1
Teološke meditacije 44
Prijevod: BRANKO MURIĆ Lektura i korektura: TIHOMIR HADŽI-BOŠKOV Prijelom: MARIJAN TKALEC Oprema: CHRISTIAN T. BELINC
Izdaje: Kršćanska sadašnjost d. o. o., Zagreb, Marulićev trg 14 Za nakladnika: Stjepan Brebrić Tisak: Denona d. o. o., Zagreb Naklada: 1000 ISBN 978-953-11-1392-2 Tiskano u prosincu 2020. CIP zapis je dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 001083206.
2
INOS BIFFI
BOŽIĆNO VRIJEME
KRŠĆANSKA SADAŠNJOST ZAGREB, 2020.
3
Predgovor
Ovdje su prikupljena razmatranja koja se odnose na božićno vrijeme te su popraćena s nekoliko autorovih komentara na liturgijske tekstove koji se odnose na glavne blagdane u vremenu o kojem se ovdje razmatra (Božić, svetkovina svete Marije Bogorodice, Bogojavljenje i Krštenje Gospodinovo). Tijekom njih u pamet se dozivaju sadržaji razmatranja, kontekstualizirani i prikladno primijenjeni. Uputno je u crkvenom pastoralu pružiti prigode i sredstva promišljanja i razmatranja za vremena došašća i korizme s ciljem da se vjernici bolje pripreme za slavljenje dotičnih svetkovina, Božića i Uskrsa. Kako bi se ova praksa dopunila, učinilo nam se ispravnim i lijepim ponuditi kratko djelce razmatranja kako bi se bolje uronilo i okusilo vrijeme punine Utjelovljenja. Giancarlo Colombo
5
UVOD U BOŽIĆNO 1 VRIJEME
1
Tekstovi Inosa Biffija objavljeni u: Il tempo della grazia, Jaca Book, Milano, 2010.
7
8
Punina utjelovljenja Božićna liturgija spominje se pojavka Sina Božjega u svijetu, njegova rođenja u Betlehemu te njegovih prvih očitovanja čovječanstvu. Crkva ne drži Isusovo rođenje samo događajem koji se dogodio u dalekoj prošlosti: milost Božića se nastavlja, a nastavljaju se i radost i iznenađenje toga događaja neizrecive Božje ljubavi, koja nas je spasila po utjelovljenju njegove Riječi. U božićnom vremenu okupljamo se oko jaslica, a osobito se zaustavljamo kako bismo razmatrali Božje otajstvo koje postaje čovjekom, Vječno koje ulazi u kratkoću naših dana, Nevidljivo koje postaje vidljivim. Jedan život, premda on bio i jako dug, ne bi bio dostatan razumjeti tako veliku ljubav i milosrđe, taj interes koji Bog ima za čovjeka, mogli bismo reći tu božansku strast za nas. 9
Isus: Sin Božji koji je postao čovjekom Dok se prisjećamo Kristova rođenja i primamo milost koje ono sadrži – liturgijski spomen uvijek je popraćen plodom milosti, nikada nije tek prericanje, ili neki prolazni osjećaj – postajemo uvijek sve više svjesni da smo također i mi kao oni rođeni na dan Božića, kada se pojavilo nevino čovještvo, ono Isusovo, primjer našega novog čovještva. Na Božić se, dakle, objavljuje cijelo dostojanstvo spašena čovjeka: objavljuje se težina grijeha, stvaran uzrok starenja, a koji je puno teži od onoga što neumoljivo proizvodi dugi niz godina proživljenoga života. Ne moramo se bojati starosti tijela, nego one duha. Novi život, koji izbija u svijetu po Sinu Božjemu koji je došao prebivati među nama, mora se očitovati u našim djelima, u brizi da se ostane u milosti ili da ju se ponovno zadobije po sakramentu pomirenja, ako se dogodila nesreća da ju se izgubilo. Možemo uvijek istaknuti u ovom božićnom vremenu još jedno važno uporište: ljudsko bratstvo koje proizlazi iz Kristova rođenja. Po Njemu, vječnom Božjem Sinu, također i mi postajemo djeca Božja: u Kristu pronalazimo Oca i zbog toga prepoznajemo 10
da jedni drugima nismo više stranci, nego istinska braća. Može se reći da se u Betlehemu oblikuje Božja obitelj sačinjena od cijeloga čovječanstva. Božić je navještaj i briga oko uzajamne ljubavi. Darovi koje izmjenjujemo samo su simboli najdragocjenijih i najpoželjnijih darova: počevši od naših najbližih, učinimo da se kao božićni dar pronađe naš oprost, ako je potreban, i naša iskrena ljubav, trajna i konkretna.
