ARENA, nr 25 cz.1 ,,Bezpieczeństwo międzynarodowe: wyzwania i zagrożenia"

Czasopismo Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego

Magazyn ARENA. Sprawy międzynarodowe nr 25 | maj – grudzień 2022

Bezpieczeństwo międzynarodowe; wyzwania i zagrożenia

Redaktor naczelna ///////////////////////////

Z-ca redaktor naczelnej ///////////////////////////

Zespół redakcyjny ///////////////////////////

Gabriela Wolińska

Kamil Sowa

Agnieszka Danceka, Agnieszka Tetera

Gabriela Skawińska, Izabela Biernat

Jakub Kłodowski, Jan Muraszow

Kamila Murjas, Kalina Poślednik

Klaudia Matczak, Marzena Mikitiuk

Aleksandra Janik, Oliwia Serwa

Wiktoria Murphy, Miłosz Bojarski

Anastazja Buczyńska, Martyna Dorda

Hanna Korzonek, Roman Kozlov

Yevhenii Portnyi, Katarzyna Sypień

Dawid Tomczyk, Milena Zębik

Wiadomości ze świata

Redakcja str. 4

Zagrożenia kobiet w Gruzji w ujęciu koncepcji feministycznej

Amelia Hutyra str. 13

Sytuacja ludności Rohingya: prześladowania i ich implikacje

Wiktoria Barteczko str. 23

Terroryzm i jego obecność w życiu współczesnego człowieka

Anastazja Buczyńska str. 36

Demityzacja przestępczości zorganizowanej

Wywiad z dr. Rafałem Woźnicą str. 43

Yakuza – charakterystyka organizacji oraz jej rola w kształtowaniu sytuacji w Japonii

Krzysztof Stefan str. 53

Działalność grupy Anonymous jako przykład haktywizmu na arenie międzynarodowej

Martyna Dorda str. 62

Okładka ///////////////////////////

Opieka naukowa /////////////////////////// Recenzenci /////////////////////////// Wydawca ///////////////////////////

Anastazja Buczyńska

dr Rafał Woźnica

dr hab. Renata Król-Mazur

dr Łukasz Stach

dr hab. Aleksander Głogowski, prof. UJ dr Rafał Woźnica

dr Błażej Sajduk

Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych

Uniwersytetu Jagiellońskiego ul. Władysława Reymonta 4 30-059 Kraków, pok. 610

Skład i przygotow. do druku ///////////////////////////

Nakład /////////////////////////// ISSN ///////////////////////////

Czasopismo dofinansowane ze środków;

Krakowska Oficyna Naukowa „TEKST”

150 egzemplarzy

1896-8511

Copyright by Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego & the Authors.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za prezentowane w artykułach opinie autorów. Wszystkie teksty podlegają ochronie własności intelektualnej. Przedruk bez zgody redakcji zabroniony.

Kraków 2022

Rada Kół Naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego

TYTUŁEM WSTĘPU

Dwie Redaktorki, jedna ARENA

Przed przejęciem stanowiska redaktorki naczelnej

rok aktywnie działałam

w jej redakcji jako jedna z osób

dokonujących korekt nadesłanych

tekstów. Propozycja objęcia tej pozycji przyszła nieoczekiwanie –sama bowiem zapewne nigdy nie zgłosiłabym swojej kandydatury.

,,Jednak wiara we mnie poprzedniej redaktor naczelnej, Katarzyny

Sypień, dała mi pewną dozę motywacji, aby podjąć się tego nowego wyzwania. Dla mnie tym bardziej wymagającego, gdyż jestem spoza

środowiska Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, więc nowa pozycja wiązała się z poznaniem i dalszym przeze mnie poznawaniem struktur i kadry naukowej tegoż Instytutu”. W całym tym procesie mogłam

jednak liczyć na pomoc mojego niezastąpionego zastępcy – Kamila Sowy oraz wspomnianej już tutaj Katarzyny Sypień, za co jestem im obydwojgu ogromnie wdzięczna.

