"Ιστορίες και Χημείες του Νερού" Περιβαλλοντικό πρόγραμμα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΓΑΖΙΟΤ Ψάξθ Αϋ Ψμιμα Α7

Υρόγραμμα περιβαλλοντικισ εκπαίδευςθσ

«Ι΢ΣΟΡΙΕ΢ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΕ΢ ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ» ΓΑΗΛ 2014-2015

[1]

Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΠΑΚΘΨΕΧ: 1

ΝΣΑΖ

ΚΑΛΛΗΟΠΖ

2

ΠΑΛΑΗΑΚΖ΢

ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΗΝΟ΢

3

ΠΑΝΣΑΛΟ΢

ΥΡΖ΢ΣΟ΢

4

ΠΑΝΣΑΛΟΤ

ΑΗΚΑΣΔΡΗΝΖ

5

ΠΑΡΑ΢ΚΔΤΑ΢

΢ΩΚΡΑΣΖ΢ ΓΔΩΡΓΗΟ΢

6

ΠΑΣ΢ΟΤΡΑΚΖ

ΜΑΡΗΑ ΒΑΡΒΑΡΑ

7

ΠΔΪΝΖΡΖ

ΑΝΝΑ

8

ΠΔΡΑΝΣΩΝΑΚΖ

ΑΝΝΑ ΜΑΡΗΑ

9

ΠΔΣΟΤ΢Ζ

΢ΣΤΛΗΑΝΖ

10

ΡΔΠΑΝΑ΢

ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢

11

ΡΔ΢ΣΗΒΑΚΖ΢

ΠΑΝΑΓΗΩΣΖ΢

12

ΡΟΓΓΑΚΖ

ΔΗΡΖΝΖ

13

ΡΟΜΠΟΓΗΑΝΝΑΚΖ

ΜΑΡΗΑ

14

΢ΑΜΗΩΣΑΚΖ

ΔΜΜΑΝΟΤΔΛΑ

15

΢ΑΜΟΛΖ

ΜΑΡΗΑ

16

΢ΣΔΗΑΚΑΚΖ΢

ΗΩΑΝΝΖ΢

17

΢ΤΝΣΗΥΑΚΖ΢

ΗΩΑΝΝΖ΢

18

΢Τ΢ΚΑΚΖ΢

ΔΜΜΑΝΟΤΖΛ

19

ΣΕΑΓΚΑΡΑΚΖ

ΑΘΖΝΑ

20

Σ΢ΑΥΑΚΖ

ΜΑΡΗΑ

21

Σ΢ΗΚΑΛΑ΢

ΑΓΓΔΛΟ΢

22

ΦΡΑΓΚΑΚΖ΢

ΓΖΜΖΣΡΗΟ΢

23

ΥΑΛΚΗΑΓΑΚΖ΢

ΔΜΜΑΝΟΤΖΛ

ΤΠΕΤΘΤΝΕ΢ ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΕ΢ : ΞΣΦΑΞΑΞΘ ΕΟΕΡΘ ΧΘΠΛΞΣΧ ΡΨΛΡΨΑΞΘ ΧΦΛΧΨΛΡΑ ΦΛΟΣΟΣΓΣΧ

[2]

Ε΢ΣΦΠΘΧΘ ΧΨΣΡ ΑΟΠΩΦΣ ΥΣΨΑΠΣ ΧΨΛΧ 30/1/15

[3]

1. ΓΕΝΙΚΕ΢ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕ΢ ΓΙΑ ΣΟΝ ΑΛΜΤΡΟ ΠΟΣΑΜΟ

ΕΙΚΟΝΑ : ΑΛΜΤΡΟ΢ ΠΟΣΑΜΟ΢ ΔΗΜΟΤ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΤ

Σ Αλμυρόσ Υοταμόσ που βρίςκεται ςτο διμο Παλεβιηίου είναι ζνασ από τουσ τρείσ «Αλμυροφσ Υοταμοφσ» τθσ Ξριτθσ . Υρόκειται για μια μεγάλθ, μόνιμθ, καρςτικι πθγι υφάλμυρων υδάτων που αναβλφηουν από τον πυκμζνα μιασ μικρισ λίμνθσ. Σ ποταμόσ εκτείνεται ςε μικοσ 1,8 χιλιόμετρα ,ςε πλάτοσ από 5 ζωσ 20 μζτρα και βρίςκεται 8 χιλιόμετρα δυτικά τθσ πόλθσ του Θρακλείου .Σ υγρότοποσ του Αλμυροφ ποταμοφ είναι από τουσ ςθμαντικότερουσ τθσ Ξριτθσ και ζχει ιδιαίτερθ οικολογικι αξία κακϊσ παρζχει τθ δυνατότθτα να διαβιοφν ςε αυτόν ποικίλα είδθ ηϊων και φυτϊν.

Επιμζλεια Υανταλοφ Αικατερίνθ

[4]

2. Ι΢ΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Τν θπζηθό θάιινο ηεο πεξηνρήο είλαη μερσξηζηό θαη θίλεζε ην ελδηαθέξνλ κειεηεηώλ θαη παξαηεξεηώλ από ηνλ 8ν αηώλα κ. ρ . Σην ρξνληθό ηνπ Πξσηνβεζηηάξηνπ Γεσξγίνπ Φξαληδή (1477 κ.ρ.) αλαθέξεηαη «εγεγόλεη δε απηόο ν πόιεκνο θαη ε πξνβνιή καθξόζελ έλζα ε πόιηο ηνπ Χάλδαθνο σθνδνκήην , σζεί ζηαδίνπο θ΄ (20)πξνο ηα κέξε ηνπ ηόπνπ ιεγνκέλνπ Αικπξνύ ελ έηεη 831-832». Σην ζπγθεθξηκέλν ρσξίν γίλεηαη αλαθνξά γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο Κξήηεο από ηνπο Άξαβεο. Από ηνλ Γεώξγην Φξαληδή παξέρνληαη πιεξνθνξίεο γηα ην θαξάγγη , ην ζπήιαην θαη ηηο πεγέο ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ. Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κλεία, από ηνλ Φξαληδή, γηα ηελ πξνζπάζεηα ηνπ ελεηνύ ζηξαηεγνύ LuchinoDalVermeto 1364 θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Χάλδαθα λα θαηαιάβεη ηνπο λεξόκπινπο ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ . Επίζεο ν Θηαιόο πεξηεγεηήο Cristoforo Buondelmondi ζην έξγν ηνπ «Πεξηγξαθή ηεο λήζνπ Κξήηεο» (1415 κ.ρ) αλαθέξεη ηνλ Αικπξό πνηακό ηνλ νπνίν δηαρσξίδεη από ηνλ Γαδαλό πνηακό θαη ηνλ Γηόθπξν πνηακό . Αλάινγε αλαθνξά πξαγκαηνπνηείηαη από ηνλ Γάιιν θπζηνδίθε P. Bellon (1548 κ.ρ) γηα ηνπο λεξόκπινπο θαη ηνπο αιεπξόκπινπο ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ. Εμάιινπ θαη ζηελ έθζεζε ηνπ γεληθνύ πξνβιεπηή ηεο Κξήηεο MarinoCavalli ( 1571-1573 κ.ρ) νη κύινη , λεξόκπινη θαη αιεπξόκπινη , ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ απνηεινύλ γηα ηόζν γηα ηνλ πιεζπζκό ηεο πεξηνρήο , όζν θαη γηα ηα ελεηηθά ζηξαηεύκαηα κηα ζεκαληηθή πεγή γηα ηελ θάιπςε βηνινγηθώλ αλαγθώλ. Καη ν Τνύξθνο πεξηεγεηήο EvligaCelebi , ν νπνίνο επηζθέθζεθε ηελ Κξήηε κε ηελ νινθιήξσζε ηεο πνιηνξθίαο ηνπ Χάλδαθα από ηνπο Τνύξθνπο , αλαθέξεη ηελ πεγή ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ θαη ηελ πξνζδηνξίδεη γεσγξαθηθά ζην κεηόρη ηνπ Καξηξηδή Ζαδέ Μερκέη Παζά (δπηηθά ηεο πόιεο ηνπ Ηξαθιείνπ ) . Ο Τνύξθνο πεξηεγεηήο ηνλίδεη ηε ζεκαζία πνπ είραλ γηα ηε ζίηηζε ηνπ νζσκαληθνύ ζηξαηνύ νη 20 λεξόκπινη θαη αιεπξόκπινη ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ. Σηα 1894 ν Νηθόζηξαηνο Καινκελόπνπινο αλαθέξεη όηη από ηε ιίκλε ηνπ Αικπξνύ αλαβιύδεη ηόζε κεγάιε πνζόηεηα λεξνύ ώζηε λα ζρεκαηίδεηαη θαηαξξάθηεο θαηά πιάηνο ηνπ νπνίνπ ππήξραλ επηά, θαηά ζεηξά, αιεπξόκπινη θηηζκέλνη ζηε βόξεηα όρζε ηεο ιίκλεο. Τελ ύπαξμε θαη ηε ζπνπδαηόηεηα ησλ λεξόκπισλ ηνπ Αικπξνύ πνηακνύ επηβεβαηώλεη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα ν Γάιινο πεξηεγεηήο Gerola.

