Riser 2013 (53)

Alles wat je moet weten over WOLKEN ButterFly and Hike in Turkije Vliegen in Utah (VS) Serie: Overlandvliegen Herken het landschap

Sep 2013

Het verhaal van een boomlanding

53 1

riser To rise, rose, risen (Eng): Move upward!

Riser is het officiële orgaan van de Afdeling Schermvliegen van de KNVvL. Riser is gratis voor KNVvL-leden die zijn aangesloten bij de Afdeling Schermvliegen.

Hoofdredacteur Bastienne Wentzel Redactie-adres Eikenlaan 11, 3749 AE Lage Vuursche riser.schermvliegen@knvvl.nl.

Redactie Peter Blokker, Karlien Engelen, Bastienne Wentzel, Maaike Zijderveld, Erik Louwes.

Concept & Art direction Charles Pellens.

Vormgeving & DTP Jos Claassen.

Medewerkers Jan Jacob Stam, Tamara BlokkerHondsmerk en Wouter Janssen Druk Drukkerij Hub Tonnaer bv.

Advertenties Alle informatie, opgave en aflevering mail naar riser.schermvliegen@knvvl.nl.

Digitale foto’s en tekst Kunnen worden aangeleverd via: riser.schermvliegen@knvvl.nl of per cd-rom.

De redactie is niet aansprakelijk voor schade, ontstaan door eventuele fouten in de berichtgeving. De redactie, noch het bestuur van de Afdeling Schermvliegen is verantwoordelijk voor de inhoud van door derden ingezonden stukken.

He hallo!?

Ook zo genoten van de vakantie en het mooie weer? Ik heb er ook de nodige vlieguurtjes weer opzitten dankzij mijn piloot. Blijft een fantastisch gevoel en prachtig om de wereld vanuit de lucht te verkennen. Dit jaar verbleven we voor het eerst in een echte paraglidingaccomodatie. Top, want elke dag waren we helemaal up-to-date over de vliegomstandigheden. Ook vervoer naar de startplaats was supermakkelijk.

Dit was voor mij natuurlijk de optimale manier om me eens helemaal onder te dompelen in jullie wereldje. En natuurlijk deel ik mijn ervaringen hier met jullie ;-) Wat mij opvalt is dat paragliders erg sociaal en relaxed zijn. Je hebt, ook als ‘buitenstaander’, gauw een praatje. En zijn de omstandigheden eens wat minder? Geen probleem, morgen weer een dag. Daarnaast helpen paragliders elkaar. Wij wilden een keer naar een andere startplaats, maar ‘onze’ accomodatie ging daar op dat moment niet heen. Toch op de bonnefooi heen, want eerder die week hadden we met een ander busje mee kunnen rijden om na de vlucht onze auto op te halen. Bij de weg naar de startplaats aangekomen, bleken alle busjes al weg. We stonden ons net te bedenken wat we zouden doen toen er een auto voor onze neus stopte. ‘Willen jullie ook nog omhoog voor een vluchtje? Stap maar in.’ Dat lieten we ons geen tweemaal zeggen! Needless to say dat wij deze piloten na afloop weer een lift naar boven gaven.

Al met al heel positief dus. Maar als columnist moet ik kritisch zijn, dus toch twee aandachtspuntjes ;-) Ten eerste: hoe gaaf vliegen ook is, het mag ook wel eens ergens anders over gaan. Vooral bij het technische gedeelte haak ik als vouwkonijn wel eens af. Nu ben ik intussen redelijk ingelijfd in het vakjargon. Van de termen stall en wing-over sla ik niet meer steil achterover. Maar als jullie eigenschappen en prestaties van alle soorten schermen gaan bespreken, is dat a. Niet te volgen voor een niet- ingewijde en b. Vinden buitenstaanders dat meestal ook niet zo interessant. Nu kan ik mezelf prima vermaken, maar het staat een beetje raar om tijdens het diner de nieuwe Stephen King te gaan lezen ;-) Fijn als de onderwerpen dus wat veelzijdiger kunnen.

De column is alweer bijna vol, dus het tweede punt hou ik kort. Vroeg of laat (meestal vroeg) krijg ik als vouwkonijn de standaardvraag: ‘ Vlieg je zelf ook?’. Gevolgd door: ‘Wil je het zelf leren?’ Dus bij deze: nee, ik vlieg zelf niet en heb op dit moment (nog) niet de behoefte om het zelf te leren. Maar zeg nooit nooit. Zo, kunnen we het nu over die nieuwe van Stephen King hebben ;-)

Foto: Fonsz Kriegsman

2

2

inditnummer

Coverfoto: Arthur Werner

1

Butterfly and hike in ﾃ僕ﾃｼdeniz, Turkije

4

Morgenrood, water in de sloot

8

Paragliding in Utah (VS)

12

Serie: Vluchtplanning

14

Fotowedstrijd

16

Serie: Leidraad voor overlandvliegen in Nederland, deel 3

18

Veiligheid: Boomlanding

22

Crossalps 2013

24

Nieuws en recensies

27

Agenda, KNVvL clubs

30

3

3

Reizen

De driehoekige vallei met haar steile rotswanden doet denken aan een taartpunt, weggesneden uit het Turkse kustlandschap. Kelebekler Vadisi, oftewel Butterfly Valley, is voor de doorsneetoerist alleen per boot bereikbaar. Voor ons, vlinders, is er een andere ingang‌ en uitgang!

Tekst: Peter Blokker Foto’s: Peter Blokker & Bastienne Wenzel

Een

in de outback van 4

Als een trage maar vastberaden rups kruipt het busje bijna tweeduizend hoogtemeters naar de top van de Babadag. De geplaveide start op 1.700 meter sla ik over; tandems en vliegscholen hebben deze startplaats al als hun territorium opgeëist. Tweehonderd meter hoger, nabij de top van deze imposante berg, vind ik een vrij plekje. Hier kan ik me voorbereiden op de metamorfose. De ontpopping tot een fladderend wezen vereist hier een goede vleugelbeheersing. De aardkorst is hier scherp, hard en grillig, zoals de ziel van het land die velen heeft toebehoord maar altijd zichzelf is gebleven. De puinhelling heeft al menig doorgesneden lijn op haar geweten, om nog maar te zwijgen over kapotte handen en knieën. Met mijn lichtgewichtuitrusting en minimale protectie ben ik een eenvoudige prooi. De perfecte startwind helpt me om in een vloeiende beweging los te komen en al snel hang ik tussen de andere vlinders, met onze bonte vleugels boven de azuurblauwe zee.

Hippies op de vlucht De Babadag ligt hemelsbreed nog geen vijf kilometer van de zee verwijderd, zodat je op een aanzienlijke hoogte boven het water onder je scherm kan hangen. Niet voor niets is dit een zeer geliefde vliegstek voor acropiloten en SIV-cursussen. Bovendien is Ölüdeniz een uitgelezen familiebestemming; het strand staat hoog in de top tien van de mooiste stranden ter wereld. De infrastructuur voor piloten is prima nu de gehele weg naar de startplaats is bestraat en het eenvoudig is een busje naar boven te regelen. Piloten die hier nog niet geweest zijn, zullen hier ooit naartoe gaan. Ölü weet het, de all-inclusives bewijzen het… alleen de “Turkse avond” van het entertainmentprogramma herinnert nog aan het feit dat we hier toch echt in Azië zijn. De Blue Lagoon is de grootste bezienswaardigheid vanuit het luchtruim. Het gebied rondom deze turkooizen binnenzee was tot de jaren negentig grondgebied van hippies. Op de vlucht voor het massatoerisme verplaatsten de hippies zich naar de “verborgen” vlindervallei. Inmiddels treedt deze kloof in de voetsporen van de lagune en wordt de vallei nu dagelijks overspoeld met bootjes vol toeristen.

ButterFly & hike

vlinder

Ölüdeniz

Een rebelse verdwaalde vlinder Zoals de meeste landschappen is ook de vlindervallei het mooist vanuit vogelvlucht. De beste tijd om de vallei in te vliegen is zo vroeg mogelijk op de dag, voordat de eerste boten (rond 11:00 uur) aanmeren en het slechts tweehonderdvijftig meter lange strand (cq landingsplaats) zich vult met toeristen. Zo laat mogelijk op de dag is ook een aantrekkelijke optie, maar neem dan een tandenborstel mee want reken erop dat er pas de volgende dag weer een mogelijkheid is om naar de civilisatie terug te keren, te voet of met de boot. Een zwoele avond doorbrengen bij het kampvuur, samen met de hippies en bijbehorende joints, alvorens te overnachten in een rieten hutje is een onvergetelijke belevenis in groot contrast met het toeristische Ölü. Ik probeer nog op tijd te zijn om het ontbijt te nuttigen en zet rechtstreeks koers naar de vallei. Thermische omstandigheden zijn niet nodig; de vallei is met een glijvlucht bereikbaar. Afwijken van de druk bevlogen ‘normaalroute’ tussen de Babadag en het strand van Ölüdeniz is hier een vreemde ervaring, alsof je halverwege de Vierdaagse opeens linksaf slaat waar veertigduizend anderen rechtsaf gaan. Het voelt eigenwijs, stout, spannend, heerlijk.

Alleen, maar niet eenzaam, vergezeld door een nog laagstaande zon die de zee prachtig laat glinsteren. Een zee die hier kolkend tegen de rotsachtige kustlijn slaat, geen landingsmogelijkheid overlaat, en Butterfly Valley is nog nergens te bekennen!

Doellanding voor het ontbijt De veiligste route is om vanaf de startplaats eerst naar de kustlijn te vliegen, richting het reusachtige vakantieoord Lykia World. Hier is ook

5

dig, zelfs voor diegenen die het al vanuit de lucht gezien hebben.

Volgens de beschrijving kost het een uurtje om de route langs de rotswand te beklimmen. Volgens mijn horloge was het twintig minuten, maar het resultaat daarvan is dat ik, boven aangekomen, net zo nat ben als na een duik in de diep onder mij fonkelende zee. Het pad komt uit bij George House, een bed&breakfast waar je heerlijk kunt eten, op krachten kunt komen en overnachten. Vanaf hier is het niet ver meer naar de kustweg, waar in de zomermaanden voldoende toeristen met auto’s rijden om je een lift terug te geven naar Ölüdeniz. Ik kies ervoor om de tien kilometer lange slingerende asfaltweg langs de kust te voet af te leggen, bang om het vrije vlindergevoel kwijt te raken zodra ik de boulevard van Ölüdeniz op loop. Na een uur lopen in de brandende zon denk ik daar anders over! Nog nooit heeft een verfrissend drankje bij het pilotennest Cloud 9 zo heerlijk gesmaakt!

een strandje dat als noodlandingsplaats kan dienen. Volg vervolgens de kustlijn richting het klif met de antennes; hierachter ontplooit zich het uitzicht over de vallei. Meestal is er nog genoeg hoogte om de wigvormige vallei een stuk in te vliegen richting de waterval achterin. Het strand lijkt in eerste instantie klein maar geen zorgen, het is groot genoeg voor diegenen die weten waar ze final moeten inzetten. En dat is niet halverwege het strand! In lange S-bochten, half boven land en half boven zee, bouw ik hoogte af door dicht langs de imposante rotswand te vliegen. Pas als dit niet meer lager kan vanwege de boomtoppen zet je de final in richting de tegenoverliggende rotswand. Dit is belangrijk, want wie te hoog op final gaat komt hard tegen deze wand tot stilstand of moet uitwijken naar zee voor een natte landing! Het strand is nog leeg en hier landen op de gladgeslepen kiezels is een prachtige ervaring. Dat ik vrijwel direct na de landing word uitgenodigd voor het ontbijt is een andere wens die in vervulling gaat.

El Camino de la Muerte Van het handjevol piloten dat hier af en toe landt, gaat nagenoeg iedereen terug naar Ölüdeniz met de boot. Met een reguliere pakzak van twintig kilo is dat ook eigenlijk de enige gezonde optie. Mijn uitrusting past in een dagrugzakje en met nauwelijks zeven kilo, inclusief anderhalve liter water, is het mijn missie om een andere uitgang te vinden.

Door de vallei lopen eigenlijk maar twee wandelpaden, die zich direct achter de hutjes al splitsen. Ga je rechtdoor bij de splitsing dan kom je na een kilometer lopen en af en toe klauteren bij de waterval die niet aan een bezoek mag ontbreken. Rechtsaf is de andere optie en de enige wandelroute om de vallei uit te komen, richting Faralya, het dorp bovenaan de kloof. Bij mijn voorbereidend online onderzoek naar deze wandelroute gaf Google me maar een paar relevante resultaten, die nogal ontmoedigend zijn… verongelukte wandelaars… sterk afgeraden… Camino de la Muerte (pad des doods)… van verwondingen tot zeer ernstig overlijden! Deze informatie is deels terecht en weerhoudt hopelijk slecht voorbereide wandelaars ervan om deze tocht te ondernemen. De route is zo steil dat, net als het beklimmen van een ladder, het eenvoudiger is om deze route omhoog te volgen dan omlaag. Een paar passages zijn ‘beveiligd’ met een stuk touw en bergwandelervaring is hier van groter nut dan hoogtevrees! De uitzichten zijn gewel-

Ölüdeniz Er naartoe: Voor de vliegreis of een volledige pakketreis ben je hoogstwaarschijnlijk het voordeligst uit bij Corendon. De vliegreis Amsterdam-Dalaman duurt 3:30 uur en de transfer naar Ölüdeniz een uur.

Overnachten: In Ölüdeniz: Veel piloten, steaks en Elvisoptredens vind je in de Flying Dutchman, www.flyingdutchman.com.tr Zoek je dit niet, kies dan uit één van de talloze all-inclusive resorts.

Rondom Butterfly Valley: Aan het strand ligt een camping waar overnacht kan worden in een tent of een hippystylebungalow. Het meebrengen van een eigen tent is niet nodig maar in het hoogseizoen loopt het hier vrij snel vol. Een overnachting in een bungalow kost in het hoogseizoen circa € 20,-.

Het dorp bovenop de kliffen, Faralya, heeft een aantal hostels waarvan het George House het meest aan te bevelen is. Overnachten kan voor € 15,- p.p.

Telefoon: +90 252 642-11-02, mobiel: +90-535-793-21-12, email faralya17@hotmail.com

6

Paragliding info: In Ölüdeniz struikel je over de aanbieders van tandemvluchten. Zij kunnen ook het transport naar de startplaats verzorgen voor zelfstandige piloten.

Uitstekende service en actuele informatie levert Skysports.

De manager Nicolette Tuzer spreekt bovendien Nederlands. www.skysports-turkey.com

Laatste tips en wetenswaardigheden: In Butterfly Valley staat een waterpomp bij de camping.

Drink hieruit en het vliegplezier is net zo bedorven als het water zelf! Drink alleen gebotteld water; dit is ook te koop in de kiosk op het strandje. Neem er voldoende van mee als je de tocht tegen de rotswand onderneemt.

Nog meer adrenaline toevoegen aan je avontuur? Er zit een kleine duikschool aan het strand waarmee je de onderwaterwereld van de baai kan bekijken, een echte aanrader.

