Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati, perspektiva by Kršćanska sadašnjost d.o.o.

SVeučIlIšte u ZAgReBu KATOLIČKI BOGOSLOVNI FAKULTET K AtO l I č K I B O g O S lO V NSVEUČILIŠTA I fA K u lt Ue tZAGREBU MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Andrea f I l I ć i tomislav f I l I ć (ur.) Zbornik radova

Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive Z B O R N I K

R A D O V A

kaToliČki bogoslovni FakulTeT sveuČilišTa u Zagrebu MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE Zbornik radova Biblioteka: Zbornici radova Knjiga 5 Sunakladnici: Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu Kršćanska sadašnjost d.o.o. Za sunakladnike: Mario Cifrak, dekan KBF-a Sveučilišta u Zagrebu Stjepan Brebrić, direktor Kršćanske sadašnjosti d.o.o. Povjerenstvo za izdavačku djelatnost KBF-a Sveučilišta u Zagrebu: Nenad Malović, Anto Barišić, Valerija Nedjeljka Kovač, Tomislav Kovač, Vanda Kraft Soić Uredili: Andrea Filić Tomislav Filić Recenzenti: Anto Barišić, Zagreb Iva Mršić Felbar, Zagreb Boris Vulić, Đakovo Jezična lektura: Ljudevit Maračić Korektura: Zvonko Džankić, Andrea Filić, Tomislav Filić, Petar Lubina Prijevod sažetaka na engleski jezik: Nenad Polgar Fotografija na naslovnici: Oltarni mozaik Marka Rupnika u crkvi Svete Marije Kraljice Mira u Sisku, snimio: Stjepan Vego Prijelom i grafičko oblikovanje: Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu Tisak: Grafički zavod Hrvatske d.o.o., Zagreb Naklada: 500 ISBN: 978-953-6420-09-4 (Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu) ISBN: 978-953-11-1083-9 (Kršćanska sadašnjost) Tiskano u studenome 2018. CIP zapis je dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 001011908. Copyright ©: Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Kršćanska sadašnjost d.o.o. Knjiga je objavljena uz financijsku potporu Ministarstva znanosti i obrazovanja Republike Hrvatske.

MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE Zbornik radova XXiii. Međunarodnoga Mariološko-Marijanskog kongresa riM, 4. – 9. rujna 2012.

UREDILI: Andrea Filić i Tomislav Filić

Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu Kršćanska sadašnjost Zagreb, 2018.

Sadržaj Predgovor .................................................................................................... 11 »Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive«. XXIII. međunarodni mariološko-marijanski kongres, Rim, 4. – 9. rujna 2012. ...............................................................13 Adalbert REBIĆ

DRUGI VATIKANSKI KONCIL I RASPRAVE OKO MARIOLOGIJE ..........................................................................................19 Uvod................................................................................................................. 19 1. Moja sjećanja na zbivanja u vrijeme neposredne priprave za Koncil ...................................................................................................... 20 2. Svečano otvaranje Drugoga vatikanskog koncila i prvo zasjedanje .. 22 3. Koncilski oci o Blaženoj Djevici Mariji .................................................... 23 4. Iter pripremanja i formuliranja sheme De Beata..................................... 23 Zaključak ......................................................................................................... 31 Ivan KARLIĆ − Marija PEHAR

»IZVRSTAN I JEDINSTVEN PRIMJER I DJEVICE I MAJKE – EMINENTER ET SINGULARITER TUM VIRGINIS TUM MATRIS EXEMPLAR« (LG 63). TEOLOŠKA INTERPRETACIJA I EKUMENSKE PERSPEKTIVE ..............................................................33 Uvod................................................................................................................. 33 1. »Eminenter et singulariter tum virginis tum matris exemplar« (LG 63) ......................................................................................................... 34 2. Izvorno kršćansko shvaćanje djevičanstva i majčinstva ...................... 36 3. Marijino djevičanstvo i majčinstvo ...........................................................40 4. Marija – izvrstan primjer vjere i ljubavi .................................................. 42 5. Ekumenske perspektive ............................................................................ 44 Zaključak ........................................................................................................ 46 Josip ŠIMIĆ

»KRIZA MARIOLOGIJE« ILI »MARIJANSKO PITANJE« NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA ........................... 49 Uvod................................................................................................................. 50 1. Mariologija i marijanska pobožnost prije Koncila ................................ 50 1.1. »Trijumfalno desetljeće« (1954. − 1964.) ......................................... 50 1.2. Kritike mariocentričnosti i marijanskog trijumfalizma ................. 52 MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Sadržaj

