HWBP Projectenboek

HWBP-projecten Samen innoveren

Legenda

Waterschap Aa en Maas 58

1 Cuijk - Ravenstein 60

2 Lith - Bokhoven 60

3 Ravenstein - Lith 61

Waterschap Brabantse Delta 64

4 Geertruidenberg - Amertak 66

5 Moerdijk - Drimmelen 66

6 Standhazensedijk Drimmelen 67

7 Willemstad - Noordschans 67

Waterschap Drents Overijsselse Delta 70

8 Dalfsen - Zwolle (Veilige Vecht) 72

9 Keersluis Zwolle 72

10 Mastenbroek - IJssel 73

11 Mastenbroek - Zwarte Water 73

12 Stadsdijken Zwolle 74

13 Stenendijk Hasselt 74 14 Zwolle - Olst (IJsselwerken) 75

Wetterskip Fryslân 78 15 Koehool - Lauwersmeer 80 16 Lauwersmeerdijk 80 17 Schiermonnikoog 81 18 Zurich - Koehool 81

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 84

19 Den Oever - Den Helder 86 20 Durgerdam 86 21 Katwoude 87 22 Kunstwerken 87 23 Markeermeerdijken 90 24 Monnickendam Stedelijk 90 25 Monnickendam Zeedijk 91 26 Schellingwoude 91 27 Volendam Zuideinde 93 28 Wieringermeerkering 93

Waterschap Hollandse Delta 94 29 Geervliet - Hekelingen 95 30 Zettingsvloeiing V3T 95

Waterschap Hunze an Aa’s 98 31 Kerkhovenpolder - Duitsland 99

Waterschap Limburg 102 32 Arcen 104 33 Baarlo - Hout-Blerick 104 34 Beesel 105 35 Belfeld 105 36 Blerick - Groot Boller 106 37 Buggenum 106 38 Heel 107 39 Lob van Gennep 107 40 Nieuw Bergen 108 41 Roermond Willem Alexanderhaven 108 42 Roermond Zuid 109 43 Steyl - Maashoek 109 44 Thorn - Wessem 110 45 Venlo ‘t Bat 110 46 Venlo - Velden 111 47 Well 111

Waterschap Noorderzijlvest 114 48 Lauwersmeer - Vierhuizergat 115

Waterschap Rijn en IJssel 118 49 Den Elterweg - Zutphen 120 50 IJsselpaviljoen Zutphen 120 51 Industrieterrein Grutbroek 121 52 Pannerdense Waard - Westervoort 121 53 Rijnkade Arnhem 123

Hoogheemraadschap van Rijnland 126 54 Kunstwerken Spaarndammerdijk 127 55 Verbetering IJsseldijk (VIJG 2/3/4) 127

Waterschap Rivierenland 130 56 Gorinchem - Waardenburg 132 57 Neder-Betuwe 132 58 Sprok - Sterreschans - Heteren 133 59 Stad Tiel 133 60 Streefkerk - Ameide - Fort Everdingen 136 61 Tiel - Waardenburg 136 62 Wolferen - Sprok 137

Waterschap Scheldestromen 138 63 Borssele (Westerschelde - S3) 140 64 Hansweert - Borssele (Westerschelde - S2) 140 65 Hansweert (Westerschelde - S1) 141 66 Kop van Ossenisse 141 67 Sint-Annaland 144 68 Zuid-Beveland Oost (Oosterschelde) 144 69 Zuid-Beveland Oost (Westerschelde) 145

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 146 70 Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) 147

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 150 71 Culemborgse Veer - Beatrixsluis 152 72 Gekanaliseerde Hollandse IJssel 152 73 Irenesluis - Culemborgse Veer 153 74 Jaarsveld - Vreeswijk 153 75 Salmsteke 154 76 Salmsteke - Schoonhoven 154 77 Waaiersluis Gouda 155 78 Wijk bij Duurstede - Amerongen 155

Waterschap Vallei en Veluwe 158 79 Grebbedijk 160 80 IJsseldijk Apeldoorns Kanaal 160 81 Noordelijke Randmeerdijk 161 82 Westdijk Gemeente Bunschoten 161

Waterschap Zuiderzeeland 164 83 IJsselmeerdijk 165 84 Zuidermeerdijk - MSNF 165

Rijkswaterstaat 168 85 IJmuiden Dijk 170 86 IJmuiden Kunstwerken 170 87 Marken 171 88 Vlieland 171

Voorwoord

Met veel plezier presenteren we hierbij het nieuwe projectenboek van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). In dit boek kun je terugvinden welke projecten zijn geprogrammeerd in 2023 – 2028. Bovendien behandelt dit projectenboek het belang van samenwerking en innovatie bij onze opgave. En die opgave is fors: tot en met 2050 versterken wij in heel Nederland ongeveer 1.500 kilometer aan dijken en 400 sluizen en gemalen.

Al meer dan 1.000 jaar beschermen de dijken Nederland tegen overstromingen. Door de jaren heen is het landschap en het gebruik van de ruimte rondom de dijk veranderd. Er zijn steeds meer mensen in ons land bij gekomen en er is op en rondom de dijk meer gebouwd. Bovendien is de econo mische waarde van het gebied achter de dijk fors gestegen. En waar de dijk vroeger vooral werd gezien als een vorm van bescherming, zien we de dijk nu ook als plek waar we graag recreëren. Hoewel de functie en eisen veranderden, blijft de dijk een vast en herkenbaar element in het landschap.

Belang van innovatie

Bij onze dijkversterkingsprojecten is het de uitdaging om de impact van de werkzaamheden op de omgeving te beperken én te zorgen voor een kosteneffectieve uitvoering. Intensieve samenwerking, kennisdeling en het toepassen van innovaties zijn daarbij essentieel.

Innovaties bij dijkversterkingsprojecten zijn onmisbaar om onze opgave binnen tijd en budget te kunnen realiseren. Door de nieuwe inzichten over het tempo van de klimaatverandering neemt het belang hiervan verder toe. Daarom investeert het HWBP jaarlijks 10 miljoen euro in het stimuleren van innovaties. Niet alleen om ons goed voor te bereiden op de weersextremen van vandaag en morgen, maar ook om klimaatverandering af te remmen. We zetten in op duurzame toepassingen, laag energieverbruik en bijvoorbeeld lage transportkosten.

Een mooi voorbeeld daarvan is de Brede Groene Dijk in de provincie Groningen. Hier maakt Waterschap Hunze en Aa’s klei van slib uit het Eems-Dollardgebied. Met deze klei kan de zeedijk van de Johannes Kerkhovenpolder tot aan de Duitse grens worden versterkt.

In dit boek staan nog veel meer voorbeelden van innovatie projecten. De lessen die we daaruit leren delen we binnen de alliantie, zodat nieuwe, slimme toepassingen ook op andere plekken in het land kunnen worden toegepast.

Meer kilometers maken

De IPCC-rapporten van de Verenigde Naties en het Klimaatsignaal van het KNMI laten zien dat klimaatveran dering grote invloed heeft op ons land. De extremen in het weer nemen toe, niet alleen in de toekomst. In de zomers van 2021 en 2022 werden hitterecords gebroken en was er sprake van extreme regenval. Veilig wonen en werken onder de zeespiegel zoals hier in Nederland is geen vanzelfspre kendheid.

Om Nederland klimaatbestendig te houden, is het dan ook belangrijk tempo te maken met het versterken van de dijken. De afgelopen jaren heeft het HWBP te maken gehad met ver tragingen. Bestuurders binnen onze alliantie hebben daarom de handen ineen geslagen en sturen gezamenlijk op verbe teracties om het tempo van de dijkversterkingen op orde te houden. Dat neemt niet weg dat er ook de komende periode uitdagingen zullen blijven. Bijvoorbeeld door stikstof, PFAS en kostenontwikkelingen en leveringsproblemen van bouw materialen. Daarom is het zo belangrijk dat we elkaar helpen, van elkaar leren en innovaties ontwikkelen en implementeren.

In dit projectenboek kun je zien hoe dijkwerkers Nederland veiliger maken met slimme en creatieve oplossingen, maar ook door keihard te werken. Laat je inspireren!

Voorzitters programmabestuur HWBP, Michèle Blom, directeur-generaal Rijkswaterstaat

Jeroen Haan, portefeuillehouder waterkeringen, Unie van Waterschappen

Inhoudsopgave

Kaart HWBP-projecten 2023 - 2028

Voorwoord 3 Deel 1 Samen innoveren

Innovatie: de kracht van ons programma 6 Denken, durven, doen | Waarom innoveren lastig is en hoe het toch lukt 10 Dijkwerkers werken met lef aan innovaties 14

HWBP-projecten Kennis- en innovatieagenda 20

Deel 2 Projecten

HWBP in cijfers 54

Programma 2023 - 2028 56

Waterschap Aa en Maas 58

Waterschap Brabantse Delta 64

Waterschap Drents Overijsselse Delta 70

Wetterskip Fryslân 78

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 84

Waterschap Hollandse Delta 94

Waterschap Hunze en Aa’s 98

Waterschap Limburg 102

Waterschap Noorderzijlvest 114

Waterschap Rijn en IJssel 118

Hoogheemraadschap van Rijnland 126

Waterschap Rivierenland 130

Waterschap Scheldestromen 138

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 146

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 150

Waterschap Vallei en Veluwe 158

Waterschap Zuiderzeeland 164

Rijkswaterstaat 168

Colofon 179

Samen innoveren

Eric Withaar (links) en Erik Wagener (rechts) krijgen een rondleiding over de Sterke Lekdijk

Innovatie: de kracht van ons programma

Het HWBP draait op volle toeren: 174 kilometer dijk is afgerond, ruim 600 kilometer bevindt zich in één van de projectfasen. Er zijn ook veel uitdagingen, zoals de energietransitie, economische onzekerheid en de stabiliteit van het programma. De gevolgen van maatschappelijke ontwikkelingen merken we vroeg of laat ook bij het HWBP. En hoe groter de uitdaging, hoe groter de noodzaak om te innoveren. Programmadirecteuren Erik Wagener en Eric Withaar vertellen hoe zij innovatie bij het HWBP ervaren. “We willen een lerende alliantie zijn. Ons programma loopt gedurende dertig jaar. Dat maakt het bij uitstek geschikt om te vernieuwen, te leren en die ervaringen bij volgende projecten in te brengen.”

Het afgelopen jaar startten diverse projecten in de uitvoeringsfase. Dat is altijd een mooi en tastbaar teken van voortgang, maar ook buiten het zicht gebeurt het. Veel waterschappen zijn gestart met de voorbereidingen voor nieuwe projecten. Bovendien zijn we wat innovatie betreft goed op stoom: dertien waterschappen zijn trekker van wel 22 innovatiepilots. Natuurlijk komen we ook uitdagingen tegen, vertelt Erik: “De stabiliteit van ons programma is een terugkerend aandachtspunt. Een bestuurlijke werkgroep en een ambtelijke adviesraad van de alliantie brachten daarover een belangrijk advies uit. De aanbevelingen worden nu opgevolgd en door een grote groep alliantiepartners verder uitgewerkt. We werken bijvoorbeeld aan het vergroten van de bestuurlijke aandacht voor projectbeheersing, maar ook aan het verbeteren van de projectaanpak, zoals risicomanagement.”

Veilig achter de dijk Rijk en waterschappen nemen hun opdracht als alliantie partners heel serieus. Maar de belangrijkste stakeholders zijn de burgers en bedrijven van Nederland. Zij rekenen erop dat ze veilig zijn achter de dijk, nu en in de toekomst. Eric: “We moeten dus doen wat we beloven. En tempo maken,

want de klimaatscenario’s laten zien dat de ontwikkelingen behoorlijk rap gaan. In die zin voelen we een hoge presta tiedruk.” Erik: “Gek genoeg vind ik dat best prettig, want alle HWBP-partners delen die ambitie.” De neuzen staan dus dezelfde kant op. De maatschappelijke noodzaak om Nederland waterveilig te houden is evident: het gaat over de toekomstige inrichting van ons land. “Op een feestje hoef ik niet uit te leggen waarom het belangrijk is wat wij doen”, aldus Erik. “Het HWBP heeft een gewichtige, maar ook ver antwoordelijke opdracht. En die kunnen we alleen vervullen als we innoveren.”

Onlosmakelijk verbonden

Innovatie is al vanaf de oprichting onlosmakelijk verbonden met het HWBP. Dat zie je ook terug in onze investeringen. Jaarlijks investeert het HWBP 10 miljoen euro in het sti muleren van innovaties. En dat loont: wat we erin stoppen verdienen we met een factor 3 terug in besparingen. Eric: “De kracht van ons programma is dat we innovaties over een periode van 30 jaar kunnen laten renderen.” De focus van de Kennis- en innovatieagenda verschuift de komende jaren van het opdoen van nieuwe kennis naar het toepassen daarvan in de praktijk. De Innovatieversneller helpt projecten

bij die overgang. Erik: “Ook zijn er nu de bestuurlijke am bassadeurs, die innovaties onder de aandacht brengen bij collega’s en ons scherp houden met hun kritische blik.”

Intrinsieke motivatie

Maar van welke innovatie gaat het hart van de programmadirectie nou echt sneller kloppen? “Er gebeurt zo veel moois”, zegt Eric. “Als ik iets moet kiezen: de zetsteenpers van Waterschap Scheldestromen. Dat vind ik zo’n sterk circulair voorbeeld. Een veelbelovend idee uit de koker van een Zeeuwse waterschapper dat ontstond toen hij met een vriend over de dijk fietste.” Met die pers maak je van afvalmateriaal uit de sloot heel sterke zetstenen. Het resultaat: minder afval en minder energieverbruik omdat het beton vervangt – wat veel energie kost om te produceren –én een product dat je veilig in een dijk kan toepassen. Eric: “Maar het meest trots ben ik op de bevlogenheid waarmee onze dijkwerkers zich inzetten voor innovatie.” Daar sluit Erik zich bij aan: “De wil om te innoveren is echt een intrinsieke motivatie bij onze collega’s.”

De markt uitdagen Waterschappen weten marktpartijen en kennisinstituten op tijd bij vernieuwende projecten te betrekken. Door die intensieve samenwerking zien Eric en Erik dat kansrijke innovaties verder worden gebracht. “Het gebruik van elektrisch materieel bijvoorbeeld”, aldus Eric. “Ik kijk met grote interesse naar de stappen die zijn gezet op weg naar emissieloos bouwen. Het HWBP neemt wat dat betreft echt een vooraanstaande positie in. Wij durven de markt uit te dagen hiermee aan de slag te gaan en die handschoen pakken veel aannemers op.” Een goed voorbeeld hiervan vindt hij de innovatieve aanbesteding van het project Sterke Lekdijken van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden. Het projectteam zette concurrerende partijen bij elkaar en beloonde hen als het ware voor vernieuwende technieken in de uitvoering. Eric: “Zo creëerden zij een situatie waarin innovatie echt een kans kreeg.”

Minder robuuste ontwerpen

Bij innovatie denk je al snel aan techniek, maar niet alle innovaties zijn zichtbaar met het blote oog. Innovatieve rekenmethodes zie je bijvoorbeeld niet, maar leveren wél

veel op. We hebben de rekenregels voor het faalmechanisme piping aangescherpt. Erik: “Dat was een heel waardevolle innovatie, want we hebben daardoor beter zicht op waar we wel en niet op korte termijn moeten investeren. Met meer verfijnde rekenmethodes kunnen we beter bepalen hoe sterk een dijk werkelijk is en moet zijn. We bereiden in het HWBP de dijken immers voor op omstandigheden die we nog niet of zelden hebben meegemaakt. We willen zeker weten dat versterking onvermijdelijk is.” Besparingen kunnen met deze verfijnde aanpak oplopen tot wel meer dan 20 procent. Tegelijkertijd kun je met deze informatie naar de omgeving beter onderbouwen waarom een dijkversterkingsproject echt nodig is.

Gewoon niet altijd even leuk

De stap van innovatief concept naar daadwerkelijke toepassing in de praktijk: daar ligt de grootste uitdaging. “Innoveren is gewoon niet altijd even leuk”, aldus Erik. “Dat leerden we bijvoorbeeld bij het voorkomen van schade aan woningen langs de Lek binnen het HWBP-2.” Het waterschap stak zijn nek uit voor het toepassen van een nieuwe techniek: opvijzelen van woningen. Later bleek dat voor sommige huizen de schade alsnog optrad. Erik: “Dat was een teleurstelling voor alle partijen. Natuurlijk lossen we dat weer op, maar de les was duidelijk: innoveren gaat met vallen en opstaan. Het kan altijd anders lopen dan je denkt. Het vergt lef om onbekend terrein te betreden en daarin moeten we elkaar steunen.”

Partijen slim samenbrengen Ook op bestuurlijk niveau is geregeld een gezonde dosis durf nodig. Erik merkt dat waterschapsbestuurders een be langrijke rol spelen in het succes van innovaties. Als zij bin nen hun projecten duidelijk voor innovatie durven te kiezen, brengen zij de balletjes aan het rollen. Bijvoorbeeld door een focus te leggen op emissieloos of duurzaam bouwen. Ook de directieleden hebben hierin een belangrijke rol. Desge vraagd zien de heren het tonen van lef ook terug in elkaars werkwijze. Zo weet Eric raad met lastige, taaie dossiers, vertelt Erik. “De alliantie is soms een wirwar van belangen. Ik vind het indrukwekkend hoe Eric al die partijen slim samen weet te brengen. Hij doet goed doordachte voorstellen en beschikt over doorzettingsvermogen.

“De weg naar een succesvolle toepassing van een innovatie is lang en zit vol met hobbels”

Zo creëert hij draagvlak.” Op zijn beurt waardeert Eric dat Erik niet schroomt om binnen de alliantie lastige gesprekken aan te gaan. “Erik durft moeilijke kwesties bespreekbaar te maken”, vertelt hij. “Hij is oplossingsgericht en zegt waar het op staat. Dat is ook echt nodig, wil je als alliantie het gezamenlijke doel bereiken.”

“Je staat er in onze alliantie niet alleen voor”

De weg naar succesvolle toepassing

De gedeelde ambitie zien de directeuren ook terug bij de waterschappen. Zo ontwikkelde Waterschap Rivierenland met Deltares een grofzandbarrière. Het waterschap heeft bloed, zweet en tranen in deze innovatie zitten en onderzoekt nu waar deze in hun eigen projecten kan worden toegepast. “Mooi om te zien dat het concept al is overgedragen aan Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, die het nu gaat toepassen in hun dijkproject. Dat vind ik een prachtig voorbeeld van hoe een alliantie werkt”, vertelt Eric. Erik: “De weg naar een succesvolle toepassing van een innovatie is lang en zit vol met hobbels. Daar kun je soms moedeloos van worden. Daarom is het zo belangrijk dat we elkaar steunen.”

Comply or explain

De alliantiepartners dragen gezamenlijk de risico’s die bij innoveren horen. We bieden een vangnet, maar daarbij hoort ook dat innoveren niet meer vrijblijvend is. “Als een innovatie toepasbaar is in je project moet je hem ook toepassen, tenzij er een goede reden is om dat niet te doen”, aldus Eric. “Alleen dan realiseren we het rendement. Het is dus comply or explain.” Waterschappen krijgen daarnaast de opdracht om nieuwe kennis te delen. Die mag niet verloren gaan.

Om die reden hebben we De Innovatieversneller, organiseren we onder andere kennisbijeenkomsten en zetten we innovatieprojecten in de schijnwerpers op de website en in het HWBP-magazine. “Weten wat er allemaal te koop is, is een continu aandachtspunt voor ons”, vertelt Erik. “Het zou zonde zijn als een projectteam een bestaande innovatie mist die goed in hun project had gepast.”

Midden in de ontdekkingstocht Projectmanagers worden geacht een project binnen de gestelde tijd en het gestelde budget af te ronden. Zij zijn dus gebaat bij stabiliteit. Maar als een waterschap kiest voor een stabiel project in tijd en geld, kan dat betekenen dat er innovatiekracht verloren gaat. Het vergt lenigheid om een nieuwe methode te omarmen. Je komt daarbij onvermijdelijk voor dilemma’s te staan. Eric: “Het is belangrijk om die te delen. Met elkaar, maar ook met ons als programmadirectie. Zodat we samen kunnen zoeken naar oplossingen die goed zijn voor het project en het programma als geheel.” Erik: “Je staat er in onze alliantie niet alleen voor. Je kunt veel hebben aan de innovaties van anderen. Bovendien breng je andere projecten weer verder met jouw opgedane kennis.” Ook van aannemers hoort de directie graag: wat hebben zij nodig om een nieuwe techniek toe te passen zonder de stabiliteit van het project te verstoren? Erik: “We zitten midden in deze ontdekkingstocht.”

Verenigd in één ambitie

Het HWBP op zich is al een innovatie. De alliantie is een unieke samenwerkingsvorm om gezamenlijk een heel groot maatschappelijk vraagstuk op te lossen: hoe houden we Nederland waterveilig? Erik: “Dat doen we met veel partijen, elk met een eigen organisatie, bestuur en verantwoordelijkheid. Dat het lukt om dat allemaal te verenigen in één ambitie, dat is bijzonder.” Eric: “We bouwen voort op elkaars kennis en ervaring, we steken elkaar aan met ons enthousiasme. Wij zien het als programmadirectie als onze rol om die alliantiegedachte levend te houden – en om te zetten in concrete resultaten. Nieuwe technieken en ideeën, verbeterde processen of verrassende combinaties daarvan: onze innovatiekracht is de sleutel tot succes.”

Denken, durven, doen

Waarom innoveren lastig is en hoe het tóch lukt

Dijken zijn van levensbelang. Dit vergroot het spanningsveld tussen op safe spelen en iets nieuws durven proberen. Hoe krijg je innovatie bij het HWBP dan naar een hoger plan? Twee externe deskundigen geven hun visie.

In gesprek met

Marjan Kreijns

Als projectdirecteur van het VPdeltaprogramma voor innovaties in de watersector en directeur van The Green Village, de proeftuin voor duurzame innovatie op de TU Delft Campus, zit Marjan boven op de ontwikkelingen. “Er zijn al enorm veel innovaties beschikbaar om schade en overlast te voorkomen tijdens watersnood en droogte.” Haar missie: zorgen dat we deze ook in de praktijk gaan toepassen.

Piet Dircke

Al jaren is Piet betrokken bij projecten over de hele wereld waarin watermanagement, klimaatadaptatie en innovatie samenkomen. Sinds januari 2022 is hij Global Director Climate Adaptation bij Arcadis. “Mijn passie: duurzame oplossingen bedenken die onze burgers, bedrijven, infrastructuur en gebouwen minder kwetsbaar maken.”

Het HWBP staat voor de opgave om 1.500 kilometer dijken toekomstbestendig te maken. Daarbij zijn we ons ervan bewust dat we moeten innoveren om te kunnen versnellen en de kosten beheersbaar te houden. Hoe kijken jullie daarnaar?

Marjan: “Het belang van innovatie is groter dan ooit. Niet alleen vanwege de snelheid en de kosten, maar ook omdat de omstandigheden veranderen. In Nederland hebben we bijvoorbeeld nooit met hittestress te maken gehad, of met échte droogteproblematiek. Daardoor komen er totaal andere uitdagingen op ons bord te liggen rondom onderwerpen waar zelfs op de universiteit nog niemand veel van weet. En die ook raken aan hoogwaterbescherming. Zo kijken we nu naar scheuren in veendijken door droogte: moet je die nat houden, of anders gaan maaien? We doen intensiever onderzoek naar waterbuffering. En we bestuderen bijvoorbeeld wat er gebeurt als er water langdurig tegen huizen aan staat, zoals bij de overstromingen in Limburg, België en Duitsland in 2021. Krijg je dan barsten in de muren? Of kun je niet beter de voordeur openzetten in plaats van het water zo lang mogelijk tegenhouden? Er komt zo veel op ons af; we móéten wel innoveren.”

Piet: “Ja, en het moet nog snel ook, want de schrik slaat je om het hart als je het nieuws volgt. Klimaatverandering gebeurt overal om ons heen, daar is geen discussie meer over. Het doel van innoveren zie ik wel verschuiven. De discussies in de Verenigde Staten illustreren dit mooi. Bijvoorbeeld bij projecten van het Army Corps, het Rijkswaterstaat van de Amerikaanse overheid dat zich

onder meer bezighoudt met de bouw van dammen, dijken en kustbescherming. In het begin ging het met name om snel en goedkoop technische oplossingen toepassen. In de praktijk leidde dat vooral tot innovaties in betonnen vloedkeringen, want die kwamen steeds als beste uit de kosten-batenanalyse waarmee alle projecten beoordeeld werden. Maar het besef groeide dat er meer duurzame en dus ook nature-based solutions nodig zijn. Zo werd natuurwaarde en duurzaamheid onderdeel van de afweging. Vervolgens ontstond discussie over klimaatongelijkheid – de baten vallen immers automatisch hoger uit waar dure huizen staan – en wordt nu bekeken hoe de weging verder aangepast kan worden om ook achtergestelde gemeenschappen te bedienen. Zo wordt er steeds integraler naar innovatievraagstukken gekeken, ook hier. Inmiddels zitten we in de Verenigde Staten alweer in de volgende fase, waarin the battle for talent een drijvende kracht wordt. Want ook daar is een nijpend tekort aan personeel.”

Op welke manier jagen de arbeidsmarktvraagstukken innovaties aan?

Piet: “Als middel om jezelf te profileren als aantrekkelijke werkgever. Het helpt om te kunnen zeggen: ‘Bij ons verdien je niet alleen een goed salaris met interessant werk, maar je maakt ook nog positieve impact. Want wat wij doen, draagt bij aan een toekomstbestendige samenleving. Het doet ertoe.’”

Marjan: “Innovatie kan de personeelstekorten ook deels opvangen. Wij onderzoeken bijvoorbeeld met een aantal waterschappen of we dijken kunnen inspecteren met beeldherkenning. We hebben gewoon niet meer al die dijkwachters die met prikstokken over de dijken lopen. Maar in droge periodes die we steeds vaker zien, is het cruciaal om de situatie in gaten te houden. Daarom testen we automatische beeldherkenning: kunnen we aan de gewassen en met algoritmes zien waar waarschijnlijk zwakke plekken zitten? En dan ga je dáárheen. In Delft noemen we dat the future of work: waarbij we met sleuteltechnieken zoals Artificial Intelligence en robotica het primaire proces verbeteren, in welke sector ook. Om het slimmer te doen, met minder mensen.”

kan ook zitten in het proces, in hoe je bewoners erbij betrekt, in de samenwerking.”

Innovatie is hard nodig en iedereen is vóór. Er wordt in de waterwereld veel ontwikkeld en vanuit het HWBP dragen we daar graag aan bij, onder andere door budget beschikbaar te stellen. Toch blijft opschaling een uit daging. Hoe kom je nou tot succesvolle toepassing van innovaties in de praktijk?

Piet: “Laten we wel wezen, er wordt in elk project, elke dag weer geïnnoveerd. Bijvoorbeeld door technologieën die hun waarde in de praktijk bewezen hebben op nieuwe manieren toe te passen, te combineren, met elkaar te verweven of sneller, goedkoper of met andere materialen uit te voeren. Innovatie verloopt vaak incrementeel. En het beperkt zich ook niet tot technische oplossingen: innovatie kan ook zitten in het proces, in hoe je bewoners erbij betrekt, in de samenwerking. Ook kunnen omwonenden zelf juist de aanjagers van innovaties zijn, bijvoorbeeld door lobbyen voor zelfsluitende keringen, om een beschermd dorpsgezicht te beschermen. Dat neemt niet weg dat opdrachtgevers bij aanbestedingen vaak de eis stellen van proven practice. Dat kan een rem zijn op het bedenken en toepassen van iets volledig nieuws.”

Marjan: “Daarom is het zo belangrijk om echt nieuwe vindingen door en door te testen vóór de marktintroductie. Met start-ups en scale-ups die wij begeleiden, zoeken we altijd naar een soort hink-stap-sprong. Je begint in een lab. Van daaruit ga je in een proefomgeving de innovatie lang durig testen. Het liefst over vier seizoenen en helemaal vol sensors. Zodat je kunt meten: wat doet het echt? Wij doen dat in onze field labs met een hele groep studenten en promovendi. Gaat dat goed, dan ben je toe aan een pilot. Dan zoeken we een plek om de innovatie bijvoorbeeld bij een waterschap op werkelijke schaal in de openbare ruimte uit te proberen. Als dat dan ook nog lukt, is de kans op marktintroductie veel groter. Maar juist die tussenstappen zijn cruciaal. Want als je in één klap vanuit je schuurtje een pilot ingaat, hoeft er maar íets mis te gaan en je product heeft geen kans meer. Dan kan je niet meer terug. En bij hoogwaterbescherming kun je je al helemaal niet veroorlo ven dat er iets misgaat, want die noodmaatregelen heb je heel af en toe nodig. Dan moet je erop kunnen vertrouwen. Al dat testen draagt bij aan de bewijslast.”

“Innovatie

Als je al die stappen hebt doorlopen, wat maakt de imple mentatie dan toch nog lastig?

Marjan: “Na zo’n pilot moet je met heel veel partijen om de ta fel. Toen ik begon als directeur van The Green Village, dacht ik: wij gaan dat varkentje wel even wassen, wij hebben zo veel goede oplossingen voor klimaatadaptatie! Maar uiteindelijk is die technische kant maar een klein stukje van de puzzel. Juist de acceptatie van bewoners, van professionals, van organisaties, maar ook het hele juridische kader, de wet- en regelgeving maken het proces zo complex. Dat zijn eigenlijk grotere barrières. We merken bovendien dat de aarzeling vaak blijft, ondanks alle bewijs dat iets werkt. Bijvoorbeeld rondom het monitoren van dijken. Wij hebben een hele proefpolder op het randje van de campus waar we al jaren testen met glasvezel, met sensoren, met bezwijkproeven. De dijk hebben we al zes keer opgebouwd met allerlei materialen. Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) kijkt mee, Rijkswaterstaat kijkt mee. Er is al veel bewijslast dat het goed functioneert. Het wordt steeds goedkoper en makkelijker uit te voeren. Toch horen we elke keer dezelfde tegenwerpingen terug: je stopt iets in de dijk, vergroot dat niet de kwetsbaar heid? Is het niet heel duur? Is wat je meet dan ook wat je wil weten? Zijn de meetgegevens voldoende betrouwbaar?”

Piet: “Dat is precies het risicomijdende gedrag waar je door heen moet breken als je innovatief wilt zijn. Want zo blijven geweldige innovatiekansen liggen. Voor het HWBP is het de kunst om enerzijds de veiligheid te waarborgen en anderzijds toch ook kansen op innovatie te benutten. Dat is een moeilijke balans, want hoogwaterbescherming gaat uiteindelijk over het voorkomen van risico’s. Wat heb je dan te winnen met een avontuur waar allerlei vragen bij te stellen zijn? Daardoor is innovatie al bijna iets tegennatuurlijks. Voor innovatieve be drijven is de bonus dat er competitie is. Die moeten knokken voor hun kansen en mogelijkheden om te innoveren, want als ze dat niet doen, gaan ze eraan. En doen ze het wel en ze zijn succesvol, dan zijn ze spekkoper.”

Hoe doorbreek je die barrières?

Piet: “Die prikkel kun je vervangen. Door óf een glasheldere succescase te tonen, óf een ramp om de oren te krijgen zodat je wel wat móét doen, óf door een uitzonderlijk leiderstype. Een pionier die mensen weet te overtuigen, al is het nog niet helemaal duidelijk wat iets precies moet gaan worden.

Want dat is natuurlijk het punt: je kunt niet helemaal door gronden wat het wordt. Ja, als je nou een chip in een dijk doet, dan misschien wel. Maar daar moet je dus doorheen durven. Wil je echt stappen voorwaarts maken in innovatie, dan moet je afstappen van alleen maar risicodenken en ook kijken naar de kansen.” Marjan: “Zeker, innovatie vraagt om lef. Dat valt of staat met mensen. Het helpt ook om partijen goed te betrekken bij het ontwikkelproces. Zoals een afdeling Beheer en onderhoud. Zodat je het samen kunt oplossen als er een tegenvaller is doordat het beheer bijvoorbeeld duurder wordt. Hetzelfde geldt voor de omgeving: besteed aandacht aan communi catie en neem mensen mee in het ontwikkeltraject. Zodat ze zien: we kunnen komen kijken, we zien hoe het werkt, het is niet eng.

Verder leiden de rampen die zich voordoen zelf ook tot ver snelde toepassing van innovatie. Zo leuren wij al jaren met tijdelijke keringen. Daar hebben we ontzettend goede oplos singen voor die overal verkocht worden, behalve in Nederland. Maar na de overstromingen in Limburg hebben wij een grote test gedaan in de Hedwigepolder met keringen uit onze proef tuin Flood Proof Holland en daarna in Roermond. En nu zitten ze daadwerkelijk in een aanbestedingsprocedure. We zien dus dat partijen opeens geïnteresseerd zijn in andersoortige pro ducten waar ze eerder nooit voor open stonden. De schades waren gewoon te groot. Soms heb je dat dan blijkbaar toch nodig. Hetzelfde mechanisme zien we nu op droogte en hitte ontstaan.”

Piet: “Dan helpt het ook als die extreme omstandigheden niet alleen dramatisch zijn, maar dat je ziet dat je er ook iets tegen kunt doen. Zoals met de overstromingen in Limburg, België en Duitsland. Op vrijwel hetzelfde moment hield de orkaan Ida huis in New Orleans. Met terugwerkende kracht heeft 15 jaar investeren in de Maaswerken z’n waarde bewezen. En die vermaledijde hoogwaterbescherming in New Orleans – waar een hoop over is gemopperd – hield het wel. Die heeft de stad beschermd tegen een orkaan die bijna even zwaar was als Katrina. Dat laat zien: het loont om te investeren in een duurzame, weerbare toekomst, om iets te dóén in plaats van te denken: het kan straks misschien beter, of ik wacht nog even want het is nou nog niet rendabel. Dus inspireer elkaar. Ga het doen!”

innovatie Dijkwerkers werken met lef aan innovaties

Aantal innovaties en de gemiddelde inzet binnen een project

Waarom innoveren

omgeving goedkoper veiligheidsopgave

REDENEN OM PASSEN 65% 64% 63%

Kleinere opgaves, minder dijkversterkingen en een betere landschappelijke inpassing

vanuit omgeving

Innovatie leidt vaak tot kleinere opgaves, minder dijkversterkingen en een betere landschappelijke inpassing. Behalve een flinke besparing zorgt dat ook voor een grote positieve impact op het terugbrengen van emissies. Tot 2020 investeerde het HWBP 140 miljoen euro in het ontwikkelen van innovaties. En met resultaat, want het leverde een besparing op van indicatief 370 miljoen euro. De verwachting is dat deze besparingen nog verder toenemen doordat steeds meer projecten gebruik gaan maken van de innovaties. Een verdrievoudiging van de besparing in 2030 en verder moet mogelijk zijn. Bovendien komen er jaarlijks innovaties bij, want we gaan door met het investeren van gemiddeld 10 miljoen euro per jaar in innovaties.

innovaties innovaties 2030

Klaar voor toepassing Van zetstenen van baggerspecie tot emissieloos bouwen en van de grofzandbarrière tot Dijken en Natuur: de Innovatieagenda bevat momenteel circa 35 innovatieprojecten, waarvan ruim de helft in ontwikkeling is. De rest is afgerond en dus klaar voor toepassing in de praktijk. Uit de Kennis- en innovatiemonitor blijkt dat gemiddeld negen innovaties – nieuwe technieken, producten, werkprocessen of kennis – relevant zijn voor projecten en dat er vier ook daadwerkelijk worden toegepast.

35 9 4 in

Innovatieagenda

Om kosten te besparen

Om de veiligheidsopgave

Om in de toekomst

Omdat het belangrijk

Investeringen en opbrengsten Wat levert het

Een besparing in kosten

Meer draagvlak in de

Innoveren staat hoog op de agenda van het HWBP. En innovatie vraagt om lef. Dat is niet altijd even makkelijk in een werkveld waarin we sturen op het beheersen van risico’s. Hoe stimuleert het HWBP het tonen van lef in dijkversterkingsprojecten? HWBPinnovatiecoördinator Anouk te Nijenhuis en projectmanager van De Innovatieversneller Martijn van den Elzen reflecteren op de innovatieaanpak tot nu toe en kijken vooruit naar de toekomst.

Tot 2030

Betere ruimtelijke inpassing

Bijdrage aan circulariteit Bijdrage aan samenwerking

Om een dijk te maken 240 miljoen euro 4,3 miljard euro

Opbrengsten innovaties

Mogelijk hoger op basis van extrapolatie

139 t/m 2020 t/m 2030 140 370 240 550 investeringen

opbrengsten

100 mln

Investeringen innovatie 2021 Totaal

Waterschappen passen in meer dan de helft van de dijkversterkingsprojecten innovaties toe uit de Kennisen innovatieagenda. Bovendien ontwikkelen projecten geregeld hun eigen innovaties, vaak in samenwerking met een aannemer of kennisorganisatie. Zo deed Waterschap Noorderzijlvest zelf deltagootproeven om te ontdekken hoe sterk bepaalde steensoorten en klei zijn. De kennis die dat opleverde, pasten ze direct toe in hun project. Als we dit soort project-specifieke innovaties meerekenen, vermoeden we dat ruim driekwart van de projecten innovaties toepast.

Aantal innovaties en de gemiddelde inzet binnen een project

Aantal innovaties en de gemiddelde inzet binnen een project Investeringen en opbrengsten

Na 2030 blijven de huidige investeringen hun vruchten afwerpen. De hoogte van die toekomstige opbrengsten hangt af van het succes van de innovaties die we nu en de komende jaren ontwikkelen. Neem bijvoorbeeld het innovatieproject Dijken en Natuur (zie pagina 46), dat onderzoekt hoe dijkversterking en natuurontwikkeling hand in hand kunnen gaan. Dat kan leiden tot goedkopere oplossingen én levert een bijdrage aan natuurontwikkeling. De resultaten van dat project worden in 2025 verwacht en zijn dus niet meegenomen in de schatting van de opbrengsten van onze investering.

Meer dan waterveiligheid alleen

De innovaties zijn niet meer alleen gericht op sneller en goedkoper werken. Uit de Kennis- en innovatiemonitor blijkt dat de alliantie HWBP vooral inzet op een goede inpassing van dijken in het landschap. De Brede Groene Dijk is daarvan een goed voorbeeld. Deze verbreding van de aanpak van dijkversterkingen, die ook spreekt uit de bespiegelingen van Marjan Kreijns en Piet Dircke in het artikel Denken, durven doen (zie pagina 10-13), sluit nauw aan bij de uitdaging waar de alliantie HWBP voor staat: de maatschappij heeft meer nodig dan waterveiligheid alleen. Daarom houden we bij dijkversterkingsprojecten steeds meer rekening met andere maatschappelijke opgaven op het gebied van natuur, landbouw, woningbouw, acceptatie door de omgeving en de energietransitie.

Waarom innoveren dijkwerkers?

Meerwaarde voor de omgeving

Om een integrale gebiedsaanpak mogelijk te maken, is het belangrijk om de betrokken organisaties in een vroeg stadium met elkaar om tafel te krijgen. Hoe faciliteer je dat en hoe maak je het technisch mogelijk om al die verschillende opgaven te combineren? Dat willen we ontdekken met nieuwe innovatieprojecten. Waterveiligheidslandschappen bijvoorbeeld: daarmee creëert de alliantie een meerwaarde voor de omgeving door verschillende maatschappelijke opgaven te combineren.

Om een dijk te maken die past in de omgeving

Om kosten te besparen

Om de veiligheidsopgave scherper (en vaak kleiner) te krijgen

Om in de toekomst dijken beter te versterken

Deze bredere benadering heeft ook effect op de innovaties waarop het HWBP zich richt. Zo waren we eerst vooral bezig met kennis verzamelen over dijken om tot een beter ontwerp te komen. ‘Beter’ betekende in dit geval: compacter en dus goedkoper. Het is mooi dat we grote proeven kunnen doen nadat er op kleine schaal al pilots zijn gedaan door universiteiten, Deltares of de markt. Dat geeft vertrouwen dat een techniek echt werkt. Nu komt er bij innovaties ook steeds meer aandacht voor de omgeving.

Omdat het belangrijk is om te innoveren

Wat levert het op?

In dezelfde lijn ontwikkelt Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in het dijkversterkingsproject Salmsteke samen met de omgeving, beheerders en kennisinstituten duurzaam materieel om in te zetten bij de realisatie. Dit verkleint de CO2-uitstoot en geeft bovendien minder overlast voor de omgeving. Ook de dijkversterking Stenendijk Hasselt van Waterschap Drents Overijsselse Delta wordt volledig emissieloos uitgevoerd.

