IBA Accent 03 IBA Accent is het informatieblad van het ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam, oktober 2011.
Veiligheid Als er een toverwoord bestaat om discussies mee te winnen, dan is het wel veiligheid. Het is zo’n begrip waar maar één mening over mogelijk is: veiligheid gaat voor alles. Liever een zebrapad te veel, dan een te weinig. Maar hoe veilig is veilig genoeg? Volgens Wikipedia is veiligheid: de mate van afwezigheid van potentiële oorzaken van een gevaarlijke situatie of de mate
van aanwezigheid van bescherming tegen deze potentiële oorzaken. Ik vind dit een mooie definitie vanwege de term ‘de mate van’, die heel goed laat zien dat veiligheid geen absoluut begrip is, maar afhangt van perceptie en acceptatie van het risico op een gevaarlijke situatie. Het verklaart ook waarom iemand wel achter een smalle dijk vijf meter onder de zeespiegel wil wonen,
maar niet durft te vliegen. Ratio en emotie gaan bij veiligheid hand in hand. Wees je daarvan bewust. Voorkom vooringenomenheid en schijnveiligheid. Kijk dus goed uit bij het oversteken, ook op een zebrapad! Edwin Meisner
Wibautstraat: veiligheid in balans Fietsers doorkruisen het werkgebied: de gevonden balans tussen veiligheid en bereikbaarheid.
In krap anderhalf jaar tijd krijgt de Wibautstraat een nieuw gezicht. Hoe waarborg je de veiligheid bij het werk aan zo’n belangrijke verkeerscorridor? De Wibautstraat is een belangrijke verkeersader in Amsterdam. Van de reconstructie mogen het verkeer en de omgeving zo min mogelijk hinder hebben. Dat is een hele opgave want er wordt hier veel werk verzet. Niet alleen krijgt de straat een heel nieuwe inrichting, onder de grond worden ook kilometers kabels en leidingen verlegd.
Tegelijkertijd zijn er andere grote projecten in de buurt, zoals de renovatie van de oostelijke metrolijn en de nieuwbouw van de Hogeschool van Amsterdam. Wat opvalt aan het project Wibautstraat, is de gezamenlijke aanpak. Mensen van verschillende diensten, waaronder IBA, en stadsdeel Oost werken als collega’s samen op het projectbureau Wibaut aan de Amstel. Bij dit bureau ligt ook het bestuurlijk opdrachtgeverschap. Al in een vroeg stadium is voor de Wibautstraat een integraal bestek gemaakt. Op die manier zijn zoveel mogelijk
verschillende werkzaamheden, planningen en budgetten bijeengebracht. Omgevingsmanager De gezamenlijke aanpak komt ook de veiligheid ten goede. In Amsterdam wordt het verkeer bij werk aan de weg zoveel mogelijk langs de bouwplaats geleid. Op die manier blijven winkels, kantoren en woningen bereikbaar. Twee omgevingsmanagers, een van IBA en een van het Projectmanagement Bureau (PMB), maken tijdens de uitvoering afspraken met aannemers, winkeliers, omwonenden, aanpalende projecten en nutsbedrijven. Een van de omgevingsmanagers heeft om de twee weken een verkeersoverleg met politie, nood- en hulpdiensten en materiaaldiensten. Ook is er elke week een schouw waarbij wordt bekeken of er veilig en met zo min mogelijk hinder voor de omgeving wordt gewerkt. Voor omwonenden en winkeliers is er een wekelijks spreekuur en een calamiteitentelefoon waar ze meldingen over de uitvoering kunnen doorgeven. Goede balans Bij het zoeken naar een goede balans tussen bouwactiviteiten, de directe omgeving, bereikbaarheid en veiligheid van weggebruikers en aannemers kiest de omgevingsmanager soms voor onconventionele oplossingen. Zo hebben we het verkeer op de kruising van de Wibautstraat met de Eerste Oosterparkstraat het bouwterrein laten Lees verder op pagina 2
IBA Accent 03 pagina 2