Επηκέιεηα Τζαράθε Μαξία

[5]

3.ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

3.1 Το νερό και η λαϊκή μασ παράδοςη

Ψο νερό, πθγι και ςφμβολο ηωισ, ζγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείασ των λαϊν όλθσ τθσ γθσ. Χτθν Ελλάδα ςυναντάμε Ρφμφεσ και Ρεράιδεσ λιμνϊν, πθγϊν και ποταμϊν. ΢ωτικά και Χτοιχειά πλθμμφριςαν το λαϊκό μασ πολιτιςμό και ςυνόδευςαν ι ςυνοδεφουν ακόμα τθ ηωι των ανκρϊπων ςε πολλζσ τουσ εκδθλϊςεισ. Σι βρφςεσ, τα πθγάδια, οι ςτάμνεσ, τα μάγγανα, οι νερόμυλοι, οι νεροτριβζσ, τα υδραγωγεία, τα γεφφρια από τθν άλλθ αποκαλφπτουν τθν προςπάκεια του ανκρϊπου να δαμάςει και να εκμεταλλευτεί αυτό το ηωτικό αγακό, το νερό. Ψο νερό να κατζχει ςθμαντικι κζςθ ςτθ λαϊκι μασ παράδοςθ, κακϊσ θ παρουςία του ιταν εκείνθ που κακόριηε αν κα υπιρχε ςυνζχεια ςτθ ηωι των ανκρϊπων. Θ προςπάκεια του ανκρϊπου να εξθγιςει το φυςικό του περιβάλλον και θ αδυναμία ι θ δυςκολία να το πραγματοποιιςει με επιτυχία, δθμιοφργθςε ςτθ ψυχι του παράλογα πιςτεφω ςχετικά με τθν παρουςία και τθν επίδραςθ τυχαίων γεγονότων ςτθ κετικι ι αρνθτικι ζκβαςθ των πράξεϊν του. Ωπάρχει μάλιςτα θ πεποίκθςθ ότι ο άνκρωποσ ζχει τθ δυνατότθτα να αποτρζψει μια άςχθμθ γι’ αυτόν εξζλιξθ με τθν πραγματοποίθςθ εξίςου παράλογων πράξεων.

3.2 λαϊκζσ δοξαςίεσ



Τταν μια γυναίκα πάει να γεννιςει, ρίχνουν νερό για να κυλιςει το μωρό ςαν νεράκι. Τταν φεφγει κάποιοσ ταξίδι, ρίχνουν από πίςω του νερό για να κυλάει ο δρόμοσ του ςαν νερό. Ωπάρχει θ δοξαςία ότι το νερό κοιμάται κάποιεσ ϊρεσ. Αν βρεκεί κάποιοσ μπροςτά ςε κοιμιςμζνο νερό, δεν πρζπει να μιλιςει, γιατί μπορεί να πάκει μεγάλο κακό. Αν κζλει να πιει, πρζπει να το ταράξει να το ξυπνιςει, διαφορετικά το νερό αγανακτεί και του παίρνει το μυαλό. Επίςθσ παλιά πίςτευαν ςτισ κεραπευτικζσ ιδιότθτεσ του νεροφ. Φαντίηοντασ κάποιον με νερό, που είναι « ματιαςμζνοσ», κα του φφγει το « κακό μάτι». Ψζλοσ, ςε πολλά δθμοτικά τραγοφδια και παραμφκια ςυναντάμε το «ακάνατο νερό», όπου μπορεί να κάνει κάποιον ακάνατο ι να τον ξαναφζρει ςτθ ηωι ςε περίπτωςθ, που ζχει αποβιϊςει. Χτα χωριά τθσ Ξεντρικισ Ελλάδασ τα μεςάνυχτα τθσ παραμονισ των Χριςτουγζννων γίνονταν το ονομαηόμενο «τάιςμα τθσ βρφςθσ» .Σι κοπζλεσ πιγαιναν ςτισ βρφςεσ του χωριοφ και τισ άλειφαν με βοφτυρο και μζλι, με τθν ευχι όπωσ τρζχει το νερό να τρζχει και θ προκοπι ςτο ςπίτι κι όπωσ γλυκό είναι το μζλι, ζτςι γλυκιά να είναι [6]

θ ηωι τουσ. Επιςτρζφοντασ ςτο ςπίτι ζφερναν το καινοφριο νερό, φροντίηοντασ ςε όλθ τθ διαδρομι να μζνουν ςιωπθλζσ. Πε το νερό αυτό, που ονομάηεται άκραντο ι αμίλθτο, ράντιηαν τα ςπίτια. Χτθν παλιά Πάνθ δεν υπιρχαν πολλζσ χαροφμενεσ γιορτζσ και επζτειοι. Θ μοναδικι χαρά ιταν ο γάμοσ, εκεί τραγουδοφςαν και χόρευαν. Σ γάμοσ γιορταηόταν με τον πιο επίςθμο τρόπο. Ψο ςθμαντικότερο ςτοιχείο ςε μια προίκα ιταν θ ςτζρνα. Θ “γλιςτζρνα” όπωσ τθν ζλεγαν, γιατί το νερό ιταν ο κθςαυρόσ. Υεριςςότερο κι από τα κτιματα κι απϋ τα ςκουτιά και πολλζσ φορζσ κι από τθν ίδια τθ νφφθ! Χε πολλζσ περιοχζσ τθσ Ελλάδασ το πρωί τθσ Υρωτοχρονιάσ οι άνκρωποι ςυνικιηαν να πθγαίνουν ςτισ δθμόςιεσ βρφςεσ, για να γεμίςουν τισ ςτάμνεσ τουσ με το καινοφργιο αγιοβαςιλιάτικο νερό. Για να καλοπιάςουν τθ νεράιδα ι το ξωτικό που κεωροφςαν ότι κατοικοφςε ςτισ πθγζσ, τουσ προςζφεραν ςπόρουσ και γλυκίςματα, για να γλυκάνουν τα νερά τουσ. Ψο πρωί τθσ Υρωτοχρονιάσ, θ νοικοκυρά ςθκωνόταν και πιγαινε ςτθ βρφςθ, να πάρει το «αμίλθτο νερό». Οζγεται ζτςι, γιατί δε μιλοφςε ςε κανζναν οφτε όταν πιγαινε, οφτε ερχόταν. Χτθ βρφςθ ζριχνε ςιτάρι ι τυρί και ζλεγε: « Τπωσ τρζχει το νερό, να τρζχει το μπερκζτι ςτο ςπίτι ςασ». Πετά γφριηε ςτο ςπίτι τθσ με το νερό, χωρίσ να βγάηει τςιμουδιά και μόλισ ζμπαινε ςτο ςπίτι ζλεγε: « Χρόνια Υολλά» ςτουσ δικοφσ τθσ. Ψο αμίλθτο νερό το ζχυνε ςτισ τζςςερεισ γωνιζσ του ςπιτιοφ, «για να τρζχουν όλθ τθ χρονιά τα καλοφδια ςαν το νερό». Πετά πραγματοποιοφςαν και διάφορεσ μαντικζσ τελετουργίεσ. Σι νφφεσ, ςφμφωνα με άλλο ζκιμο, τθν επόμενθ μζρα του γάμου τουσ, πιγαιναν να φζρουν φρζςκο νερό για το νζο ςπιτικό τουσ. Υροτοφ φφγουν, ζπρεπε να αφιςουν χριματα ι ζνα ψωμάκι και εφχονταν όπωσ τρζχει το νερό, να τρζχουν τα καλά μεσ ςτο ςπιτικό τουσ.

Δεν έχουνε ποτάμια δεν έχουνε πηγάδια δεν έχουνε πηγές Μονάχα λίγες στέρνες άδειες κι αυτές που ηχούν που ηχούν και που τις πατούν.

Επιμζλεια Υατςουράκθ Παρία [7]

3.3 νερό και μφθοι Ψο χκόνιο δϊρο... ...Ι αλλιϊσ το δϊρο το οποίο θ Χκων ι Γαία προςφζρει ςε αυτοφσ που φιλοξενεί. Θ Γθ είναι το δοχείο που περιζχει το νερό, χωρίσ το οποίο δεν υπάρχει ηωι. «Ψο νερό πάντα χρειάηεται ζνα δοχείο που να το περιζχει. Τχι μόνο τα πθγάδια και οι λίμνεσ αλλά και θ κάλαςςα θςυχάηει ςτον κόρφο τθσ» (Διόδωροσ). Ψο νερό, πθγι και ςφμβολο ηωισ, ζγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείμενο λατρείασ όλων των πρωτόγονων λαϊν. Τποιεσ και αν είναι οι πολιτιςμικζσ τουσ δομζσ, το νερό αποτελεί αςτείρευτθ πθγι δφναμθσ και ηωισ: κακαρίηει, κεραπεφει, ανανεϊνει και διαςφαλίηει τθν ακαναςία. Είναι το «ηων φδωρ» ι το «ακάνατο νερό» τθσ παγκόςμιασ κοςμολογίασ. Χτθν αρχαία Ελλάδα ζχουμε τουσ Δαίμονεσ και τισ Ρφμφεσ των λιμνϊν και των πθγϊν, τουσ Κεοφσ των καλαςςϊν και των ποταμϊν. Ρεράιδεσ και Ξυράδεσ, ΢ωνζρια και Χτοιχειά πλθμμφριςαν τον ελλθνικό λαϊκό πολιτιςμό και ςυνόδευςαν τθ ηωι των ανκρϊπων ςτισ εκδθλϊςεισ τουσ. Πεσ από διάφορεσ παροιμίεσ του τόπου μασ αποκαλφπτεται μια δοξαςία παλιά: πωσ το νερό κάποιεσ ϊρεσ κοιμάται, όπωσ ς ϋαυτι που λεν ςτθν Ξυνουρία : «το νερό κοιμάται, αλλά ο κακόσ άνκρωποσ δεν κοιμάται». Χτθν ϋΘπειρο πάλι λζνε πωσ «τα νερά κοιμοφνται, οι εχκροί δεν κοιμοφνται , ενϊ ςτθ Γορτυνία « το ποτάμι κοιμάται, ο οχτρόσ δεν κοιμάται». Απαράλλακτθ παροιμία ζχουν και οι Αλβανοί και οι Ψοφρκοι , ενϊ άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί εκφράηουν τθν ίδια ζννοια για τον εχκρό χωρίσ τθν αντίκεςθ προσ το νερό, ίςωσ γιατί κι αν είχαν ποτζ τθν ίδια με μασ δοξαςία , τθν λθςμόνθςαν εντελϊσ π. χ οι Γάλλοι λζνε “Eneminedort” Χτθν Ξριτθ πάλι πιςτεφουν πωσ το νερό κοιμάται μια ϊρα τθ νφχτα και όποιοσ κζλει να πιεί, πρζπει να το ξυπνιςει ταράςςοντασ το με το χζρι του απαλά , αλλιϊσ ,αγανακτεί και του παίρνει το νου. Χυναφισ είναι και θ θπειρϊτικθ, πωσ δεν πρζπει να διαςκελίηει κανείσ νερό τθ νφχτα.