Het bevorderen van biodiversiteit bij een dijkversterking is nog zo’n maatschappelijke opgave die relevant is voor dijkversterkingen. Zo test Waterschap Rivierenland voor en met andere waterschappen verschillende soorten grass en kruiden als dijkvegetatie in het innovatieproject Future Dikes. Hiermee bevordert het waterschap de erosiebestendigheid van de dijk en faciliteert het tegelijkertijd de biodiversiteit. Zo draagt het project bij aan de duurzaamheidsdoelen van het HWBP. Ook bij de Waddenzeedijken zijn soortgelijke grasmengsels toegepast.

Een innovatieve werkgever is een aantrekkelijke werkgever. We zijn dus gewend om te innoveren op snelheid en kosten, en inmiddels ook op CO2 en natuurwaarde. Maar zoals Piet Dircke benadrukte (zie pagina 10-13) wordt het ook steeds belangrijker om vernieuwing te benaderen vanuit de vraag: hebben we straks nog genoeg mensen voor de opgaven waar we voor staan? Net als veel organisaties kampen ook de waterschappen en Rijkswaterstaat met de krapte op de arbeidsmarkt. Innovatief werken met grote maatschappelijke impact maakt onze sector aantrekkelijker voor de nieuwe generatie. Aan de ene kant trek je met innovatie dus de aandacht van de juiste mensen.

De Innovatieversneller: ook voor jouw project

Welke innovatie biedt voor mijn project de meeste kan sen? En hoe pas ik die toe zonder de stabiliteit van mijn opgave uit het oog te verliezen? De vier dossierhouders van De Innovatieversneller bieden jou de laatste kennis, elk binnen hun eigen deelgebied: macrostabiliteit, erosie, piping en niet-waterkerende objecten zoals kabels, leidin gen en damwanden. Er zitten circa 35 innovaties in het portfolio. Er zijn dus volop kansen om ook jouw project te optimaliseren. Wil je ook aan de slag met innovaties bin nen jouw project? Lees meer over De Innovatieversneller op pagina 49.

Een innovatieve werkgever is een aantrekkelijke werkgever

Aan de andere kant kun je er juist ook mensuren mee besparen, bijvoorbeeld doordat de opgave wordt verkleind. Zo dient de krapte op de arbeidsmarkt zich aan als de volgende grote aanjager van innovatie: een verrijking van het beeld van wat je met innovatie kunt bereiken.

De drempel verlagen Innoveren betekent buiten de gebaande paden treden. Dat brengt per definitie onzekerheden met zich mee. Innovatie vraagt dus heel wat van het waterschap en de teamleden. Daarom staat in het programmaplan van het HWBP dat we innovatie omarmen. Dit vormt een bestuurlijke basis waarmee we de drempel willen verlagen om een

progressieve houding aan te nemen bij een project. We hebben als alliantie met elkaar afgesproken: we willen en moeten innoveren en we bouwen een vangnet om de bijbehorende risico’s op te vangen. Daarmee wordt een innovatie een verbintenis.

De afspraak Comply or explain vloeit voort uit die bestuurlijke basis: waterschappen hebben expliciet de taak om zorgvuldig af te wegen hoe zij innovaties kunnen opnemen bij elk project. We spreken elkaar aan op het benutten van de investering, zodat het niet meer vrijblijvend is. Waterschappen kunnen innovaties bovendien met honderd procent subsidie voor de hele alliantie testen. Op dit moment maken circa 20 innovatieprojecten daarvan gebruik. Wanneer risico’s van innovaties bij ‘gewone’ versterkingsprojecten onverhoopt realiteit worden, dekt een gedeeld risicovangnet de kosten.

Innoveren moet voor een project wel te dragen zijn. Als een innovatie in jouw project geen geld bespaart, het proces niet versnelt of verduurzaamt, is het logisch om het achterwege te laten. Wij adviseren: zoek naar de punten in jouw projectontwerp waar innovatie écht loont. Kun je bijvoorbeeld de dijk bekleden met gras en klei in plaats van steen? Of draagt een slimme oplossing bij aan een bredere gebiedsontwikkeling? Zet innovatie vooral in op dat soort bepalende omslagpunten.

Een steeds prominentere plek

Waarom innoveren dijkwerkers?

Om HWBP-projecten het laatste duwtje richting de startstreep te geven, is De Innovatieversneller in het leven geroepen (zie kader). Veel dijkwerkers weten die te vinden als vraagbaak, ook al is het initiatief pas net uit de startblokken. Het getuigt ook van lef van de projectteams als je ziet wat er allemaal in de projecten gebeurt. Door te inspireren en te ontzorgen, geeft het HWBP dat toenemende lef een verdere impuls. Zo geven we innovatie een steeds prominentere plek binnen het HWBP.

Innovatieprojecten

innovatie

HWBP-projecten Kennis- en innovatieagenda

Innoveren en innovaties toepassen is noodzakelijk bij de projecten van het HWBP. Want dankzij de innovaties in het HWBP wordt de Nederlandse dijk steeds slimmer, goedkoper, duurzamer en past de dijk beter in de omgeving. Daarom investeren we jaarlijks 10 miljoen euro in het stimuleren van innovaties. Innoveren, dat doen we samen én is niet vrijblijvend! Veel projectteams zijn al aan de slag met innovaties. Op de volgende pagina’s inspireren we graag met de HWBP kennisen innovatieprojecten die opgenomen zijn in de Kennis- en innovatieagenda. Zo leren we van elkaar en kunnen we op elkaar voortbouwen. Bij de dijkversterkingsprojecten vanaf pagina 51 vind je innovaties terug die op projectniveau worden uitgevoerd. Momenteel zijn we bezig met innovaties die gericht zijn op: een sterkere dijk een duurzame dijk samenwerken aan dijken en kunstwerken

Pag Initiatiefnemer Project

Pipingproef Hedwigepolder

Waterschap Hollandse Delta 22

Grofzandbarrière  Waterschap Rivierenland 24

Soilmix heaveschermen Waterschap Rivierenland 26

Erosiebestendigheid van overgangen Waterschap Zuiderzeeland 26

Geo Clay Liner  Waterschap Limburg 27

Ontwerp- en beoordelingsrichtlijn drainagetechnieken Waterschap Aa en Maas 27

Praktijkonderzoek Opbarsten bij dijken Waterschap Drents Overijsselse Delta 28

Embankment Suite HWBP 30

Meerjarige veldmeting Eems-Dollard

Waterschap Noorderzijlvest 30

Monitoring gras- en kleibekleding Waterschap Hunze en Aa’s 31

Erodeerbaarheid klei op het buitentalud Waterschap Noorderzijlvest 31

Gras op Zand Waterschap Drents Overijsselse Delta 32

Dijkstabilisator  Waterschap Amstel, Gooi en Vecht 34

Bouwstenen duurzame dijkversterking

Waterschap Rivierenland 36

DuboCalc voor dijkversterkingsprojecten Waterschap Rivierenland 37 Dijkversterking met Gebiedseigen Grond   Waterschap Limburg 38 Zetsteen van baggerspecie  Waterschap Scheldestromen 40

Future Dikes

Waterschap Rivierenland 42

Waterschap Vallei en Veluwe 43 Klei van dichtbij op de Brede Groene Dijk Waterschap Hunze en Aa’s 44 Dijken en natuur

Grebbedijk circulair

Waterschap Drents Overijsselse Delta 46 Emissieloos bouwen

Duurzaamheidsdashboard

HEEL

Samenwerken aan Kunstwerken

De Innovatieversneller

Waterschap Rivierenland 46

Waterschap Zuiderzeeland 47

Waterschap Vallei en Veluwe 47

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 48

Waterschap Rivierenland 49

Initiatiefnemer: Waterschap Hollandse Delta Doel: verkleinen piping-opgave kust en delta door nieuwe kennis over piping Toepasbaar bij: projecten langs de kust en estuaria

Aanleiding

Veel dijken in Nederland worden afgekeurd op het faalmecha nisme piping. Bij piping stroomt er, door het verschil in water standen aan de buiten- en binnenkant van de dijk, water met zanddeeltjes onder de dijk door. Hierdoor ontstaan kanaaltjes (pipes) in de zandige ondergrond van een dijk. Als het gaat om kleine hoeveelheden, is dat geen probleem. Maar een grotere waterstroom die zand meevoert, kan een dijk ernstig verzwak ken of zelfs doen instorten.

Doel

De huidige rekenregels die bij het beoordelen van dijken op de gevoeligheid voor piping worden gebruikt, zijn gebaseerd op dijken op zand dat door rivieren is afgezet. Maar eerdere on derzoeken in Friesland wezen erop dat dijken op getijdenzand waarschijnlijk minder gevoelig zijn voor piping dan dijken op rivierzand. Het doel van de proef is om de verworven kennis en inzichten te vertalen naar en toepasbaar te maken voor de beoordeling en versterking van dijken in heel Nederland.

Beoogde eindresultaat

Deze praktijkproef levert een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de waterveiligheid in Nederland. Als het vermoeden klopt dat dijken op getijdenzand sterker zijn, dan hoeven ze minder vaak of in beperktere mate te worden versterkt. Dat kan een besparing van circa € 100 miljoen op leveren. Bijkomend voordeel is dat er een flinke verlaging van de milieulasten kan worden bereikt doordat minder ruimte en minder materiaal nodig is voor de dijkversterking. Dit betekent minder transportbewegingen en minder geluids- en trillings overlast op locatie. Ook levert dit een flinke besparing op van CO2-uitstoot.

Planning

In 2021 zijn in de Hedwigepolder twee grote kunstdijken gebouwd, waar via verticale buizen water is geïnfiltreerd in de laag getijdenzand. Daarmee is hoogwater gesimuleerd. Met meer dan 200 waterspanningsmeters, acht glasvezeltempera tuurkabels, meetelektroden voor elektrische weerstandsme tingen, een infraroodcamera bij de uittredesloot en elektrische weerstandsmetingen (ERT) kon tijdens de proef in real time het ontstaan van pipes worden gevolgd. De praktijkproef is met twee kunstdijken uitgevoerd, om de resultaten aan elkaar te kunnen toetsen. Na de hoogwatersimulatie zijn de kunstdijken afgegraven. Met steeds fijnere gereedschappen werden de afgietsels van de pipes blootgelegd, van graafmachine naar troffel.

Begin 2022 zijn in het laboratorium van Deltares kleine en medium schaalproeven uitgevoerd om de resultaten van de praktijkproef te toetsen. De schaalproeven zijn uitgevoerd met zand uit de Hedwigepolder en zand van de eerste proef in Friesland. De eerste resultaten bevestigen inderdaad dat getijdenzand minder gevoelig voor piping is. Na uitvoerige analyse van alle data zal uiteindelijk de precieze sterktefactor worden bepaald.

Projectpartners

Waterschap Hollandse Delta voert deze proef uit in hechte samenwerking met geospecialist Fugro en kennisinstituut Deltares.

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: toepassen duurzamere, snellere en goedkopere techniek tegen piping

Toepasbaar bij: projecten met piping en dunne deklaag achter de dijk

Aanleiding

De Waalbandijk in Gameren voldeed niet meer aan de norm omdat de kans op het faalmechanisme piping te groot was. Piping treedt op als er bij hoogwater kanaaltjes onder de dijk ontstaan waardoor water zand meevoert. Dit gebeurt vooral als het water in de rivier hoog staat. De dijk kan hierdoor ern stig verzwakken en zelfs bezwijken.

Doel

Gangbare technische oplossingen tegen piping zijn het aanbrengen van damwandschermen, grondbermen, filtertech nieken en drainagetechnieken. Het waterschap koos voor de toepassing van een innovatieve techniek waarmee ze, samen met Deltares en de POV piping, in 2018 de Waterinnovatieprijs wonnen: de grofzandbarrière als filtertechniek. De grofzandbarrière is een sleuf aan de binnenzijde van de dijk die op de overgang van de kleilaag naar de zandondergrond wordt gevuld met grof zand. Dat zand werkt als een filter dat het water doorlaat en voorkomt dat het onder de dijk aanwe zige fijne zand wegspoelt. Daardoor kunnen geen kanaaltjes naar de rivier toe ontstaan. Het waterschap plaatste ook een laag van 10 centimeter rood zand boven op de grofzandbarri ère. Die opvallende kleur zorgt ervoor dat het goed zichtbaar is als het zand is meegevoerd door een wel en piping dus toch optreedt. En zo kan het waterschap na een hoogwatersituatie aanvullende maatregelen nemen. Daarnaast geeft de rode zandlaag als tracer eenvoudig en doeltreffend aan waar langs de dijk de grofzandbarrière écht ligt. Zo kan het waterschap ook voorkomen dat de grofzandbarrière wordt beschadigd bij graafwerkzaamheden.

Beoogde eindresultaat

De dijkversterking Gameren is inmiddels afgerond. Met een grofzandbarrière over een gedeelte van ongeveer 1.000 meter in de Waalbandijk is het pipingprobleem daar nu opgelost. Deltares had de techniek al uitgebreid getest op laboratori umschaal. En maakbaarheidsproeven in het veld bewezen al dat de techniek ook in de praktijk gerealiseerd kan worden vol gens de strenge gestelde kwaliteitseisen. Maar dit is de eerste keer dat een grofzandbarrière daadwerkelijk is toegepast in een dijk.

De maatregel kan nu breed worden ingezet om piping tegen te gaan. Met als grote voordeel dat een grofzandbarrière sneller, goedkoper en milieuvriendelijker is dan andere methodes. Wanneer deze barrière vaker wordt toegepast en beheerders en aannemers ervaring opbouwen, kunnen optimalisaties in het ontwerp en de uitvoering het nog goedkoper maken.

Planning

Het project is in 2016 gestart. Na selectie van drie aanne merscombinaties zijn in 2020 maakbaarheidsproeven gestart. Daarna volgde het daadwerkelijk aanbrengen van grofzand, wat doorliep tot begin 2022. Het project is nu afgerond.

Projectpartners

Waterschap Rivierenland werkte in de ontwikkeling samen met Deltares en in de uitvoering met de combinatie Van de Wetering Cultuurtechniek, Vissers Ploegmakers en FPH Ploegmakers en de combinatie Martens en Van Oord en G. van der Ven.

innovatie

Soilmix heaveschermen

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: snellere en duurzamere oplossing voor piping uitwerken

Toepasbaar bij: projecten met piping en dikke deklaag achter de dijk

Aanleiding

In Nederland is er bij grofweg 20% van de te versterken primaire keringen een pipingprobleem.

Beoogde eindresultaat

Het doel van het project is om na te gaan of een soilmix wand als heavescherm het pipingprobleem beter, sneller en goed koper kan tegengaan dan andere oplossingen. In dit onder zoeksvoorstel wordt alleen de toepassing van soilmix wanden als heavescherm onderzocht. Soilmix heaveschermen kunnen tot een diepte van 15 meter onder een maaiveld worden aangelegd. Het is goed mogelijk dat soilmix wanden ook als stabiliteitsschermen kansrijk zijn.

De toepassing van nieuwe, verbeterde technieken voor de aanleg van een soilmix wand resulteert in veel hogere produc ties. Dit vertaalt zich niet alleen in lagere kosten (o.a. minder manuren), maar zal ook de totale uitvoeringsduur van het project positief beïnvloeden. Ook zullen er minder trillingen op treden en is de techniek veel minder gevoelig voor obstakels in de ondergrond. De soilmix wand scoort ook veel beter op duurzaamheidsaspecten dan een stalen damwand. Het pro ject bestaat uit een haalbaarheidsstudie waarin gekeken wordt naar technische haalbaarheid, kostenbesparing en duurzaam heidsaspecten. Dit zal eind 2022 zijn afgerond.

Projectpartners

De toepassing wordt onderzocht bij het dijkversterkingsproject Gorinchem - Waardenburg, op initiatief van Waterschap Rivierenland.

Erosiebestendigheid van overgangen

Initiatiefnemer: Waterschap Zuiderzeeland

Doel: lagere dijken door oplossingen voor overgangen in de bekleding

Toepasbaar bij: projecten met overgangen van harde materialen naar gras

Aanleiding

Op het binnentalud van een dijk zijn vaak niet-geometrische overgangen. Daarmee worden overgangen bedoeld van een grasmat naar een harde ondergrond van bijvoorbeeld beton, asfalt of basalt. De aanwezigheid van overgangen tussen gras en een harde ondergrond op het binnentalud heeft een forse impact op de erosiebestendigheid van een dijk als geheel en daarmee dus ook op de benodigde kruinhoogte. Hoe hoger de kruin, des te minder erosie. Kruinverhoging is echter nadelig voor het ruimtebeslag en de hoeveelheid benodigd materiaal. Er is dus veel te winnen bij het verster ken van overgangen en het scherper ontwerpen hiervan. In het onderzoek wordt de koppeling gezocht naar een maatregel om de overgang te versterken en de berekening van de kruinhoogte.

Beoogde resultaat

Geconcentreerd wordt op het versterken van de nietgeometrische overgangen (tussen gras en harde bekleding), omdat daarmee een lagere kruinhoogte is te behalen. Het beoogde eindresultaat is het opstellen van een ontwerprichtlijn voor niet-geometrische overgangen. Veel dijkversterkingsprojecten, met name in wind gedomineerde watersystemen, kunnen baat hebben bij deze resultaten.

Projectpartners

Waterschap Zuiderzeeland voert het project uit.

Geo Clay Liner

Initiatiefnemer: Waterschap Limburg

Doel: duurzamere en goedkopere dijkversterking door vermindering kleiaanvoer Toepasbaar bij: projecten waar klei nodig is

Aanleiding

Voor dijkversterking maken beheerders vaak gebruik van erosiebestendige klei als taludbekleding. In het Maasdal is deze klei van nature weinig aanwezig. Een bentonietmat, ook bekend onder de naam Geo Clay Liner (GCL), kan de functie van klei deels overnemen. Dat biedt mogelijkheden om toch gebiedseigen grond toe te passen met minder erosiebesten dige eigenschappen. Daarmee wordt het inkopen en vervoe ren van klei van andere locaties overbodig.

De kennis over het ontwerp en de toepassing van GCL is ge bundeld in de ontwerp-, beoordelings- en onderhoudsrichtlijn OBOR-GCL. Om de OBOR-GCL te completeren moet het ontwerp- en realisatieproces een keer doorlopen worden om de ervaringen die daarin worden opgedaan op te nemen in de richtlijn. Gekozen is hierbij voor de ervaringen in het dijkversterkingsproject Beesel.

Beoogde eindresultaat

Door toepassing wordt het OBOR-GCL aangevuld en geverifieerd. Medio 2022 is begonnen met de aanleg en tot en met 2025 vindt monitoring plaats. De eindresultaten worden eind 2025 verwacht.

Projectpartners

Waterschap Limburg en de POV Dijkversterking met Gebiedseigen Grond.

Ontwerp- en beoordelingsrichtlijnen drainagetechnieken

Initiatiefnemer: Waterschap Aa en Maas

Doel: impact en kosten van dijkversterkingen verkleinen Toepasbaar bij: projecten met uitdagingen op het gebied van piping, macro- en microstabiliteit

Aanleiding

Het toepassen van drainagetechnieken is een effectieve manier om de opgave op het gebied van piping, macroen/of microstabiliteit te verminderen of zelfs op te heffen. Waterschappen hebben daarom behoefte aan handvatten om deze technieken te kunnen inzetten.

Beoogde eindresultaat

De Ontwerp- en Beoordelingsrichtlijn (OBR) drainagetechnieken helpt projectteams om te komen tot een gedragen werkwijze voor het beoordelen en ontwerpen van drainagetechnieken in alle fases van een dijkversterkingsproject. De OBR is gebaseerd op de laatste inzichten en ontwikkelingen vanuit de POV’s Macrostabiliteit en Piping en sluit aan bij de nieuwste systematiek voor het beoordelen en het ontwerpen van waterkeringen. Inmiddels is de OBR opgeleverd. Het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) is positief over het inzetten van deze OBR als zogenoemde ‘groene’ versie.

Projectpartners

Bij de totstandkoming van de OBR drainagetechnieken zijn verschillende partijen betrokken vanuit de alliantie. De opdrachtgever is Waterschap Aa en Maas dat via het project Cuijk - Ravenstein de indiener is van het voorstel voor het opstellen van de OBR drainagetechnieken.

Praktijkonderzoek Opbarsten bij dijken

Initiatiefnemer: Waterschap Drents Overijsselse Delta Doel: sterkte van een dijk realistischer berekenen voor een nauwkeuriger dijkontwerp Toepasbaar bij: projecten waar opbarsten van deklagen een rol speelt

Aanleiding

In het praktijkonderzoek Opbarsten bij dijken onderzoeken Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta) en Deltares hoe bij hoogwater het land achter de dijk omhoog wordt gedrukt en kan opbarsten. Met de kennis die wordt verzameld, kunnen dijkprofessionals de sterkte van de dijk realistischer berekenen en zo een nauwkeuriger dijkontwerp maken.

Een dijk kan op verschillende manieren kapotgaan. Een van die manieren is dat de grond nabij een dijk opbarst. Daardoor wordt de dijk instabiel en schuift het talud van een dijk af. Ook kan zand van onder de dijk naar het oppervlak komen waardoor de dijk in elkaar kan zakken. Er is nog onvoldoende kennis over hoe dit opbarsten precies werkt. Daarom rekenen dijkenbouwers met veilige aannames om de sterkte van de dijk te bepalen. Nu proberen we dichter bij de werkelijkheid te komen door de sterkte van de deklaag in het land achter de dijk beter te bepalen.

Doel

Met literatuuronderzoek, laboratoriumproeven en een prak tijkproef op de IJsseldijk bij Kampen verzamelen WDODelta en Deltares kennis en verwerken die in een aanpak voor het beoordelen en het versterken van dijken. We verwachten dat de resultaten van dit onderzoek leiden tot goedkopere en beter inpasbare dijken.

Beoogde eindresultaat

Met dit onderzoek leren we meer over wat er precies in de praktijk gebeurt bij het opdrijven en opbarsten van de deklaag achter de dijk. Ook weten we dan wat de vervolgprocessen zijn na het optreden van de faalmechanismen macrostabiliteit en piping, die we hierbij als geheel bekijken. Hiermee wordt het denken en werken vanuit overstromingskansen verbeterd. De verzamelde kennis kunnen dijkprofessionals gebruiken bij het beoordelen van dijken en bij dijkversterkingen.

Planning

In 2022 is gestart met voorbereidende onderzoeken. In het najaar start de pomp- en infiltratieproef in het veld om de doorlaatbaarheid van de bodem binnen het proefveld te kunnen bepalen voor het voorontwerp van de grote praktijk proeven. In 2023 worden de praktijkproeven op de IJsseldijk bij Kampen uitgevoerd en geanalyseerd. Het project wordt in 2024 afgerond.

Projectpartners

Aan dit project werkt Waterschap Drents Overijsselse Delta samen met Deltares.

Initiatiefnemer: Programmadirectie HWBP

Doel: tool om de dijk beter te analyseren

Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

Zowel bij het beoordelen als bij het ontwerpen van een waterkering, is kennis over die dijk cruciaal. De huidige software voor het analyseren van keringen is op onderdelen verouderd en sluit niet goed op elkaar aan.

Beoogde eindresultaat

De Embankment Suite is een instrument om de beoordeling en het ontwerp van een waterkering te optimaliseren. De tool omvat beoordelings- en ontwerpsoftware voor stabiliteit, piping, grondwaterstroming, zettingen door ophogingen, grondconstructies en dijklichamen. Om in de analyse ruimte te houden voor onzekerheid in belasting en sterkte van dijken, integreert de software probabilistische rekenmethoden. De tool is eind 2023 gereed. Projecten kunnen onder begeleiding al aan de slag met producten die tussentijds gereleaset worden.

Projectpartners

Het HWBP ontwikkelt de tool samen met Rijkswaterstaat en Deltares. Waterschappen, ingenieursbureaus en aannemers zijn via de gebruikersgroep betrokken.

Meerjarige veldmetingen Eems-Dollard

Initiatiefnemer: Waterschap Noorderzijlvest

Doel: meer inzicht in effect wind, golven en waterstanden

Toepasbaar bij: projecten in het Waddengebied

Aanleiding

Mogelijk zijn dijkversterkingen aan de kust onnodig robuust, doordat de maatgevende hydraulische condities te zwaar zijn. Met name de golfbelasting is naar verwachting te hoog. Daarom heeft Waterschap Noorderzijlvest voor de dijkver sterking Eemshaven - Delfzijl besloten om de gebruikelijke planperiode van 50 jaar te reduceren tot 25 jaar in combina tie met een meetprogramma.

Beoogde eindresultaat

De ambitie is dat ons inzicht in het gedrag van (extreme) wind, golven en waterstanden groter wordt in het gehe le oostelijk deel van het Nederlands Waddengebied. De metingen geven nieuwe inzichten voor het ontwerpen en beoordelen van de keringen. Dit leidt tot de mogelijkheid om realistischer te ontwerpen en zo kosten te besparen voor de keringen in dit gebied. Het meetprogramma is op gestart in het stormseizoen 2018 - 2019 en heeft een duur van 12-15 jaar.

Projectpartners

Waterschap Noorderzijlvest voert het meetprogramma uit en Waterschap Hunze en Aa’s is direct betrokken. Experts vanuit Rijkswaterstaat, Deltares en het KNMI begeleiden het project. Verder zijn Arcadis, AquaVision, Infram Hydren en Van der Meer Consulting betrokken bij de uitvoering.

Monitoring gras- en kleibekleding

Initiatiefnemer: Waterschap Hunze en Aa’s

Doel: sterkere grasmatten op zeedijken Toepasbaar bij: projecten met zeedijken

Aanleiding

Grasbekleding is beter bestand tegen golfoverslag dan tot nu toe werd aangenomen. In dit project onderzoekt het waterschap de stevigheid van bestaande en nieuwe gras- en kleibekleding op zeedijken.

Beoogde eindresultaat

Het waterschap monitort via vier proefvakken de erosiebe stendigheid van bestaande en nieuwe gras- en kruidenmeng sels. De sterke van de huidige bekleding is onder andere met behulp van trek- en golfoploopproeven onderzocht. In 2019 werden nieuwe gras- en kruidenmengsels ingezaaid. De wor stelstructuur van deze nieuwe mengsels versterkt de dijk en bevordert de biodiversiteit. Het waterschap monitort tot en met 2024 het effect hiervan op de erosiebestendigheid. Dit leidt mogelijk tot een kleinere versterkingsopgave of sneller en goedkoper realiseren van dijkversterking. Het streven is om het eindrapport met resultaten en conclusies halverwege 2024 gereed te hebben.

Projectpartners

Waterschap Hunze en Aa’s werkt in dit onderzoek samen met Waterschap Noorderzijlvest, Wetterskip Fryslân, Wageningen University & Research, Radboud Universiteit, Infram Hydren en Deltares.

Erodeerbaarheid klei op het buitentalud

Initiatiefnemer: Waterschap Noorderzijlvest

Doel: kennis over erodeerbaarheid voor verschillende kleisoorten vergroten Toepasbaar bij: zeedijken met kleikern en/of klei-deklaag

Aanleiding

Waterschap Noorderzijlvest bekijkt of met kleine proeven de erodeerbaarheid van verschillende soorten klei bepaald kan worden. Daarbij wordt van een grote range kleisoorten een cor relatie gezocht tussen de resultaten van relevante kleinschalige proeven en de erosiecoëfficiënt die in de Deltagoot is bepaald. Het is dan niet meer nodig om altijd onbekende kleisoorten tijdens grote proeven te onderzoeken. Daarnaast wordt de sterkte van de kleikern onderzocht, zodat kennis ontstaat over de invloed van structuurvorming en veroudering op de erodeer baarheid. Andere waterschappen kunnen met deze inzichten ontdekken hoeveel klei en wat voor een soort klei gebruikt moet worden voor dijkversterking en welke bijdrage een oude kleikern toevoegt aan de sterkte van de kering.

Beoogde eindresultaat

Het waterschap verwerkt de verschillende testresultaten in een digitale tool. Met deze data kunnen de eigenschappen van klei beter worden ingeschat. Dit maakt het ook mogelijk om klei uit de eigen omgeving te gebruiken en grondgestuurd te ontwerpen en te beheren.

Projectpartners

Waterschappen Noorderzijlvest, Hunze en Aa’s, Fryslân en Scheldestromen. En Deltares, Fugro, Wiertsema & Partners, Kennis voor Keringen, Adviesteam Dijkontwerp en De Innovatieversneller. Ook bouwt dit project voort op kennis uit de POV Dijkversterking met Gebiedseigen grond en het innovatie project Brede Groene Dijk.

Initiatiefnemer: Waterschap Drents Overijsselse Delta

Doel: beperken dijkversterkingen door nieuwe kennis over de sterkte van de grasmat op een zandlichaam Toepasbaar bij: projecten met grasbekleding op zandige ondergrond

In het innovatieproject Gras op Zand onderzoekt Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta) samen met andere par tijen hoe sterk een grasmat op zanddijken is. Dat doen we met proeven op de dijk.

Aanleiding

De gegevens van deze proef worden gebruikt voor een reken model waarmee de sterkte van een grasmat op een zandige ondergrond wordt bepaald. Van deze sterkte was bij het begin van dit onderzoek niets bekend, waardoor er heel veilig en dus conservatief werd gerekend.

Door het doen van veldonderzoeken leren we meer over de daadwerkelijke sterkte van de grasmat. Dit deden we door met een stellage golven na te bootsen, die over en op de dijk klotsen. Met de golfklapproef kreeg de buitenkant van de dijk het flink te verduren. Vaste hoeveelheden water kletterden dan als golven tegen de dijk. We hebben onderzocht hoelang het duurt voor de grasmat kapotgaat én of en wanneer het zand uit de dijk gaat spoelen. Met een golfoverslagproef keken we hoe de grasmat aan de landzijde van de dijk het houdt. Het water stroomde dan in golven over de dijk heen.

Doel

Met de nieuwe kennis kunnen we beter berekenen of een grasbekleding op een zandondergrond aan de wettelijke sterkte-eisen voldoet. In het project Veilige Vecht heeft

WDODelta dit ondertussen toegepast. Daarmee is de hoogteopgave van de dijken tussen Dalfsen en Zwolle met meer dan de helft afgenomen. Waar eerst nog 30 kilometer dijk diende te worden opgehoogd, is dit dankzij Gras op Zand teruggebracht tot circa 11 kilometer.

Beoogde eindresultaat

Met dit onderzoek leren we meer over de sterkte van een gras bekleding op een zandige ondergrond. Deze kennis voegen we toe aan de rekenregels die er zijn om te onderzoeken of de dijk aan de wettelijke norm voldoet.

Planning

De onderzoeken zijn in de winter van 2020/2021 op de Vechtdijken tussen Dalfsen en Zwolle uitgevoerd. In het daaropvolgende jaar zijn de resultaten geanalyseerd en is een voorstel gedaan voor de rekenkundige sterkte van gras op zand. Momenteel zijn we bezig met het afronden van het project en het vastleggen en verspreiden van het resultaat.

Projectpartners

Aan dit project werkt WDODelta samen met Deltares, InframHydren, Radboud Universiteit Nijmegen, Van der Meer consul ting, Wageningen Environmental Research, EurecoAdvies en Universiteit Twente.

Dijkversterking met dijkstabilisator

Initiatiefnemer: Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Doel: acceptatie van een nieuwe techniek voor stabiliteitsproblemen Toepasbaar bij: projecten met uitdagingen op het gebied van macrostabiliteit en ruimte

Aanleiding

Het is vaak duur en ingrijpend om in gebieden met weinig ruimte stabiliteitsproblemen bij dijken op te lossen. Binnen de Projectoverstijgende Verkenning (POV) Macrostabiliteit is onderzoek gedaan naar nieuwe versterkingstechnieken en inzichten, om de opgave ten aanzien van macrostabiliteit van dijken effectief aan te pakken.

Doel

Het doel van dit project was om de nieuwe techniek van de dijkstabilisator te onderzoeken, in de praktijk toe te passen en de gerealiseerde versterking te monitoren. De dijkstabi lisator is een klapanker dat ongeveer om de 2 meter schuin in de grond gaat tot in de compacte zandlaag, 14 tot 18 meter diep. Het anker wordt iets teruggetrokken zodat het uitklapt. Daarna wordt een vinvormig element over de ankerstang aangebracht, om de gronddruk op te vangen. Vlak onder het maaiveld wordt een kopplaat geplaatst met een schroef waarmee het anker, en daarmee de dijk, op spanning wordt gebracht en gehouden. De spanning is af te lezen met sensoren. De dijkstabilisator kan met relatief licht materieel worden toegepast.

Beoogde eindresultaat

Het onderzoek, de toepassing in de praktijk en de analyse van de monitoringfase, heeft als uiteindelijke doel om tot volledige acceptatie van deze innovatie te komen.

Planning

In 2018 is de dijkstabilisator voor het eerst in de prak tijk toegepast voor de versterking van de Ringdijk in Watergraafsmeer. De Ringdijk is een groene dijk waar de weg vlak langs loopt en huizen dicht tegenaan staan. Er is geen ruimte om de dijk op te hogen of met extra grond te versterken, en een damwand plaatsen is heel ingrijpend. Deze omstandigheden lenen zich goed voor de toepassing van de dijkstabilisator, die weinig ruimtebeslag vraagt en relatief eenvoudig in te passen is. Met de dijkstabilisator verandert er niets aan de ruimtelijke kwaliteit.

Medio 2019 heeft de deeloplevering van de realisatiefase plaatsgevonden en is de monitoringsfase van 5 jaar inge gaan. In deze periode worden het verloop van de span ning, het gedrag van de dijkstabilisator en het functioneren van het hele systeem gemonitord. Na analyse kunnen de laatste openstaande vragen van het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) worden beantwoord.

Projectpartners

Waterschap Amstel, Gooi en Vecht is de opdrachtgever voor het toepassen en monitoren. De dijkstabilisator zelf is ontwikkeld door JLD International B.V. in samenwerking met Deltares, ENW, De Innovatieversneller (POV-M) en Antea Group.

Bouwstenen duurzame dijkversterkingen

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: duurzamere dijken ontwerpen met behulp van informatie, kennis en voorbeelden Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) staat voor de opgave om veilige dijken te realiseren binnen de afgesproken kaders van geld en tijd. Hier komt een belangrijke randvoorwaarde bij. Alle alliantiepartners hebben zich met afspraken in diverse akkoorden, zoals het Klimaatakkoord, het Nationaal Grondstoffenakkoord en het manifest Duurzaam GWW 2030, gecommitteerd aan ambities op het gebied van energie, klimaat en circulariteit. Uit deze afspraken volgt dat dijkversterkingen in 2030 zo veel mogelijk circulair en klimaatneutraal moeten zijn.

Doel

Het doel van het project is om kennis over duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit in de grond-, weg- en waterbouwsector (GWW) te vertalen naar bouwstenen voor duurzame HWBP-projecten. Met de informatie en voorbeelden in de tool kan elk projectteam aan de slag in elke fase van het dijkversterkingsproject.

Beoogde eindresultaat Het uiteindelijke resultaat is dat duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit nog beter opgenomen zijn in de HWBP-projecten. De bouwstenen vormen de bibliotheek waarin projectmedewerkers kunnen zoeken naar geschikte informatie om duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit op te nemen in hun werkprocessen. De tool is opgebouwd langs de verschillende fasen van een dijkversterkingsproject: initiatief, verkenning en planuitwerking. De fases realisatie en beheer worden later toegevoegd.

Elke fase in de tool is onderverdeeld in verschillende stappen. Onder iedere stap zijn nuttige tools en documenten opgenomen waarmee je direct aan de slag kan of waardoor je je kan laten inspireren. Ook is er een checklist opgenomen die kan helpen om alle noodzakelijke onderwerpen af te gaan voor duurzame dijkversterkingen.

Planning

Het project is afgerond in 2022. De tool is te vinden op de website van het HWBP.

Projectpartners

De Bouwstenen duurzame dijkversterkingen-tool is opgesteld in opdracht van Waterschap Rivierenland. De redactie en het ontwerp is gedaan door WSP en Jonge Honden.

DuboCalc voor dijkversterkingsprojecten

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: duurzamere dijken ontwerpen met behulp van een rekentool Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

Bij projectteams van HWBP-projecten leeft de behoefte aan overzicht en handvatten om duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit beter te kunnen borgen. DuboCalc is een rekentool om de milieu-impact, uitgedrukt in de milieukostenindicator (MKI) van een bouwproject mee te berekenen.

Doel

De tool is opgenomen in de Aanpak Duurzaam Grond-, Weg- en Waterbouw (GWW) en is een belangrijk instrument om tot een duurzaam ontwerp en een duurzame realisatie van een dijk te komen. In het project is gewerkt aan het beter inzetbaar maken van DuboCalc in de verkennings-, planuitwerkings- en realisatiefase.

Beoogde eindresultaat

Het beoogde eindresultaat is dat elk project gaat werken met DuboCalc om zo de milieu-impact van de dijkversterkingen te verkleinen. Dit project heeft verschillende eindproduc ten, waaronder een aantal toevoegingen aan de DuboCalc Objectenbibliotheek. De Objectenbibliotheek bevat daardoor veel voorkomende objecten van standaard dijkoplossingen, die alle gebruikers kunnen importeren in hun eigen project. Daarnaast zijn er twee handreikingen verschenen, die zich richten op de toepassing van DuboCalc in de verschillende projectfases.

Planning

Het project is in 2022 afgrond. De handreikingen zijn op de HWBP-website te vinden.

Projectpartners

Waterschap Rivierenland is initiatiefnemer en heeft samengewerkt met andere waterschappen en de HWBPdirectie. Royal HaskoningDHV heeft samengewerkt met verschillende waterschappen.

Dijkversterking met Gebiedseigen Grond

Initiatiefnemer: Waterschap Limburg

Doel: duurzamere dijken door kennis over en toepassing van gebiedseigen grond Toepasbaar bij: alle dijkversterkingsprojecten waar gewerkt kan worden met gebiedseigen grond

Aanleiding

Hoe kunnen we sneller, goedkoper én duurzamer de dijken versterken met gebiedseigen grond? Daar werkt de POV Dijkversterking met Gebiedseigen Grond (POV-DGG) aan.

Vroeger was bouwen met lokaal beschikbare grond normaal, maar om de kwaliteit van dijken te borgen zijn er strenge re gels opgesteld. Lokale grond voldoet vaak niet aan de strenge regels. De POV-DGG faciliteert met een technisch kader en een kansenscan het bundelen van kennis om het gebruik van gebiedseigen grond bij dijkversterkingen te stimuleren.

Het gebruik van gebiedseigen grond betekent milieuwinst door minder transportbewegingen en zorgt ook voor minder over last in het gebied. Belangrijke randvoorwaarden zijn voldoende tijd en ruimte voor een ‘grondgestuurd ontwerp’ als volwaardig alternatief. Het vraagt afstemming van grondstromen om de leverende locatie aan de dijkversterking te koppelen.

Doel

Het gebruiken van gebiedseigen grond vraagt om een cultuur omslag in het ontwerpen van dijken, waarbij vakmanschap en grondkennis een belangrijke rol spelen. Dit betekent dat alle betrokkenen moeten afwijken van een standaard ontwerp praktijk, met vooraf vastgestelde technische kaders, die al decennia als principe geldt.

Beoogde eindresultaat

De beheerders kunnen met de resultaten van de POV-DGG hun duurzaamheidsbeleid in de versterkingsprojecten vormge ven. Voor het grondgestuurd ontwerpen kan gebruik worden gemaakt van beschikbare kennis over het toepassen van ‘afwijkende’ grond, die in het technisch kader is gebundeld. Of er kan binnen het project nieuwe grondkennis worden ontwikkeld. Met de kansenscan kunnen de mogelijkheden om projecten te combineren in beeld worden gebracht.

Planning

De POV loopt sinds 2018 en is naar verwachting in 2022 afgerond.

Projectpartners

Waterschap Limburg is de trekker van de POV-DGG; het pro jectteam van de POV-DGG maakt gebruik van de faciliteiten van het waterschap om het project uit te kunnen voeren. Met POV-DGG heeft het HWBP een belangrijke stap gezet om het gebruik van gebiedseigen grond verder te stimuleren. Door actief bij te dragen aan de communicatie wordt de bekendheid en het gedachtengoed van de POV-DGG verder verspreid.

