Krant van de Aarde 1-2023

“Ik

“Dit

schrik van de hoeveelheid landbouwgif die in mijn lichaam zit”

“De poema kan rennend 80 kilometer per uur halen”

jaar stond voor mij in het teken van leren door te doen”

“De Khoisan hebben een diep respect voor moeder Aarde en kosmologie”

Bijlage:

“Iedereen heeft zijn kleurrijkheid in tradities en gebruiken, maar uiteindelijk zijn we allemaal hetzelfde”

Nieuws op z´n Frans

Frans van der Beek volgt de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op de voet. Hij ergert zich aan de wijze waarop we van de Aarde lenen en weigeren om terug te betalen. En is blij met initiatieven die het welzijn van de planeet bevorderen. Frans geeft een rode kaart aan iedereen die het milieu en de natuur vernietigt en prijst met een groene kaart alle inspanningen die het leefklimaat bevorderen of herstellen. Suggesties zijn welkom op redactie@krantvandeaarde.nl.

CRIMINELE OLIE

De voorspellingen over klimaatverandering die oliegigant ExxonMobil zelf deed tussen 1977 en 2003, waren zeer accuraat. De cijfers waren zelfs nauwkeuriger dan die van klimaatwetenschappers. Tegelijk zaaide het bedrijf publiekelijk grote twijfel over opwarming. Voor het eerst zijn de eigen studies van ExxonMobil aan een wetenschappelijke toets onderworpen. Er waren al signalen dat het concern wist van het desastreuze effect van het verbranden van olie en gas. Eerder kwamen interne documenten boven water waarin dat wordt bevestigd. De bevindingen staan in scherp contrast met de manier waarop de fossiele multinational publiekelijk met klimaatverandering omging. Naar buiten deed het bedrijf alsof opwarming van de atmosfeer veel minder zeker was dan de eigen studies aangaven. Het ging mee in de ijstijdmythe, ontkende klimaatverandering, maakte klimaatmodellen zwart en veinsde onwetendheid. Maakt dat ExxonMobil tot een criminele organisatie? Ja!

ENERGIEVERSPILLING

Deze ingezonden brief van Ton Jacobs uit Amsterdam mag ik u niet onthouden. De inhoud spreekt voor zich. ‘Nederland is in de ban van een energiecrisis die vooral in de winter kan zorgen voor grote problemen. Blijkbaar hebben we moeite ons aan te passen. Als je in de zomer door de stad loopt, zie je in winkels de airco aanstaan voor verkoeling met de deuren wagenwijd open. In de winter zie je hetzelfde: de airco staat dan uit, maar de verwarming staat aan. Pure energieverspilling. Nog erger zijn de terrasverwarmers. Als je ‘s nachts landt op Schiphol dan zie je vanuit de lucht ontzettend veel verlichting, dat is pure verspilling. In diezelfde nacht zie je verlichte etalages en televisie- en reclameschermen terwijl de straten van de stad verlaten zijn. Pure energieverspilling! Denk ook aan de in Nederland aanwezige miljoenen elektrische tandenborstels, de lampjes bij apparaten die nooit uitgaan. Of de misschien wel 30 miljoen internetrouters en

mediaboxen die ook aanstaan als we slapen of niet thuis zijn. Bij een doorsneecrematie wordt 60 kubieke meter gas verstookt. Na 25 crematies is er evenveel gas verstookt als een normaal huishouden in één heel jaar doet. Met zo’n 100.000 crematies per jaar is het gasverbruik en de bijhorende CO2-uitstoot enorm. Begraven is een betere optie.’

GEEN RECLAME MEER?

Ook zo’n hekel aan de tsunami aan reclameboodschappen die dagelijks op je wordt afgevuurd? Filosoof-econoom Paul ter Heyne bepleit afschaffing reclame. Als we niet meer worden verleid om nog meer te consumeren scheelt dat gigantisch in onze ecologische voetafdruk. Je kunt je niet voorstellen wat dit betekent in termen van klimaatbelasting. Om voedsel te produceren verdween tussen 2001 tot 2017 in totaal 337 miljoen hectare bos, blijkt uit cijfers van het World Resources Institute uit 2018. Meer dan 81 keer de oppervlakte van Nederland. Laten we de toename van de wereldbevolking buiten beschouwing en kijken we alleen naar de toename van welvaart, dan zie je verontrustende cijfers. Als we onze rijke Nederlandse maatstaf doortrekken naar de totale wereldbevolking zou dat alleen al wat voedsel betreft een verspilling opleveren van 460,2 miljard kilo per jaar.

GIF WORDT GEDOOGD

Nederland dringt het gebruik van pesticiden nauwelijks terug. Het laat de oren hangen naar belangenorganisaties, stellen milieuorganisaties. Van de beoogde trendbreuk in het denken en doen over gewasbeschermingsmiddelen komt vooralsnog niet veel terecht. Dat komt door de lobby van boerenorganisatie LTO en fabrikanten

van bestrijdingsmiddelen op het pesticidenbeleid. Daarmee voldoet Nederland niet aan de Europese richtlijn voor duurzaam pesticidengebruik, stellen Pesticide Action Network Nederland, Foodwatch en Meten=Weten in een rapport. Volgens de organisaties heeft het ministerie van landbouw, natuur en voedselkwaliteit (LNV) vooral plannen vastgelegd die in het belang zijn van agro-firma’s en niet of nauwelijks tot reductie van pesticidengebruik leiden. Beste boeren, wordt het niet eens tijd om daartegen te protesteren?

GAAN WE ERAAN?

Het huidige klimaatbeleid is niet genoeg om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal twee graden. Als het zo doorgaat, stijgt de temperatuur met 2,1 tot 2,9 graden ten opzichte van het pre-industriële tijdperk, aldus een nieuw rapport van de UNFCCC, de VN-organisatie. Die onderzocht alle nationale klimaatplannen en concludeert dat tussen nu en 2030 extra maatregelen nodig zijn om de opwarming af te remmen. Zeker als het werkelijke doel van het klimaatakkoord bereikt moet worden, van een maximale opwarming van hooguit twee graden, maar liever nog 1,5 graad om ernstige gevolgen te bedwingen. Ook de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) bracht alarmerende cijfers naar buiten: de drie belangrijkste broeikasgassen (koolstofdioxide (CO2), methaan en lachgas) in de lucht bereikten afgelopen jaar recordhoogtes. De WMO noemt het ‘een onheilspellende waarschuwing voor klimaatverandering’. De VN-organisatie ziet vooral een ‘dramatische’ stijging van de methaanconcentratie in de lucht. Die acties van Extinction Rebellion zijn dus zo gek nog niet.

Nieuws op z´n Frans

Redacteur Frans van der Beek deelt rode en groene kaarten uit. Groen maakt blij en rood moet anders.

KOOP BIJ DE BUURDERIJ

Adriana Witteman stuurde mij de volgende uitnodiging: “Welkom in onze Buurderij! Het is een korte- keten-initiatief in je buurt dat je dichter bij je lokale boeren én hun verse producten brengt. Elke week vind je hier groenten, fruit, vlees, eieren, zuivel, brood, honing en zoveel meer: onze Buurderij verkoopt het allemaal. Kom de producenten ontmoeten en ontdek een nieuwe manier van eten die de natuur én de lokale landbouw ten goede komt.” Een prima tip van Adriana, want een kijkje op Google leerde dat er overal in Nederland overal van deze Buurderijen bestaan. Adriana Witteman en Wilco Hemink zijn vanuit hun boerderij in Barchem gestart met een Buurderij. Inwoners van de gemeente Lochem plus Doetinchem en omstreken kunnen via een website brood, zuivel, groente en vlees van lokale producenten bestellen en vervolgens afhalen op uitgiftepunten bij hen in de buurt. Het doel is om lokale producenten direct in contact te brengen met de consument. Om zo te zorgen dat producenten een eerlijke prijs krijgen voor hun product, 80% is voor de teler of boer, kilometerslang vervoer wordt vermeden en het voedsel vers op het bord komt. Beter voor de boer en voor de buren.

OPLOSBARE JURK

Het Tropenmuseum in Amsterdam liet zien hoe enkele kunstenaars de mode-industrie bekritiseren. Conceptueel modeontwerper Scarlett Yang reageerde op de vervuilende kledingindustrie. De resten blijven nog lang op onze planeet achter. Ze ontwierp een oplosbare jurk van een zelfgemaakt bioplastic van algen en water. De jurk was exclusief en tijdelijk te zien. Tijdens de tentoonstelling loste het stuk volledig op en liet geen enkel spoor achter. De expositie toonde ook het kunstwerk gemaakt van gerecycled plastic van prijswinnende ontwerper Hozan Zangana. Het is de bagage die de Jezidi’s, op de vlucht voor de Islamitische Staat (IS), met zich meedroegen. Op de vlucht waren de meegenomen plastic flesjes en zakken hun dierbaarste bezit. Modeontwerper Benjamin Benmoyal presenteerde een cape geweven van oude videotapes en lint uit casettebandjes, en van niet-verkochte kleding van modehuizen.

Kunst en milieubescherming kunnen dus prettig en artistiek hand in hand gaan.

WATERSTOF UIT PLANTEN?

Waterstof maken door planten te imiteren: onderzoekers aan de University of Michigan hebben een nieuwe techniek ontwikkeld om met kunstmatige fotosynthese waterstof te produceren. De methode kan ook zeewater omzetten in waterstof. De wetenschap doet regelmatig inspiratie op in de natuur. Voor de productie van waterstof kijken onderzoekers onder andere naar het belangrijkste chemische proces in planten: fotosynthese. Planten gebruiken fotosynthese om energie uit zonlicht te halen. De techniek imiteert de eerste stappen in het fotosyntheseproces, waarbij water uit elkaar wordt getrokken in waterstof en zuurstof. De bladeren van planten gebruiken daar chlorofyl voor, dat planten hun groene kleur geeft. De technologie voor het produceren van waterstof met fotosynthese staat nog in de kinderschoenen. Commerciële toepassingen zijn helaas voorlopig nog niet in zicht. “We denken dat kunstmatige fotosyntheseinstallaties uiteindelijk veel efficiënter kunnen werken dan natuurlijke fotosynthese. Dat biedt een pad naar CO2-neutraliteit,” zegt onderzoeker Zetian Mi. Wel nog een lange weg te gaan.