7

Morgenrood, water in de sloot

Meteo

In vroeger tijden speelden de seizoenen en het weer een belangrijke rol in het bestaan van veel mensen. Het KNMI en Meteoconsult bestonden nog niet.

Zonder radio- of tv weerbericht, zonder vette gadget met een snelle app, wisten die boeren toch precies of het hooi die avond van het land moest omdat het ging regenen. Maar hoe deden die gasten dat dan, waar haalden zij hun informatie vandaan? Het antwoord is simpel: de boeren keken naar veranderingen in de atmosfeer. Dat is een redelijk goed voorspeller voor de weersverandering in de komende uren. Die kennis werd vaak in spreuken doorgegeven.

CONDENSATIENIVEAU convectiestromingen

Geheugen opfrissen Een wolk is een bewijs dat er water zit in de lucht om ons heen. Zelfs op een kristalheldere dag is de stralend knalblauwe lucht nooit helemaal droog. Dat is makkelijk te bewijzen met een zeer simpel experiment op het terras. Bestel een fles bier uit de koelkast, giet het biertje in een droog glas en je zult zien hoe snel er waterdruppels op de buitenkant van het glas ontstaan. Als je denkt dat het glas lek is, heb je al teveel biertjes op, dan wordt het tijd om af te nokken. Het water kan dus alleen uit de omringende lucht komen. Het water was eerst in gasvorm (waterdamp) in de lucht aanwezig. Dit gas is gecondenseerd in waterdruppels op het afgekoelde glas. Warme lucht kan veel meer waterdamp bevatten dan koude lucht. De lucht om het bierglas koelt af, raakt verzadigd en moet dan het water kwijt, dit lukt het makkelijkst op vaste stof, op het glas. We hebben met ons geslaagde experiment bewezen dat afkoeling leidt tot condensatie van waterdamp, er ontstaan waterdruppels. Hoogtijd om het experiment te eindigen met een beloning, het legen van het glas, proost.

Wolken ontstaan dus door afkoeling van de lucht, die afkoeling ontstaat meestal doordat de lucht opstijgt. Hoe hoger je komt, hoe minder lucht er zich boven je bevindt en op je drukt. Op zeeniveau weegt een kubieke meter lucht 1,293 kilogram, op 5.500 meter is dat nog maar de helft, hierdoor is de luchtdruk afgenomen en koelt het af met het toenemen van de hoogte. Je kunt makkelijk uitvinden dat

heet landoppervlak

CONDENSATIENIVEAU stijgende lucht

regenschaduw

BERGKETEN

CONDENSATIENIVEAU koude lucht warme lucht

Door het gebruik van de moderne technieken en de afname van de weersafhankelijkheid in ons dagelijks leven zijn de weerspreuken in onbruik geraakt. Af en toe hoor ik er nog wel eens een, maar dan is het meer lollig bedoeld zoals: Regent het in mei, dan is april voorbij!

Er wordt tegenwoordig nogal lacherig over deze spreuken gedaan, maar de huidige kennis in de meteorologie stelt ons in staat om sommige spreuken wetenschappelijk te verklaren. Als voorbeeld noem ik de spreuk: Morgenrood, water in de sloot. Deze spreuk geeft het fenomeen van lichtbrekingseffect van de ochtendzon door de waterdruppels van de cirrostratusbewolking. De druppels werken als een prisma die het witte zonlicht verstrooit, waardoor de lucht rood kleurt. Meestal kondigt cirrostratus de nadering van een warmtefront aan waarbij het meestal gaat regenen.

Het kijken naar wolken om daar het weer voor de komende uren uit te voorspellen is niet moeilijk. Een paar eenvoudige tips helpen je al een eind op weg. Als ik naar de wolk kijk zoek ik eerst een vast punt, bijvoorbeeld een top van een boom of de punt van een dak. Eerst kijk ik hoe de wolken bewegen ten opzichte van het vaste punt. Soms lijken lage wolken sneller te gaan dan hoge wolken. Meestal is het in werkelijkheid andersom maar omdat de lage wolken dichterbij zijn lijken ze zich sneller te verplaatsen. Met het vliegen is het net zo, hoe dichter je bij de grond komt hoe sneller je lijkt te vliegen. Het komt ook voor dat hogere wolken een andere stroomrichting hebben dan middelhoge of lage wolken. Vervolgens kijk ik een kwartier tot een half uur later nog eens bewust naar de ontwikkeling van de wolken.

Wordt het dikker of trekt het op, veranderen ze van vorm of blijft het hetzelfde. Een paar wolken typen houd ik extra in de gaten, dat zijn belangrijke boodschappers maar daarover later meer.

front

88

Tekst: Frits van Dijk

lucht van hogere druk warmer is dan lucht met een lagere druk, voel maar eens aan de slang van een fietspomp als je een band oppompt.

Door het pompen worden er meer luchtdeeltjes in de slang gedrukt.

De band wordt maar een heel klein beetje groter, er zitten dus meer deeltjes in dezelfde ruimte als voor het pompen. Daardoor botsen de moleculen vaker tegen elkaar en ontstaat er wrijvingswarmte.

Op een zekere hoogte is de luchtdruk teveel afgenomen, er zitten minder luchtdeeltjes in een kubieke meter lucht, het kan niet langer al het water in gasvorm vasthouden. Dit punt is het dauwpunt, op die hoogte vormen de gecondenseerde waterdruppeltjes een wolk.

De drie belangrijkste oorzaken van opstijgen van lucht zijn convectie (thermiek), opglijden en turbulentie.

Wolken kunnen ook oplossen, de twee processen die daarvoor zorgen zijn afzwakking van het wolkenvormingsproces zoals het vallen van de avond waardoor de thermiek stopt omdat de zon het aardoppervlak niet meer verwarmt, en de vorming van een hogedrukgebied.

Wolken voorspellen het weer De spreuk van het morgenrood is een mooi voorbeeld van de voorspellende waarde van wolken. In dit geval is er dus sprake van cirrostratusbewolking, de eerste tekenen van een warmtefront. Warme, vochtige lucht wordt schuin over de koude lucht heen omhoog gedrukt. De eerste hoge warme lucht wordt boven het dauwpunt gedrukt waardoor er cirrusbewolking ontstaat. Zie je de bewolking zoals op de foto, zegt dat nog niet of er wel of geen slecht weer aan komt.

Dat is afhankelijk van de kracht van het warmtefront. Om wat over de weersontwikkelingen te kunnen zeggen moet je de wolkenontwikkeling een tijdje volgen. Blijven deze ‘windveren’ in de komende uren net zo dik als nu, dan blijft het mooi weer. Het warmtefront is een zwak front en het zal niet gaan regenen. In het geval van toenemende cirrusbewolking zal thermiekvorming afnemen.

Verandert in de loop van de tijd de dunne streepbewolking in een aaneengesloten hoge sluierbewolking, komt er met grote zekerheid een weersverslechtering aan. Hoe sterker het front, des te sneller gaat deze verandering en zal er een regenfront over komen.

Kom je ‘s morgens buiten en je ziet cirrostratus waar de zon nog wel doorheen komt, dan zie je meestal een kring om de zon, een halo.

Soms is er helemaal geen bewolking te zien en verraadt de halo de aanwezigheid van de cirrostratus nebulosus. Meestal neemt de verdikking van de bewolking in de komende uren toe, cirrostratus wordt dan altostratus. De zon zal steeds verder verdwijnen totdat de bewolking zo dik wordt dat ie niet meer te zien is. We zijn er nu zeker van dat er sprake is van opglijding. Uiteindelijk kan deze wolkenontwikkeling doorgaan totdat er nimbostratus ontstaat en hebben we regen. De vleugel ligt als het goed is allang goed droog opgeborgen, maar niet getreurd, ‘na elke druppel die valt op de wei, is de volgende vlucht weer dichterbij’.

Cumuluswolken ofwel thermiekwolken ontstaan door convectie. Het aardoppervlak wordt verwarmd door de zon, er ontstaan bij de grond luchtpakketten die veel warmer zijn dan de lucht erboven. Deze warme lucht zet uit waardoor het lichter wordt dan de koudere lucht net boven de warme luchtlaag en opstijgt. Passeert deze warme lucht

Cumulus congestus

Cumulonimbus arcus

Morgenrood

99

Foto links: Cirrus Foto boven: Altocumulus castellanus Foto rechts: Cumulus fractus Foto geheel rechts: Cumulonimbus capillatus incus het dauwpunt op zekere hoogte, dan is de cumuluswolk geboren. Dit is de tijd om je scherm te pakken en deze thermiekmotor te zoeken.

De Cumulus Cumulus wolken zijn er in vier soorten waarvan er zich drie verticaal ontwikkelen en een goede indicatie zijn voor opstijgende lucht, hier is thermiek te vinden. De cumulus humilis is de beginvorm van de cumulus familie en is minder dan 1000 meter hoog. Deze wolk is minder hoog dan dat hij breed is, je ziet een afgeplatte driehoekige wolk. Je kunt er vanuit gaan dat de eerstkomende uren prima gevlogen kan worden, het zal nog wel een tijd mooi weer blijven. De cumulus mediocris is tussen de 1000 en de 2000 meter hoog en is te herkennen als een gelijkzijdige driehoek. Nog steeds super weer om te vliegen, maar houd de komende tijd de ontwikkeling in de gaten. Groeien deze wolken niet te sterk, dan blijft het prima weer.

Groeien ze door, dan ontstaat de cumulus congestus. Deze wolk groeit uit tot ver boven de 2000 meter, dit is het gevolg van sterk stijgende luchtpakketten, sterke thermiek. De wolk is hoger dan dat hij breed is, soms zie je er een lensvormig kapje op, we hebben dan te maken met een cumulus congestus pileus. Bij deze grote wolken moeten we toch op gaan passen, de opstijgende krachten zijn enorm en daardoor levensgevaarlijk. Vliegen is nog prima te doen, maar blijf wel bij de congestus uit de buurt. Alle drie deze wolken zijn te herkennen aan de min of meer vlakke onderkant en aan de scherpe bollige randen, het zijn bloemkolen die met een vlieger geoogst moeten worden.

De laatste cumulussoort is de cumulus fractus. Het zijn uiteengescheurde cumuluswolken, er is dus sprake van thermiek. In Nederland wordt deze cumulusvorm meestal door harde vlagerige wind veroorzaakt, het is dus maar de vraag of er gevlogen kan worden. In de bergen zie je deze wolken ontstaan door de lijwervels van bergen, de lucht stijgt op langs de berghelling, vormt op zekere hoogte cumuluswolken, valt rollend over de top heen en trekt de cumuluswolken uit elkaar in fractuswolken. Niet echt handig om naar die wasmachine te sturen.

Dan is er nog de cumulonimbuswolk, deze indrukwekkende wolk kan wel dertien kilometer hoog worden en kan begonnen zijn als een cumulus humulis. Doordat op die hoogte de wolk niet verder kan stijgen en de wolk door de kou uit ijskristallen bestaat, herken je deze wolk aan de breeduitwaaierende kap die geen bloemkoolstructuur meer heeft. Door de tropopauze inversie is de bovenkant afgeplat,

Lees meer...

het aambeeld. De volledige naam van deze wolk is cumulonimbus capitulatus incus. Zie je deze wolken jouw kant opkomen..... inpakken en wegwezen. Deze wolken bevatten enorm sterke stijgwinden, de hoogst gemeten snelheid is 250 kilometer per uur. Als je daarin terecht komt met je vlieger overleef je het niet, je wordt kilometers omhoog gesleurd totdat je door zuurstofgebrek zal overlijden. In de loop der jaren zijn er op deze manier een aantal deltapiloten om het leven gekomen.

Enkele bijzondere boodschappers De altocumulus castellanus is meestal in de ochtend te zien. Over het algemeen zie je een langgerekte wolkenbank waaruit stapelwolkjes omhoog komen als torentjes of beter kantelen van een kasteel. De oorzaak is een naderend koufront, maar hier is iets bijzonders aan de hand. Normaal schuift de koude lucht in een wig vorm onder de warme lucht. Castellani worden alleen gevormd in de weinig voorkomende omstandigheid dat de koude lucht op grote hoogte

De voorspellende kracht van wolken sneller vooruit gaat dan op land niveau. De koude lucht valt als het ware over de warme lucht heen, waardoor de warme luchtlaag als een soort vloerverwarming gaat werken en convectie veroorzaakt. De castellani in de vroege ochtend zijn zeer betrouwbare weersvoorspellers, je kunt er honderd procent zeker van zijn dat er onweer komt, ook al komt dat pas vaak in de avond.

De altocumulus lenticularis of lensvormige wolk is regelmatig boven de Alpen te zien, een enkele keer zijn ze boven Nederland te zien.

Deze wolken zijn een teken dat er een krachtige Föhnwind over de bergruggen waait. Föhnwind is warme vochtige Middellandse Zeelucht die door de wervels van een lagedrukgebied naar het noorden tegen de Alpenruggen aangedrukt wordt. De wind moet door de bergruggen omhoog, maar door de tropopauze-inversie, de bovenkant van de tropopauze, kan de bovenkant van de luchtstroming niet verder stijgen. De luchtlaag wordt dus in elkaar gedrukt waardoor de windsnelheid behoorlijk toe kan nemen. Tegen de berghelling ontstaat de opstuwingsbewolking, de stratocumulus. De hogere luchtlagen worden ook opgetild en komen zo boven het dauwpunt

Frits van Dijk gebruikte voor dit artikel onder andere de volgende bronnen: http://www.wolkenatlas.de ---- http://www.knmi.nl ---http://www.keesfloor.nl ---- http://www.hetweer.org/hetwonderlijkeweer/wolkenvo.htm ---- Wolken, Hans Häckel ISBN 978-90-5210-727-1 ---- De atmosfeer en het weer, Terry Jennings ---- Encyclopedie van het weer, John Woodward

10

waardoor er bewolking ontstaat. De typische lensvorm wordt veroorzaakt door de enorme luchtsnelheden in de bovenste luchtlaag. Vlak achter de bergkam kan de luchtstroom weer uitzakken zodat de wolk weer onder het dauwpunt komt en weer oplost. De lucht heeft massa, het effect van massatraagheid zorgt voor een golfbeweging achter de bergrug waardoor de lucht soms nog een of meerdere keren boven het dauwpunt uitgetild wordt en een rij van lenticulariswolken achter elkaar ontstaat.

De lenticularis kan in Nederland in uitzonderlijke condities boven de kust ontstaan. Er is koude lucht boven het land, er komt warme vochtige lucht met een grote snelheid vanuit zee. De warme lucht glijdt op tegen de koude lucht, door de hoge luchtsnelheid ontstaat hier hetzelfde effect als bij de bergrug en wordt de lucht samengedrukt.

Ook hier worden met hoge snelheid hoge vochtige luchtlagen boven het dauwpunt geperst. Het verschil is hier dat de samengeperste lucht niet na de bergrug af kan glijden, waardoor er geen golfbeweging ontstaat, we zien hier dus geen rij met lenticulariswolken. Als we een lenticularis zien weten we zeker dat er harde winden waaien, maar dat merk je ook als je een voet buiten de deur zet.