επιμζλεια Υανταλόσ Χριςτοσ

[8]

4. ΣΟ ΝΕΡΟ ΢ΣΗ ΘΡΗ΢ΚΕΙΑ Χτισ νεότερεσ κρθςκείεσ το νερό αποτελεί κυρίαρχο ςτοιχείο των κρθςκευτικϊν παραδόςεων. Ψο Λςλάμ κεωρεί το νερό δϊρο Κεοφ και μζςο κακαρμοφ. Χτθν ιουδαϊκι παράδοςθ είναι θ αρχι τθσ δθμιουργίασ και μία μορφι κεοφανείασ. Χτθν Αγία Γραφι πολλζσ είναι οι αναφορζσ ςτουσ ςυμβολιςμοφσ του.

O Άγιοσ Γεώργιοσ και το νερό Θ λαϊκι φανταςία αγγίηει κάκε αξιοπρόςεκτο γεγονόσ, που κινεί δθλαδι άμεςα ι ζμμεςα το ενδιαφζρον και αποςπά τθν ανκρϊπινθ προςοχι. Είναι λοιπόν φυςικό, ο Άγιοσ Γεϊργιοσ, ο πιο αγαπθμζνοσ ίςωσ Άγιοσ του Ελλθνικοφ λαοφ, να αποτελζςει το ζρειςμα και να τροφοδοτιςει τθν λαϊκι φανταςία και τισ λαϊκότροπεσ αντιλιψεισ γενικότερα. Μςωσ θ λεβεντιά του ατρόμθτου παλικαριοφ που καβαλάρθσ ςτο ατίκαςο άλογό το ςκοτϊνει με το κοντάρι του τον ακοίμθτο δράκο τθσ αμαρτίασ ι θ κζςθ του ςτο κζντρο τθσ Άνοιξθσ και τθν αρχι του καλοκαιριοφ, να αποτζλεςαν τθ δικαιολογθμζνθ αφορμι, ςτο να πάρει τθν επίςθμθ κζςθ που κατζχει ςτο χριςτιανικό αγιολόγιο και τθ ςυνείδθςθ του κόςμου. Χφμφωνα με το μφκο ζνασ δράκοντασ φϊλιαηε ςτθν πθγι από τθν οποία υδρευόταν θ πόλθ και παρεμπόδιηε τθ ροι του νεροφ. Θ απειλι δεν πραγματοποιοφνταν μόνο αν οι κάτοικοι τθσ πόλθσ πρόςφεραν ςτο δφςμορφο τζρασ ανκρϊπινθ τροφι. Θ επιλογι του κφματοσ γινόταν με κλιρο. Τταν ο κλιροσ ζπεςε ςτθν κόρθ του βαςιλιά Χζλβιου για να γίνει βορρά του δράκου, παρουςιάςτθκε ζφιπποσ ο Άγιοσ Γεϊργιοσ, τον ςκότωςε, απελευκζρωςε τθν κόρθ και ςυγχρόνωσ το νερό που ζπινε θ πόλθ. Θ δοξαςία αυτι, μασ μεταφζρει ςτον αρχαίο ελλθνικό μφκο τθσ απελευκζρωςθσ τθσ Ανδρομζδασ από τον Υερςζα. Θ βάςθ και των δφο περιςτατικϊν είναι θ Ξαππαδοκία, απ’ όπου μεταδόκθκε και ςτον υπόλοιπο χριςτιανικό κόςμο. Χτον εικονογραφικό Ψφπο του Αγίου, εμφανίηεται θ βαςιλοποφλα που διαςϊηεται. Χε άλλεσ εικονογραφικζσ παραςτάςεισ εικονίηεται νεανίςκοσ πάνω ςτο άλογο του Αγίου. Υρόκειται για νζο που αιχμαλωτίςτθκε από τουσ Χαρακθνοφσ και με καυματουργικό τρόπο, ο Άγιοσ τον επανζφερε ςτουσ γονείσ του. Σι παραδόςεισ αυτζσ αξιοποιικθκαν ςε μια ςειρά τραγουδιϊν, με τα οποία εξυμνικθκαν τα καφματα του Αγίου. Επιμζλεια Φογδάκθ Ειρινθ

[9]

5. ΘΡΤΛΟΙ ΚΑΙ ΜΤΘΟΙ ΓΙΑ ΣΑ ΠΟΣΑΜΙΑ ΚΑΙ ΣΙ΢ ΛΙΜΝΕ΢ Σι ποταμοί ςφμφωνα με τθν ελλθνικι μυκολογία ιταν κεοί, γιοι του Ωκεανοφ και τθσ Ψθκφοσ και αποτελοφν κζμα των λαϊκϊν μασ παραδόςεων κακϊσ κρφλοι κζλουν αλλόκοτα πλάςματα να ηωντανεφουν ςτα νερά των ποταμϊν.

5.1 Αλφειόσ Είναι ο ςθμαντικότεροσ ποταμόσ τθσ Υελοποννιςου και ετυμολογείται από το ριμα "αλφάνω" που ςθμαίνει αποκτϊ πλοφτο . Χφμφωνα με τον Υαυςανία, ο Αλφειόσ ιταν κυνθγόσ που αγάπθςε τθν Αρεκοφςα-νφμφθ των πθγϊν και των δαςϊν, αλλά εκείνθ δεν τον ικελε. Για να τον αποφφγει πιγε ςτθν Σρτυγία, νθςί κοντά ςτισ Χυρακοφςεσ και μεταμορφϊκθκε από τθν Άρτεμθ ςε πθγι πλοφςια ςε γάργαρο νερό. Σ Αλφειόσ από τον μεγάλο του ζρωτα μεταμορφϊκθκε ςε ιςχυρό υποκαλάςςιο ποταμό, τθν ορμθτικότθτα του οποίου δεν μπόρεςε να εμποδίςει οφτε ο Αδρίασ και μζςω των νερϊν τθσ κάλαςςασ ζφταςε ςτθν Σρτυγία, κοντά ςτθν αγαπθμζνθ του. Σ Τμθροσ τον αποκαλεί "ΛΕΦΣΡ ΦΣΣΡ ΑΟΦΕΛΣΛΣ". Επιμζλεια Ρται Ξαλλιόπθ

5.2 Πηνειόσ Υθνειόσ ι Χαλαβριάσ είναι ποταμόσ τθσ Κεςςαλίασ και οι πθγζσ του βρίςκονται ςτθν Υίνδο. Χφμφωνα με τθ μυκολογία ο Υθνειόσ ιταν ο πατζρασ τθσ νφμφθσ Δάφνθσ θ οποία όταν δεν ανταποκρίκθκε ςτο ερωτικό κάλεςμα του κεοφ Απόλλωνα τθν μεταμόρφωςε ςε φυτό Από τον Τμθρο χαρακτθρίηεται "αργυροδίνθσ". Επιμζλεια Υαλαιάκθσ Ξων/νοσ

5.3. Αλιάκμονασ Είναι ποταμόσ τθσ δυτικισ Πακεδονίασ, ο μεγαλφτεροσ ςε μικοσ ποταμόσ τθσ Ελλάδασ .Ψο όνομά του προζρχεται από τθ λζξθ «άλσ» ( κάλαςςα) και «άκμων» (αμόνι).