Vervolg van pagina 1 doorkruisen. Auto’s, fietsers, brommers, voetgangers en – zoals de foto laat zien – zelfs honden reden en liepen daar over een zanderige ondergrond. De meeste mensen hebben begrip voor de werkzaamheden en houden zich netjes aan de aanwijzingen. Maar er is ook een kleine groep die afzettingen omzeilt of omver gooit en de aannemer intimideert. Dat laat zien dat veiligheid geen absoluut begrip is en dat het niet altijd eenvoudig is om veilige keuzes te maken. Wat vinden we veilig en wat onveilig? Het loont om daar al vroeg in de plan- en contractvorming bij stil te staan. Dan kun je
Wat vinden we veilig en wat onveilig? bijvoorbeeld in het contract met de aannemer functionele eisen stellen aan mobiele bouwhekken. Of alle kabel- en leidingwerkzaamheden integraal opnemen in het contract, zodat niet elk nutsbedrijf een eigen aannemer inhuurt. De projectmanager houdt dan controle en bovendien is met deze werkwijze één hoofdaannemer verantwoordelijk voor de veiligheid. Bovenal is het belangrijk dat iedereen zich niet alleen realiseert dat veiligheid geld kost, maar dat er ook voor over heeft. Het inzetten van verkeersregelaars, toezichthouden op de bouwplaats, handhaven, goede communicatie, overleg met de buurt: niets is voor niets. Meer informatie: Wim Dekker, projectleider/directievoerder en omgevingsmanager Wibautstraat, (020) 251 12 97, wdekker@iba.amsterdam.nl
Omgevingsmanagement loont Omgevingsmanagement professionaliseert in sneltreinvaart. Binnen IBA is het een aparte tak van sport. De voordelen van omgevingsmanagement laten zich goed zien in de uitvoeringsfase. De stakeholders van een project in beeld hebben, goed contact met hen onderhouden, heldere afwegingen maken tussen project en omgeving en in een vroeg stadium nadenken over de consequenties van je project voor de omgeving: het is goed voor de voortgang, het imago en het draagvlak van je project. Dat levert minder vertraging en een besparing op. IBA ziet kansen door de omgeving in de planvorming vanuit een technisch perspectief te beschouwen, zoals meer projectonderdelen combineren en integraal aanbesteden. Meer informatie: Etienne Minnaard, (020) 251 13 90, eminnaard@iba.amsterdam.nl.
Op het Amstelkwartier wordt een persleiding voor het afvoeren van afvalwater geplaatst onder een tijdelijke bouwweg.
Onzichtbare gevaren Zomaar gaan graven of heien, dat is uitgesloten in stedelijk gebied. De bodem ligt vaak vol kabels en leidingen, onzichtbare gevaren die schade en letsel kunnen veroorzaken. In de bocht van de Amstel komt de nieuwe woonwijk Overamstel, met 4.000 woningen. IBA is in opdracht van projectbureau Wibaut aan de Amstel al jaren betrokken bij de ontwikkeling van dit gebied. Een van IBA’s sterke punten is kennis over kabels en leidingen. Grote risico’s Overamstel is voor Amsterdam een belangrijke schakel in de ondergrondse infrastructuur van gas, elektra, afvalwater en telecom. Het is nodig om exact te weten waar welke kabels en leidingen liggen want wie hier gaat graven of heien zonder deze kennis, loopt risico op letsel en forse financiële schade. Om een idee te geven: sommige kabels en leidingen kunnen bij schade een kostenpost opleveren van meer dan 2 miljoen euro per dag.
Grondradar IBA is vanaf de planvormings-, contract- en uitvoeringsfase betrokken bij Overamstel. In sommige delen van het gebied heeft een grondradar de kabels en leidingen in beeld gebracht. Samen met de kabel- en leidingbeheerders heeft IBA bekeken welke risico’s er zijn en hoe we die in de planvorming en uitvoering kunnen afdekken. Zo laat IBA de
Ondergrondse kabels en leidingen kunnen gevaar opleveren. aannemer nu een monitoringsplan maken voor de meest risicovolle leidingen in het gebied, inclusief een noodscenario. Voor het graven in het meest kwetsbare gebied is een protocol opgesteld dat schade aan kabels en leidingen moet voorkomen. Zo beperken we de risico’s tot een minimum. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Ferdinand de Ligt (020) 251 12 98, fligt@iba.amsterdam.nl.
