnt!

Toen me door het KBF werd gevraagd naar een nieuwe vertaling voor deze Monte; was ik (even) inspiratieloos. Na wat speurwerk op de DAV en ÖAV sites en hun bijhorende magazines; dacht ik dat een artikel rond klimaatsveranderingen wel interessant kon zijn. Het ligt in de lijn van de KBF beleidsrichtlijnen en is actueel, toch? Hoe actueel? Bij het schrijven van dit artikel, kwam het verschrikkelijke nieuws binnen dat een enorm stuk gletsjer van de Marmolada (Dolomieten) was afgebroken en verschillende mensen had bedolven. Voorlopige balans: 7 doden; 9 gewonden en 15 vermisten (toestand 05 juli 2022).

inleiding

Ik was twee jaar na elkaar in de Hohe Tauern (Oost-Tirol). Aan de voet van de Schlatenkees (Venediger groep) kon ik optisch vaststellen, van het ene jaar op het andere, dat het ijs zich terugtrok. De naakte cijfers zijn ontnuchterend: in de meetperiode 2020/2021 ging deze gletsjer met 54,5 meter achteruit. De voorgaande meetperiode 2019/2020 was het ook al 50,0 meter. Dus op twee jaar tijd verdwijnt meer dan honderd meter… (Zie foto 1 ÖAV Gletschermessdienst / R. Luzian - 2001 + foto 2 Ben Van Poucke - 2020).

Volgens een Nederlands onderzoek in de Berner Alpen, blijkt dat de kans op steenslag sinds 1950 langzaam toeneemt, maar sinds de eeuwwisseling is dit allemaal in een stroomversnelling geraakt.

Uiteraard is de klimaatverandering een globaal probleem, ook het basiskamp aan de Mount Everest zou 400 meter lager geplaatst worden, omdat de Khumbu gletsjer waar het kamp zich bevindt te onveilig wordt.

In het kader van hun #Machseinfach-campagne onderzoekt DAV of er risico’s zijn en/of kantelpunten, waardoor catastrofale klimaatveranderingen zich onvoorspelbaar zouden vermenigvuldigen en/of onomkeerbaar zouden worden. Veel mensen stellen zich het (mondiale) klimaat voor als een systeem dat langzaam en lineair reageert op veranderingen in het milieu, zoals stijgende niveaus van broeikasgassen. Maar er zijn punten in dit systeem waar processen niet langer afhankelijk zijn van één oorzaak, maar elkaar gaan versterken.

Dit worden kantelpunten genoemd. Het Potsdam Institute for Climate Impact Research onderscheidt drie fenomenen die dit kunnen triggeren: het afsmelten van de poolkappen/gletsjers, de veranderende golfstromen en de menselijke impact op ecosystemen.

Trigger 1: Het (af)smelten van ijs

Normaal groeit een gletsjer in de winter en smelt gedeeltelijk af in de zomer. Er heerst dus een evenwicht. De klimaatverandering heeft er echter voor gezorgd dat er meer ijs wegsmelt dan dat er aangroeit. Wanneer ijs smelt komt de rotsbodem aan de oppervlakte. Die is donkerder en absorbeert daardoor meer warmte van de zon. Het minder reflecteren van zonnestraling door sneeuw/ijs en de daarop volgende opwarming wordt het “albedo-effect” genoemd.

De drastische afname van de poolkappen aan de Noordpool toont dat het kantelpunt daar al gepasseerd is. Het grote verlies aan ijsmassa in de zomer heeft bovendien de belangstelling gewekt voor de exploitatie van grondstoffen, onder het noordpoolgebied. Als de Groenlandse ijskap, na Antarctica het grootste bevroren gebied ter wereld, zou smelten, zou de zeespiegel met zeven meter stijgen.

Tot nu toe is de ijskap geconserveerd door het reflecteren van zonlicht en zijn grootte. Het oppervlak bevindt zich op hoog bergniveau in koudere luchtlagen. Het massaverlies van de ijskap is de afgelopen veertig jaar echter verzesvoudigd.

Aan de andere kant van de wereld is het niet beter: de Antarctische ijskap dreigt te worden blootgesteld aan een domino-effect. Daar smelt of breekt het ijs aan de randen, zoals in de Amundsen Baai, waardoor het binnenijs gedestabiliseerd raakt en in zee dreigt te glijden en daar te smelten.

Tegen 2100 zullen de meeste Alpengletsjers verdwenen zijn. Dit is niet alleen jammer voor bergbeklimmers, maar ook de watervoorziening wordt een probleem. Daarnaast is de permafrost in de Alpen, waar de grond sinds de laatste ijstijd bevroren is, aan het ontdooien. Hellingen verliezen hun stabiliteit en aardverschuivingen nemen toe. (Zie ook inleiding.)