[10]

Εμφανίηεται ςτθν ελλθνικι μυκολογία ωσ γιοσ του Ωκεανοφ και τθσ Ψθκφοσ αλλά και ωσ γιοσ του Υαλαιςτίνου (βαςιλιά τθσ Κράκθσ) και τθσ Υιερίδασ (κόρθσ του Υίερρου, βαςιλιά τθσ Υιερίασ )και εγγονόσ του Υοςειδϊνα. Πια αρχαία παράδοςθ λζει ότι, όςα πρόβατα ζπιναν νερό από τον Αλιάκμονα άλλαηαν χρϊμα και γίνονταν λευκά. Θ παράδοςθ αυτι επιβεβαιϊνεται από μια καταγραφι του Οατίνου ςυγγραφζα Υλίνιου (23-79 μ.Χ.), που μεταφραςμζνθ από τα λατινικά λζει: «Ωςαφτωσ εν Πακεδονία, όςοι κζλουςι να ζχωςι πρόβατα λευκά άγουςιν εισ τον Αλιάκμονα, όςοι δε μζλανα εισ τον Αξιόν».» Επιμζλεια Χαμόλθ Παρία 5.4 Αχζροντασ Χθμαντικόσ ποταμόσ τθσ Θπείρου, που λόγω τθσ παράδοςθσ και τθσ περιβαλλοντικισ του αξίασ προςελκφει πλικοσ επιςκεπτϊν, από τισ πθγζσ του ζωσ τισ εκβολζσ του. Σ Αχζροντασ είναι ςτουσ Θπειρϊτεσ γνωςτόσ και ωσ Παυροπόταμοσ ι Φαναριϊτικοσ ι Ξαμαριϊτικοσ. Χτθν αρχαιότθτα πίςτευαν ότι ιταν ο ποταμόσ, τον διάπλου του οποίου ζκανε ο «ψυχοπομπόσ» Ερμισ για να παραδϊςει τισ ψυχζσ των νεκρϊν ςτο βαρκάρθ του κάτω κόςμου και να καταλιξουν ςτο βαςίλειο του Άδθ. Χφμφωνα με τθ λαϊκι παράδοςθ, τα νερά του ποταμοφ ιταν πικρά, κακϊσ ζνα ςτοιχειό που ηοφςε ςτισ πθγζσ του δθλθτθρίαηε τα νερά. Σ Άγιοσ Δονάτοσ, πολιοφχοσ τθσ Πθτρόπολθσ Υαραμυκιάσ Κεςπρωτίασ, ςκότωςε το ςτοιχειό και τα νερά του Αχζροντα ζγιναν γλυκά. Επιμζλεια Ψηαγκαράκθ Ακθνά

5.5 Ενιπζασ Σ Ενιπζασ είναι ποταμόσ τθσ Υιερίασ και διατρζχει το Οιτόχωρο. Ψο φαράγγι του ζχει αναδειχκεί και αξιοποιθκεί και δζχεται πολλοφσ επιςκζπτεσ κάκε χρόνο. Χτθ κζςθ Υριόνια ςχθματίηει καταρράκτεσ, ενϊ οι κολυμπικρεσ κατά μικοσ του ποταμοφ είναι φυςικζσ πιςίνεσ. Χτθν ελλθνικι μυκολογία, ο Ενιπεφσ ιταν ο ωραιότεροσ απ' όλουσ τουσ ποτάμιουσ κεοφσ. Ξατά τον Τμθρο, τον ερωτεφκθκε θ Ψυρϊ, κόρθ του Κεςςαλοφ Χαλμωνζωσ. Σ κεόσ Υοςειδϊνασ είδε τθν Ψυρϊ και τθν ερωτεφκθκε. Επειδι όμωσ καταλάβαινε ότι θ Ψυρϊ δεν κα δεχόταν τον ζρωτά του, πιρε τθ μορφι του Ενιπζωσ. Θ Ψυρϊ ξεγελάςτθκε και δζχτθκε τον Υοςειδϊνα. Σ κεόσ αποκάλυψε αργότερα τθν ταυτότθτά του ςτθν Ψυρϊ και τθσ προείπε τθν γζννθςθ των δίδυμων παιδιϊν τθσ, του Υελία και του Ρθλζα.

[11]

Χφμφωνα με άλλο μφκο, ςτο φαράγγι του Ενιπζα καταςπαράχκθκε από τισ Παινάδεσ ο Σρφζασ, ενϊ ςτα νερά του λουηόταν θ πανζμορφθ Οθτϊ, μθτζρα τθσ κεάσ Αρτζμιδοσ και του κεοφ Απόλλωνα. Επιμζλεια Υεινιρθ Άννα

5.6 Αχελώοσ Σ δεφτεροσ ςε μικοσ ποταμόσ τθσ Ελλάδασ. Υθγάηει από τθν Υίνδο και εκβάλλει ςτο Λόνιο πζλαγοσ, ςχθματίηοντασ με τισ προςχϊςεισ του τα νθςιά Εχινάδεσ. Θ λαϊκότερθ ονομαςία του ποταμοφ είναι "Αςπροπόταμοσ" ι "Άςπροσ". Θ ονομαςία αυτι μάλλον ςυνδζεται με τθν αφριςμζνθ εικόνα του ποταμοφ, κατά τουσ ανοιξιάτικουσ μινεσ, όταν λιϊνουν τα χιόνια ι με τα λευκά χαλίκια ςτισ όχκεσ του και τθν άςπρθ λάςπθ που κατεβάηει το ρεφμα του. Σ Τμθροσ τοποκετεί τον Αχελϊο πριν τον Ωκεανό. Σι κάλαςςεσ, οι πθγζσ και τα νερά που πθγάηουν από τθ γθ προζρχονται από αυτόν και ςτθν Λλιάδα κεωροφςε ανϊτερο του Αχελϊου μόνο τον Δία. Αντίκετα ο Θςίοδοσ τον ςυγκαταλζγει ςτα παιδιά τθσ Ψθκφοσ και του Ωκεανοφ. Ξόρεσ του Αχελϊου ιταν οι Χειρινεσ, οι Ρφμφεσ και πολλζσ άλλεσ πθγζσ (Ξαςταλία, Ξαλλιρρόθ κ.ά.) Σ Αχελϊοσ είχε αρκετζσ μορφζσ. Χυνικωσ απεικονίηεται από τθ μζςθ και κάτω ςαν ψάρι, γενειοφόροσ με κζρατα ςτο κεφάλι του. Άλλεσ μορφζσ του ποτάμιου κεοφ ιταν ςαν φίδι, ςαν ταφροσ και ςαν ανκρωπόμορφο ον με κεφάλι ταφρου, που από τα γζνια του ζτρεχαν πολλά νερά. Χτισ περιςςότερεσ μορφζσ του ιταν ζνα άςχθμο τζρασ. Γνωςτόσ είναι ο μφκοσ, ςφμφωνα με τον οποίο ο Θρακλισ πάλεψε με τον Αχελϊο για χάρθ τθσ Δθιάνειρασ. Πετά από μεγάλθ μάχθ ο Θρακλισ νίκθςε τον Αχελϊο, αφοφ του ζςπαςε το ζνα κζρατο και τον ζριξε ςτο χϊμα. Από το αίμα που ζπεφτε γεννικθκαν οι Χειρινεσ. Σ Αχελϊοσ για να πάρει πίςω το κζρατο ζδωςε ςαν αντάλλαγμα ςτον Θρακλι το κζρασ τθσ Αμάλκειασ, που ιταν πθγι αφκονίασ και γονιμότθτασ. Ωπάρχει κι ζνασ μφκοσ για τισ Εχινάδεσ. Χφμφωνα με αυτόν, οι Εχινάδεσ ιταν κάποτε Ρφμφεσ, που δυςτυχϊσ ξζχαςαν να τιμιςουν το κεό Αχελϊο. Ψότε αυτόσ κφμωςε και τισ μεταμόρφωςε ςε νθςιά. Επιμζλεια Υεραντωνάκθ Άννα Παρία

[12]

5.7 Εφθνοσ Υοταμόσ του νομοφ Αιτωλοακαρνανίασ. Σνομάηεται και Φίδαρθσ και αποτελεί ζνα από τα "κρυλικά" ποτάμια τθσ Αιτωλοακαρνανίασ. Ζχει μικοσ 80 χλμ. και δζχεται νερά από πλικοσ παραποτάμων. Χτον Εφθνο ςϊηονται παλιά πζτρινα γεφφρια, όπωσ τθσ Αρτοτίβασ, τθσ Δορβιτςάσ κ.ά. Χτθν μυκολογία ο Εφθνοσ ιταν ποτάμιοσ κεόσ, γιοσ του κεοφ Άρθ και τθσ Δθμονίκθσ. Αρχικά ιταν βαςιλιάσ τθσ Αιτωλίασ. Ξόρθ του ιταν θ Πάρπθςςα, που ο Τμθροσ τθν περιγράφει ωσ "καλλίςφυρο" (λιγναςτράγαλθ). Τταν θ κόρθ του μεγάλωςε, πολλοί τθν ηθτοφςαν ςε γάμο. Σ Εφθνοσ τουσ ζβαηε μια ςκλθρι δοκιμαςία. Για να παντρευτεί κάποιοσ τθν Πάρπθςςα ζπρεπε να νικιςει τον βαςιλιά ςε αρματοδρομία. Τςοι ζχαναν, αποκεφαλίηονταν και τα κεφάλια τουσ τοποκετοφνταν ωσ ςτολίδι ςτο ναό του Υοςειδϊνα. Σ Μδασ, δαςκαλεμζνοσ από τον Υοςειδϊνα, απιγαγε τθν Πάρπθςςα με ζνα άρμα με φτεροπόδαρα άλογα. Σ Εφθνοσ τον κυνιγθςε αλλά δεν κατάφερε να τον πιάςει. Απελπιςμζνοσ και οργιςμζνοσ, ζςφαξε τα άλογα του κι ζπεςε ςτα νερά του ποταμοφ, που από τότε ονομάςτθκε Εφθνοσ. Επιμζλεια Φογδάκθ Ειρινθ

[13]