De cumulonimbus arcus of rolwolk is een indrukwekkend en dreigend verschijnsel. Deze wolk ontstaat in het geval dat er koude lucht met kracht opglijdt tegen een warme vochtige luchtmassa. De koude lucht rolt tegen de warme lucht omhoog. Op het scheidingsvlak ontstaat turbulentie. Deze beweging graaft als het ware de warme vochtige lucht in de koude lucht waarbij direct het dauwpunt overschreden wordt en de heftige wolkenvorming ontstaat. Achter deze wolk ontstaan meestal hevige buien met regen, hagel of sneeuw. In de buurt van dit verschijnsel heersen winden met orkaankracht.

Tot slot Je voorspellende skills zijn alleen te ontwikkelen door tijdens je dagen buiten je blik van buienradar, windfinder of andere app af te wenden en eens goed om je heen te kijken. Wat zie ik in de wolken, is het over een kwartier, half uur nog zo, of is er wat veranderd?

Vaak krijg ik het gevoel van verbondenheid met de natuurverschijnselen als het weer zich ontwikkelt zoals ik een uur eerder voorspelde.

Een gevoel van onderdeel zijn van de elementen en in gunstige omstandigheden er mee spelen met mijn vleugel geeft me een gevoel van grootsheid en bescheidenheid tegelijk. De macht en pracht van de weersverschijnselen zijn mooier dan een slappe serie op tv. Het geeft mijn vliegdagen een extra waarde waardoor ik nog meer los raak van de dagelijkse beslommeringen.

Door de wolken te lezen word ik niet snel verrast door de weersontwikkelingen, hoewel het soms lastig te accepteren is dat vliegen niet meer mogelijk is.

Storm en valwind Cumulonimbuswolken kunnen enorme schade veroorzaken. Een onweersbui op 12 juli 1984 in München veroorzaakte enorm noodweer.

Hagelstenen van 300 gram die met een snelheid van 200 kilometer naar beneden vielen, stortbuien van 30 liter per vierkante meter, en windsnelheden van meer dan 100 kilometer per uur veroorzaakten een schade van 1,5 miljard euro. Behalve de ellende die direct uit deze wolken valt, kunnen ze veel schade in de wijde omgeving veroorzaken. Door de neerslag die naar beneden valt ontstaan er zeer krachtige valwinden, zodra een valwind de grond bereikt verspreiden ze zich naar alle kanten kilometers verder over de grond. Je kunt je dit effect het beste voorstellen als je een emmer water leeg giet op de straat, je zult zien dat het water naar alle kanten weg stroomt. Hoe dichter bij de valstroom hoe hoger de snelheid over de grond. De valwinden van de cumulonimbus zullen, net zoals het water uit de emmer, vanaf de kern naar buiten in snelheid afnemen. Het effect van de valwinden is bij elke bui waarneembaar. Komt er een bui jou richting uit, zie je de neerslag eronder, is het zaak om je vlieger en andere zaken te zekeren, platleggen of in te pakken. Komt er een cumulonimbus van het formaat München jou kant op, ga nog even na of je autoverzekering hagelschade dekt. Zo niet, en je hebt het geluk dat de ruiten er nog in zitten, zal je de komende tijd in een poffertjespan rond moeten rijden.

Ontwikkeling van de meteorologie Het KNMI is in 1854 opgericht door Buys Ballot, de meteoroloog die internationaal bekend werd door zijn natuurkundige ‘Wet van Buys Ballot’. Sinds halverwege de negentiende eeuw bestaat er een officieel meetnet waar het weer continu wordt gemeten. Die gegevens worden tegenwoordig verwerkt in computermodellen die het weer vele dagen vooruit redelijk betrouwbaar kunnen voorspellen. Het weer wordt echter al veel langer systematisch in de gaten gehouden.

De eerste optekeningen van het weer in reeksen door de jaren heen zijn afkomstig van scheepsjournaals. De waterbouwkundige Nicolaus Cruquius was in 1706 de eerste in ons land en een van de eerste in de wereld die begon met systematische waarnemingen. Veel historische of antieke meetreeksen zijn inmiddels onderzocht en gedigitaliseerd zodat de gegevens gebruikt kunnen worden voor onderzoek naar de veranderingen in het klimaat. Op dit moment loopt er een onderzoek waarbij weerwaarnemingen uit scheepsjournaals worden gebruikt om klimaatvergelijkingen te maken van voor en na intrede van de industriële ontwikkeling.

11

Reizen

In “How do you feel about joining

Utah Paragliding in Utah, Verenigde Staten

us on an epic paragliding adventure in South Utah?” Dat is het mailtje wat ik ontvang van Mike Packard, één van de mensen die aangeboden heeft mij op sleeptouw te nemen naar wat startplekken in Utah. Hij biedt me zelfs een slaapzak, tent en plaats in de auto aan. Het is namelijk Memorial Day weekend, dus iedereen gaat op stap.

Tekst en foto’s: Arthur Werner

In Utah vliegen hou dan met het volgende rekening: Behalve van de landelijke association en de UTAH association moet je vaak ook lid worden van de lokale association en overal de Waivers tekenen. Kost allemaal niet veel als bezoekende piloot.

Alleen vliegen is niet echt mogelijk, je hebt transport nodig. De weg de berg op is meestal een dirt track waar je alleen met een 4WD tegenop komt. Het beste sluit je je aan bij een groepje, dan rijdt iedereen om de beurt een keer.

Zorg voor een aangepaste reisverzekering waarbij parapenten in US niet is uitgesloten. Ik kon hiervoor bij Univé terecht.

12

waait het vaak hard Op dat moment bevind ik me nog op kantoor in Salt Lake City waar ik voor mijn werk een training moet geven. Lang hoef ik er niet over na te denken, ik ga mee op avontuur! Ik heb zelf al een auto en de camping blijkt ook lodges en omgebouwde bussen te hebben, dus ik kies voor mijn eigen vervoer en accommodatie.

We spreken af elkaar op vrijdagochtend te ontmoeten op de zuidhelling van het flightpark Point of the Mountain – een ideale soaring ridge in Draper net buiten Salt Lake City. Deze ridge is maar een dikke honderd meter hoog maar elke ochtend staat de wind er op. Klokslag half elf wordt de wind dan te hard en stopt het vliegen om achterin de middag en avond op de noordkant te staan, waarbij je over kunt wippen naar een tweede helling. Er worden veel tandems gevlogen en er wordt geschoold. Bezoekende piloten komen vaak niet verder dan deze ridge omdat je er bijna altijd goed kunt vliegen.

Vrijdagochtend al voor zes uur verlaat ik mijn hotel en rij naar POTM. Om kwart over zes zit ik er in mijn eentje te ontbijten. Ok – ik ben wat te vroeg, er staat nog geen zuchtje wind en alles zit nog in de schaduw. Langzaam aan druppelen er anderen binnen en komt er een startwindje. Nog niet genoeg om te blijven hangen, maar ik waag toch een paar vluchtjes, elke keer wat langer voor ik uitzak. Achterin een pick up met cursisten heb je zo weer een lift naar boven. Uiteindelijk wordt het soarbaar en er komt af en toe ook een belletje langs.

Dan is het ineens afgelopen, het gaat te hard waaien. Ik sta weer boven en iedereen pakt in op wat piloten die groundhandling oe-

uitgeduwd en landt uiteindelijk tussen de struikjes. Mijn scherm dwarrelt over de sage brush en ik ben een tijd bezig om de lijnen hier weer uit te krijgen. Het ruikt wel lekker…

fenen na. In Utah waait het vaak hard, dus goede groundhandling is essentieel.

Landing tussen de struiken Ondertussen heb ik ook Mike ontmoet en de saamhorigheid onder schermvliegers hier is zo groot dat ik sowieso iedereen een hand heb geschud. We gaan koffie drinken bij Caroline en Howie die naast de noord start wonen en er wordt besloten alvoren we naar het zuiden afreizen eerst nog een lokale site aan te doen, ‘The V’ in Bountiful.

Ter plekke bekijken we eerst het landingsveld, het sportveld van een school. Om het te bereiken moet je op tijd bij de helling weg want er zit een ‘onlandbaar’ stuk

tussen in. Alternatief is landen op de zandweg aan de voet van de berg. We hotsen met een pick-up truck naar boven (in Utah is het legaal om los achterin de bak te zitten) en kijken de situatie op de start aan.

Nadat de eerste twee (achterwaarts) gestart zijn ga ik ook. Ik pak wat hoogte en blijf voor de helling soaren, af en toe een belletje pakkend. Maar uiteindelijk zak ik uit en om het zo lang mogelijk te rekken ga ik aan de voet van de berg landen. Dat valt nog niet mee. Het weggetje kronkelt en loopt af en is omgeven door struiken van sage brush – een soort houterige salie. Het landschap is droog en heet en het is turbulent. Ik word alle kanten

13

Hippiecamping Als we uiteindelijk iedereen weer verzameld hebben gaan we op pad naar Mystics Springs in Monroe, tweehonderd km verderop. Het blijkt een vrolijke hippiecamping te zijn met natuurlijk warmwaterbronnen en ik slaap in een oude Dodge schoolbus die minstens vijftig jaar oud is.

We drinken een biertje en besluiten vroeg, om half zes, op te staan. We zitten namelijk tussen een hoge- en een lagedrukgebied in dus de verwachting is dat het flink zal gaan waaien, met de beste vliegkans in de ochtend.

De volgende twee dagen zit vliegen er niet in, het waait simpelweg veel te hard. Wel exploreren we site na site, doen aan groundhandling (cobra start), hiken, verkennen een verlaten uraniummijn, etc. Het gebied hier is dunbevolkt en de sites en ridges zijn prachtig. Als het iets minder waait kun je je hier uren uitleven. Het landschap is leeg en je kunt overal buitenlanden – liefst op een weg of anders tussen de lage sage brush.

De maandag maakt alles weer goed. We hotsen drie keer Cove Mountain op en het zijn prachtige vluchten. Helaas moet daarna iedereen weer aan het werk en ik weer terug naar huis.

In de maanden na mijn trip zie ik via Facebook de ene na de andere supervlucht van mijn nieuwe vrienden, met urenlange vluchten, overlandjes en hoogtes tot 15000 feet (4500 meter)…

Utah gaat wel op het lijstje van plekken waar ik graag nog een keer wat langer naar toe ga.

Vluchtplanning

Tekst: Ian van der Horst

deel 3

Proper prior planning prevents piss poor performance In het vorige deel van de serie Vluchtplanning hebben we gezien dat het handig is om een plan te maken voor je vlucht aan de hand van een zes-punten checklist. Het eerste en belangrijkste punt daarvan is de taak, daarna volgt het vooraf verkennen van het luchtruim.

De taak - keep it simple Het stellen van doelen lijkt niet al te moeilijk, er moet echter wel aandacht aan besteed worden. De taak oftewel de doel van de vlucht, is de spil van het gehele planningsprocess. Immers zonder taak is het letterlijk doelloos vliegen. Uit studies is gebleken dat het stellen van doelen leidt tot prestatieverhoging. Doelen staan in principe niet opzichzelf maar maken deel uit van een strategie die bestaat uit lange termijn doelen, middelange termijn doelen en korte termijndoelen. In deze reeks ga ik alleen maar uit van het korte termijn doel die direct van invloed is op de vlucht.

Allereerst moet een taak duidelijk en meetbaar zijn, het moet maar op één manier uitgelegd kunnen worden. Keep it simple. Te complexe doelstellingen leiden alleen maar tot bijstellingen in het plan waardoor het veel tijd gaat kosten. Je kunt een taak wel proberen precies te omschrijven. Uit het planningsproces blijkt dan of het wel of niet haalbaar is. Mocht het doel niet haalbaar zijn dan kun je de taak alsnog bijstellen. Deze methode is meer voor ervaren paragliders die gewend zijn om met taken en doelen te werken. Een andere methode kan zijn dat je het planningsproces begint met een algemeen doel, zoals: “Deze vlucht ga ik overland”. Na het behandelen van alle punten zoals luchtruim, weer etc., kan er een precies plan komen, zoals: “Vandaag ga ik een driehoek vliegen met een totale afstand van 20 km”. De laatstgenoemde methode is meer geschikt voor beginners.

Een planningsproces is dus cyclisch van aard. Eén cyclus is voor ons proces voldoende.

Haalbare kaart In de omschrijving van een goede taak zit altijd een element van tijd.

Omdat ik alleen het korte termijn doel wil omschrijven dat direct van invloed is op één vlucht, kun je het doel van de vlucht altijd beginnen

14

met de zin: “Deze vlucht ga ik.....”. De factor tijd is daardoor automatisch vastgelegd.

Een taak moet in principe haalbaar zijn. In tegenstelling tot het bedrijfsleven is het niet halen van doelen bij het plannen van een vlucht geen teken van falen maar eerder een leermoment. Als je je doelen altijd haalt, kan het een teken zijn dat je jezelf niet genoeg uitdaagt.

Daarentegen is nooit halen van de gestelde doelen ook niet motiverend. De verdeling van het wel en niet halen van doelstellingen tijdens het paragliden is voor iedereen persoonlijk. Men zal daar dus zelf een gulden middenweg in moeten zoeken. Over het algemeen moet de taak wel altijd een uitdaging blijven.

Tenslotte: een leuke vlucht hebben is de meest belangrijke en meest onderschatte doelstelling aller tijden. Daar draait het uiteindelijk allemaal om. Daarentegen is veiligheid geen doel an sich. Paragliden blijft immers een risicosport. Mocht veiligheid wel als doel gesteld worden, moeten we gelijk ophouden met vliegen. Het is hoogstens een middel. Wel een heel belangrijk middel, zo niet het belangrijkste middel. Daardoor maakt het ook deel uit van het planningsproces.

Na de vlucht moet er eigenlijk ook een evaluatie plaatsvinden of het doel wel reëel was. Door dat continu te blijven doen worden de doelen scherper gesteld en kan men meer uit een vlucht halen.

Het luchtruim Nadat je je taak hebt bepaald en voordat je gaat vliegen is het van belang het luchtruim te bestuderen. In dit artikel ga ik niet diep in op de diverse gebieden en classificaties. Waar paragliders in het buitenland veelal beschikken over veel (lucht)ruim, is het in Nederland veelal beperkt. Om de kleine ruimte, zo goed en zo kwaad als dat gaat, te verdelen, ontstaat er een complexe luchtruim structuur waarin ook nog eens een veelvoud van extra regels gelden. Dan zijn er nog de tijdelijke wijzigingen in de vorm van NOTAM’s (Notice to Airmen). Door deze complexiteit zijn overtredingen van het luchtruim relatief snel begaan. Een gedegen kennis van het luchtruim is noodzakelijk maar dat is mijns inziens helaas niet altijd voldoende. Technische hulpmiddelen zijn onontbeerlijk.