IBA Accent 03 pagina 3
Amsterdam pakt laatste blackspots aan Amsterdam is landelijk koploper bij het verbeteren van de verkeersveiligheid. In de stad ligt nu 400 kilometer vrijliggend fietspad. De werkgroep Blackspots pakt alle gevaarlijke kruisingen aan. Blackspots zijn plekken waar in 3 jaar tijd minstens 6 ongevallen met slachtoffers zijn gebeurd. In 10 jaar is het aantal blackspots in Amsterdam teruggebracht van 167 naar 66. De Dienst Infrastructuur en Vervoer en de stadsdelen pakken de overgebleven blackspots versneld aan. De werkgroep Blackspots (WBA), met experts van gemeente en politie, neemt elke blackspot onder de loep en stelt oplossingen voor die snel, effectief en tegen relatief lage kosten uitvoerbaar zijn. IBA is betrokken als verkeerskundig specialist en verzorgt de engineering en directievoering en toezicht.
Veel voorkomende maatregelen die de WBA voorstelt, zijn het aanpassen of opfrissen van de markering, het plaatsen of opnieuw instellen van de verkeerslichten of
In 10 jaar is het aantal blackspots in Amsterdam teruggebracht van 167 naar 66.
sers en er is rood asfalt aangebracht. Dankzij de duidelijke markering is weer duidelijk wie voorrang heeft. Als ergens een dodelijk ongeval heeft plaatsgevonden, beoordeelt de WBA de verkeerssituatie direct na het ongeval. Als dat nodig is, wordt de situatie zo snel mogelijk verbeterd. Ook richt de WBA zich steeds meer op kruisingen die formeel nog geen blackspot zijn, maar waar het aantal ongevallen toeneemt. Meer informatie: Arend de Heer, (020) 251 13 26, aheer@iba.amsterdam.nl of Paul van der Zedde, (020) 251 14 85, pzedde@iba.amsterdam.nl
het aanleggen van een uitrit. Zo was deze zomer de kruising Admiraal de Ruijterweg/ Jan van Galenstraat aan de beurt. Bij de verkeerslichten is nu meer ruimte voor fiet-
De gemeente maakt onoverzichtelijke kruisingen veiliger. Tegelijkertijd let de politie extra op het gedrag van mensen, vooral op de blackspots.
IBA Accent 03 pagina 4
Stadsregisseur Cas van Eerden: ‘Netjes werken gebeurt nog te weinig.’
‘Het kan stukken veiliger in Amsterdam’ Het moet maar eens afgelopen zijn met de rommel rond bouwplaatsen, vindt stadsregisseur Cas van Eerden. Hij wil dat de stad over een jaar een stuk netter én veiliger is. ‘Kijk’, zegt Van Eerden, en hij pakt het handboek ‘Zo werken wij in Amsterdam. Op straat.’ In het boek staan vele foto’s van wegwerkzaamheden. Herkenbare beelden van plankiers die niet aaneengesloten liggen, stoeptegels en trottoirbanden die blijven liggen als het werk is afgerond, rommelige bouwhekken en onduidelijke omleidingen voor fietsers. Hoe het wél moet, ligt sinds jaar en dag vast in regels. Het handboek van Bureau Stadsregie laat zien hoe het hoort. In Parijs ‘Het heeft ons weinig tijd gekost om de foto’s te maken’, zegt Van Eerden. Waarmee hij maar zeggen wil: slordig werken is aan de orde van de dag. ‘Iedereen vindt dat het netter moet en toch gebeurt het nog te weinig. Maar kijk eens naar Parijs. Daar wordt duidelijk nagedacht over de veiligheid, langs de hekken is ’s avonds goede verlichting. De rommel staat binnen de bouwhekken en de hekken staan netjes op een rij. Op vrijdagmiddag wordt er opgeruimd.’