6. ΝΕΡΑΪΔΕ΢ Οζγονται και Ανεράιδεσ ι Ανεράδεσ. Ψο όνομά τουσ προζρχεται από τισ Ρθρθίδεσ, τισ καλάςςιεσ νφμφεσ που ταυτίςτθκαν με τισ Ρφμφεσ των πθγϊν. Εμφανίηονται ςτα ςπιλαια, ςτισ πθγζσ, κοντά ςτα πθγάδια, ςτα ποτάμια αλλά και ςτουσ αγροφσ και ςτα αλϊνια. Διακρίνονται επίςθσ ςε τοπικζσ και ξενικζσ. Σι τοπικζσ είναι καλζσ και προςτατεφουν τουσ ςυντοπίτεσ τουσ, ενϊ οι ξενικζσ είναι επικίνδυνεσ. Σι όμορφεσ Ρεράιδεσ με μακριά μαλλιά και λευκά φορζματα είναι καλόγνωμεσ, αν και μποροφν να γίνουν επικίνδυνεσ. Σι άςχθμεσ και μαυροντυμζνεσ είναι πάντα κακζσ. Για τουσ Χαρακατςάνουσ οι λευκοντυμζνεσ νεράιδεσ ηουν ςτισ πθγζσ και τα ρζματα και το ςοφρουπο μπορεί κανείσ να ακοφςει τα γζλια τουσ. Σι μαυροφορεμζνεσ κατοικοφν ςτα ςκοτεινά ςθμεία και τισ χαράδρεσ των βουνϊν. Επιμζλεια Υατςουράκθ Παρία

7. ΔΡΑΚΟΝΣΕ΢ Σι δράκοντεσ είναι μυκικά τζρατα που κατζχουν τα νερά των πθγϊν (Δρακονζρια). Πφκοι για το δράκο που εμποδίηει τθ χριςθ του νεροφ και τον ιρωα που τον ςκοτϊνει υπάρχουν ςε πολλοφσ λαοφσ και κρθςκείεσ. Χτθ χριςτιανικι κρθςκεία τζτοιοσ ιρωασ είναι ο Άγιοσ Γεϊργιοσ. Άλλεσ φορζσ τα ςτοιχειά των ποταμϊν παρουςιάηονται πολφ ευαίςκθτα και ρομαντικά. Ζνα δθμοτικό τραγοφδι αναφζρει:

«Κόρη ξανθή τραγούδαγε σε πέτρινο γεφύρι και από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι, και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθει και το στοιχειό του ποταμού στην άκρη επετάχθει κι ένας διαβάτης φώναξε από πέρα από τη ράχη. Αλλαξε κόρη τον ήχο και πες άλλο τραγούδι για να κινήσει ο ποταμός, να σμίξει το γεφύρι και το στοιχειό του ποταμού στον τόπο του να πάει». Επιμζλεια Χαμόλθ Παρία

[14]

8. ΤΓΡΟΣΟΠΟΙ ΣΗ΢ ΚΡΗΣΗ΢

Γυρνϊντασ πίςω ςτα πολφ παλιά χρόνια βλζπουμε ότι οι υγρότοποι ζχουν παίξει ζνα πολφ ςθμαντικό ρόλο ςτθν ιςτορία του ανκρϊπου αφοφ αποτελοφν ζνα από τα πιο παραγωγικά οικοςυςτιματα τθσ γθσ. Θ πολιτιςτικι αξία ενόσ υγρότοπου εξαρτάται από τθ ςφνδεςι του με τθ μυκολογία, ιςτορία και λαογραφία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρϊτοι πολιτιςμοί ςτο παρελκόν αναπτφχκθκαν κοντά ςε υγρότοπουσ (Πεςοποταμία, Αίγυπτοσ, Αρχαία Υζλλα). Χε όλουσ ςχεδόν τουσ υγρότοπουσ ςυναντά κανείσ ιςτορικά μνθμεία, ζνδειξθ ανκρϊπινθσ παρουςίασ και πολιτιςμοφ.

8.1 Λίμνη του Καθαροφ Χτο οροπζδιο του Ξακαροφ ςτο νομό Οαςικίου υπιρχε κάποτε μια λίμνθ. Χτισ αναςκαφζσ που ζγιναν ςτθν περιοχι βρζκθκαν απολικϊματα από ελζφαντεσ και ιπποπόταμουσ μικροφ μεγζκουσ. Ψα απολικϊματα αυτά χρονολογοφνται 450.000 χρόνια πριν. Αυτά τα ηϊα εξαφανίςτθκαν ςταδιακά κακϊσ δεν μποροφςαν πια να εξαςφαλίςουν τθν τροφι τουσ. Αυτά τα κθλαςτικά φιλοξενοφςε τότε θ λίμνθ του Ξακαροφ και αποτζλεςε τόπο κανάτου για πολλά από αυτά. Υιςτεφεται ότι ζφταςαν ςτθν Ξριτθ από τθν Υελοπόννθςο επιπλζοντασ παραςυρμζνα από τα καλάςςια ρεφματα. Αφοφ πολλαπλαςιάςτθκαν ανεξζλεγκτα, εξάντλθςαν όλουσ τουσ πόρουσ τροφισ. Ζτςι μειϊκθκε το μζγεκόσ τουσ για να περιορίςουν τθν κατανάλωςθ τροφισ και ςταδιακά εξαφανίςτθκαν. Ζνασ επιπρόςκετοσ λόγοσ που ςυνζβαλε ςτθν εξαφάνιςι τουσ ιταν το γεγονόσ ότι ςτθν Ξριτθ τθν ίδια περίοδο υπιρχαν οκτϊ διαφορετικά είδθ ελαφιϊν, τα οποία ιρκαν με τον ίδιο τρόπο με τουσ ιπποπόταμουσ και τουσ ελζφαντεσ. Αυτά τα ελάφια ςυνζβαλαν ςτθν εξάντλθςθ τθσ τροφισ. Επιμζλεια Υανταλόσ Χριςτοσ

8.2 Λίμνη Κουρνά Ζνασ μφκοσ για τθ λίμνθ Ξουρνά αναφζρει ότι ςτθ κζςθ τθσ λίμνθσ βριςκόταν ζνα χωριό. Ξάποια μζρα ζνασ από τουσ χωρικοφσ πιρε τθν κόρθ του για να πάνε ςτα χωράφια. Χτο δρόμο κάκιςαν να ξαποςτάςουν και θ κόρθ άρχιςε να χτενίηει τα μαλλιά τθσ. Σ πατζρασ τθσ ενϊ αρχικά τθν καμάρωνε, ξαφνικά καμπϊκθκε από τθν ομορφιά τθσ, ζχαςε τα λογικά του, ξζχαςε ότι ιταν κόρθ του και τθν είδε ωσ μια άλλθ γυναίκα. Θ κόρθ, ςτθν απελπιςία τθσ, ηιτθςε να πει τρία μονάχα λόγια που ιταν «Βοφλα και Βουλολίμνα! Ξι εγϊ ςτοιχειό [15]

ςτθν λίμνα!». Αμζςωσ ο τόποσ βοφλιαξε και ζγινε θ λίμνθ. Πάλιςτα οι κάτοικοι παλαιότερα πιςτεφανε ότι όςοι ζχουν «αλαφρό ίςκιο» (βλζπουν δθλαδι φαντάςματα) βλζπουν ςτθ μζςθ τθσ λίμνθσ απάνω ςε ζνα βράχο μια κόρθ να κάκεται και να χτενίηει τα ολόχρυςα ξανκά μαλλιά τθσ. Επιμζλεια Χαμόλθ Παρία

8.3 Λίμνη Βουλιςμζνη Θ Βουλιςμζνθ, θ γραφικι κυκλικι λίμνθ ςτο κζντρο τθσ πόλθσ όπου βρίςκουν προςταςία μικρά ςκάφθ, ςυνδζεται με το λιμάνι με ζνα κανάλι που ςκάφτθκε το 1870. Υολλοί μφκοι υπάρχουν για τθ Οίμνθ, οι αρχαιότεροι από τουσ οποίουσ κζλουν τισ κεζσ Ακθνά και Άρτεμθ να λοφηονται ςε αυτι. Επίςθσ με τθ λίμνθ ςυνδζονται πολλοί αςτικοί μφκοι, όπωσ ότι δεν υπάρχει πυκμζνασ, και ότι θ Οίμνθ ςυνδζεται με το θφαίςτειο τθσ Χαντορίνθσ. Σ τελευταίοσ μφκοσ ςτθρίηεται ςτο ότι κατά τθν τελευταία ζκρθξθ του θφαιςτείου, τα νερά τθσ Οίμνθσ φοφςκωςαν και πλθμμφριςαν τισ γφρω από αυτιν αποκικεσ. Χτον πυκμζνα τθσ λίμνθσ επίςθσ υπάρχει πολεμικό υλικό που εγκαταλείφκθκε από τουσ Γερμανοφσ ςτρατιϊτεσ προτοφ αποχωριςουν ςτο τζλοσ του Δεφτερου Υαγκόςμιου Υολζμου. Επιμζλεια Ψςαχάκθ Παρία

[16]

2ο ΜΕΡΟ΢ ΧΗΜΕΙΕ΢ ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ 9. ΧΗΜΙΚΕ΢ ΙΔΙΟΣΗΣΕ΢ ΝΕΡΟΤ 9. Α. ΢ΚΛΗΡΟΣΗΣΑ Τι ονομάζουμε σκληρότητα; Χκλθρότθτα ονομάηουμε τθν αντίςταςθ που παρουςιάηει μια λεία επιφάνεια ενόσ ορυκτοφ όταν προςπακοφμε να τθ χαράξουμε. Θ ΧΞΟΘΦΣΨΘΨΑ ΨΣΩ --->

με λίγα λόγια... Θ Χκλθρότθτα του νεροφ αναφζρεται ςτον ςυνδυαςμό διαφόρων ουςιϊν που περιζχονται ς' αυτό και που ςτθρίηεται ςτο Ca και ςτο Mg. Σι κφριεσ ουςίεσ γνωςτζσ ςαν άλατα είναι ανκρακικό άλασ, διττανκρακικό άλασ, κειικό άλασ. Ψο νερό με μθδενικι ςκλθρότθτα δεν περιζχει κανζνα από αυτά τα άλατα και αυτι είναι θ περίπτωςθ του αποςταγμζνου νεροφ.