BANK VAN MOEDER AARDE

Bernice Kamphuis van de Stichting Struikrover (struweel redden bij huizen die tegen de vlakte gaan) kreeg een brainwave: een bank van Moeder Aarde. Iedereen vindt het geweldig wat duurzame pioniers doen, mensen zien dat het belangrijk is, maar ze passen niet in de huidige financieringsmodellen en maken ook geen commerciële winst. Want hoe verdien je aan een boom die níet gekapt wordt? Hoe verdien je aan actievoeren? Veel duurzame doeners hebben moeite met bestaan omdat ze geen opdrachtgever kunnen vinden voor de uren die ze inzetten voor het veranderen van de wereld. Maar dat die opdrachtgever er wel is: Moeder Aarde. Maar zij heeft geen bankrekening. Dus toen ontstond het idee voor: De bankrekening van Moeder Aarde. Daar staat geld op waar duurzame doeners die iets goeds doen aanspraak op mogen maken voor de uren die ze maken,

voor de uren die zij nergens vergoed kunnen krijgen. Voor het werk dat zij doen en voor de wereld die ze willen redden. Prima initiatief, maar hoe nu verder? Op greenwish.nl kun je erover meepraten.

BIOHOTEL NODIGT UIT

Wie een groen hart heeft en niet wil vliegen, kan bij de oosterburen terecht. Hier volgt een waardevolle tip. Vier vakantie, ontspan, geniet van natuur en wellness in het Rijnland: Land Gut Höhne, een gecertificeerd biologisch hotel. Het ligt in de buurt van Düsseldorf, aan de rand van de Neanderthalerstad Mettmann. Het biedt feelgoodkamers en wellness-suites. Uitstekende biologische buffetten met live cooking, sushi, biologische dranken en wijnen in restaurant Gutshof. De locatie heeft individuele evenementenruimtes en biedt service voor conferenties en besloten bijeenkomsten. Bovendien gebruikt het 100% groene stroom en heeft het een uitgebreid beheer van hulpbronnen (lage CO2-voetafdruk). Het gebouw bestaat uit organische bouwmaterialen (verwerking van natuurlijke houtsoorten in eigen timmerwerk). De accommodatie is snel en gemakkelijk te bereiken met de auto vanaf het centraal station van Düsseldorf of de luchthaven DUS. Zet Land Gut Höhne alvast op de bucketlist.

Voor de natuurlijke verzorging van uw kwetsbare huid

Dermagiq

Skin, Hand en Body Wash

Alle producten van Dermagiq zijn op basis honing. Ontwikkeld op de Universiteit van Wageningen en onderzocht in verschillende dermatologie centra die gespecialiseerd zijn in behandeling van huidaandoeningen.

Dermagiq Skin is speciaal geschikt voor volwassenen en kinderen, vanaf babylee ijd, met eczeem en wondjes o.a. door krabben bij eczeem.

Samen met Dermagiq Hand en Dermagiq Body Wash, ook op basis van honing, hee u een complete en natuurlijke verzorging voor uw gevoelige huid.

Onze Dermagiq producten zijn nu ook verkrijgbaar bij Etos.

Voor informatie, ook over andere producten in de Dermagiq lijn, kijk op: www.dermagiq.nl - www.emonta.nl/dermagiq

De poema blijft de fantasie prikkelen

Logisch dat een schoenenmerk een van de snelste dieren op aarde als merk heeft geadopteerd. De poema kan rennend tot tachtig kilometer per uur halen, maar dat lukt de mens zelfs op de duurste sneakers niet. Het dier spreekt tot de verbeelding, want het is en blijft een mysterieuze verschijning.

Geruchten dat in Europa poema’s in het wild rondlopen steken regelmatig de kop op. Waarschijnlijk wordt de soort dan verward met de lynx. Dat zijn dan meestal uit gevangenschap ontsnapte exemplaren. Misschien herinner je nog de commotie die ontstond op 14 juni 2005. Toen kwam het nieuws dat mogelijk een poema op de Ginkelse hei was gesignaleerd. Met vijftig mensen van de marechaussee en enkele jachtopzieners werd naar de poema gezocht. Nooit gevonden, maar de media waren dolblij met dit komkommernieuws. In november vorig jaar was Amerika in de ban van Poema P-22. Het dier was tien jaar lang een icoon en de onofficiële mascotte van Los Angeles. In 2010 werd hij in de Santa Monica Mountains geboren en dook twee jaar later op in een stadspark. De poema was ongedeerd twee van de drukste snelwegen in LA overgestoken. Als enkeling maakte hij geen kans op een ontmoeting met een vrouwtje. Zo werd hij het symbool voor eeuwige vrijgezellen. In ZuidAmerika wordt hij liefkozend Lord of the Andes genoemd. Een van de soortnamen is cougar, de aanduiding van een vrouw die een veel jongere man als partner heeft.

Filmster

Soms waagde P-22 zich ’s nachts in woonwijken. Dan zagen mensen hem geruisloos over balkons sluipen en spraken bewonderend over zijn omvang en souplesse. De media doopten hem ‘de Brad Pitt onder de poema’s’. Sommigen lieten zelfs tatoeages zetten en er verschenen P-22 kinderboeken. Hij ‘poseerde’ ook bij de beroemde

Hollywood-letters. In november vertoonde P-22 ineens merkwaardig agressief gedrag. Hij leed aan nierfalen en had interne verwondingen, waarschijnlijk als gevolg van een aanrijding. Op 17 december werd euthanasie gepleegd. Dat maakten huilende biologen tijdens een persconferentie bekend.

Grote sprongen

De poema, bergleeuw of zilverleeuw (Puma concolor) is een katachtig dier dat in Midden- en Zuid-Amerika en in het westen van NoordAmerika voorkomt. Lang werd gedacht dat de poema schadelijk was voor de wildstand en voor vee, maar de poema zorgt juist voor een gezonde opbouw van de populatie van zijn prooidieren. De poema is in grote delen van Amerika uitgeroeid, een lot dat hij deelt met vele andere katachtigen. De poema is stevig gebouwd met sterke poten en een lange, dikke staart die voor evenwicht zorgt bij het achtervolgen van prooidieren. De achterpoten zijn langer dan de voorpoten. Daardoor kan hij grote sprongen maken van 2,5 meter hoog en kan bijna zes meter ver springen.

Het menu

De poema voedt zich met allerlei prooien, van insecten tot grote hoefdieren. Herten hebben ze graag op het menu, maar ook kleinere dieren als konijnen, knaagdieren, stekelvarkens, ratten en apen worden regelmatig gevangen. Ook smullen ze van opossums, tapirs, miereneters,

gordeldieren, vleermuizen, hoendervogels, kleine krokodillen, kikkers, vissen, sprinkhanen en slakken. Zelfs andere roofdieren zoals coyotes en wasberen worden gedood en ook als aas gegeten. De poema jaagt vooral in ochtend- en avondschemering. Soms trekt deze katachtige er ook overdag op uit, maar meestal ligt het dier dan te slapen in een boom of tussen het hoge gras. Poema’s kunnen goed horen en ruiken. Wanneer een prooidier is gevonden, wordt die van dichtbij besprongen en met een krachtige beet vlak achter de kop gedood. Vervolgens wordt de prooi vaak versleept naar een rustige plek, zodat de poema tijdens het eten zo min mogelijk gestoord wordt door bijvoorbeeld aaseters als de coyote.

Gewurgd!

Poema’s vallen zelden mensen aan omdat ze schuw zijn en mensen liever uit de weg gaan. Toch overkwam het onlangs een jogger die zich met blote handen verdedigde en het beest wurgde. Hij kwam er met beetwonden en de schrik vanaf. Vanwege de uitbreidende verstedelijking komen poema’s steeds vaker met mensen in aanraking. Wanneer een poema dreigt aan te vallen, kun je het best het dier scherp in de ogen kijken, hard maar kalm schreeuwen en jezelf groot maken, waardoor de poema hopelijk de kuierlatten neemt. Maar dan heb je wel het spannendste verhaal op de volgende verjaardagsvisite…

Tekst: Frans van der Beek | Beeld: Bigstock

Hoe vliegen vogels?

Over de oorsprong en evolutie van het vliegen zijn verschillende theorieën ontwikkeld op basis van ‘van de grond omhoog’ en ‘uit de bomen omlaag’. Waarschijnlijk hebben vogels het vermogen tot vliegen in een meer vlakke beweging verworven, door in de bomen van tak tot tak te springen. Het vleugelklappen zou zijn ontstaan voor het bewaren van het evenwicht. Klappende vlucht en glijvlucht zouden elkaar hebben versterkt en zich tot het huidige vliegen hebben ontwikkeld. Vogels maken gebruik van de slagvlucht (het klapwieken) en de zweefvlucht. Moderne vogels hebben aerodynamische vleugels, die veel liftkracht genereren en weinig luchtweerstand ondervinden. Bij hen slaan de vleugels schuin van achter naar boven en van voor naar beneden en bij de opslag in tegengestelde richting. Door de welving van de vleugel bestaat beneden bovendruk en boven onderdruk, wat resulteert in ‘lift’.