Marijino plodonosno djevičanstvo U Mariji, Gospodinovoj Majci, nakon obećanja i proročke priprave, obnavlja se i započinje ostvarivati Božji plan s ljudima. U njezinu »plodonosnom djevičanstvu« darovan nam je »živi Bog«: kruh koji nas siti, bogatstvo koje ispunja naše siromaštvo, nevinost koja nadilazi krivnju, snaga koja nadvladava zlo, sloboda koja raskida ropstvo, uskrsnuće koje pobjeđuje smrt. Budimo zadivljeni i radosni zbog toga čuda: u malenosti i nemogućnosti djeluje veličina i mogućnost Duha. Djevica Majka je Božji znak: spašeni smo po daru koji proizlazi samo iz njega. Postanimo njegova djeca po plodnosti istoga Duha koji, kao i u Mariji, djeluje i prebiva u onima koji 11
LITURGIJA BOŽIĆNOGA 1 VREMENA
1
Tekstovi preuzeti iz: Inos Biffi, I giorni del Signore, Jaca Book, Milano, 2016.
41
1. siječnja SVETA MARIJA BOGORODICA Drugi komentar
Otajstvo »božanskog majčinstva« Sin Božji postao je čovjekom u Marijinoj utrobi; »rođen je od žene« – kako piše sveti Pavao – kada je vrijeme dosegnulo vrhunac svojega značenja; štoviše, sam Isus je vrhunac vremena: bez njega povijest, sa svojim tisućljećima, ostala bi fatalno praznom. Objavljuje se tako posebna milost Kristove majke u svojem ljudskom posredovanju Riječi, koja je u njoj postala čovjekom kako bi ostala neraskidivo ujedinjena s čovječanstvom. U božićnoj osmini Crkva se zaustavlja kako bi razmatrala otajstvo »božanskog majčinstva«, »plodonosnog djevičanstva«, koje je Božji »znak« i proglas da je Spasitelj apsolutno darovan, kao milost i božanska mogućnost, ljubav i krjepost koje se iznenađujuće očituju ako se čovjek povjeri Bogu.
Istinski čin vjere Riječ se nalazi u djevici i majci Mariji prije svega jer je povjerovala. Sada, kada su 64
događaji došli do svoje punine, pomalo smo skloni držati kako je Marijina vjera bila jasna i tiha. U stvarnosti, kada su ti događaji još bili budućnost, fiat Božjoj volji morao je imati težinu i vrijednost svakoga pravog čina vjere: težinu i vrijednost koje su neusporedive s Marijinom spremnošću da daruje svoj život žene neočekivanom planu i uznemirujućem majčinskom poslanju po djelu Duha Svetoga. Vjera je prvi i određujući trenutak začetka Riječi u njoj. Pavao govori o uprisutnjenju Krista u srcima snagom vjere. Tako se uprisutnio i u Mariji njezinim pristankom, čime slutimo svu vrijednost i »težinu«. Također, iz tog »da« – koji nije mogao biti nego slobodan (jer se Bog nikada ne odnosi nasilno prema dušama, nego što im se više približava to ih više i oslobađa) – proizašlo je i spasenje ljudi. Taj pristanak označava i simbolizira pristanak cijeloga vjernog čovječanstva koje je svjesno potrebe spasenja, te su njime zadovoljeni i čežnja i očekivanje samoga čovještva, oblikovanog od samih početaka po spasitelju Isusu Kristu.
Homilija svetog Bernarda Sveti Bernard – u svojim zadivljujućim homilijama o navještenju – ovako se obraća 65
Mariji: »O blažena Djevice, zagovaraj svojim pristankom raskajanog Adama, s njegovim bijednim rodom, prognanim iz raja; to su zaklinjali Abram, David i svi drugi sveti Oci, tvoji Oci, koji su bili zakriljeni smrtnom sjenom. To očekuje cijeli svijet: o tvojim ustima ovisi utjeha žalosnih, otkupljenje zarobljenih, oslobođenje osuđenih, spasenje svih Adamovih sinova, cijeloga tvojega roda. Otvori, o blažena Djevice, srce vjere, usne na pristanak, krilo za Stvoritelja.« Dramatičnost i strastvenost sv. Bernarda posebno ističu posredništvo Marije, u kojoj se sabire sva pravednost Izraela i u kojoj se započinje obistinjavati obećanje iz Knjige Postanka.