[17]

ΔΛΑΓΦΑΠΠΑ ΡΕΦΣΩ

[18]

Ψο νερό κάποιων περιοχϊν μπορεί να είναι ιδιαίτερα ςκλθρό, κυρίωσ λόγω τθσ παρουςίασ αςβεςτολικικϊν πετρωμάτων ςτο υπζδαφοσ και κατά ςυνζπεια διαλυμζνων αλάτων ςε αυτό. Θ ςκλθρότθτα του νεροφ ςτθν πραγματικότθτα εξαρτάται από το ζδαφοσ μζςα απϋ το οποίο περνά. Σε τι εκφράζεται η σκληρότητα του νεροφ; Θ ςκλθρότθτα του νεροφ εκφράηεται ςε γερμανικοφσ βακμοφσ GH,DH. 1 GH ιςοδυναμεί με 17.9 mg. Σ πιο ςυνθκιςμζνοσ όροσ που χρθςιμοποιείται για να περιγραφεί θ ςκλθρότθτα του νεροφ είναι θ γενικι ςκλθρότθτα (GH). Επιμζλεια Άννα-Παρία Υεραντωνάκθ

[19]

9. Β. ΑΓΩΓΙΜΟΣΗΣΑ

Θ θλεκτρικι αγωγιμότθτα του νεροφ αναφζρεται ςτθν ικανότθτά του να μεταφζρει - άγει θλεκτρικά φορτία. Θ ικανότθτα αυτι εξαρτάται από τθν παρουςία ιόντων, από τθ ςυγκζντρωςι τουσ, τθν ευκινθςία, το ςκζνοσ και τθ κερμοκραςία. Σι τιμζσ τθσ αγωγιμότθτασ είναι ενδεικτικζσ για τθν ποιότθτα του νεροφ . Απόβλθτα και ρφποι που ειςζρχονται ςτο νερό τροποποιοφν τθν αγωγιμότθτα, ειδικότερα αν οι ρφποι περιλαμβάνουν ιόντα όπωσ ανκρακικά, κειικά, χλωρίου, μαγνθςίου, νατρίου, καλίου και φωςφόρου. Απότομθ αφξθςθ τθσ αγωγιμότθτασ του νεροφ αποτελεί ζνδειξθ ρφπανςθσ. Θ αφξθςθ τθσ αγωγιμότθτασ ςυνδζεται με τθν ενθλικίωςθ (παλαίωςθ) μιασ υδάτινθσ μάηασ εξαιτίασ τθσ αφξθςθσ των κρεπτικϊν ςυςτατικϊν τθσ (ευτροφιςμόσ). Τςο μεγαλφτερθ είναι θ αγωγιμότθτα ςτα γλυκά νερά τόςο μεγαλφτερθ είναι θ βιολογικι παραγωγικότθτα. Αφξθςθ τθσ κερμοκραςίασ επθρεάηει κετικά τθν τιμι τθσ θλεκτρικισ αγωγιμότθτασ. Αυτό ςυμβαίνει επειδι θ αφξθςθ τθσ κερμοκραςίασ επιταχφνει τθ διάςταςθ των θλεκτρολυτϊν (υδατικά διαλφματα οξζων - βάςεων - αλάτων). Για να είναι ςυγκρίςιμα τα αποτελζςματα, ανεξάρτθτα από τθν εποχι και το βάκοσ που γίνεται θ μζτρθςθ, είναι καλό θ τιμι τθσ αγωγιμότθτασ ν' ανάγεται ςε κερμοκραςία 25οC. Χυνικωσ ςτα φυςικά γλυκά νερά θ θλεκτρικι αγωγιμότθτα κυμαίνεται από 50 - 1500 μS/cm (μονάδα αγωγιμότθτασ είναι το mho/cm, δθλαδι το αντίςτροφο τθσ αντίςταςθσ (ohm) ι το Siemens/m).

Πετριςαμε τθν αγωγιμότθτα του νεροφ του Αλμυροφ ποταμοφ με θλεκτρικό αγωγιμόμετρο ςτισ 30/1/15 (εικόνα 2)

Εικόνα 2

[20]

9. Γ. ρΗ Χε κάκε υδατικό διάλυμα οξζοσ ι βάςεωσ υπάρχουν κατιόντα υδρογόνου (Θ+) και ανιόντα υδροξειδίου(ΣΘ-). Σι ποςότθτεσ των ιόντων αυτϊν κακορίηουν πόςο όξινο ι βαςικό είναι ζνα διάλυμα. Αν το πλικοσ των κατιόντων υδρογόνου είναι μεγαλφτερο από αυτό των ιόντων υδροξειδίου χαρακτθρίηεται ωσ όξινο (αν ςυμβαίνει το αντίκετο ωσ βαςικό). Ψο ρΘ παίρνει τιμζσ από 0 ζωσ 14 . Χτα ουδζτερα διαλφματα το ρΘ=7. Χτα όξινα διαλφματα ζχουμε ρΘ μικρότερο από 7 και μάλιςτα όςο μικρότερθ είναι θ τιμι τόςο πιο όξινο είναι το διάλυμα. Χτα βαςικά διαλφματα ζχουμε ρΘ μεγαλφτερο από 7 και μάλιςτα όςο μεγαλφτερθ είναι θ τιμι τόςο πιο βαςικό είναι το διάλυμα. Επιμζλεια: Χαλικιαδάκθσ Πάνοσ

[21]

Υραγματοποιιςαμε μζτρθςθ του ρΘ ςτο νερό του Αλμυροφ ποταμοφ ςτισ 30/1/15 μετά από ζντονεσ βροχοπτϊςεισ. Θ μζτρθςθ ζγινε με πεχαμετρικό χαρτί (εικόνεσ 3 και 4) και ζδειξε τιμι ρΘ=5 δθλαδι το νερό ιταν ελαφρϊσ όξινο.

Εικόνα 3

Εικόνα 4

[22]

Ακολοφκωσ ζγινε και μζτρθςθ με πεχάμετρο (εικόνα 5) για μεγαλφτερθ ακρίβεια. Θ τιμι του ρΘ ιταν 5.15. Επιβεβαιϊνοντασ τα αποτελζςματα τθσ μζτρθςθσ που ζγινε με το πεχαμετρικό χαρτί.

Εικόνα 5

[23]

10. ΠΡΟ΢ΔΙΟΡΙ΢ΜΟ΢ ΜΑΚΡΟΑ΢ΠΟΝΔΤΛΩΝ ΑΛΜΤΡΟΤ ΠΟΣΑΜΟΤ 10.1 Κλείδα αναγνώρισης Ζγινε καταμζτρθςθ των μακροαςπόνδυλων με χριςθ τθσ Ξλείδασ Αναγνϊριςθσ Γλυκοφ Ρεροφ (ςελίδα 25-26). Εικόνα 6 ςυλλογι, εικόνα 7 παρατιρθςθ μακροαςπόνδυλων.

Εικόνα 6

Εικόνα 7

Θ μζτρθςθ αυτι αποτελεί δείκτθ κακαρότθτασ του νεροφ. Υαρατθριςαμε πολλά ςαλιγκάρια κακϊσ και προνφμφεσ κολεοπτζρων. Επειδι οι μετριςεισ ζγιναν μετά από ζντονεσ βροχοπτϊςεισ δεν μπορζςαμε να βροφμε μεγάλο πλικυςμόμακροαςπόνδυλων. Επίςθσ, το γεγονόσ ότι το νερό του Αλμυροφ ποταμοφ είναι υφάλμυρο εξθγεί τθν παρουςία μικροφ αρικμοφ παρατθριςιμωνμακροαςπόνδυλων.

[24]

[25]

[26]

10.2 ΢ΣΕΡΕΟ΢ΚΟΠΙΟ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟ΢ΚΟΠΙΟ Υραγματοποιικθκε παρατιρθςθ των μακροαςπόνδυλων με φορθτά ςτερεοςκόπια ςτο πεδίο (εικόνεσ 8 και 9) :

Εικόνα 8

Εικόνα 9

Ακολοφκωσ ζγινε μελζτθ των μακροαρκρόποδων ςτο εργαςτιριο του ςχολείου με μικροςκόπιο (Εικόνα 10).