Vogels zijn ongeëvenaarde luchtacrobaten. Vogels kunnen scherpe bochten maken, op een tak landen, vliegende prooien vangen en op volle snelheid door een bos vliegen. De slagpennen, de grootste veren, dragen de vogel en zorgen voor de stuwkracht. Bij langzaam vliegen, treedt er turbulentie op zoals bij een vliegtuig. En bij zeer langzaam vliegen, valt een vogel naar beneden. Om dat te voorkomen heeft de vogel een aantal kleine veertjes aan de top van de vleugel, de alula. Alula’s worden ook bij verkeersvliegtuigen toegepast. Om te kunnen wenden, bewegen vogels één vleugel sneller dan de andere. De vleugel wordt hierbij opgeheven, zodat ze in staat zijn scherpe bochten te maken. Grote vogels slaan bij landen snel met hun vleugels (ganzen) in een tegengestelde vliegrichting om tijdig af te remmen. Aangezien de slagvlucht enorme hoeveelheden energie vergt, gebruiken grote vogels als het maar even kan de zweefen glijvlucht. Ze slaan hoofdzakelijk met hun vleugels wanneer ze van de ene tak naar de

andere vliegen of bij het opstijgen. Ze bewegen hun vleugels dan slechts één of tweemaal per seconde, terwijl de meeste zangvogels het meervoudige daarvan halen. Een kolibrie, een vogeltje van slechts 5 centimeter lengte en 3 gram zwaar, slaat zijn vleugels 60 tot 70 maal per seconde. Hij kan opstijgen als een helikopter en is de enige vogel die achteruit kan vliegen.

Thermiek

Bij zonnig weer gebruiken grote vogels de thermiek van warme opstijgende lucht boven land. Ooievaars en gieren, bijvoorbeeld, stijgen dan tot grote hoogte en leggen vervolgens moeiteloos zwevend grote afstanden af. Sommige vogels vliegen efficiënter door de kleur van hun vleugels. De zwarte bovenkant van vleugels van de albatros en de mantelmeeuw neemt meer warmte van de zon op, waardoor de lucht direct boven de vleugel tot 10 graden warmer kan worden dan die aan de onderzijde. Daardoor daalt de luchtdruk aan de bovenzijde

en neemt de liftkracht toe (Journal of Thermal Biology).

Boven zee ontstaat geen thermiek. Een voor zeevogels kenmerkende vliegwijze is daarom ‘keilen’. Daarbij maken de vogels, met lange bogen, gebruik van de opwaartse lift van golven. In golfdalen schieten ze omhoog, kantelen en vliegen weer omlaag. Keilen stelt albatrossen en meeuwen in staat lange einden te zweven zonder een enkele vleugelslag.

Windvlagen geven nog extra lift. Meeuwen kunnen bijna roerloos door de lucht glijden.

Dagin daguit, jaarin jaaruit continue in de lucht

Gierzwaluwen en Grote Fregatvogels kunnen weken achtereen dag en nacht in de lucht blijven. Net als ooievaars en roofvogels gebruiken zij thermiek om hoog op te stijgen en vervolgens een grote afstand te zweven. De albatros is een meester in het gebruik van de krachtige winden boven de oceaan. De Grote Albatros vliegt in zijn

Tekst: Marcel Boer | Beeld: Bigstock/Pixabay

Linkerpagina: grauwe gans, rechterpagina: fregatvogel

eerste levensjaar gemakkelijk vier keer rond de aarde. Met de wind in de rug begint de albatros aan een lange glijvlucht, steeds sneller en sneller, tot hij een paar meter boven het wateroppervlak omdraait tegen de wind in en dan door de krachtige windstroming weer de hoogte in wordt gestuwd. Zijn snelheid neemt hierbij af, maar nadat hij weer voldoende hoogte heeft gewonnen, draait hij opnieuw om en begint met de wind in de rug weer aan een lange glijvlucht naar beneden. En zo begint de cyclus opnieuw.

Onze zwaarst vliegende vogels zijn de Knobbelzwaan met 12 kg en de Grote Trap, waarvan het mannetje een gewicht van 16 kg kan bereiken. Bij grotere vogels is de extra vleugelspanwijdte niet groot genoeg om hun gewicht en grotere luchtweerstand te compenseren, vooral niet bij het opstijgen. Struisvogels (110-155 kg) zijn te zwaar om te kunnen vliegen. Sommige vogels zoals pelikanen rennen een paar meter om voldoende snelheid voor het benodigde draagvermogen te genereren. Andere vogels, zoals gieren, landen op een boom of ander hoog punt en laten zich daarvan afvallen om hun vleugels voldoende snelheid te geven voor de benodigde draagkracht.

Het snelste dier van de wereld

De vliegsnelheid neemt toe naarmate de vogels hoger vliegen omdat de lucht daar ijler is en minder weerstand geeft. De vliegsnelheid hangt

niet af van formaat of gewicht. Een Goudhaantje van 6 gram vliegt tussen 20 en 40 km/h. Een Pimpelmees ca. 30 km/h. Spreeuwen ca. 80 km/h. Pelikanen en gieren van 10 kg vliegen 54 km/h. Wilde eenden vliegen gemiddeld 45 km/h. Dit zijn allemaal horizontale vliegsnelheden. De Slechtvalk haalt met verticale duikvluchten, als hij zich met ingetrokken vleugels op een prooi stort, valsnelheden tot 300 km/h. Maar de horizontaal snelst vliegende vogel is de Stekelstaartzwaluw met 170 km/h. En is daarmee het snelste dier van de wereld.

Uit: het boek Wat maakt vogels zo interessant auteur: Marcel Boer, uitgave van KNNV 2020. ISBN 9789050117500. Verkrijgbaar bij uw boekhandel.

Marcel Boer is zaterdags gids tijdens vaarexcursies door Natuurmonument ‘Het Wormer-en Jisperveld’. Inschrijven via de Vogelbescherming.

“Gierzwaluwen en Grote Fregatvogels kunnen weken achtereen dag en nacht in de lucht blijven”

Wenkbrauwalbatros

Slechtvalk

Waarom een tussenjaar na de middelbare school?

Na vijf of zes jaar moeten doen wat school van je vraagt, tot aan de voorgeschreven eindexamenstof aan toe, zou je bijna vergeten dat je alleen gelukkig wordt als je voldoet aan je eigen verlangens, je eigen verwachtingen, je eigen ambities, je nieuwsgierigheid, je fascinaties, je hoop. Én als je daarmee iets betekent voor anderen. Doen wat je echt wil doen dus, van binnenuit.

Jonge kinderen hebben meestal geen moeite met het volgen van fascinaties. Spelenderwijs doen ze wat ze echt willen doen, zoeken ze uit wat ze echt willen weten en ontmoeten ze elkaar daarin ook. Weet jij na al dat moeten op de middelbare school nog wat je wil, wat je fascineert en waarin jij anders bent dan de anderen? En zo ja: hoe kan je van daaruit vervolgstappen zetten?

Een tussenjaar na de middelbare school kan je helpen. Een gedegen tussenjaar dan wel. Je woont namelijk in een land waarin de mogelijkheden ongekend zijn. Er zijn talloze studies, maar ook andere ontwikkelingskansen. Als je nu eerst uitzoekt wat jouw richting is, kan je meters maken en dingen realiseren die een grote, misschien zelfs wereldwijde impact hebben. En er zijn allerlei combinaties mogelijk, van studies met dingen die je ernaast kan doen, of vakken die je ernaast kan volgen. Een studie hoeft geen gevangenis te zijn, waarin het opnieuw gaat om moeten, als jij maar weet waarom je een studie doet, wat je ermee wil. Zou het niet voor heel veel schoolverlaters slim zijn: een tussenjaar nemen? Het Liberal Arts Tussenjaar gaat niet over studiekeuze, maar over levenskeuzes, waarbij je studiekeuze een eerste stap kan zijn.

Andere Tussenjaar-ideeën

Natuurlijk bestaan er nog veel meer Tussenjaar-ideeën. Het meest romantische is een jaar lang reizen, zelfstandig of met vrienden, de hele wereld over. Vrij zijn, avontuur, vrienden maken, liefdes ontmoeten, en dan vanzelf erachter komen wie jij bent, waarin je bijzonder bent en dus: wat je wil studeren, of wat je vervolgstappen zijn.

Helaas… vaak lukt het nog wel om los te komen van je leven in Nederland, om de boel lekker de boel te laten, en om een leuke tijd te hebben, maar… bijna niemand ontdekt op wereldreis wat ‘ie daarna wil gaan doen. Het is eerder een stap buiten wat dan ook moeten doen. Bovendien mis je als snel de uiterste inschrijfdatum voor studies. Voor sommige studies moet je je al in november inschrijven, voor de meeste andere op 1 mei. En als je dan lekker in je hangmat hangt, op Bali, dan heb je geen zin om je hiermee bezig te houden. Logisch!

De Vrije Hogeschool heeft goed geluisterd naar alle ideeën. Hoe kan je én vrij komen, én erachter komen waarin jij het verschil kan en wil maken in de wereld, én een keuze maken voor een studie of een andere vervolgstap? Het Liberal Arts Tussenjaar verenigt al deze elementen. Je onderzoekt jezelf, je komt los van het moeten van de middelbare school, je maakt een (studie) keuze én dan ga je op reis! We bereiden drie spannende reisconcepten voor, waar je er één uit kiest. En daarbinnen trek je je eigen plan. Niet zomaar een plan, maar iets dat jij echt wil en kan doen. Een bezielde reis!

Winnende foto

In het westen van Nederland komen in de ondergrond grote veenpakketten voor. Die zijn ontstaan na de laatste IJstijd toen de huidige kustlijn zich vormde en de daar ontwikkelende strandwallen de afvoer van water naar zee afremden. Achter de kust ontstond een waterrijk gebied, mede gevoed door het grondwater dat hier omhoog kwelde. Een ideaal milieu voor de ontwikkeling van veen. Moerasplanten zoals riet, veenmos, lisdodde, zeggen en ook bomen als wilgen, elzen en zelfs eiken tierden er welig. Door het hoge waterniveau verteerden dode plantenresten niet en hoopten zich op in de vorm van veen. Op veel plaatsen groeide het uit tot metershoge bulten. Vaak doorstroomd door kleine veenriviertjes. Die situatie bleef zo tot circa 1000 jaar geleden. Deze winnende foto is gemaakt in de omgeving van Diemen dat in een dergelijk oud veengebied ligt. De eerste indruk die deze foto geeft is er één van vocht en nattigheid. En dat past prachtig bij de oorspronkelijke situatie van waterrijke veenmoerassen. De Diem waaraan de plaats zijn naam dankt is als oude veenstroom nog altijd nabij. Toch is de situatie inmiddels drastisch veranderd. Dat begon toen de eerste bewoners van deze gebieden het veen gingen ontginnen. Eerst door het graven van slootjes waarlangs het water via de zwaartekracht vanzelf wegliep. In die tijd was het gebied geschikt voor akkerbouw en is Diemen waarschijnlijk ontstaan. Opgravingen duiden op een 11e eeuw-oorsprong. Echte Diemenaren laten dan vaak ook fijntjes weten dat hun dorp daarmee ouder is dan Amsterdam. De periode van akkerbouw duurde overigens niet lang. Door het onttrekken van water begon het veen snel in te klinken. Zuurstof drong er in door zodat oxydatie optrad (als het ware een langzame vorm van verbranding). Het gevolg was dat de bodem zakte tot vlak bij de grondwaterspiegel. Daarom moesten de bewoners overgaan op veeteelt en het grondwater actief wegmalen met molens.