Zetsteen van baggerspecie

Initiatiefnemer: Waterschap Scheldestromen

Doel: hergebruik natuurlijk materiaal voor waterkering Toepasbaar bij: projecten waar zetstenen in de kering gebruikt worden

Aanleiding

Het ontwikkelen van een duurzamere zetsteen past binnen de klimaat- en duurzaamheidsambities: 100% energieneutraal in 2025 en 100% circulair in 2030. Het opwaarderen van lokaal afval (baggerspecie uit de watergangen) tot zetsteen voor dijken is een serieuze stap richting circulariteit. Door nieuwe normen en de stijging van de zeespiegel moet de steenbekle ding op het buitentalud van dijken de komende jaren verder doorgetrokken worden naar boven of vernieuwd worden. Daardoor is er in Zeeland, maar ook in de rest van Nederland, een groot toepassingsgebied voor deze innovatie.

Doel

Er zijn recepten ontwikkeld van lokale bagger, binders en vulmateriaal om een sterke zetsteen te kunnen maken, evenals de perstechniek en hogedrukpers om blokken te produceren. Er is aangetoond dat zetsteen van baggerspecie qua milieu kosten en in potentie ook qua productiekosten gunstiger is dan traditionele betonnen zetsteen. In een praktijkproef moet aangetoond worden dat de blokken kunnen functioneren in een realistische omgeving.

Zetsteen voor dijken is een uitdagende toepassing vanwege de grote krachten en het heftige milieu waaraan de blokken worden blootgesteld. Als het mogelijk is om met lokale bagger zetsteen te produceren, betekent dit dat het bouwen met bagger nog veel meer potentie heeft. Er kan daarmee in de dijkenbouw, maar ook in andere werkvelden, winst geboekt worden op het gebied van (milieu)kosten en ecologie.

Beoogde eindresultaat

Eind 2022 is de innovatie ontwikkeld tot TRL 6-niveau. Dat houdt in dat er is aangetoond dat zetsteen van bagger kan functioneren in een realistische omgeving. Hiervoor wordt op de Westerscheldedijk bij Hansweert een proefvak van 100 m² aangelegd. De opgedane kennis wordt gedeeld en als het mogelijk is blijft het proefvak nog een aantal jaar liggen om verdere ontwikkeling te monitoren.

Planning

In de eerste helft van 2022 is de zetstenenpers in gebruik genomen voor de productie van zetstenen. In de zomer is het proefvak aangelegd. Vanaf september 2022 wordt de opgedane kennis gedeeld en in maart 2023 is de oplevering van de eindrapportage.

Projectpartners

Waterschap Scheldestromen is de initiatiefnemer. In dit project werken zij samen met het bedrijf Netics, Rijkswaterstaat (RWS) en een klankbordgroep van deskundigen op het gebied van baggerverwerking, ecologie, milieu-impact, waterveiligheid en onderhoud van waterkeringen. Dit zijn experts vanuit het waterschap, RWS, Deltares en het onderwijs.

Lees ook het interview met Jelle-Jan Pieterse en Hugo Ekkelenburg op pagina 142.

Future Dikes

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: ontwikkelen sterke en duurzame grasbekleding

Toepasbaar bij: dijken met grasbekleding

Aanleiding

Soortenrijke dijkvegetatie draagt bij aan biodiversiteitsher stel en de reductie van uitstoot van CO2 en stikstof. Nieuwe zaadmengsels met meer en andere soorten grassen en kruiden leiden tot een duurzamere grasbekleding die minder kwetsbaar is voor weer- en klimaatinvloeden (droogte) en mogelijk ingezet kan worden als natuurcompensatie. Voor grootschalige toepassing is onderzoek nodig om aan te tonen dat soortenrijke grasbekledingen voldoende erosiebestendig zijn. Ook is er kennis nodig over het ontwerpen (ontwikkelen), beoordelen en beheren van deze vegetatie.

Doel

Het innovatieproject Future Dikes ontwikkelt de grasbekleding van de toekomst. We tonen aan dat soortenrijke grasbekle dingen voldoende erosiebestendig, duurzaam en kostenef fectief zijn. We brengen al bestaande kennis bij elkaar, testen (bestaande) soortenrijke grasmatten met golfoverslagproeven en grastrekproeven en ontwikkelen nieuwe zaadmengsels. De resultaten zijn praktisch toepasbaar in dijkversterkingsprojec ten, beheer en beoordeling van dijken. Het project levert een belangrijke bijdrage aan de biodiver siteits- en duurzaamheidsdoelstelling van het HWBP en waterschappen voor alle dijken in Nederland. Soortenrijke dijken verbinden ecologische waarden in onze omgeving en dragen bij aan het herstel van de biodiversiteit (waaronder de insectenstand).

Soortenrijke grasbekledingen zijn bovendien doelmatiger dan traditionele grasbladgedomineerde bekledingen. Ze zijn min der droogtegevoelig. Het bloemrijke karakter draagt bij aan de leefomgeving en daarmee aan draagvlak onder bewoners voor ingrijpende dijkversterking. De inzet als natuurcompensatie levert bovendien kostenbesparingen op.

Beoogde

eindresultaat

Het bundelen van (nieuwe) kennis, de ontwikkeling van zaad mengsels, de golfoverslagproeven en treksterktemetingen samen, leren ons meer over de relatie tussen vegetatiesamen stelling, beworteling, bodem, droogte, beheer en erosiepara meters. En over hoe soortenrijke grasbekleding te ontwerpen, aan te leggen, te beheren en te beoordelen. De kennis wordt verankerd in het Beoordelings- en Ontwerpinstrumentarium (BOI), protocollen voor aanleg en beheer en de Handreiking Grasbekleding.

Planning

Het project bestaat uit twee fases. In fase één verzamelen we de resultaten van veldonderzoek, golfoverslagproeven en grastrekproeven. De resultaten worden gebundeld in de Handreiking Grasbekleding 2.0 en het BOI.

De tweede fase (2025 - 2026) bestaat onder andere uit een kansenscan, veldtesten van innovatieve zaadmengels en uiteindelijk protocollen voor aanleg en beheer.

Projectpartners

Waterschap Rivierenland is opdrachtgever van het project dat wordt uitgevoerd door een breed consortium van partijen bestaande uit Radboud Universiteit (penvoerder), Universiteit Twente, Wageningen Environmental Research, Deltares, Infram Hydren, Eureco Advies en Lumbricus. Via de gebruikersgroep vindt afstemming plaats met STOWA, elf waterschappen en Rijkswaterstaat-WVL.

Grebbedijk circulair

Initiatiefnemer: Waterschap Vallei en Veluwe Doel: circulair ontwerpen voor circulaire dijken Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

Circulariteit richt zich op efficiëntere omgang met grondstof fen, materialen en producten en de beperking van afvalstro men. Circulair werken kan negatieve milieueffecten voorko men en bijdragen aan de beschikbaarheid van belangrijke grondstoffen, zowel op korte als op lange termijn. Aandacht voor circulariteit is een onderdeel van de integrale duurzaam heidsopgave.

Om de transitie te maken naar een circulaire economie, moeten circulaire (ontwerp)principes een integraal onderdeel worden van het ontwerpproces en besluitvorming. Circulair ontwerpen is het maken van keuzes voor de huidige en toe komstige levenscycli in het gehele traject: van initiatiefase, verkenning, ontwerp, uitvoering, het beheer en onderhoud, tot de volgende levenscycli. In de verkenning van gebiedsproces Grebbedijk zijn de eerste stappen gezet om circulariteit als volwaardig onder deel van de ontwerpopgave van een gebiedsproject mee te nemen. Dit heeft onder andere geresulteerd in een advies van de Commissie m.e.r. over circulariteit en de ontwikkeling van de circulaire peiler.

Doel

Het is de ambitie van het projectteam Grebbedijk om in de planuitwerkingsfase, de realisatiefase en de fase van beheer en onderhoud – op een maatschappelijk doelmatige wijze – klimaatneutraal en circulair te werken. Zo willen we het ont werp bij de projectbeslissing niet enkel optimaliseren op de laagste realisatiekosten en beperking van ruimtelijke impact, maar mede klimaatneutrale en circulaire realisatie, beheer en onderhoud als belangrijke randvoorwaarde meenemen. Daarnaast is het streven meer kennis en ervaring op te doen over circulariteit in dijkprojecten voor het HWBP.

Beoogde eindresultaat

Om de ambities te realiseren, voeren we drie leertrajecten en innovaties uit:

1. Doorontwikkelen circulaire peiler en uitwerken mogelijkheden voor implementatie.

2. Concept van materiaalbanken en materiaalpaspoorten uitwerken voor dijkversterkingen.

3. Een circulair (schaduw)ontwerp maken en invoegen in het integrale ontwerp voor de gebiedsontwikkeling.

Planning

De circulaire peiler 2.0 is begin 2022 online beschikbaar gemaakt. Aan de materiaaldatabank wordt gewerkt; eind 2022 is er een materiaalpaspoort voor het project Grebbedijk en eind 2023 verschijnt er een leerdocument met opgedane ervaringen. Het circulair (schaduw)ontwerp wordt in 2022 meegenomen het ontwerpspoor van de planuitwerking. In 2023 verschijnt het dossier en leerdocument.

Projectpartners

Voor de circulaire peiler: waterschappen Rijn en IJssel, Scheldestromen, Zuiderzeeland Rijnland en De Stichtse Rijnlanden met Rijkswaterstaat (RWS). Voor de materiaaldatabank: Hoogheemraadschap van Rijnland en Waterschap Zuiderzeeland met RWS en CB’23. CB’23 werkte ook aan het circulair (schaduw)ontwerp mee.

Initiatiefnemer: Waterschap Hunze en Aa’s Doel: onderzoeken en toepassen Brede Groene Dijk Toepasbaar bij: dijkversterkingen in slibrijke gebieden

Aanleiding

De 12,5 kilometer lange dijk van Kerkhovenpolder naar Duitsland moet versterkt worden. Uit de laatste toetsronde bleek dat de bekleding van de dijk niet aan de gestelde eisen voldoet. Traditionele versterking zou betekenen dat de gras bekleding vervangen wordt door asfalt. Waterschap Hunze en Aa’s onderzoekt of dit op een meer natuurlijke manier kan, in de vorm van een Brede Groene Dijk gemaakt van ‘klei van dichtbij’.

Doel

Om van de bestaande afgekeurde dijk een Brede Groene Dijk te maken, is heel veel klei nodig: circa 1,7 miljoen m3. In het demonstratieproject Brede Groene Dijk wordt de zoektocht naar lokaal beschikbare klei gekoppeld aan een oplossing van het probleem van de Eems-Dollard, namelijk de vertroebeling van het estuarium door slib. In de pilot ‘kleirijperij’ is slib uit de brakwater-natuurpolder Breebaart en baggerslib uit de haven van Delfzijl omgezet in klei.

Het doel van het demonstratieproject is om te onderzoeken op welke wijze met deze klei een veilige Brede Groene Dijk kan worden gebouwd. De klei voldoet namelijk niet aan de eisen die momenteel aan dijkenklei worden gesteld.

Onderdeel van het project is een deltagootproef, die in 2021 is uitgevoerd en waarbij de Brede Groene Dijk is nagebouwd en onder superstormomstandigheden is getest. De dijk heeft deze extreme omstandigheden uitstekend weerstaan en de uitkomsten zijn gebruikt voor het definitief ontwerp van de eerste 750 meter Brede Groene Dijk.

Lokaal beschikbare grond, die (net) niet voldoet aan de stren ge eisen die aan dijkenklei worden gesteld, wordt in Nederland nauwelijks toegepast. De uitkomsten van het project kunnen worden gebruikt in nieuwe ontwerpmethoden voor dijken. Daarmee wordt de toepassing van gebiedseigen grond een stuk eenvoudiger. Dat levert niet alleen grote financiële bespa ringen op, maar vermindert ook de overlast voor de omgeving door minder transport en milieuwinst door vermindering van CO2-uitstoot.

Beoogde eindresultaat

Een Brede Groene Dijk die prachtig in het unieke Natura 2000-landschap past en die is gemaakt van klei van dichtbij.

Planning

In 2022 is de eerste 750 meter Brede Groene Dijk aangelegd, die vervolgens gedurende een periode van 3 jaar wordt gemo nitord. De monitoringsgegevens zijn input voor het ontwerp van de versterking van het gehele dijktraject.

Projectpartners

Het project wordt uitgevoerd door Waterschap Hunze en Aa’s, samen met alliantiepartners Ecoshape, Deltares, Van Oord en Boskalis. Wetterskip Fryslân is betrokken met een eigen Brede Groene Dijk. Er vindt advisering plaats vanuit de POV-DGG, het HWBP, Adviesteam Dijkontwerp en het team Beoordelings- en Ontwerpinstrumentarium (BOI).

Dijken en Natuur

Initiatiefnemer: Waterschap Drents Overijsselse Delta Doel: benutten kansen natuurontwikkeling en dijkversterking Toepasbaar bij: projecten bij natuurgebieden

Aanleiding

Een groot deel van de HWBP-projecten ligt aan of in natuur gebieden. Waterveiligheid lijkt moeilijk te combineren met natuurbescherming en -ontwikkeling, maar wanneer deze doelstellingen en belangen beter doorgrond worden, zien we dat deze niet zo tegengesteld zijn als wordt aangenomen. Het doel is het benutten van kansen en komen tot natuurlijke oplossingen, waarbij natuurbehoud én -ontwikkeling integraal deel uitmaken van dijkversterkingen. Op dit moment ontbreekt het aan een goede analyse en aanpak om een combinatie tussen waterveiligheid en natuurgebieden mogelijk te maken en de meerwaarde van een integrale aanpak te benutten.

Beoogde eindresultaat

Het beoogde eindresultaat is het oplossen van knelpunten en benutten van meerwaarde van natuurgebieden en natuurlijke oplossingen binnen HWBP-projecten. Met de community of practice Dijken en Natuur werken we de komende jaren aan win-win-oplossingen voor het combineren van dijken en natuur. Het project loopt tot 2025.

Projectpartners

Waterschap Drents Overijsselse Delta is trekker van dit project. Het projectteam bestaat uit Rijkswaterstaat-WVL, Waterschap Noorderzijlvest en Deltares. In de community of practice zijn vier versterkingsprojecten aangewezen. Daarnaast zijn ook andere stakeholders als natuurorganisaties, ministeries en provincies betrokken.

Emissieloos bouwen

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: emissie reduceren door inspirerende aanpak

Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

Nederland moet in 2030 55% of mogelijk 60% minder CO2 uitstoten dan in 1990. Een belangrijke vraag voor project teams van dijkversterkingen is: hoe moeten we invulling geven aan CO2-reductie? En wat betekent dit voor de uit voering? Het beantwoorden van deze vragen is het hoofddoel van het voorbeeldproject. Er is in dit voorbeeldproject voor gekozen om de gewenste concrete kennis op te bouwen aan de hand van de dijkversterking Wolferen - Sprok.

Beoogde eindresultaat

Het resultaat is inzicht in wat nodig is voor een emissieloze aanpak van Wolferen - Sprok. Bovendien is de rapportage een inspirerend voorbeeld van maatregelen om de werkzaamhe den op de bouwplaats emissieloos (of tenminste emissiearm) te realiseren. Het voorbeeldproject geeft ook inzicht in ne veneffecten van deze maatregelen (bijvoorbeeld op kosten en planning). Het project is afgerond in 2022.

Projectpartners

Waterschap Rivierenland heeft het rapport samengesteld, in nauwe samenwerking met de betrokken aannemers (Combinatie De Betuwse Waard), die uitvoering geven aan het dijkverster kingsproject Wolferen - Sprok.

Duurzaamheidsdashboard

Initiatiefnemer: Waterschap Zuiderzeeland

Doel: handreiking om duurzaamheid te borgen

Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

De alliantie HWBP wil dat in 2023 duurzaamheid en ruimte lijke kwaliteit zijn geborgd in dijkversterkingsprojecten. In het dijkversterkingsproject IJsselmeerdijk is zeer succesvol een duurzaamheidsdashboard toegepast en is het ontwerp van de dijk tijdens de verkenningsfase stapsgewijs in belangrijke mate duurzamer geworden.

Met de rapportagetool kan de inzet voor duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit in iedere fase van een dijkversterking ex pliciet en zichtbaar worden gemaakt, waardoor het IPM-team hierop kan sturen. Bij de toepassing in de IJsselmeerdijk zijn hierdoor het negatief milieueffect (MKI) en de CO2-uitstoot 30 tot 50% gereduceerd.

Beoogde eindresultaat

Het beoogde eindresultaat is een handreiking die het project team concrete handvatten geeft om duurzaamheid te borgen en een rapportagetool die inzicht geeft in de voortgang op de doelen voor duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit. Het project start in het najaar van 2022 en wordt naar verwachting afge rond voor de zomer van 2023.

Projectpartners

In het project worden ervaringsdeskundigen van het projectteam van dijkversterkingsprojecten betrokken. Een brede selectie van dijkwerkers wordt betrokken, zodat het eindresultaat kan rekenen op draagvlak en betrokkenheid van toekomstige gebruikers.

HEEL

Initiatiefnemer: Waterschap Vallei en Veluwe

Doel: efficiënte projectaanpak

Toepasbaar bij: alle projecten

Aanleiding

HWBP-projecten vragen om een efficiënte aanpak, waarbij we als waterschappen voorspelbaar en gecontroleerd willen werken. Eenduidig zijn naar marktpartijen, onszelf en onze omgeving hoort daarbij.

Met HEEL versterken en uniformeren we de werkwijze op HWBP-projecten met hulp van SE (Systems Engineering). Dat doen we door tools te creëren en te delen. Door samen op te trekken ontstaat eenheid, versnelling en gezamenlijke kwaliteit. HEEL staat voor Herleidbaar, Eenduidig en Expliciet werken over de hele Levenscyclus.

Beoogde eindresultaat

Doordat we samen werken aan HEEL ontstaat een eenduidige, efficiënte aanpak. HEEL zorgt voor eenheid van taal op het vlak van processen, tooling en terminologie. De producten van HEEL zijn alliantiebreed en waterschapsbreed toepasbaar. De kennisbasis op de HEEL-website bevat expliciete kennis zoals templates en standaarden, maar geeft ook toegang tot mensen met ervaring op onderwerpen. Bijvoorbeeld in de vorm van good practices en de mogelijkheid tot collegiaal meedenken.

Projectpartners

Op dit moment zijn achttien waterschappen en Rijkswaterstaat aangehaakt bij het actieteam. Daarbij stemmen we af en werken we samen met STOWA, het Waterschapshuis, de Unie van Waterschappen en de Taskforce Deltatechnologie.

innovatie

Samenwerken aan Kunstwerken

Initiatiefnemer: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Doel: tijdige, snelle en efficiënte aanpak van kunstwerken in het HWBP Toepasbaar bij: alle kunstwerken

Aanleiding

Op het Hoogwaterbeschermingsprogramma staan honderden waterkerende kunstwerken in een primaire waterkering. Het is een uitdaging om al deze kunstwerken binnen 30 jaar aan te pakken. Dat betekent dat wij gemiddeld elke vier weken één kunstwerk opleveren.

Doel

Kunstwerken zijn anders dan dijken en vragen om een eigen aanpak. Met een eigen werkwijze kunnen we kansen pakken die onbenut blijven als kunstwerken slechts als onderdeel in een dijktraject worden gezien. Met Samenwerken aan Kunstwerken streven we er naar om de opgave sneller en in samenhang op te pakken. Een waterschap maakt een afweging of het effectiever is om kunstwerken als onderdeel van een dijkversterking te benaderen of als apart project. Dat hangt mede af van de complexiteit. Het is goed om deze keuze bewust te maken. Samenwerken aan Kunstwerken kan daarbij helpen.

Met een uniforme aanpak en/of scenario’s kunnen beheerders zien wat voor hen de meest handige aanpak is. Om een aanpak te ontwikkelen is kennis(ontwikkeling) nodig: kennis en ervaringen ophalen waar het op de plank ligt of creëren waar het nog ontbreekt.

Om sneller kunstwerken te versterken werken we aan het: • leren van opgedane ervaringen en projecten in uitvoering. Dat helpt om de urgentie voelbaar te maken, praktijkverhalen hebben een sterkere bijdrage dan theoretische inzichten.

• samenwerken met waterschappen en Rijkswaterstaat (RWS). We merken dat RWS inmiddels veel kennis heeft verzameld die ook voor waterschappen relevant is. RWS is bereid deze kennis te delen. Verder ziet RWS ook graag gezamenlijke leerprojecten om nieuwe kennis te ontwikkelen.

• aan laten sluiten van de aanpak bij huidige urgentie en concrete vragen bij waterschappen. Waterschappen die later urgentie voelen en vragen hebben moeten later kunnen aanhaken.

• leveren van een bijdrage aan de stabiliteit van het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Beoogde eindresultaat

Met Samenwerken aan Kunstwerken worden producten, diensten en activiteiten opgeleverd die gaan helpen om met een sneller tempo, meer waterkerende kunstwerken in een primaire kering aan te pakken.

Planning

In 2021 is de opgave in kaart gebracht. Een standaard stappenplan laat de route zien of een kunstwerk alleen onderhoud nodig heeft of vernieuwd moet worden en welke keuze je waar kunt maken. Tot 2024 werken we aan kennisdeling en een gedragen aanpak.

Projectpartners

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier doet dit samen met de andere waterschappen en Rijkswaterstaat.

De Innovatieversneller

Initiatiefnemer: Waterschap Rivierenland

Doel: betere, snellere en goedkopere dijkversterkingen door opschaling van innovaties Toepasbaar bij: alle dijkversterkingsprojecten

Aanleiding

De Innovatieversneller stimuleert en versnelt de toepassing en doorwerking van slimme en innovatieve oplossingen in HWBP-projecten. De Innovatieversneller geeft overzicht van beschikbare en benodigde kennis en verbindt innovaties en projecten met elkaar. Dat gebeurt vanuit de rol als innovatiemakelaar. Hiermee wordt de kennismotor van het HWBP ondersteund. De Innovatieversneller biedt daarbij:

Projectinnovatiesupport

Ondersteuning van de projecten bij vragen over toepassing of doorontwikkeling van innovaties en nieuw ontwikkelde kennis binnen een versterkingsproject.

Innovatieversnelling op specifieke onderwerpen

Opvulling van kennishiaten bij innovatieve oplossingen. Denk aan uitvoering of begeleiding van een specifieke inhoudelijke slag of doorontwikkeling die nodig is voor opschaling naar toepassing in andere projecten.

Kennisdoorwerking en -borging Zorg voor projectoverstijgende kennisdoorwerking en -bor ging. Onder andere door overzicht in de ontwikkelde kennis en technieken te creëren. Daarbij gaat het over volwassen heid van de innovaties, het toepassingsbereik en acceptatie door de omgeving.

De Innovatieversneller is doorlopend in gesprek met teams die werken aan versterkingsprojecten en aanbieders van ken nis en innovaties. De vijf thema’s van De Innovatieversneller zijn Macrostabiliteit, Piping, Niet Waterkerende Objecten, Dijkerosie/bekledingen en DijkDNA. Met de online kennis bank (HWBP-DIV Wiki) zijn documenten over innovaties en nieuwe kennis binnen deze thema’s via een overzichtelijke basisstructuur beschikbaar.

Doel

De Innovatieversneller geeft overzicht en verspreidt nieuwe kennis. Ook helpt en stimuleert De Innovatieversneller individuele projecten om initiatieven te nemen en begeleidt en ondersteunt deze projecten bij de implementatie van innovaties. Daarbij biedt De Innovatieversneller ondersteuning bij kennisontwikkeling in het eigen project, bij het inschatten van het belang van innovatie bij de start, bij het verspreiden van kennis naar andere projecten en het duiden van de status, zodat een nieuwe techniek of nieuwe kennis ook met voldoende vertrouwen kan worden toegepast. De Innovatieversneller zorgt ervoor dat kennisontwikkelingen van innovaties blijven doorlopen, daar waar de impact van die innovaties (tijd, geld en kwaliteit) groot is voor het gehele HWBP. De Innovatieversneller heeft zicht op de status en de nog ontbrekende implementatie-kennis, waardoor innovaties via de HWBP-projecten efficiënt kunnen worden (door)ontwikkeld.

Beoogde eindresultaat

Door inzet van De Innovatieversneller landen innovaties snel in praktijkprojecten, waarbij de projecten zowel vooraf als achteraf, maar ook tijdens de doorontwikkeling van innovaties, worden begeleid. Ook wordt bewaakt dat kennisontwikkeling is gericht op de voor het HWBP meest belangrijke ontwikkelingen.

Planning

De Innovatieversneller is begin 2021 van start gegaan met een looptijd van voorlopig drie jaar.

Projectpartners

Naast Waterschap Rivierenland (initiatiefnemer) zijn veel waterschappen betrokken, zoals Zuiderzeeland, Aa en Maas, Drents Overijsselse Delta en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden.

Stenendijk Hasselt

Projecten projecten

Ontwikkelingen in het programma

projecten

2023 - 2028

Waterschap / Project Pagina 2023 2024 2025 2026 2027 2028

Waterschap Aa en Maas 58

Cuijk - Ravenstein 60 P P R R R R Lith - Bokhoven 60 V V V P P P Ravenstein - Lith 61 R R R R R

Waterschap Brabantse Delta 64 Geertruidenberg - Amertak 66 P P R R R Moerdijk - Drimmelen 66 V V P P Standhazensedijk Drimmelen 67 F R R Willemstad - Noordschans 67 V V P P R R

Waterschap Drents Overijsselse Delta 70 Dalfsen - Zwolle (Veilige Vecht) 72 V P P R R R Keersluis Zwolle 72 V V P Mastenbroek - IJssel 73 V P P P R R Mastenbroek - Zwarte Meer – V Mastenbroek - Zwarte Water 73 V V P P R Stadsdijken Zwolle 74 R R R R R Stenendijk Hasselt 74 R R Zwolle - Olst (IJsselwerken) 75 P F R R R R

Wetterskip Fryslân 78 Koehool - Lauwersmeer 80 P R R R R R Lauwersmeerdijk 80 A Schiermonnikoog 81 V V P P R R Zurich - Koehool 81 V V V

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 84 Den Oever - Den Helder 86

Durgerdam 86

Katwoude 87

Kunstwerken 87

Markermeerdijken 90

Monnickendam Stedelijk 90

V P P

P P R R R Schellingwoude 91

Monnickendam Zeedijk 91

V P P R Volendam Zuideinde 93 A Wieringermeerkering 93

Waterschap Hollandse Delta 94 Geervliet - Hekelingen 95

Oostmolendijk - Ringdijk –

Zettingsvloeiing V3T 95

Waterschap Hunze en Aa’s 98 Kerkhovenpolder - Duitsland 99

Waterschap Limburg 102

Arcen 104

Baarlo - Hout-Blerick 104

Beesel 105

Belfeld 105

Blerick - Groot Boller 106

Buggenum 106

Heel 107

Kessel –

Lob van Gennep 107

Nieuw Bergen 108

Roermond Willem Alexanderhaven 108

Roermond Zuid 109

Steyl - Maashoek 109

Thorn - Wessem 110

Venlo ‘t Bat 110

Venlo - Velden 111

Well 111

Planuitwerking

R Realisatie

F Fastlane

A Afgerond

Niet opgenomen in het projectenboek, omdat aanvullende informatie niet beschikbaar is.

Waterschap / Project Pagina 2023 2024 2025 2026 2027 2028

Waterschap Noorderzijlvest 114 Lauwersmeer - Vierhuizergat 115 R R R R

Waterschap Rijn en IJssel 118 Den Elterweg - Zutphen 120 V V P P R R IJsselpaviljoen Zutphen 120 A Industrieterrein Grutbroek 121 R R

Pannerdense Waard - Westervoort 121

Rijnkade Arnhem 123 R R

Tolkamer - Pannerdense Waard – V V V P Tolkamer - Spijk – V

Hoogheemraadschap van Rijnland 126 Kunstwerken Spaarndammerdijk 127 V V P P R R Verbetering IJsseldijk (VIJG 2/3/4) 127 P R R R

Waterschap Rivierenland 130 Gorinchem - Waardenburg 132

R R R R Neder-Betuwe 132

R R R R Sprok - Sterreschans - Heteren 133

Stad Tiel 133 R R

Streefkerk - Ameide - Fort Everdingen 136

Tiel - Waardenburg 136 R R R R R Wolferen-Sprok 137

Waterschap Scheldestromen 138 Borssele (Westerschelde - S3) 140 P R R R Hansweert - Borssele (Westerschelde - S2) 140 V P P R R R Hansweert (Westerschelde - S1) 141 R R R R Kop van Ossenisse 141 V P P R R Sint-Annaland 144 R R Zuid-Beveland Oost (Oosterschelde) 144 V V P P R R Zuid-Beveland Oost (Westerschelde) 145 V V P P R R

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 146 Capelle - Zuidplas –

V V V P P Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) 147

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden 150 Culemborgse Veer - Beatrixsluis 152

R R R Gekanaliseerde Hollandse Ijssel 152

P R R R R Irenesluis - Culemborgse Veer 153

P P R R

Jaarsveld - Vreeswijk 153

Salmsteke 154

Salmsteke - Schoonhoven 154

Waaiersluis Gouda 155

Wijk bij Duurstede - Amerongen 155

Waterschap Vallei en Veluwe 158 Grebbedijk 160

R R R IJsseldijk Apeldoorns Kanaal 160

Noordelijke Randmeerdijk 161

Westdijk Gemeente Bunschoten 161

Waterschap Zuiderzeeland 164 IJsselmeerdijk 165

Kunstwerken Noordoostpolder –

Oostvaardersdijk –

Zuidermeerdijk - MSNF 165

Rijkswaterstaat 168 IJmuiden Dijk 170

IJmuiden Kunstwerken 170

Marken 171

Vlieland 171

* Dit programma is eind 2021 opgesteld en op Prinsjesdag 2022 officieel vastgesteld

Waterschap Aa en Maas

Fase Pag

1 Cuijk - Ravenstein V 60 2 Lith - Bokhoven V 60 3 Ravenstein - Lith P 61

“Zo’n intensieve samenwerking vraagt veel tijd en aandacht, maar biedt ook ruimte aan creativiteit”

Lees het interview met Martin van der Horst en Martin van der Meer op pagina 62.

projecten

Ravenstein

Scope: 21 kilometer en 11 kunstwerken

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte, stabiliteit en piping

Bijzonder: historische stadsmuur Grave, woningen in en aan de dijk

Opgave

De dijkverbetering tussen Cuijk en Ravenstein richt zich op de Brabantse kant. Deze dijk beschermt niet alleen de inwoners in het direct aangelegen gebied. Het gebied dat overstroomt bij een doorbraak strekt zich uit tot en met ‘s-Hertogenbosch. Bij het overgrote deel is sprake van een opgave voor hoogte, stabiliteit en piping.

Context

Langs het traject ligt een aantal kernen, waarvan vestingstad Grave de grootste is. In combinatie met de hoogteopgave zorgt dit voor een ruimtelijk dilemma waarvoor op dit mo ment maatwerk is voorzien. Dat is ook het geval bij wonin gen die dicht tegen of zelfs in de dijk staan. De partijen met wie Aa en Maas samenwerkt zijn Rijkswaterstaat, provincie Noord-Brabant, gemeente Land van Cuijk, gemeente Oss en gemeente Maashorst. Daarnaast werken we nauw samen met bewoners en belangenorganisaties in het gebied.

Planning

De verkenningsfase is in 2020 gestart. In de verkenningsfase onderzoeken we welke maatregelpakketten (alternatieven) er zijn voor het versterken van de dijk. Deze alternatieven zijn beoordeeld met een afweegkader waarin onder andere de haal baarheid, maar ook de input van de omgeving wordt meege nomen. Als alles mee zit, kan in 2025 de schop in de grond en wordt het project in 2028 opgeleverd.

Lith - Bokhoven

Scope: 23,5 kilometer en 16 kunstwerken

Projectfase: voorverkenning

Opgave: stabiliteit, piping en hoogte

Bijzonder: dynamische omgeving met grote projecten

Opgave

De waterkering tussen Lith en Bokhoven beschermt zo’n 170.000 inwoners, waarvan de meeste in en om ’s-Hertogen bosch. De bestaande kering heeft een grote afstand tot de norm. Bijna over de hele lengte zullen maatregelen genomen moeten worden tegen meerdere van de volgende faalmecha nismen: stabiliteit binnenwaarts, piping, stabiliteit buitenwaarts en in mindere mate hoogte.

Context

Het project ligt in de gemeenten Oss en ’s-Hertogenbosch. De omgeving is dynamisch met grote projecten waaronder het MIRT-project verbreding A2 Deil-Vught, de Hoogwateraanpak ’s-Hertogenbosch en aan de Gelderse zijde van de Maas ligt een pilotproject in het kader van Integraal Riviermanagement (IRM). Daarnaast liggen in het gebied een aantal kleine kernen aan de dijk met van oudsher plaatselijk bebouwing tegen het buitentalud. Daarvoor is in het verleden tot uiteenlopende maatwerkoplossingen gekomen. Zowel het omliggende ge bied als de dijk zelf kent een rijke historie: Romeinse vindplaat sen, Zuiderwaterlinie, fort Crèvecoeur en een aantal wielen (doorbraakkolken).

Planning

Het project verkeert in de fase van voorverkenning. Het Plan van Aanpak voor de verkenning moet nog opgesteld worden en het subsidieverzoek nog ingediend. Naar verwachting start de verkenning in 2026.

Scope: 26,6 kilometer en 3 kunstwerken

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: dijkversterking als aanjager van gebiedsontwikkeling

Opgave

De dijkversterking in combinatie met rivierverruiming in het project Meanderende Maas beschermt 270.000 bewoners, economische centra, infrastructuur en cultuurhistorische waarden op de as Nijmegen, Oss en Den Bosch. De dijk wordt versterkt omdat er problemen zijn met de hoogte, de stabiliteit en piping. Project Meanderende Maas combineert de noodzaak van waterveiligheid met de kansen voor gebiedsontwikkeling.

Context

Project Meanderende Maas heeft tien projectpartners en ligt in een dijkenlandschap met grote buitendijkse ruimten (de oude meanders van de Maas). Het gebied is rijk aan cultuurhistorie, met de vestingstadjes Ravenstein en Megen en de kronkeldijk met de karakteristieke bomen bij Demen en Dieden.

Planning

In de planuitwerking werkt het waterschap samen met aannemer Boskalis en adviseur Royal HaskoningDHV aan het ontwerp en de vergunningen.

Lees het interview met Martin van der Horst en Martin van der Meer op de volgende pagina.

Martin van der Horst (links)

Contractmanager

Project Meanderende Maas Waterschap Aa en Maas

Martin van der Meer (rechts) Technisch manager

Project Overstijgende Verkenning Dijkversterking met Gebiedseigen Grond (POV-DGG)

Projecten Waterschap Aa en Maas

Een sterkere dijk en een prachtig landschap verder ontwikkelen. Dat is het doel van Meanderende Maas. De tien projectpartners – van het waterschap tot Rijkswaterstaat en Natuurmonumenten – delen de drijfveer om een veilig, mooier en sterker gebied te creëren. “Vanaf dag één werken we integraal”, vertelt Martin van der Horst. “Dit is in de basis dus geen dijkproject. Het is voor het waterschap vanzelfsprekend om de aanpak van de uiterwaarden te koppelen aan de dijkversterking. Bij de een komt grond vrij, bij de ander komt die grond goed van pas. Werken met gebiedseigen grond is zowel duurzamer als voordeliger. Die twee gaan hand in hand. Het koppelen van grondstromen lijkt een inkoppertje, maar het heeft veel logistieke gevolgen. Je moet het project daarop dus vanaf het prille begin inrichten.” Martin van der Meer: “De kunst zit in het pakken van kansen. En dat doe je inderdaad vooral aan de start van je project.”

Lokaal gewonnen grond De POV-DGG stimuleert het gebruik van gebiedseigen grond bij dijkversterkingen. Martin van der Meer kijkt dan ook met interesse naar Meanderende Maas. “We verzamelen story lines: projectbeschrijvingen met praktijklessen voor werken met lokaal gewonnen grond. Daarmee willen we andere pro jecten inspireren. We creëren ook een kansenscan om al in de voorbereidingsfase de integrale gebiedsopgaven in kaart te brengen”, aldus Martin van der Meer. Martin van der Horst: “Ik zie veel raakvlakken tussen de projectdynamiek van Me anderende Maas en de onderwerpen waarmee de POV-DGG

zich bezighoudt. De kennis die wij nu opdoen, brengen we straks graag in bij de POV-DGG, zodat toekomstige projec ten daar de vruchten van plukken.”

Logistieke legpuzzel

Het slim inzetten van grondstromen is een logistieke legpuz zel, legt Martin van der Meer uit. “Het vraagt van opdracht gever en -nemer deskundigheid, maar vooral een goede samenwerking. Je lost die puzzel nooit alleen op.” Martin van der Horst: “De tweefasenaanpak zoals bij Meanderende Maas helpt daarbij. Bij die aanpak werken opdrachtgever en -nemer al in een vroeg stadium gezamenlijk een project uit. Ons project profiteert van de expertise van de aannemer. Zo’n intensieve samenwerking vraagt veel tijd en aandacht, maar biedt ook ruimte aan creativiteit. Je haalt het beste in elkaar naar boven.”

Tikkeltje eigenwijs

Bij een brede kijk op gebiedsontwikkeling zoals bij Meanderende Maas ontstaat ruimte voor innovatie. “Maar we moeten het in de praktijk wel waarmaken”, vertelt Martin van der Horst. “Ons vertrekpunt is altijd: wat is het beste voor het project en voor BV Nederland? Pas daarna kijken we hoe we het mogelijk maken. We kiezen niet snel voor een subopti male oplossing alleen omdat die aan de regels voldoet. Ons team is dan ook een tikkeltje eigenwijs. Gelukkig steunen de bestuurders ons.” Martin van der Meer: “Die steun is cruci aal. Alleen samen vind je de benodigde ruimte in de veelheid aan normen, regels en richtlijnen.”

Waterschap Brabantse Delta

Fase Pag. 4 Geertruidenberg - Amertak V 66 5 Moerdijk - Drimmelen 66 6 Standhazensedijk Drimmelen F 67 7 Willemstad - Noordschans V 67

“We zijn al lerende het avontuur aangegaan. Daarbij is vertrouwen belangrijk”

Lees het interview met Ben de Jong en Octa Koek op pagina 68.

Geertruidenberg - Amertak

Scope: 7,2 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: complexe opgave

Opgave

Grote delen van de dijktrajecten 34-1, 34a-1 en 35-2 voldoen niet aan de norm. Als gevolg hiervan moet de scope van project Geertruidenberg en Amertak (GEA) worden uitgebreid tot Geertruidenberg en Amertak-Wilhelminakanaal, Amer en Donge (GEA-WAD).

Context

Het project GEA-WAD is een gesloten normtraject en be schermt de stad Geertruidenberg en het zuidelijk en achter liggende gebied tegen overstroming. De keringen kenmerken zich door hun groene karakter en de karakteristieke bomenrijen aan de beide zijden van de Amertak. De afgekeurde dijken langs de rivier de Donge en de Slikpolder liggen in het stedelijk gebied van de kernen Geertruidenberg en Raamsdonksveer. De Slikpolder is het laatste stuk natuurlijk gebied aan de noordzijde van Geertruidenberg. De dijk langs de Donge ligt dicht tegen een industrieterrein en bebouwing aan.

Planning

De opgave van GEA wordt op dit moment in een breder perspectief bekeken. In het projectgebied ligt een opgave van ongeveer 30 kilometer, waaronder ook het Wilhelminakanaal, de Amer en de Donge. Voor de grotere opgave GEA-WAD loopt nu de trajectaanpak. Verwacht wordt dat deze in 2022 wordt afgerond. Hieruit volgt ook een advies voor het vervolg (GEA voortzetten, scope aanpassen of nieuw integraal project). De ingangstoets wordt voorzien in het voorjaar van 2023.

Moerdijk - Drimmelen

Scope: 17,6 kilometer

Projectfase: nog te starten Opgave: stabiliteit en bekleding Bijzonder: landelijke ligging tegen de Biesbosch

Opgave

Uit de laatste beoordeling is gebleken dat de primaire kering tussen Moerdijk en Drimmelen niet aan de norm voldoet. Met een trajectaanpak zijn de waterveiligheidsopgave en de ontwikkelingen in de omgeving in beeld gebracht. De aanpak resulteert in een uitvoeringsstrategie over hoe de watervei ligheidsopgave het best kan worden aangepakt. Het gaat daarbij om een afweging en keuze van deeltrajecten, het type maatregelen en om zicht te krijgen op de kosten, fasering en onzekerheden.