Oog voor omgeving Om dat ook in Amsterdam voor elkaar te krijgen, is volgens Van Eerden een mentaliteitsverandering nodig. Nu al schrijft de opdrachtgever van een project bij de planvorming een Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie (BLVC) plan. Daarin staat hoe de overlast van een project voor de omgeving wordt beperkt. ‘Ik pleit daarbij voor meer oog voor bewoners en ondernemers.’ Dat betekent ook: meer communiceren. ‘Nodig de winkeliersvereniging en bijvoorbeeld een zorginstelling uit en denk vooraf samen na over looproutes en laad- en losplekken.’ Tijdens de uitvoering blijft dat contact belangrijk. ‘Houd iedere week een koffie-uurtje in de bouwkeet om te horen hoe het gaat.’ Handhaven Netter en dus veiliger werken kost geld. Daarmee moet rekening worden gehouden bij de inschrijving en het bestek. ‘Maak goede afspraken met de aannemer. En zorg ervoor dat het bij iemands functie hoort elke dag langs het werk te lopen om te controleren.’ Handhaven is een taak van de stadsdelen. Hen drukt Van Eerden op het hart om dat meer te gaan doen. ‘De wil is er bij iedereen. Pak er een jaar voor, dan moet er verbetering zijn.’
De stadsregisseur zet zich in voor een bereikbare stad. Hij zorgt ervoor dat werken op doorgaande wegen goed op elkaar zijn afgestemd. Het is een onafhankelijke functie die rechtstreeks valt onder de wethouder Verkeer Vervoer en Infrastructuur.
Colofon Redactie Erik Bakker, Jos Hoebe, Ethel van Kesteren, Eric Kruythoff, Ferdinand de Ligt, Tjeerd Roozendaal Tekstredactie/Interviews Marieke Mittelmeijer Eindredactie Marieke Mittelmeijer Beeld Edwin van Eis, Tom van der Leij, Ethel van Kesteren, Doriann Kransberg Vormgeving Studio Rikkelman/K8 Amsterdam Druk Noordhoek Offset bv, Aalsmeer Dit is een uitgave van gemeente Amsterdam, Ingenieursbureau, postbus 12693, 1100 AR Amsterdam Voor meer informatie afdeling Organisatie Personeel en Communicatie, communicatie@iba. amsterdam.nl, www.amsterdam.nl/iba Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de redactie
IBA Accent 03 pagina 5
Voor de veiligheid van weggebruikers moeten bomen in perfecte staat worden gehouden.
Kort Openbare verlichting dimmen is veiliger en zuiniger Goede openbare verlichting verhoogt de verkeersveiligheid en het gevoel van veiligheid op straat. Sinds dit jaar volgt Amsterdam de nieuwe Richtlijn voor Openbare Verlichting 2011. Die biedt de mogelijkheid om energie te besparen door openbare verlichting te dimmen. Bij het bepalen van de mate waarin het licht wordt gedimd, speelt niet alleen de energiebesparing een rol maar ook de verkeersdrukte gedurende de dag en de subjectieve veiligheidsindex van de buurt. Deze index geeft weer hoe mensen de veiligheid in een buurt beleven. IBA onderzoekt het dimmen van openbare verlichting en gebieden die voor dimmen geschikt zijn, en adviseert DIVV hierover.
Onveilige bomen in Amsterdam Staan bomen in buitenlandse steden vooral in parken; in Amsterdam zijn we gewend aan straten met veel groen. Hoe houden we de bomen veilig voor de gebruikers van de stad? De boombeheerders van de stadsdelen controleren en registreren systematisch de veiligheid van bomen. Op rustige plaatsen met weinig verkeer doen ze dat eens in de drie jaar en op drukkere plekken elk jaar. Boomonderzoeken De groenadviseurs van IBA ondersteunen de beheerders in hun werk. Bij ontwerpen voor de openbare ruimte voert IBA boomonderzoeken uit. We beoordelen of bijzondere bomen zonder veiligheidsrisico’s in
Amsterdamse bomen l Circa 400.000 straatbomen; l Top 3: iep, plataan en linde; l De oudste: 250 jaar oude zomereik, in Artis naast de chimpansees; l De markantste: twee platanen van 200 jaar in het Leidsebosje; l De meest gefotografeerde: de duizenden iepen langs de grachten.