Drogi Czytelniku! Egzemplarz czasopisma, który trzymasz w tym momencie w dłoniach, to tak naprawdę owoc pracy dwóch redaktorek naczelnych

ARENY. Katarzyna Sypień przed przekazaniem funkcji w moje ręce wykonała główną część pracy nad tym numerem, ja poczyniłam ostateczne korekty i dopełniłam formalności. Nadaje to 25. numerowi

ARENY niepowtarzalny charakter, który – mam nadzieję – docenisz.

Bezpieczeństwo międzynarodowe: wyzwania i zagrożenia to kontynuacja i równocześnie zakończenie pewnego cyklu poświęconego tej tematyce. Te dwa tytułowe słowa: ,,wyzwania” i ,,zagrożenia”, to słowa podawane z ust do ust przez graczy na arenie mię-

dzynarodowej. Obecnie obserwować możemy pojawianie się coraz większej ilości wyzwań,przed jakimi zostają postawione rządy państw oraz zagrożeń, które pozostawione samym sobie, mogą przynieść nieodwracalne skutki na arenie międzynarodowej. Jesteśmy świadkami tego jak tocząca się za naszą wschodnią granicą wojna wpływa, nie tylko na polityczne układy, lecz na życie jednostki stawiając ją w nowym i często nieznanym położeniu. Numer ten stanowi więc swoiste dopełnienie poruszanej na łamach ARENY tematyki bezpieczeństwa międzynarodowego. Mimo poświęcenia jej trzech numerów jestem pewna, że nie zdołaliśmy ująć wszystkich złożoności tego zagadnienia. Nie mniej mam nadzieję, Czytelniku, że będzie to dla Ciebie punkt do ich samodzielnego zgłębienia.

W tym miejscu chciałabym jeszcze raz podziękować wszystkim zaangażowanym w powstanie tego numeru – Autorom i Autorkom, Recenzentom i Recenzentkom, Opiekunowi Naukowemu KSSM UJ, Pracownikom i Pracowniczkom Naukowym, na których pomoc Redakcja zawsze mogła liczyć oraz Dyrekcji Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych. Szczególne podziękowania należą się jednak Redakcji tego czasopisma, bez której nie moglibyście w tym momencie trzymać tego wydania ARENY w swoich rękach.

Drogi Czytelniku, mam nadzieję, że znajdziesz tutaj coś co Cię zaintryguje.

Życzę owocnej lektury!

Gabriela Wolińska

Dominikana/Haiti; porwanie dyplomaty

Dominikański dyplomata – Carlos Guillén został uprowadzony 29 kwietnia podczas pełnienia służby w Haiti. Uprowadzenia dokonał haitański gang 400 Mawozo, znany z zabójstw i porwań dla okupu, w trakcie podróży dyplomaty ze stolicy Haiti do Dominikany. W zamian za uwolnienie dyplomaty gang zażądał okupu. W odpowiedzi dominikańskie wojsko zapowiedziało rozmieszczenie personelu wywiadowczego i użycie dronów. Uwolnienie

C. Guilléna nastąpiło 3 maja, kilka godzin po ekstradycji lidera gangu do USA. Wspomnieć należy, że porwania w Haiti nie należą do rzadkich incydentów. Według szacunków haitańskiego Centrum Analiz i Badań nad Prawami Człowieka, w 2021 r. w kraju uprowadzono ponad 1200 osób, w tym 81 obcokrajowców.

Nikaragua: zamknięcie organizacji pozarządowych

4 maja parlament Nikaragui opowiedział się za zamknięciem 50 organizacji pozarządowych. Dekret został zatwierdzony 75 głosami za, przy braku głosów przeciwnych. Zdaniem parlamentu zdominowanego przez popleczników prezydenta – Daniela Ortegi, organizacje pozarządowe nie przestrzegały przepisów prawa. Według krytyków ruch ten oznacza jednak blokowanie przeciwników prezydenta (dotychczas w Nikaragui zakazano działalności 144 innych organizacji pozarządowych).

Wśród zamkniętych organizacji pozarządowych znalazły się grupy broniące praw człowieka oraz organizacje świadczące pomoc medyczną. Do pozostałych zamkniętych instytucji należą również uniwersytety i fundacje.