Zo ontstonden de karakteristieke veenweidegebieden van Nederland. Een landschap dat al eeuwenlang wordt geroemd. Zo is bekend dat Rembrandt vaak richting Diemen toog om er de omgeving te schetsen. Of veenweidegebieden in de huidige vorm nog lang stand kunnen houden is de vraag. De ontwatering gaat nog altijd door, zodat het veen blijft zakken. Bovendien brengt de continue oxydatie veel CO2 in de lucht, met alle negatieve gevolgen voor het klimaat. De enige oplossing die dit proces lijkt te kunnen stoppen is het kletsnat houden van het gebied.

Gerrit-Jan van Herwaarden, LandschappenNL

Samen voor ons Landschap

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 12 provinciale organisaties, dat zich inzet voor het behoud en ontwikkeling van ons landschap waarin we wonen, werken en recreëren. Het landschap vraagt om duurzaam beheer, zodat we er nu en in de toekomst van kunnen genieten. LandschappenNL werkt samen met mensen, organisaties, bedrijven en overheden, via projecten en lobby.

FOTOWEDSTRIJD

LandschappenNL

Kom kennismaken > bezoek een evenement. www.vrijehogeschool.nl/agenda

Heb je een foto gemaakt van een mooie, bijzondere of typische plek in de Nederlandse natuur? Stuur die dan met toelichting naar de Krant van de Aarde. Elk nummer plaatsen we de beste inzending. Mail naar: redactie@krantvandeaarde.nl onder vermelding van je naam en adres. De winnaar wordt ook beloond door onze partner LandschappenNL met het boek “Lekker Landschap” over foodwalks en eten uit de natuur van LandschappenNL en een DVD van BBC EARTH.

VRIJE HOGE SCHOOL .NL

Liberal A rts Tussenjaar

Winnaar: Philippe Luptak

Small is beautiful

Het Veerhuis is recent gevraagd door het Schumacher Center For New Economics in de Verenigde Staten om deelgenoot te zijn van het vieren en het eren van haar grondlegger E.F. Schumacher en dan met name zijn gedachtegoed Small is Beautiful. Dit zeer invloedrijke boek heeft hij 50 jaar geleden geschreven.

dat het Veerhuis met de originele kruiwagen op de Dag van de Aarde aanwezig is.

Wat ging eraan vooraf

Op de Dag van de Aarde, 22 april 2022, is Henry Mentink met de kruiwagen vol met grond van mensen van over de hele Aarde en hun wensen naar het hoofdkantoor van de UNESCO in Parijs gelopen. Hij heeft dit aangeboden aan Lazare Eloundou, de directeur van het World Heritage Centrum, met de wens om de hele Aarde op de Werelderfgoedlijst te plaatsen.

Het Veerhuis is inmiddels gevraagd om te blijven kruien voor Moeder Aarde en vooral ook terug te komen. En dat zullen wij doen, in 2024. Onze aandacht is echter eerst gericht op het werelderfgoedwaardig maken van het Veerhuis zelf. Maar wat is dit eigenlijk, hoe geven wij dit vorm in de organisatie, het gebouw, de tuin en de plek in de (directe) omgeving.

Bij het Veerhuis gaan wij dit eerst in het klein zelf doen door de Stem aan de Aarde te geven. Wij luisteren heel goed naar haar en handelen in haar belang en daarmee ook in ons eigen belang. Je zou kunnen zeggen dat dit het ideale eigen-belang is.

Wij vragen organisaties, initiatieven en mensen ook naar hun voorstellen over wat een ‘goed idee’ is voor de Aarde. De UNESCO geeft immers aan dat de wensen die wij hen brachten heel welkom zijn en ‘het een goed idee vinden’, maar hoe vertalen wij dit vervolgens? Op dit moment halen

we ideeën op die we vervolgens in 2024 weer naar de UNESCO in Parijs brengen. Wij hebben als ambitie dat in 2029 mensen in minimaal 30 landen met de kruiwagen op pad zijn Voor de Aarde.

Op naar de Verenigde Staten

Small is Beautiful endures not only due to its wisdom, but because of its stirring call to action. “If we want to survive and give our children a chance of survival,” Schumacher wrote, “we have to have the courage to dream.”

Net als op de rechte lijn van Varik tot aan Parijs is ook het Schumacher Center in de omgeving van de Hudson River en New York, een knooppunt in een krachtig wereldwijd netwerk van 300 Community Landtrusts (CLT’s).

Community Landtrusts zijn plekken waar de lokale bevolking met elkaar zorgdraagt voor een stuk grond dat uit de markthandel is gehaald. Meestal zijn dit biologische boerderijen met een bijzonder betrokken en zorgzame gemeenschap, maar soms zijn het ook woonwijken. Stuk voor stuk voorbeelden van allerlei initiatieven waar mensen het kleine groots doen.

Door de uitnodiging van en verbinding met het Schumacher Center voelen wij ons weer gedragen door het sterke verlangen van mensen dat het

anders mag, kan, moet en dat mensen het ook al gewoon doen!

Het belang van het kleine

Vandaag de dag leven wij al vele jaren van crisis naar crisis op hele verschillende ‘levens-terreinen’. In de laatste jaren is echter één ding wezenlijk veranderd. Tot nu toe was de crisis iets dat in andere (minder rijke) landen plaatsvond, maar nu raakt het mensen direct in hun dagelijks leven. Het zou zomaar kunnen dat we de komende jaren nog meer van dit soort crises zullen meemaken.

De oplossing lijkt vaak in de richting te gaan van goed voor jezelf en je directe naasten zorgen. Dit klinkt heel mooi, het gaat alleen niet goed in de invulling daarvan. Veel mensen vertalen dit naar het zorgen voor voldoende inkomen en geld waarmee zij denken onafhankelijk te zijn. Hiermee wordt geld een doel op zich dat leidt tot afgescheidenheid van andere mensen. Uiteindelijk zijn we ‘sociale dieren’ en is het idee dat we ‘volledig onafhankelijk kunnen zijn en leven’ een illusie.

Wij zijn allemaal afhankelijk van de gezondheid van de Aarde. Een astronaut ziet dit vanuit de ruimte en iemand die op het land werkt, ervaart dit ook; er zijn geen (lands)grenzen, wij hebben het met elkaar hier te doen. Het handelen van een ander en van jezelf heeft directe invloed op het

Tekst en beeld: Frans-Willem Deliën

Het Schumacher Center wil graag

Het kleine groots zichtbaar maken

geheel. Wij leven met elkaar op deze prachtige planeet, de Aarde.

Het is de kunst om persoonlijk weer verbonden te zijn met het grotere geheel. De natuur, de Aarde kunnen wij niet buiten sluiten. Als je goed kijkt en voelt, dan weet je dat je dit uiteindelijk zelf bent. Om dit te voelen of ervaren moeten wij dit ook weer eenvoudig weten te vertalen naar ons dagelijks handelen. Lekker eenvoudig, praktisch en concreet. Ga lekker in de natuur lopen of ga in de tuin werken.

In het doen ligt de oplossing

Bij het Veerhuis onderhouden wij de tuin en zorgen wij voor het gebouw en elkaar. Ditzelfde zien wij op heel veel plekken, ieder op hun eigen manier, ook gebeuren. De zorg, aandacht en liefde voor de plek en elkaar werkt bijzonder aanstekelijk. Het zijn allemaal initiatieven die zich nu nog vaak alleen voelen, maar de wetenschap dat over de hele Aarde vergelijkbare initiatieven zijn, maakt hen ook blij en ondersteunt hen op hun pad. Deze verbindingen willen wij met de kruiwagen zichtbaar maken.

Daarnaast merken wij dat de kruiwagen ook dingen in beweging brengt. Een tuinbouwschool net boven Parijs kreeg van de overheid vanwege ons kruiwagen bezoek een extra opdracht voor het zaaien en afleveren van 3.000 bomen.

Alles begint met een eerste gedachte. Daarna is het de kunst om TE DOEN. Iedere boom en iedere grote beweging of organisatie is gegroeid vanuit het eerste zaadje. Net als de Krui-tocht als gedachte ontstond tijdens een lezing op Ruigoord en vertaald werd in een Krui-tocht tijdens de Pilgrimage in a Day in de uiterwaarden bij het Veerhuis.

Inmiddels is de kruiwagen gevraagd door de UNESCO en het kabinet van Frans Timmermans van de Europese Commissie in Brussel om vooral terug te komen en nu dus ook door het Schumacher Center for New Economics in de V.S.. Dit zijn de zaadjes van de eerste krui-tocht die inmiddels zijn ontkiemd. De organisatie hiervan is in volle gang.

“Wees realistisch, denk het onmogelijke” (Pieter Kooistra)

Natuurlijk zijn wij ook nu al plannen aan het maken voor de activiteiten voor de komende jaren. Daar planten wij nu alvast wat zaadjes voor. Stel je eens voor dat...