Εικόνα 10

[27]

11. ΡΤΠΑΝ΢Η ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ Θ ρφπανςθ του νεροφ είναι ζνα κζµα που τα τελευταία χρόνια ζχει πάρει τεράςτιεσ διαςτάςεισ εφόςον απειλεί τθν υγεία µασ και υποβακµίηει τθν ποιότθτα ηωισ µασ. Ψο νερό είναι θ πθγι ηωισ ςτον πλανιτθ µασ. Υερίπου το 70% τθσ επιφάνειασ του ςκεπάηεται µε νερό. Από το ςυνολικό διακζςιµο νερό ςτθ Γθ, το 97% βρίςκεται ςτουσ ωκεανοφσ, ενϊ το υπόλοιπο 3% είναι παγιδευµζνο ςε παγετϊνεσ και παγόβουνα ι βρίςκεται πολφ βακιά ςτθ Γθ. Φφπανςθ των υδάτων µπορεί να κεωρθκεί οποιαδιποτε µεταβολι των φυςικϊν, χθµικϊν και βιολογικϊν παραµζτρων του νεροφ (των καλαςςϊν, των ποταµϊν, των λιµνϊν), λόγω τθσ παρουςίασ ςε αυτό ουςιϊν ςε ποςότθτα που υπερβαίνει τα φυςιολογικά όρια. Θ µεταβολι αυτι µπορεί να προκαλζςει ςοβαρζσ επιπτϊςεισ όχι µόνο ςτον άνκρωπο αλλά και ςε ηωικοφσ και φυτικοφσ οργανιςµοφσ και γενικότερα να διαταράξει τθν ιςορροπία των οικοςυςτθµάτων. Θ ρφπανςθ χωρίηεται ςε δυο κατθγορίεσ:  τθν άµεςθ ρφπανςθ, δθλαδι αυτι που µποροφµε να τθ δοφµε όπωσ τα τοξικά απόβλθτα που ςκοτϊνουν αµζςωσ τα ψάρια και  τθν ζµµεςθ ρφπανςθ, δθλαδι που δεν είναι ορατι και ςιγά ςιγά προκαλοφνται αλλαγζσ ςτα είδθ που βρίςκονται ςτο νερό.

11.1 ΠΗΓΕ΢ ΡΤΠΑΝ΢Η΢ ΑΧΨΛΞΑ ΟΩΠΑΨΑ: Ακάκαρτα νερά πόλεων και οικιςµϊν που προζρχονται από τισ κατοικίεσ και διάφορεσ άλλεσ δραςτθριότθτεσ (ςχολεία και πανεπιςτιµια, δθµόςιεσ επιχειριςεισ, χϊροι εργαςίασ, τουριςτικζσ µονάδεσ, νοςοκοµεία, εργαςτιρια και ιατρικά κζντρα, βιοτεχνίεσ κα). ΒΛΣΠΘΧΑΡΛΑ: Ωγρά απόβλθτα, που µπορεί να είναι παρόµοια µε τα αςτικά λφµατα ι να περιζχουν και επικίνδυνα ι και τοξικά ςτοιχεία. ΓΕΩΦΓΛΞΑ ΩΓΦΑ ΑΥΣΒΟΘΨΑ: Ψα νερά απορροισ εντατικά καλλιεργοφµενων εκτάςεων που µπορεί να περιζχουν λιπάςµατα ι/και φυτοφάρμακα

[28]

ΞΨΘΡΣΨΦΣΦΛΞΑ ΑΥΣΒΟΘΨΑ: τα υγρά απόβλθτα που προζρχονται από µεγάλεσ ι µικρότερεσ µονάδεσ εκτροφισ ηϊων. ΦΑΛΡΣΠΕΡΣ ΚΕΦΠΣΞΘΥΕΛΣΩ:∆ιείςδυςθ καλαςςινοφ νεροφ λόγω υπεράντλθςθσ των υπόγειων νερϊν ι λόγω τθσ ανόδου τθσ ςτάκµθσ τθσ κάλαςςασ εξαιτίασ τθσ αλλαγισ του παγκόςμιουκλίµατοσ ΞΣΞΞΛΡΕΧ ΥΑΟΛΦΦΣΛΕΧ: Οιγότερο ςυχνζσ ςτον ελλθνικό καλάςςιο χϊρο είναι οι γνωςτζσ διεκνϊσ “κόκκινεσ παλίρροιεσ”, που είναι αποτζλεςµα τθσ εκρθκτικισ παραγωγισ οριςμζνων φυτοπλακτογονικϊν οργανιςµϊν.

ΥΕΨΦΕΟΑΛΣΕΛΔΘ: Ψα πετρελαιοειδι ζχουν τθν ιδιότθτα να διαςπείρονται και να εξαπλϊνονται ςε τεράςτιεσ εκτάςεισ. Ζτςι, καλφπτοντασ τθν επιφάνεια του νεροφ, [29]

εµποδίηουν τθν ανταλλαγι των αερίων µεταξφ αζρα και νεροφ και βλάπτουν τουσ υδρόβιουσ οργανιςµοφσ. Ακόµθ, το πετρζλαιο επιδρά ςτισ τροφικζσ αλυςίδεσ, ρυπαίνει τισ πθγζσ τροφισ που βρίςκονται ςτθν αρχι τθσ τροφικισ αλυςίδασ, εµποδίηει τθν αναπαραγωγι τθσ καλάςςιασ ηωισ και µειϊνει τθν φυςικι αντίςταςθ των οργανιςµϊν. Ωςτόςο, πολλά βακτιρια που ηουν ςτο πετρζλαιο, ςυμβάλλουν ςτθ ευκολότερθ διάςπαςι του.

Σ΢ΛΡΘ ΒΦΣΧΘ: Ψο φαινόµενο τθσ όξινθσ βροχισ παρουςιάηεται όταν το νερό τθσ βροχισ ζχει πολφ αυξθµζνεσ όξινεσ ιδιότθτεσ, λόγω οξζων τα οποία βρίςκονται ςτθν ατµόςφαιρα. Υωσ δθµιουργείται; Ψο διοξείδιο του κείου και του αηϊτου, τα οποία εκλφονται ςτθν ατµόςφαιρα από κάποια χθµικά ςκευάςµατα, οξειδϊνονται ςε τριοξείδια, τα οποία ςτθν ςυνζχεια µε τθν παρουςία τθσ υγραςίασ τθσ ατµόςφαιρασ µετατρζπονται ςε κεϊκό και νιτρικό οξφ. Ψα οξζα αυτά είναι δυνατόν να µεταφερκοφν από τουσ ανζµουσ ςε µεγάλεσ αποςτάςεισ και να πζςουν ςτθν Γθ υπό τθν µορφι όξινθσ βροχισ.

[30]

11.2 ΕΠΙΠΣΩ΢ΕΙ΢ ΡΤΠΑΝ΢Η΢ Περικζσ από τισ ςοβαρότερεσ επιπτϊςεισ που προκαλεί θ ρφπανςθ του νεροφ είναι: Πείωςθ του οξυγόνου που είναι διαλυμζνο ςτο νερό Ευτροφιςμόσ των νερϊν

Φφπανςθ υπόγειων υδάτων Πόλυνςθ νερϊν Ωφαλμφρινςθ υπόγειων νερϊν

[31]

Φφπανςθ πόςιμου νεροφ

Επιμζλεια: Πάνοσ Χυςκάκθσ, Άγγελοσ Ψςικαλάσ

[32]

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Α. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΜΑ΢ ΕΚΔΡΟΜΗ Χτισ 19 και 20/2/2015 θ περιβαλλοντικι ομάδα πραγματοποίθςε επίςκεψθ ςτο ΞΥΕ Λεράπετρασ. Σι παρακάτω φωτογραφίεσ είναι από τισ δράςεισ που ζγιναν ςτα πλαίςια τθσ επίςκεψθσ αυτισ.

[33]

Β. ΑΞΙΟΛΟΓΩΝΣΑ΢ ΣΟΝ ΕΑΤΣΟ ΜΑ΢

Επωτηματολόγιο για την αξιολόγηση τος πεπιβαλλοντικού ππογπάμματορ «Ιστοπίερ και Χημείερ τος νεπού» από τοςρ μαθητέρ Ψο ερωτθματολόγιο το ςυμπλιρωςαν 20 από τουσ 23 μακθτζσ.

1. Πόζν ηθαλνπνηεκέλνο είζαη από ηε ζπκκεηνρή ζνπ ζην πεξηβαιινληηθό πξόγξακκα «Ιζηνξίεο θαη Χεκείεο ηνπ λεξνύ»;

14 12 10 8 6 4 2 0 πολφ

λίγο κακόλου

2. Απόθηεζεο γλώζεηο θαη έκαζεο πιεξνθνξίεο κε ηε ζπκκεηνρή ζνπ ζην πεξηβαιινληηθό πξόγξακκα; 20 18 16 14 12 10

ναι 19

8 6 4 2 όχι 1

0 ναι

όχι

[34]

Αλ λαη, πνηεο; -Να θάλσ έξεπλα, λα κειεηώ νξγαληζκνύο ζην κηθξνζθόπην.

-Γλώζεηο γύξσ από ηελ Χεκεία, λα θάλσ πεηξάκαηα.

-Να κεηξάσ ξΗ, λα θαηαιαβαίλσ ηελ νμύηεηα, λα δηαθξίλσ ηηο θαηεγνξίεο ησλ κηθξννξγαληζκώλ.

-Να αλαγλσξίδσ ηνπο νξγαληζκνύο πνπ δνπλ ζην λεξό.

-Έκαζα ηηο ιανγξαθηθέο παξαδόζεηο γύξσ από ην λεξό θαζώο θαη ηα δηάθνξα θπζηθά θαηλόκελα.

-Τηο ηδηόηεηεο ηνπ λεξνύ.

-Γηα ηελ ηζηνξία ηνπ λεξνύ.

-Είλαη ζεκαληηθό λα πξνζηαηεύνπκε ην κέξνο πνπ δνύκε.

-Γηα ην πεξηβάιινλ.

-Όηη ην λεξό είλαη πνιύηηκν.

-Τελ εμνηθνλόκεζε ηνπ λεξνύ.

-Σσζηή ρξήζε ηνπ λεξνύ.