Stany Zjednoczone/Kuba; złagodzenie sankcji

W maju urzędnicy amerykańscy ogłosili plany złagodzenia sankcji nałożonych na Kubę przez byłego prezydenta USA – D. Trumpa. Aktualny prezydent, Joe Biden, skłania się ku złagodzeniu ograniczeń związanych z podróżami na Kubę oraz przekazami finansowymi. Administracja Bidena zatwierdziła plan przyspieszenia przetwarzania amerykańskich wiz dla Kubańczyków. Zniesieniu uległ także limit pieniędzy przesyłanych przez kubańskich migrantów przebywających w USA do ich rodzin.

Gwatemala; prokuratorka generalna oskarżona o korupcję

17 maja Stany Zjednoczone ponownie zabroniły prokuratorce generalnej Gwatemali – Consuelo Porras, wjazdu do kraju, oskarżając ją o udział w korupcji. Po raz pierwszy jej wiza została zawieszona we wrześniu 2021 r. Według Departamentu Stanu USA, C. Porras wielokrotnie utrudniała i podważała dochodzenia antykorupcyjne w Gwatemali. Dzień wcześniej – 16 maja – prokuratorka generalna została zaprzysiężona na drugą czteroletnią kadencję. Jej kandydatura nie cieszyła się poparciem społecznym.

Stany Zjednoczone; zakaz aborcji

24 czerwca Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych zniósł federalne prawo do aborcji. Od tej pory poszczególne stany USA będą mogły zakazać przerywania ciąży na swoim terytorium. Nie obowiązuje już wyrok w sprawie Roe v. Wade, który w 1973 r. temu zalegalizował aborcję, jak również wyrok w sprawie Roe i Planned Parenthood v. Casey z 1992 r., potwierdzający prawo do aborcji. Z uwagi na wiodącą rolę Stanów Zjednoczonych w systemie międzynarodowym, zakaz aborcji stał się punktem odniesienia zarówno w środowiskach pro-life, jak i feministycznych na całym świecie. Kobiety ze Stanów Zjednoczonych coraz częściej decydują się na dokonywanie aborcji w Meksyku, w którym aborcja nadal jest stosunkowo tania oraz nie podlega penalizacji.

Kuba; skazanie protestujących

W czerwcu na Kubie doszło do skazania 381 osób za udział w antyrządowych protestach latem ubiegłego roku. 297 osób zostało skazanych na karę do 25 lat więzienia za podburzanie, zakłócanie porządku publicznego, napaść lub rabunek. Pozostali skazani otrzymali karę wykonania prac społecznych. W 2021 r. Kubańczycy wzięli udział w demonstracjach, domagając się szeroko pojmowanej wolności. Protesty, największe od dziesięcioleci, odbyły się w czasie poważnego kryzysu gospodarczego, podczas którego doszło do wzrostu cen, braku żywności i leków. Prezydent Kuby – Miguel Díaz-Canel, za protesty obwinił USA, twierdząc, że protestujący są najemnikami wynajętymi w celu zdestabilizowania kraju.

Panama; inflacja przyczyną protestów

Początkiem lipca prezydent Panamy – Laurentino Cortizo, zapowiedział obniżkę cen benzyny. Decyzja była wynikiem trwających w Panamie protestów. Demonstranci domagali się ograniczenia inflacji po tym, jak koszty żywności, leków, prądu i paliwa diametralnie wzrosły. Wśród protestujących grup społecznych dominowali nauczyciele, pracownicy budowlani i studenci. W oświadczeniu telewizyjnym prezydent Cortizo za wzrost cen obwinił pandemię SARS-CoV-2 oraz trwającą wojnę w Ukrainie.

Meksyk; obchody Dnia Rdzennych Ludów Świata ONZ 9 sierpnia osoby członkowskie rdzennych społeczności Meksyku wyszły na ulice stolicy, aby uczcić swoje dziedzictwo i domagać się większych praw. Ich marsz w mieście Meksyk odbył się w Dniu Rdzennych Ludów Świata Organizacji Narodów Zjednoczonych. Ideą marszu było nadanie widoczności wielu rdzennym mieszkańcom stolicy i walka z dyskryminacją. W obchodach wzięło udział 18 rdzennych społeczności, w tym grupy z południowo-zachodniego stanu Oaxaca oraz grupy z południowego stanu Chiapas.