• De 300 CLT’s in de V.S. een zakje met hun grond en een wens of idee voor het welzijn van de Aarde aan ons meegeven, zodat de kruiwagen die mee kan nemen naar de UNESCO in 2024

• Ook de biologisch dynamische boeren in de

Hudson Valley zich verbinden en hun wensen en ideeën meegeven aan de kruiwagen

• Ook de inheemse volkeren die in de omgeving van de Hudson leven hun wensen en ideeën over hoe om te gaan met de Aarde delen en overdragen. Wij kunnen veel van hen leren. Deze kennis dragen wij weer mee tijdens de Krui-tocht naar de UNESCO

• Over een paar jaar mensen van tientallen CLT’s, biologische dynamische boeren en inheemse leiders met hun gemeenschap naar de Verenigde Naties lopen

Een Aarde-delegatie voor de handel

Wat als de kruiwagen in april 2023 vergezeld wordt door een aantal ondernemende mensen die nu al met hun organisatie heel goed luisteren naar de Aarde. Organisaties die een bijdrage willen leveren om de Stem van de Aarde ook vorm te geven in hun besluitvormingsprocessen en activiteiten.

Zij kunnen met de mensen van het Schumacher Center samenkomen om hun ervaringen te delen en te leren. Stel je eens voor dat wij hier de relaties bouwen om straks met elkaar met de kruiwagen samen op te lopen naar de Verenigde Naties...

From little things, big things grow

Een CAO voor de Aarde

Tekst: Henry Mentink | Beeld: Henry Mentink en Bigstock

In dit artikel wil ik de relatie van het geld met de Aarde verkennen. Je kunt je immers afvragen hoe het komt dat er steeds meer geld op Aarde is en we niet in staat zijn om dat geld goed aan te wenden voor Moeder Aarde terwijl klimaat en biodiversiteit hollend achteruitgaan. In een aantal paragrafen verken ik die situatie en ik sluit steeds af met een toelichting vanuit de Aarde zelf met de ‘Stem van de Aarde’.

Stem van de Aarde: “Dank je wel dat je mij laat meeschrijven aan dit verhaal. Ik heb er zin in en zal mijn best doen een mooie bijdrage te leveren. De liefde voor de mensen is me dierbaar. En inderdaad, de biodiversiteit en het klimaat is niet op orde en dat voelt niet lekker over heel mijn huid. Ik weet ook dat mensen grootse dingen kunnen doen en ik zie uit naar de samenwerking.”

Zijn de problemen voor de Aarde ontstaan door het geldsysteem?

Het is mij te makkelijk een veroorzaker aan te wijzen. We kunnen er ook anders tegenaan kijken. De situatie waar we nu in zitten brengt ons een nieuw bewustzijn. Het besef dat het anders moet is zeer ruim in de samenleving aanwezig. We worden door Moeder Aarde uitgenodigd naar haar te luisteren en in harmonie met haar te leven. De winst voor Moeder Aarde, die ons met liefde voedt, zal groot zijn.

Waar ging het eigenlijk mis?

Als we teruggaan naar het begin van de jaartelling, met toen 300/500 miljoen mensen, was er overvloed op de Aarde en konden Aardse bronnen gebruikt worden zonder de balans te verstoren. De Aardse overvloed vertaalde zich de

laatste eeuwen echter in een overvloed van geld. Hoe is dat zo gekomen?

Geld onttrok zich echter uit het natuurlijke proces van circuleren en sloeg in de getekende schets rechtsaf (rood) onder andere door speculatie en nadruk op aandeelhouderswaarde; eigenlijk vanaf het moment dat goud niet meer de standaard was. Er ontstond een berg geld; een deel verliet zelfs de Aarde voor reisjes naar Maan en Mars om te kijken of we het daar leefbaar kunnen maken. Of zullen we het hier op Aarde eerst op orde brengen en het geld regeneratief maken en het terug laten keren in de natuurlijke cyclus (rode streepjes lijn terug).

De linker cyclus (groen) symboliseert hoe op Aarde alles circulair is. Op de berg vormt zich een bron die de rivier en het water voortbrengt als bijdrage aan de cyclus. Het water dat verdampt, komt als beloning terug in de vorm van regen en voedt aldus zowel de berg als ook de bron op de berg.

Ook een bedrijf heeft z’n eigen natuurlijke cyclus. Een bedrijf heeft ook een bron/missie, het levert een bijdrage in de vorm van verkoop van een product of dienst en krijgt beloning in de vorm van geld, kennis of natura.

Nu zit ongeveer 5% van het geld links (Aarde) en 95% in de cyclus van de geldberg rechts (virtueel). Geld is niet geaard en is uit balans met de natuurlijke rijkdom op Aarde. Het lijkt mij een mooie uitdaging om die balans te herstellen. Een uitdaging wellicht groter dan de eerste landing van mensen op de Maan. Dit zijn een paar onderwerpen waar we naar kunnen kijken om die uitdaging aan te gaan:

- de vertaling van de waarde van de natuur naar aandeelhouderswaarde

- wat zouden we doen als het klimaat op de beurs zou staan met de huidige daling van de

‘klimaatkoers’?

- de afname van de biodiversiteit en de toename van de diversiteit van kapitaalvormen Er is dus nog veel werk te doen. Een heel nieuw bewustzijn is nodig om een omslag te realiseren. Aandeelhouderswaarde gaat over geld en natuurwaarde gaat over liefde voor de natuur. Breng die twee maar eens bij elkaar.

Stem van de Aarde: “Maan en Mars zijn mijn naaste planeetvrienden en het lijkt me leuk om die relatie te versterken. Ik stuur jullie er graag een keer heen. Ik mis echter wel de kracht om dit te steunen. De bronnen van overvloed, die ik met veel geduld heb opgebouwd, zijn denk ik niet meer toereikend. Graag wil ik nader kennismaken met die nieuwe geldberg van overvloed. Als we samenwerken kunnen we wat moois creëren voor de mensheid.”

terwijl ze meer dan 25% van haar land beheren. Oftewel bijna 4 miljard hectare. Het reguliere landbouwareaal is maar zo’n 1,5 miljard hectare. Die 4 miljard hectare is ’s werelds grootste voedselbos, dat je zelfs niet meer hoeft te regenereren. Dat is nog in de meest natuurlijke, oorspronkelijke staat. Er is dus een enorme potentie om de wereldbevolking te voeden. Laten we opnieuw naar de Aarde kijken en wat de bijdrage van inheemse volkeren kan zijn in areaal en vooral ook in kennis. Zij weten hoe je hiermee om moet gaan door bij elke beslissing zeven generaties vooruit te kijken in plaats van vooral naar de korte termijn en de financiële belangen.

De Collectieve Aarde Overeenkomst Voor de Aarde als onze collectieve zorg is een nieuwe overeenkomst en ’boekhouding’ nodig die de principes van de natuur als uitgangspunt nemen. Ik kijk dan naar de drie eerdergenoemde onderdelen (Bron, Bijdrage en Beloning), die we in een onderlinge harmonie afstemmen (overeenkomst) en meetbaar (boekhouding) maken. Een soort barometer voor bedrijf, Aarde en mensheid.

1. Bron

Hoe gaat het bedrijf om met grond en gebouwen? Het personeel is een belangrijke bron van kennis en enthousiasme. Het kapitaal als een bron. De toeleverancier.

Naar een CAO voor de Aarde

Ik ambieer niet een vakbondsfunctie, maar als het voor de Aarde is dan lijkt me dat wel wat. Ik zou voor de Aarde bij de werkgevers een hoger ‘loon’ vragen om het achterstallige onderhoud aan biodiversiteit en klimaat op orde te brengen; een Collectieve Aarde Overeenkomst (CAO).

Vakbonden komen op voor werknemers in gesprek met de werkgever, bij monde van de CEO. De aandeelhouders hebben ook gesprekken met diezelfde CEO en hebben blijkbaar meer succes. De aandeelhouderswaarde blijft stijgen. De vakbond kan haar rol verbreden en in gesprek gaan met de aandeelhouders. De Aarde kan daarbij aanschuiven. Op die manier zullen ook de SDG’s, de donut-economie, circulaire economie en duurzaamheid eerder slagen.

Er zijn al vele slimme denkers met een circulaire geldaanpak. Ten eerste denk ik aan de coöperatie Sleipnir. Deze werkt volgens de principes van de associatieve economie en steward ownership, met tientallen bedrijven samen. Dan is er geen bank meer nodig. Ten tweede noem ik de vele grondinitiatieven zoals Stichting Grond van Bestaan, Lenteland, Stichting Grondbeheer en Land van Ons. Zij hebben een weg gevonden om het geld regeneratief te maken ten behoeve van de landbouw. Ten derde misschien wel het ultieme voorbeeld. Inheemse volkeren hebben al een Collectieve Aarde Overeenkomst. Zij maken slechts 6,2% uit van onze wereldbevolking en beheren 80% van de biodiversiteit op Aarde,

2. Bijdrage

Wat biedt het bedrijf aan? De wijze van produceren en recyclen. Kwaliteit van product en dienst.

3. Beloning

Geld, Geld, Geld… of is er meer? Er is de blijheid van hoe je iets moois gemaakt hebt. Hoe je voldoening krijgt van het werk en waar zich dat in uit. De klant die met feedback in de cyclus stapt. Eco feedback. Natuurwaarden. De sleutel bij dit alles is het woord ‘collectief’; het samen oppakken als (lokale) gemeenschap. Stem van de Aarde: “Dank dat jullie dit zo zorgvuldig met mij willen gaan regelen. Ik ben er ook al miljoenen jaren mee bezig om alles te organiseren tot wat het nu is. Mijn ‘boekhouding’ is best ingewikkeld, want ik heb veel dingen om in de gaten te houden. Je moet bijvoorbeeld weten dat elke dag die Zon om mijn bol schijnt; jullie zeggen aardbol. Ja, ik ben blij met die Zon want anders is er ook geen leven hier. Maar ja, hij verdampt ook het water en soms wordt me dat wat te veel en moet ik het met een storm weer even recht trekken.

Uiteraard waardeer ik de vele programma’s om bossen/oerwouden te redden dan wel te beschermen. Ik wil echter aandacht vragen voor het redden van industrieterreinen. Als die groener worden gemaakt met afwisselend voedselbossen dan is dat voor werknemers helend om tussen de middag de frisse boslucht op te snuiven en een appeltje te plukken. Ik bied dan - alsof het niets kost – het mooiste meerstemmige vogelconcert aan. Het is maar een idee.”