2. Marijansko pitanje na Koncilu ................................................................54 2.1. Od marijanske sheme do LG VIII ....................................................54 2.2. Pavao VI. i deklaracija Maria, Mater Ecclesiae .................................58 3. Poslijekoncilska kriza i njezini uzroci ...................................................60 3.1. Kriza i »desetljeće bez Marije« .........................................................60 3.2. Uzroci krize .........................................................................................69 3.3. Kako razriješiti krizu?........................................................................72 3.4. Pobudnica Marialis cultus – kraj krize i put prema Wojtylijanskoj obnovi .......................................................................76 3.5. Mariološko-marijanski dijagram pretkoncilskog, koncilskog i poslijekoncilskog razdoblja ............................................................79 Zaključak ........................................................................................................80 Andrea FILIĆ − Vlado KOŠIĆ

MAJČINSTVO MARIJE I CRKVE U SVJETLU INTERVENATA ZAGREBAČKOG NADBISKUPA FRANJE ŠEPERA NA DRUGOME VATIKANSKOM KONCILU I ŠAGI-BUNIĆEVA GOVORA O CIVILIZACIJI LJUBAVI .................................................83 Uvodne napomene ........................................................................................83 1. Marijino univerzalno majčinstvo ............................................................87 2. Univerzalno majčinstvo Crkve................................................................91 2.1. Nositelji majčinske dimenzije Crkve ...............................................92 2.2. Sadržaj majčinstva ............................................................................94 2.3. Univerzalnost adresata......................................................................97 3. Kristološko utemeljenje univerzalnosti majčinstva Crkve: Mt 25,40 i poziv na ostvarenje civilizacije ljubavi ................................98 Zaključne misli ............................................................................................103 Nela GAŠPAR

MARIJANSKA UKAZANJA – »PROROČKE KARIZME« ZA DANAŠNJE VRIJEME U POSLIJEKONCILSKOJ MARIOLOGIJI....................................................................................... 107 Uvod..............................................................................................................108 1. »Privatne objave« ili karizme ....................................................................... 110 1.1. »Privatna objava« .................................................................................110 1.1.1. Mogućnost i različiti pristupi privatnim objavama ..............110 1.1.2. Privatna objava u odnosu na javnu objavu u Isusu Kristu ..111 1.1.3. Razlikovanje mistične od proročke privatne objave .............114 1.2. Karizme .................................................................................................115 1.2.1. Karizme i Drugi vatikanski koncil...........................................115 6

ZBORNIK RADOVA

Sadržaj

1.2.2. Karizme kao spasonosni »imperativi« za Crkvu ..................117 1.3. Bitna obilježja poslijekoncilske teologije o marijanskim ukazanjima ............................................................................................119 Zaključak ......................................................................................................125 Bruno PEZO

BLAŽENA DJEVICA MARIJA U SPISIMA DR. FRANE FRANIĆA, SPLITSKOG NADBISKUPA I METROPOLITA......... 129 Uvod..............................................................................................................129 1. Frane Franić – pastir svojega stada.......................................................131 1.1. Split – Marijin grad ..........................................................................132 1.2. Propovijedi i poslanice ....................................................................132 1.3. Poticaji za kongrese .........................................................................133 2. Frane Franić – aktivni sudionik Drugoga vatikanskog koncila .......133 2.1. Nastupi na Koncilu ..........................................................................134 2.2. Marijino posredništvo .....................................................................135 2.3. Marija – »majka siromaha« .............................................................136 2.4. Pobožnost prema Mariji ..................................................................137 3. Dar Koncila – Marija majka Crkve .......................................................138 3.1. Marija – Crkva ..................................................................................138 3.2. Vjera u Marijinu životu ..................................................................139 3.3. Marija – Kraljica svećenika .............................................................141 3.4. Božja pravda – oznaka svećeničke službe ....................................142 3.5. Stav i djelovanje poslije Koncila.....................................................143 4. Marijina ukazanja ....................................................................................144 4.1. Franićeva okružnica za Marijansku godinu 1987. ......................146 4.2. Dva nova Marijina blagdana u Splitskoj nadbiskupiji ...............146 Zaključak ......................................................................................................147 Hrvatin Gabrijel JURIŠIĆ

DR. FRA JERONIM ŠETKA, APOSTOL ŠTOVANJA BOGORODICE MARIJE ...................................................................... 149 Uvod..............................................................................................................149 1. Osnovni biografski podatci ...................................................................150 2. Djela ..........................................................................................................152 2.1. Knjige i brošure ...............................................................................152 2.2. Članci ................................................................................................154 3. Apostol Marijine slave............................................................................154 3.1. Osobiti štovatelj Majke Božje ........................................................154 3.2. Znanstveno i apostolsko djelovanje .............................................155 MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Sadržaj