De formele kaart die door Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) wordt uitgegeven is de ICAO 1:500.000 kaart. Hierop staat in principe alle benodigde informatie. De combinatie van schaal en complexiteit zorgen er voor dat kaart echt bestudeerd en gedecodeerd moet worden voordat de informatie bruikbaar wordt. Voor lokale vluchten is dit geen enkel probleem maar voor overland vluchten vergt dit veel meer voorbereiding. Zelfs dan is het tijdens het overland vliegen met alleen de kaart een crime. Concluderend is een kaart genoeg om kennis op te doen voor het lokale vliegen, wil men daarnaast overland dan heeft men bijna altijd een GPS met luchtruim database nodig.

Gin Verso alle maten op voorraad

Waar mag ik vliegen?

Als paraglider mag je maar in principe maar in een paar soorten luchtruim komen, dat zijn G en E. In Nederland kennen we ook nog de Transponder Mandatory Zone (TMZ) die ons helaas vaak beperkt in Egeclassificeerd luchtruim. De Prohibited, Dangerous en Restricted (EHP/D/R) gebieden mogen wij niet of beperkt mogen komen. Daarnaast zijn er nog tijdelijke beperkingen, soms verruimingen, die worden vermeld in de NOTAM’s.

Zoals eerder is aangegeven is de ICAO 1:500.000 een complexe kaart die bestaat uit meerdere lagen. Eén van die lagen is de classificatie van het luchtruim, een andere laag is de topografie en weer een andere zijn bv. de Transponder Mandatory Zones (TMZ). Op de Aeronautical Information Services (AIS) website van de LVNL staan onder het Aernautical Information Publication (AIP) part 2, ENR 6 een aantal kaarten die de diverse lagen moeten voorstellen op de ICAO kaart.

In plaats van één complexe kaart zijn het dus dertien aparte kaarten.

Daaronder bevinden zich aparte kaarten voor de classificatie, TMZ en EH-P/D/R gebieden. Hierdoor kan het makkelijker zijn de gewenste informatie op te zoeken. Ook de NOTAMS kunnen op een LVNL website worden teruggevonden, al moet er wel eerst een account worden aangemaakt.

Naast de traditionele middelen van LVNL zijn er ook nog digitale hulpmiddelen van derden zoals XCplanner en programma’s zoals Seeyou.

Deze hulpmiddelen maken bijna allemaal gebruik van een digitale database van het luchtruim. Deze databases worden gemaakt door vrijwilligers die de informatie in het AIP omzetten in zogenaamde openair airspace bestanden zodat diverse programma’s daar gebruik van kunnen maken. Formeel mogen deze bestanden niet zelfstandig gebruikt worden voor vluchtvoorbereiding, ze moeten altijd getoetst worden aan de formele kaarten van de LVNL. Zelfs dan scheelt dat enorm in gebruiksgemak.

Nu je alle informatie hebt, kun je een beeld opbouwen waar en hoe hoog je als paraglider op een bepaald ogenblik mag vliegen. In combinatie met een GPS met luchtruimdatabase heb je deze informatie tijdens de vlucht ook nog eens direct tot je beschikking.

Laag s prijs te garan tie

www.panchoamelia.nl

ISAW A3 Extreme

Beter dan de GoPro, de ISAW Extreme met Sony Exmor® sensor, inclusief een LCD scherm, grote batterij, veel bevestigingsaccessoires, minimale WiFi vertraging, kleinere beeldhoek 152°, scherpe lens door zes lensvlakken met minder vertekening, eenvoudig instelbaar. Laagste prijs.

! 320,00 Volgende keer: Alles over weer en terrein Info: Ian van der Horst is piloot van een Boeing737 passagiersvliegtuig en sinds 2008 ook paragliderpiloot. Hij geeft tevens theorielessen ter voorbereiding van het B3 theorie-examenonderdeel Navigatie.

Nuttige websites

Winkel en Webshop

www.ais-netherlands.nl www.ais-netherlands.nl/aim/2013-06-13-AIRAC/eAIP/html/ index-en-GB.html www.homebriefing.nl/aes/login.jsp xcplanner.appspot.com/ www.naviter.com/products/seeyou/

Winkel open op : Vrijdagavond en verder op afspraak Adres: Weesperstraat 118 U 1112 AC Diemen - Amsterdam Email: info@panchoamelia.nl

!!!"#$%&'($)*+,$"%+ 15

Tandemvlucht vanaf de Babadag in Ölüdeniz, Turkije. Fotograaf: Bas de Weert

De redactie is overladen met foto’s van geslaagde vliegvakanties.

Veel zee, zonsondergangen en uitzichten vanaf cloudbase.

Zo zien we het graag! Niet alleen genieten we mee van de mooie vliegavonturen maar we hebben ook een ruime keus om een terechte winnaar te kiezen. Bas de Weert zond een foto in van zijn tandemvlucht in Ölüdeniz en wist de meeste jurypunten te scoren. Bas krijgt de net verschenen dvd Something Between toegezonden, een film met prachtige beelden van

16

En de winn

acropiloten op reis. De tweede prijs gaat naar John Greiner die Ortwin jr. Cyrus fotografeerde bij een soarsessie met zonsondergang (rechtsboven). De inzending van Stef Boudens is op de derde plaats terecht gekomen.

Namens de redactie onze felicitaties voor de winnaars, alle overige deelnemers worden bedankt voor hun inzendingen en uitgenodigd om gewoon weer mee te doen!

Ortwin Cyrus jr. maakt een heerlijk ontspannen avondvlucht op het strand in Wijk aan Zee. Fotograaf: John Greiner

naar is...

Verras ons met je foto’s!

Ook in de volgende editie van Riser willen we graag weer een fotowedstrijd organiseren.

Verras ons met je fraaie foto’s en mail ze naar riser.schermvliegen@knvvl.nl.

In het kort nog even de belangrijkste Stuur maximaal twee foto’s in die je zelf hebt genomen, met een originele resolutie van minimaal 2000x3000 pixels (6 MP), en een korte beschrijving in één of twee zinnen plus de naam van de fotograaf.

Stef Boudens speelt met zijn nieuwe scherm bij het meer van Annecy. Fotograaf: Stef Boudens

17

Herkenning op de kaart ĂŠn vanuit de lucht

Vliegtechniek

Leidraad voor overlandvliegen in Nederland, deel 3

Zeventien jaar geleden maakte Marcel Bourgondien zijn eerste overlandvlucht in Nederland. Er zouden nog vele mooie overlandvluchten volgen.

Hij legde zich toe op het verklaren van de gebeurtenissen en ervaringen tijdens deze overlandvluchten en vooral het lezen van het landschap. In Riser publiceert hij dit jaar een serie artikelen die samen een leidraad vormen voor iedereen die het plezier van het thermiek- en overlandvliegen boven ons land wil beleven. In dit derde deel lees je hoe de topografische kaart je kan helpen om te bepalen waar je het beste kunt gaan vliegen.

Bekijk de topografische kaart eens van de regio waar je vaak vliegt en bepaal aan de hand van de hoogtelijnen, de topografie, de begroeiing en vooral de benamingen of een gebied laag & nat of hoog & droog is en daarmee of het wel of niet thermisch is. De legenda van de kaart zegt je veel over grondgebruik en vegetatie in het gebied. Op de kaart duiden veel namen op hoge en droge gronden of juist op lage en natte gebieden.

In het kader vind je de belangrijkste namen die je veel tegen komt op topografische kaarten van het oosten van Nederland en waaruit je kan afleiden of een gebied nat of droog is. Als gevolg van moderne landbouwmethoden zoals beregenen of juist ontwateren en tevens intensief gebruik van kunstmest, is tegenwoordig eenduidige herkenning moeilijker dan vroeger en kom je in zowel natte/lage als hoge/droge gebieden akkers ĂŠn weiden tegen. Je kunt echter de oorspronkelijke en droge akkers vaak herkennen aan hun omvang, ze zijn veel groter dan de weilanden waar later een akker van is gemaakt.

Thermiekkwaliteit Voor elke type landschap kun je aan de hand van het hoofdbestand-

18

ruggen. Naarmate het landschap meer begroeide stopte het opwaaien van dekzand volledig. Op dekzand vind je de oudere boerderijen en dorpen omringt door enken met akkers.

Enken In het oosten van Nederland ontstaat thermiek vaak boven een enk (ook wel es genoemd). Het zijn verhoogde akkers op dekzand. Boeren gebruikten deze gronden voor akkerbouw. De enk is vaak afgescheiden van de lagere weiden door een houtwal of steilkant. Door het bemestten werden de enken in de loop van de tijd nog hoger en bolvormig.

In Salland, de Achterhoek en op de Veluwe wordt het woord enk gebruikt in Drenthe en Twente is es het gangbare woord. In de Achterhoek en Twente zijn ook kleinere enken, die bij één boerderij horen.

Het verschil in hoogte tussen enken en de weiden werd groter en die verschillen zijn nog steeds duidelijk te zien in het landschap. Doordat de hoog gelegen enken snel opwarmen en omringt worden door bomen die als ‘trigger’ werken zijn er goede thermiek!

Dorpen Een es- of enkdorp is een dorpsvorm op de zandgronden in Nederland en Nedersaksen. De boerderijen staan bij elkaar in het dorp.

Esdorpen hebben een aantal kenmerken: Er is een grote gemeenschappelijke es of enk. Er is een beek. In beekdalen liggen weiden die gemeenschappelijk werden beweid door koeien en waar hooi werd geoogst. De nattere weiden werden eens per jaar gemaaid. Er is een veld (heide). Op dat veld werden de schapen van het dorp gehoed.

Rond deze oorspronkelijke dorpen vind je veel thermiekbronnen terwijl ook het dorp bellen afgeeft.

Heide Heide is een benaming voor vegetatie vooral bestaand uit struikheide.

De heide is een cultuurlandschap, zonder menselijk ingrijpen ontwikkelt de heide zich tot bos. In Nederland zien we heidevelden op de droogste zandgronden. Heide is vaak een feest voor thermiekzoekers!

Tekst en foto’s: Marcel Bourgondien en Maaike Zijderveld

deel de kwaliteit van de thermiek bepalen. Hieronder vatten we de belangrijkste samen.

Stuwwallen Een stuwwal is een heuvel die gevormd is doordat landijs de bodem voor zich uit stuwde zoals de Utrechtse en Overijsselse Heuvelruggen, de Veluwe en het Montferland. De flanken van de stuwwallen bevinden zich vaak akkers, zeker wanneer deze goed op de zon en de wind liggen kan je er uitstekende thermiek verwachten. Boven op een stuwwalgebied wisselen bossen en heidevelden zich af, uiteraard moet je voor goede thermiek boven de heide zijn.

Dekzand Dekzand is een enkele meters dikke laag zand die tijdens de laatste ijstijd door de wind is afgezet. Het zand van de onbegroeide stuwwallen en uit de droogvallende rivierbeddingen werd door de wind verplaatst, het bedekte de bodem, vandaar de naam!

Aan het eind van de laatste ijstijd werd het klimaat milder en kon er meer begroeiing ontstaan. Op plaatsen waar planten groeiden werd het opgewaaide dekzand vastgehouden en ontstonden er dekzand-

Zandverstuiving Een zandverstuiving is een open plek in de heide waar geen begroeiing is en waar het zand door wind verstoven wordt. Zandverstuivingen ontstonden in het verleden doordat de heidevelden te veel werden afgeplagd en te veel werden begraasd. De wind zorgde ervoor dat het stuifzand zich steeds verder verspreidde en steeds groter werd. Langs de rand van een zandverstuiving ligt meestal een zandwal, waar het zand zich op verzameld. Soms werden hele dorpen bedreigd door het oprukkende zand. Het grootste stuifzandgebied in Nederland is het Kootwijkerzand op de Veluwe. Zandverstuivingen zijn tegenwoordig schaars maar net als heide super voor de vorming van thermiek.

Loo Lo(o) is een historische benaming voor een loofbos met open plekken waar mensen leefden. Er konden akkers in liggen, en ook het dorp was niet ver weg. Het onderscheidt zich van andere oude termen voor bos, zoals holt en woud. Een loo was van al deze termen het bos dat het meest verweven was met het leven van de mens, -lo of -le komt veel voor in plaatsnamen. In gebieden met lo-namen vind je veel oude akkers en wanneer er nog steeds bos is ook goede afbreekkanten.

Inlandse duinen Deze duinen zijn ontstaan tijdens het laatste gedeelte van de laatste ijstijd. Er was nauwelijks vegetatie waardoor de wind vrij spel had. De zogenaamde rivierduinen kunnen langs rivieren ontstaan. Rivierduinen ontstaan door zandafzetting door een rivier. Dit zand gaat,

19

wanneer het droog is en het waait, stuiven. Het opgewaaide zand vormt een heuvel. Zo zijn er rivierduinen te zien langs de IJssel, de Oude IJssel, de Overijsselse Vecht en de Maas. Het andere woord voor rivierduin is donk. Je vindt het ook veel terug in namen.

Ook zijn er duinen ontstaan door roofbouw van de mens op het land waardoor op arme gronden niets meer groeide, er ontstonden zandverstuivingen en heidevelden. Boven de akkers langs inlandse duinen en heidevelden vind je vrijwel zeker thermiek.

Broekland Broek betekent natte weiden met waterlopen. Deze gronden zijn de beste weiden, waar de boeren hun koeien laten grazen. Meestal heb hierboven niets te zoeken. Maar soms kan er in de zomer als het mais op de akkers hoog is en in het broekland het gras juist kort gemaaid is wel thermiek te vinden zijn, zeker als er sprake is van verdroging (gele plekken!).

Horst Een horst is een geologisch gedeelte dat na een opheffing van de druk onder de gedeelten van land omhoog is gekomen. De gedeeltes die stijgen noemt men horsten. Bij de oversteek van een rivier met uiterwaarden (zoals de IJssel) is het handig over deze horsten te vliegen, zij geven vaak thermiek die juist bij zo’n oversteek goed van pas kan komen.

Veen Het natte sponsachtige (hoog)veen heeft als kenmerk dat het ontstaan is onder invloed van regenwater in lager gelegen delen van het landschap. Het komt in onontgonnen vorm niet veel meer voor. De, na het afgraven van het veen, ontstane grond noemen we dalgrond.

Vaak werd de bovenste halve meter van het veen die alleen turf van slechte kwaliteit zou leveren, opgeslagen om later met de dalgrond te worden vermengd. De aldus gevormde bodem werd, met bemesting en afwatering, landbouwgrond van redelijke kwaliteit. Dalgronden hebben wisselende thermiekkwaliteit het is sterk afhankelijk van het waterpeil en de vegetatie.

Waard Een waard (of weerd) is de naam voor land in een rivierengebied, Waarden en uiterwaarden zijn ontstaan onder invloed van, en omgeven door, rivieren. De waarden worden beschermd door dijken.

Uiterwaarden liggen buitendijks aan de rivier. Rivierklei is een grondsoort die bestaat uit kleine deeltjes en is, vergeleken met zand, slecht waterdoorlatend. In droge tijden houden ze langer water vast, maar in natte tijden verdrinken gewassen eerder. Kleigronden hebben minder last van uitspoeling dan zandgronden waardoor ze beter voedsel voor planten vasthouden en zijn ze over het algemeen dicht begroeid. Er is hier maar weinig thermiek.