Samenwerken

Een belangrijke stap die al gezet wordt is het met elkaar aan de slag gaan door de vele gemeenschappen op lokaal niveau. Ik zag dat in het voorjaar 2022 op mijn Krui-tocht naar Parijs, waar elke tien kilometer wel een mooie lokale gemeenschap bezig was met de Aarde. Neem ook alleen al de ruim 6.000 ecodorpen wereldwijd of de honderden windcoöperaties in Nederland. En de initiatieven van de duizenden Community Supported Agriculture (CSA) boerderijen overal ter wereld.

Stem van de Aarde: “Ik ben blij met deze nieuwe invalshoek. Van ik naar wij, hoor ik jullie steeds vaker zeggen. Dat is een belangrijke les die ik ook als Aarde geleerd heb. Kijk bijvoorbeeld eens naar een boom. Hoe hij alleen maar kan leven als er een intensieve samenwerking met dieren en planten in zijn directe omgeving is. De insecten en bijen die zijn bloemen bevruchten. De boom biedt zich ook aan voor vogels om zich erin te nestelen en als hij groot en sterk is mag een specht zelfs een nestje in zijn stam hakken.”

Ik dank Moeder Aarde, die met haar wijsheid ons al miljoenen jaren voorleeft. Bij het schrijven van dit artikel is bij mij een diepe be- en verwondering gegroeid voor haar. Ik nodig je als lezer uit de waarde van Moeder Aarde te delen.

Veerhuis, Voor de Aarde www.veerhuis.nl

“Ik zou voor de Aarde bij de werkgevers een hoger ‘loon’ vragen om het achterstallige onderhoud op orde te brengen”

Toekomst Khoisan-volken bedreigd

Dit is het oudste volk op Aarde, wij zijn allemaal afstammelingen van deze jagers en verzamelaars

Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof | Meer info: lastplaces.com

Ver weg van de bewoonde wereld in de Afrikaanse bush, leven nog altijd inheemse volken, zoals de Khoisan, als jager-verzamelaar. Dit is een van de oudste minderheidsgroepen ter wereld die sterk gediscrimineerd worden. Het is steeds lastiger om hun traditionele leefwijzen te behouden.

We zijn uren onderweg over hobbelige, onverharde zandwegen. Kilometerslang komen we geen ziel tegen. Lage begroeiing, kleine acacia- en doornbomen en ruige bergen vormen het landschap hier in het zuiden van Angola. Opeens zegt onze tolk: “Hier is het.” In het droge niemandsland zien we slechts twee hutjes. Hier leeft een van de weinige Khoisan-families uit de wijde omtrek. Als we de Bosjesmannen (zoals ze ook genoemd worden) ontmoeten, treffen we een viertal gezinnen aan met ruim twintig kindjes. Ze zijn flink ondervoed en er is waterschaarste. Ook dragen velen van hen gerafelde westerse kleding in plaats van traditionele lendendoeken. We vragen de vriendelijke chief waarom ze zich niet meer traditioneel kleden. “Er is te weinig voedsel om te jagen en daarvan te overleven. Daarom moeten we soms naar een ander dorp om te werken. Dat dat mag niet in onze traditionele kleding ,” aldus de leider. De pure leefwijze van de Khoisan wordt zelfs in dit afgelegen gebied minder geaccepteerd. Het is een groot probleem voor de gemeenschap. Als we vragen waarom ze dan niet vertrekken naar een andere locatie, volgt daar geen eenduidig antwoord op.

De Khoisan een verzamelnaam van Khoikhoi (Hottentotten) en de San (Bosjesmannen)

bevolkingsgroepen zijn een van de meest bedreigde volken van Zuidelijk-Afrika. De meeste San-groepen leven in de Kalahariwoestijn. Zo’n 700 jaar geleden werden ze uit veel streken verdreven door Bantu-volken zoals de Zulus, Himba, Makahinga en Muila, die zich van oudsher vanuit Congo naar het zuiden hebben verspreid over Zuid-Afrika, Botswana, Namibië en Angola. Sommige Bantu stammen leven ook nog vrij dicht bij de natuur, maar houden er toch andere tradities en gewoonten op na. Zij leven van hun vee, kennen landbouw, en hebben rangen en standen.

Onze voorouders

Ruim 20.000 jaar geleden waren de voorvaderen van de Khoisan nog de grootste bevolkingsgroep op Aarde. Vanuit hier verspreidde de mensen zich over de rest van de wereld. Sterker nog, wetenschappelijk onderzoek uit begin jaren ’90 toonde aan dat het Y-chromosoom van de Khoisan een van de oudste ooit gevonden is van de moderne mens. Dit is dus het oudste volk op Aarde. Vanuit hen zijn alle andere variaties van mensen ontstaan, zowel in Afrika als daarbuiten. Je zou kunnen zeggen, dit zijn onze ‘voorouders’. In Zuid-Afrika zijn de Khoisan, na jaren van onderdrukking en uitbuiting door zwarten

(Bantu’s) en Europeanen nu grotendeels opgegaan in de zogenaamde ‘kleurlingen’-populatie. Hier in Angola maar ook in Botswana leven nog enkele San-stammen traditioneel als jager-verzamelaar zoals 20.000 jaar geleden.

Jagers

De Khoisan zijn trotse mensen, dus niet lang na onze kennismaking verdwijnen de meeste van hen in hun hut en komen tevoorschijn gehuld in hun eigen doeken. Qua uiterlijk zijn ze gemakkelijk te herkennen aan hun lichtbruine huidskleur en amandelvormige ‘aziatische’ ogen. Deze mensen zijn uitstekende jagers, vuurmakers en spoorzoekers. Daarnaast weten ze veel over plantenkunde. Ze stammen af van de Sangoan, die eveneens jagers waren. Deze moderne Sangemeenschap kan niet meer overleven van het beperkte wildaanbod en ze zijn te arm om vee te kopen of om land te verbouwen. Er is nog een andere stam die wel rondtrekt, en nu een kleine 20 kilometer verderop in de bergen leeft. Ook daar schijnt overleven hard te zijn. Bovenal hebben ze geen papieren of identiteit, dus ze hebben ook nergens recht op. Soms worden ze ingehuurd door andere dorpen om huizen te bouwen. Dat is hun enige inkomstenbron.

Andere levenswijze

Volgens Joan Riera, een Spaanse antropoloog en founder van reisorganisatie Last Places, gespecialiseerd in tribale volken, creëren de Bantu-gemeenschappen steeds meer een sedentaire levensstijl. Daarnaast zijn ze actiever in het bedrijven van agricultuur, wat hen (in tegenstelling tot de Khoisan) een competitief voordeel en (regerings)macht geeft. Dat is tegenovergesteld aan het gedrag van de Khoisan. “Dat Khoisan-stammen als de Tua, Cuepe en Cuis geen vee bezitten en nomadisch zijn, zien de Bantu-volkeren als minderwaardig. Voor hen is vee hun trots. Hoe meer vee, hoe meer status ze uitstralen,” legt hij uit. De Khoisan hebben als jager-verzamelaar een andere levenswijze. Riera vertelt dat zij diep respect hebben voor moeder Aarde en kosmologie. “Ze nemen alleen dat wat ze nodig hebben. Ze vormen een socialistische samenleving en kennen geen sociale klasse zoals de Bantu’s. Ze verzamelen, jagen en delen onder de hele clan. Wanneer het voedsel schaars wordt, trekken ze verder,” aldus de antropoloog.

Vredelievend

Tijdens ons bezoek aan de Khoisan-families proppen de kindjes besjes in hun mond alsof het snoepjes zijn. Dat is hun voornaamste voedsel. We hebben gelukkig wat pakken koekjes, crackers en water bij ons om uit te delen. De moeders verdelen alles en dat gaat heel vredelievend. De Khoisan zijn zeer vriendelijke en zachtaardige

mensen. En bovenal heel sterk. Gelukkig maar, want ze moeten kilometers ver lopen om water te halen bij een steengroeve. Als we een aantal mensen op de terugweg afzetten bij de groeve is er geen pomp. Ze halen ongefilterd water handmatig met jerrycans uit de groeve zelf. We staan versteld te kijken. Het is onvoorstelbaar hoe deze mensen de hitte trotseren en van bijna niets leven.

Toekomstperspectief

Het is de vraag hoe lang ze kunnen overleven en er iets overblijft van hun tradities. Wat is hun toekomstperspectief? Volgens Riera ziet dat er niet veelbelovend uit; hun cultuur, gewoonten, tradities en verschillende talen sterven steeds meer uit. In Namibië en Botswana leven Khoisan-stammen van overheidssteun, werken ze op boerderijen die eigendom zijn van Bantu of Europeanen voor lage salarissen en bieden ze soms ‘shows’ aan bij toeristen die op zoek zijn naar de ‘laatste Khoisan-stammen’. De meesten verliezen hun unieke click-taal vanwege assimilatie met Afrikaans sprekenden of Bantutaligen, meent hij. Er zijn inmiddels speciale reservaten voor de gemeenschappen gecreëerd, zoals de Nyae Nyae Conservancy in Otjozondjupa (noordoosten van Namibië). Riera: “In Angola leven nog sommige Khoisan-gemeenschappen volgens eeuwenoude tradities en proberen zij hun cultuur levendig te houden voor de volgende generaties. Met Last Places proberen

we door middel van verantwoord toerisme deze mensen te ondersteunen en beperkte aantallen bezoekers kennis te laten maken met hun cultuur. We hebben een boorgat gebouwd op Khoisangrondgebied in de buurt van Chomipapa en willen wettelijk grondgebied afbakenen, zodat de mensen daar in rust kunnen leven. Daarnaast draagt ons verantwoord toerisme bij aan projecten voor levensverbetering zoals watergezondheid.”