Context

Het dijktraject loopt van het dorp Moerdijk tot de Moerdijkbrug (3,1 kilometer) en van de Moerdijkbrug tot Drimmelen (14,5 ki lometer). Over een deel van de dijk loopt een fietspad met een uniek uitzicht over de Amer en de Biesbosch.

Planning

Na het afronden van de trajectaanpak is in 2022 de ingangstoets doorlopen. De verkenningsfase staat geprogrammeerd in 2024.

Standhazensedijk Drimmelen

Scope: 0,7 kilometer

Projectfase: fastlane

Opgave: piping

Bijzonder: urgent en snelle doorlooptijd

Opgave

Een deel van de Standhazensedijk voldoet niet aan de water veiligheidseisen. Dit deel van de dijk is 730 meter lang en ligt in de gemeente Drimmelen. De dijk voldoet niet aan de norm op het faalmechanisme piping.

Context

De Standhazensedijk in Drimmelen ligt in dijktraject 34-1. Dit dijktraject loopt van de Moerdijkbruggen tot de Amertak en keert buitenwater van de Amer, de Amertak en het Wilhelminakanaal. De dijk ligt in landelijk gebied en over de dijk loopt een fietspad. Aan de buitenzijde van de waterkering is een recreatieplas met strand en horeca, een groot bedrijf en de jachthaven Drimmelen. Aan de binnendijkse zijde zijn er agrarische gron den, die in bezit zijn bij verschillende eigenaren. De agrarische grond is voornamelijk in gebruik voor gras en mais. Daarnaast zijn er twee woningen nabij de dijk.

Planning

Dit project kent een zeer korte doorlooptijd. In 2021 is de verkenningsfase gestart. Deze fase wordt afgesloten met het vaststellen van het VKA, waarna eind 2022 kan worden gestart met de planuitwerkingsfase.

Lees het interview met Ben de Jong en Octa Koek op de volgende pagina.

Willemstad - Noordschans

Scope: 9,4 kilometer

Projectfase: voorverkenning

Opgave: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: cultuurhistorische elementen op en langs de dijk

Opgave

De dijk tussen Willemstad en Noordschans moet worden aangepakt. Het gaat om een traject van 7,4 kilometer. De opgave richt zich vooral op de faalmechanismen macrosta biliteit binnenwaarts en graserosie buitentalud. Ook een deel van de dijk tussen Willemstad en de Volkeraksluizen moet worden versterkt. Dit traject van 1,6 kilometer is afgekeurd op de faalmechanismen macrostabiliteit binnenwaarts, stabiliteit steenzetting en graserosie buitentalud. Verder wordt in dit project een pipingopgave bij de haven van Moerdijk van 0,4 ki lometer opgepakt. Naast de bovengenoemde dijktrajecten zijn er maatwerklocaties, waaronder die in Willemstad. De opgave van de maatwerklocaties bevat de niet waterkerende objecten, zoals bomen en bebouwing.

Context

Het dijktraject Willemstad - Noordschans ligt langs het Hollands Diep, tussen de vestingstad Willemstad en de industrie van Moerdijk. De dijk was eerder onderdeel van de versterkingsopgave Willemstad - Geertruidenberg. Op een deel van de dijk staan muraltmuren. Dit zijn lage betonnen muren die vroeger werden gebouwd om op een goedkope manier dijken te verhogen. Aan de ene kant langs de dijk staat een aantal woningen, aan de andere kant ligt een buitendijks natuurgebied.

Planning

In 2020 is de voorverkenningsfase gestart. Deze fase wordt in 2022 afgesloten. De verkenningsfase start in 2023.

“Een project met een overzichtelijke, urgente scope”

Een deel van de Standhazensedijk voldoet niet aan de wettelijke veiligheidsnorm. Schade door piping is aan de buitenkant van de dijk zichtbaar en daarom moest deze versterking hoog op het programma komen. Octa Koek en Ben de Jong vertellen over de aanpak.

Vanwege zand meevoerende wellen - ontstaan door het faalmechanisme piping - doorliep de dijkversterking van de Standhazensedijk een versnelde ingangstoets. “Een project met een overzichtelijke, urgente scope”, aldus Octa. “In een korte tijd konden we de stappen zetten die nodig waren om dit traject aan te pakken.” Die snelheid maakt dit project volgens Ben zo uniek en innovatief. “Dit stukje dijk van bijna 800 meter is getoetst en afgekeurd op het hoogste niveau. Daarmee werd de urgentie geboren. Maar moesten we voor dit kleine stukje dijk hetzelfde werk verrichten voor wat je normaal doet voor een project van 35 kilometer dijk? Voor elke fase van een project vraag je subsidie aan. Als we dat voor dit project zouden doen, heb je een doorlooptijd van vijf jaar. Die tijd hadden we niet, daarvoor was de dijk te kwetsbaar.”

De fastlane-aanpak

Voor dit soort urgente situaties bedacht de alliantie een speciaal systeem: de fastlane-aanpak. Dat is een procedure waarin de beheerder bij aanvang van een project subsidie aanvragen voor de verkenningsfase, planuitwerkingsfase en realisatiefase gelijktijdig combineert en indient. “Wanneer je dit doet, moeten de risico’s helder zijn”, aldus Ben. “De scope, het probleem en de lengte waren dat ook. Maar de oplossing was nog niet duidelijk. Versterken we de dijk met geotextiel? Of een stalen damwand?”

Dicht bij elkaar

Binnen een jaar werd een voorkeursalternatief vastgesteld om piping te voorkomen: het aanbrengen van een kunststof

Ben de Jong (links)

Programmabegeleider

HWBP Rijkswaterstaat

Octa Koek (rechts)

heavescherm aan de binnenzijde van de sloot. Het scherm dat onder de grond zit, voorkomt het uitspoelen van zand. Octa: “Dat we in zo’n korte tijd tot die oplossing kwamen, is onze kracht. Het lukte ook dankzij onze manier van samen werken met ingenieursbureau Tauw. In dit project hebben we vanuit het waterschap zelf de lead genomen om te komen tot het voorkeursalternatief. Samen met de mensen van het ingenieursbureau werkten we in kleine teams, intensief en dicht bij elkaar. Dat leidde tot resultaat, sneller en beter.”

Met eigen ogen Vanaf dag één verliep de samenwerking goed, vertelt Ben. “De gezamenlijke start buiten bij de dijk zelf hielp daarbij. We stonden toen met onze voeten in een scheur in de dijk. Zo zie je meteen met eigen ogen wat er leeft.” Het succes van het project had ook sterk te maken met de focus op procesbeheersing en de strakke, gedetailleerde planning, vindt Octa. “Zo houden we de vaart erin. We volgen die planning tot op de dag van vandaag.” Maar dat is niet de enige les die Octa uit dit project haalt. “De omgeving is be langrijk. Je kunt er veel aan hebben, daarom hebben we ze ook actief betrokken om te komen tot het voorkeursalterna tief. We hebben flink ingezet op de relatie met de omgeving om zodoende vertrouwen, begrip en draagvlak te creëren in de projectaanpak en de gekozen oplossing. Daarbij namen we gaandeweg ook de inbreng vanuit de omgeving mee in dit project. Het is belangrijk om open en eerlijk te commu niceren met de omwonenden. Op een persoonlijke, no-non sense manier.”

Projectmanager dijkversterking Standhazensedijk Waterschap Brabantse Delta

Fase Pag.

Dalfsen - Zwolle (Veilige Vecht) V 72

Keersluis Zwolle 72 10 Mastenbroek - IJssel 73

Mastenbroek - Zwarte Water 73

Stadsdijken Zwolle R 74 13 Stenendijk Hasselt R 74 14 Zwolle - Olst (IJsselwerken) P 75

Lees het interview met Karin Snel en Eisse Luitjens op pagina 76.

Scope: 32 kilometer en 5 kunstwerken

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte, piping en bekleding

Bijzonder: scope verkleind door onderzoeken

Opgave

In het project Veilige Vecht worden de dijken langs de Overijsselse Vecht tussen Dalfsen en Zwolle over een lengte van 32 kilometer versterkt. De belangrijkste faalmechanismen waarop de Vechtdijken zijn afgekeurd zijn hoogte, piping en stabiliteit bekleding.

Context

Uit de POV Systeemmaatregelen Vecht blijkt dat systeemmaat regelen in het stroomgebied van de Vecht kunnen bijdragen aan de waterveiligheid tussen Dalfsen en Zwolle door het verlagen van de waterstanden op de Vecht. Daarom is er voor dit project ook een onderzoek naar de bijdrage van systeemmaatregelen in het stroomgebied gedaan, in nauwe samenwerking met Waterschap Vechtstromen.

Planning

In 2020 startte de verkenningsfase. Daarin heeft het waterschap gezocht naar mogelijke oplossingen voor de waterveiligheids opgave en naar kansen om deze te combineren met andere opgaven. Uit het innovatieproject Gras op Zand bleek dat de grasmat sterker is dan gedacht. Er vond een actualisatie van de opgave plaats op basis van het innovatieproject én een studie naar de waterstanden van de Vecht (GRADE Vecht). Na de actualisatie van de opgave worden de kansrijke alternatie ven vastgesteld en uitgewerkt. In 2023 wordt de verkenning afgerond met besluitvorming over het voorkeursalternatief dat bestaat uit een dijkversterking, mogelijk in combinatie met systeemmaatregelen.

Keersluis Zwolle

Scope: 1 kunstwerk

Projectfase: nog te starten

Opgave: hoogte en constructief falen Bijzonder: verbinding regionaal watersysteem

Opgave

Keersluis Zwolle is een kunstwerk gelegen in het normtraject 53-3, gelegen aan de rand van het centrum van Zwolle. De keersluis is in een nadere analyse veiligheid afgekeurd op hoogte, stabiliteit constructie, stabiliteit grondlichaam en be trouwbaarheid sluiting.

Context

Binnendijks van de keersluis ligt de binnenstad van Zwolle, omringd door de stadsgracht die door de keersluis van het Zwarte Water wordt gescheiden. De keersluis keert water vanaf het IJsselmeer en de Vecht. Per dag passeren gemiddeld 20 schepen de keersluis.

Door de keersluis Zwolle is het primaire keringensysteem ver bonden met het regionale watersysteem (gebied Salland). Er is niet alleen een opgave aan de keersluis, maar ook het regionale systeem heeft een waterveiligheidsopgave. Het waterschap onderzoekt of kansen benut kunnen worden via integrale planvorming tussen de thema’s veiligheid en watersysteem én opgaven van bijvoorbeeld medeoverheden. Met als doel dat in de toekomst de keersluis Zwolle optimaal kan worden ingezet voor de waterveiligheid van dit gebied.

Planning

De verkenningsfase start in 2026.

Waterschap Drents Overijsselse Delta

Mastenbroek - IJssel

Scope: 14,6 kilometer

Projectfase: nog te starten

Opgave: piping, stabiliteit, bekleding en hoogte

Bijzonder: dorpsfront IJsselmuiden/Kampen

Opgave

De IJsseldijk tussen Zwolle (Westenholte) en IJsselmuiden beschermt de polder Mastenbroek tegen gevolgen van hoogwater vanaf de IJssel en tegen gevolgen door storm vanaf het IJsselmeer. Het traject begint in het zuiden bij de Spoolderluis in Zwolle en loopt via ’s-Heerenbroek, Wilsum en Nieuwstad richting het noorden, waar het traject eindigt in IJsselmuiden. In totaal gaat het om 14,6 kilometer. De beoordeling van de veiligheid van de dijk is afgerond. De dijk is onder andere afgekeurd voor de faalmechanismen piping, stabiliteit, grasbekleding erosie buitentalud en een klein deel hoogte.

Context

De polder Mastenbroek is een van de oudste polders van Nederland met een geschiedenis van meer dan 500 jaar. Het bedijken van de polder is omstreeks 1337 begonnen toen de Utrechtse bisschop Jan van Arkel de rechten van Mastenbroek overnam. De polder is sindsdien meerdere malen overstroomd. Dit is ook terug te zien aan de vele kolken langs de dijk. Het traject ligt in de IJssel-Vechtdelta in de over gang van het rivieren- naar IJsselmeergebied. Onderdeel van het projectgebied is de nieuwe dijk bij Westenholte (Ruimte voor de Rivier), het dorp Wilsum en de stationsomgeving van Kampen.

Planning

De verkenning start in 2023.

Mastenbroek - Zwarte Water

Scope: 11,7 kilometer

Projectfase: nog te starten

Opgave: stabiliteit en piping

Bijzonder: karakteristieke kolken in landschap

Opgave

Tussen de Spooldersluis bij Zwolle tot en met de gemeente Hasselt moet de dijk over 11,7 kilometer versterkt worden. De veiligheidsopgave richt zich met name op de faalmechanismen macrostabiliteit binnen- en buitenwaarts en piping.

Context

Mastenbroek - Zwarte Water beschermt de polder Mastenbroek tegen hoogwater vanuit het Zwarte Water en het Zwolle-IJsselkanaal. Het traject ligt aan oostzijde van polder Mastenbroek en loopt aan de westzijde van het ZwolleIJsselkanaal en het Zwarte Water vanaf de Spooldersluis bij Zwolle tot en met de gemeente Hasselt. Polder Mastenbroek is een van de oudste polders van Nederland. Deze polder is meerdere malen overstroomd, dit is ook terug te zien aan de vele kolken langs deze kering.

Planning

De verkenning start in 2024.

projecten

Stadsdijken Zwolle

Scope: 7,5 kilometer en 9 kunstwerken

Projectfase: realisatie

Opgave: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: stedelijk gebied

Opgave

Het traject van het project Stadsdijken Zwolle is 8,7 kilometer lang. Hiervan voldoet 7,5 kilometer niet aan de normen. Er is bijna overal een hoogtetekort. Daarnaast zijn er bij delen van het traject opgaven voor stabiliteit en piping. Bovendien zijn 9 kunstwerken als onvoldoende beoordeeld.

Context

De Zwolse Stadsdijken vormen een boeiend en afwisselend lint: van het industrieterrein Voorst langs de woonwijk Holtenbroek tot het Natura 2000-gebied Westerveld. Deze dijken bescher men de stad tegen water uit het Zwolle-IJsselkanaal en het Zwarte Water. De ruimte voor dijkversterking is beperkt. In 2017 kreeg de dijkversterking de voorkeur boven een kering in het Zwarte Water als oplossing voor het waterveiligheidsprobleem. Het waterschap werkt intensief samen met Dijkzone Alliantie Zwolle, een consortium van de marktpartijen Dura Vermeer, Ploegam, TAUW, Fugro en H+N+S Landschapsarchitecten. De aannemerscombinatie en WDODelta werken in deze ‘tweefasenalliantiesamenwerking’ aan zowel de planuitwerking als de realisatie. Daarnaast wordt er samengewerkt met welzijnsorganisatie Travers Welzijn voor het betrekken van bewoners van de multiculturele woonwijk bij de dijkversterking.

Planning

Het project zit in de realisatiefase. Eind 2023 start Dijkzone Alliantie Zwolle met de dijkversterking. Naar verwachting is het project afgerond in 2027.

Stenendijk Hasselt R

Scope: 1,2 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: emissieloos materieel

Opgave

Stenendijk Hasselt is een unieke dijk. Het bijzondere karakter wordt bepaald door de historische gemetselde muur over 90% van de lengte aan de buitenzijde van de kering. De dijk heeft de status van rijksmonument; de eerste vermeldingen van de muur dateren van de 15e eeuw. De stabiliteit aan de buitenzijde is als onvoldoende beoordeeld. In de verkenningsfase is vastgesteld dat de dijk ook verbeterd moet worden op piping, macrostabili teit buitentalud en bekleding.

Context

De Stenendijk ligt ten zuidoosten van Hasselt langs het Galgenrak, een zijstroom van het Zwarte Water. Over de dijk loopt een weg voor fietsers en bestemmingsverkeer. Het dijktraject valt geheel binnen een Natura 2000-gebied. Op sommige plaatsen is de ruimte tussen de dijk en de huizen erg beperkt. Alleen een zelfstandig kerende constructie kan het waterveiligheidsprobleem oplossen met behoud van de monu mentale stenen muur en omliggende woningen. Om vergun baarheid te kunnen garanderen heeft de aannemerscombinatie aangeboden het project volledig emissieloos uit te voeren.

Planning

Het project is in uitvoering. De realisatie is in 2021 begonnen met de restauratie van de monumentale muur. In de zomer van 2022 is samen met de Dijkzone Alliantie Stenendijk gestart met de uitvoering van de dijkversterking. Naar verwachting wordt de realisatie begin 2023 afgerond.

Drents Overijsselse

Scope: 28,9 kilometer en 3 kunstwerken

Projectfase: planuitwerking

Opgave: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: dijkverlegging

Opgave

Het traject IJsseldijk tussen Zwolle en Olst heeft een lengte van 28,9 kilometer. De dijk is afgekeurd op piping, binnen waartse stabiliteit en bekleding. Verschillende delen van het dijktraject hebben ook een hoogtetekort. Daarnaast zijn ver schillende kunstwerken op het traject afgekeurd, waaronder het monumentale sluizencomplex Katerveer.

Context

Het projectgebied van de IJsseldijk aan de oostzijde van de IJssel loopt van de Haereweg in Olst tot de Spooldersluis in Zwolle en doorkruist zowel landelijk gebied als dorpen en buurtschappen. Het hele projectgebied valt binnen Natura 2000-gebied Rijntakken, deelgebied Uiterwaarden IJssel. Voor het deelgebied Paddenpol wordt een dijkverlegging uitge werkt, inclusief de natuurinrichting van de nieuwe uiterwaard. Verder bevindt zich in de dijk een inlaatwerk van de cultuur historisch waardevolle IJssellinie. Betrokken overheden zijn de provincie Overijssel, de gemeenten Zwolle en Olst-Wijhe en Rijkswaterstaat.

Planning

In de zomer van 2020 is de planuitwerkingsfase gestart. Sindsdien werkt het waterschap samen met Boskalis. De aannemer realiseert niet alleen de dijkversterking, maar is ook al betrokken bij alle facetten van de planuitwerking. In 2023 is het Voorlopig Ontwerp klaar en vervolgens wordt toegewerkt naar de terinzagelegging van het projectbesluit.

“Vaak is er een symbiose mogelijk tussen dijk en natuur”

Waterveiligheid hoeft niet in de weg te staan van natuurbescherming. Dat bewijst Waterschap Drents Overijsselse Delta in het HWBP-innovatieproject ‘Dijken en Natuur: een symbiose’. Karin Snel en Eisse Luitjens hopen hiermee anderen te inspireren.

Waterschap Drents Overijsselse Delta

Lees meer over de innovatie op pagina 46.

De komende 3 jaar volgt het team van Dijken en Natuur vier referentieprojecten van de waterschappen Fryslân, Hunze en Aa’s, De Stichtse Rijnlanden en Drents Overijsselse Delta. Aan de hand van ervaringen die daarin worden opgedaan onderzoeken Karin en haar collega’s hoe natuurbehoud hand in hand kan gaan met dijkversterking. Sterker nog: hoe het elkaar zelfs kan versterken. Als bestuurlijk innovatie-ambassadeur kijkt Eisse uit naar de resultaten: “Vaak is er een symbiose mogelijk tussen dijk en natuur.”

Overlappende belangen Veel dijken grenzen aan een natuurgebied. “Daartussen zijn har de grenzen getrokken: daar eindigt de dijk en begint de natuur”, vertelt Karin, die het project leidt. “Dijkversterkingsprojecten kiezen daarom vaak voor een technische versterking zoals een damwand. Alleen is dat niet duurzaam en wél duur. Als je durft af te stappen van die harde grenzen, ontdek je dat er overlap zit in de belangen van dijk- en natuurorganisaties. Dan komen kan sen in beeld die we nu vaak niet benutten. Met dit project willen we handvatten bieden die het mogelijk maken dijk en natuur te combineren.”

Waardevolle kennis De community of practice Dijken en Natuur vormt de kern van het project. “Die werkgroep bestaat onder andere uit water schappen, overheden en natuurorganisaties”, legt Karin uit. “Met hen inventariseren we waar zij tegenaanlopen bij het versterken van dijken in een natuurgebied.” Waardevolle kennis, vindt Eisse. “Begrip voor elkaars uitdagingen en belangen is

essentieel voor een goede uitkomst. Verken dus eerst elkaars positie.”

Win-winsituatie

Door tijdsdruk is het voor waterschappen moeilijk om de kansen voor een integrale gebiedsaanpak te verkennen. Maar een gedegen voorbereidingstraject is juist de oplossing, vindt Eisse: “Dat kost inderdaad meer tijd, maar later in het proces scheelt het juist tijd. Je vangt zo namelijk de belangen van alle gebiedspartners in één keer in je voorkeursalternatief.” Karin: “Juist door voor elkaars perspectieven open te staan lukt het om schijnbaar tegenstrijdige belangen te verenigen. Echt een win-winsituatie.”

Een deurtje open

Het projectteam kan Eisse betrekken bij alle projectfases. Zijn kennis en ervaring komen bijvoorbeeld goed van pas bij het ontwerpen van oplossingen. Eisse vertelt ook graag op be stuurlijk niveau over de resultaten van het project. “Zo creëer ik draagvlak voor het combineren van waterveiligheid en natuur bescherming”, vertelt hij. “Samen met het projectteam zorgen we voor momentum in de hele organisatie. En dan gaat er soms een deurtje open dat anders misschien dicht was gebleven.” Het project loopt nog ruim 2 jaar, maar Karin wil al eerder re sultaten delen: “We werken aan oplossingen voor vaak voor komende knelpunten bij dijkversterkingen in een natuurgebied. Bijvoorbeeld op juridisch en technisch gebied. Door uiteenlo pende oplossingen vorm te geven, hopen we meer waterschap pen te inspireren om natuur en dijken te combineren.”

Eisse Luitjens Ambassadeur bestuurlijke innovatie

Karin Snel Projectmanager Waterschap Drents Overijsselse Delta

Wetterskip Fryslân

Fase Pag. 15 Koehool - Lauwersmeer P 80 16 Lauwersmeerdijk A 80 17 Schiermonnikoog V 81 18 Zurich - Koehool V 81

“Beter één nieuwsbrief met alle informatie dan vijf aparte”

Lees het interview met Merel Bot en Mia Michels op pagina 82.

Scope: 47 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: integrale dijkversterking met gebiedsgerichte aanpak

Opgave

Delen van de dijk tussen Koehool en het Lauwersmeer voldoen op verschillende faalmechanismen niet aan de huidige wette lijke eisen. Zo is de bekleding van de dijk onvoldoende en is er op delen een stabiliteitsprobleem en een hoogtetekort. Dat gaan we verbeteren. Dat gebeurt toekomstbestendig, rekening houdend met een stijgende zeespiegel en met bodemdaling. Onder het motto 1DYK werken we samen met de omgeving aan een integrale dijkversterking. In een open en gebiedsge richte aanpak kijken we naar waterveiligheid, duurzaamheid en kansen in het gebied.

Context

Het dijktraject Koehool - Lauwersmeer ligt aan de noordkust van Friesland. Het traject valt binnen de gemeenten Waadhoeke en Noardeast-Fryslân, begint in Koehool (kilometer 10,1) en eindigt bij het begin van Lauwersmeer (kilometer 57,4). De dijk grenst aan de Waddenzee, een Natura 2000-gebied én UNESCO Werelderfgoed. Het binnendijkse gebied heeft een agrarische bestemming bij het Lauwersmeer.

Planning

Eind 2021 is het voorkeursalternatief voor de dijkverbetering vastgesteld. In 2022 start de planuitwerking. Hier wordt het voorkeursalternatief uitgewerkt tot een gedetailleerd ontwerp. De dijkversterking wordt in een aantal deeltrajecten opgeknipt. Deze gefaseerde planuitwerkingsfase heeft een totale doorloop tijd van 4 jaar (2022 - 2025). De gefaseerde realisatiefase start in 2024 en heeft een verwachte totale doorlooptijd van 6 - 8 jaar.

Lauwersmeerdijk A

Scope: 4,4 kilometer

Projectfase: afgerond

Opgave: bekleding

Bijzonder: project met urgentie, versneld uitgevoerd

Opgave

Wetterskip Fryslân versterkt de Friese Waddendijk. Een on derdeel daarvan is de Lauwersmeerdijk. In de Derde Toetsing (2011) is de Lauwersmeerdijk over een lengte van 4,4 kilometer afgekeurd op de asfaltbekleding. Direct onder het asfalt lag de zandkern van de dijk. De zandkern kon na het uitbreken van het asfalt uitspoelen. De reststerkte was na het falen van de asfalt bekleding nihil. De dijk is op deze aspecten verbeterd. Samen met de omgeving is gekeken naar eventuele koppelkansen die in deze dijkversterking meegenomen konden worden. Dat heeft geresulteerd in een mooie Waddentribune, vanwaar bezoekers kunnen genieten van een prachtig uitzicht over de Waddenzee.

Context

De Lauwersmeerdijk ligt tussen twee Natura 2000-gebie den in: de Waddenzee (tevens aangewezen als UNESCO Werelderfgoed) aan de noordzijde en het Lauwersmeergebied aan de zuidzijde. Het opgavegebied grenst deels aan voorland. Het project sluit aan de westzijde aan op het project KoehoolLauwersmeer; aan de oostzijde vormen de Cleveringsluizen de grens van het projectgebied.

Realisatiefase

In 2019 is de uitvoering gestart. In 2021 is het laatste deel van de dijkbekleding vervangen, over een lengte van 1 kilometer. In totaal is er 4,4 kilometer dijk versterkt. In september 2021 was de oplevering van het project. De dijk is weer veilig voor de komende tientallen jaren, volgens de huidige veiligheidsnor men. Zo kunnen we veilig blijven wonen, werken en recreëren achter de dijk.

Schiermonnikoog

Scope: 3,9 kilometer dijk, 1,7 kilometer duinen

Projectfase: verkenning

Opgave: grasbekleding buitentalud en zandvolume duinen

Bijzonder: werelderfgoed- en Natura 2000-gebied

Opgave

De zeedijk en een gedeelte van de duinen van het eiland Schiermonnikoog voldoen niet aan de landelijk geldende veiligheidsnormen en moeten worden versterkt. In de beoor deling is 3,9 kilometer dijk afgekeurd op grasbekleding van het buitentalud. Daarnaast voldoet het zandvolume bij ongeveer 1,7 kilometer van de duinen niet aan de gestelde eisen.

Context

Een groot deel van Schiermonnikoog is Natura 2000-gebied, evenals de Waddenzee aan de zuidzijde van het eiland. Daarnaast is de Waddenzee aangewezen als Werelderfgoed. De ontwikkelingen en wensen vanuit bewoners, natuuror ganisaties en de landbouw vragen om een gebiedsgerichte aanpak, waarbij een nauwe en goede samenwerking met alle belanghebbende partijen en overheden van groot belang is. In de voorverkenning is onderzocht hoe hier invulling aan te ge ven. Hiervoor is gebruikgemaakt van Integrale Scopebepaling, een methode ontwikkeld door het HWBP.

Planning

Samen met de gebiedspartners en omgeving start in 2022 het integrale ontwerpproces als onderdeel van de verkenning. Naar verwachting wordt de verkenning in december 2024 afgerond. De realisatie staat gepland voor 2027 - 2028.

Lees het interview met Merel Bot en Mia Michels op de volgende pagina.

Zurich - Koehool

Scope: niet nader bekend

Projectfase: voorverkenning

Opgave: niet nader bekend Bijzonder: grenst aan Waddenzee, het gebiedsontwikkelingsprogramma Harlingen vormt onderdeel van dit traject

Opgave

De beoordeling van het traject Zurich - Koehool is kortgeleden afgerond. Voor de stad Harlingen (onderdeel van het dijktraject Zurich - Koehool) is sinds 2022 het (gebiedsontwikkel)program ma Harlingen gestart.

Context

Het dijktraject ligt aan de Waddenzee. Dit is een Natura 2000-gebied en is aangewezen als UNESCO Werelderfgoed. Het binnendijkse gebied heeft een agrarische bestemming. Het traject ligt tussen Koehool en de Afsluitdijk. De haven stad Harlingen en het vertrekpunt van de veerdienst naar Terschelling en Vlieland liggen binnen het projectgebied. Harlingen staat de komende 20 jaar een aantal grote opgaven te wachten. De meest bepalende hierin is de versterking van de Waddenzeedijk. Omdat Harlingen een stad óp de zeedijk is, is dit een complex traject. Andere voorbeelden in het kader van de gebiedsontwikkeling zijn de ontwikkeling van de haven, de veerterminal, de rol van de zeesluis en het effect ervan op de water- en slibhuishouding. Maar Harlingen kent ook sociaaleconomische en toeristische opgaven. In het gebiedsontwik kelprogramma Harlingen worden de diverse opgaven integraal opgepakt samen met (overheids)partners, omgeving en belang hebbenden.

Planning

Na de zomer worden gesprekken met de gebiedspartners op gestart op het dijktraject Zurich - Koehool, waarna de voorver kenning volgt. De voorverkenning voor Harlingen is gestart in 2022. Naar verwachting is het project in 2034 volledig afgerond.

“De eilandbewoners houden van papier in hun handen”

Natuurorganisaties, landbouw, eilandbewoners met een sterk idee over ‘hun’ eiland… Op Schiermonnikoog klinken veel stemmen. Hoe zorg je dat het geen kakofonie wordt? Merel Bot en Mia Michels vertellen.

Mia Michels (links)

Coördinator voorlichting en educatie IVN Natuureducatie | Nationaal Park Schiermonnikoog

Merel Bot (rechts)

Communicatieadviseur Projecten Wetterskip Fryslân

Bij de gebiedsgerichte aanpak van dijk- en duinversterking Schiermonnikoog zijn veel projectpartners betrokken. Als communicatieadviseurs zorgen Mia en Merel dat al die organisaties in dezelfde lijn communiceren. Mia: “We hopen dat de eilandbewoners het project steunen. Daarvoor is goede communicatie cruciaal.”

Als één overheid

Van provincie en gemeente tot Vereniging Boerenbelang Schiermonnikoog: er zijn op Schiermonnikoog veel organisaties die met bewoners communiceren over projecten die mogelijk gerelateerd zijn aan de dijk- en duinversterking. Hoe zorg je dat hun brievenbus (of inbox) niet overvol raakt? Merel: “Als je projecten aan elkaar verbindt, moet je de communicatie daarover ook aan elkaar verbinden. Anders raken bewoners de draad kwijt. Beter één nieuwsbrief met alle informatie dan vijf aparte. We overwegen daarom een gezamenlijke communicatiekalender. Daarin zetten de communicatieadviseurs wanneer ze over welk onderwerp communiceren, en via welk kanaal. Zo trek je berichten makkelijker samen.” Om gezamenlijk te communiceren, moet je ook hetzelfde taalgebruik hanteren, vertelt Mia. “Als je zelf in de materie zit, vind je vaktermen heel normaal. Maar voor een bewoner is het allemaal nieuw. Het is de kunst om zo veel mogelijk jargon te filteren uit de communicatie naar belanghebbenden. Zo treden de gebiedspartners als één overheid naar buiten.”

Ogen en oren van het eiland

Voor Merel is Mia de ogen en oren van het eiland. “Zij weet precies wat er leeft. En zij kent de bestaande com municatiekanalen, waarvan wij dankbaar gebruikmaken”, legt ze uit. “Onze samenwerking maakt mijn werk makkelijker, want Mia weet als geen ander hoe we de doelgroepen op het eiland het beste kunnen bereiken. We willen bewoners en lo kale bedrijven informeren over het dijk- en duinversterkings project. Maar wat is daarvoor de juiste manier? Elk project vraagt weer om een andere aanpak.” Mia: “De eilandbewo ners houden van papier in hun handen. Dat bleek ook weer uit de enquête die Merel en ik hielden op een lokale website. Je bereikt ze het beste via onder andere huis-aan-huisbrie ven en -bladen.”

Erkend en gehoord

Als je mensen benadert op een manier die zij prettig vinden, ga je makkelijker het gesprek met elkaar aan, weet Merel. “Als we volledig hadden ingezet op digitale communicatie, hadden we de plank dus misgeslagen”, vertelt ze. Mia: “We willen dat bewoners zich erkend en gehoord voelen. Dat be tekent enerzijds dat we hun inbreng in het project waarderen en daarmee binnen het afwegingskader ook daadwerkelijk aan de slag gaan. Anderzijds betekent het ook dat we con tact met hen zoeken op de manier die zij waarderen.” Door de enquête ontdekten Mia en Merel ook een duidelijk verschil tussen bewoners en vaste eilandgasten, zoals mensen die hier een tweede huis hebben. “Zij zijn minder direct betrok ken en worden het liefst digitaal geïnformeerd.”

projecten

Den Oever - Den Helder

Scope: 13 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: grenst aan Waddenzee en Natura 2000-gebied

Opgave

Het traject Den Oever - Den Helder omvat de Waddenzeedijken: Wieringer Zeewering, Amsteldiepdijk en Balgzanddijk. De opgave, ongeveer 13 km, is voor alle drie de trajecten het vervangen van de bekleding (gras, zetsteen of asfalt). En voor de Balgzanddijk is er ook binnenwaartse macrostabiliteit.

Context

In de verkenningsfase is onderzocht of de veiligheidsopgave verantwoord kon worden verkleind, of later kon worden opgepakt (adaptief). In 2020 is de beoordeling volgens het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium afgerond. De inzichten zijn verwerkt in de ontwerpopgave. Het voorkeursalternatief is op 23 juni 2020 is vastgesteld. Een deel van de opgave wordt integraal versterkt en voor een ander deel wordt bekeken of dit adaptief kan.

Planning

Eind 2021 is de planuitwerkingsfase gestart. Gedurende deze fase vindt nauw afstemming plaats met zowel de interne collega’s als de omgevingspartijen om te komen tot gedragen ontwerpen. Maar ook wordt er besloten welke delen adaptief worden opgepakt.

Communicatie en participatie worden op maat uitgevoerd aan de hand van de tool klimaat- en waterleefstijlen. Doel van deze fase is een door Gedeputeerde Staten goedgekeurd en gedra gen projectbesluit en definitieve uitvoeringsbesluiten, met de daarbij horende ontwerpuitwerking.

Durgerdam P

Scope: 1,7 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: beoordeling conform WBI-uitgangspunten 2023 en 2035

Opgave

Durgerdam is een monumentaal lintdorp net ten noorden van Amsterdam. De dijk in Durgerdam is afgekeurd op hoogte, macrostabiliteit en bekleding.

Context

In 2017 is de dijk bij Durgerdam losgeknipt van de versterking Markermeerdijken. Tussen 2017 en 2019 hebben drie overhe den (gemeente Amsterdam, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de provincie Noord-Holland) tezamen met de dorpsbewoners een intensief participatietraject doorlopen waarbij de uitgangspunten en randvoorwaarden voor de uitwer king van de verschillende opgaven voor het dorp zijn vastge legd in het Integraal Ruimtelijk Programma Durgerdam (IRP).

Planning

In 2021 is definitief vastgesteld dat de autonome vervormingen van de woningen bepalend zijn voor de maakbaarheid van de dijkversterking. Hierdoor hanteert HHNK nu het leidende principe dat alleen die werkzaamheden aan de dijk worden uit gevoerd die strikt noodzakelijk zijn voor de kortere termijn (circa 10 jaar). De noodzakelijke werkzaamheden aan de dijk om de waterveiligheid te garanderen worden gebaseerd op berekenin gen op grond van de overstromingskansbenadering. Uitvoering wordt verwacht in 2024 of 2025. De komende 10 jaar wordt gebruikt om met de bewoners en de gemeente Amsterdam meer inzicht te krijgen in de staat van de woningen en eventue le herstelwerkzaamheden aan de funderingen.

Scope: 3 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: behouden oorspronkelijk karakter van de dijk

Opgave

De dijk in Katwoude beschermt de polder Katwoude tegen overstromingen. De afgekeurde dijk loopt van de N247 bij Katwoude tot Volendam. De dijk is afgekeurd op de faalmechanismen stabiliteit binnenwaarts, stabiliteit buitenwaarts en dijkbekleding. Het gekozen voorkeursalternatief is een buitenwaartse as-verschuiving.

Context

Samen met bewoners, belanghebbenden en de Polderraad Katwoude is er goed gekeken hoe we de dijkversterking kun nen integreren in de polder. Bijvoorbeeld het verbeteren van de verkeersveiligheid, behouden van oorspronkelijk karakter van de dijk en het verhogen van recreatie en sociale veiligheid op de herkenbare kaap in polder Katwoude. Het streven is om de realisatie te combineren met de aansluitende stukken van de Alliantie Markermeerdijken die vanaf 2023 in realisatie gaan. Hiermee wordt voldaan aan de sterke wens vanuit de omgeving: één polder, één project.

Planning

Het project dijkversterking Katwoude zit aan het einde van de planuitwerkingsfase.

Kunstwerken

Scope: 7 kunstwerken

Projectfase: afgerond

Opgave: betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: driefasencontract en opgave met alleen kunstwerken waarvan enkele rijksmonumenten

Lees

Opgave

Vanuit de Verlengde Derde Toetsing heeft Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier ruim honderd kunstwerken afgekeurd op waterveiligheid. Daarvan zijn negen kunstwerken samenge voegd in één project. Voor zeven van de negen kunstwerken bleek versterking nodig vanwege het faalmechanisme betrouw baarheid van de sluiting: de Noorder-, Zuider- en Hornsluis bij Schardam, de Grote Sluis Hoorn, de Keersluis Broekerhaven, de Sassluis Enkhuizen en de Spuisluis Oostoever bij Den Helder.

Context

De kunstwerken, waarvan enkele rijksmonument zijn, liggen ver spreid over Noord-Holland. Sommige kunstwerken liggen in de invloedssfeer van Natura 2000-gebied. Voor vijf kunstwerken was een fysieke ingreep nodig om de waterveiligheid te borgen. Voor twee kunstwerken is het sluitingsprotocol aangepast.

Dit project is uniek omdat het alleen focust op de versterking van kunstwerken. De opgedane kennis wordt in het innovatieproject Samenwerken aan Kunstwerken (pagina 48) doorvertaald naar de landelijk opgave. Er is gewerkt met één geïntegreerd contract (driefasencontract) om uitvoeringskennis in alle fasen te benutten. Ook is kennis opgedaan over hoe je omgaat met het versterken van monumentale kunstwerken.

Planning

De realisatiefase is binnen 1 jaar afgerond. Het gehele project is ruim binnen tijd en budget gebleven. Alle kunstwerken zijn weer voor 100 jaar waterveilig.

het interview met Karin Klein en Geert van der Linden op de volgende pagina.

“Bij kunstwerken heb je te maken met een andere dynamiek”

Op het HWBP staan naast dijken ook honderden waterkerende kunstwerken. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier wachtte niet af en startte als één van de eerste waterschappen met de aanpak van hun sluizen in de ‘Pilot 7 Kunstwerken.’ Karin Klein en Geert van der Linden zijn vanaf het begin betrokken bij het project.

“Binnen het HWBP ligt de focus met name op dijkver sterking. Niet op de kunstwerken die in primaire ke ringen best veel aanwezig zijn”, aldus Karin. “Maar die zijn natuurlijk net zo belangrijk.” Omdat deze kunstwerken een andere aanpak vragen dan dijken, riep het HWBP het pro ject Samenwerken aan Kunstwerken in het leven. De opgave bestond uit zeven kunstwerken verspreid over Noord-Holland, zoals de Sassluis in Enkhuizen en de Zuidersluis in Schardam. In de zomer van 2022 zijn alle zeven officieel waterveilig verklaard. Geert: “Iedere sluis had zijn eigen bijzonderheden, maar het mooie van dit project was dat de opgedane kennis de ene sluis direct toepasbaar was bij volgende sluis.” Karin: “Bij dijken gaat het om kilometers. Bij kunstwerken gaat het om centimeters. Dat is een heel andere dynamiek. Door de bundeling van de sluizen in één project, konden we schaarse kunstwerkexperts inzetten binnen ons project. Die opgedane kennis willen wij samen met het projectteam Samenwerken aan Kunstwerken nu breder delen.”