Herkenning vanuit de lucht Het is nuttig om te weten waar je hoog/droog of laag/nat kan vinden

Buurtschappen op horsten: Rivieren met uiterwaarden zijn lastige hindernissen bij een overlandvlucht. Zoals op de kaart goed te zien is zijn de hoger gelegen ‘horsten’ Olburgen en Rha, in de uiterwaarden langs de IJssel, onverwachte thermiek cadeautjes in een natte omgeving. Horsten vind je in bijna alle (uiter)waarden.

als je op de kaart kijkt bij het verkennen van jouw vliegomgeving of om een vlucht voor te bereiden. Ook het uitzoeken van bodem, begroeiing en bebouwing op een bepaalde route is gunstig om ook tijdens het vliegen te kunnen bepalen waar het nat of droog is. Het ‘kennen’ en het ‘herkennen’ van brongebieden, thermiekbronnen en afbreekkanten op de kaart en op sattelietbeeld helpt enorm bij het herkennen vanuit de lucht tijdens het vliegen. Ga bijvoorbeeld op zoek naar die kleine hoogteverschillen in ons land die vanuit de lucht bijna niet te zien zijn. Toch zijn bijna alle kenmerken van de kaart terug te vinden in het landschap waaruit je kan afleiden of het hoog en droog is. Hieronder een greep uit de kenmerken die goed zichtbaar zijn vanuit de lucht en informatie over de thermiek ter plaatse geven.

Je kan er zelf nog veel bij bedenken en ontdekken.

• Windmolens zijn in oost Nederland bijna altijd korenmolens en staan vaak op hogere zandgronden, meestal zelfs op het hoogste punt, omgeven door akkers. Tegenwoordig zijn er veel windmolens verdwenen, maar zijn er andere herkenbare gebouwen voor in de plaats gekomen zoals silo’s voor de opslag van veevoer.

• In droge gebieden zijn de wegen zelden kaarsrecht en de velden en akkers hebben er vaak een veelzijdige vorm en zijn niet langwerpig en rechthoekig maar willekeurig van vorm.

• Dorpen liggen vaak op hoge gronden, omgeven door een enk.

Bovendien zijn dorpen door de grote hoeveelheid steen vaak zelf ook

Wolfersveen: Na het afgraven van het veen ontstaat dalgrond, de thermiekkwaliteit is wisselend en sterk afhankelijk van het waterpeil en de begroeiing. Probeer eerst hoogte te winnen voor je er overheen vliegt.

20

Foto links: Boven op een stuwwalgebied wisselen bossen en heidevelden zich af, natuurlijk moet je voor thermiek boven de heide zijn, maar waar zoek je boven zo’n enorm veld naar de thermiek-trigger?

Foto onder: Op de flanken van de stuwwallen bevinden zich vaak akkers, wanneer deze goed op de zon en de wind liggen kan je er uitstekende thermiek vinden. Maar op deze dag in het Montferland helaas niet, uitgezakt in het vroege voorjaar!

goede thermiekbronnen. Maar kies dan niet voor ruime wijken met veel groen maar voor de dichter bebouwde dorpskernen en stadscentra.

• Bossen (behalve ooibossen en landgoedbossen) bevinden zich vaak op de droogste zandgronden, dus velden en akkers langs de bossen zijn goede thermiekbronnen (denk eens aan de flanken van het Montferland, de Sallandse Heuvelrug en de Veluwezoom) • Op zandgronden staan van oorsprong meer houtwallen als terreinafscheiding terwijl in vochtige gebieden meidoornhagen stonden (tegenwoordig meestal vervangen door prikkeldraad).

• Kastelen staan omwille van de verdedigbaarheid vaak te midden van natte gronden (van oorsprong moeras), de bossen bij deze kastelen

zijn meestal nat soms staat het bos zelfs op rabatten.

• Gebieden met langwerpige weilanden en slootjes ertussenin zijn laaggelegen broeklanden (ontgonnen veengebieden). De wegen in zo’n gebied zijn recht en lang en worden vaak dijk genoemd. Hoe smaller de weilanden en dichter bij elkaar de sloten hoe natter het gebied.

• Verkies in het voorjaar reeds geploegde akkers boven de akkers die na het vorige seizoen niet meer bewerkt zijn, deze akkers zijn door de tijd meer ‘ingeklonken’ waardoor de grond dicht op elkaar zit en de warmte naar diepere lagen wordt geleid.

In de volgende Riser: vliegtactiek en toekomst.

Hoog & droog

Laag en nat

Brink; plek aan de rand van een es, enk of akkers (vaak met bomen omringt).

Del; laagte te midden van hoge gronden.

Enk of es; bij elkaar liggende akkers. Haar; hoger gelegen droge grond.

Heide of hiet; met heide begroeide zandgrond.

Holt; hakhoutwal of -bosje ter afscheiding van akkers en weiden.

Horst; hoog stuk of gebied zandgrond te midden van drassig land.

Kamp; afgeperkt hoger gelegen stuk land.

Laar en lo; open plek/weidegebied in het bos (veel plaatsnamen eindigen op lo).

Marke; oude hoge gemeenschappelijke grond.

Spieker; opslagplaats van graan vaak in de buurt van een molen.

Broek; laag en drassig gebied, vaak in cultuur gebracht veengebied gebied.

Dijk (ook dam of wal); in oost Nederland vaak verhoogde ontginningsweg door veen of broekland.

Goor; drassig land dat deel van het jaar onder water staat.

Griend; in of aan het water gelegen grond.

Heurne; door water ingesloten hoek van het land.

Kolk; plas vaak door kwel ontstaan.

Maat; hooiland.

Mars (of mors); drassig gebied dat regelmatig overstroomt.

Moer; moeras of veen.

Ooij; natte plek in de uiterwaarden.

Polder; door dijken omgeven stuk laag gelegen land.

Stro (of stroe); moerassig kwel gebied begroeid met struikgewas.

Veen; nat en moerassig gebied (veengrond).

Vlier; moerassige grond met een dunne veenlaag erop.

Voorde (of voort); doorwaadbare plaats in beek of rivier.

Weerd of waard; aan de rivier gelegen land (uiterwaard).

Weide; grasland voor het weiden van vee.

Woud (of woold); zeer vochtig en sompig bos

21

Veiligheid

“Boomtoppen komen snel

Het verhaal van een parapenteongeval delen:

sommige piloten houden het liever stil, anderen hopen

dat medepiloten van hun verhaal kunnen leren.

Hans Haarbosch vertelt over de hechte band die hij heeft met zijn tweede scherm en hoe het bij een boomlanding onherstelbaar beschadigt.

In 2006 kocht ik mijn tweede scherm: een Firebird Spider in de kleuren geel-zwart en voorzien van de naam van mijn bedrijfswebsite. Overal waar ‘we’ kwamen, waren we duidelijk herkenbaar voor vrienden. Met dit scherm maakte ik de eerste vluchten in Zoutelande. Opzetten en stijgen voelde meteen vertrouwd aan. Hierna bezocht ik Sapenay en vanuit daar heb ik diverse starts bezocht in en rond het Rhône dal. De sport brengt nieuwe vrienden en nieuwe vliegplekken met zich mee, waaronder een mooie safari bij Touch The Sky. In mijn vliegcarrière heb ik weleens een scherm in de boomtoppen zien hangen. Eén keer gebeurde dat vlak voor mijn start in de Vogezen en zag ik een piloot voor mijn ogen de bomen in gaan. Toen moest ik wel even slikken voor ik vertrok. Ik heb mezelf voorgenomen dat mij dit niet zou overkomen, ik zorg voor veilige marges. Ik vind dat ik een voorzichtige vlieger ben die liever geen risico’s neemt. In de Vogezen heb ik het eerste kleine scheurtje in het bovendoek van de Spider opgelopen. Waarschijnlijk is het scherm op de start achter een takje blijven hangen. De juiste kleur reparatiestof was gemakkelijk te vinden, dus na het plakken kon ik direct weer de lucht in.

Vrij vliegen in Greifenburg Dit jaar heb ik een aantal mooie vluchten in de duinen bij Zoutelande gemaakt en tijdens het paasweekend heerlijk thermiek gepakt in de Vogezen. Op 9 juli ben ik naar Greifenburg in Oostenrijk afgereisd om als vrije vlieger te gaan parapenten. Er ging een aantal medepiloten mee in de auto dus helemaal alleen was ik niet. De eerste dagen hebben we mooie vluchten gemaakt van de 500 en 1100 meter starts. Ook de landingen gingen goed: twee ervan waren zelfs op de stip. Op de derde dag gingen we weer naar de 1100 meter start.

Het is er druk met delta’s en parapenters. Na een vlotte start neem ik wat hoogte voor de start en vlieg ik een stuk naar links om ruimte te maken voor de volgende piloten. Ik zak een beetje uit maar kan dan soarend weer hoogte winnen. Ik zie onder me nog mensen vliegen dus ik ben naar mijn idee ver genoeg van de bomen en de berg.

Dan voel ik ineens een inklappertje rechts. Het is geen heftige en het scherm herstelt zich snel. Ik besluit iets verder van de berg weg te gaan maar een minuut later gebeurt het. Ik hoor geritsel boven mijn hoofd en voel een slinger aan mijn harnas. Als ik omhoog kijk, zie ik het scherm 360 graden draaien. De lijnen zitten getwist en het scherm vliegt richting de bomen. Vreemd genoeg voelt het niet angstig aan, alhoewel ik weet dat ik dit niet meer kan herstellen. Ik denk nog: zal ik mijn reserve gooien? Nee, dit heeft geen zin omdat ik hoe dan ook in het bos terecht kom. De toppen komen snel dichtbij, dan is de klap, het kraken en het ritselen er. Een tel later is er alleen nog een vredige stilte en klem ik mijzelf vast aan de boom.

Tot mijn grote verbazing ben ik nu bijzonder rustig terwijl ik normaal

Leren van de ervaring van medepiloten

22

veel last heb van hoogtevrees. Ik bekijk de situatie in de boom, zet mezelf stevig op twee takken en kijk of die sterk genoeg zijn om mijn gewicht te dragen. Dat ziet er goed uit, dus ik druk mezelf iets op om de spanning van de risers af te halen en het scherm los te koppelen.

Ik zie meteen dat ik het scherm zelf niet uit de boom zal krijgen: het hangt aan beide zijden van de boom over de kruin. De hoogte van de boom schat ik op zo’n 20 tot 25 meter. Iets jubelt er in me! Ik constateer dat ik een groot geluk bij een ongeluk heb. ‘Mijn’ dennenboom is aan één kant kaal maar aan de kant waar ik ben geland zitten mooie en levende takken van een goede dikte. Ik doe mijn harnas uit en laat het naar beneden vallen. Met mijn handschoenen aan en mijn helm nog op daal ik rustig naar beneden af.

Dit alles heeft nog geen tien minuten geduurd. Eenmaal beneden heb ik meteen de medepiloten op de landing gebeld dat ik een boomlanding heb gemaakt, maar dat alles met mij in orde was. Bij het uittrekken van mijn overal begonnen de eerste bloeduitstortingen zich al af te tekenen. Als ik minder goed gekleed was, had de aanraking met de boom behoorlijke snijwonden veroorzaakt. Zelfs door het pak heen zijn mijn arm en been geschaafd. Voordat ik verder naar beneden ben gelopen, denk ik eraan om de plaats aan de weg te markeren. Gek genoeg heel relaxt en rustig, goed wetend dat mijn scherm nooit meer zou vliegen. Al snel naderde er een taxibusje en twintig minuten later ben ik terug op de camping.

Redding van mijn scherm Van een bekende krijg ik het telefoonnummer van de Bergrettung,

Ook je verhaal delen?

In het vervolg deelt Riser vaker het verhaal van piloten die een bijzondere situatie hebben ervaren onder hun parapente.

Wil je je verhaal vertellen in Riser, mail ons dan op riser.schermvliegen@knvvl.nl.

Voor meer informatie over veiligheid en voorvallen kijk je op http://veiligheid.knvvl-schermvliegen.nl/

Tekst en foto’s : Hans Haarbosch

dichtbij”

maar hier krijg ik steeds een antwoordapparaat dat in verschillende talen vertelt dat ik teruggebeld zou worden. Omdat dat niet gebeurt stel ik de politie in kennis van het voorval, zodat ze weten dat ik mijn scherm niet in de bomen zou laten hangen. Dit om te voorkomen dat ik een boete krijg wegens vervuiling van het bos als het scherm door een ander geborgen wordt.

De volgende dag lukt het contact te leggen met de Bergrettung en ’s avonds om vijf uur gaan we samen de berg op naar mijn scherm.

Ondanks de handigheid van de jongens kost het een aantal uur zagen en met twee volwassenen aan een touw hangen om het scherm los te krijgen.

Het ziet er triest uit als ‘ie op de grond ligt. Scheuren in het doek, de risers los gesneden, de lijnen opgerekt door de kracht van het trekken.

Ik stop mijn scherm snel in mijn pakzak en help de mannen met het opbergen van hun klimmateriaal. Op de camping realiseer ik me dat mijn ‘gele maat’ een belangrijke plek in mijn vrije tijdsbesteding had ingenomen, en liet ik mijn tranen even de vrije loop. Met het scherm heb ik mooie plekken bezocht en nieuwe mensen en vrienden leren kennen.

Herinnering Terug thuis zit mijn scherm nog in zijn hoes. Als het verzekeringsverhaal is afgerond gaan bevriende kunstenaars kijken of ze met de resterende stof nog wat leuks te kunnen doen. Ik ga nu kijken of er een vervangend scherm kan komen dat me net zoveel plezier en veiligheid kan verschaffen als zijn voorganger.

Bij deze onfortuinlijke vlucht heb ik veel geluk gehad. Ik ben in een goede, levendige boom geland dicht bij de reguliere weg. Een koers iets meer naar links of rechts had ervoor gezorgd dat ik in een kaal gat terecht was gekomen, of in een kale boom zonder zijtakken. Dan was ik wellicht harder terechtgekomen of had de brandweer moeten helpen met bergen.

Ik heb mezelf voorgenomen om nooit alleen te gaan vliegen want als er iets gebeurt is het prettig om hulp te krijgen. Ook zorg ik er de volgende keer voor dat mijn reddingssetje (lijn om touw op te hijsen, fluitje, mes) niet in de auto blijft liggen maar in mijn harnas zit.

23

Wedstrijd

Op 27 en 28 juli 2013 werd in het Zuid Duitse Grainbach (bij de vliegberg Hochries) de Crossalps 2013 gehouden. In deze wedstrijd leggen de deelnemers een zelfgekozen keerpunt zo ver mogelijk van je startlocatie, vandaar de slogan van de wedstrijd: ‘Wendepunkt am Limit’. Je hebt maximaal 33 uur om daar te geraken en weer terug te keren.

