UIT DE LITERATUUR

CLAUDINE DECOCKER

VERLOREN WOORDEN: EEN BETOVERBOEK

VAN ROBERT MACFARLANE EN JACKIE MORRIS

‘Er was eens een tijd waarin woorden begonnen te verdwijnen uit de taal van kinderen. Ze verdwenen zo geleidelijk dat bijna niemand het merkte – ze verdampten als water op steen. Het waren woorden die kinderen gebruikten om de natuur om hen heen te benoemen: adder, boshyacint, braamstruik, eikel, heide – weg! Kastanje, leeuwerik, otter, raaf, wezel… allemaal weg!’

2007. De Oxford Junior Dictionary, voor kinderen vanaf 7, verschijnt in een vernieuwde editie Hiervoor schrapte de uitgever meerdere woorden gelinkt aan natuur uit de woordenlijst. Woorden als ‘salamander’ en ‘braambes’ moesten plaats maken voor technologische termen zoals ‘blog’, en ‘database’.

EEN BOEK ALS PROTEST

2015. Een groep van 28 schrijvers stuurt een open brief naar de uitgever. Ze vragen zich af waarom woorden als ‘voicemail’ belangrijker zijn dan ‘winterkoning’. Dit heeft niets met nostalgische romantiek te maken, maar met een gedeelde bezorgdheid: kinderen hebben nood aan verbinding met wilde natuur. Een natuur die steeds kanslozer wordt. Macfarlane en Morris ondertekenen de brief. Zo kiemt het idee voor ‘Lost words’: een subtiel protest gegroeid uit het talent en vakmanschap van twee betrokken kunstenaars. Het boek verschijnt in 2017 en schudt lezers wakker. En bij uitbreiding een hele natie.

VERLOREN WOORDEN

Het opzet is eenvoudig en geniaal. Langs twintig ‘verloren’ woorden, in de Engelstalige versie beginnend bij ‘acorn’ – eikel – en eindigend met ‘wren’ – winterkoning –, slalom je doorheen het boek op zoek naar letters, woorden. Je leest Macfarlanes dartelende lettervers, beginnend met elke letter van het woord, om tenslotte het dier of de plant in Morris verbluffend natuurlijke biotoop terug te vinden. Een avontuur. Niet minder voor de vertaalster. Schrijfster Bibi Dumon Tak is daar glansrijk in geslaagd.

RAPPEN VOOR NATUUR

Door wezens te benoemen erkennen we hun bestaan, laten we ze toe in ons leven, in onze taal, onze verbeelding en verhalen. Nog echter worden ze als we hun naam uitspreken. Zo ook voor de ‘spells’ in dit boek: hun weerkerende klanken, rijm, ritme, tempo ervaar je als lezer fysiek, ze smeken je bijna om ze hardop voor te dragen. Swingend en wervelend rappen voor de natuur.

EEN BOEK ALS EEN LANDSCHAP

Wat dit boek ook bijzonder maakt: het laat zich even goed lezen doorheen de schitterende tekeningen van Jackie Morris. ‘We wilden een groot boek maken, een boek waar je letterlijk in kunt vallen, een boek als een landschap met eigen wetten, een eigen tijd. Een boek om jezelf in te verliezen.’

EEN WONDERLIJK BOEK

‘To bewilder (verbijsteren, verwarren), to be wilder. To be desorientated.’ Verdwalen is een wilde ervaring. Een gevoel van verbazing over het vreemde in de natuur. Niet alleen op het platteland, ook in steden krioelt het van biodiversiteit. Van levende dingen die we kunnen benoemen. Vaak zijn ze moeilijk te zien en makkelijk te vergeten.

EEN NOODZAKELIJK BOEK

Het boek werd een cultureel fenomeen: Children’s Book of the Year 2018, campagnes in lagere scholen, woonzorgcentra, ziekenhuizen, asielcentra. Live concerten ‘Spell Songs’ brengen muzikanten samen. Voor wie hier en nu aan de slag wil met ‘Verloren woorden’: naarschoolmetquerido.nl

‘We vergeten wat we verloren zijn. Dat is een gevaarlijke manier van vergeten’, zegt Robert MacFarlane in een interview. Maar dit boek brengt hoop. Hoop in de vorm van bezwerende toverspreuken.

‘… bezweringen die door de kracht van het hardop benoemen dromen en liedjes zullen oproepen. Die de verloren woorden zullen terugbrengen naar onze verhalen, in het oog en in het hart.’