het ontwerp kunnen worden ingepast. Soms zijn specialistische onderzoeken nodig om de veiligheid te bepalen, bijvoorbeeld een trekproef. Oude populieren IBA geeft ook advies bij lastige beheerproblemen, zoals overlast door oude populieren. Als plotseling takken breken, kan er schade ontstaan en kunnen mensen zelfs
Soms is een trekproef nodig om de veiligheid van een boom te bepalen. gewond raken. Stadsdeel West heeft IBA gevraagd onderzoek te doen naar de takbreuk-gevoeligheid van oudere populieren. IBA schrijft het plan van aanpak, verzorgt de risicoanalyse en geeft een beheeradvies. Oude populieren die op drukke plekken staan en waarvan de takken kunnen breken, worden mogelijk de komende vijf tot tien jaar vervangen door duurzamere boomsoorten.
IBA beoordeelt veiligheid oude Amsterdamse bruggen Amsterdam heeft veel bruggen uit de 19e eeuw en zelfs nog ouder. Vanaf hun oplevering hebben ze het weg- en tramverkeer gedragen. Door de hoge leeftijd van de bruggen, de lage materiaalkwaliteit en de toegenomen verkeersdrukte is de kans vergroot dat oude bruggen niet meer aan huidige ontwerpeisen voldoen. De veiligheid van deze bruggen is in het geding gekomen. Voor DIVV beoordeelt IBA bruggen in Amsterdam op constructieve veiligheid, volgens de norm NEN 8700. Op dit moment is de Torontobrug aan de beurt: de brug over de Amstel tussen de Stadhouderskade en de Mauritskade, vlak bij het Amstel Hotel. Nieuwe wijk aan de Amstel: eerste paal de grond in In Amsterdam is in de brede bocht van de Amstel de bouw begonnen van de woonwijk Overamstel. De eerste buurt die hier wordt aangelegd is Amstelkwartier, met 1.500 woningen, een basisschool, een klimaatneutraal hotel en een stadspark met een speeltuin. Op 8 september werd de allereerste paal geslagen voor het woonproject Kwartiermeester, na een jarenlange voorbereiding en vele bezwaarprocedures tot aan de Raad van State. IBA verzorgt de bouwcoĂśrdinatie van de 1.100 woningen die tussen 2011 en 2013 worden gebouwd.
IBA Accent 03 pagina 6
Jeroen Lievestro: ‘Veilig werken kost geld maar levert uiteindelijk veel op.’
Veilig werken verdient zich terug Jeroen Lievestro is senior voorbereider bij IBA, met als specialiteit Arbo in de bouw. Hij houdt toezicht op veiligheid, onder andere bij de renovatie van de Oostlijn in Amsterdam. ‘Jaarlijks vallen er 25 doden in de bouw. Vaak door domme dingen die voorkomen hadden kunnen worden. Soms doen bouwvakkers hun helm af als de baas weg is. Maar je draagt een helm toch niet voor niets? Veiligheid leeft niet zo in de bouw, merk ik. Het wordt vaak gezien als belastend en zwaar. Veilig werken kost een aannemer geld maar levert uiteindelijk veel op.
Dodelijke of zware ongevallen hebben een enorme impact op een bedrijf, emotioneel maar ook financieel. Ook de impact van een ongeluk op de gemeentelijke organisatie is dan groot. Na de tunnelbranden in de Alpen zijn de Europese veiligheidseisen voor tunnels aangescherpt. Daarom wordt de Oostlijn in Amsterdam gerenoveerd. Het ondergrondse deel tussen de stations Amsterdam CS en Amsterdam Amstel is brandveilig gemaakt met onder andere nieuwe vluchtwegen en betere verlichting en rookgaswarmteafvoer. Laatst ben ik weer met de toezichthouders meegelopen langs twee
stations waar aannemerscombinatie CSWE aan het werk is. Samen keken we of er veilig wordt gewerkt en of alles klopt wat in het V&G plan staat. Daarnaast houden we zogenaamde audits op de processen en systemen van de combinatie. Ik ben in 1988 bij IBA begonnen als tekenaar, nu ben ik senior voorbereider. Binnenkort kan ik me veiligheidskundige noemen want ik volg de opleiding Hogere Veiligheidskunde. Dat is leuk aan werken bij IBA: als je laat zien dat je het aankan, kun je je in allerlei richtingen ontplooien.’