Je mag alleen maar lopen met je uitrusting of vliegen…dus geen taxibusjes, bergliften of auto’s. In de beginjaren was het doel van de Crossalps-wedstrijd om zo snel mogelijk van de Hochries naar Zell am See te komen. De laatste jaren is het wedstrijdconcept veranderd waardoor je een gelijke start- en finishlocatie hebt. Dit is aantrekkelijker voor publiek en daarnaast iets gemakkelijker voor de organisatie.

Tekst en foto’s: Kevin Wolters

Crossalps 2013

‘Wendepunkt am Limit’

Veel schermvliegers kennen de Red Bull X-alps. Een prachtig wedstrijdconcept en een enorm zware race. De combinatie van fysieke inspanning op hoog niveau, navigatie-, gebieds- en weerkennis, vliegen aan de pent en hiken spreekt me enorm aan. Deelname aan deze wedstrijd is voorbehouden aan de echte cracks uit de paraglidingscene, dus dat zit er voor mij niet in helaas.

Ik werd vorig jaar getipt door een vliegvriend dat er wel een aantal soortgelijke, beduidend kortere, wedstrijden worden georganiseerd onder de naam Bordairline en Crossalps. Na een bezoekje aan het internet ben ik meteen verkocht, “Hier moet ik aan meedoen!”. Vanaf maart dit jaar kon je inschrijven voor de Crossalps. Na een aantal uren zat de wedstrijd al vol, maar gelukkig zit ik bij de ingelote deelnemers!

De voorbereidingen kunnen beginnen.

Kilometers maken Tsja, dan kun je meedoen aan de wedstrijd en woon je in dat vlakke kikkerlandje. Ik kies ervoor om het gebied te verkennen met behulp van verschillende geografische software als Google Earth en daarnaast Xcontest en Leonardo. Hierdoor weet ik welke vluchten er in het gebied mogelijk zijn en wat logische en slimme routes zijn. Omdat

24

de tracks van de vorige edities ook online staan heb ik ook uitgebreid geanalyseerd welke routes er in het verleden zijn afgelegd tijdens de wedstrijd en wat er mogelijk was in het gebied. Tevens heb ik ‘ouderwets’ papieren kaartmateriaal besteld. Dit werkt voor mij in de praktijk veel gemakkelijker dan onderweg op zo’n priegelig GPS schermpje te moeten kijken.

Naast het opdoen van gebiedskennis vind ik het belangrijk ook fysiek goed voorbereid te zijn. Door sommigen wordt tot rond de honderd kilometer gelopen in die 33 uur. Het trainingsconcept voor mij is heel simpel. Rugzak van vijftien kilogram om, wandelstokken mee en afstand maken. Gezamenlijk met de voorbereiding voor de Bordairline Radsberg heb ik zo’n zestig trainingen gedaan en afstanden afgelegd tussen de 5 en 35 kilometer op parcoursen met flink wat hoogteverschil. Omdat we onze gezinsvakanties aan de wedstrijden koppelen kan ik nog een aantal mooie hike and fly tochten maken om mijn uitrusting te testen en hoogtemeters te trainen.

Max wil bij deze wedstrijd mijn supporter zijn, die een ondersteunings- en verzorgingstaak op zich neemt. De supporter kan je bijvoorbeeld voorzien van vers water, voeding en reservekleding. Ook kan hij extra informatie verschaffen, een slaapplek regelen als dit nodig

Ik besluit naar de Zinnenberg te lopen en daar aan de zuidoostkant weg te starten. Onderweg kom ik een aantal andere piloten tegen die hetzelfde idee hebben en een iets andere looproute hadden gekozen maar zij nemen al snel pauze. Ik wil liever snel bij een goede startplek zijn en loop door naar de Zinnenberg. Er is een enorme en mooie startweide die helaas is afgezet met prikkeldraad. Ik kijk bij een klif wat de mogelijkheden zijn en bereid me voor, maar eenmaal ingehaakt blijkt toch dat er erg weinig loopruimte is op deze supersteile klifstart. Ik vind het te risicovol. “Simpel Kevin, morgen wil je ook nog vliegen en volgend jaar ook nog, dus…..andere plek zoeken!” denk ik bij mezelf. Met een fieldpack loop ik naar een betere locatie en ben snel weg.

Taaie thermiek De thermiek is taai en het lukt me met drie anderen om op te draaien naar 2100 meter. Twee van de drie steken weg richting zuiden. Zij komen steeds lager dus ik besluit in zuidoostelijke richting naar de Geigelstein te vliegen om daar mijn geluk te proberen. Daarmee is mijn oostelijke route van de baan en ik concentreer me op de zuidoostroute richting Kössen. Uiteindelijk land ik na zeven kilometer bij de Priener berghut op 1400 meter. Tijdens het inpakken vliegen er verschillende piloten huizenhoog over me heen…Shit, toch net iets te vroeg gestart en net iets te weinig geduld gehad!

Ik heb vanuit de lucht al gezien dat ik vanaf de omgeving Geigelstein startmogelijkheden heb, zo’n vijfhonderd hoogtemeters omhoog. Het omhoog lopen in de hitte valt me tegen. Boven op de Geigelstein is er overal nulwind. “Dus ook geen geweldige thermiek hier”, denk ik. Ik vraag enkele wandelaars hoe het op de top, honderd meter hoger, eruit ziet. Eén van de twee geeft aan dat het volgens hem wel mogelijk moet zijn daar te starten dus ik besluit omhoog te lopen. Maar op de top vallen de startmogelijkheden flink tegen. Ik heb de keuze uit een steile afgrond, of een smal en enigszins startbaar pad maar dan cross op de (thermische) wind. Ik kies voor de laatste optie. Ondertussen hoor ik van mijn vliegmaat Robin, die toevallig ook op mijn radiokanaal zat en die dag zelf in Kössen vliegt, dat veel piloten moeite hebben thermische aansluiting te vinden in Kössen. Als ik gereed sta voor de start klimmen er toch verschillende piloten goed omhoog dus wellicht kan ik toch een verre vlucht maken.

mocht zijn en mentale support geven als je er doorheen zit.

Op 27 juli om 08.00u valt het startschot voor de editie 2013 van de Crossalps. Mijn plan is om de oostelijke route richting Salzburg te volgen. Er wordt heel warm weer voorspeld voor beide dagen. De thermiek zou zaterdag pas heel laat op gang komen. Voor de meest noordelijke alpenrand voorspelt de website van Austrocontrol de beste thermiek, dus ik zie het niet zitten ver naar het zuiden te gaan.

Mijn ambitieuze plan is om een keerpunt in Salzburg te leggen (ongeveer zestig kilometer hemelsbreed). Daarbij schat ik in op basis van gegevens uit vorige edities dat dit voldoende is voor het behalen van mijn persoonlijke doel: ergens bij de eerste veertig te eindigen. Voor zondag is zuidföhn voorspeld en dat betekent dat ik met name op de zaterdag zoveel mogelijk vliegkilometers moet maken.

Na de start loop ik de Hochries omhoog. De locals die ik spreek op een soort alm op 1300 meter hoogte zeggen dat mijn plan om op de Hochries te starten (N of NW is alleen mogelijk) en dan zo snel mogelijk naar de zuidzijde te vliegen om eventueel al wat hoogte te maken in de eerste zwakke thermiek nagenoeg niet mogelijk is. Ok, dat zag er op Google Earth en vanuit het dal iets anders uit, maar goed… dan stellen we het plan wel bij.

Crosswind Ik start weg op het smalle pad maar door de toch wel sterke crosswind loopt het uit op een ‘gecontroleerde’ misstart. Mijn scherm eindigt in lage dennenstruikjes die naast het pad staan en een wandelaar helpt me om de zaak netjes bij elkaar te pakken. Op dat moment klimt er een piloot in de thermiek aan de zuidwestzijde snel en stabiel omhoog. Mijn keuze is snel gemaakt. Ik loop met mijn fieldpack naar beneden om van de lager gelegen bergweide te starten, om de berg heen te vliegen en dan proberen in de thermiek op te draaien.

Zo gedacht, zo gedaan. Ik start makkelijk weg en hang binnen twee minuten ruim boven de top van de Geigelstein. Een machtig gevoel.

Ik zwaai nog even naar de wandelaar die me heeft geholpen en zie de lach op zijn gezicht….mooi! Ik heb het mezelf met starten dus onnodig moeilijk gemaakt.

In korte tijd zit ik op ruim 3000 meter en aan de basis. Ik steek weg naar de Unterberghorn bij Kössen. Ik verlies veel hoogte en moet me al krabbend en soarend vanaf 1300 meter omhoog werken. Vanaf 2000 meter krijg ik weer een fatsoenlijke bel die me naar 3000 meter brengt en vanaf dat moment verloopt de vlucht erg voorspoedig. Het lukt me over te steken naar Fellhorn en Steinplatte. Vervolgens steek ik bij Lofer over en kom ik tot ongeveer vijftien kilometer voor de Hochkönig. In mijn achterhoofd zit het plan om in ieder geval tot Saalfelden te vliegen en dan om te keren. Ik weet dat ik dan een keerpunt rond de zestig kilometer heb. Het vliegen gaat vrij goed en ik weet niet waar andere piloten hun keerpunt hebben neergelegd. Dus ik

25

vlieg toch maar een klein eindje door voorbij Saalfelden. Uitzakken is nu geen optie want dat betekent ongeveer negentig kilometer terug lopen…daar heb ik niet veel trek in met de warme temperaturen.

wel een vreemd gevoel aangezien je volledig in een wedstrijdmodus staat, maar wel in je vertrouwde omgeving overnacht.

Slapen in mijn eigen bed Uiteindelijk lukt het me om terug te vliegen naar Erpfendorf dat ongeveer twaalf kilometer ten zuiden van Kössen ligt. Omdat zich boven het Inntal een flinke onweersbui ontwikkelt ben ik op mijn laatste stuk lager gaan vliegen. Verder dan Erpfendorf vind ik niet verantwoord.

Het dal draagt al aardig goed en ik heb geen zin te moeten vechten om beneden te komen. Ook Max en Robin waarschuwen mij voor het onweer.

Het is inmiddels rond half zes wanneer ik voor het eerst mijn supporter Max tref. Die heeft me de hele dag vanuit de auto gevolgd en relatief weinig te doen gehad. Samen pakken we de spullen in en ik ben erg blij. Ik weet dat ik het makkelijk terug zal halen tot de finish bij de Hochries en dat ik niet meer hoef te vliegen om 20% vluchtaandeel te halen. Daarnaast weet ik dat ik toch wel een redelijk keerpunt heb neergezet!

Ik loop terug naar de camping in Kössen waar ik rond tien uur aankom.

Daar staat onze caravan en gezien het feit dat ik ruim in de tijd zit kan ik dus gewoon een paar uur in een normaal bed slapen. Ik heb zelfs tijd om mijn vlucht te uploaden, een vlakke driehoek van 94 kilometer. Mijn kinderen zijn nog wakker en hebben leuke spandoeken gemaakt met “Hup Papa”, heel leuk! Ik kan tevreden gaan slapen. Op zich trouwens

Spelregels in een notendop Doel: In 33 uur zo ver mogelijk weg van de start en weer terugkeren • De hemelsbrede afstand heen en terug telt als geldende afstand, iedere kilometer is een punt • Minimaal 20% van de totale hemelsbrede afstand moet gevlogen zijn • Alleen lopen of vliegen is toegestaan • Lopen altijd met pakzak • In pakzak zit minimaal een helm, harnas met protector, scherm, reservescherm en werkende telefoon • Bij terugkeer binnen de 33 uur 20% bonuspunten • Bij niet tijdig terugkeren aftrek van kilometerpunten en geen bonuspunten • Tracks worden vastgelegd door logger en gps

Doel bereikt De volgende ochtend om tien over zes vertrek ik voor de voettocht van zo´n veertig kilometer terug naar de Hochries. Omdat er zuidföhn is voorspeld heb ik besloten niet meer te vliegen. Achteraf blijkt dat de meeste piloten dit ook niet meer hebben gedaan op de zondag.

Nu komen mijn vele looptrainingen mooi van pas. Samen met Max leg ik de afstand relatief gemakkelijk af. Max rijdt steeds stukken vooruit en voorziet me van voeding en drank en af en toe een rustplekje. We genieten samen van de mooie omgeving met name bij de Walchsee.

De laatste kilometers zijn vanwege de hitte toch wel wat zwaarder en ook de bovenbenen beginnen een beetje te protesteren. Waarschijnlijk heb ik net iets te weinig gedronken. Rond 14.45u kom ik aan bij het dalstation van de Hochries en kan ik de finishbel luiden.

Ik kan douchen bij de Duitse bergwacht en we eten gezellig in Aschau im Chiemgau Rond acht uur is er een tombola met prijsuitreiking.

Daar hoor ik dat ik als 12e van de 61 geëindigd ben in de categorie mannen solo. Ik ben dus erg tevreden en heb mijn persoonlijke doel meer dan behaald!

Terugblik Ik kan terugkijken op een zeer geslaagde deelname waarbij ik zeker niet mijn fysieke en mentale grens heb bereikt. Dat is te danken aan de verre vlucht die onder redelijk goede vliegomstandigheden haalbaar was en de vele trainingen. Ik heb achteraf tijd genoeg gehad en had zelfs nog redelijk wat tijd over. Had ik maar mijn keerpunt nog tien kilometer verder gelegd denk ik nu wel eens, maar ja… op dat moment is dat de keuze die je maakt en die voelde goed.

Ik heb geleerd dat een goede voorbereiding het halve werk is en dat het goed kennen van het gebied je vele voordelen geeft. Dat heb ik aan den lijve ondervonden nadat ik tot twee keer toe een minder briljante startplek koos. De wedstrijd bestaat continu uit het maken van keuzes en het nemen van beslissingen. Pas achteraf weet je wat de goede beslissing is geweest. Dat maakt overigens deze wedstrijd tot iets moois. Ieder op zijn of haar eigen niveau, met zijn of haar eigen tekortkomingen en sterke punten. Volgend jaar weer? Zeker weten als de kansen zich voordoen!

Info Crossalps: www.crossalps.com Vliegweer: www.austrocontrol.at/wetter

26

Recensies

Boek: Aufwind im Kopf

Tekst: Peter Blokker

Film: Le Petit Bus Rouge

All aboard the Little Red Bus www.petit-bus-rouge.com HD download voor € 9,Een Zweedse piloot op een startplaats in Slovenië had al in de gaten dat ik niet helemaal ‘normaal’ was en zei: “You have to see this, You will like it!”. Op zijn smartphone liet hij de trailer zien van de nieuwe film van Sébastien Montaz-Rosset. Na tien seconden was ik verkocht en het (legaal) downloaden van die film zou één van de eerste dingen zijn als ik weer eens een computer in handen had. Dat duurde wel even, want in een ideale zomer gun ik me nauwelijks tijd om mijn scherm netjes cel-op-cel te vouwen tussen de vluchten door, mijn klimtouw op te schieten of van sokken te wisselen. Films kijken kan dan ook wel wachten tot de donkere maanden. Vaak wel, maar deze gloednieuwe film staat te wachten om van je scherm te springen.