Kolumbia; przełomowe wybory prezydenckie

29 maja miała miejsce I tura wyborów prezydenckich w Kolumbii. Żaden z kandydatów nie uzyskał 50% poparcia. Do II tury przeszli politycy wywodzący się spoza tradycyjnego establishmentu: Gustavo Petro (I miejsce) – były partyzant, przedstawiciel opozycyjnej lewicy oraz

Rodolfo Hernández (II miejsce) – przedsiębiorca i milioner, prowadzący niekonwencjonalną kampanię wyborczą (wykorzystanie platform TikTok i Facebook), która przypomina styl Donalda Trumpa. Wyniki wyborów wskazują na głęboką dezaprobatę społeczeństwa dla dotychczasowej konserwatywnej elity politycznej na czele z urzędującym prezydentem Ivánem Duque.

Boliwia; wyrok dla byłej prezydentki

10 czerwca była prezydentka Boliwii – Jeanine Anez (2019-2020), która od marca 2021 r. przebywała w areszcie tymczasowym, została skazana przez sąd w La Paz na 10 lat więzienia. Zarzucono jej organizację zamachu stanu przeciw byłemu prezydentowi – Evo Moralesowi w 2019 r. Jeanine Anez zamierza składać apelacje do sądów międzynarodowych. Zdaniem Anez jej dojście do władzy było zgodne z konstytucją (po rezygnacji prezydenta, wiceprezydenta oraz przewodniczych Senatu i Izby Deputowanych w listopadzie 2019 r. Jeanine Anez jako wiceprzewodnicząca Senatu objęła urząd głowy państwa).

Ekwador; protesty ludności rdzennej

13 czerwca w kraju rozpoczęły się wielotysięczne protesty przeciw wzrostowi cen żywności i paliw. Siłą napędową była organizacja CONAIE broniąca praw rdzennej ludności Ekwadoru. W protestach wzięło udział

14 tys. osób. Miały miejsce brutalne starcia z policją, w wyniku których zginęło 6 osób, a wiele zostało rannych. 29 czerwca w parlamencie odbyło się głosowanie ws. impeachmentu prezydenta Guillermo Lasso, którego chciano obarczyć odpowiedzialnością za wybuch kryzysu w kraju (zabrakło 11 głosów). 30 czerwca przedstawiciele władzy i liderzy CONAIE zawarli porozumienie kończące 2,5-tygodniowe protesty.

Kolumbia; historyczne zwycięstwo Gustava Petro

19 czerwca odbyła się II tura wyborów prezydenckich

w Kolumbii. Zwycięstwo odniósł Gustavo Petro, zdobywając nieco ponad 50% głosów (o 3% więcej niż jego rywal, Rodolfo Hernández). Po raz pierwszy w historii Kolumbii na czele państwa stanie polityk reprezentujący lewicową formację polityczną. Prezydent elekt zapowiedział pakiet ambitnych reform obejmujących m.in. system podatkowy (ponad połowa Kolumbijczyków pracuje na czarno), rolnictwo oraz przejście na zieloną energię, co ma wiązać się z zaprzestaniem poszukiwania nowych złóż ropy i gazu.

Argentyna; protesty na tle pogarszającej się sytuacji gospodarczej

Na przełomie lipca i sierpnia przez kraj przetoczyła się fala protestów gromadzących tysiące osób na terenie całej Argentyny. Kraj ten co najmniej od 2018 r. boryka się z głębokim kryzysem gospodarczym. Ostatnio sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu ze względu na reperkusje związane z pandemią COVID-19 i wojną w Ukrainie. W tym roku odnotowano gwałtowny wzrost inflacji i ubóstwa. Protestujący domagali się od administracji prezydenta skuteczniejszych działań w celu ochrony najbardziej wrażliwych grup społecznych.

Brazylia; oficjalne rozpoczęcie kampanii wyborczej 24 lipca odbył się wiec, na którym urzędujący prezydent – Jair Bolsonaro oficjalnie ogłosił, że zamierza ubiegać się o reelekcję w rozpisanych na październik wyborach. Z uwagi na ciągłą krytykę obowiązującego systemu wyborczego, a także kontrowersyjne wypowiedzi o rzekomym poparciu jego kandydatury przez wojsko, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że w razie przegranej prezydent zakwestionuje wyniki wyborów. Trzy dni wcześniej, były prezydent – Lula da Silva (2003-2010) – faworyt tegorocznego wyścigu o fotel prezydencki –otrzymał nominację z ramienia Partii Pracujących.