Gebruiksaanwijzing kennen De versterking gebeurde met een driefasenaanpak. Alle fases gingen in samenwerking met de combinatie TAUW/Friso Civiel. Het voordeel van deze aanpak is volgens Karin dat je door intensieve samenwerking de partijen goed kent: “Met behulp van Geerts uitvoeringskennis in de eerste twee fasen, wisten we goed wat er in de realisatiefase zou gebeuren en waar we tegenaan zouden lopen.” Zo werd de Sassluis in de planuitwerkingsfase al drooggelegd. Karin: “Daardoor zagen we met eigen ogen of ons ontwerp zou werken, en niet pas in de realisatiefase. En werken met één partij is voor de planning

ook gunstig. Je hebt dan geen tijdsverlies vanwege overdracht tussen de fasen.” In de pilot stond samenwerking centraal in uitvraag. Dat betekende onder andere samenwerkingsdagen en een teamcoach. “Omdat we een driefasencontract heb ben, is dat erg belangrijk,” zegt Karin. “Zo’n contract betekent een intensieve samenwerking. Bij de start van het project, nog voordat we het over technische zaken hadden, werd er aandacht besteed aan het menselijke aspect. Wie zijn de collega’s? Wat is hun gebruiksaanwijzing? Zo bouwden we samen aan vertrouwen en konden we elkaar tijdens het werk snel vinden en schakelen, kortom korte lijntjes. Tijdens de werkzaamheden maakten we soms echt even pas op de plaats om ook aan onszelf en aan het team te werken.”

Onderdeel van de geschiedenis

“Wanneer je te maken hebt met monumentale sluizen, heb je ook monumentale eisen”, aldus Geert. “Dat staat soms recht tegenover innovatie. Je kunt niet zomaar de originele houten deuren vervangen door een kunststofvariant. Maar je maakt wel gebruik van de moderne technieken natuurlijk. Zoals het openen van de sluisdeuren. Dat gaat nu elektrisch. In 1888 gebeurde dat nog met menselijke arbeidskracht. Met deze toepassingen maken we op een innovatieve manier de historie weer zichtbaar. Dat maakt dit werk mooi. Je bent onderdeel van de geschiedenis.” Karin: “Wat wij leerden van het omgaan met monumentale status, maar ook het werken met een driefasencontract en een project met alleen maar sluizen, delen we dan ook graag breed onder de kunstwerkers. Want het was deze aanpak die het mogelijk maakte om binnen de tijd en het budget te blijven, met behoud van hoge kwaliteit.”

Karin Klein Manager projectbeheersing Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Geert van der Linden Uitvoeringsdeskundige in de verkenningsfase en planuitwerkingsfase, projectmanager tijdens de realisatiefase bij Friso Civiel interview

projecten

Markermeerdijken

Scope: 33 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: gelijkwaardige samenwerking in alliantie tussen waterschap en private partijen

Opgave

De Markermeerdijken beschermen 1,2 miljoen mensen. De dijken zijn niet stabiel genoeg en op een aantal plekken niet hoog genoeg, de bekleding voldoet niet meer, of beide.

Context

Op 19 oktober 2019 spoot ter hoogte van de schouwburg in Hoorn het eerste zand voor de dijkversterking de leidingen uit.

In totaal is ruim 8 miljoen kuub zand nodig om de dijk tussen Hoorn en Durgerdam voor de komende 50 jaar weer veilig te maken. Op bijna alle plekken langs de dijk waar versterkt moet worden, zijn buitendijkse werkbanen aangelegd. De werkbanen van zand en stenen zijn nodig om het benodigde materieel en materiaal voor de dijkversterking over het water te kunnen aanvoeren én vanaf de waterkant aan de dijk te kunnen werken. Zo voorkomen we overlast binnendijks.

Planning

Het project zit in de realisatiefase. Op de meeste plekken wordt er inmiddels aan de dijk gewerkt en op sommige plekken is de afbouw gestart. Er is al meer dan 7,4 miljoen kuub zand verwerkt. Het eerste stukje dijk is inmiddels bijna klaar: Hoorn Binnenstad is het eerste deel van 33 kilometer dijkversterking dat naar verwachting in het eerste kwartaal van 2023 opgele verd wordt.

Monnickendam Stedelijk

Scope: 1,8 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: stabiliteit

Bijzonder: duurzaamheid is speerpunt

Opgave

In de derde toetsronde zijn aanvullende stukken dijk van de Markermeerdijken met een totale lengte van 12,5 kilometer afgekeurd. Deze stukken dijk moeten ook worden versterkt. De voorbereiding van de versterking van deze stukken dijk maakt geen onderdeel uit van de opdracht van de Alliantie Markermeerdijken, maar pakt het hoogheemraadschap zelf op.

Binnen die 12,5 kilometer ligt de dijk van het project dijkverster king Monnickendam Stedelijk. Deze is 1,8 kilometer lang en be schermt het binnendijkse gebied van de stad Monnickendam.

Context

Een groot deel van de dijk ligt in het historische centrum van Monnickendam. De dijk is in het centrum breed met een flauw talud en is niet herkenbaar als dijk. Er staan woningen en bedrijfspanden in of op de dijk. Aan de noordkant (vanaf de N247) is een klein traject van de dijk ingeklemd door water. Aan de zuidkant van het historisch centrum van Monnickendam loopt de dijk onder andere langs het buitendijkse gebied Hemmeland.

Planning

Het project bevindt zich in de verkenningsfase. Begin 2023 is de versterkingsopgave bekend en wordt bepaald op welke manier de verkenning wordt voortgezet.

Scope: 3,8 kilometer

Projectfase: verkenning

Scope: stabiliteit

Bijzonder: duurzaamheid als doelstelling

Opgave

In de derde toetsronde zijn aanvullende stukken dijk van de Markermeerdijken met een totale lengte van 12,5 kilometer afgekeurd. Deze stukken dijk moeten ook worden versterkt. De voorbereiding van de versterking van deze stukken dijk maakt geen onderdeel uit van de opdracht van de Alliantie Markermeerdijken, maar pakt het hoogheemraadschap zelf op.

Binnen die 12,5 kilometer ligt de dijk ten zuiden van Monnickendam. Deze is 3,8 kilometer lang en beschermt het gebied Waterland. Dit dijktraject is afgekeurd op de faalmecha nismen stabiliteit binnenwaarts en stabiliteit buitenwaarts.

Context

De te versterken dijk (provinciaal monument) ligt in landelijk gebied en ingeklemd tussen natuurgebieden. Buitendijks ligt het Natura 2000-gebied van de Gouwzee. Binnendijks ligt een ge bied uit het Natuur Netwerk Nederland, met daarbij een aantal agrarische bedrijven en percelen. Vanuit verkeersveiligheid heeft de gemeente Waterland de wens om het fietspad op de dijk te verbreden.

Planning

Het project bevindt zich in de verkenningsfase.

Schellingwoude

Scope: 2,1 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: verkenning gestart op basis van uitkomsten van de integrale scopebenadering

Opgave

Het dijktraject Schellingwoude ligt in Amsterdam-Noord. Op en langs de dijk komen veel activiteiten samen: onder andere waterveiligheid, verkeersveiligheid, recreatie, natuur, toerisme, wonen, ondernemen, scheepvaart en de Oranjesluizen. De dijk vormt hierin het verbindende element. Het traject voelt als een “woondijk”.

Context

Doordat de dijk en de omgeving nauw met elkaar verbonden zijn, is het voor de bewoners en betrokken partijen van groot belang om bij de start van het participatie- en ontwerpproces betrokken te zijn. Een stabiele versterkingsopgave is hierbij essentieel. Om deze reden is de verkenningsfase opgedeeld in twee fases.

Planning

In de eerste fase wordt aanvullend onderzoek uitgevoerd voor het bebouwde deel van de dijk en wordt de ontwerpopgave definitief vastgesteld. Om te komen tot een voorkeursalter natief dat recht doet aan de verschillende belangen, wordt in het tweede deel nauw samengewerkt met de gemeente Amsterdam.

Zeedijk bij Monnickendam

Scope: 1,7 kilometer

Projectfase: afgerond

Opgave: stabiliteit

Bijzonder: toets op maat lintbebouwing, kabels en leidingen, langsconstructies

Opgave

De dijk, in het centrum van Volendam, was in de derde toets ronde afgekeurd op binnen- en buitenwaartse stabiliteit.

Context

De dijk vormt het kloppende hart door alle aanwezige wonin gen, bedrijven en cafés en functioneert als toeristische trekpleis ter. Daarnaast is het monument van de cafébrand ‘t Hemeltje in 2001 vlak bij de haven in de dijk geplaatst. Een dijkversterking heeft altijd impact op de omgeving, maar in het centrum van Volendam is de emotionele binding met de dijk zeer sterk. Hierdoor was het voor de omgeving van groot belang om voor afgaand aan het project precies te weten wat er waar moest gaan gebeuren.

Planning

Om deze reden was de verkenningsfase opgedeeld in twee fases. In de eerste fase van de verkenningsfase is voor het bebouwde deel van de dijk een toets op maat uitgevoerd en is de versterkingsopgave komen te vervallen. Hierdoor is het pro ject in juni 2022 afgerond en hoefden er geen werkzaamheden uitgevoerd te worden.

Wieringermeerkering

Scope: 1 kunstwerk

Projectfase: verkenning

Opgave: betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: samenwerking waterschap met provincie Noord-Holland en gemeente Hollands Kroon

Opgave

Het project Wieringermeerkering is in 2015 begonnen met de vervroegde verkenning. Destijds was de Wieringermeerkering een primaire C-kering met een veiligheidsopgave van ruim 33 kilometer dijk en 12 kunstwerken. Met de inwerkingtreding van de Waterwet en de daarbij behorende herwaardering van primaire C-keringen, is deze kering opnieuw beoordeeld en geherwaardeerd naar een deels regionale en deels overige kering. De verkenningsfase is gestart met 6 kilometer dijk en drie kunstwerken.

Context

De Wieringermeerkering is de oorspronkelijke primaire kering van de kop van Noord-Holland, van vóór de drooglegging van het Wieringermeer in 1929. Vanaf het Amstelmeer loopt deze kering tot aan het IJsselmeer bij Medemblik.

Planning

In de periode 2018 - 2020 is toegewerkt naar een oplossing. Het bleek dat de scope van de verkenningsfase teruggebracht kon worden tot de Haukesschutsluis. De rest van de opgave is overgedragen naar de beheerafdeling. De Haukesschutsluis is tijdelijk in de wacht gezet. Uitkomsten van de landelijke werkgroep, die zich bezighoudt met de subsidiabiliteit van te versterken voormalige categorie C-keringen vanuit het HWBP, bepalen of de Haukesschutsluis een HWBP-project blijft.

Geervliet - Hekelingen

Scope: niet nader bekend

Projectfase: verkenning

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: scope-optimalisatie

Opgave

Traject Geervliet - Hekelingen (normtraject 20-3) op Voorne-Putten is vroegtijdig in het HWBP opgenomen in verband met een urgente veiligheidsopgave. De totale lengte van het traject is 12,6 kilometer. Begin 2022 is er gestart met een scope-optimalisatie. De verwachting is dat de verken ning kan worden uitgevoerd voor een traject dat aanzienlijk lager ligt dan de 12,6 kilometer.

Context

Het traject ligt langs het Hartelkanaal, de Oude Maas en het Spui. De bereikbaarheid van de Rotterdamse Haven speelt een belangrijke rol, omdat de economische belangen van de activiteiten in het gebied groot zijn. Andere ontwikkelingen die het project complex maken, zijn onder andere het plaat sen van windmolens en stedelijke ontwikkeling op en langs de dijk.

Planning

In de voorverkenning is veel onderzoek verricht naar de gelaagdheid binnen een zandpakket, zoals de anisotropie van de doorlatendheid van wadzanden. Wadzanden blijken namelijk niet in alle richtingen dezelfde eigenschappen te hebben. Naar verwachting kan hiermee de opgave voor piping aanzienlijk worden verkleind. In 2020 is de voorverkenningsfase van dit project afgerond. De verkenning is in 2021 gestart, zodat in 2023 een voor keursalternatief kan worden vastgesteld en de planuitwerking kan starten.

Zettingsvloeiing V3T

Scope: 5,1 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: stabiliteit (zettingsvloeiing)

Bijzonder: raakvlak ecologie en Natura 2000

Opgave

Langs de Oude Maas, het Spui, het Haringvliet en de Grevelingen zijn vijf locaties verdeeld over drie dijktrajecten afgekeurd op zettingsvloeiing. De totale lengte van deze dijktrajecten is 6 kilometer.

Context

De afgekeurde dijktrajecten liggen langs de Oude Maas ter hoogte van Hoogvliet en Spijkenisse, in het Haringvliet bij Middelharnis en in de Grevelingen nabij Ouddorp.

Planning

Waterschap Hollandse Delta realiseerde vier versterkingen op zettingsvloeiing: Dordtse Kil, Oude Maas, Zettingsvloeiing Spui en Zettingsvloeiing Spijkenisserbrug. Hierin is met name in samenwerking met het HWBP-2, Deltares en Fugro de nodige ervaring opgedaan. Er bleek slechts een versterkingsvariant mogelijk. Daarom heeft het waterschap in 2019 voorgesteld om voor de resterende dijkvakken voorverkenning, verkenning en planstudie samen te voegen tot een zogenaamde fastlane. Dit leidt tot versnelling en lagere voorbereidingskosten. Eind 2019 heeft het HWBP hiermee ingestemd. Medio 2022 is de fastlane succesvol afgerond. Het resultaat van de optimalisatie in de planuitwerking leidt tot een reductie in de scope tot 5,1 kilometer. Het Projectplan Waterwet is vastgesteld. Het plan van aanpak voor de realisatiefase is medio 2022 ingediend. In 2023 start de realisatie, deze duurt twee jaar.

Ludolph Wentholt (links) Projectmanager Waterweren

Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA)

Hans de Bart (rechts) Technisch manager Waterschap Hollandse Delta

Lees meer over de innovatie op pagina 22.

“Je hebt baat bij elkaars experimenten”

Waterschap Hollandse Delta wil laten zien dat getijdenzand beter bestand is tegen piping dan rivierzand. Hans de Bart en Ludolph Wentholt vertellen over de Pipingproef bij de Hedwigepolder.

De ideale onderzoekslocatie voor een pipingproef: dat maak je niet vaak mee, weet Hans. “De Hedwigepolder biedt dan ook een unieke kans”, vertelt hij. “Het gebied wordt straks aan de natuur teruggegeven, maar is in de tus sentijd beschikbaar om er naar hartenlust te experimenteren.” Samen met het Vlaamse Waterbouwkundig Laboratorium (WL) biedt Stichting Toegepast Water Beheer (STOWA) hier ruimte aan innovatieve onderzoeken naar waterveiligheid. De pipingproef van Waterschap Hollandse Delta in samenwerking met Deltares en Fugro is daar een van.

Afstemming en overleg STOWA en WL gebruiken een deel van de Hedwigepolder voor eigen onderzoek in het kader van Interreg 2 SEAS, een Europees samenwerkingsprogramma voor Engeland, Frankrijk, Nederland en België. De resterende ruimte verdeelden ze over drie andere projecten. “We faciliteren nu vier grote onderzoeken in plaats van één”, vertelt Ludolph. “Dat is maatschappelijke winst en draagt bij aan de waterveiligheid.” Voor het waterschap was het een unieke kans om de veelbelovende resultaten van een eerdere pipingproef langs de Friese Waddenkust te toetsen. “Wij heb ben belang bij het valideren van die data, omdat piping in ons beheergebied een grote rol speelt”, aldus Hans. “Die motivatie is belangrijk en helpt om vol te houden, ook als het even niet zo soepel loopt. Bij het regelen van de vergunningen bijvoorbeeld.” Ludolph: “Dat was hier inderdaad een uitdaging, omdat de func tie van het gebied veranderde van landbouw naar natuur.” Hans: “Daarbij hadden we elkaar echt nodig. Met veel afstemming en overleg is het gelukt.”

Samen werken aan samenwerken

Dit soort samenwerkingen zijn alleen mogelijk met veel overleg, weet ook Ludolph. “Het helpt echt als je daarmee op tijd begint. Het voortraject is cruciaal, juist dan moet je elkaar raadplegen. Want als een project eenmaal loopt zit je al vast aan de planning en budgetten. Voor ons was vooral het omgevingsteam van het waterschap een eyeopener. Zij hadden bijvoorbeeld nauw contact met het bevoegd gezag en de aannemer van de herinrichting van de polder. Ook zorgden ze dat de timing paste en dat alle betrokkenen op de hoogte waren. Met die tijdige communicatie omzeil je zoveel problemen. Dat hebben ze echt netjes gedaan.” Hans: “Voor ons team is het inderdaad vanzelfsprekend dat je elkaar steeds blijft opzoeken. Samen werken aan samenwerken, noem ik dat.”

Kennis delen

Het uitgangspunt van het STOWA is dat de vergaarde data worden gedeeld met de hele waterbouwsector. “Je hebt baat bij elkaars experimenten”, aldus Ludolph. Hans: “Daarom hoort bij de pipingproef ook het opstellen van een handreiking waarmee waterschappen beter kunnen beoordelen of dijkversterking nodig is. Zo ja, dan kunnen ze het ontwerp daarvoor gerichter en duurzamer vormgeven, met onder andere kans op besparing van benodigde bouwstoffen.”

Waterschap Hunze en Aa’s

Kerkhovenpolder - Duitsland

Scope: 12,5 kilometer

Projectfase: nog te starten

Opgave: bekleding

Bijzonder: uit zout slib gewonnen klei

Opgave

In het noordoosten van Groningen ligt de Dollarddijk, een dijk van 12,5 kilometer van Kerkhovenpolder tot Duitsland. De dijk beschermt het achterland tegen hoogwater vanuit de Eems-Dollard. Uit de laatste toetsronde blijkt dat de grasbe kleding van de dijk niet meer aan de gestelde eisen voldoet.

Context

Het achterland is een agrarisch gebied met enkele kleine dorpen. Er lopen verschillende wandel- en fietsroutes langs de dijk en er zijn kleinschalige toeristische voorzieningen waaronder trekkershutten, een hotel en een minicamping. Het buitendijkse gebied is een Natura 2000-gebied. Voor de dijk ligt een kwelder die goed bezocht wordt door vogels, waaronder de kluut.

Het talud van de nieuwe dijk moet een heel stuk flauwer worden om aan de huidige en toekomstige veiligheidseisen te kunnen voldoen. Alleen dan kan de dijk de golfklappen die op de dijk slaan opvangen, zonder dat de grasmat of de onderliggende kleilaag daaronder te lijden heeft. Hier is veel klei voor nodig. Het waterschap wil dit doen met klei

uit de omgeving, gemaakt van slib uit de Eems-Dollard. We onderzoeken of en hoe dit mogelijk is. Dit wordt gedaan in het demonstratieproject Brede Groene Dijk. Hierin wordt nauw samen gewerkt met EcoShape, Deltares, Van Oord en Boskalis.

Planning

In 2022 heeft Waterschap Hunze en Aa’s de eerste 750 meter van de Dollarddijk verbreed tot een Brede Groene Dijk. Dit stuk dijk monitoren we vervolgens 3 jaar lang. Als de proef een succes is, dan versterken we de volledige dijk vanaf Kerkhovenpolder tot aan de Duitse grens op deze manier.

Lees het interview met Erik Jolink en Marjolein van Wijngaarden op de volgende pagina.

Marjolein van Wijngaarden

Directeur Projecten Boskalis Nederland

Founding partner van EcoShape

Projectmanager Brede Groene Dijk Waterschap Hunze en Aa’s

Lees meer over de innovatie op pagina 44.

“Ik vind dit een schoolvoorbeeld van goed innoveren”

Waterschap Hunze en Aa’s en EcoShape toveren de dijk langs de Dollard om tot een brede groene dijk, met gebruik van grondstoffen uit de omgeving. Erik Jolink en Marjolein van Wijngaarden vertellen over hun soepele samenwerking.

Erik Jolink

Een dijk gemaakt van klei van dichtbij – in plaats van klei die je van ver haalt – vermindert brandstofverbruik, CO2-uitstoot en overlast voor de omgeving. Slim en duurzaam dus. Het resultaat: een toekomstbestendige, eenvoudig aanpasbare brede groene dijk die prachtig in het unieke landschap past.

Lokaal winnen

Het idee ontstond 10 jaar geleden. “We moeten de zeedijk versterken, maar in dit Natura 2000-gebied valt asfalt uit de toon”, vertelt Erik. “Het moest klei worden. En die gingen we lokaal winnen, onder andere uit het sliboverschot in de Eems-Dollard.” Marjolein: “Kennisalliantie EcoShape richt zich op kennisontwikkeling voor bouwen met de natuur. Een collega raakte met Erik aan de praat over het duurzaam inrichten van deltagebieden. Dat gesprek bracht dit project op gang.” Erik: “EcoShape is voor een project als dit de ideale partner. Zij hebben veel kennis over bijvoorbeeld slib, klei rijpen en onderzoek doen. Bovendien delen we duurzame ambities.”

Energie en overtuiging

EcoShape wilde kennis opdoen over het werken met gebiedseigen grondstoffen. Daarom richtten zij als pilot een kleirijperij in. Tegelijkertijd moesten zij de klei ook echt leveren. Marjolein: “Die combinatie van innoveren en verplichtingen aangaan vonden we spannend, maar we geloofden altijd dat het samen met de partners ging

lukken. En het mooie was: het waterschap kent ook zo’n positieve cultuur. Erik leidt het project Brede Groene Dijk met veel energie en overtuiging. Dat werkt aanstekelijk.” Erik: “Natuurlijk kwamen we obstakels tegen. Dat de klei in eerste instantie niet voldeed aan de gestelde eisen bijvoorbeeld. Was dat erg? Nee, want ook met klei van iets mindere kwaliteit leveren we een veilige dijk op. En dat gaan we nu bewijzen. Onze manier van samenwerken vind ik fantastisch: je wil samen iets bereiken en bent bereid om ervoor te vechten. Dat is een van mijn grootste inspiratiebronnen in dit project.”

Dit kan echt De eerste 750 meter van de dijk zijn inmiddels een feit. Het projectteam monitort de komende 3 jaar hoe de klei op de dijk zich houdt. Marjolein is blij met de pilots: “Ik vind dit een schoolvoorbeeld van goed innoveren. Eerst de kleirijperij en nu deze ‘proefdijk’. Ze hebben een voorbeeldfunctie voor waterschappen in heel het land, die komen allemaal kijken. Van een goed idee wordt de hele waterbouwsector beter, maar je moet het wel in de praktijk laten zien. Alleen dan krijgt het de aandacht die het verdient.” Die aandacht komt niet alleen uit Nederland, vertelt Erik. “Estuaria over de hele wereld hebben een overschot aan slib en moeten de kust beschermen”, legt hij uit. “De opgedane kennis kunnen we dus internationaal op de markt brengen.” Marjolein: “Ook daar staat of valt het met de samenwerking. Elk project heeft zo’n volhouder nodig als Erik, die er vol in gelooft en zegt: ‘Dit kan echt’.”

Waterschap Limburg

Fase Pag. 32 Arcen P 104 33 Baarlo - Hout-Blerick V 104 34 Beesel R 105 35 Belfeld P 105 36 Blerick - Groot Boller V 106

Buggenum P 106

Heel R 107 39 Lob van Gennep P 107

Nieuw Bergen P 108

Roermond Willem Alexanderhaven P 108

Roermond Zuid V 109

Steyl - Maashoek R 109

Thorn - Wessem P 110

Venlo ‘t Bat V 110

Venlo - Velden V 111

Well V 111

projecten

Scope: 5,1 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit Bijzonder: dijkvernieuwing door de achtertuin van bewoners

Opgave

De waterkering in Arcen bestaat uit een groene kering en een harde kering. Deze waterkering is afgekeurd op hoogte, piping en binnenwaartse stabiliteit. Naast de dijkversterking is een dijk verlegging onderdeel van het project. Ook zijn er opgaven voor het herstel van de beekmonding voor de Lingsforterbeek en het vispasseerbaar maken van de watermolen van Arcen.

Context

Na de hoogwaters van 1993 en 1995 is op perceelniveau maatwerk geleverd bij het inpassen van de waterkering. Een deel (700 meter) van de waterkering loopt door de achtertuinen van bewoners. Daarnaast bestaat de kering in het dorp op een aantal plekken uit bebouwing en/of is de kering onderdeel van een woning, appartementencomplex of horecagelegenheid. Bewoners, eigenaren en andere betrokken partijen gaan zelf bijdragen aan een eventuele zelfsluitende kering. Ten slotte gaat de nieuwe kering langs twee rijksmonumenten en door twee Natura 2000-gebieden. Deze kenmerken maken de dijkverster king in en buiten het dorp Arcen complex.

Planning

In 2016 is de verkenning gestart. In juni 2020 is het voorkeursalternatief vastgesteld. In september 2021 is de bestuursover eenkomst ondertekend. De planuitwerkingsfase loopt inmiddels volop met conditionerend onderzoek, ontwerploops en de start van de aanbesteding.

Baarlo - Hout-Blerick V

Scope: 4,8 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte en piping Bijzonder: dijkteruglegging en gebiedsontwikkeling

Opgave

Het dijktraject Baarlo - Hout-Blerick ligt in een terrassen landschap met als belangrijke functies landbouw, wonen en kleinschalige verblijfsrecreatie. Het betreft een versterking van 4,8 kilometer van het huidige dijktraject met aanvullend een nieuwe kering voor de benodigde aansluiting naar de hoge gronden van Baarlo. De kering is afgekeurd op hoogte en piping.

Context

Naast de dijkversterking wordt in het project een dijkterugleg ging voor het noordelijke deel van het dijktraject verkend. Ook worden mogelijkheden voor natuur- en gebiedsontwikkeling verkend, net als de aanleg van kwelgeulen buitendijks, beek herstel en verbetering van de evacuatieroutes bij hoogwater. Het komt allemaal bij elkaar in het Ontwerp Programma Baarlo - Hout-Blerick. In dit programma werken het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Rijkswaterstaat, de provincie Limburg, het waterschap, gemeente Venlo en gemeente Peel en Maas samen.

Planning

In 2016 is de verkenning gestart. Aan de hand van een inten sief participatieproces zijn in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opgesteld en de m.e.r.procedure gestart. Het Ontwerp Programma Baarlo - HoutBlerick en de PlanMER hebben in 2021 ter inzage gelegen. De verwachting is om in 2023 te komen tot een vaststelling van het programma en de verkenningsfase af te ronden.

Projecten Waterschap Limburg

Scope: 1,2 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: toepassing gebiedseigen grond en Geo Clay Liner

Opgave

De waterkering bij Beesel bestaat uit een groene kering. De opgave bestaat uit het versterken van 1,2 kilometer aan dijktracé met aansluiting naar de hoge grond. Het huidige tra ject is afgekeurd op hoogte, piping en de stabiliteit. Er worden nieuwe dijken aangelegd die aansluiten op hoge grond en daarmee Beesel beschermen tegen overstromingen.

Context

De groene waterkering wordt deels onderbroken door natuur lijke hoogten in het landschap en beschermt het lager gelegen deel van de woonkern Beesel. Het gebied heeft hoge land schappelijke waarden en er zijn fiets- en wandelroutes, een molen en een voetveer.

De aanpak van de hoogwaterveiligheid heeft Waterschap Limburg in Heel en Beesel gecombineerd vanuit een duur zaamheidsgedachte. De grond die vrijkomt in Heel, wordt hergebruikt bij de dijkversterking in Beesel. Ook wordt nieuwe hoogwaardige klei voor zowel Heel als Beesel aangevoerd via de Maas. Dit geeft veel minder grondtransport door beide dorpen. Bij een aantal dijkvakken wordt het innovatieve Geo Clay Liner (GCL), in combinatie met in-situ grondstabilisatie met GeoCrete toegepast. Hierdoor is geen hoogwaardige klei meer nodig, maar volstaat de gebiedseigen grond.

Planning

In 2021 zijn de voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. In 2022 is begonnen met het versterken van de dijk. Naar ver wachting wordt de dijkversterking begin 2023 opgeleverd.

Scope: 964 meter

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte

Bijzonder: keermuur met gedeeltelijk glas

Opgave

De waterkering bij Belfeld bestaat momenteel uit twee groene keringen en een betonnen keermuur met daarop demonta bele wanden en twee coupures. Het gaat in het project om versterking van circa 1 kilometer van het huidige dijktraject, met een nieuwe aansluiting naar de hoge grond. Het dijktraject is afgekeurd op hoogte.

Context

De waterkering ligt direct aan het zomerbed van de Maas en wordt begrensd door hoge grond. De Maas heeft ter hoogte van dit dijktraject door de smalle bedding hoge stroomsnelhe den, wat invloed kan hebben op de stabiliteit van het talud. De waterkering wordt gekruist door een groot aantal kunstwerken, zoals afsluiters van hemelwaterafvoeren, rioleringen, overstor ten en gemalen. Verder is er sprake van een aantal kabels en leidingen. Enkele woningen hebben een rioolaansluiting die de kering kruist. Op het dijktraject heeft de gemeente Venlo plannen voor de aanleg van een fietsroute (meekoppelkans). In goed overleg met de gemeente wordt gekozen voor de gelijktijdige aanleg van het fietspad in combinatie met de dijkversterkingsopgave.

Planning

Medio 2018 startte de planuitwerkingsfase. Er is gekozen voor een harde kering met toepassing van delen glas. De resultaten zijn uitgewerkt in het Ontwerp Projectplan Waterwet en ter inzage voorgelegd. Aansluitend wordt via aanbesteding een aannemer geselecteerd voor de realisatie. Naar verwachting start dit in 2023.

projecten

Blerick - Groot Boller

Scope: 1,2 kilometer en 2 kunstwerken

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte

Bijzonder: bescherming bedrijventerrein bij industriehaven

Opgave

De waterkering bij Blerick - Groot Boller bestaat voor een groot deel uit een groene kering en ter hoogte van industriehaven Groot Boller uit een keermuur. Van het huidige dijktraject wordt 1,2 kilometer versterkt, met aanvullend de benodigde aan sluiting naar de hoge grond. De waterkering is afgekeurd op hoogte.

Context

Het dijktraject beschermt het bedrijventerrein bij de industrieha ven, waarvoor uitbreidingsplannen bestaan. Het industrieterrein met onder andere de bargeterminal is onderdeel van Trade Port Noord Venlo, een economische drager van de regio. Het industrieterrein heeft deels watergebonden activiteiten, waar door de aansluiting naar de hoge grond een complexe opgave is. Er zijn plannen om de aanwezige jachthaven noordelijk van de waterkering te verplaatsen naar de overzijde van de Maas, zodat de industriehaven kan uitbreiden. Er is verder sprake van twee leidingen/afsluiters nabij de kering.

Planning

De dijkversterking viel samen met het traject Venlo - Velden binnen de integrale verkenning Meer Maas Meer Venlo. Begin 2019 heeft de gelijknamige stuurgroep geconcludeerd dat de verkenning in haar huidige vorm ophoudt te bestaan. De urgente waterveiligheidsopgave voor de beide dijktrajecten blijft echter bestaan. Dijktraject Blerick - Groot Boller wordt door Waterschap Limburg in samenwerking met de gemeen te Venlo opgepakt.

Buggenum P

Scope: 1,3 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: waterkerende dijk tegen spoordijk

Opgave

De dijk bij Buggenum bestaat voor het grootste deel uit een groene kering. Het deel bij de haven en voor het dorp is een steile dijk bekleed met gras, op een plek waar weinig ruimte is. Ook ligt er een coupure. Het gaat hier om versterking van 1,3 kilometer van het huidige dijktraject met benodigde aan sluiting naar de hoge grond.

Context

Het huidige dijktraject is aangelegd langs het koelwaterka naal dat vroeger werd gebruikt door een energiecentrale van Nuon en aansluit op de spoordijk. Aan het uiteinde van dat kanaal bevinden zich ook enkele aanlegsteigers voor bo ten. Aan de noordkant van Buggenum liggen hoger gelegen Maasterrassen. Het is een gebied met natuur en landschap pelijke en cultuurhistorische waarden. De huidige kering is deels smal en steil en is voorzien van een kwelscherm. Er is een kruising door een riooloverstort en er liggen verschillende kabels en leidingen. Langs de dijk staat een opslag van een oude steenfabriek.

Planning

Het project is in 2016 gestart, waarna het voorkeursalterna tief in 2018 is vastgesteld. In de planuitwerking verkent het waterschap met ProRail de mogelijkheid om de waterkerende dijk tegen de spoordijk aan te leggen. Belanghebbenden zijn betrokken bij het ontwerp van nieuwe aanlegsteigers. Naar verwachting is het ontwerp in 2024 definitief. De planning is dat Buggenum in 2027 hoogwaterveilig is op basis van de huidige normering.

Projecten Waterschap Limburg

Opgave: 3,6 kilometer

Projectfase: realisatie

Faalmechanisme: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: combinatie met dijkversterking Beesel

Opgave

De waterkering bij Heel bestaat uit een groene kering. De water kering is afgekeurd op piping, stabiliteit en bekleding. Het gaat om versterking van 3,6 kilometer van het huidige dijktracé.

Context

De kering ligt nabij dit recreatie- en natuurgebied en be schermt de woonkernen van Heel en Panheel. De dijkverster king heeft raakvlakken met de opgave voor ecologisch herstel van nabijgelegen natuurbeken. Tijdens hoogwater is veel pompcapaciteit nodig om het gebied droog te houden. De dijkversterking wordt gebruikt om het complexe watersysteem rondom de beken te vereenvoudigen. Het waterschap heeft samen met de omgeving waaronder gemeente Maasgouw, bewoners en ondernemers, naar een oplossing gezocht voor het aanpassen van het dijktraject.

Vanuit een duurzaamheidsgedachte zijn de dijkversterking in Heel en Beesel gecombineerd. De grond die vrijkomt in Heel, wordt hergebruikt bij de dijkversterking in Beesel. Het transport hiervan gaat via de Maas. Daarnaast wordt ook nieuwe hoog waardige klei voor zowel Heel als Beesel aangevoerd via de Maas. Dit geeft veel minder grondtransport door beide dorpen.

Planning

Eind 2020 is het werk gegund aan de aannemer en in 2020 is begonnen met de uitvoering van voorbereidende werkzaamhe den. In 2022 wordt de dijk versterkt en vinden de grondwerk zaamheden plaats. Naar verwachting wordt de dijkversterking begin 2023 opgeleverd.

Lob van Gennep

Scope: 16 kilometer en 24 kunstwerken

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: gezamenlijk project van Rijk en regio

Opgave

In het uiterste noorden van Limburg ligt het gebied Lob van Gennep. Hier liggen de dorpen Middelaar, Plasmolen, Milsbeek, Ottersum en Ven-Zelderheide. Het circa 16 kilometer lange dijktraject dat dit gebied tegen hoogwater beschermt, moet verhoogd en versterkt worden. Dit draagt, bij zeer extreem hoogwater, ook bij aan waterstandsverlaging stroomafwaarts.

Context

Het project biedt kansen om de waterveiligheidsopgave te verbinden aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteiten in het gebied in en rondom Gennep en Mook en Middelaar. Het Rijk (Rijkswaterstaat en het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), provincies Limburg, Noord-Brabant en Gelderland, waterschappen Limburg en Aa en Maas en gemeenten Gennep en Mook en Middelaar werken hiervoor samen. Ze dragen allen financieel bij aan het project.

Planning

In het voorjaar van 2019 heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat besloten om een verkenning te starten met drie doelen: verbeteren hoogwaterbescherming, verbeteren waterbergende werking en versterken gebiedskwaliteiten van dit gebied. In de verkenningsfase zijn alle belanghebbenden actief betrokken om te komen tot een voorkeursbeslissing. Deze heeft de minister in maart 2022 genomen. In de plan uitwerking worden de dijksversterkings-, rivierkundige en ruimtelijke maatregelen in detail uitgewerkt.

Scope: 1,8 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: kortere levensduur dijk (25 jaar)

Opgave

In het project Nieuw Bergen gaat het om een versterking van 1,8 kilometer met in het noorden de aansluitingen naar de hoge gronden. Voor Nieuw Bergen hebben overheden gekozen voor een kortere levensduur van dijken, namelijk van 25 jaar in plaats van 50 jaar. Die kortere levensduur vermindert de opgave met circa 15 centimeter. Door uit te gaan van deze kortere levens duur is er geen dijkversterkingsopgave langs delen van de provinciale weg N271 nodig.

Context

De kering beschermt de woonkern Nieuw Bergen, een aantal boerderijen en het bedrijventerrein De Flammert. In het traject liggen twee beekkruisingen met waterkerende kunstwerken en een uitwateringsconstructie. Daarnaast zijn er diverse leidingen. Het dijktraject ligt in een gebied met hoge landschappelijke en archeologische waarde, agrarische functies en kleinschalig toerisme. In 2016 is de verkenning gestart. Het waterschap heeft samen met belanghebbenden, zoals gemeente Bergen, bewoners en lokale ondernemers naar een oplossing gezocht voor het aanpassen en inpassen van het dijktraject.

Planning

Het project bevindt zich aan het einde van de planuitwerking. Het contract voor de realisatie is inmiddels aanbesteed, wat eind dit jaar wordt gegund. Er is een start gemaakt met de gesprekken in het kader van grondverwerving. Start uitvoering is voorzien in 2023, zodat Nieuw Bergen na de zomer van 2025 hoogwaterveilig is.

Roermond Willem Alexanderhaven P

Scope: 1,2 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte en betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: vaste kering

Opgave

De huidige kering bij de Willem Alexanderhaven is een versnip perd geheel van harde keringen. Na de overstromingen in de jaren 90 is de huidige dijk aangelegd. De waterkering heeft een negatief veiligheidsoordeel gekregen, een tracé van 1,2 kilome ter bleek niet te voldoen aan de norm. De kering is afgekeurd op de faalmechanismen hoogte en betrouwbaarheid sluiten.

Context

De verbeteropgave van de waterkering is verdeeld in drie deeltrajecten: A, B en C. Elk traject kent andere verster kingsmaatregelen. Traject C ligt in het industriële deel van de haven. De verkenning is afgerond en in januari 2019 is het voorkeursalternatief vastgesteld. Het voorkeursalternatief volgt zo veel mogelijk het huidige tracé. De huidige primaire kering beschermt op dit moment echter niet alle bedrijven. De wens van de omgeving, om alle bedrijven te beschermen, gaat verder dan de opgave van het waterschap. Bedrijven onderzoeken in afstemming met het waterschap de mogelijkheden voor aan vullende bescherming.

Planning

Het project bevindt zich op dit moment in de planuitwerkings fase. Begin 2022 heeft het Ontwerp Projectplan Waterwet (OPPW) ter inzage gelegen. Het waterschap heeft de binnen gekomen zienswijzen verwerkt. De planning van het water schap is om in de loop van september de goedkeuring van het Definitieve Projectplan Water en de terinzagelegging door de provincie in gang te zetten.

Scope: 1,7 kilometer

Projectfase: voorverkenning

Opgave: hoogte, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: gebiedsontwikkeling om Maas en binnenstad te verbinden

Opgave

De waterkering bij Roermond-Deeltraject Zuid bestaat voor een groot deel uit een groene kering en ter hoogte van de insteekhaven uit een keermuur. Tijdens hoogwater wordt de Roer afgesloten en kan de Groene Overlaat worden ingezet om de afvoer van de Roer naar de Maas te sturen.

Context

Het dijktraject Roermond-Deeltraject Zuid is onderdeel van het dijktraject Roermond. Het beschermt het stadscentrum van Roermond. Voor het waterfront, het gebied ‘Roerdelta’, be staan uitbreidingsplannen. Een woningbouw-ontwikkeling en een herontwikkeling van de stadshaven zal plaatsvinden. Dit zal de binnenstad en de Maas op een interessante manier met elkaar verbinden. Er zijn plannen om de aanwezige steelhaven te dempen zodat er extra ruimte is voor de voorziene gebieds ontwikkelingen. Er is verder sprake van een aantal kunstwer ken/coupures nabij de kering.

Planning

De dijkversterkingsopgave en de ontwikkelopgave van de gemeente overlappen en beïnvloeden elkaar. Door beide op gaven te koppelen, ontstaan mogelijkheden om in dit gebied de hoogwateropgave en de ruimtelijke kwaliteit zodanig te koppelen dat een integraal ontwerp kan worden gerealiseerd. Het project is op initiatief van de gemeente Roermond aange dragen om eerder dan geprogrammeerd de ingangstoets te doorlopen. Hiermee bevindt het project zich nu in de voorver kenning.

Steyl - Maashoek

Scope: 245 meter inclusief coupure

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, piping en betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: zelfsluitende kering

projecten

Opgave

De waterkering bij de Maashoek in Steyl vormt een zwakke plek in het dijktraject van Venlo. De coupure in dit traject is bij hoogwater in 2003 bezweken, wat leidde tot wateroverlast. Bij hoogwater wordt op de muur een demontabele wand geplaatst (hoogte 1,75 meter). De waterkering van 245 meter bestaat momenteel grotendeels uit een op boorpalen gefun deerde keermuur zonder schermen tegen piping.