3.3. Pisanom riječju širio je pobožnost Presvetoj Bogorodici ..........158 3.4. Pobožne udruge ..............................................................................160 Zaglavak .......................................................................................................162 Martina BEGIĆ − Marijan BIŠKUP

MARIJANSKE PROPOVIJEDI O. ZLATANA PLENKOVIĆA O.P. ... 165 Uvod .............................................................................................................165 1. Život i rad o. Zlatana Plenkovića ..........................................................166 1.1. Životne crtice ....................................................................................166 1.2. Spisateljski rad ..................................................................................167 1.3. Glazbeno stvaralaštvo ......................................................................168 2. Marijanske propovijedi ..........................................................................169 2.1. Izabrane propovijedi iz djela Svibanj – u svjetlu Marialis cultus – Marijansko štovanje ..............................................................169 2.1.1. Kakva pobožnost? ......................................................................170 2.1.2. Marija i ekumenizam .................................................................170 2.1.3. Pročišćena pobožnost ................................................................171 2.2. Marijin lik u propovijedima Zdravo Djevo ........................................172 2.2.1. Marijin životni put .....................................................................172 2.2.2. Marija je začeta bez grijeha .......................................................173 2.2.3. Marija je također rođena bez istočnoga grijeha i odgajana od svojih roditelja sv. Joakima i Ane ......................................173 2.2.4. Ime Marijino................................................................................173 2.2.5. Navještenje – Blagovijest ..........................................................174 2.2.6. Pohod Elizabeti ..........................................................................175 2.2.7. Svijećnica ....................................................................................175 2.2.8. Velika Gospa ...............................................................................176 2.3. Naslovi Majke Božje ...........................................................................176 2.3.1. Marija kraljica svijeta .................................................................177 2.3.2. Tvoja i moja majka .....................................................................177 2.3.3. Grešnikovo utočište ..................................................................178 2.3.4. Zdravlje bolesnih .......................................................................179 2.3.5. Utjeha žalosnih ..........................................................................179 2.4. Štovanje Majke Božje ...........................................................................180 2.4.1. Majčino srce Marijino ...............................................................180 2.4.2. Zar me Gospa ne čuje? .............................................................180 2.4.3. Pomozi, Marijo! ..........................................................................181 Zaključak ......................................................................................................182

ZBORNIK RADOVA

Sadržaj

Tomislav FILIĆ

MARIJANSKE HOMILIJE OBJAVLJENE U SLUŽBI RIJEČI OD 1992. DO 2011. GODINE ................................................. 183 Uvod..............................................................................................................183 1. Svetkovina Bezgrešnoga začeća Blažene Djevice Marije...................186 2. Svetkovina Svete Bogorodice Marije / Nova Godina .......................189 3. Blagdan Prikazanja Gospodinova / Svijećnica ..................................191 4. Svetkovina Navještenja Gospodinova / Blagovijest..........................193 5. Spomendan Bezgrešnoga srca Marijina ...............................................197 6. Svetkovina Uznesenja Blažene Djevice Marije / Velika Gospa .......198 7. Blagdan Rođenja Blažene Djevice Marije / Mala Gospa...................205 Zaključak ......................................................................................................207 Mato ZOVKIĆ

LITURGIJSKO ŠTOVANJE MARIJE MAJKE CRKVE U BOSNI I HERCEGOVINI NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA ............................................................... 211 1. Od papina proglašenja Marije Majkom Crkve 1964. do liturgijskog blagdana u biskupijama Jugoslavije 1979. godine ........212 2. Katedrala Marije Majke Crkve u Mostaru od 1980. godine ..............216 3. Župna crkva u Garevcu, Vrhbosanska nadbiskupija, od 1976. godine........................................................................................220 Zaključak ......................................................................................................244 Petar LUBINA

HRVATSKA MARIJANSKA SVETIŠTA U POSLIJEKONCILSKOJ OBNOVI: PRIHVAT I PRILAGODBA NA PRIMJERU SINJSKOG SVETIŠTA ......................................................................... 227 Uvod..............................................................................................................227 1. Marijanska pobožnost u svetištu Gospe Sinjske prije Drugoga vatikanskog koncila ................................................................................229 2. Koncilske i poslijekoncilske smjernice za štovanje Gospe ................233 2.1. Dokumenti Drugoga vatikanskog koncila .......................................233 2.2. Poslijekoncilski važniji marijanski dokumenti ................................234 2.2.1. Veliki znak – Signum magnum ..................................................234 2.2.2. Štovanje Marije – Marialis cultus ..............................................235 2.2.3. Otkupiteljeva Majka – Redemptoris Mater ...............................236 2.2.4. Krunica Djevice Marije – Rosarium Virginis Mariae ...............236

MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Sadržaj

2.3. Zakonik kanonskog prava .................................................................237 3. Prihvat koncilskih i poslijekoncilskih smjernica u svetištu Gospe Sinjske ...........................................................................................238 3.1. Hodočašća Gospi Sinjskoj ...................................................................240 3.2. Sinjski jubilej godine 1965. kao prekretnica .....................................241 3.3. Blagdan Velike Gospe u Sinju ............................................................242 3.4. Novi sadržaji ........................................................................................245 3.4.1. Hodočašće mladih......................................................................246 3.4.2. Križni put ....................................................................................247 3.4.3. Pastoral katoličkog tiska ...........................................................247 3.4.4. Kulturni sadržaji ........................................................................248 3.4.5. Fond Gospe Sinjske....................................................................249 4. Uloga i značenje svetišta Gospe Sinjske u suvremenom pastoralu ...................................................................................................249 Zaglavak .......................................................................................................254 Katarina KOPREK

MARIJIN LIK U HRVATSKIM DUHOVNIM ŠANSONAMA. GLAZBENO-LITURGIJSKO-TEOLOŠKA PITANJA I PERSPEKTIVE ..................................................................................... 257 Uvod .............................................................................................................257 1. »Sveta«, »liturgijska« i »duhovna« glazba ..........................................258 2. »Duhovna šansona« kao neliturgijski glazbeni izričaj ......................260 2.1. VIS »Žeteoci« ....................................................................................261 3. »Duhovne šansone« o Mariji .................................................................263 Zaključak ......................................................................................................268 Petar LUBINA

PREGLED HRVATSKE MARIJANSKE BIBLIOGRAFIJE OD 2008. DO 2011. GODINE ............................................................... 269 Uvod..............................................................................................................269 Marijanska bibliografija 2008. ...................................................................274 Marijanska bibliografija 2009. ...................................................................319 Marijanska bibliografija 2010. ...................................................................363 Marijanska bibliografija 2011. ...................................................................402 Zaglavak .......................................................................................................440 Popis recenzenata članaka ..................................................................... 447

ZBORNIK RADOVA

Predgovor Zbornik radova XXIII. međunarodnoga mariološko-marijanskog kongresa održanog u Rimu od 4. do 9. rujna 2012. na temu »Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive« objavljujemo kasnije negoli smo namjeravali. Premda su razlozi kašnjenja objektivne naravi, ipak izražavamo žaljenje zbog njega. Osobito nam je žao što svoje radove neće ugledati na svjetlu dana trojica dugogodišnjih članova HMI-a: prof. dr. sc. Adalbert Rebić (23. siječnja 1937. – 20. veljače 2014.), koji je punih dvadeset i pet godina bio predstojnik Instituta (1976. – 2001.), Bruno Pezo, prof. (23. studenoga 1948. – 13. srpnja 2015.) i prof. em. Marijan Biškup (23. kolovoza 1939. – 5. siječnja 2018.). Sva su trojica bili vjerni i redoviti sudionici međunarodnih mariološko-marijanskih kongresa na koje se svake četiri godine upućuje petnaestak članova HMI-a. Oni su ne samo obogaćivali rad hrvatske sekcije rezultatima svojih znanstvenih istraživanja, nego su mariološke kongrese i simpozije i naša putovanja na njih oplemenjivali i svojim osobnim pečatom. Nadasve se sjećamo njihova brižnog i toplog odnosa prema mlađim članovima HMI-a koje su objeručke prihvatili u svoje društvo, kao i živog spomena vremena utemeljenja i prvih godina djelovanja Instituta o kojemu su nam rado pripovijedali. U znak zahvalnosti za njihov dugogodišnji i predani rad u HMI-u posvećujemo im ovaj Zbornik. U Zborniku je, nakon izvješća o Kongresu, objavljeno dvanaest znanstvenih članaka koje potpisuje petnaest autora. Doneseni su redom kojim su bili izloženi na Kongresu. U njima je poslijekoncilska mariologija obrađena u doista širokom spektru. Čitatelj će tako imati priliku dublje upoznati opće mariološke teme i rasprave koje su se u čitavoj Crkvi vodile za vrijeme i nakon Drugoga vatikanskog koncila, potom nauk o Blaženoj Djevici Mariji kod pojedinih hrvatskih autora, mariološko-marijanska nadahuća u pastoralnoj i liturgijskoj praksi, ali i aktualno pitanje marijanskih ukazanja. Na koncu se nalazi opširan Pregled hrvatske mariološke bibliografije od 2008. do 2011. godine koji je marno i samozatajno, pomno pazeći da mu ne promakne ni jedna bibliografska jedinica, priredio fra Petar Lubina.

MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Predgovor

Za lektoriranje Zbornika velikodušno se ponudio član HMI-a fra Ljudevit Maračić koji je taj posao učinio, kako se voli reći, na slavu Božju. Na tome mu od srca zahvaljujemo. Zahvaljujemo i izdavačima Zbornika, Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu na čelu s dekanom prof. dr. sc. Marijom Cifrakom i Kršćanskoj sadašnjosti d.o.o. na čelu s direktorom dr. sc. Stjepanom Brebrićem. Također zahvaljujemo recenzentima svakoga pojedinog članka čija imena donosimo na samom kraju knjige te recenzentima Zbornika kao cjeline: doc. dr. sc. Anti Barišiću, dr. sc. Ivi Mršić Felbar i doc. dr. sc. Borisu Vuliću. Na koncu želimo zahvaliti i dvojici predstojnika HMIa: onome za čijega je mandata Kongres bio održan – sisačkom biskupu mons. dr. sc. Vladi Košiću i onome današnjem – prof. dr. sc. Ivanu Karliću, koji je strpljivo i s razumijevanjem, ali i stalnim poticanjem, ipak dočekao objavljivanje radova na temu »Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive«. Andrea i Tomislav Filić

ZBORNIK RADOVA

»MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE« XXIII. međunarodni mariološko-marijanski kongres Rim, 4. – 9. rujna 2012.1 Andrea FILIĆ U Rimu je na Papinskom učilištu Antonianum od 4. do 9. rujna 2012. godine održan XXIII. međunarodni mariološko-marijanski kongres. Papinska međunarodna mariološka akademija (PAMI), organizator Kongresa, ove je godine željela obilježiti pedesetu obljetnicu početka Drugoga vatikanskog koncila te istražiti njegovu recepciju na području mariologije. Stoga je odabrala glavnu temu pod naslovom: »Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive«. U radu Kongresa je prema izvještajima medija sudjelovalo više od tri stotine i pedeset znanstvenika i stručnjaka na području mariologije. Kongres je svečano otvoren u bazilici Svete Marije Velike u utorak 4. rujna molitvom Večernje, po kojoj je uslijedio uvodni govor predsjednika Kongresa kard. Angela Amata, prefekta Kongregacije za kauze svetih. U svojem je govoru kard. Amato promotrio VIII. poglavlje Dogmatske konstitucije o Crkvi Lumen gentium u njegovu odnosu prema prošlosti i sadašnjosti. S jedne je strane istaknuo njegov kontinuitet s Efeškim saborom, a s druge je strane jezgrovito ocrtao razvoj mariologije od Koncila do današnjih dana, promatrajući ga u svjetlu »epohalnog doprinosa« VIII. poglavlja Lumen gentium, koje je, kao »sjeme bačeno na dobro tlo«, pridonijelo razvoju marijanskih istraživanja oblikujući ih u »biljku koja je urodila cvijećem i plodovima«. Nastavljajući u lirskom tonu, poslijekoncilsko je razdoblje nazvao »poslijekoncilskim marijanskim proljećem«. Orisujući to razdoblje, osobit je naglasak stavio na naučavanje o Mariji papâ Pavla VI., Ivana Pavla II. i Benedikta XVI. Radni dio Kongresa, koji se odvijao na dvije razine, započeo je u srijedu 5. rujna. Prijepodnevni sati bili su rezervirani za plenarna zasjedanja, 1

Izvješće o XXIII. međunarodnom mariološko-marijanskom kongresu preuzeto je iz: Bogoslovska smotra, 82 (2012.) 3, 769-782.

MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Andrea FILIĆ

a poslijepodnevni za rad po skupinama. Osim hrvatske jezične skupine, koja je brojila trinaest sudionika, na Kongresu su sudjelovale dvije skupine s talijanskog, engleskog (SAD i Azija), francuskog (Francuska i Afrika), španjolskog (Španjolska i Latinska Amerika) i portugalskog (Portugal i Brazil) govornog područja te jedna skupina s njemačkog, poljskog i slovenskoga govornog područja. Plenarnim zasjedanjima prvoga radnog dana predsjedao je kard. Angelo Amato. Dva tada održana predavanja imala su značaj opširnoga općeg uvoda u koncilsku i poslijekoncilsku mariološku problematiku. Prof. dr. Salvatore M. Perella govorio je o odnosu VIII. poglavlja Dogmatske konstitucije o Crkvi Lumen gentium i naučavanja o Mariji u spisima trojice papa – Pavla VI., Ivana Pavla II. i Benedikta XVI. (»Il Capitolo VIII della Lumen gentium e il magisterio dei Vescovi di Roma«). Prof. dr. Alfonso Langella izložio je status quaestionis poslijekoncilskih mariologija, predlažući da se o njima govori kao o »mariološkim putovima« (»Le mariologie postconciliari. Status quaestionis«). Predavanja održana sljedećih dana bila su zamišljena kao izlaganja o stanju i perspektivama poslijekoncilske mariologije ukoliko se ova promatra u njezinu odnosu prema drugim teološkim disciplinama. Drugoga dana, čijim radom je predsjedao rektor Papinskoga sveučilišta Antonianum, prof. dr. Priamo Etzi, mons. Juan Miguel Ferrer Grenesche govorio je o odnosu poslijekoncilske mariologije i pastoralne teologije (»Las implicaciones prácticas y pastorales de la mariología post-conciliar«), a prof. dr. Manfred Hauke o njezinu odnosu prema teološkoj antropologiji (»Anthropologie und Mariologie in der zeitgenössischen theologischen Diskussion: gemeinsame Perspektiven und probleme«). Trećega su dana, pod predsjedanjem prefekta Kongregacije za katolički odgoj kard. Zenona Grocholewskog, predavači oslikali problematična mjesta i zajedničke teme mariologije, kristologije i ekleziologije (prof. dr. Cettina Militello, »Mariologia tra cristologia es ecclesiologia: temi condivisi e nodi problematici«) te mariologije i pneumatologije (prof. dr. Grzegorz Bartosik, »Mariologia e pneumatologia: temi condivisi e nodi problematici«). Četvrtoga radnog dana, na Blagdan rođenja Blažene Djevice Marije, nije bilo nijednoga predavanja. Prijepodne je bilo obilježeno susretom sa Svetim Ocem, koji je u Castel Gandolfu primio u audijenciju sudionike Kongresa. Prisjećajući se vremena kada je na Koncilu kao mladi teolog izbliza promatrao rasprave o liku i ulozi Blažene Djevice Marije u povijesti spasenja, Benedikt XVI. kazao je kako konačni koncilski tekst nije iscrpio svu mariološku proble14

ZBORNIK RADOVA

»Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive«. XXIII. međunarodni mariološko-marijanski kongres, Rim, 4. – 9. rujna 2012.

matiku, ali je – zadržavajući ravnovjesje između teološke racionalnosti i vjerničke afektivnosti – oblikovao hermeneutički horizont koji je bitan za svako daljnje promišljanje, bilo teološko bilo duhovno kao i pastoralno. Na koncu je svima stavio na srce da svojim promišljanjima i pastoralnim prijedlozima pridonesu tome da nadolazeća Godina vjere bude »pravi trenutak istinske milosti u kojoj nas Marijina vjera vodi i prati kao sjajni svjetionik i kao uzor kršćanske punoće i zrelosti«. U poslijepodnevnim satima rad Kongresa nastavljen je okruglim stolom o budućnosti mariologije: »Quale mariologia per il futuro?« Za okruglim stolom sudjelovalo je šestero predstavnika marioloških društava s pet kontinenata: José Antonio Riestra (Španjolska), Janusz Królikowski (Poljska), Jean-Pierre Sieme Lasoul (Demokratska Republika Kongo), Celia Chua (Kina), Isabell Naumann (Australija) i Felipe M. Mariscal Chávez (Meksiko). U kratkim interventima svaki je od njih iznio odgovore na četiri unaprijed zadana pitanja. Odgovori su bili iznimno dragocjeni jer su, s jedne strane, slušateljima otvorili nove spoznaje o različitim načinima na koje se je ili nije poslijekoncilska mariologija ukorijenila u različitim kulturnim i zemljopisnim kontekstima te su, s druge strane, potaknuli na promišljanja o novim zadaćama i perspektivama mariologije. Nažalost, premda je u programu uz glavni naslov okrugloga stola stajala precizacija »dijalog s predsjednicima ili predstavnicima marioloških društava«, zadana je procedura prema kojoj se odgovaralo samo na unaprijed definirana pitanja isključila svaku mogućnost dijaloga. Posljednjega dana, u nedjelju 9. rujna, održana su dva predavanja o izazovima s kojima se susreće poslijekoncilska mariologija. Prof. dr. Jean-François Chiron govorio je o ekumenskim izazovima (»Les défis oecuméniques«), a prof. dr. Johann Roten o multikulturalnim izazovima (»The multicultural challenges«). Predsjedatelj toga zasjedanja predsjednik Papinskoga vijeća za kulturu kard. Gianfranco Ravasi na koncu je u svojem govoru istaknuo potrebu dvaju dijaloga. Govoreći o dijalogu mariologije i kulture, ukazao je na činjenicu da se danas pod kulturom ne podrazumijevaju samo znanost i umjetnost, nego da je ona prvenstveno antropološka kategorija koja u sebi sadrži dimenziju svakodnevnoga života. Osim ovoga, kard. Ravasi naglasio je i potrebu dijaloga između vjerujućih i nevjerujućih, u kojemu lik Marije i njezina Djeteta zasigurno može naći svoje opravdano mjesto i ulogu. Kard. Ravasi predslavio je i euharistijsko slavlje, održano odmah nakon predavanja, kojime je svečano završen rad XXIII. mariološko-marijanskog kongresa. MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