Volgens Riera worden de Khoisan in ZuidelijkAfrika steeds verder in het nauw gedreven door Bantu’s, toenemend massatoerisme en beperkte leefgebieden. Echter door de jarenlange burgeroorlog in Angola, die eindigde in 2002, zijn er nog veel ongerepte en verlaten gebieden in het land dat inmiddels veilig en bereisbaar is. Dat betekent wel dat ze in moeilijk begaanbare gebieden leven en daardoor te maken krijgen met harde leefomstandigheden, zoals zichtbaar is bij de stam die we bezoeken. Toch meent Riera dat de Khoisan in Angola de beste toekomst hebben om te overleven en enigszins hun tradities in stand kunnen houden zonder zich daarbij te moeten aanpassen aan de moderne wereld. Hopelijk heeft hij gelijk.

“De San zijn uitstekende jagers, vuurmakers en spoorzoekers”

Foto linkerpagina: De vier Khoisan gezinnen zijn ondervoed en hebben last van waterschaarste

Het Kiva-vuur dat de wereld verenigt

Tekst: Gilles Havik | Beeld: Marijke Kodden

Marijke Kodden gaat Nederland door met haar documentaire over een terugkerende vuurceremonie: de Kiva. Daarnaast exposeert ze haar portretten van intieme ontmoetingen tussen de ‘Wisdom Keepers’ van over de hele wereld die ze tijdens Kiva-bijeenkomsten heeft gemaakt. “Ik sta in dienst van de boodschap van Kiva.”

Voor de buitenstaander ziet een Kiva-ceremonie eruit als een groot gat in de grond waar mensen in kleurrijke, traditionele kleding in een cirkel om een vuur heen staan. Voor de Wisdom Keepers zelf, die ervoor afreizen uit gemeenschappen van over de hele wereld, heeft deze bijeenkomst diepe betekenis.

Zij bidden hier samen ter genezing van en dank voor Moeder Aarde. Daarbij spreken ze ook hun zorgen naar alle aanwezigen uit, en doen een oproep aan iedereen om beter voor haar én elkaar te zorgen.

Het vuur ontbrandt

Raymundo Tigre Pérez, een inmiddels overleden traditioneel Mexicaanse medicijnman, kreeg volgens de overlevering in 1968 een visioen om wereldwijd terugkerende ceremonies te gaan organiseren met leiders van inheemse volkeren uit de gehele wereld.

Hij hoorde naar eigen zeggen de roep van Moeder Aarde om haar kinderen weer thuis te brengen, om de connectie met haar te herstellen en zag het ceremoniële gat in de grond voor zich. De naam Kiva komt van een ceremonieel ondergronds bouwwerk van de Anasazi dat daar sterk op lijkt, waarvan er nog enkele in gebruik zijn in Noord-Amerika.

Roots of the Earth organiseert al ruim 30 jaar op allerlei plekken ter wereld Kiva-ceremonies, die telkens 4 dagen duren. De Wisdom Keepers wéten dat ze, ondanks dat ze in hun dagelijks leven door oceanen zijn gescheiden, veel gemeen hebben en de enorme waarde van oorspronkelijke kennis met elkaar kunnen delen, waarborgen en verspreiden.

Het vuur verspreidt zich

Marijke Kodden hoorde in 2017 voor het eerst over Kiva-ceremonies in Nederland. Ze belde de

Nederlandse organisator, die haar toestemming gaf om te komen filmen en de Wisdom Keepers te interviewen. “Het was alsof alle puzzelstukjes bij elkaar kwamen.

Foto boven: Cheryl Angel (centraal) was als Lakota leider (VS) een van de woordvoerders bij de Standing Rock actiegroep, die zich met succes verzette tegen de aanleg van de grote oliepijplijnen door het reservaat van Standing Rock in de VS. Ze staat in haar cultuur bekend als een ‘Water Protector’, beschermer van het water. Zij ontmoet hier - tijdens de KIVA Kumbha Mela in India in 2019 - de Mexicaanse Wisdom Keepers Tonalmiti (met de gele vlag) en haar begeleiders.

Foto links: Shirley Krenak beschrijft zichzelf als een strijder voor de natuur. Als Wisdom Keeper komt ze op voor de rechten van inheemse vrouwen en het land van haar Krenak tribe. Zo zong ze op COP27 een tribaal lied voor Lula da Silva, de daar aanwezige nieuwgekozen president van Brazilië. Voor haar bestaat er geen spiritualiteit zonder actie. Ze was aanwezig bij de premières van de KIVA-documentaire.

Shirley: “De rode verf symboliseert het bloed van mijn voorouders. Geel representeert voorspoed in het leven door de kracht van de zon. De traan drukt de roep van mijn volk uit. Het laat zien hoe ik me voel over de dood van onze heilige rivier Watu. De veren bekrachtigen me voor de mensheid.”

Mijn liefde voor de natuur, mijn werk voor Wereld Natuur Fonds en Staatsbosbeheer. Ik had veel gereisd en eigenlijk was ik onbewust altijd op zoek naar traditie en inheemse volkeren. En nu zitten ze ineens in mijn eigen ‘achtertuin.’” vertelt Kodden, nog steeds verbaasd. “Borculo is 50 kilometer van waar ik geboren ben. En op een stuk land ‘in the middle of nowhere’ zitten 50 Wisdom Keepers van over de hele wereld! En ik mag hier nu gaan filmen? Ik durfde de eerste twee uur helemaal niets.”

“Kom maar op”

Vier jaar en de nodige uitdagingen later zorgt Kodden met haar documentaire over de Kivaceremonies voor uitverkochte zalen door heel het land. Vaak zijn er Wisdom Keepers als spreker aanwezig. “Het voelt als een missie om het Kiva-verhaal te blijven vertellen,” zegt Kodden. Dat hoeft van haar niet alleen via documentaires: ze werkt ook aan een fotoboek en exposeert haar foto’s (hier te zien). “Er komen nu allemaal mensen naar me toe, van ‘hé zullen we een screening organiseren met daarbij een seminar over bijvoorbeeld duurzaamheid of leiderschap?’” Ook mensen uit het bedrijfsleven zijn geïnteresseerd. “Nou, kom maar op!” is daarop Kodden’s antwoord.

Foto boven: Blik op de Kiva-ceremonie in Nederland in 2019. Kiva-ceremonies worden bezocht door Wisdom Keepers van de Lakota (Noord-America), Sami (Scandinavië), de Huicholi (Mexico), de Maori (Nieuw-Zeeland), de Masai (Kenya en Tanzania), de Sufi (Turkije), en vele andere inheemse communities.

Filmposter KIVA: De film draait sinds de premières afgelopen december door het hele land. Bij alle vertoningen zijn tot nu ook Wisdom Keepers uit binnen of buitenland aanwezig als sprekers. Organisch worden steeds weer nieuwe eventdata toegevoegd aan de website www.kiva-wisdomkeepers.com. Hier kunt u op de hoogte blijven van de komende data. Er komen inmiddels ook al aanvragen binnen vanuit het buitenland, om ook daar de film te vertonen.

Waar zijn onze eigen Wisdom Keepers?

Het Kiva-concept van ‘Unity in diversity’ spreekt Kodden bijzonder aan. “Iedereen heeft zijn kleurrijkheid in tradities, talen, in gebruiken en manier van kleden. En dat is geweldig, maar ook het besef dat we uiteindelijk allemaal hetzelfde zijn. En de liefde van de mensen voor elkaar.” Volgens Kodden zitten er veel lagen in de boodschap van de Kiva. “Hoe kunnen we onze relatie met de Aarde helen?” geeft ze

United Nations of the Spirits

Na 4 jaar filmen moest Kodden voor het maken van de documentaire een keuze maken uit meer dan 100 uur aan filmmateriaal. Samen met haar beste vriendin Rakinah Buttner en Jaap Verhoeven (die Marijke vorig jaar bij het project betrok) werd vorig jaar de documentaire ge-edit en na de nodige uitdagingen de wereld ingebracht.

als voorbeeld. “Die is uit balans. En hoe kunnen we het contact met de Aarde herstellen? Maar we worden ook uitgenodigd om te onderzoeken: ‘waar zijn onze eigen roots? En waar zijn onze ‘Wisdom keepers’ in Nederland?’. En kunnen we die weer vinden, en daar ook weer veel van leren?”

Marijke: “Aangezien je keuzes moet maken, zit niet alles in de film wat je zou willen. Een belangrijke toevoeging is, dat in 2015 tijdens de Kiva bijeenkomst in Colombia, de United Nations of the Spirits werd opgericht. In een Manifest werden daar de ‘Nine Principles of Life’ beschreven, volgens welke alle inheemse volkeren - van nature - leven en geleefd hebben. Een van de principles is: we geven de Aarde meer terug dan we nemen. Voor mij een wens: als we allemaal dit principe - en dat is nog maar 1 van de 9 - zouden aannemen, dan creëren we al een nieuwe Aarde.”

Je ziet hier een klein deel van Kodden’s foto’s. Meer informatie, plus de nieuwste data voor vertoning van de documentaire vind je op: www.kiva-wisdomkeepers.com

Marijke Kodden

Filmmaker/fotograaf

Natuur loopt als een rode draad door haar leven. Als 10-jarige ging ze al met haar Wilde Plantengids de natuur in. Op zoeka naar mooie bloemen, om deze te determineren en vervolgens te drogen in een herbarium. Ook werkte ze ruim 10 jaar als fotograaf en ontwerper voor de magazines van Staatsbosbeheer en Wereld Natuur Fonds. Als fotograaf en filmer is ze sinds 2018 betrokken bij KIVA en organisatie Roots of the Earth. Zij mocht - als een van de eersten en weinigen - fotograferen en filmen tijdens KIVA-ceremonies in Mexico, India en Nederland. Marijke: “Ik voel me enorm dankbaar dat ik dit mócht doen en ervaren!”

“Iedereen heeft zijn kleurrijkheid in tradities en gebruiken, maar uiteindelijk zijn we allemaal hetzelfde.”

Boeken

Van tegeltuin naar jungle

30 eenvoudige projecten om je tuin te vergroenen

Heb je een saaie tegeltuin? Die kan binnen een jaar een groene jungle vol leven worden. En dat allemaal budget- en klimaatvriendelijk, onderhoudsarm én goed voor de biodiversiteit. Dit praktische boek inspireert je met talloze voorbeelden en ideeën.