Context

Steyl staat bekend als kloosterdorp. De inpassing van de kering is complex vanwege kabels en leidingen die de kering kruisen, de beperkte ruimte en het beschermd dorpsgezicht. De gekozen oplossing voor de kering bij Steyl - Maashoek moet bij dit dorpsgezicht passen. In januari 2019 is het voor keursalternatief vastgesteld. Dit bestaat uit twee deeltracés. Het grootste deel is een zelfsluitende kering bij de Maashoek waarbij tevens een geleidelijke ophoging van het plein tot 70 centimeter is voorzien. Hierdoor neemt ook zonder de zelfs luitende kering, de kerende hoogte toe. Het tweede deel is de aansluiting op de hoge grond. Hiervoor is een nieuwe aanslui ting voorzien.

Planning

Er is een contract gesloten met de Dijkzone Alliantie. Zij wer ken in 2022 hun winnende aanbieding voor de zelfsluitende kering uit. In mei 2022 keurden de Gedeputeerde Staten van Limburg het definitieve Projectplan Waterwet goed. De uitvoe ring start in de loop van 2023.

Scope: 4,3 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: ingericht op extreem hoge piekafvoeren

Opgave

Een deel van de dijken bij Thorn en Wessem is afgekeurd op hoogte, piping, macrostabiliteit en bekleding. Het gaat om 4,3 kilometer van het dijktraject. Er komt 3,3 kilometer aan nieuwe dijk bij met aansluiting naar de hoge grond. Voor de waterbergende functie van het gebied achter de dijk wordt de kering zo ontworpen dat bij extreem hoge piekafvoeren, de kering eerst overstroomt en niet al eerder faalt op een an der mechanisme (bijvoorbeeld stabiliteit of piping). Zo draagt het gebied tussen Thorn en Wessem bij aan een betrouw baarder en robuuster Maassysteem.

Context

De keringen bestaan hoofdzakelijk uit een groene dijk met voor een groot deel daarachter de Thornerbeek, die verlegd wordt voor dit project. De gemeente Maasgouw ondersteunt initiatieven die het gebied aantrekkelijker maken voor wonen en recreëren en bekijkt hoe ontwikkeling kan samengaan met dijkversterking en beekherstel.

Planning

In 2016 is de verkenning gestart, deze is begin 2021 afge rond met vaststelling van een voorkeursalternatief. In de planuitwerkingsfase is het waterschap samen met belang hebbenden gestart met het nader uitwerken van het vastge stelde voorkeursalternatief en is nu bezig met het opstarten van de vroege marktbenadering. Dit maakt een optimale toepassing van gebiedseigen grond mogelijk en levert een belangrijke bijdrage aan duurzaamheid.

Venlo ‘t Bat V

Scope: 0,4 kilometer en 8 kunstwerken

Projectfase: voorverkenning

Opgave: hoogte, piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: verbinding binnenstad en Maas

Opgave

De waterkering bij Venlo ‘t Bat bestaat uit een keermuur met daarop demontabele voorzieningen welke geplaatst worden tijdens hoogwater. De wens is om zoveel mogelijk demonta bele voorzieningen te saneren en gebruik te maken van inno vatieve oplossingen. Het gaat in het project om versterking van 406 meter van het huidige dijktraject. De waterkering is naast de hoogte ook op geotechniek en bekleding afgekeurd. De stabiliteit van de historische keermuur is een belangrijk aandachtspunt.

Context

Het dijktraject is onderdeel van het dijktraject Venlo. Het beschermt het stadscentrum van Venlo. Voor de Lage Loswal en de Maaskade heeft de gemeente Venlo bestaande ge biedsontwikkelingsplannen met een deels open karakter van de kering. Dat past bij de ambitie om in het centrum maxi maal contact tussen stad en rivier te behouden. De dijkver sterkingsopgave Venlo ‘t Bat en de ontwikkelopgave van de gemeente overlappen en beïnvloeden elkaar. Door beide op gaves te koppelen, ontstaan mogelijkheden om in dit gebied de hoogwateropgave en de ruimtelijke kwaliteit te koppelen tot een integraal ontwerp.

Planning

Het project is op initiatief van de gemeente Venlo aange dragen om eerder dan geprogrammeerd de ingangstoets te doorlopen. Hiermee bevindt het project zich nu in de voorver kenning.

Scope: 6,8 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte

Bijzonder: samenhang met verbeteren systeemwerking Maas

Opgave

De waterkering in het project Venlo - Velden bestaat uit twee deeltrajecten. Het gaat in het project om een huidig dijktraject van 6,8 kilometer met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond. Het dijktraject is afgekeurd op hoogte. Naast de dijkversterking wordt in het project dijkverlegging verkend met het oog op de systeemwerking van de Maas.

Context

Het dijktraject ligt aan de rand van een smal rivierbed, waar de Maas door een flessenhals stroomt. De kering wordt geschei den door het wegtalud van de A67. Ten noorden is landelijk gebied. Hier geldt een andere norm dan in het stedelijk zuide lijk gebied. Het meest noordelijke deel van het traject is een aantal keer verlegd door een bedrijf dat daardoor grindwinning kon uitvoeren. Het landschap is kleinschalig rondom de terras rand, met cultuurhistorische en archeologische elementen. Er is sprake van een beekkruising met een waterkerend kunst werk.

Planning

Dijktraject Venlo - Velden is onderdeel van de fase 0-verken ning Vierwaarden die in een samenwerking tussen het Rijk, provincie Limburg, Waterschap Limburg en gemeenten Venlo en Horst aan de Maas wordt uitgevoerd. Gezamenlijk wordt verkend of en hoe er bijgedragen kan worden aan behoud en verbetering van de systeemwerking van de Maas. Waterschap Limburg is trekker van deze fase 0. De startbeslissing voor de verkenningsfase wordt naar verwachting dit jaar genomen.

Well V

Scope: 5,6 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte en piping

Bijzonder: gebiedseigen grond, ruimtelijke inpassing project De Groene Rivier

Opgave

De dijken bij Well beschermen de woonkern van het dorp Well en de omliggende kernen van Elsteren, Het Leuken en de Kamp en zijn niet hoog en sterk genoeg. Naast het versterken van de dijken gaan we ook dijken verleggen (systeemmaatregel) om zo een oude Maasarm te reactiveren. Ook hebben we te maken met een beekherstelopgave. Om de Maasarm ook echt bij hoogwater mee te laten stromen, realiseren we een brug onder de provinciale weg N270. Dit alles komt samen in het project Groene Rivier Well.

Context

In het project Groene Rivier Well gaan rivierverruiming, dijk versterking, beekherstel en gebiedsinrichting hand in hand. De dijken komen landschappelijk en cultuurhistorisch gezien op de juiste plek en worden op gepaste wijze hoger en sterker gemaakt. Door maaiveldverlagingen en de aanleg van een brug met een grotere overspanning, ontstaat een betere doorstro ming. We realiseren een waterstandsdaling van circa 18 centi meter. De vrijkomende grond wordt hergebruikt voor dijkenver betering.

Planning

In het afgelopen jaar is het project van ‘dijkenscope’ naar een integrale scope gegaan. In 2022 moet daarom het voorkeursalternatief (VKA) herijkt worden en nieuw bijpassende notitie reikwijdte en detailniveau (NRD) opgeleverd worden om de verkenningsfase goed af te ronden. Het project maakt in 2023 de overstap naar de planuitwerkingsfase. Die zal beginnen met con ditionerende onderzoeken en het maken van een basisontwerp.

Sabine Kern (links)

Programmadirecteur HWBP

Waterschap Limburg

Louise Veerbeek (rechts) Hoofd Waterveiligheid Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat

“Het liefst werken we beiden zo verrassingsvrij mogelijk”

Werk aan dijken is nooit af. Maar je kunt niet alle dij ken tegelijk versterken, weet Waterschap Limburg. Wat is dan de slimste volgorde? Dat onderzoekt het waterschap in het project Maas2050. Louise juicht dat initia tief toe: “De opgave is groot. Maar wat zijn de meest urgente dijktrajecten en hoe bepaal je dat? Daarmee moeten we nu eerst aan de slag.”

Heldere toekomstvisie

Waterschap Limburg werkt al aan zo’n 54 kilometer dijk, maar er wacht nog eens 130 kilometer, vertelt Sabine. “Een groot deel daarvan heeft directe urgentie. We bepalen nu de slimste volgorde van aanpak. We houden bijvoorbeeld rekening met de omgeving: welke bouwplannen zijn daar al en kunnen wij daarbij aanhaken? We kijken ook hoeveel werk onze organisatie aankan. Uit dat onderzoek komt een robuust en haalbaar plan. Door Maas2050 hebben we als waterschap onze toekomstvisie helder. Daarmee gaan we ook makkelijker het gesprek aan op landelijk niveau.” Zo’n plan is geen overbodige luxe, vindt Louise: “Deze benadering kan de werkwijze van het waterschap echt naar een hoger niveau tillen.”

Interessante dynamiek

Louise en Sabine komen elkaar geregeld tegen in diverse rol len. “In de stuurgroep Deltaprogramma Maas, bij de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater én als opdrachtgever en -nemer bij dijkversterkingsprojecten”, vertelt Sabine. Al die rollen zorgen voor een interessante dynamiek, vindt Louise. “Communicatie staat altijd centraal, bij welke rolverdeling ook.

Je moet in elkaar investeren. Alleen dan weet je zeker dat je elkaar begrijpt. Dat hebben Sabine en ik gedaan.” Sabine: “Daardoor hebben we begrip voor elkaars situatie, rollen en verantwoordelijkheden, ook bij tegenvallers.” Sabine: “Maar met z’n tweeën krijgen we zo’n project niet voor elkaar. Op projectniveau moet het gebeuren. Gelukkig zie ik ook daar dat de mails van beide kanten een fijne toon hebben: ont spannen en helder.”

Optimaal voorbereid

Voorafgaand aan elk bestuurlijk overleg doet Sabine een bel rondje langs de betrokken bestuurders. “Ik vraag bestuurders over de onderwerpen op de agenda: heb je genoeg infor matie om een mening te vormen? Zo nee, wat mist er nog? Onze projectmanager doet hetzelfde op ambtelijk niveau. Zo is iedereen optimaal voorbereid en verloopt het overleg vaak zonder verrassingen.” Louise vindt die gedegen voorbe reiding prettig: “Zo is alle informatie paraat, en kun je vaak zonder veel discussie besluiten nemen.”

Op orde

In de wereld van de infrastructuur komen verrassingen soms net iets te vaak voor. “Onverwachte meerkosten, bijvoor beeld”, vertelt Sabine. “Zoiets is voor niemand leuk. Daarom is het zo belangrijk dat de uitvoeringsorganisatie, in dit geval het waterschap, de financiën, planning en projectsturing steeds beter op orde heeft.” Ook Louise ziet de professiona liseringsslag van de afgelopen jaren bij Waterschap Limburg: “Er is beter zicht op projecten. Het liefst werken we beiden zo verrassingsvrij mogelijk.”

projecten

Waterschap Noorderzijlvest

Lauwersmeersdijk - Vierhuizergat

Scope: 9,3 kilometer inclusief R.J. Cleveringsluizen

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte en bekleding

Bijzonder: 95% CO2-reductie bij realisatie

Opgave

De trajecten Lauwersmeer - Vierhuizergat en Haven Lauwersoog zijn in dit project samengevoegd. Het traject is in de toetsing afgekeurd op hoogte en bekleding aan de buitenzijde.

Context

De zeekering grenst aan de zeezijde aan de Waddenzee en het buitendijkse haventerrein van Lauwersoog, dat onder meer plaats biedt aan de veerdienst naar Schiermonnikoog. Aan de landzijde grenst de kering aan het Lauwersmeergebied met daarin een omvangrijk militair oefenterrein. Over een deel van de kering, ter hoogte van de haven, loopt de provinciale weg (N361) tussen Groningen en Fryslân. In dat deel bevinden zich een schutsluis voor recreatie- en beroepsvaart en de spuislui zen R.J. Cleveringsluizen. Provincie, gemeente en ondernemers zetten zich in om het gebied aantrekkelijker te maken voor recreatie, toerisme en (natuur)beleving. Ook ecologisch herstel, het verbeteren van ecologische waarden, natuurontwikkeling en duur zaamheid staan hoog op de bestuurlijke agenda. In het Lauwersmeergebied maken agrariërs zich samen met het waterschap sterk voor voldoende zoetwateraanvoer in droge tijden en bescherming tegen verzilting. Bij het project zijn veel stakeholders betrokken. Gemeente Het Hogeland, de provincie Groningen en Rijkswaterstaat werken actief mee om de plannen uit te werken tot een breed bestuurlijk gedragen dijkontwerp met koppelkansen. Omdat de zeedijk grenst aan Natura 2000-gebied en UNESCO Werelderfgoed, worden natuurorganisaties intensief betrokken bij het ontwikkelen van de plannen. Het project werkt samen met de projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken (POV-W). De kennis van verschillende dijkconcepten uit deze POV wordt in het project verder ontwikkeld, met name bij de

ecologische koppelprojecten. Het project gebruikt ook opge dane kennis uit de POV’s Macrostabiliteit, Piping, Voorlanden en Kabels en Leidingen.

Planning

In juli 2020 is Waterschap Noorderzijlvest gestart met de planuitwerkingsfase. In deze fase vertalen we samen met be langhebbenden het voorkeursalternatief naar een realisatieontwerp. Hierbij kiezen we voor een binnenwaartse kruinver hoging voor de landelijke dijk en voor versterking met een keerwand voor de haven. In de zomer van 2022 hebben we via een projectplan het definitieve ontwerp van de haven dijk, landelijke dijk en de koppelprojecten vastgesteld. Na goedkeuring van het projectplan door zowel het bestuur van Waterschap Noorderzijlvest als de provincie, werken we in het najaar van 2022 aan de uitvoeringsplannen.

Met de gebiedspartners wordt naast de dijkversterking een aantal koppelprojecten gerealiseerd. Dit zijn mogelijkheden voor een zoet-zoutverbinding vanuit de Waddenzee naar het achterland, met kansen voor vismigratie en kwelderontwik keling in het voorland. Daarnaast wordt in opdracht van de gemeente binnen het project het ontwerp uitgewerkt voor een tweede toegangsweg naar de haven. Voor de planuitwer king heeft het waterschap naast een ingenieursbureau ook een aannemerscombinatie aan zich gebonden om kansen en innovaties voor de realisatie vroegtijdig mee te nemen in het dijkontwerp. De procedurele voorbereiding gebeurt in de geest van de nieuwe Omgevingswet.

Lees het interview met Ate Wijnstra en Gérard Porton op de volgende pagina.

“Door de tweefasenaanpak zie je de risico’s, maar ook de kansen”

Met zo min mogelijk onzekerheden en risico’s van start met de uitvoering. Dat is het doel van de tweefasenaanpak bij een dijkversterkingsproject. Ate Wijnstra en Gérard Porton leggen uit waarom het loont om al in een vroeg stadium met elkaar om tafel te gaan.

Ate Wijnstra (links)

Projectmanager Waterschap Noorderzijlvest

Gérard Porton (rechts)

Projectmanager Heijmans (namens de combinatie Waddenkwartier)

In nauwe samenwerking met aannemerscombinatie Waddenkwartier versterkt Waterschap Noorderzijlvest de Lauwersmeerdijk. “Door samen op te trekken verklein je aanzienlijk het risico op onaangename verrassingen tijdens de uitvoering”, aldus Gérard. “Het grootste voordeel van deze aanpak? Voorspelbaarheid.”

Risico’s in kaart

In de traditionele werkwijze is het ontwerp al klaar voordat de opdrachtgever en -nemer elkaar bij wijze van spreken op de bouwplaats ontmoeten. Ate: “Wij willen juist graag dat de aan nemer al in de ontwerpfase over onze schouder meekijkt. Vooral bij een complex project als dit. Door van tevoren gezamenlijk de risico’s in kaart te brengen, kun je het plan realistisch uitwer ken.”

Wederzijds vertrouwen

Het waterschap en Waddenkwartier delen al vanaf de planuit werkingsfase de verantwoordelijkheid voor het nieuwe ont werp. Dat vraagt om wederzijds vertrouwen, vertelt Gérard: “Je moet ervoor openstaan om al je kennis en ervaring op tafel te leggen.” Ate: “Dat komt niet alleen de uitkomst, maar ook de samenwerking ten goede. Ik vind het de ultieme manier van samenwerken: echt transparant. Het is wel wennen en natuur lijk val je wel eens terug in je oude patroon. Dan herinneren we elkaar aan het feit dat we niet denken in ‘wij’ en ‘zij’, maar juist samen het bouwteam vormen.” Gérard: “Deze aanpak biedt ons een welkom kijkje in de keuken van de opdrachtgever. We heb ben nu meer begrip voor het interne proces bij het waterschap.”

Restrisico’s

“In zo’n intensieve samenwerking kan het gebeuren dat je onvoldoende kritisch bent op de uiteindelijke bouwsom”, aldus Ate. “Dat kun je zien als nadeel, maar ik zie het als risico dat we moeten beheersen. Dat doen we onder andere door middel van maximale transparantie: de aannemer moet eenheidsprijzen onderbouwen en bij inkoopprijzen met meer dere offertes werken.” Bij de planuitwerking houdt het team al rekening met mogelijke risico’s in de uitvoeringsfase. Ate: “Daarmee voorkom je discussies over wie verantwoordelijk is voor eventuele meerkosten. Het scheelt ook tijd, want het ontwerp hoeft niet meer eindeloos heen en weer.” Er blijven altijd restrisico’s over, weet Gérard. “Die breng je gezamenlijk in kaart”, vertelt hij. “We kennen ze toe aan degene die dat het best kan beheersen.”

Duurzame innovaties

“De tweefasenaanpak biedt tijd om innovaties te toetsen”, vertelt Ate. “Want je ziet de risico’s, maar ook de kansen. Duurzame innovaties konden we al in de ontwerpfase ver kennen.” Gérard: “Zoals het circulaire waterbouwasfalt, dat voor 94% bestaat uit hergebruikte grondstoffen.” Ook zijn er ecologische koppelprojecten, zoals kwelderontwikkeling en de zoet-zoutovergang. “Zo verminderen we de impact op het milieu”, zegt Gérard. “We moeten het natuurlijk buiten nog aantonen, maar ik ben enthousiast over deze aanpak.” Ate: “De ervaring die wij nu als bouwteam opdoen zouden we binnen het HWBP onderling meer moeten delen. Dat helpt alle waterschappen vooruit.”

Waterschap Rijn en IJssel

“Als je verder durft te kijken dan je eigen scope, maak je optimaal gebruik van de expertise van je teamleden”

Lees het interview met Paul Hardeman en Wilfred Bakker op pagina 124.

Fase Pag.

Den Elterweg - Zutphen

Scope: 4,8 kilometer en 1 kunstwerk

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit Bijzonder: belangrijke verkeersader

IJsselpaviljoen Zutphen

Scope: 125 meter

Projectfase: afronding en nazorg

Opgave: stabiliteit

Bijzonder: geïntegreerd binnen projecten Rivier in de Stad

Opgave

Een deel van de dijktrajecten tussen Doesburg en Zutphen (49-2 en 50-1) voldoen niet aan de norm. Het eerste project dat op deze trajecten wordt opgepakt, is het project Den ElterwegZutphen. Het dijktraject beschermt landelijk en stedelijk gebied van de gemeente Zutphen en een klein deel van de gemeente Bronckhorst. De faalmechanismen die het waterschap gaat aanpakken zijn vooral piping en binnenwaartse stabiliteit in combinatie met een flinke hoogteopgave.

Context

Het projectgebied ligt aan de oostzijde van de IJssel. Zutphen is voor de ontsluiting in belangrijke mate afhankelijk van de provin ciale weg Den Elterweg N314. De weg wordt veel gebruikt door forenzen, goederenvervoer en hulpdiensten van het nabijgele gen ziekenhuis. Binnendijks ligt een vrijliggend fietspad. In de uiterwaarden van de Stokebrandsweerd werkt Rijkswaterstaat aan KRW-maatregelen. Buitendijks is het Natura 2000- en GNN-gebied grotendeels verpacht en in agrarisch gebruik als grasland.

Planning

Het projectteam schrijft een plan van aanpak en dient een subsidieaanvraag in. In de zomer van 2022 start fase 0 van de verkenningsfase, met een nadere veiligheidsanalyse en een aantal omgevingsonderzoeken. De formele start van het partici patieproces staat gepland voor Q2 2023. Het project werkt toe naar een voorkeursalternatief in 2024.

A

Opgave

De primaire kering langs de IJssel in de omgeving van de bin nenstad van Zutphen was over een lengte van circa 125 meter afgekeurd op het faalmechanisme stabiliteit steenzetting. Het betreft de waterkering nabij het IJsselpaviljoen.

Context

Het waterschap heeft de dijkversterking rond het IJsselpaviljoen gerealiseerd binnen het projectgebied van Rivier in de Stad (RIDS) in Zutphen. De gemeente Zutphen is in 2017 gestart om de IJsselkade aan te pakken en de werkzaamhe den worden in 2023 afgerond. Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Zutphen hebben het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en waterveiligheid hierbij gezamenlijk opgepakt.

Planning

De dijk rondom het IJsselpaviljoen is in 2022 versterkt en het project bevindt zich momenteel in de nazorgfase. Samen met het IJsselpaviljoen en de gemeente Zutphen zijn de grondei gendommen logisch verdeeld en zijn er afspraken gemaakt over het toekomstig beheer en onderhoud.

Projecten Waterschap Rijn en IJssel

Scope: 600 meter

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte en stabiliteit

Bijzonder: meekoppelen ontwikkelingen industrieterrein

Opgave

De primaire waterkering langs de noordkant van de Oude IJssel in Doetinchem is afgekeurd op macrostabiliteit en hoogte. De opgave bestaat uit het verbeteren van circa 600 meter waterkering.

Context

De afgekeurde kering bevindt zich op het industrieterrein Grutbroek in Doetinchem. Een aantal bedrijven op het industrieterrein wil hun bedrijfsterrein opnieuw inrichten en laad- en losinstallaties op de huidige waterkering aanbrengen. Waterschap Rijn en IJssel heeft de wens om in overleg met deze bedrijven een nieuwe damwandconstructie als primaire waterkering aan te leggen. Het voorkeursalternatief bestaat deels uit het vervangen en versterken van de huidige damwand en deels uit het naar voren brengen van de keringslijn, zodat deze op de waterlijn komt te liggen. Hierdoor ontstaat een beter beheerbare en onderhoudbare waterkering.

Planning

Bij dit project spelen risico’s in de ondergrond (explosieven) en het beperken van hinder en overlast voor de omgeving bij het aanbrengen van de damwanden. Om risico’s zo goed mogelijk te beheersen, is gekozen voor een bouwteam met een uitvoerende partij. In 2022 werkt dit bouwteam in ontwerpateliers met de omgeving het voorkeursalternatief eerst uit tot een voorkeursvariant en als tweede stap daarna tot een definitief ontwerp. De realisatie vindt naar verwachting plaats in 2023 en 2024.

Pannerdense Waard - Westervoort

Opgave: 11,4 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: raakvlakken met Rivierklimaatpark IJsselpoort, het doortrekken van de A15 en lokale wijkontwikkeling

Opgave

Waterschap Rijn en IJssel werkt sinds 2021 aan de versterking van de dijk tussen de Pannerdense Waard en Westervoort, als deelproject van de versterking van het normtraject 48-1 tussen Spijk en de brug in de A12 bij Westervoort. De dijk beschermt de regio de Liemers. De veiligheidsopgave richt zich met name op de faalmechanismen piping en binnenwaartse macrostabiliteit.

Context

De dijk tussen de Pannerdense Waard en Westervoort ligt ten noordwesten van de Nederrijn, ten zuidwesten van de IJssel en daarmee ook ter hoogte van de splitsing van Rijn en IJssel. Het deel langs de IJssel flankeert het raakvlakproject Rivierklimaatpark IJsselpoort en de wijkontwikkeling de Mosterdhof. Het deel ter hoogte van Loo heeft een raakvlak met de doortrekking van de A15. Met deze projecten wordt nadrukkelijk de samenwerking gezocht.

Planning

In september 2021 is de verkenningsfase gestart. In het voorjaar 2022 heeft een eerste ronde startbijeenkomsten plaatsgevonden, mede ter voorbereiding op de publicatie van de kennisgevingen voornemen en voorstel participatie onder de Omgevingswet. Vanaf mei 2022 werkt het project in een relationeel contract met ingenieurs- en adviesbureau Arcadis aan de uitvoering van de verkenning. De keuze voor een voorkeursalternatief voor de dijkversterking valt naar verwachting in eind 2024.

Rijnkade Arnhem

Scope: 1,2 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: duurzaam en emissieloos, midden in het stadscentrum

Opgave

De Rijnkade is afgekeurd omdat deze buitenwaarts onvoldoen de stabiel bleek. Ook blijkt dat de kering onvoldoende scoort op de stabiliteit van de basaltstenen bekleding.

Tegelijk met dijkverbetering, wil de gemeente Arnhem de Rijnkade aantrekkelijker maken. Bij de uitwerking van beide plannen zijn waterschap en gemeente samen opgetrokken met de omgeving. Versterking en vernieuwing van de waterkering wordt als een kans gezien om de leefkwaliteit voor bewoners, bezoekers en ondernemers te verbeteren.

Context

De Rijnkade loopt aan de zuidzijde van de binnenstad, circa 100 meter bovenstrooms van de John Frostbrug tot circa 400 meter benedenstrooms van de Nelson Mandelabrug. Het is een levendig gebied met veel horecaterrassen die uitkijken op de plezier- en binnenvaart van de Rijn.

Planning

In het najaar van 2018 is het voorkeursalternatief vastgesteld. Hiermee ontstaat extra ruimte voor de terrassen. De planuit werking is inmiddels doorlopen. Het contract met de aannemer wordt naar verwachting eind 2022 ondertekend. In 2023 is de aannemer bezig met de werkvoorbereiding en tussen het laatste kwartaal van 2023 en het eerste kwartaal van 2025 vindt de realisatie plaats.

Lees het interview met Paul Hardeman en Wilfred Bakker op de volgende pagina.

Wilfred Bakker (links) Senior toezichthouder projecten Gemeente Arnhem

Paul Hardeman (rechts) Omgevingsmanager Waterschap Rijn en IJssel

“Dit team kijkt voorbij de strikte taakverdeling”

Waterschap Rijn en IJssel en gemeente Arnhem trekken al vanaf het begin van het project Dijkversterking Rijnkade Arnhem samen op. Paul Hardeman en Wilfred Bakker vertellen hoe versterking en vernieuwing van de kade hand in hand gaan.

Projecten Waterschap Rijn en IJssel

Het waterschap versterkt de dijkconstructie aan de Rijnkade, die over een lengte van 1,2 kilometer is afgekeurd. De gemeente wil de drukbezochte kade aantrekkelijker maken voor bewoners, bezoekers en (horeca-) ondernemers. Het verenigen van die verschillende belangen in hetzelfde gebied gaat niet altijd zonder slag of stoot.

Het belang van de stad De gemeente heeft een kade voor ogen die de verbinding tussen de Rijn en de stad zichtbaarder maakt. “Wij wilden daarom de kade plaatselijk verlagen”, vertelt Wilfred. “Maar het waterschap was daar in eerste instantie vanwege veilig heidsrisico’s geen voorstander van.” Door de welwillendheid aan beide kanten was er wel altijd het vertrouwen dat ze er in overleg samen uit zouden komen. Paul: “Mijn collega’s en ik zagen ook in dat die verbinding in het belang van de stad was. Daarom kozen we voor een coupure, een opening in de kering. Bij hoogwater zet je die dicht. Zo komen we tege moet aan de wens van de gemeente, maar doen we niet af aan de waterveiligheid.”

Mooi en functioneel

De nieuwe kade wordt groen: de lindebomen blijven en er worden nieuwe geplant. De kademuur krijgt deels basaltkei en, waartussen bijvoorbeeld varens groeien. “Onze uitdaging zit hem in het creëren van een veilige kering en tegelijkertijd de vergroening mogelijk maken”, aldus Paul. “Het behou den van de monumentale bomen op het smalle deel van de kade bijvoorbeeld. Om ruimte te bieden aan de boomwortels

gaan we in de uitvoering uiterst voorzichtig te werk. Dat vergt technische creativiteit.” Wilfred: “Het resultaat mag er zijn. Zonder concessies aan de veiligheid van de constructie hebben we nu een duurzaam ontwerp dat zowel mooi als functioneel is.” Ook in de uitvoering moet duurzaamheid terugkomen, vertelt Paul. “In de gezamenlijke aanbesteding dagen we de markt uit om zo duurzaam mogelijk te werk te gaan. We leggen walstroom aan, zodat er geen vervuilende aggregaten nodig zijn voor aangemeerde schepen. En de aannemer gebruikt de walstroom straks voor het elektrisch materieel.”

Voorbij de taakverdeling Zo’n intensieve samenwerking betekent veel overleggen en afstemmen. “Daar gaat veel tijd in zitten”, geeft Wilfred toe. “Maar we hebben vooral ook veel aan elkaar. Het water schap bracht bijvoorbeeld al in 2017 de wensen en eisen van de omgeving in kaart. Op die stevige basis konden we verder bouwen.” Paul: “Op onze beurt maken we dank baar gebruik van de kennis van de gemeente, bijvoorbeeld over archeologie en niet-gesprongen explosieven.” Daar zit volgens Wilfred de kracht van deze samenwerking: gebruik weten te maken van elkaars expertise. “Dit team kijkt voorbij de strikte taakverdeling”, vertelt hij. “Fysiek samenkomen is dan noodzakelijk, dan schakel je sneller. Toen we tijdens de coronapandemie thuiswerkten, wisten we elkaar niet altijd te vinden. Gelukkig zitten de collega’s van het waterschap nu weer wekelijks bij ons op kantoor. De winst zit hem echt in die nauwe samenwerking.”

Hoogheemraadschap van Rijnland

Kunstwerken Spaardammerdijk

Scope: 3 kunstwerken en een duiker

Projectfase: voorverkenning

Opgave: niet nader bekend

Bijzonder: deel kunstwerken is monument

Opgave

Tot 2017 heeft Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) samen met Rijkswaterstaat Midden-Nederland, Hoogheemraadschap van Rijnland en Waterschap Amstel, Gooi en Vecht de projectoverstijgende verkenning Centraal Holland uitgevoerd. Doel van het project was om het gebied Centraal Holland beter te beschermen tegen overstromingen vanuit de Nederrijn en de Lek. De kunstwerken in Spaarndam (Woerdersluis, Kolksluis, Boezemsluis en een duiker) voldoen op onderdelen niet meer om hun functie veilig te kunnen vervullen.

Context

Het project bevindt zich midden in de dorpskern van Spaarndam met veel cultuurhistorische waarden. De kunst werken liggen aan de doorgaande weg en twee sluizen zijn rijksmonumenten. Bij het project zijn veel stakeholders betrokken. De Woerdersluis is eigendom van HDSR en ligt in een Hoogheemraadschap van Rijnland waterkering. Omdat de sluis wordt overgedragen aan Rijnland nadat het werk gereed is, is ook HDSR een betrokken partij.

Planning

In 2018 is gestart met onderzoek naar de benodigde verbete ring van de kunstwerken. De werkzaamheden aan de Kolksluis zijn als eerste opgepakt wegens veiligheidsissues. De ople vering van dit werk is in de zomer van 2022. Voor de overige drie kunstwerken wordt na de zomer 2022 gestart met een voorverkenningsfase om de scope inzichtelijk te maken.

Verbetering IJsseldijk Gouda (VIJG

Scope: 0,9 kilometer en 4 kunstwerken

Projectfase: planuitwerking (spoor 2) en verkenning (spoor 3/4)

Opgave: stabiliteit en betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: kunstwerken zijn monumenten

2/3/4)

Opgave

Het IJsseldijktraject loopt van het Boezemgemaal tot de Goverwellebrug en is 4 kilometer lang. Eind 2013 is besloten om van het totale afgekeurde traject eerst de meest urgente delen van de dijk op te pakken, waarbij een onderscheid gemaakt is in de stabiliteitsmaatregelen voor de dijk (spoor 1) en het verbeteren van de kunstwerken (spoor 2). De minder urgente delen (sporen 3 en 4) volgen later. In mei 2018 is het eerste spoor met drie dijktrajecten opgeleverd.

Context

De dijkverbetering vindt plaats in een gebied met veel cul tuurhistorische waarden. Alle kunstwerken zijn monumenten en deels in eigendom van de gemeente. De vaargeul ligt dicht langs de dijk. Op de dijk ligt een doorgaande verbindingsweg van en naar het centrum van Gouda.

Planning

Spoor 2: Eind 2022 start de planuitwerkingsfase waarin de voorkeursalternatieven voor de Keersluis en de Mallegatsluis worden uitgewerkt tot een definitief ontwerp. Spoor 3: De op gave bij de Havensluis lijkt eenvoudig en wordt naar verwach ting in een fastlane-beschikking opgenomen. Spoor 4: In 2023 start de verkenningsfase naar de verbetering van 900 meter dijktraject langs de Gekanaliseerde Hollandsche IJssel.

Lees het interview met Huub de Bruijn en Jasper Smulders op de volgende pagina.

“Het is belangrijk om alle kennisdragers goed in beeld te hebben”

Door het HWBP-innovatieproject soilmix heaveschermen, staat de grondverbeteringstechniek weer volop in de schijnwerpers.

Huub de Bruijn en Jaspers Smulders vertellen over deze techniek, waarmee het Hoogheemraadschap van Rijnland al in 2017 de IJsseldijk versterkte.

Jasper Smulders (links)

Voorheen technisch manager Verbetering IJsseldijk Gouda Inmiddels projectleider/contractmanager Hoogheemraadschap van Rijnland

Huub de Bruijn (rechts) Geotechnisch dijkspecialist Deltares

Toen de IJsseldijk niet meer bleek te voldoen aan de vei ligheidsnorm, zocht Hoogheemraadschap van Rijnland naar een nieuwe manier om de dijk te verstevigen. Vanwege de slappe bodem was het lastig om een bestaande techniek toe te passen. Huub: “Traditioneel doen we bij dijken veel in de grond. Meestal maak je een betonnen wand in de grond of plaats je stalen damwanden. Als er ruimte rondom de dijk is, brengen we liever een berm aan om de dijk wat extra body te geven. Als er geen ruimte is voor bermen, kiezen we meestal voor diepe betonnen wanden of stalen damwanden. Maar staal is – zeker in deze tijd – kostbaar en niet duurzaam.”

Rijnland liet de keuze voor het materiaal en de inbrengmetho de over aan de inschrijvende aannemers. Uiteindelijk viel de keuze op de Cutter Soil Mix-methode (CSM). Ook Waterschap Rivierenland en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden bekijken de mogelijkheden voor toepassing van soilmix schermen. “Met deze techniek meng je de grond ter plekke met een bindmiddel zodat je de grond sterker maakt”, aldus Huub. “Hiermee vergroot je het palet aan oplossingen om uit te kiezen. Die technieken kun je makkelijker verduurzamen, omdat je minder grondstromen nodig hebt.”

Zo sterk als beton De CSM-methode bleek een geschikte oplossing, die nooit eerder werd gebruikt in een primaire waterkering. Rijnland paste samen met aannemer Mourik de methode toe. Met een verticaal zakkende boorkop worden de bestaande ondergrond en grondwater met cement gemengd. Jasper: “Met het uit harden van het cement wordt de slappe bodem in de sleuf op

sommige plekken net zo sterk als zwak beton. Naast dat het duurzamer en niet duurder is dan bewezen technieken, zoals een damwand, veroorzaakt deze methode geen of nauwelijks trillingen bij de uitvoering. En dat betekent minder hinder voor omwonenden. Deze techniek is erg toekomstbestendig. De theorie is dat je er weer doorheen kan frezen om de dijk aan te passen of sterker te maken wanneer dat nodig is.”

Prikkelen

Om de pilot ook daadwerkelijk om te zetten in een uitvoerings methode, bleek een goede samenwerking van groot belang. Tussen de deskundigen van aannemer en opdrachtgever, maar ook tussen Deltares en Rijnland. Jasper leerde vooral hoe belangrijk het is om aan de voorkant alle kennisdragers goed in beeld te hebben. “Je moet hierbij de beheerders en onderhoudsafdelingen van het waterschap prikkelen met deze innovatieve oplossing. Want innovatie is goed voor de BV Nederland. Daar is ook lef en durf voor nodig, zodat je de organisatie meekrijgt in de constructie die we in het project toepassen.”

Dapper

Innoveren betekent bij de IJsseldijk een proces met onbe kendheid, zoals ook bij de soilmix-methode. Huub: “Als je een stalen damwand gebruikt, weet je precies wat je krijgt. Maar als je soilmix met de grond mengt, weet je in eerste instantie niet precies hoe sterk het gaat worden én hoe het zich gaat mengen. Daarom vind ik het dapper als een dijkbeheerder met innovatieve projecten start. Het is spannend, maar zeker nodig.”

Fase Pag. 56 Gorinchem - Waardenburg R 132 57 Neder-Betuwe P 132 58 Sprok - Sterreschans - Heteren V 133 59 Stad Tiel R 133 60 Streefkerk - Ameide - Fort Everdingen P 136 61 Tiel - Waardenburg R 136 62 Wolferen - Sprok R 137

Lees het interview met Mathijs Bos en Marieke de Visser op pagina 134.

“We komen altijd met een gemengd team van experts”

Gorinchem - Waardenburg

Scope: 23,5 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, stabiliteit en piping

Bijzonder: elektrische kraan, bloemrijk grasmengel

Opgave

Dijktraject Gorinchem - Waardenburg bestaat uit ruim 23 kilo meter aan afgekeurde dijktrajecten. Die zijn afgekeurd op een of meer van de faalmechanismen hoogte, binnenwaartse stabili teit, buitenwaartse stabiliteit en piping.

Context

Het dijktraject Gorinchem - Waardenburg ligt in de gemeenten Gorinchem en West Betuwe. Het heeft een belangrijk raakvlak met de Nieuwe Hollandse Waterlinie (UNESCO Werelderfgoed). Het traject loopt van de Dalemsewal in Gorinchem tot aan de A2 bij Waardenburg. Het buitenwater is de Waal. Op diverse locaties staat bebouwing dicht tegen de dijk aan of op enige afstand van de dijk. Bij Fort Vuren ligt de dijk direct tegen de fortgracht aan. Het projectplan Waterwet voor de dijkversterking is sinds 1 juni 2022 onherroepelijk.

Planning

De uitvoering is in juni 2021 gestart. Het project wordt van af de verkenning tot en met de realisatie uitgevoerd in een alliantie van Waterschap Rivierenland met een consortium van marktpartijen onder de naam Waalensemble. Deze aanpak is uniek. Er is een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een goed verloop van het project en voor het meenemen van de kennis van de aannemer in het ontwerp. Er wordt gewerkt met gebiedseigen grond afkomstig uit de uiterwaarden binnen het projectgebied. Sinds april 2022 wordt langs het gehele tracé van 23 kilometer aan de dijk gewerkt. In 2026 is de dijkverster king gereed.

Neder-Betuwe P

Scope: 20,2 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: probabilistisch ontwerpen en emissiereductie

Opgave

Dijktraject Neder-Betuwe ligt vrijwel helemaal binnen de grenzen van de gemeente Neder-Betuwe in de provincie Gelderland. Het buitenwater is de Waal en de dijk ligt in een kleinschalig gevarieerd landschap. Delen van het tra ject liggen dicht bij de bebouwing van Dodewaard, Ochten en IJzendoorn. Buiten de dijk liggen uiterwaarden. Aan de binnenzijde van de dijk zijn wielen en kolken. Het achterland wordt gekenmerkt door afwisselend fruit- en boomteelt en weiden.

Context

In 1995 was de dijk in Ochten wereldnieuws. Daar was de dijk bijna doorgebroken. De mensen in Neder-Betuwe zijn zich hierdoor zeer bewust van het belang van een sterke dijk. Waterschap Rivierenland heeft de ambitie om bij deze dijkver sterking emissies te reduceren en de biodiversiteit te herstellen en waar mogelijk te versterken. Een belangrijke meekoppelkans is de buitendijkse gebiedsont wikkeling rondom de oude veerhaven in Ochten. Overheden werken hier samen aan een plan om het gebied verder te ontwikkelen tot een recreatief attractiepunt.

Planning

De planuitwerking is gestart in 2020 met de vaststelling van het voorkeursalternatief. In 2023 wordt het dijkversterkings plan vastgesteld. De aanbesteding is gestart in april 2022. In 2023 maakt de aannemer een uitvoeringsontwerp. De uitvoering start volgens planning begin 2024 en de dijk is veilig in september 2027.