De “Little Red Bus” is de nieuwe creatie van Seb en kan niet anders dan indruk maken. Net als het andere werk van deze alpinist, klimmer, snowboarder, berggids en filmmaker met grote fantasie. In 2010 en 2011 kreeg hij awards van acht internationale filmfestivals voor zijn film “I Believe I Can Fly”. Vanaf het begin van deze nieuwe film is het onduidelijk waar de kleine rode bus je naartoe brengt. Het is een circusvoorstelling waar de ene bloedstollende act de andere opvolgt. Geloof me, ik heb een hekel aan clowns, en die loopt meer dan genoeg voor de camera langs… Maar door een circus met getalenteerde paragliders, slackliners, BASEjumpers en klimmers los te laten in prachtige natuur krijgt Seb mij wel enthousiast.

Zeldzaam is zijn vaardigheid om het plezier en de geschiftheid vast te leggen van mensen die de bergen op minder gangbare en zelfs absurde manieren gebruiken. Het aandeel paragliden in de film is beperkt maar de korte scène is nu al legendarisch. Twee schermen, een touw, een ropeswing gevolgd door een vrije val! Alles waarvan je dacht het nooit te zien zit erin.

Want in deze kleine rode bus is plaats voor iedereen: highliners, clowns, muzikanten, acrobaten, klimmers, paragliders en BASEjumpers, maar bovenal voor fantasie en plezier!

27

Zekerder en beter vliegen Auteur: Yvonne Dathe Omvang: 181 bladzijden Bestellen: www.shop.thermik.at Prijs: € 14,95 Willen alle Nederlandse piloten die aan mentale training doen hun hand opsteken?

Ik verwacht dat het aantal handen op één hand te tellen zal zijn. Diegene die zich aangesproken voelt en mentale training (met of zonder succes) toepast met het doel beter te vliegen, nodig ik hierbij uit om die ervaring in dit tijdschrift met ons te delen. Ik ben er namelijk van overtuigd dat dit bijna onbesproken onderwerp veel kan bijdragen aan onze vliegkwaliteiten, of tenminste onze gemoedsrust. Ga maar na; waarin onderscheidt een top wedstrijdpiloot zich van een amateur? Niet door de lichamelijke gesteldheid, en ook niet in de eerste plaats door het materiaal. De ontwikkelingsmogelijkheid van piloten zit tussen de oren. In veel sporten is het heel normaal om naast de ‘gewone’ fysieke training ook het hoofd te trainen.

Sportklimmers visualiseren de route als ze nog met beide benen op de grond staan.

Onder de douche oefenen skydivers de reserveprocedure bij een parachutesprong.

Hierbij gaat het erom de geest zodanig voor te bereiden op een situatie, dat zodra deze zich in de praktijk voordoet je sneller en effectiever weet te handelen. Muscle memory, flow, taktiek, intuïtie… Dit zijn slechts enkele onderdelen die met mentale training aanzienlijk verbeterd kunnen worden.

Als drievoudig Duits kampioene en afgestudeerd mental coach is Yvonne Dathe de aangewezen persoon om ons op weg te helpen. Het resultaat is een praktisch boek, wetenschappelijk onderbouwd maar toch toegankelijk geschreven. In vijf hoofdstukken zet Yvonne eerst de basisprincipes van mentale training uiteen, om daarna specifiek voor piloten handvatten te geven. In het laatste hoofdstuk vertellen toppiloten in interviews over hun ervaringen met mentale training. Je hoeft geen wedstrijd- of acropiloot te zijn om hier je voordeel mee te doen. Ook beginnende vliegers, of piloten die vaak startstress of landingsvrees ervaren kunnen volgens Yvonne op deze wijze succesvol trainen. Mentale training kan de praktijk niet vervangen, maar kan wel helpen om die spaarzame vlieguren maximaal te benutten.

Geslaagd

Nieuws

Dinsdag 11 juni hadden Wycher Bos en Nick ter Harkel hun PVB-praktijkbeoorde-ling voor het instructeurschap schermvliegen van de KNVvL. De PVB-examinatoren André Bizot en Chris Borra zijn de hele dag bezig geweest om de jongens te beoordelen terwijl ze drie cursisten moesten binnen-praten met specifieke taken uit het takenboek. Aan het einde van de dag kregen Nick en Wycher te horen dat ze beide geslaagd zijn voor hun instructeurschap. Paraglidingschool Inferno feliciteert zijn nieuwe instructeurs: “Wij wensen de jonkies veel plezier in de komende jaren en dat ze nog lang hun kennis en kunde zullen gebruiken om onze cursisten beter te laten vliegen. Jongens gefeliciteerd!” www.paraglidingschool.nl

Charles neemt afscheid

Riser zoekt vormgever

Charles Pellens, die het nieuwe ontwerp van Riser heeft bedacht en uitgewerkt, stopt na bijna drie jaar met zijn werk voor Riser. Zonder Charles zou Riser nu niet zijn wat het is: een fraai en succesvol blad voor de Nederlandse schermvliegscene. De redactie wil hem dan ook heel hartelijk bedanken voor het mooie werk en de goede samenwerking.

Zie Mind; concepts & design op http:// www.behance.net/Charless voor meer van Charles’ werk.

Omdat Charles vertrekt, is de redactie op zoek naar versterking. Heb jij gevoel voor vormgeving, kun je omgaan met InDesign, ben je liefst in het bezit van een Apple machine die dat programma draait, én heb je zin om elke drie maanden samen met Jos Claassen de vormgeving van de Riser te verzorgen?

Mail dan naar riser.schermvliegen@knvvl.nl

REIZEN Le Grand Bornand, Frankrijk Otivar to La Herradura, Andalusië, Spanje INTERVIEWS Jocky Sanderson over SIF II Maarten Vogelaar over Wings of Kilimanjaro

Mrt2013

en verder Minivario’s onder de loep Vliegen en voeding Monarca Open 2013

51

Oeps...

Op de cover van Riser 52 stond deze prachtige foto van Corianne Bakker. Dat zij de fotograaf was hadden we echter niet vermeld in de inhoudsopgave. Daar stond per abuis nog Luke Lemmen vermeld... De foto bij de inhoudsopgave gaven we ook geen credits.

Die is gemaakt door Ruud Garama.

28

Actie Alpe d’HuZes 2014 Oproep aan alle tandempiloten voor een “schermvliegsquadron”!

In de vorige Riser schreven we over Bjintse Stoelwinder die de Alpe d’HuZes niet alleen fietste maar ook vloog (nr 52, pag. 34). De volgende versie van Alpe d’HuZes is in de week van 4 en 5 juni 2014. Dan zijn er in die hele week weer zo’n 25.000(!) sportieve Nederlanders op de Alpe d’Huez en in het dal.

En Bjintse heeft een nieuwe actie bedacht.

“Stel je nu eens voor dat we als tandempiloten een groot aantal vluchten kunnen maken, met betalende vrienden, familie, sponsoren van deelnemers aan de Alpe d’HuZes, de deelnemers zelf, belangstellenden, toeristen etc…. Mooi is om op de actiedagen met familie en vrienden van de fietsende deelnemers zes keer over de hoofden naar beneden te vliegen en te filmen. Zo zijn er legio mogelijkheden.

De geldelijke opbrengsten van die bergvluchten worden weer geheel gestort aan Alpe d’HuZes en de kankerbestrijding.

Zo moeten we in samen in staat zijn een behoorlijk bedrag op te halen voor dit goede doel. Daarnaast is het een prachtige manier om schermvliegen als geheel te promoten,

onze maatschappelijke betrokkenheid te tonen, maar ook is het goede reclame voor je vereniging, school.. of gewoon, omdat je achter dit initiatief staat.

Voor dit initiatief zijn al contacten gelegd met verschillende media en nationale televisie die interesse hebben getoond. Zo zijn er natuurlijk nog veel meer mogelijkheden en ideeën.

Wil je meer informatie, heb je interesse om mee te doen als tandempiloot, vragen, goede ideeen,misschien t.z.t. sponsoren, wil je ondersteunen, je netwerk inzetten of anderszins?

Mail mij via: Ad6Vliegers@Gmail.com Zoek op YouTube naar “Alpe d’HuZes bike and fly” voor een filmpje over het fietsen en vliegen.

Informatie Enige coördinatie is vereist, dus:

De doelstelling van Alpe d’HuZes: www.opgevenisgeenoptie.nl

HARNASSHOP P NL PARAGLIDING EQUIPMENT

29

Contact KNVvL Bestuur Afdeling Schermvliegen Voorzitter: Maarten van Eck, voorzitter.schermvliegen@knvvl.nl Secretaris: Wouter Stigter, secretaris.schermvliegen@knvvl.nl Penningmeester: Maurice Janssen, penningmeester.schermvliegen@knvvl.nl Kwaliteitsmanagement: John Joosten, kwaliteitsmanagement.schermvliegen@knvvl.nl Portefeuillehouder scholen en examens: Maurice Janssen, examens.schermvliegen@knvvl.nl, scholen.schermvliegen@knvvl.nl Portefeuillehouder brevettering en opleidingen: André Bizot, opleiding.schermvliegen@knvvl.nl Portefeuillehouder veiligheid en techniek: Henry Lemmen, veiligheid.schermvliegen@knvvl.nl, techniek.schermvliegen@knvvl.nl Portefeuillehouder public relations en belangenbehartiging, vice-voorzitter: Erik Louwes, communicatie.schermvliegen@knvvl.nl, belangenbehartiging.schermvliegen@knvvl.nl Portefeuillehouder wedstrijden: Ruud Oudendijk, wc.schermvliegen@knvvl.nl

Agenda Vrijdag 11 oktober Sluiting aanmelding voor theorie-examens op vrijdag 8 november 2013 www.knvvl.nl/afdelingen/schermvliegen/examens/theorie-examens Donderdag 17 oktober Bestuursvergadering, 19.00 uur, KNVvL-kantoor Woerden Zaterdag 3 november Instructeursdag, 10.00 uur, Amrâth Motel Maarsbergen, Maarsbergen Vrijdag 8 november Theorie-examens, 20.00-22.00 uur, Jaarbeurs, Utrecht www.knvvl.nl/afdelingen/schermvliegen/examens/theorie-examens Maandag 11 november Deadline kopij en advertenties Riser, nummer 54, riser.schermvliegen@knvvl.nl Vrijdag 22 november Ledenvergadering, 19.30 uur, Hotel Amrâth Maarsbergen Dinsdag 17 december Bestuursvergadering, 19.00 uur, KNVvL-kantoor Woerden Vrijdag 20 december Verschijning Riser, nummer 54, riser.schermvliegen@knvvl.nl

Zie voor actuele data ook www.knvvl.nl

30 30

Lidmaatschap KNVvL Opgave lidmaatschap KNVvL in combinatie met de Afdeling Schermvliegen: KNVvL ledenadministratie, Houttuinlaan 16A, 3447 GM Woerden, telefoonnummer 0348 - 437060. Afdelingsbijdrage: € 22,00, KNVvL-bijdrage: € 54,00.

Ongevallen/Voorvallen Elk voorval bij het schermvliegen ten gevolge waarvan letsel van enig belang aan een persoon of schade aan enig goed is toegebracht, alsmede elk voorval dat afwijkt van de normale gang van zaken en waaruit lering kan worden getrokken, moet binnen 3 maal 24 uur door of namens de betrokkenen ter kennis van de Veiligheidscommissie van de Afdeling Schermvliegen van de KNVvL worden gebracht. In geval van een opleidingssituatie moet deze melding door de betrokken instructeur worden gedaan.

Het voorval online melden op de site http://veiligheid.knvvl-schermvliegen.nl Schademelding, verzekering en informatie Leden van de Afdeling Schermvliegen van de KNVvL zijn verzekerd voor wettelijke aansprakelijkheid in hun hoedanigheid van beoefenaar van de schermvliegsport. Verzekerde som € 1.500.000,- Het polisnummer is 19.007.04 bij De Nederlandse Luchtvaartpool, Oostenburgervoorstraat 140-144, 1018 MR Amsterdam, telefoon 020-5301040.

Brevetten Schermvliegen De afgifte van Brevet 1 geschiedt door een door de KNVvL erkende opleidingsinstantie schermvliegen. Kosten € 10,- (excl. door de opleidingsinstantie te rekenen toeslagen), te voldoen aan de opleidingsinstantie die het brevet uitgeeft. De afgifte van Brevet 2 en 3 geschiedt door het Afdelingsbestuur. Lidmaatschap van de KNVvL Afdeling Schermvliegen is verplicht. Brevetaanvraagformulieren, takenlijsten en eigen medische verklaring verkrijgbaar bij scholen en via http://www.brevet.aero/schermvliegen/aanvraagformulieren.

Kosten € 17,50 over te maken op girorekening 896830 t.n.v. Afdeling Schermvliegen te Woerden; duidelijk vermelden naam en welk brevet.

Een IPPI-Card kan worden aangevraagd via www.knvvl.nl/schermvliegen, kosten € 12,-. Een FAI-sportlicentie moet worden aangevraagd bij het Algemeen Secretariaat van de KNVvL, kosten € 9,-. Logboekjes kosten € 2,50 per stuk eveneens te bestellen via http://www.knvvl.nl/webshop Theorie-examens De theorie-examens voor brevet 2 en 3 worden gehouden op vrijdag 8 november 2013 van 20.00 tot 22.00 uur in de Jaarbeurs in Utrecht. De inschrijving sluit dinsdag 8 oktober 2013. Het examen staat uitsluitend open voor KNVvL-leden die in het bezit zijn van brevet 1 respectievelijk brevet 2. Aan het examen voor brevet 2 kan dus alleen worden deelgenomen door diegenen die al beschikken over KNVvL brevet 1 en aan het examen voor brevet 3 alleen door diegenen die al beschikken over brevet 2.

Zie voor verdere informatie www.knvvl.nl/afdelingen/schermvliegen/examens/theorie-examens Najaarsvergadering De najaarsvergadering van de Afdeling Schermvliegen wordt vrijdag 22 november gehouden vanaf 19.30 uur in het Amrâth Hotel in Maarsbergen. Op de agenda staan het verslag van de vorige vergadering, bestuursverslag 2013, begroting 2014 en jaarplan 2014. Alle leden zijn uitgenodigd.