Ook de berghutten lijden onder dit fenomeen: het Hochwildehaus (2883m) in de Ötztaler Alpen moest vanwege onherstelbare instabiliteit worden gesloten - de fundering staat op smeltende permafrost (Zie foto 3 - Hochwildhaus - DAV Archiv). Een ander recent voorbeeld: aan alle leden van DAV Sektion MünchenOberland werd een vrijwillige bijdrage gevraagd om de Stüdlhütte (2802m), aan de voet van de Großglockner, financieel mee te helpen ondersteunen. Omwille van gevaar door ontdooiende permafrost en risico op steenlawines worden er allerlei bouwwerken gepland (voorziene kost: ca. 430.000 €).

Een ander zichzelf versterkend smeltproces is het ontdooien van de permafrost in de veengronden van Siberië en Canada. Daar bevinden zich miljarden tonnen methaan. Het broeikaseffect van methaan is vijfentwintig keer groter dan dat van CO2! Methaan die in de atmosfeer terecht komt… versnelt de temperatuurstijging.

Trigger 2: Golfstromen

Ons weer en dus ook het klimaat wordt bepaald door de continue stromingen van lucht en water rond de planeet. De golfstroom geeft ons, in Europa een gematigd klimaat. De circulatie van de golfstroom van de tropen naar het noordpoolgebied en terug wordt aangedreven door wind en de verschillen in waterdichtheid. Voor de dichtheid geldt: hoe zouter en kouder, hoe dichter (dus zwaarder). Zout, warm oppervlaktewater uit de tropen stroomt naar het noorden en koelt af. Een omgekeerde beweging vindt plaats in het noordpoolgebied: koud, zout water stort neer op de oceaanbodem en stroomt terug naar het zuiden langs de Amerikaanse kust.

Deze circulatie wordt in gevaar gebracht door het smelten van het ijs op de Noordpool: het smeltwater van de gletsjers is zoet water en verdunt het zoute zeewater, waardoor de verticale beweging naar beneden wordt afgezwakt. De verzwakking van de golfstroom zou in eerste instantie leiden tot afkoeling in Europa, maar zou ook gevolgen hebben voor de mondiale circulatie, de zeespiegel, het maritieme leven en de neerslagverdeling. Windstromingen veranderen ook naarmate de Aziatische moesson afneemt. De intensiteit en frequentie van de El Niño-jaren zal toenemen; dit mogelijk als gevolg van opgewarmde oceanen. Deze veranderingen in temperatuur en neerslag hebben gevolgen voor mens, dier en land- en bosbouw.

Trigger 3: Ecosystemen

Waar mensen en dieren zich makkelijk kunnen verplaatsen als de leefomstandigheden in een regio te moeilijk worden, zijn planten vaak (te) traag. De boreale bossen (Alaska, Rusland, Canada en Scandinavië), die een derde van het bosgebied van de wereld beslaan, drogen op. Hierdoor worden de bomen vatbaarder voor ziektes, planten ze zich minder voort en komen bosbranden vaker voor. Bossen zijn echter niet alleen een belangrijke materiaal bron voor papier en hout, maar zijn ook een grote koolstofvoorraad. Ook het Amazone-regenwoud wordt steeds vaker getroffen door droogte. Als 's werelds grote bossen zouden verdwijnen, zal er een snellere toename zijn van de CO2-concentratie in de atmosfeer en dus een stijging van de mondiale temperatuur.

Tot nu toe wordt veel van de CO2 die de atmosfeer binnenkomt, opgevangen door de oceanen. Als hun absorberend vermogen uitgeput raakt, kan de koolstofdioxide ongeremd werken. Tot die tijd vormt het samen met water koolzuur in de zee, waardoor de pH-waarde van de zee daalt en levensvormen met kalkhoudende skeletten worden aangetast. Daarbij gaat het niet alleen om koraalriffen, maar ook om veel dieren onderaan de voedselketen, zoals plankton, waarvan de verdwijning verstrekkende gevolgen zou hebben.

Wat kunnen we doen?

Eigenlijk weten we allemaal al véél langer wat we kunnen en zouden moeten doen. Met alle grote problemen is het vooral belangrijk dat iedereen zijn steentje bijdraagt, ook aan klimaatbescherming en duurzaamheid. Er zijn veel kleine en eenvoudige dingen die men in het dagelijks leven of in zijn vrije tijd kan doen om zijn voetafdruk te verkleinen. Eén aspect is zeker mobiliteit. Ook voedselkeuze heeft invloed op ons klimaat.

Wie af en toe vegetarisch eet, een eigen broodtrommel gebruikt of wandelmateriaal herstelt in plaats van nieuw aan te kopen, doet individueel al wat hij/zij kan. It's one small step for man, one giant leap for mankind.

M Y T H I C U L T R A