Sprok - Sterreschans - Heteren

Scope: 38,7 kilometer en 4 kunstwerken

Projectfase: voorverkenning

Opgave: stabiliteit en piping

Bijzonder: kansenscan gebiedseigen grond

Opgave

Delen van de dijktrajecten Sprok - Sterreschans en Sterreschans - Heteren voldoen niet aan de veiligheidsnorm. De belangrijkste faalmechanismen zijn macrostabiliteit en pi ping. In de voorverkenning wordt nader onderzoek uitgevoerd waarmee een beter beeld van veiligheidsopgave ontstaat. Dit is nodig omdat op grote delen van deze deeltrajecten het nog onzeker is of er wel een veiligheidsopgave is.

Context

Het project bevindt zich in de Kop van de Betuwe. Het gebied kent een gevarieerd polder- en rivierenlandschap met mooie uitzichten en vele historisch markante punten. Binnen het tra ject Sterreschans - Heteren bevindt zich een dijkgedeelte van 0,4 kilometer ter plaatse van de kruising met de te realiseren doortrekking van de snelweg A15.

Planning

Het project doorloopt de voorverkenning die eind 2023 wordt afgerond. De trajectaanpak leidt tot een uitvoeringsstrategie voor de waterveiligheidsopgave, gecombineerd met andere (ruimtelijke) opgaven in het gebied. Hierbij wordt het tra ject opgeknipt en gefaseerd in verschillende deelprojecten. Tegelijkertijd wordt de verkenning van het eerste deelproject opgestart. De afronding wordt in 2036 verwacht.

Lees het interview met Mathijs Bos en Marieke de Visser op de volgende pagina.

Stad Tiel R

Scope: 2,6 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, stabiliteit en piping

Bijzonder: stedelijke omgeving

Opgave

Het dijktraject Stad Tiel ligt aan de Waal, tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en het negentiende-eeuwse Inundatiekanaal Tiel. Het dijktraject is afgekeurd op hoogte en piping en voor een klein deel op binnenwaartse stabiliteit. Het achterland betreft de gehele stad Tiel. Al met al is deze dijkver sterking een complex van muren, damwanden, filterschermen, coupures en grondlichamen.

Context

Het dijktraject Stad Tiel ligt in de provincie Gelderland. Aan de westzijde sluit het project aan op de dijkversterking TielWaardenburg. Er is gezamenlijk gekeken naar de planvorming en de uitvoering van de kering in het Inundatiekanaal, onder deel van Nieuwe Hollandse Waterlinie, recent opgenomen als onderdeel van Unesco Werelderfgoed. Aan de oostzijde van het traject, was de dijk voorheen in beheer bij Rijkswaterstaat, inmiddels overgedragen aan Waterschap Rivierenland. Verder spelen hier de gebiedsontwikkeling Santwijckse Poort, de her ontwikkeling van het havengebied, het terrein van Appelpop, een ontwerp voor een nieuwe verlengde stadsmuur en het bijzondere ontwerp rond het Inundatiekanaal.

Planning

In de zomer van 2022 is het contract met de aannemer gete kend. Vanaf begin 2023 start de daadwerkelijke uitvoering van de dijkversterking. In het laatste kwartaal van 2024 wordt de afronding door de aannemer voorzien.

Strategisch technisch manager Waterschap Rivierenland

Marieke de Visser

Manager Adviesteam Dijkontwerp

Mathijs Bos

Het traject is bekend, maar welke werkzaamheden zijn er precies nodig? En wat is de slimste volgorde? Dat kregen Mathijs en zijn collega’s al tijdens de voorver kenning duidelijk in beeld. Het advies van het Adviesteam Dijkontwerp hielp hen daarbij. Het Adviesteam bestaat uit experts vanuit kennisinstituten, marktpartijen, Rijkswaterstaat en waterschappen. Marieke: “Wij denken met projecten mee en geven onafhankelijk advies waarin het projectbelang voorop staat.”

Helder plan van aanpak

Het Adviesteam biedt praktisch en laagdrempelig advies aan dijkversterkingsprojecten en het HWBP. Mathijs maakte daarvan dankbaar gebruik. “Ons traject is bijna 40 kilometer lang en best complex”, vertelt hij. “We volgen een trajectaan pak die leidt tot een opdeling van het traject in verschillen de deelprojecten. Welke deeltrajecten hebben de hoogste prioriteit en zijn voldoende stabiel qua veiligheidsopgave om een verkenning te starten en de omgeving te betrekken? En hoe gaan we om met wat we nog niet weten over de veilig heidsopgave? Mede dankzij het advies van Marieke en haar collega’s creëerden we een helder plan van aanpak. Een project staat of valt met een betrouwbare veiligheidsopgave, is mijn ervaring.”

Kennis op zak

Het projectteam had voor de belangrijkste faalmechanismen al in kaart hoe de veiligheidsopgave scherper kon worden vastgesteld, vond Marieke. Mathijs en zijn collega’s waren blij dat het Adviesteam ze hierin bevestigde en waardeer

den de suggesties voor de nadere uitwerking. Mathijs: “Het Adviesteam zag ook dat er op sommige plekken weliswaar geen opgave was voor belangrijke faalmechanismen zoals piping en macrostabiliteit binnenwaarts, maar misschien wel voor andere faalmechanismen, zoals het afschuiven van bekleding door infiltratie. Hun advies? Doe daarnaar nú al onderzoek. Dan weet je gelijk of je die kilometers wel of niet hoeft aan te pakken. Met die kennis al op zak staan we straks voor minder verrassingen.”

De nieuwste inzichten

In de aanloop naar een nieuwe projectfase zorgt Mathijs graag dat hij en zijn team op de hoogte zijn van de nieuwste inzichten. “Het is daarom prettig dat het Adviesteam snel ex perts mobiliseert en dat zij vanuit verschillende invalshoeken kijken.” Marieke: “We komen altijd met een gemengd team van experts. Zo kunnen we meedenken over de hoofdlijnen, maar ook over specifieke technische vragen. We gooien bo vendien niet zomaar een advies over de schutting, maar gaan juist in gesprek. Ook doen we challenges, waarin we samen met het projectteam reflecteren op het project.”

In de smiezen

Het is zinnig om het Adviesteam zo vroeg mogelijk te be trekken. “Dan ben je nog flexibel”, legt Marieke uit. “Als een project al vergevorderd is, is het vaak lastiger om ons advies optimaal te benutten.” Mathijs: “Het project SSH bevindt zich juist nog in de luwte. En dat is een luxe. Zo kunnen we rustig aan het plan sleutelen. En straks voor de omgeving een zo realistisch mogelijk beeld schetsen.”

Scope: 10 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: partiële aanpak op basis van veiligheidsrendement

Opgave

Het dijktraject Streefkerk - Ameide - Fort Everdingen (SAFE) ligt aan de zuidoever van de Lek. Grote delen van het traject zijn in een recent verleden versterkt. Daarom is grootschalige dijkversterking op korte termijn niet wenselijk. In totaal wordt circa 10 kilometer versterkt. Bij de keuze voor de te versterken delen is gekeken naar het veiligheidsrendement: hoe kan het beschikbare budget voor waterveiligheid het meest effectief worden ingezet?

Context

Het deel Streefkerk - Ameide ligt voornamelijk in de ZuidHollandse gemeente Molenwaard. Buitendijks liggen ui terwaarden, aan de binnenzijde ligt verspreid over het hele traject intensieve (lint)bebouwing langs de dijk. Het achterland bestaat voornamelijk uit weilanden. Het deel Ameide - Fort Everdingen ligt in de Utrechtse gemeente Vijfheerenlanden. Delen van het traject liggen dicht langs de bebouwing van Lexmond en Vianen. Buiten de dijk liggen uiterwaarden en buitenpolders. Bij Achthoven grenst de dijk direct aan de Lek.

Planning

Na de vaststelling van het voorkeursalternatief in de zomer van 2022, is de planuitwerkingsfase gestart. Tijdens deze fase worden belangen verder in kaart gebracht door gesprekken te voeren met dijkbewoners, grondeigenaren en andere belang hebbenden. De planuitwerking duurt tot eind 2025. De feitelijke werkzaamheden zijn naar verwachting in 2028 afgerond.

Tiel - Waardenburg R

Scope: 20 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: complex vanwege omgevingswaarden in en om de dijk

Opgave

Het dijktraject tussen Tiel-West en Waardenburg (A2) is over bijna 20 kilometer afgekeurd. Er is sprake van een hoogteop gave. Tevens is er sprake van onvoldoende sterkte ten aanzien van stabiliteit en piping.

Context

Het dijktraject Tiel - Waardenburg ligt in het hart van de Tielerwaard. De noordelijke Waaldijk tussen Tiel en Waardenburg is complex vanwege de vele omgevingswaar den. Zo liggen de afgekeurde dijktrajecten dicht bij de be bouwde kernen. Kenmerkend voor deze dijk is ook het Natura 2000-gebied Rijntakken aan de buitenzijde en de clusters van bebouwing aan de binnenzijde. De uitdaging binnen dit project is het inpassen van de dijk, waarmee recht wordt gedaan aan bijzondere waarden, zoals aanwezigheid van twee kastelen.

Planning

De afgelopen jaren heeft Waterschap Rivierenland gezocht naar oplossingen om de dijk te versterken. We versterken de dijk met grond, daar waar het echt niet anders kan versterken we de dijk met constructies. De omgeving is betrokken en hecht veel waarde aan de kwaliteit van het landschap en de voortzetting daarvan na de dijkversterking. De aannemer is in de zomer van 2021 aan boord gekomen en werkt aan het uitvoeringsontwerp. In 2022 vinden voorberei dende werkzaamheden plaats. Voorjaar 2023 gaat de schop in de grond. Speciale aandacht gaat uit naar thema’s als duur zaamheid en het beperken van hinder tijdens de uitvoering.

Scope: 13,3 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit

Bijzonder: proefproject emissieloos bouwen

Opgave

Dit dijktraject ligt ten noorden van de Waal binnen de gemeen ten Nijmegen en Overbetuwe. De dijkverlegging Lent (Ruimte voor de Rivier) vormt een onderbreking in dit traject. De dijk is afgekeurd op stabiliteit, hoogte en piping.

Context

In Nijmegen worden realisatieovereenkomsten aangegaan om woningbouw en de waterkering te laten samenvloeien. Gezocht is naar de juiste inpassing voor beide belangen. De verkenning is met de vaststelling van het voorkeursalter natief in 2019 succesvol afgerond. Vóór de planuitwerking vond de marktbenadering plaats en werd een bouwcombinatie gecontracteerd. Zij maakten met het waterschap een integraal dijkontwerp om zo veel mogelijk de bestaande waarden te handhaven en waar mogelijk meerwaarde te realiseren. Bij deze dijkversterking worden kunststof heaveschermen toegepast om piping en heave te voorkomen.

Er zijn proeven uitgevoerd om te ervaren hoe en tot welke diepte de kunststof planken konden worden aangebracht. Deze aanpak heeft tijdwinst in de implementatie opgeleverd en een kostenbesparing, omdat kunststof goedkoper is dan staal.

Planning

Het ontwerpteam gebruikte hun kennis en expertise voor een slim en uitvoerbaar plan. De bouwcombinatie die ook deel al uitmaakt van het ontwerpteam, is na de zomer van 2021 gestart met de uitvoering. De verwachting is dat de werkzaam heden tot einde 2025 duren.

Waterschap Scheldestromen

Fase Pag. 63 Borssele (Westerschelde - S3) V 140 64 Hansweert - Borssele (Westerschelde - S2) V 140 65 Hansweert (Westerschelde - S1) R 141 66 Kop van Ossenisse 141 67 Sint-Annaland P 144 68 Zuid-Beveland Oost (Oosterschelde) 144 69 Zuid-Beveland Oost (Westerschelde) V 145

“Als eerste ter wereld zijn wij in staat om in één keer blokken te persen van baggerspecie. Onze technologie is Europees gepatenteerd”

Lees het interview met Jelle-Jan Pieterse en Hugo Ekkelenkamp op pagina 142.

projecten

Scope: 300 meter

Projectfase: voorverkenning

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: niet nader bekend

Opgave

De overgang van normtraject 30-3 naar normtraject 30-4 staat op plaats 13 in de landelijke prioriteringslijst. Dijktraject 30-4 heeft in 2021 het WBI-oordeel Categorie A (veilig) gekregen. De laatste 300 meter van het aansluitende traject 30-3 voldoet niet aan de norm van 30-4, waardoor hier een versterking noodza kelijk is.

Context

De huidige normtrajecten 30-3 en 30-4 zijn tussen 1958 en 1985 op deltahoogte gebracht en tussen 1995 en 2012 is de steenbekleding aangepakt binnen het project Zeeweringen. Dijktraject 30-3 heeft een veiligheidsnorm van 1:3.000 (signale ringswaarde) en het aansluitende dijktraject 30-4 heeft een faal kanseis van 1:1.000.000 (signaleringswaarde), in verband met de achterliggende kerncentrale. In verband met bresvorming moet de laatste 300 meter van traject 30-3 aan deze strenge norm voldoen. Ter plaatse van de overgang is in 2020 een kabelkruising gerealiseerd ten behoeve van nieuwe windmodel parken op zee. Bij het herstel van de bekleding heeft Tennet al rekening gehouden met de eisen die gelden voor de norm van normtraject 30-4.

Planning

De versterking van de overgang van normtraject 30-3 naar 30-4 wordt meegenomen in de verkenningsfase van de dijkverster king S2, die half 2023 van start gaat. Uit deze verkenning blijkt of het doelmatig is om S3 gelijktijdig met S2 uit te voeren.

Hansweert - Borssele (Westerschelde - S2)

Scope: 27,5 kilometer

Projectfase: voorverkenning

Opgave: niet nader bekend

Bijzonder: zetstenen van baggerspecie

Opgave

In 2020 is conform het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium (WBI) 2,6 kilometer van de totale trajectlengte van 27,5 kilome ter afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit en grasbekleding en op piping en betrouwbaarheid sluiten van één kunstwerk.

Context

De waterkering is tussen 1958 en 1985 op deltahoogte ge bracht en tussen 1995 en 2012 is de steenbekleding aan gepakt binnen het project Zeeweringen. Het dijktraject heeft een veiligheidsnorm van 1:3.000 (signaleringswaarde) en ligt ingesloten tussen twee trajecten met een veel strengere faal kanseis. Het begin van het dijktraject betreft de overgang naar dijktraject 30-2, waar momenteel dijkversterking Hansweert wordt voorbereid (signaleringswaarde 1:100.000), terwijl het einde de overgang naar dijktraject 30-4 (signaleringswaarde 1:1.000.000) betreft waar dit project gepland is.

Planning

Uit de veiligheidsopgave volgt ruim 20 kilometer versterkings opgaven bij een ontwerplevensduur van 50 jaar. In de tweede helft van 2022 is in een voorverkenning de gevoeligheid van het trajectoordeel in de tijd en bij verschillende maatregelen, onderzocht. Ook is de gevoeligheid onderzocht van bereke ningen op kritische locaties. Hiermee kan een betere inschat ting gemaakt worden van de benodigde maatregelen om een doelmatige dijkversterking te realiseren. Deze inschatting wordt gebruikt voor het plan van aanpak verkenningsfase, dat half 2023 gereedkomt.

Hansweert (Westerschelde - S1)

Scope: 5,1 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: emissiearme realisatie, ruimtelijke inpassing

Opgave

Dijktraject 30-2, nabij Hansweert, heeft een lengte van 5,1 kilo meter. Dit deeltraject is afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit en er is een kruinhoogtetekort van tussen de 0,8 en 2,5 meter. Zowel het bovenbeloop als de kruin moeten bekleed worden met steenzetting.

Context

Het dijkversterkingsproject ligt in een landelijke omge ving en deels langs de bebouwde kom van Hansweert. De Westerschelde is Natura 2000-gebied waardoor binnendijks versterkt dient te worden. De binnenwaartse dijkversterking leidt tot groot ruimtebeslag op bestaande agrarische percelen. Daarnaast moeten veel bestaande functies opnieuw worden ingepast zoals sportvelden, parkzone en infrastructuur.

Planning

Er is een bouwteam gevormd met aannemerscombinatie Van Oord/KWS. Er is extra aandacht besteed aan de ruimtelijke inpassing van het nieuwe ontwerp in de omgeving zodat de kwaliteit hiervan behouden blijft, ondanks de grote ruimtelijke ingreep. Daarnaast is gekozen voor een aanpak om de Milieu Kosten Indicator (MKI-waarde) van het project zo laag mogelijk te houden, onder andere door hergebruik van vrijkomende materialen en realisatie met drie elektrische machines. De rea lisatie start begin 2023 en duurt naar verwachting tot 2026.

Lees het interview met Jelle-Jan Pieterse en Hugo Ekkelenkamp op de volgende pagina.

Kop van Ossenisse

Scope: nog niet bekend

Projectfase: on hold

Opgave: piping, stabiliteit en bekleding

Bijzonder: niet nader bekend

Opgave

Uit de veiligheidsbeoordeling van dijktraject 32-4 (mei 2022) blijkt dat naast het eerder afgekeurde deel bij de Kop van Ossenisse op piping (1.600 meter), er nog meerdere delen van het dijktraject zijn afgekeurd. Voornamelijk op piping, binnen waartse stabiliteit, graserosie op binnentalud en graserosie op buitentalud.

Context

Bij de watersnoodramp in 1953 zijn op dit traject geen door braken geweest. Het tracé ligt op normtraject 32-4 met een overstromingskans van 1:3.000 (signaleringswaarde). Tussen 1970 en 1985 is een binnenwaartse dijkverzwaring voor de Deltawerken uitgevoerd. De harde bekleding is binnen het pro ject Zeeweringen in 2007 aangepast. Hierbij is de buitenberm verhoogd naar 6,5 meter boven NAP (ontwerppeil 2060). De voorbereiding en de realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsver band tussen Rijkswaterstaat en Waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

Planning

Na afronden van de veiligheidsbeoordeling van de 25 trajecten van Waterschap Scheldestromen zal, in 2023, de prioritering van alle benodigde maatregelen nader bekeken worden. Dat betekent dat de verkenningsfase van dit project voorlopig op ‘on hold’ is gezet en vooralsnog 2032 als startdatum heeft gekregen. Waarschijnlijk zal dit project worden opgenomen in een groter project.

“Als dit ons lukt, gaat er een wereld aan nieuwe mogelijkheden open”

Een sterke en toekomstbestendige dijk, bekleed met zetstenen die gemaakt zijn van baggerspecie. In een innovatietraject rondom de dijkversterking Hansweert laten Jelle-Jan Pieterse en Hugo Ekkelenkamp zien dat het mogelijk is.

Jelle-Jan Pieterse (links)

Technisch manager Waterschap Scheldestromen

Hugo Ekkelenkamp (rechts)

Directeur en Hoofd Research & Development NETICS

Lees meer over de innovatie op pagina 40.

Bagger wordt nog vaak gezien als afval. Terwijl het vol zit met waardevolle grondstoffen die je kunt hergebruiken. Dijken krijgen nu vaak zetstenen van beton, maar de kosten en de milieu-impact daarvan zijn relatief hoog. Daarom wil Waterschap Scheldestromen samen met onderzoeks- en adviesbureau NETICS aantonen dat zetsteen geproduceerd kan worden van lokaal gewonnen bagger.

Hoogwaardig opwaarderen Jelle-Jan en Hugo zijn studievrienden met een gezamenlijke interesse in duurzaam bouwen met bagger. “Ook na werktijd hebben we het dus vaak over de technische mogelijkheden van baggerspecie”, vertelt Hugo. “Zo gingen we een keer samen wielrennen langs de dijk en kreeg Jelle-Jan een lekke band.” Jelle-Jan: “Dat was toevallig bij de Museumglooiing van het Watersnoodmuseum. Bij het zien van al die zetstenen dachten we: ‘Dat moet toch ook van bagger kunnen?’”

Receptenboek

NETICS ontwikkelde een unieke GEOWALL®-pers die onder extreem hoge persdruk stevige zetstenen van baggerspecie produceert. Door het samendrukken hoef je maar weinig binders toe te voegen, waardoor de blokken een lage CO2 footprint hebben. Ze zijn bovendien 100% circulair en de bagger komt uit de omgeving van Hansweert. Met laboratori umblokjes van verschillende samenstellingen bekijkt het team alvast hoe de zetstenen zich in de praktijk gedragen, vertelt Hugo. “We kijken hoe sterk de verschillende recepten zijn, maar bijvoorbeeld ook of planten en wieren zich thuis voelen op de baggerspecie. De prestaties van de verschillende sa

menstellingen nemen we op in een receptenboek.” Zetsteen moet aan hoge eisen voldoen, aldus Jelle-Jan. “Afwisselend ligt het droog en wordt het door krachtige zoute golven over spoeld. Daarom maken we een proefvak om de zetstenen op ware grootte een aantal jaren achter elkaar te monitoren.”

Successen en uitdagingen

Het waterschap, NETICS, aannemer Van Oord, Deltares en een klankbordgroep: er zijn veel partners bij het project be trokken. Gelukkig verloopt de samenwerking soepel. Jelle-Jan: “Wat daarbij helpt, is dat we de taakverdeling direct helder hebben vastgelegd. In deze fase betekent dat bijvoorbeeld dat het waterschap zorgt voor de faciliteiten en dat NETICS samen met de aannemer de pilot uitvoert. Maar we betrekken elkaar wel constant bij het proces.” Juist in zo’n pilotproject is daar ruimte voor, merkt Hugo. “Dit team zit vol enthousiasme en ideeën. Dat zorgt voor leuke overleggen. In een innovatie traject deel je de successen, maar ook de uitdagingen.”

Bouwen met bagger Niet alleen waterschappen kijken reikhalzend uit naar de resultaten. Ook bijvoorbeeld aannemers, overheden en de wetenschappelijke wereld tonen interesse. Logisch, vindt Hugo: “Als dit ons lukt, gaat er een wereld aan nieuwe mo gelijkheden open. Breuksteen, bouwblokken voor bijvoor beeld geluidswallen, bestrating: deze baggerpers kan het allemaal.” Het doel van dit project is dat bouwen met bagger gemeengoed wordt in de hele sector, vertelt Jelle-Jan: “Een belangrijke stap op weg naar het behalen van de klimaat doelstellingen.”

projecten

Sint-Annaland

Scope: 500 meter

Projectfase: planuitwerking

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: onderzoek zoetwateropslag in dijklichaam

Opgave

Het tracé van 500 meter langs de haven van Sint-Annaland op Tholen is afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit. Het tracé heeft een aanzienlijk sterktetekort en leidt op trajectniveau tot categorie D.

Context

De bekleding van de havendam bij Sint-Annaland is in 2014 versterkt binnen het project Zeeweringen. De achterliggende waterkering is niet meegenomen in dit project. In het haven gebied van Sint-Annaland heeft de gemeente verschillende ruimtelijke ontwikkelingen in gang gezet. Om hierbij aan te kunnen sluiten bij het uitvoeren van de dijkversterking, is de uitvoering gelijktijdig gepland en werkt Scheldestromen samen met de gemeente Tholen.

Planning

Vanaf begin 2021 tot half 2022 is de verkenningsfase uitge voerd, waarbij het projectgebied in drie deelgebieden is op gesplitst, waarbij elk tracé een eigen aanpak kent. Eind 2022 start de planuitwerkingsfase. Tijdens deze fase wordt een samenwerkingsovereenkomst met de gemeente opgezet, zodat realisatie gelijktijdig en in samenhang met de gebieds ontwikkeling van de gemeente kan plaatsvinden.

Zuid-Beveland Oost (Oosterschelde)

Scope: 23,8 kilometer

Projectfase: on hold

Opgave: stabiliteit

Bijzonder: niet nader bekend

Opgave

Uit de veiligheidsbeoordeling van dijktraject 31-2 blijkt dat om vang van project zal toenemen van 1.850 meter naar minimaal 7.750 meter (mei 2022). Na het uitvoeren van een veiligheids analyse zal een projectscope-wijziging via de ingangtoets aan het HWBP worden voorgelegd. Afkeur op binnenwaartse stabiliteit blijft de belangrijkste oorzaak.

Context

Bij de watersnoodramp in 1953 zijn op dit traject geen door braken geweest. Tussen 1970 en 1985 zijn er gedeeltelijke dijkverzwaringen uitgevoerd. Bij de meeste deeltrajecten is een slik aanwezig. Bij één traject ligt een schor. Vanwege procedurele aspecten (geen tijdige overeenstemming met de eigenaar over de voorgestelde variant) kon de versterking van de bekleding bij het Kreeftenpark te Yerseke niet worden mee genomen binnen het project Zeeweringen. Voor de meeste deeltrajecten betreft het achterland een agrarisch gebied. Bij twee deeltrajecten ligt er een inlaag achter de dijk. Twee deel trajecten bevinden zich in de bebouwde kom van Yerseke.

Planning

Na afronden van de veiligheidsbeoordeling van de 25 trajec ten van Waterschap Scheldestromen zal de prioritering van alle benodigde maatregelen in 2023 nader worden bekeken. Dat betekent dat de verkenningsfase van dit project voorlopig ‘on hold’ is gezet en vooralsnog 2028 als startdatum heeft gekregen.

Scope: 14,4 kilometer

Projectfase: voorverkenning

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: niet nader bekend

Opgave

Uit de veiligheidsbeoordeling van dijktraject 31-1 (juli 2021) blijkt dat het dijktracé op Zuid-Beveland Oost langs de Westerschelde grotendeels is afgekeurd. Alleen voor het deel in het kanaal door Zuid-Beveland en bij de recent uitgevoer de versterking van de Emanuelpolder (2016) wordt aan de normeis (1:30.000) voldaan. Het normtraject is voornamelijk afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit, graserosie op binnen talud en graserosie op buitentalud. Minimaal moet 14.440 meter worden versterkt.

Context

In 1953 zijn er twee dijkdoorbraken geweest in de buurt van een van deze deeltrajecten. Bij een van die dijkdoorbraken is een stroomgat ontstaan. Verder zijn, grenzend aan de westkant van het project, drie doorbraken met stroomgat ontstaan in de voormalige veerhaven Kruiningen. Grotendeels is het achterland een agrarisch gebied. De voorbereiding en realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en Waterschap Scheldestromen. Verder wor den gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

Planning

De veiligheidsanalyse, om de omvang van het veiligheids probleem en ruimte en tijd nader te preciseren, wordt in 2023 uitgevoerd. Verwacht wordt dat na het doorlopen van de ingangstoets in oktober 2024, met de verkenning gestart kan worden.

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard

Scope: 10,5 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte en stabiliteit

Bijzonder: lintbebouwing aan beide zijde van de dijk

Opgave

In het project Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) versterkt het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 10,5 kilometer dijk tussen Krimpen aan den IJssel en Gouderak. Deze dijk, die de Krimpenerwaard beschermt, voldoet niet meer aan de vereiste waterveilig heidsnormen. In de verkenningsfase (2015 - 2018) is duidelijk geworden dat er behalve een stabiliteitsprobleem ook een hoogteprobleem is. Het inpassen van de dijkversterking is een uitdaging. De dijk heeft bebouwing aan twee zijden, steile taluds, een krap wegprofiel en het is ook nog de enige verbindingsweg. Er zijn veel verschillende woon- en werk situaties aan de binnen- en buitenzijde van de dijk (circa 770 adressen). In het projectgebied vallen twee historische dorpskernen en er zijn grote (transport)bedrijven, monu mentale panden, sportverenigingen, begraafplaatsen en een schaatsbaan. Het project heeft daardoor veel inpassingen en maatwerk en ruim 40 overgangen tussen de verschillen de dijkvak-oplossingen. De dijkversterking gaat een grote impact hebben op de omgeving.

Context

Niet alleen de dijk, maar het hele systeem van de Hollandsche IJssel is beschouwd, omdat ook andere hoofdobjecten in het systeem (voorland, watergang Hollandsche IJssel, storm vloedkering, achterland) kunnen bijdragen aan het verkleinen van de veiligheidsopgave. De gemeenten Krimpenerwaard en Krimpen aan den IJssel, de provincie Zuid-Holland en de regi onale directie van Rijkswaterstaat zijn erbij betrokken. Sinds de verkenning heeft het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard intensief met bewoners en bedrijven aan de dijk gesproken over oplossingen en de inpassing daarvan. In oktober 2018 is het voorkeursalternatief vastgesteld, dat per dijkvak aangeeft welke oplossing wordt gekozen om de wa terkering te laten voldoen aan de veiligheidsnormen. Ook in de

planuitwerkingsfase is de omgeving betrokken bij het verder uitwerken van het voorkeursalternatief naar een voorkeursop lossing. Hierna is de voorkeursoplossing verder aangescherpt naar een vergunningsontwerp. Deze is daarmee de basis voor het Ontwerp Projectplan Waterwet dat eind 2022 ter inzage is gelegd. Het ontwerp bestaat voor het grootste deel uit een zelfstandig kerende constructie (6,6 kilometer). Daarnaast wor den er ook grondoplossingen (al dan niet met hulpconstructie) toegepast en worden voorlanden benut.

Planning

De planuitwerking is in volle gang. In 2022 is hard gewerkt aan het Ontwerp Projectplan Waterwet en de bijbehorende m.e.r. Deze worden eind 2022 ter inzage gelegd in een door de provincie gecoördineerde procedure, tezamen met alle andere benodigde hoofdvergunningen. De verwachting is dat in het eerste kwartaal van 2023 het definitieve Projectplan Waterwet wordt vastgesteld door de Verenigde Vergadering en dat de provincie kort daarna het goedkeuringsbesluit neemt. De plan ning is dat eind 2023 het Projectplan Waterwet onherroepelijk is. Tegelijkertijd wordt in 2023 het uitvoeringsontwerp (UO) verder gedetailleerd waarbij ook de omgeving weer stap voor stap wordt betrokken.

In samenwerking met netbeheerders is de voorbereiding van het verleggen van kabels en leidingen in gang gezet naar een tracé achterlangs voor zover dat mogelijk is. Hiervoor worden in 2023 belangrijke stappen gezet in de vorm van een definitief tracé en de af te sluiten Projectovereenstemmingen (POS). De start van de realisatie is voorzien in 2024.

Lees het interview met Piet Blanken en Anne Kirsten Meijer op de volgende pagina.

“De omgeving maakt de dijk uniek. Maar ook ingewikkeld”

Dijkversterkingsproject Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) heeft veel impact op de omgeving. Een complex traject met veel uitdagingen. Niet alleen op technisch en logistiek vlak, maar ook voor de bewoners. Piet Blanken en Anne Kirsten Meijer benadrukken het belang van goed contact tussen het hoogheemraadschap en de bewoners.

Piet Blanken

Bewoner Gouderak, langs de Hollandsche IJssel Eigenaar gastenboerderij De Appelgaard

Anne Kirsten Meijer

Afdelingshoofd waterkeringen en wegen Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Opdrachtgever Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK)

Om de toekomst van de Krimpenerwaard te bescher men, wordt het dijktraject tussen Gouderak en Krimpen aan den IJssel versterkt en verhoogd. Het is een plek waar de oorspronkelijke lintbebouwing nog intact is. “Als je maar lang genoeg naast een dijk woont, word je vanzelf wel dijkexpert”, aldus Piet. En betrokken word je ook vanzelf. Want hij is, samen met zijn buren, veel in gesprek met het hoogheemraadschap. Piet: “De dijk is sterk karakteristiek bepalend en moet vooral sterk blijven. Want de Hollandsche IJssel is een getijdenrivier.” Samen met de Hollandsche IJsselkering waarborgt de dijk de waterveiligheid. Anne Kirsten: “De omgeving maakt de dijk uniek. Maar ook ingewik keld. Je hebt aan beide kanten lintbebouwing, steile taluds en het is een verbindingsweg met een krap wegprofiel. Ook tech nisch gezien is de versterking uitdagend. Alle stappen die we in dit project nemen, bespreken we graag met de bewoners en de ondernemers. We informeren hen al sinds de start van de dijkversterking in 2015. We doen alles in samenspraak.”

Praktisch denken

De drukbezochte bewonersavonden lieten de afgelopen jaren zien dat de bewoners betrokken zijn. “Het team van het hoog heemraadschap geeft ons het gevoel dat we mee kunnen den ken. Doordat ze ons betrekken, ook bij die kleine kwesties.”, aldus Piet. “We zijn geen techneuten. Maar we denken wel praktisch na.” En dat werpt voor de bewoners soms vruchten af. “Zo was de wens van de bewoners om het muurtje iets te verlagen”, aldus Anne Kirsten. “Door met Rijkswaterstaat samen te werken, die de Hollandsche IJsselkering wilden verbeteren, bleek dat we het ontwerp iets konden aanpas

sen. Daarmee houden de bewoners straks meer zicht op de Hollandsche IJssel.” Piet: “Ik ben inmiddels behoorlijk geoe fend in stellen van vragen en het indienen van zienswijzen. Ik wil dat de dijk versterkt wordt op een manier waarmee wij als bewoners kunnen leven.

Van iedereen Goede communicatie met het hoogheemraadschap is daarbij belangrijk. Bij een aantal bewoners neemt de emotie soms de overhand en dat moet je in deze samenwerking juist proberen uit te schakelen. Alleen zo kunnen we zorgen dat de omge ving achter de beslissingen staat.” Daar is Anne Kirsten ook blij mee: “We nemen altijd alle vragen mee en proberen ze zo goed mogelijk te beantwoorden en waar het kan er iets mee te doen. De dijkversterking is een langlopend, intensief traject – dus het is niet altijd mogelijk.” Zo waren veel bewo ners voorstander van de realisatie van een apart fietspad. Piet: “Voor fietsers is de weg op de dijk levensgevaarlijk. Dat is een goed voorbeeld van wat bewoners bezighoudt.” Anne Kirsten: “Voor ons is verkeersveiligheid ook heel belangrijk. We hebben gekozen voor de best mogelijke oplossing, waarmee we het rijgedrag van weggebruikers willen beïnvloeden. Er komen drempels, verschillende kleuren asfalt en wegbewijzering: het zogeheten Natuurlijk Sturen, een omgevingsgericht wegont werp. Ook komen er op sommige plekken vrachtwagenverbo den, die we hebben ingesteld met de gemeente.” En zo blijven het hoogheemraadschap en de bewoners altijd in gesprek. Voor de waterveiligheid, goede bereikbaarheid en tevreden bewoners. Anne Kirsten: “Want het is niet alleen onze dijk. Het is de dijk van de omgeving.”

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

Fase Pag. 71 Culemborgse Veer - Beatrixsluis P 152 72 Gekanaliseerde Hollandsche IJssel V 152 73 Irenesluis - Culemborgse Veer V 153 74 Jaarsveld - Vreeswijk V 153 75 Salmsteke R 154 76 Salmsteke - Schoonhoven P 154 77 Waaiersluis Gouda A 155 78 Wijk bij Duurstede - Amerongen P 155

“Om te innoveren heb je het lef nodig om je kwetsbaar op te stellen. Alleen weet je niet voldoende. Samen lukt het”

Lees het interview met Remco Bentum en Mark Caljouw op pagina 156.

projecten

Scope: 10 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: piping, stabiliteit en hoogte

Bijzonder: kruising Nieuwe Hollandse Waterlinie

Opgave

De dijkversterking tussen het Culemborgse Veer en de Beatrixsluis is het derde project in de programmering van Sterke Lekdijk. Het dijktraject is ruim 10 kilometer lang. De veiligheids opgave bij dit project richt zich voornamelijk op de faalmecha nismen piping, macrostabiliteit en in beperktere mate hoogte.

Context

Kenmerkend voor dit dijktraject is dat er een flink aantal gebiedsontwikkelingen zijn die direct raken aan het dijkver sterkingsproject. Het is de uitdaging om de veiligheidsopgave te combineren met of af te stemmen op deze ontwikkelingen. Belangrijke bestuurlijke partners zijn de gemeenten Houten en Nieuwegein en de provincie Utrecht. Zeer opvallend aanwezig is de kruising met de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waarbij de stelling van Honswijk het hoog tepunt vormt. De primaire kering wordt bij Fort Honswijk letterlijk gevormd door een deel van dit fort. De komende jaren worden plannen gemaakt om het fort een nieuwe bestemming te geven.

Planning

De dijkversterking tussen het Culemborgse Veer en de Beatrixsluis bevindt zich in de planuitwerkingsfase. Medio 2021 is het voorkeursalternatief vastgesteld en nu wordt het plan verder uitgewerkt. Daarbij wordt intensief samengewerkt met bewoners, gemeenten, provincie en Rijkswaterstaat. Waar mo gelijk worden meekoppelkansen bij de dijkversterking betrok ken, om tot een veilige en mooie dijk te komen.

Gekanaliseerde Hollandsche IJssel V

Scope: 10,8 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: hoogte, stabiliteit en piping

Bijzonder: duurzaamheid en klimaatbestendigheid zijn belangrijke ambities van het waterschap

Opgave

De dijk aan de Gekanaliseerde Hollandsche IJssel (GHIJ) tus sen Achthoven-Oost tot aan Hekendorp voldoet op een aantal plaatsen niet aan de veiligheidsnorm. Daarnaast voldoet een deel van de 49 waterkerende kunstwerken niet aan de eisen.

Context

Op sommige plaatsen loopt de dijk vlak langs de GHIJ, op andere plaatsen ligt de regionale waterkering verder van het water en liggen er twee dijken parallel naast elkaar. Daar waar de regionale waterkering iets van het water afligt, ligt langs de GHIJ een ‘overige waterkering’ of voorlandkering. Op deze trajecten wordt de voorlandkering als mogelijke oplossing meegenomen in het project.

In de dijk bevinden zich meerdere waterkerende kunstwerken en niet-waterkerende objecten, waaronder kabels, leidingen en bomen. Op de dijk ligt een weg en naast de dijk staan honderden woningen en bedrijven en diverse monumentale gebouwen.

Naast de waterveiligheidsopgave wordt onderzocht welke kansen er zijn om het watersysteem waterrobuust en klimaat bestendig te maken, de biodiversiteit te vergroten en waar mogelijk wensen en kansen uit de omgeving mee te koppelen. Ook heeft het project de ambitie om de impact van het project op het milieu te minimaliseren door CO2-uitstoot en materiaal gebruik te beperken.

Planning

Het project bevindt zich in de verkenningsfase. De planuitwer king start in 2023.

Irenesluis - Culemborgse Veer

Scope: 10 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: verbetering ruimtelijke kwaliteit

Opgave

Bij de dijkversterking tussen de Irenesluis en het Culemborgse Veer gaat het om een opgave van 10 kilometer. Voor een aanzienlijk deel van het traject wordt gekozen voor uitstel van maatregelen tegen piping, omdat verwacht wordt dat toepas sing van nieuwe rekenregels ertoe zal leiden dat maatregelen op deze locaties in de toekomst niet nodig zijn.

Context

Het dijktraject van het deelproject Irenesluis - Culemborgse Veer ligt aan de noordzijde van de Lek tussen de Irenesluis bij Wijk bij Duurstede en de veerstoep van het Culemborgse Veer. Het dijktraject ligt in de gemeenten Houten en Wijk bij Duurstede en in de provincie Utrecht. De dijk vormt een grens tussen natuurlijke uiterwaarden aan de buitendijkse zijde en de polders en dorpen aan de binnendijkse zijde. De directe omgeving van de dijk is relatief onbebouwd. Met mede overheden wordt gekeken naar verbeteringen van de leefbaar heid in het gebied, bijvoorbeeld door de weginrichting te verbeteren en rustpunten toe te voegen. In het gebied spelen verder twee grote (natuur)ontwikkelingen in de uiterwaarden. Deze hebben een beperkt raakvlak met de dijkversterking.

Planning

Het project zit momenteel midden in de verkenningsfase. Naar verwachting wordt halverwege 2023 een voorkeursalternatief vastgesteld om vervolgens over te gaan tot de planuitwerking.

Jaarsveld - Vreeswijk

Scope: 13 kilometer

Projectfase: verkenning

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: onderzoek naar innovatieve verticale maatre gelen (tegen piping) en emissieloze uitvoering

Opgave

De dijkversterking heeft een lengte van 13 kilometer. Het enige kunstwerk in de dijk is de Oude Sluis in Vreeswijk. Een bijzon der aspect is de eventuele verbetering van het ontlaststelsel in Jaarsveld. Bij hoogwater voorkomt dit systeem te hoge grond waterstand in de dijk, waarmee het bijdraagt aan stabiliteit en vermindering van de kans op piping.