Andrea FILIĆ

Na koncu valja reći da su plenarna zasjedanja bila izvrsno organizirana: činjenica da su svakoga jutra bila izložena samo dva, ali duža predavanja, te da je nakon svakoga predavanja bila pružena mogućnost postavljanja pitanja predavačima, sudionike Kongresa je držala u punoj pozornosti. Ipak, uočili smo i jedan nedostatak: kao i u slučaju okruglog stola, organizatori nisu predvidjeli prostor za dijalogiziranje, nego samo za postavljanje pitanja pisanim putem. Takva je procedura onemogućila bilo kakvu dublju raspravu i razmjenu mišljenja o nekim zanimljivim pitanjima, a slušači su se morali zadovoljiti prvim i jedinim odgovorom pojedinog predavača na postavljeno pitanje. Kao završnu crticu recimo još da je svim plenarnim predavanjima prisustvovao i potpuno slijepi devedesetpetogodišnjak, glasoviti teolog i mariolog René Laurentin. Iako su njegovo ime u više navrata isticali gotovo svi predavači, njegova osobna nazočnost na Kongresu uopće nije bila javno istaknuta. Štoviše, mogao se dobiti dojam da nije bila ni zamijećena. Tome usuprot, mnogo se i vrlo lijepim riječima govorilo o nedavno preminulom Stefanu de Fioresu, poznatom mariologu i dugogodišnjem članu Papinske međunarodne mariološke akademije. Radom hrvatske jezične skupine, umjesto odsutnoga predstojnika Hrvatskoga mariološkog instituta mons. Vlade Košića, biskupa sisačkoga, ravnao je prof. dr. Ivan Karlić, zamjenik predstojnika. Predavanja unutar naše skupine, ukupno njih dvanaest, održana su u prva tri radna dana. Prvoga dana, 5. rujna, radom je predsjedao Marijan Biškup. Na samom je početku istaknuo da ovogodišnji Kongres možemo smatrati jubilarnim za hrvatsku sekciju: ona, naime, sudjeluje deseti put. (Između redaka, spomenimo da su Adalbert Rebić i Marijan Biškup aktivno sudjelovali na svih deset kongresa.) Marija Pehar izložila je rad koji je načinila u koautorstvu s Ivanom Karlićem: »Izvrstan i jedinstven primjer i djevice i majke (LG, 63). Teološka interpretacija i ekumenske perspektive«. Autori su, imajući u vidu biblijsko i otačko poimanje djevičanstva i majčinstva, istaknuli da nije riječ o biološko-moralnim kvalitetama, nego o dubokim teološkim vrijednostima koje se temelje na odnosu prema Bogu, na odnosu vjere i ljubavi. Marija, koja je taj odnos ostvarila na izvrstan i jedinstven način, postaje izvrstan primjer i uzor cijeloj Crkvi koja je pozvana nasljedovati Marijinu vjeru i ljubav te kroz to živjeti i svjedočiti i svoju djevičansku i svoju majčinsku dimenziju. Adalbert Rebić predstavio je temu »Kako sam doživio Drugi vatikanski sabor izbliza, osobito slušajući rasprave o pitanjima mariologije i marijanske pobožnosti«. U svojem je predavanju na temelju vlastitih reminiscencija na 16

ZBORNIK RADOVA

»Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive«. XXIII. međunarodni mariološko-marijanski kongres, Rim, 4. – 9. rujna 2012.