KNVvL-erkende KNVvL-erkendeinstructeurs instructeurs

verval vervaldatum datum

Berg Berg Tandem Tandem

Lier Lier

KNVvL-erkende Opleidingsinstanties Opleidingsinstanties KNVvL-erkende

instructeurnr instructeurnr

Naam Naam

Geldigheid Geldigheidaantekeningen aantekeningen per per218 november september 2012 2013

A.A.J.J.Wierenga Wierenga 9201 9201 - - IB IB TD 15-11-2014 x 15-11-2014 E.J. E.J.Wierenga Wierenga 9202 9202 - - IB IB TD 15-03-2015 x 15-03-2015 H.M.J. H.M.J.Coumans Coumans 9222 9222 IL IL IB IB TD 15-11-2014 x 15-11-2014 R.R.ter terHarkel Harkel 9226 9226 IL IL IB IB TD 23-04-2014 x 23-04-2014 F.G.M. F.G.M.Jansen Jansen 9230 9230 - - IB IB - 10-06-2014 10-06-2014 L.H. L.H.ten tenNapel Napel 9405 9405 IL IL IB IB TD 10-06-2014 x 10-06-2014 E.C.M. E.C.M.Beekman Beekman 9501 9501 IL IL IB IB TD 16-12-2013 x 16-12-2013 T.M.W. T.M.W.Kuper Kuper 9518 9518 IL IL IB IB TD 10-08-2014 x 10-08-2014 A.A.Manuel Manuel 9602 9602 - - IB IB TD 01-09-2012 x 01-09-2015 A.G.H.M. A.G.H.M.Bizot Bizot 9606 9606 IL IL IB IB TD 15-11-2014 x 15-11-2014 J.P. J.P.Dekker Dekker 9701 9701 IL IL IB IB TD 15-11-2014 x 15-11-2014 J.W.H. J.W.H.Omlo Omlo 9703 9703 - - IB IB - - 11-11-2014 11-11-2014 G.G.Mesander Mesander 9801 9801 IL IL IB IB TD 11-01-2015 x 11-01-2015 J.J.IJsselsteijn Ijsselsteijn 9805 9805 - - IB IB TD 31-08-2014 x 31-08-2014 L.L.Montforts Montforts 9807 9807 - - IB IB TD 15-11-2014 x 15-11-2014 C.CH. Snoey Blonk 9808 9905 IL - IB IB TD 12-09-2012 x 03-10-2015 CH. A. Jager Blonk 9905 9907 - - IB IB TD 03-10-2015 x 07-01-2015 A.M.F.J. Jager Schel 9907 9912 - IL IB - TD 07-01-2015 x 13-07-2014 W.G.van M F Wout Brink 9908 0101 - - IB IB TD 14-08-2014 x 15-11-2014 M.F.J. R.E. ten Schel Berge 9912 0201 IL IL - IB TD 13-07-2014 x 03-05-2015 MA.E. F Wout Meindertsma 0101 0204 - - IB IB TD 15-11-2014 x 12-09-2013 R.E. J.M.ten Mineur Berge 0201 0205 IL IL IB IB TD 03-05-2015 x 25-09-2016 A.E. R.J.M. Meindertsma Kortink 0204 0209 - - IB IB TD 12-09-2013 - 10-06-2014 J.M. H.J. Mineur Alberts 0205 0210 IL IL IB IB TD 25-09-2013 x 21-09-2014 R.J.M. J.G.M.Kortink Sikking 0209 0214 - - IB IB - x 10-06-2014 09-07-2014 H.J. L.A.N.W. Alberts de Wit 0210 0215 - IL IB - TD 21-09-2014 x 07-04-2014 J.G.M. T. Wolbert Sikking 0214 0216 - IL IB IB TD 09-07-2014 x 01-07-2014 L.A.N.W. P. Rehorst de Wit 0215 0401 IL IL - IB TD 07-04-2014 x 26-06-2015 T.G.J.J. Wolbert van Helvoort 0216 0501 IL IL IB - TD 01-07-2014 x 28-01-2014 P.P.Rehorst J .A. Scheurink 0401 0502 IL IL IB IB TD 26-06-2015 - 08-07-2014 G.J.J. I. Molnar van Helvoort 0501 0505 IL IL - IB TD 28-01-2014 x 10-06-2014 P.H.J. J .A.terScheurink Maat 0502 0506 IL IL IB IB TD 08-07-2014 x 06-12-2014 I. R.Molnar P. M. Beukers 0505 0507 IL IL IB IB TD 10-06-2014 x 12-06-2014 H.J. R.C.ter van Maat Koutrik 0506 0509 IL - IB IB TD 06-12-2014 x 28-12-2014 R.L.P.Kragten M. Beukers 0507 0601 IL - IB IB TD 12-06-2014 x 06-03-2015 R.C. S. Haas van Koutrik 0509 0603 - - IB IB TD 28-12-2014 x 22-05-2015 L.C.Kragten Borra 0601 0702 - IL IB - TD 06-03-2015 x 17-02-2014 S.G.A.N. Haas van Rijn 0603 0703 - IL IB IB TD 22-05-2015 x 06-02-2014 C.M.W.J. Borra Arends 0702 0704 IL IL - IB TD 17-02-2014 x 07-04-2014 G.A.N. R.E. Wolff van Rijn 0703 0705 IL IL IB - TD 06-02-2014 x 19-06-2014 M.W.J. V. Verbon Arends 0704 0706 IL IL IB IB TD 07-04-2014 x 01-10-2014 R.E. R. Dijk Wolff 0705 0801 IL IL - - TD 19-06-2014 x 11-11-2014 V.B.Verbon Zeldenrust 0706 0802 IL - IB IB TD 01-10-2014 x 27-12-2014 R.A.A.H.N. Dijk van den Akker 0801 IL - TD 11-11-2014 B. Zeldenrust 0802 0901 IL - IB - TD 27-12-2014 x 12-09-2015 A.A.H.N. S.R. Majoor van den

Akker 1001 IL IB x 19-05-2015 P.J. Buis 0901 1201 IL IL - IB TD 12-09-2015 x 04-01-2015 S.R. A. Lormans Majoor 1001 1301 IL IL IB IB TD 19-05-2015 x 03-12-2014 P.J. W.Buis Bos 1201 1302 IL - IB IB TD 04-01-2015 x 14-06-2016 N. ter Harkel 1303 - IB x 28-06-2016

Absolute AbsoluteAiradventure AiradventureParagliding ParaglidingHolland, Holland,Vincent VincentVerbon Verbon && Henk Henk Alberts, Alberts,Turfschipper Turfschipper 96, 96, 2292 2292 JB JBWateringen, Wateringen, 0174-290458 0174-290458 en en 06-51278458, 06-51278458, info@paragliding.nl, info@paragliding.nl, www.paragliding.nl www.paragliding.nl Action ActionAir AirSports, Sports, Ronald Ronald ten ten Berge, Berge, Anemoonhof Anemoonhof 20, 20, 6002 6002WN WNWeert, Weert, 0495-548595, 0495-548595, info@actionairsports.nl, info@actionairsports.nl, www.actionairsports.nl www.actionairsports.nl Air AirTime TimeParagliding ParaglidingSport, Sport, Ayke Ayke Jager Jager && Barry Barry Zeldenrust, Zeldenrust, Lekbandijk Lekbandijk 43, 43, 4119 4119 RA RA Ravenswaaij, Ravenswaaij, 034-5558881, 034-5558881, mail@airtime.nl, mail@airtime.nl, www.airtime.nl www.airtime.nl Eurofly EuroflyParagliding, Paragliding, Lucas Lucas ten ten Napel, Napel, Moorblick Moorblick 1, 1, D-48599 D-48599 Gronau, Gronau, 0049(0)2562-710677 0049(0)2562-710677 en en 06-54663893, 06-54663893, eurofly-paragliding@t-online.de, eurofly-paragliding@t-online.de, www.eurofly.nl www.eurofly.nl Falcon FalconAir, Air,Huub Huub Coumans, Coumans,‘t‘t Schild Schild 31, 31, 5282 5282VJ VJ Boxtel, Boxtel, 0411 0411 -- 673376, 673376, huub. huub. coumans@planet.nl, coumans@planet.nl, www.falcon-air-online.nl www.falcon-air-online.nl Maurik MaurikParagliding, Paragliding, István István Molnár, Molnár, Aalsloot Aalsloot 25, 25, 3993 3993 HA HA Houten, Houten, 06-16810988, 06-16810988, info@maurikparagliding.nl, info@maurikparagliding.nl, www.maurikparagliding.nl www.maurikparagliding.nl Para ParaAdventure, Adventure, André AndréWierenga, Wierenga, Amsterdamsestraatweg Amsterdamsestraatweg 400, 400, 3551 3551 CW CW Utrecht, Utrecht, 030-2434264, 030-2434264, andre@parapente.nl, andre@parapente.nl, www.parapente.nl www.parapente.nl Paraglidingschool ParaglidingschoolInferno, Inferno, Roland Roland ter ter Harkel, Harkel, Kogellaan Kogellaan 10, 10, 7602 7602 JL JL Almelo, Almelo, 0546-860662, 0546-860662, info@paraglidingschool.nl, info@paraglidingschool.nl, www.paraglidingschool.nl www.paraglidingschool.nl Parapente ParapenteNoord-Nederland, Noord-Nederland, Geert Geert Mesander, Mesander, Kromme Kromme Elleboog Elleboog 40, 40, 9751 9751 RE RE Haren, Haren, 050-5719934 050-5719934 en en 06-13182565, 06-13182565, www.parapentenoord.nl www.parapentenoord.nl Parasailingteam ParasailingteamNistelrode, Nistelrode,Rob Rob van van de de Akker, Akker, Heufkens Heufkens 526, 526, 5403 5403 LV LV Uden, Uden, www.parasailingteam.nl, www.parasailingteam.nl, info@parasailingteam.nl info@parasailingteam.nl Pro ProAir AirParagliding, Paragliding,André André Bizot, Bizot, Prunusstraat Prunusstraat 49, 49, 7271 7271 HP HP Borculo, Borculo, 0545-273305, 0545-273305, info@proair.nl, info@proair.nl, www.proair.nl www.proair.nl Skygliders SkyglidersParagliding, Paragliding,Joost Joost Mineur, Mineur,Veursestraatweg Veursestraatweg 98, 98, 2260 2260 AG AG Leidschendam, Leidschendam, 070-317 070-317 82 82 16 16 // 06-245 06-245 320 320 26, 26, info@skygliders.nl, info@skygliders.nl, www.skygliders.nl www.skygliders.nl

KNVvL-erkende Schermvliegverenigingen Schermvliegverenigingen KNVvL-erkende AAParagliding ParaglidingHolland Holland (7301), (7301),Vincent VincentVerbon, Verbon,Turfschipper Turfschipper 96, 96, 2292 2292 JB JB AA Wateringen, 0174-290458 0174-290458 en en 06-51278458, 06-51278458, info@paragliding.nl, info@paragliding.nl, Wateringen, www.paragliding.nl www.paragliding.nl AchterhoekseVliegers VliegersXCC XCC (7201), (7201), J.M. J.M. van van Steenderen, Steenderen, Zutphensestraatweg Zutphensestraatweg Achterhoekse 49A, 6953 6953 CJ CJ Dieren, Dieren, 0313-496940, 0313-496940, secretariaat@achterhoeksevliegers.nl secretariaat@achterhoeksevliegers.nl 49A, EersteNed. Ned.Parapente ParapenteVereniging Vereniging(Para (ParaAdventure) Adventure) (7655), (7655), André André Eerste Wierenga, Amsterdamsestraatweg Amsterdamsestraatweg 400, 400, 3551 3551 CW CW Utrecht, Utrecht, 030-2434264, 030-2434264, Wierenga, andre@parapente.nl, www.parapente.nl www.parapente.nl andre@parapente.nl, FalconAir Air(8503), (8503), Huub Huub Coumans, Coumans,‘t‘t Schild Schild 31, 31, 5282 5282VJ VJ Boxtel, Boxtel, 0411-673376, 0411-673376, Falcon huub.coumans@planet.nl, www.falcon-air-online.nl www.falcon-air-online.nl huub.coumans@planet.nl, ParaglidingclubSky SkyRebels Rebels (7198), (7198), Aart Aart de de Harder, Harder, Bergse Bergse Linker Linker Rottekade Rottekade Paraglidingclub 221b, 3056 3056 LG, LG, Rotterdam, Rotterdam, 06-54757845, 06-54757845, aart@raatsaam.nl, aart@raatsaam.nl, www.skyrebels.nl www.skyrebels.nl 221b, ParasailingteamNistelrode Nistelrode (7289), (7289), Rob Rob van van de de Akker, Akker, Heufkens Heufkens 526, 526, 5403 5403 LV LV Parasailingteam Uden, www.parasailingteam.nl, www.parasailingteam.nl, info@parasailingteam.nl info@parasailingteam.nl Uden, Plus44 (715232), (715232), Dick Dick ter ter Maat, Maat, Postbus Postbus 647, 647, 7500 7500 AP AP Enschede, Enschede, Plus dtermaat@t-online.de, www.plus-4.nl www.plus-4.nl dtermaat@t-online.de, ProAir AirParagliding Paragliding (8502), (8502), André André Bizot, Bizot, Prunusstraat Prunusstraat 49, 49, 7271 7271 HP HP Borculo, Borculo, Pro 0545-273305, info@proair.nl, info@proair.nl, www.proair.nl www.proair.nl 0545-273305, SkyclubHolland Holland(7297), (7297), Alex Alex Schreurs, Schreurs, Meester Meester Meinenweg Meinenweg 99 te te 7107 7107 AN AN Skyclub Winterswijk Kotten, Kotten, 0543-563253, 0543-563253, fwa.schreurs@kpnmail.nl fwa.schreurs@kpnmail.nl Winterswijk StichtingEurofly EuroflyParagliding Paragliding (7292), (7292),Ton Ton van van Duuren, Duuren, Moorblick Moorblick 1, 1, D-48599 D-48599 Stichting Gronau, 0049(0)2562-710677 0049(0)2562-710677 en en 06-54663893, 06-54663893, vanduuren-t@versanet.de, vanduuren-t@versanet.de, Gronau, www.eurofly.nl www.eurofly.nl TwentseParagliding ParaglidingClub ClubSkyline Skyline (7657), (7657), Maarten Maarten Swart, Swart, Middendorpstraat Middendorpstraat Twentse 7, 7855 7855 PR PR Meppen, Meppen, 0591-377155, 0591-377155, skyline.bruinehaar@gmail.com skyline.bruinehaar@gmail.com 7,

Vermelding in rood, betekent verlopen aantekening instructeur.

Vermelding in rood, betekent verlopen aantekening instructeur.

31 43 31

Norma

Paragliding Sport

Veilig Vertrouwd en Professioneel

sinds 1993 Volg ons!

Norma Italië... Starten vanaf de ruïnes van een Romeinse nederzetting, soaren

langs het dorp met haar eeuwen oude huizen, uitzicht over de vruchtbare laagvlakte en de middellandse zee, landen tussen de olijfbomen of weer op de startplek. Dit is Norma.

Wil je ook mee? Wat mag je verwachten: • gebiedsaanwijzing door instructeur • dagelijks weersinformatie • vervoer van en naar start en landing • verbetering van je vliegtechniek • thermiek- en soaraanwijzingen • transfer van vliegveld Rome Campiano naar Norma • hotel •USB stick met de foto’s / filmpjes van de week • en natuurlijk de gezelligheid!

Niveau: • om hier met ons te vliegen moet je brevet 2 berg in bezit hebben • perfect om na het behalen van brevet 2 heen te gaan.

Kijk ook op onze site voor meer informatie

Data 27 oktober t/m 1 november Meer info op www.airtime.nl/specials/norma.php

airtime.nl/specials/norma.php

32