Context

Van oost naar west loopt de dijk eerst 2 kilometer om de historische kern van Vreeswijk heen, met bebouwing dichtbij of zelfs tegen de dijk. Daarna 1 kilometer langs en door de recen te stedelijke uitbreiding van Nieuwegein, die zich voor een deel bevindt in een verhoogd buitendijks gebied.

Verder naar het westen loopt de dijk over een lengte van 10 kilometer langs het open polderlandschap van de Lopikerwaard, om te eindigen bij Jaarsveld. Langs dit deel zien we de afdamming van de Hollandse IJssel, diverse re licten van dijkdoorbraken, vele kleiputten, akkers, weilanden, boomgaarden en verspreide bebouwing. In de uiterwaarden zien we hoofdzakelijk agrarisch gebied, onderbroken door een groot recreatiecomplex, een klein Natura 2000-gebied en diverse gebieden van het Natuurnetwerk Nederland (NNN).

Planning

Het project bevindt zich in de verkenningsfase. Inmiddels is de nota kansrijke oplossingen vastgesteld en wordt het voor keursalternatief uitgewerkt en naar verwachting in het najaar van 2022 vastgesteld.

projecten

Scope: 2 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: piping en stabiliteit

Bijzonder: toepassing Prolock filterscherm

Opgave

De dijkversterking Salmsteke is één van de eerste deelpro jecten in de programmering van Sterke Lekdijk. Het dijktra ject ligt nabij het dorp Jaarsveld en is met zijn 2 kilometer lengte naar voren getrokken om aan te sluiten bij een bredere gebiedsontwikkeling: Salmsteke Ontkiemt! De veiligheids opgave spitst zich met name toe op de faalmechanismen piping, macrostabiliteit en bekleding buitentalud.

Context

Het project ligt aan de Lekdijk Oost tussen Lopik en Jaarsveld. Dit gebied typeert zich door landelijke woningen, die direct aan de dijk liggen. Het waterschap werkt samen met Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, provincie Utrecht, Recreatieschap de Stichtse Groenlanden en gemeente Lopik om de uiterwaarden een impuls te geven aan (water) natuur en recreatie. Er komen nieuwe natuurgraslanden, een Kaderrichtlijn Water-geul, een zwemplas, een horecavoorzie ning en een nieuwe boothelling.

Planning

Het project bevindt zich nu in de realisatiefase. In de planuit werking is het detailontwerp opgesteld voor het project Dijk en uiterwaard. In de realisatie worden er nog optimalisaties doorgevoerd voor het Prolock filterscherm. De realisatie van de uiterwaard duurt tot begin 2023. De dijk wordt opgeleverd begin 2024.

Salmsteke - Schoonhoven

Scope: 8,3 kilometer

Projectfase: planuitwerkingsfase

Opgave: stabiliteit en piping

Bijzonder: zero-emissie-materieel bij uitvoering

Opgave

Het project Salmsteke - Schoonhoven loopt vanaf het aan liggende project Salmsteke tot aan de grens van het beheer gebied van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden in Schoonhoven en heeft een lengte van ruim 8,3 kilometer. De veiligheidsopgave voor dit project spitst zich met name toe op de faalmechanismen piping, macrostabiliteit en hoogte. Kenmerkend voor dit gebied zijn de getijdewerking en de slap pere bodemgesteldheid; het is een zettingsgevoelig gebied.

Context

Het project ligt aan de Lekdijk Oost tussen Lopik en Schoonhoven. Dit gebied typeert zich door landelijke wonin gen, direct gelegen aan de dijk. Er is een inpassingsopgave in de kern van Schoonhoven. Daarnaast werkt het waterschap samen met Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, provincie Utrecht en gemeente Lopik om de uiterwaarden een impuls te geven aan (water)natuur en recreatie (wandelen).

Planning

Het project zit nu in de opstartfase van de planuitwerkingsfase. In de verkenningsfase is het voorkeursalternatief vastge steld. In de planuitwerking wordt het ontwerp verder uitge werkt tot een vergunningenontwerp en een detailontwerp.

Projecten Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

Scope: 1 kunstwerk

Projectfase: afgerond

Faalmechanisme: betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: bijdrage aan biodiversiteit: verbetering van de vispasseerbaarheid

Opgave

Het complex Waaiersluis bestaat onder andere uit een schut sluis, gemaal en een uitwateringsconstructie waarvan het tijdig kunnen sluiten bij hoogwater op de Hollandsche IJssel onvoldoende betrouwbaar was.

Context

De Waaiersluis bij Gouda is een rijksmonument dat nog volop in bedrijf is om het peil op de Gekanaliseerde Hollandsche IJssel (GHIJ) op hoogte te houden, (zoet)water te leveren aan de westelijke waterschappen en scheepvaart mogelijk te maken voor het schutten van (met name) recreatievaartui gen. Het complex is onderdeel van dijktraject 14-1 en vormt de aansluiting tussen traject 14-1 en 15-3. Werkzaamheden waren nodig om de sluis veilig en het onderhoud op orde te houden. In de uitvoering van het project zijn de veiligheidsop gave en de renovatieopgave gecombineerd, samen met een meekoppelkans om de vispasseerbaarheid te verbeteren. Ook is de informatievoorziening op land en water verbeterd.

Planning

Het project is uitgevoerd volgens een zogenaamde fastlaneaanpak, waarbij één keer subsidie voor het hele project is aangevraagd en verleend in 2021. De planuitwerking is in mei 2021 afgerond en vervolgens is het werk aanbesteed. Bij de start van het vaarseizoen op 1 april was de sluis weer toegankelijk voor de scheepvaart. De laatste werkzaamheden op het land zijn afgerond in Q3 van 2022.

Wijk bij Duurstede - Amerongen

Scope: 10,9 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: piping, in beperkte mate hoogte en stabiliteit

Bijzonder: ambitie emissieloos bouwen

Opgave

Het dijktraject ligt aan de noordkant van de Nederrijn en de Lek en loopt vanaf de hoge grond bij Amerongen tot aan de Prinses Irenesluizen bij Wijk bij Duurstede. De lengte van het traject is 10,9 kilometer. De belangrijkste veiligheidsopgave richt zich met name op het faalmechanisme piping.

Context

Het dijktraject ligt in zijn geheel in de provincie Utrecht, verdeeld over twee gemeenten: Utrechtse Heuvelrug en Wijk bij Duurstede. In het landelijk gebied vormt de dijk de grens tussen binnendijks cultuurlandschap en buitendijks natuur landschap met prachtige grote uiterwaarden, die tot Natura 2000-gebied behoren. Tussen de uiterwaarden vormt het stuw complex van Amerongen een markante onderbreking. Er is sprake van één nadrukkelijk stedelijk gebied langs de dijk: het historisch stadsfront van Wijk bij Duurstede. Een extra opgave bij dit project is het verenigen van de dijkversterking en verschillende ruimtelijke ontwikkelingen in samenwerking met de gebiedspartners provincie Utrecht en de gemeenten Utrechtse Heuvelrug en Wijk bij Duurstede. Voorbeelden van deze meekoppelkansen zijn de aanleg van een ecologische verbinding langs de rivier en de wens voor diverse fiets- en wandelpaden in de gemeente Wijk bij Duurstede.

Planning

De dijkversterking zit in de planuitwerkingsfase. Naar verwach ting start de realisatie eind 2023 of begin 2024.

“Een basis creëren, ook voor andere partijen”

Het project Sterke Lekdijk werkt in een nieuwe samenwerkingsvorm: het Innovatiepartnerschap. Ook Mark Caljouw en Remco Bentum maken onderdeel uit van deze gezamenlijke ontdekkingstocht naar innovaties en emissieloos werken.

Remco Bentum (links)

Programmamanager Sterke Lekdijk

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

Mark Caljouw (rechts)

Innovatiemanager Sterke Lekdijk Van Oord Nederland B.V.

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden werkt tot 2030 aan het versterken van 55 kilometer Lekdijk. Een grootschalig project waarbij het waterschap koos voor de aanbestedingsvorm Innovatiepartnerschap. Innovatie is volgens Remco de sleutel tot kostenbesparing en effectivi teit: “De voortgang en uitgaven van het HWBP staan onder druk. Als we op een traditionele manier blijven werken, wordt het een uitdaging om de HWBP-doelstellingen te halen. Een innovatie is hopelijk goedkoper, duurzamer en sneller. Maar innoveren kun je alleen als je op tijd en met alle partijen sa menwerkt.”

Netwerkorganisatie

De dijkversterking van de Lekdijk is in zes deelprojecten opgestart en worden gefaseerd uitgewerkt met drie innova tiepartners, waaronder Van Oord. “Innoveren is een must”, aldus Mark. “We moeten tot 2050 nog vele Nederlandse dijken versterken. Daarbij letten we op betaalbaarheid, maar ook op duurzaamheid en inpasbaarheid. Al vanaf de aanbesteding zijn we gestart om de hele keten te betrekken.” De samenwerking moeten we daarom eerder zien als een netwerkorganisatie dan een projectorganisatie, zegt Mark: “Zo betrokken we vooraf al leveranciers en kennisinstituten. Hun kennis en dit draagvlak heb je nodig om een innovatie tot grootschalig toepassen te brengen. Ook voor andere partijen die nu niet bij de Sterke Lekdijk betrokken zijn. We willen kennis delen binnen het HWBP. Nu, twee jaar na de aanbesteding, is de ontwikkeling van innovaties volop aan de gang. Zoals de nieuwe rekentech nieken die zorgen voor aanscherping van de opgave: er hoe

ven minder kilometers dijk te worden versterkt! Ook worden productinnovaties succesvol ontwikkeld. De versterkingsopga ve wordt daarmee goedkoper, duurzamer en beter inpasbaar. Nu wordt het echt leuk! We doorbreken de ouderwetse ‘kennis is macht’-gedachte. Het delen van kennis is macht.”

Ruimte nemen

Eén van de doelen van de Sterke Lekdijk is om productin novaties door te ontwikkelen voor grootschalige toepassing bij de Sterke Lekdijk en toekomstige dijkversterkingen van het HWBP. Hierbij worden drie soorten innovaties onder scheiden. De eerste zijn de productinnovaties zelf, de fysieke innovaties die je toepast om een dijk te versterken. Mark: “Zo ontwikkelen we nu een kunststof damwand, het Prolock Delta Filterscherm. Dit is een oplossing tegen het wegspoelen van zand onder de Lekdijk, en is daarmee de eerste concrete productinnovatie in dit project.” Om succesvol te ontwikke len, zijn ook sociale innovatie en procesinnovatie nodig. De samenwerking valt onder sociale innovatie. Remco: “Als je alle spelers betrekt, zoals de omgeving, beheerders en kennisin stituten, kun je echt iets bereiken en samen de puzzel leggen. Een voorbeeld is emissieloos bouwen. We kunnen nu op tijd investeren om duurzaam materieel te ontwikkelen en beschik baar te maken voor de realisatiefasen. Maar ook de krachten bundelen in een gezamenlijke materieelpoule. Ten derde zijn er de procesinnovaties. Daarmee nemen we de belemmeringen om te innoveren weg. Dit doen we door processen anders in te richten. En creëren we een werkende innovatiestrategie om van idee tot toepassing van innovaties te komen.”

Waterschap Vallei en Veluwe

Fase Pag. 79 Grebbedijk P 160 80 IJsseldijk Apeldoorns Kanaal R 160 81 Noordelijke Randmeerdijk R 161 82 Westdijk Gemeente Bunschoten A 161

“Dit project kijkt verder dan de oorspronkelijk gestelde doelen. Het creëert ook ruimte voor innovatie en circulariteit”

Lees het interview met Lucy Afman en Emma Avoyan op pagina 162.

projecten

Scope: 5,5 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, piping, stabiliteit, bekleding

Bijzonder: aanpak duurzaamheid

Opgave

De Grebbedijk ligt tussen de Wageningse Berg en de Grebbeberg bij Rhenen. De dijk heeft een lengte van 5,5 kilometer en beschermt de Gelderse Vallei tegen hoge wa terstanden in de Nederrijn. De dijk wordt nu versterkt, zodat deze weer voldoet aan de veiligheidsnormen.

Context

De versterking van de Grebbedijk wordt ook benut om andere opgaven in het gebied rondom de dijk aan te pakken. Samen met zeven projectpartners wordt gewerkt aan de ont wikkeling van natuur, meer ruimte voor recreatie, verbetering van de verkeersveiligheid en van de ruimtelijke kwaliteit.

Het waterschap wil zorgen voor een dijk die sterk is en lang mee gaat, met zo min mogelijk milieu-impact tijdens de bouw en het onderhoud. Daartoe werd onder meer de Circulaire Peiler ontwikkeld, waarmee mogelijke oplossingen in de dijkbouw kunnen worden beoordeeld op duurzaamheid en circulariteit. Ook wordt zo veel mogelijk bestaand en aanwe zig materiaal hergebruikt, zoals grond, damwanden en gras plaggen. Lees meer over Grebbedijk circulair op pagina 43.

Planning

Het project bevindt zich nu in de planuitwerkingsfase. Samen met de projectpartners en met de omgeving werken we het eerdere voorkeursalternatief nu uit tot een volledig ontwerp. Het streven is oplevering in 2027.

IJsseldijk Apeldoorns Kanaal R

Scope: 2,7 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: hoogte, piping en stabiliteit Bijzonder: kering is ook oever kanaal

Opgave

De primaire kering van de IJssel langs het Apeldoorns Kanaal is in de Derde Toetsing afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit, hoogte en piping. De opgave bestaat uit het verbeteren van 2,7 kilometer waterkering. De kering bestaat voor een belang rijk deel uit een stalen damwand.

Context

Het project ligt in een overgangsgebied tussen het Veluwemassief en de IJssel (zie kaart, pagina 157). Het te verbeteren dijktraject wordt onderbroken door een natuurlijke hoogte. Kenmerkend voor het traject is het samenvallen van de kering van de IJssel met de oostelijke oeverzone van het Apeldoorns Kanaal. Daarnaast staan enkele woningen en een hoogspanningsmast buitendijks, waardoor maatwerk nodig is. Het voorkeursalternatief (VKA) bestaat uit 2 dijksegmenten waar verbetering wordt aangebracht met een sterkere dam wand, en 3 segmenten waar een verbetering in grond wordt uitgevoerd. Het VKA is tot stand gekomen met de omgeving en andere belanghebbenden.

Planning

In de zomer van 2019 startte de gecombineerde planuitwer kings- en realisatiefase. Vanaf oktober 2021 zijn de uitvoeren de werkzaamheden begonnen. Eerst is gestart met de sterkere damwand, later is ook een begin gemaakt met de verbetering in grond. De verbeteringen zijn naar verwachting eind 2022 gereed. In 2023 vinden afrondende werkzaamheden en nazorg plaats.

Waterschap Vallei en Veluwe

Noordelijke Randmeerdijk

Scope: 13 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: bekleding, stabiliteit, hoogte

Bijzonder: samenwerking waterschappen

Opgave

Een aantal delen van de Noordelijke Randmeerdijk zijn afge keurd op bekleding en de faalmechanismen macrostabiliteit binnenwaarts en hoogte. Tien tussenliggende kunstwerken voldoen ook niet aan de normen. Het waterschap is in 2010 gestart om de grasmat op orde te brengen en te houden. De andere opgaven zijn in 2018 sterk verminderd door het toepassen van de laatste kennis en inzichten, onder andere op het gebied van de actuele sterkte.

Context

De Noordelijke Randmeerdijk (zie kaart, pagina 157) ligt tussen Doornspijk en Noordeinde en loopt dwars door het historische hart van Elburg. Bij deze plaatsen is bebouwing op de dijk aanwezig. De dijk ligt langs een Natura 2000-gebied, in twee provincies en in drie gemeenten. Deze factoren hebben impact op de benodigde verbetermaatregelen.

Vanuit doelmatigheid versterkt het waterschap aangrenzend dijktracé van Waterschap Drents Overijsselse Delta binnen het HWBP-project Noordelijke Randmeerdijk. Dit heeft geleid tot een gezamenlijk plan van aanpak en een samenwerkingsover eenkomst voor de planuitwerkingsfase.

Planning

Het Projectplan Waterwet is begin 2021 door de beide besturen vastgesteld. Na de zomer van 2021 zijn de voorbe reidingen voor de realisatie begonnen. De uitvoering van de verbetermaatregelen startte halverwege 2022. De afronding wordt eind 2022 voorzien met mogelijk nazorg in 2023.

Westdijk Gemeente Bunschoten

Scope: 2,1 kilometer

Projectfase: afgerond Faalmechanisme: niet van toepassing Bijzonder: sanering vervuilde grond

Opgave

De Westdijk in Bunschoten-Spakenburg (zie kaart, pagina 157) is in 2016 en 2017 versterkt om aan de normen voor dijkveilig heid te voldoen. De versterking bestond uit het vergroten van de binnenberm van de dijk. In de kern van deze binnendijkse aanberming is thermisch gereinigde grond (TGG) toegepast, van waaruit verontreinigende stoffen terechtkwamen in het oppervlaktewater van de nieuwe teensloot. Om deze verontrei niging op te heffen, heeft Waterschap Vallei en Veluwe in 2018 besloten om de TGG te ontgraven en volledig te vervangen door schoon materiaal.

Context

De TGG is toegepast in de steunberm van de Westdijk over een lengte van 2,1 kilometer. Uit onderzoeken (partijkeuringen) naar de samenstelling en de eigenschappen van het toege paste materiaal bleek dat het materiaal niet voldeed aan de vereisten voor een Grootschalige Bodemtoepassing (GBT).

Planning

In overleg met provincie Utrecht (Regionale Uitvoeringsdienst) is een plan van aanpak opgesteld voor het verwijderen van de TGG, het afvoeren naar een erkende verwerker en de berm voorzien van schoon zand. Dit plan van aanpak is in 2020 goedgekeurd. Na een aanbesteding (RAW-bestek) is aannemer Boskalis in oktober 2020 gestart met de uitvoering. Inmiddels is de TGG volledig verwijderd. De werkzaamheden zijn in de zomer van 2022 geheel afgerond.

Lucy Afman (links)

Omgevingsmanager Grebbedijk Waterschap Vallei en Veluwe

Emma Avoyan (rechts)

Onderzoeker en docent Radboud Universiteit

Lees meer over de innovatie op pagina 43.

“Onze leerervaringen kunnen bijdragen aan waterveiligheid”

Natuur, recreatie, verkeersveiligheid en ruimtelijke kwaliteit: bij het versterken van de Grebbedijk kijkt Waterschap Vallei en Veluwe verder dan de dijk alleen. Lucy Afman en Emma Avoyan leggen uit hoe je betrokkenheid creëert bij zo’n bonte club samenwerkingspartners.

Projecten Waterschap Vallei en Veluwe

Het project kent acht samenwerkingspartners en een brede betrokkenheid van verschillende stakeholders uit het gebied. Interessante materie voor Emma, die als lid van het All-Risk onderzoeksprogramma het samenwerkings proces binnen HWBP-projecten onderzoekt. Door middel van interviews en analyses brengt Emma het samenwerkingspro ces bij de Grebbedijk in kaart. Haar bevindingen presenteert ze aan het HWBP en het waterschap. Lucy waardeert haar inbreng: “Het project staat of valt met een soepele samenwer king, waarbij ieders inbreng wordt gehoord. De rode draden uit Emma’s onderzoek zijn handig bij het inrichten en evalue ren van het proces.”

Transparant

Het viel Emma gelijk op dat dit projectteam heel transparant werkt. “Zij delen hun kennis onderling, maar ook met mij”, ver telt ze. Waterschap Vallei en Veluwe geeft graag kennis door, legt Lucy uit. “Omdat onze leerervaringen kunnen bijdragen aan waterveiligheid binnen en buiten Nederland. Daarom gaan we bijvoorbeeld op excursie met basisschoolleerlingen en verwelkomen we promovendi zoals Emma bij onze projecten.”

Positief en daadkrachtig

Samenwerkingsprocessen zijn vaak complex, al helemaal als er zo veel verschillende belangen spelen. Emma merkte op dat de houding van de partners gedurende het project veranderde. “Sommigen voelden weerstand tegen milieuaspecten omdat ze die als beperkend ervaarden”, vertelt ze. “Andersom voelden natuurorganisaties niets voor bepaalde ontwerpkeuzes vanwege de impact op het milieu.

Al pratende zagen ze in dat een compromis mogelijk was. Toen veranderde met de tijd hun opstelling. De sfeer in het project is nu heel positief en daadkrachtig.”

Schaduwontwerp als leidraad

Wat Emma ook opviel, was dat duurzaamheid steeds meer aandacht kreeg: “De partners zijn steeds circulairder gaan denken. Daardoor kreeg het ontwerp allerlei duurzame oplossingen, als een soort kers op de taart.” Lucy: “Wel een noodzakelijke kers, want grondstofreductie is hoognodig. Ons schaduwontwerp is geheel gericht op circulariteit en dient als leidraad. Dat helpt ons het maximale eruit te halen. Het zit hem vaak in slimmer rekenen. Zo ontdekten we dat klei tegen de buitenkant van de dijk hem ook sterk genoeg maakt. En die klei halen we uit de omgeving.”

Gedeeld enthousiasme

Net als veel andere HWBP-projecten heeft de Grebbedijk een participatiegroep. Bij de Dijkdenkers zitten bijvoorbeeld omwonenden, de Fietsersbond en de lokale roeivereniging. Lucy ziet vaak dat de betrokkenheid van zo’n stakeholders platform minder wordt naarmate het project vordert. “Dat is zo mooi aan de Grebbedijk: de Dijkdenkers ervaren echt dat ze invloed hebben”, vertelt ze. “Wij geloven dat het succes van dit project samenhangt met de betrokkenheid van alle partijen: van het bestuur tot de omwonenden. Op bijeen komsten van de Dijkdenkers komen ook ambtenaren van de gemeente of provincie. Gewoon uit gedeeld enthousiasme voor het project. Die synergie tussen alle niveaus maakt dit project zo bijzonder.”

IJsselmeerdijk

Opgave: 17,6 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: stabiliteit en bekleding

Bijzonder: vooroeveroplossing

Zuidermeerdijk - MSNF

Scope: 1 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: niet nader bekend

Bijzonder: ontwikkeling haven

Opgave

De IJsselmeerdijk wordt versterkt over een lengte van 17,6 kilometer, vanwege de opgave op het gebied van gras bekleding, stabiliteit van de steenzetting en de teenconstruc tie. Door de verwachte peilstijging van het IJsselmeer kent het traject ook een hoogteopgave voor circa 14 kilometer van de dijk.

Context

Deze dijk loopt van de Houtribdijk bij Lelystad noordwaarts naar de Ketelbrug. Het zuidelijke deel van de IJsselmeerdijk grenst aan het stedelijk gebied van Lelystad met kenmerken de woongebieden, jachthavens, havendammen en recrea tievoorzieningen. Het noordelijke deel heeft het robuuste, ruimtelijke karakter van een IJsselmeerdijk.

Planning

Het project staat aan het begin van de planuitwerkingsfase. De ontwikkeling van biodiversiteit en circulariteit zijn grote ambities voor dit project. Zo ligt er een voorkeursalterna tief, waarbij voor het noordelijke deel een vooroeveroplos sing wordt uitgewerkt. Waar inpassing van een vooroever niet mogelijk is, wordt gekozen voor dijkverzwaring. Het voorkeursalternatief voor het zuidelijke deel betreft het ver vangen van zetsteen en teenconstructie, verhogen van de buitenberm en vervangen van asfalt op de buitenberm.

Lees het interview met Teun Wendt en Sander Post op de volgende pagina.

Opgave

De Zuidermeerdijk is onderdeel van een 40 kilometer lang tra ject dat de Noordoostpolder beschermt tegen het IJsselmeer. Ten zuiden van Urk wordt buitendijks de Maritieme Servicehaven Noordelijk Flevoland (MSNF) aangelegd. Vanwege de aanleg van de MSNF is, vooruitlopend op de landelijke beoordelingsronde, een tussentijds oordeel opge steld. Hieruit blijkt dat de dijk niet voldoet aan de normering.

Context

De havenontwikkeling bood een kans om de gebiedsontwik keling te koppelen aan de waterveiligheidsopgave. De pro vincie Flevoland, initiatiefnemer van de havenontwikkeling, en Waterschap Zuiderzeeland hebben samen gezocht naar een slim ontwerp van het 1 kilometer lange haventerrein. Er zijn maatschappelijke en technische afwegingen gemaakt. Uit deze integrale afweging blijkt dat de golfbreker aangewezen kan worden als onderdeel van de primaire kering.Hiermee is de wa terveiligheidsopgave opgelost, is een toekomstige versterking relatief makkelijk uitvoerbaar en is er voldoende handelingsvrij heid voor toekomstige ondernemers op het haventerrein.

Planning

De dijkopgave is eigenlijk een meekoppelkans van een grotere havenontwikkeling en bevindt zich nu in de planuitwerkingsfase. Hierdoor wordt niet in de pas gelopen met de HWBP-regeling. Het HWBP en Waterschap Zuiderzeeland hebben voorlopige (concept)afspraken met elkaar gemaakt over de financiering.

Sander Post (links)

Ontwerpleider Kust- en Rivierprojecten bij Royal HaskoningDHV (RHDHV)

Teun Wendt (rechts)

Projectleider Waterschap Zuiderzeeland

“Dijkversterking geeft impuls aan natuurontwikkeling”

Een klassieke versterking van de IJsselmeerdijk lag voor de hand.

Maar Teun Wendt, Sander Post en hun collega’s gooien het over een andere boeg. Hun oplossing is veel duurzamer: een vooroever.

Maar daar is wel wat doorzettingsvermogen voor nodig.

Projecten Waterschap Zuiderzeeland

Een vooroever, dat zou nooit lukken. Recht voor de dijk zou het IJsselmeer, met een permanente waterdiepte van 4 meter, namelijk veel te diep zijn. Toch bleven Royal HaskoningDHV (RHDHV) en het waterschap deze oplossing verkennen. “Want er zat muziek in die vooroe ver”, aldus Sander. “Die bleek gaandeweg effectiever dan gedacht in het reduceren van hoge golven. Hierdoor werd de oplossing concurrerend ten opzichte van andere oplossin gen, ook qua kosten. Een vooroever heeft veel pluspunten. Vooral op het gebied van duurzaamheid en biodiversiteit, wat perfect past binnen de ambities van het waterschap voor deze dijkversterking.” Teun: “Ons bestuur vindt duur zaamheid en biodiversiteit in het bijzonder een belangrijk thema. Net als RHDHV hebben we deze thema’s goed in de oren geknoopt. Zoeken naar duurzame oplossingen zit bij ons allebei in de genen.”

Niet vanzelf Voor de niet zo voor de hand liggende oplossing voor deze dijkversterking steekt het projectteam flink hun nek uit. “We besteedden veel tijd aan de uitleg waarom onze oplossing haalbaar is”, aldus Teun. “Het goed afwegen van de voor- en nadelen kost veel inspanning”, zegt Sander. “En je weet nog niet of het ook gaat lonen. We hebben de verkenningsfase nog maar net afgerond en de planuitwerkingsfase en reali satie nog te gaan. Voldoende uitdagingen dus.” Wat helpt om vol te houden, is de goede samenwerking in het pro jectteam, aldus Sander. “We stelden met elkaar vooraf een aantal doelen en daar zetten we vol op in. Het hoofddoel is

natuurlijk een veilige dijk. Het belangrijkste nevendoel is het vergroten van de biodiversiteit. ”

Geleidelijk

Een vooroever biedt goede omstandigheden voor de groei van waterplanten, zoals riet. Wat ook weer goed is voor vissen en vogels. Teun: “Daarnaast is deze oplossing op de toekomst gericht. De dijkversterking is makkelijk uit te breiden en sluit goed aan bij de doelen voor het IJsselmeer. Bijvoorbeeld een meer geleidelijke overgang van land naar water, die we realiseren met een stuk ondiep water. Gebiedspartijen zijn hier ook blij mee.” Sander vult aan: “Wij vinden dat bij een grote ingreep als een dijkversterking gebiedsontwikkeling altijd op de agenda moet staan. De omgeving moet ervan kunnen profiteren. Dijkversterking kan impuls geven natuurontwikkeling. Dit kwam ook naar voren in de uitvraag van het waterschap. Hierin zitten we dus zeker met elkaar op één lijn.”

Duurzaamheidsdashboard

De vruchtbare samenwerking resulteerde in het duurzaam heidsdashboard: een rekentool waarmee je verschillende oplossingen op het gebied van duurzaamheid met elkaar kunt vergelijken. Teun: “Zo leerden we van en met elkaar hoe we duurzaamheid meetbaar kunnen maken. Tja, het kan allemaal makkelijker als we niet zo op duurzaamheid zouden hameren, maar we zijn niet aan de veilige kant gaan zitten. Dat maakt dit werk juist zo leuk: de uitdaging opzoeken.”

Rijkswaterstaat

Fase Pag. 85 IJmuiden Dijk R 170 86 IJmuiden Kunstwerken P 170 87 Marken R 171 88 Vlieland P 171

“Een nieuwe dijk maken in combinatie met de bestaande cultuurhistorische uitdaging, getuigt van lef”

Lees het interview met Manon Harmsen en Hans van Helden op pagina 172.

projecten

IJmuiden Dijk

Scope: 819 meter

Projectfase: realisatie

Opgave: bekleding en hoogte

Bijzonder: grenst aan zeesluizen

Opgave

In 2019 is vastgesteld dat de primaire waterkering bij IJmuiden niet voldoet aan de waterveiligheidsnormen. Een van de deelprojecten is het versterken van de dijken van het sluizencomplex IJmuiden. De dijken zijn afgekeurd op bekleding en op hoogte. Aandachtspunt hierbij is hoe nieuwe inzichten (na 2017) op hydraulische randvoorwaarden nog moeten worden meegenomen in de contractvoorbereiding en in de ontwerpfase van de realisatie.

Context

Samen met de sluizencomplexen van IJmuiden vormen de dijken een verbindende waterkering die het achterland bescherming biedt tegen hoogwater op de Noordzee. De pri maire waterkering in IJmuiden heeft een totale lengte van 4,1 kilometer. Het traject begint bij de bebouwing van IJmuiden in het zuiden en loopt tot het terrein van Tata Steel in het noorden. Een deel van de primaire kering is met de opening van de nieuwe grote Zeesluis IJmuiden in 2022 toekomstbe steding gemaakt.

Planning

In 2018 is de verkenningsfase afgerond. In 2020 is het Projectplan Waterwet vastgesteld en eind 2021 is de plan uitwerkingsfase afgerond. Momenteel wordt gewerkt aan de voorbereidingen voor de realisatie. Na de scoping-fase vindt onder andere de contractvoorbereiding en aanbeste ding plaats in 2023 en 2024. Vanaf 2025 wordt de realisatie verwacht.

IJmuiden Kunstwerken

Scope: 6 kunstwerken

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte, betrouwbaarheid sluiting

Bijzonder: verschillende zeesluizen

Opgave

In 2019 is vastgesteld dat de primaire waterkering bij IJmuiden niet voldoet aan de waterveiligheidsnormen. Een van de deelprojecten is het versterken van de be staande kunstwerken van het sluizencomplex IJmuiden. De Middensluis voldoet bijvoorbeeld niet ten aanzien van betrouwbaarheid sluiting. De Kleine en de Zuidersluis hebben daarnaast te lage vloeddeuren, waardoor onder extreme waterstanden op de Noordzee overloop over de deuren kan leiden tot luchtinsluiting, trillingen en constructieve schade.

Context

De primaire waterkering in IJmuiden heeft een totale lengte van 4,1 kilometer. Binnen dit traject liggen zes grote kunst werken: vier schutsluizen, een gemaal en een spuisluis. Het traject begint bij de bebouwing van IJmuiden en loopt tot het terrein van Tata Steel in het noorden. Een deel van de pri maire kering is met de opening van de nieuwe grote Zeesluis IJmuiden in 2022 toekomstbesteding gemaakt.

Planning

Om de veiligheid van de Middensluis, de Kleine en de Zuidersluis te verbeteren is in 2020 een voorverkenning ge start met als doel de voorkeursoplossing te bepalen. Voor de Kleine en de Zuidersluis is dat het verhogen van de vloeddeu ren. Voor de Middensluis is de voorkeursoplossing verbete ringen aanbrengen van de kans op falen sluiting. Hiervoor is een aparte planuitwerkingsfase gestart. Vanaf 2025 wordt de realisatie verwacht.

Opgave: 5 kilometer

Projectfase: realisatie

Opgave: stabiliteit, hoogte en bekleding

Bijzonder: participatie bewoners

Opgave

Grote delen van de dijk om het eiland Marken aan de Westen Zuidkade voldoen niet meer aan de huidige waterveilig heidsnormen. Delen van de dijk hebben stabiliteitsproblemen. Daarnaast is de dijk te laag en is de steenbekleding op veel plekken niet stevig genoeg. Er is daarom gekozen om de dijk te versterken.

Context

Bij dit project zocht Rijkswaterstaat in nauwe samenwerking met regionale overheden en bewoners naar een passende oplossing. In 2016 is mede in samenwerking met bewoners gekozen voor een buitenwaartse dijkverwerking. Het ontwerp is een nieuwe dijk die tegen het buitentalud van de bestaande dijk (buitendijks) wordt aangelegd. Daarna wordt de bestaande dijk grotendeels weggehaald, waarbij zoveel mogelijk materia len uit de dijk worden hergebruikt in de nieuwe dijk. Gelijktijdig met de dijkversterking worden recreatieve en natuurvoorzie ningen aangelegd, zoals een nieuw strand en een ligweide.

Planning

In 2018 startte de voorbereiding van de realisatiefase. In 2020 is de aanbesteding gestart en een jaar later is de opdracht gegund aan de aannemerscombinatie Hof op Marken (CHoM). De start uitvoering is in het najaar van 2022 en oplevering van de dijk in 2026 - 2028.

Lees het interview met Manon Harmsen en Hans van Helden op de volgende pagina.

Vlieland P

Scope: 1 kilometer

Projectfase: planuitwerking

Opgave: hoogte en bekleding

Bijzonder: Waddenzee is Natura 2000-gebied

Opgave

De bekleding van de Omringdijk van Vlieland is afgekeurd over een traject van ongeveer 1 kilometer. Er is een nadere veiligheidsanalyse uitgevoerd; daaruit blijkt dat de veiligheids opgave groter is dan in de Derde Toetsing is geconstateerd. Geconcludeerd is dat de kering niet voldoet aan de maximale overschrijdingskans voor de komende 50 jaar. Behalve op de steenbekleding scoort de dijk ook onvoldoende op de aspec ten kruinhoogte en grasbekleding.

Context

Direct achter de Omringdijk bevinden zich woonhuizen en tuinen van het dorp Oost-Vlieland. Daarnaast is het een aandachtspunt dat de dijk grenst aan de Waddenzee, die Natura 2000-gebied is. Recreanten maken op diverse manie ren gebruik van de dijk: ze fietsen, wandelen, genieten van het uitzicht over de Waddenzee en rusten uit op het dijktalud. Na het doorlopen van de verkenning heeft Rijkswaterstaat ervoor gekozen om de Waddenzeedijk op Vlieland zeewaarts te versterken. Dit voorkeursalternatief sluit goed aan bij de wens van veel omwonenden, zoals een groene uitstraling en geen verdere verhoging van de dijk.

Planning

Het Projectplan Waterwet en de vergunning Wet natuurbe scherming na terinzagelegging in 2022 vastgesteld. Parallel aan de planuitwerkingsfase is de voorbereiding realisatie gestart. De realisatie wordt voorzien in 2024.

Manon Harmsen Adviseur Waterbouw Dijkversterking Marken Rijkswaterstaat

van Helden Landschapsarchitect en beleidsadviseur provincie Noord-Holland Lid Kwaliteitsteam Dijkversterking Marken

“We houden rekening met landschap en cultuurhistorie”

Hoe pak je een dijkversterking aan op een unieke plek als Marken? Een bijzonder stukje Nederland, waar vanwege de ondergrond niet alleen een technische uitdaging ligt. Ook landschap, cultuurhistorie en bewoners vergen aandacht. Manon Harmsen en Hans van Helden vertellen waarom.

Hans

De voorbereiding van de dijkversterking is al jaren in volle gang. Inmiddels gaat de realisatiefase bijna van start en werkt de aannemer de ontwerpen uit. De uitvoeringswerkzaamheden starten in het voorjaar van 2023. Hans: “Ik ben blij met het ontwerp zoals het er ligt. Het sluit aan bij de vorm van de oorspronkelijke dijk. Vooral voor de Zuidkade is dat vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk. Het is een bijzondere en dynamische plek, waar je vanaf de dijk iedere keer weer een andere kijk hebt op het water en het land. Het ontwerp volgt zo goed mogelijk de vorm van de oude dijk, met de knikpunten en bochten. Dat mogen we best innovatief noemen.”

Zo min mogelijk verandering

De versterking van de dijk op Marken, vroeger een eiland dat met enige regelmaat onder water liep, is zowel technisch als esthetisch een belangrijke opgave. Manon: “De dijk heeft weinig draagkrachtige venige ondergrond. Daarom beweegt hij continu. Een interessante uitdaging dus, net als de cultuur op het voormalige eiland. Het dorp heeft nog steeds een authentiek karakter. Denk aan de mooie groene huisjes verspreid over het eiland, maar ook aan de betrokken Marker gemeenschap. Bewoners zijn goed georganiseerd, kundig en geven om ‘hun dijk’. Ze hebben een speciale dijkversterkingcommissie in hun Eilandraad.”

Het ontwerp houdt ook rekening met de natuur. En dat is waar Hans en Manon elkaar treffen. Volgens Hans zou

de overgang van de nieuwe dijk naar het water wel wat groener en natuurlijker mogen, maar daar is in de planstudie niet voor gekozen. Manon: “Vanuit waterveiligheid is het niet wenselijk om een overwoekerde steenbekleding te hebben. We versterken wel de ecologische waarde aan de binnenzijde van de dijk. Dat maakt de dijk duurzaam en kwalitatief hoogwaardig. Daar is innovatie voor nodig.”

Ringslangverblijf

Zo houdt het nieuwe ontwerp van de dijk ook rekening met verblijven van ringslangen. Manon: “Rondom de dijk leven er veel. Dat is een indicator dat het slecht gaat met de bekleding van onze huidige dijk. Ringslangen bevinden zich namelijk graag onder de holtes van zetsteen. Het feit dat die holtes er zijn, betekent dat de bekleding van de dijk aan het falen is. Je kunt er dan voor zorgen dat de ringslangen die kans niet meer krijgen. Óf we creëren juist een nieuwe situatie die fijn voor de slangen is, terwijl we wel aan de veiligheidseisen blijven voldoen.” En dat maakt deze dijk zo bijzonder, maar ook uitdagend, volgens Manon: “Als we alleen vanuit de techniek een ontwerp maakten, was het zeker een stuk makkelijker. Maar in dit project houden we ook rekening met natuur, landschap en cultuurhistorie. We hebben vanaf het begin veel geïnvesteerd in deze dijk en het gebied eromheen.” Daar is Hans, die nog redelijk nieuw is in dit project, erg blij mee. “Ik kom in deze fase in een gespreid bedje terecht. Het blijft wel een uitdaging om deze kwaliteit in de realisatie en het beheer vast te houden.”

Alliantiepartners

Colofon

Het boek ‘HWBP-projecten 2023’ is een uitgave van de alliantie Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).

Postadres Bezoekadres Postbus 2232 Griffioenlaan 2 3500 GE Utrecht 3526 LA Utrecht

Website

Alles over de HWBP-projecten staat op www.hwbp.nl/projecten

Tekst en ontwerp Concept en vormgeving: Kris Kras content, context and design, Utrecht Tekst en redactie: Kris Kras context, content and design, Utrecht Hoofdredactie: HWBP-programmadirectie

Fotografie

Duoportretten door Peter Venema, Arnhem Innovatieprojecten via de waterschappen en Rijkswaterstaat Cover en reguliere projecten door Tineke Dijkstra, Den Haag

Cartografie CartoNext, Utrecht

Drukkerij Tuijtel

Dankwoord

Dank gaat uit naar alle dijkwerkers in de alliantie die hebben geadviseerd over de onderwerpen, hebben meegelezen tijdens de proefdrukken en/of informatie hebben aangeleverd over (innovatie)projecten. Zonder goede samenwerking was er geen projectenboek. Speciale dank gaat uit naar de geïnterviewden.

Disclaimer

Aan dit boek of de inhoud daarvan kunnen geen rechten worden ontleend. Het boek is geproduceerd onder voorbehoud van druk- en zetfouten. Alle auteursrechten berusten bij de opdrachtgever (HWBP) en zijn nadrukkelijk voorbehouden.

Verschijningsdatum November, 2022