diskusije koje je iz blizine osluškivao kada je kao student boravio u Rimu za vrijeme Koncila, kao i na temelju kasnijih istraživanja, iscrpno prikazao povijest dokumenta o BDM: kako je nastao, kako se razvijao te kako je, na koncu, nakon mnogih napetosti, redakcija i korekcija, bio uklopljen u Dogmatsku konstituciju o Crkvi kao njezino VIII. poglavlje. Mnogo prostora autor je posvetio oslikavanju uloge i doprinosa našega sunarodnjaka Karla Balića u izradi dokumenta o Mariji. U raspravi koja je uslijedila po ovom predavanju istaknuto je žaljenje da predavanje sa sličnom tematikom nije održano i na plenarnim zasjedanjima. Josip Šimić je u predavanju pod naslovom »Kriza mariologije nakon Drugoga vatikanskog koncila« iscrpno obradio pokazatelje i uzroke krize marijanske teologije i pobožnosti u tzv. »desetljeću bez Marije«, koje se protezalo od proglašenja Lumen gentium (1964.) do objavljivanja apostolske pobudnice Marialis cultus pape Pavla VI. godine 1974. Veronika Gašpar u svojem je predavanju naslovljenom »Marija – slika prisutnosti Duha Svetoga« govorila o povezanosti poslijekoncilske mariologije i teologije karizmi, koje Lumen gentium spominje kao jedan od konstitutivnih elementa Crkve. Osobito je istaknula promišljanja onih poslijekoncilskih mariologa koji su Marijina ukazanja u XX. stoljeću promatrali kao »karizme« u postmodernom vremenu (R. Laurentin, S. de Fiores). Rad hrvatske sekcije drugoga dana, koji je moderirao Ivan Karlić, započeo je izlaganjem Andree Filić. Ona je predočila rezultate do kojih je došla zajedno s mons. Vladom Košićem istražujući temu »Majčinstvo Marije i Crkve u svjetlu civilizacije ljubavi«. Autori su usporedili i istaknuli zajedničke misaone preokupacije dvojice autora: koncilskog oca Franje Šepera, nadbiskupa zagrebačkoga, i njegova osobnoga koncilskog teologa Tomislava Janka Šagi-Bunića. Ukazali su na sličnost Šeperove intuicije o univerzalnom majčinstvu Marije i Crkve – izrečene u njegovu koncilskom interventu na shemu o Mariji – prema kojoj bi se svi članovi Crkve trebali majčinski odnositi prema svim ljudima, ljubeći ih kao Marija svoga Sina, i Šagi-Bunićeve intuicije o potrebi ostvarenja civilizacije ljubavi utemeljene na univerzalnom shvaćanju Mt 25,40, prema kojemu u svakome čovjeku treba vidjeti i ljubiti Isusa Krista. Potom je uslijedilo predavanje Brune Peze: »Marija u spisima splitskog nadbiskupa Frane Franića«. Autor je govorio o Franićevu sudjelovanju u koncilskim raspravama o Mariji te o njegovu poslijekoncilskom djelovanju u širenju Marijina štovanja, nadasve o njegovim promišljanjima o Mariji kao Majci Crkve, Majci siromaha, Majci i Kraljici svećenika. Gabrijel Jurišić je, predstavljajući svoj rad »Mariologija u djelima fra Jeronima Šetke«, izdvojio bitna mariološko-marijanska promišljanja koja MARIOLOGIJA NAKON DRUGOGA VATIKANSKOG KONCILA: PRIHVAĆANJE, REZULTATI I PERSPEKTIVE

bornik radova XXIII. međunarodnoga mariološko-marijanskog kongresa održanog u Rimu od 4. do 9. rujna 2012., Mariologija nakon Drugoga vatikanskog koncila: prihvaćanje, rezultati i perspektive, još je jedan u nizu znanstvenih zbornika Hrvatskoga mariološkog instituta Katoličkoga bogoslovnog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu. u njemu je objavljeno dvanaest znanstvenih članaka koje potpisuje petnaest autora. Poslijekoncilska mariologija, glavna tema Kongresa i Zbornika, obrađena je u doista širokom spektru. čitatelj će tako imati priliku dublje upoznati opće mariološke teme i rasprave koje su se u čitavoj Crkvi vodile za vrijeme i nakon Drugoga vatikanskog koncila, potom nauk o Blaženoj Djevici Mariji kod pojedinih hrvatskih autora, mariološko-marijanska nagnuća u pastoralnoj i liturgijskoj praksi, ali i aktualno pitanje marijanskih ukazanja. Na koncu Zbornika nalazi se opširan pregled hrvatske mariološke bibliografije od 2008. do 2011. godine.

ISBN 978-953-11-1083-9

Cijena: 220 kn