Marija, »prva« od vjernika Djevičanskim začećem Marija nam se nudi kao »jedina koja je voljena«, njime ona postaje »sakrament« božanske prisutnosti i početak u čovječanstvu novog načina začeća: onoga koje dolazi od Duha. Djevica postaje majkom Sina Božjega, te se tako primjerno uvodi ono rađanje u kojemu sudjeluju vjernici posinjenjem postajući djeca Božja. U Mariji se to događa neviđenom plodnošću, onom po milosti. 66
SADRŽAJ
Predgovor ............................................................ 5
UVOD U BOŽIĆNO VRIJEME
Punina utjelovljenja ............................................. 9 Isus: Sin Božji koji je postao čovjekom ................... 10 Marijino plodonosno djevičanstvo ......................... 11 Božji odgovor Marijinu povjerenju ........................ 12 Poniznost i zahvalnost .......................................... 13 Otajstvo Svete noći: Jedinorođenac koji dolazi na svijet ........................................................... 14 Rođenje Spasitelja i Božić našega spasenja .............. 15 »Siromaštvo« pastira ............................................. 15 Milosni darovi u Kristovu životu .......................... 16 Sudionici božanskoga života ................................. 17 Isus Krist: dar Božje darežljivosti .......................... 18 Isus: iz srca Trojstva .............................................. 18 Isus: Božja objava ................................................. 19 Isus: epifanija čovjeka ........................................... 20 Primjerna vjernost Božja ...................................... 21 Slavno rođenje ..................................................... 21 Ponovno rođeni u Sinu Božjemu ........................... 22 Isus: pravi čovjek .................................................. 22 97
Pojavak božanske Slave ........................................ 23 Izabrani u Isusu od vječnosti ................................. 24 Neizmjerna ljubav koja nas je spasila .................... 25 Jaganjac Božji ...................................................... 25 Krotko rođenje ..................................................... 26 Isusov zagovor ...................................................... 27 Božji siromasi ....................................................... 28 Revnost i poslušnost ............................................... 29 Prisutnost Marije, Djevice Majke .......................... 29 Milosrđem spašeni ................................................ 30 Svjetlo Kristovo u noći svijeta ................................ 30 Božja vjernost ....................................................... 32 Bog se prigiba nad ljudsko stvorenje ....................... 32 Povraćeni na novi život ........................................ 33 Utjelovljenje, epifanija Nevidljivoga i istinska povijest ............................................................. 34 Prema objavljenom razmatranju .......................... 35 Bogatstvo Božjih darova ....................................... 36 U nama ostaje milost Božića ................................. 37 Intimno poznavati Isusa Krista ............................. 38
98
LITURGIJA BOŽIĆNOGA VREMENA
25. prosinca POJAVILA SE BOŽJA MILOST
Prvi komentar
Božić kao milost ................................................... 44 Mi: ljubljeni od Boga ............................................ 44 Božje čovještvo ..................................................... 46 »Bog od Boga« ...................................................... 48 Praksa Božića ...................................................... 49 25. prosinca POJAVILA SE MILOST BOŽJA
Drugi komentar
Poslanje Crkve ..................................................... 52 Pastiri su gledali »s vjerom« .................................. 53 Marijin primjer .................................................... 54 1. siječnja SVETA MARIJA BOGORODICA
Prvi komentar
Isus je milosni dar ................................................. 55 Čudo djevičanstva ................................................ 55 Marijin slobodan »da« .......................................... 56 Isus Spasitelj ......................................................... 58 Božje lice ............................................................. 59 Djeca Božja ......................................................... 61 Mir djece Božje .................................................... 62 99
1. siječnja SVETA MARIJA BOGORODICA
Drugi komentar
Otajstvo »božanskog majčinstva« .......................... 64 Istinski čin vjere ................................................... 64 Homilija svetog Bernarda ..................................... 65 Marija, »prva« od vjernika ................................... 66 Kristološka kriza .................................................. 67 Vjera nam daje hrabrosti vjerovati ........................ 68 6. siječnja BOGOJAVLJENJE
Prvi komentar
Krist se očituje čovječanstvu i otkriva Očevo lice ..... 69 »Slava Gospodnja« ............................................... 70 Božji putovi ......................................................... 71 Epifanija savjesti .................................................. 71 Zahtjevnost vjere .................................................. 73 Gašenje svjetla ...................................................... 74 Poslanje ............................................................... 76 Vjera i viđenje ...................................................... 76 6. siječnja BOGOJAVLJENJE
Drugi komentar
Objava narodima ................................................. 78 Uzdizanje Kristove darovanosti ............................ 78 100
Univerzalan smisao spasenja ................................. 79 Raspoloživo srce u iščekivanju ............................... 81 Na putu prema viđenju Boga ................................ 82 GOSPODINOVO KRŠTENJE
Prvi komentar
Obzirnost Sina Božjega ........................................ 83 Milost otajstva ...................................................... 84 Isusova jedincatost ................................................ 84 »Mjesto« Duha i Sin Božji .................................... 85 Lik našega krštenja ............................................... 87 Otajstvo Krista i naše otajstvo ............................... 89 Molitva Crkve za našu dosljednost ........................ 90 GOSPODINOVO KRŠTENJE
Drugi komentar
Početak poslanja i slika kršćanskoga krštenja .......... 91 Novi izlazak ........................................................ 91 Čin Očeve ljubavi ................................................ 93 U krštenju primamo Duha ................................... 94 Navještaj otkupljenja ............................................ 95
101
1
1