-Θέκαηα αλαθύθισζεο θαη θνκπνζηνπνίεζεο 3. Τη ζα επηζπκνύζεο λα είρε πξνζηεζεί ζηε δνκή πξνγξάκκαηνο; -Πεξηζζόηεξεο εθδξνκέο.

ηνπ πεξηβαιινληηθνύ

-Πεξηζζόηεξεο εθδξνκέο γηα λα απνθηήζσ γλώζεηο ζε πεξηβαιινληηθό επίπεδν.

-Πεξηζζόηεξεο εμεξεπλήζεηο, πεξηζζόηεξε νξγάλσζε θαη νκαδηθόηεηα.

-Καιύηεξνο εμνπιηζκόο.

-Σπκκεηνρή πεξηζζόηεξσλ παηδηώλ γηα ηελ αληαιιαγή απόςεσλ.

-Πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο.

-Πεξηζζόηεξε εθκάζεζε.

-Πεξηζζόηεξα πεηξάκαηα γηα ην λεξό.

-Επηζθέςεηο ζε κέξε κε γιπθό θαη αικπξό λεξό.

-Να γηλόηαλ πξνβνιή ηεο δνπιεηάο καο ζε πεξηζζόηεξνπο αλζξώπνπο

[35]

4. Θεσξείο όηη έγηλεο πην επαίζζεηνο ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο κεηά ηελ ζπκκεηνρή ζνπ ζην πξόγξακκα;

14 12 10 8 6 4 2 0 πολφ

λίγο

κακόλου

5. Σε βνήζεζε ε ζπκκεηνρή ζνπ ην πξόγξακκα ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο νκαδηθόηεηαο θαη ζην ζεβαζκό ζηε δηαθνξεηηθόηεηα;

16 14 12 10 8 6 4 2 0 πολφ

λίγο

κακόλου

[36]

6. Με ηελ ζπκκεηνρή ζνπ ζην πξόγξακκα έκαζεο ηνλ ηξόπν αλαδήηεζεο πιεξνθνξηώλ;

12 10 8 6 4 2 0 πολφ

λίγο κακόλου

7. Θεσξείο όηη ιεηηνύξγεζε ε δηαζεκαηηθόηεηα ηθαλνπνηεηηθά;

10 8 6 4 2 0 πολφ λίγο κακόλου

[37]

8. Η κάζεζε πνπ απόθηεζεο κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ελδηαθέξνπζα από ηελ θιαζζηθή ζηα πιαίζηα ηεο δηδαζθαιίαο ζηελ ηάμε;

14 12 10 8 6 4 2 0 πολφ

λίγο

κακόλου

9. Τη ζε δπζθόιεςε πεξηζζόηεξν ζην ζπγθεθξηκέλν πξόγξακκα: - Η εύξεζε πιεξνθνξηώλ ζε θάπνηα ζέκαηα - Ο εμνπιηζκόο -Η αλάπηπμε ηνπ θεηκέλνπ κε ηηο πιεξνθνξίεο.

-Η ζπιινγή νξγαληζκώλ από ην λεξό.

-Η δηακνλή ζην μελνδνρείν.

[38]

πην

Θ εργαςία αυτι χωρίηεται ςε δφο μζρθ: Ψο πρϊτο μζροσ (ςελίδεσ 4-16) ζχει να κάνει με τισ «Λςτορίεσ του Ρεροφ» και το δεφτερο (ςελίδεσ 17-32) με τθν «Χθμεία του Ρεροφ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1:

ΦΩΨΣΓΦΑΦΛΑ ΨΣΩ ΑΟΠΩΦΣΩ ΥΣΨΑΠΣΩ ΨΣΩ ΔΘΠΣΩ ΠΑΟΕΒΛΗΛΣΩ

Σελίδα 2:

Θ ΥΕΦΛΒΑΟΟΣΡΨΛΞΘ ΣΠΑΔΑ

Σελίδα 3:

Ε΢ΣΦΠΘΧΘ ΧΨΣΡ ΑΟΠΩΦΣ ΥΣΨΑΠΣ 30/1/15

ο

1 ΜΕΡΟ΢ «Ι΢ΣΟΡΙΕ΢ ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ» Σελίδα 4:

1. ΓΕΡΛΞΕΧ ΥΟΘΦΣΦΣΦΛΕΧ ΓΛΑ ΨΣΡ ΑΟΠΩΦΣ ΥΣΨΑΠΣ

Σελίδα 5:

2. ΛΧΨΣΦΛΞΘ ΑΡΑΔΦΣΠΘ

Σελίδεσ 6-8 :

3. ΟΑΣΓΦΑΦΛΑ 3.1 Ψο νερό και θ λαϊκι μασ παράδοςθ 3.2 Οαϊκζσ δοξαςίεσ 3.3 Ρερό και μφκοι

Σελίδα 9:

4. ΨΣ ΡΕΦΣ ΧΨΘ ΚΦΘΧΞΕΛΑ O Άγιοσ Γεϊργιοσ και το νερό

Σελίδεσ 10-13:

5. ΚΦΩΟΣΛ ΞΑΛ ΠΩΚΣΛ ΓΛΑ ΨΑ ΥΣΨΑΠΛΑ ΞΑΛ ΨΛΧ ΟΛΠΡΕΧ 5.1 Αλφειόσ 5.2 Υθνειόσ 5.3 Αλιάκμονασ 5.4 Αχζροντασ 5.5 Ενιπζασ 5.6 Αχελϊοσ 5.7 Εφθνοσ

Σελίδα 14:

6. ΡΕΦΑΝΔΕΧ

Σελίδα 14:

7. ΔΦΑΞΣΡΨΕΧ

Σελίδεσ 15-17:

8. ΩΓΦΣΨΣΥΣΛ ΨΘΧ ΞΦΘΨΘΧ 8.1 Οίμνθ του Ξακαροφ 8.2 Οίμνθ του Ξουρνά 8.3 Οίμνθ Βουλιςμζνθ

[39]

Ο

2 ΜΕΡΟ΢ «ΧΗΜΕΙΕ΢ ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ» Σελίδεσ 17-23 :

9. ΧΘΠΛΞΕΧ ΛΔΛΣΨΘΨΕΧ ΡΕΦΣΩ 9.Α. ΧΞΟΘΦΣΨΘΨΑ 9.Β. ΑΓΩΓΛΠΣΨΘΨΑ 9.Γ. ρΘ

Σελίδεσ 24-27 :

10. ΥΦΣΧΔΛΣΦΛΧΠΣΧ ΠΑΞΦΣΑΧΥΣΡΔΩΟΩΡ ΑΟΠΩΦΣΩ ΥΣΨΑΠΣΩ 10.1 Ξλείδα Αναγνϊριςθσ Βιολογίασ 10.2. Χτερεοςκόπιο και Πικροςκόπιο

Σελίδεσ 28-32 :

11. ΦΩΥΑΡΧΘ ΡΕΦΣΩ 11. 1. ΥΘΓΕΧ ΦΩΥΑΡΧΘΧ ΡΕΦΣΩ 11.2 ΕΥΛΥΨΩΧΕΛΧ ΦΩΥΑΡΧΘΧ ΡΕΦΣΩ

Σελίδεσ 33 -38:

ΥΑΦΑΦΨΘΠΑ Α. Θ ΥΕΦΛΒΑΟΟΣΡΨΛΞΘ ΠΑΧ ΕΞΔΦΣΠΘ Β. Α΢ΛΣΟΣΓΩΡΨΑΧ ΨΣΡ ΕΑΩΨΣ ΠΑΧ

Σελίδεσ 39-40:

ΥΕΦΛΕΧΣΠΕΡΑ

Σελίδεσ 42:

Διευκφνςεισ ςτο διαδίκτυο με τισ δράςεισ των μακθτϊν

Σελίδεσ 43:

Διευκφνςεισ φωτογραφιϊν ςτο διαδίκτυο

[40]

Βίντεο με τισ δράςεισ των μακθτϊν ζχει αναρτθκεί ςτθν διεφκυνςθ: https://www.youtube.com/watch?v=qLmi3Ue8CEg

Ψο πρϊτο τεφχοσ του περιοδικοφ με κζμα «Πφκοι του Ρεροφ» ζχει αναρτθκεί ςτθν διεφκυνςθ: http://issuu.com/korakaki/docs/tales_of_water_final.docx/1

Διεφκυνςθ ςτθν οποία είναι αναρτθμζνθ θ παροφςα εργαςία: http://issuu.com/korakaki/docs/___________________________________

[41]

Σι φωτογραφίεσ είναι ςτα παρακάτω site: Χελ 18: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=262708 Χελ 29 : 1θ φωτογραφία: http://www.ifeelkid.gr/h-

%CF%81%CF%8D%CF%80%CE%B1%CE%BD%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%8D/ 2θ φωτογραφία: http://www.dinfo.gr/%CF%84%CE%B1-5%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%85%CF%80%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B5% CF%81%CE%B1-%CF%86%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AC%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B1/ Χελ 30: http://www.econews.gr/2010/05/18/gulf-mexico-environmental-disaster/ Χελ 31: 1θ φωτογραφία: http://www.tovima.gr/society/article/?aid=518708 2θ φωτογραφία: https://asopossos.files.wordpress.com/2008/11/img_7520.jpg Χελ 32: http://www.skai.gr/news/environment/article/259890/sto-eurodikastirio-i-ellada-gia-ti-rupansi-aponitrika/

Η τελική επεξεργαςία ζγινε από την Ελ. Κορακάκη

[42]