24,95

Leven en lessen van de sjamaan

Joska Soos was een van de laatste authentieke West-Europese sjamanen. In Antwerpen beoefende hij de praktische mystiek van het sjamanisme, die hij in zijn jonge jaren in Boedapest doorgegeven had gekregen. Hij vulde deze aan met inzichten uit andere tradities, van Tibetaanse klankschalen tot energieleer, van oude mythes tot helende rituelen. Een bijzonder rijk boek voor iedereen die meer wil weten over de oude sjamanistische levensbeschouwing en de toepassingen in het eigen leven.

Leven en lessen van de sjamaan Joska Soos | Yurek Onzia | Uitgeverij

AnkhHermes | € 24,50

Het groene poetsboekje

Twintig verschillende schoonmaakmiddelen in het gootsteenkastje? Die kun je allemaal weg doen en vervangen door de heilige drie-eenheid van soda, groene zeep en schoonmaakazijn. Dat is ook nog voordeliger en bovendien beter voor natuur en milieu. Dan kunnen we nu aan de slag. Wat blijkt? Dat het handig, interessant en leuk is om er meer van te weten. Diet Groothuis weet álles over schoonmaken en vertelt je precies wat je moet weten over dweilen, poetsen en stofzuigen en welk middel je nodig hebt voor welke vlek. En dat op een aanstekelijke manier, zodat je bijna zin krijgt in een goede schoonmaaksessie.

Het groene poetsboekje | Diet Groothuis | Atlas Contact| € 17,50

Een boek ontvangen of cadeau doen?

Voor uitgevers:

Wilt u ook in deze rubriek vermeld worden? Neem dan contact op via kees.slagter@krantvandeaarde.nl

Minibos in je tuin

Inspiratie, voorbeelden en stappenplan voor de eigen tuin

Bomen vragen weinig onderhoud. Met het planten van meer bomen in je tuin trek je vogels, vlinders en bijen aan en verminder je de effecten van klimaatverandering, zoals hittestress en wateroverlast. Iedere beginner kan dit en het is al mogelijk vanaf vijf vierkante meter.

Minibos in je tuin | Daan Bleichrodt en Maarten Bruns | KNNV Uitgeverij € 21,95

De vier inzichten

Als we de vier inzichten van de Tolteken consequent en radicaal toepassen in ons dagelijks leven, gaan we alles door een heel andere bril bekijken. We zien in dat wijzelf de enigen zijn die ons eigen geluk en welzijn kunnen creëren. Liefde is daarbij een overkoepelende energie, een allesdoordringende kracht die het leven kan veranderen van een hel in een hemel. De manier waarop Ruiz ons dit laat zien ligt zo voor de hand dat je je afvraagt hoe het mogelijk is dat we met zoiets eenvoudigs niet allang een begin hebben gemaakt...

De vier inzichten | Don Miguel Ruiz | Uitgeverij AnkhHermes| € 18,50

Mogen kinderen anders zijn?

Onrustige kinderen worden al snel gezien als lastige kinderen. Ze vragen veel aandacht en soms is het ook een hele belasting voor hun omgeving. Wat vragen ze eigenlijk van ons als opvoeders?

Jos Meereboer heeft veel met onrustige kinderen gewerkt. In deze brochure vertelt hij over zijn inzichten en ervaringen. Ook geeft hij veel tips voor een goede en succesvolle omgang met deze kinderen, zodat hun ontwikkeling niet wordt geschaad en wij ook zelf in ontwikkeling kunnen komen.

De brochure is te bestellen via www.gezichtspunten.nl en kost € 5,- exclusief verzendkosten.

Meld je dan aan als abonnee via onze website krantvandeaarde.nl en kies daar gelijk een boek. Je ziet dan direct welke titels beschikbaar zijn.

Van tegeltuin naar jungle | Katja Staring | KNNV Uitgeverij | €

COLOFON

De Krant van de Aarde is een positief redactioneel onafhankelijk medium Authenticiteit, innovatie en natuur zijn thema’s waar de krant voor staat. De krant biedt lezers inspiratie waarmee ze hun vanzelfsprekend duurzame leefstijl invulling kunnen geven. De Krant van de Aarde is een uitgave van Stichting Dag van de Aarde.

Februari

26 januari t/m 12 maart, Veluwe Oudhollandse folklore in het Tegelmuseum. Een expositie van IJspret op tegels. nederlandstegelmuseum.nl

11 februari, Driebergen

Biodynamische imkercursus. De cursus biedt (spirituele) verdieping op de bij. kraaybeekerhof.nl/product/bd-imkercursus-2023/

11 februari, Veluwe

Winterse wandeling met snert natuurmonumenten.nl

12 februari (en 26 maart), Ammerzoden Rondleiding Kasteel Ammersoyen, Geldersch Landschap & Kasteelen glk.nl/ammersoyen/kasteel-ammersoyen

14 februari

Valentijns fairtrade

Actie tot en met 14 februari

10% korting online op Valentijns cadeaus met code: valentine2023 simbolicafairtrade.com

Maart

10 en 11 maart

Nederland Oranjefonds fonds Grootste vrijwilligersactie van Nederland. Iets dóen voor andere mensen. Ervaar wat vrijwilliger zijn met je doet door je aan te melden via nldoet.nl

17 en 18 maart, Beesd De Moestuinbeurs. Dé voorbereiding op een nieuw moestuinseizoen! demoestuinbeurs.nl

11 en 25 maart, Driebergen

Natuurvoeding in een notendop Cursus natuurvoeding bij Kraaybeekerhof. kraaybeekerhof.nl/product/natuurvoeding-in-een-notendop-2023/

18 maart, Schiedam Viering 10-jarige status Plataan als wereldboom. Schiedamse bewonersvereniging ‘de Plantage’ wereldboom.org/wereldboom/plantage-plataan/

Bestuur

Albert Poutsma - Voorzitter / Uitgever

Frans van der Beek - Secretaris

Redactie

redactie@krantvandeaarde.nl

Frans van der Beek, Renáta Horenová, Eric Schoones, Kees Slagter, Albert Poutsma

Aan dit nummer werkten mee: Marcel Boer, Gerrit-Jan van Herwaarden, Angelique van Os, Marijke Kodden, Ingrid Jansen, Bert van Ruitenbeek, Henry Mentink, Myrna van Kemenade, Frans-Willem Deliën, Maartje Borst, Lisette Kreischer, Henriëtte Bokslag, Rineke Dijkinga, Renske de Zwart, Janneke van der Meulen, Robin Braamhaar, Jelmer Buijs, Lisanna Lambrechtsen, Neel Camertijn, Alma Vandewalle.

Advertenties en samenwerkingen Albert Poutsma

Vormgeving & Opmaak & Social Media

Putri Reeb en Celina Koekenbier

Web- en eindredactie: Kees Slagter

Distributie: Ruim 500 distributiepunten: Natuurvoedingswinkels, woningwinkels, gezondheidswinkels, wereldwinkels, artsen en scholen, Tweede Kamer der Staten-Generaal, goede doelen, groente en fruit tassen en andere webwinkels.

Genoten van deze krant uit de winkel?

Doneer € 3,95 via www.krantvandeaarde.nl

Abonnementen: Vanaf € 20,- kun je de Krant van de Aarde thuis ontvangen door donateur te worden van de stichting Dag van de Aarde. Tevens ontvang je dan een boek naar keuze. Ga hiervoor naar onze website: www.krantvandeaarde.nl

Abonnementenadministratie:

FBW Abonneeservice: info@fbw-abonneeservice.nl / 0348-431393

Niets uit de uitgave mag, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever, opgeslagen worden in een gegevens bestand, noch openbaar gemaakt of verveelvoudigd worden, waaronder begrepen het reproduceren in enig ander medium. De inhoud is wel beschikbaar voor licencing en content syndication. Voor de voorwaarden kunt u contact opnemen met de uitgever.

© 2023 Krant van de Aarde | ISSN 1872-5104

Stichting Dag van de Aarde | info@krantvandeaarde.nl | krantvandeaarde.nl

Word abonnee en maak kans op een gratis Ecostoof.

Trekking 31 maart 2023.

Vensterbank

Vensterbank-folie

HR-Radiatorfolie

Radiator optimalisatie

Radiatorventilatoren

Radiatorfolie

Radiat or

Handige en duurzame producten Om zelf je woning te verduurzamen

Is jouw stookhok, zolder en/of kruipruimte verrassend warm?

Deze opwarming komt door niet geïsoleerde verwarmingsbuizen, ketels en/of boilers. Lang niet alle warmte komt terecht op de plek waar we deze willen hebben en er is dus onnodig warmteverlies. Door je cv-installatie goed te isoleren beperk je het warmteverlies en bespaar je energie. Dit zorgt er ook voor dat de ketel/ boiler beter werkt en langer meegaat.

TONZON HR-Radiatorfolie breng je aan direct achterop de radiator, zonder dat de radiator van de muur hoeft. Met een pakje radiatorfolie kan je 3,75 m² radiator isoleren. In het pakje zit ook 15 meter dubbelzijdige tape. De radiatorfolie doet onzichtbaar zijn werk en is binnen een jaar terugverdiend.

Vensterbankfolie

De vensterbankfolie wordt toegepast bij radiatoren die direct onder een vensterbank staan. Met deze folie kan je een soort spoiler maken om de warme lucht beter de kamer in te leiden. Voor de bevestiging kan je gebruik maken van dubbelzijdige tape. Deze kan je ook bestellen in onze webshop.

Radiator optimaliseringspakket

Het radiator optimaliseringspakket voorkomt warmteverlies bij radiatoren en zorgt ervoor dat je op een eenvoudige manier energie en geld kan besparen. Het radiator optimaliseringspakket voor plaatradiatoren bestaat uit een duo-set speedcomfort radiatorventilatoren, een rol dubbelzijdige tape, de radiatorfolie en de vensterbankfolie.

CV-optimaliseringspakket

Met dit pakket kan je aan de slag om je hele cv-installatie te optimaliseren. Dit pakket bevat de ketelfolie of de boilerfolie (zelf kiezen), de radiatorfolie inclusief dubbelzijdige tape, de bandagefolie en 20 supermagneetjes.