Peru; przedłużający się kryzys polityczny

3 sierpnia Anibal Torres – bliski współpracownik prezydenta Pedra Castillo oraz czwarty szef rządu za jego prezydentury – ogłosił swoją rezygnację, tłumacząc się „względami osobistymi”. Castillo nie zaakceptował rezygnacji Torresa, która wiązałaby się z koniecznością powołania nowego premiera i przeprowadzenia głosowania w zdominowanym przez opozycję Kongresie ws. wotum zaufania dla rządu. Przeciwko prezydentowi toczy się obecnie 5 śledztw, z których 4 dotyczą zarzutów korupcyjnych. Przejawem kryzysu są również częste zmiany członków Rady Ministrów: w ciągu 13-miesięcznych rządów Pedra Castillo powołano 67 ministrów (średnio co 6 dni mianuje się nowego ministra).

Brazylia; kolejny przykład sukcesu lewicy w Ameryce Południowej?

Według sondażu opublikowanego pod koniec sierpnia, lewicowy kandydat na prezydenta – Lula da Silva, ma ponad 10 p. p. poparcia więcej niż jego skrajnie prawicowy kontrkandydat – Jair Bolsonaro. Jeśli Lula odniesie sukces w październikowych wyborach, Brazylia stanie się szóstym krajem południowoamerykańskim, w którym w ciągu ostatnich 3 lat do władzy dojdzie lewicowy prezydent. Dotychczas miało to miejsce w następujących krajach: Argentyna (2019), Boliwia (2020), Peru (2021), Chile (2022) oraz Kolumbia (2022).

Hiszpania; afera podsłuchowa i dymisja szefowej hiszpańskiego wywiadu

Premier Pedro Sanchez pozbawił stanowiska szefową hiszpańskiego wywiadu Paz Esteban, w związku z potwierdzeniem informacji, że podlegli jej funkcjonariusze podsłuchiwali kilkunastu działaczy i polityków ugrupowań separatystycznych z Katalonii. Inwigilacja miała mieć miejsce w latach 2017-2020. Podczas posiedzenia parlamentarnej komisji ds. bezpieczeństwa, Esteban potwierdziła, że hiszpańskie służby za zgodą sądu podsłuchiwały za pomocą oprogramowania umieszczonego w telefonach 18 separatystycznych katalońskich działaczy. Według doniesień mediów jedną z podsłuchiwanych osób był obecny premier autonomicznego rządu Katalonii, Pere Aragones.

Włochy; atak cybernetyczny.

11 maja we Włoszech doszło do ataku hakerskiego na strony internetowe Senatu, Sztabu Generalnego sił zbrojnych oraz innych instytucji. Do działań przyznała się grupa Killnet, która zdaniem ekspertów powiązana jest z Siłami Zbrojnymi Rosji. Łącznie zaatakowanych zostało siedem instytucji, m. in. zajmujący się technologią Instytut Studiów Zaawansowanych z miasta Lukka oraz Krajowy Instytut Służby Zdrowia.

Finlandia i Szwecja; wniosek o dołączenie do NATO

18 maja sekretarz generalny NATO – Jens Stoltenberg poinformował, że Finlandia i Szwecja złożyły oficjalne wnioski o dołączenie do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Dokumenty przekazali ambasadorzy obu krajów w głównej siedzibie NATO w Brukseli. Dzień wcześniej o zamiarze złożenia wspólnego wniosku poinformowała premierka Szwecji – Magdalena Andersson oraz prezydent Finlandii – Sauli Niinisto. Proces akcesyjny zwykle trwa do roku, a wniosek musi zostać rozpatrzony przez 30 państw członkowskich Sojuszu. Członkostwo w NATO ma wzmocnić bezpieczeństwo nie tylko Szwecji i Finlandii, ale także regionu Morza Bałtyckiego i Europy Północnej.

Dania; referendum w sprawie europejskiej współpracy obronnej

W czerwcowym referendum blisko 67% Duńczyków opowiedziało się za przystąpieniem do wspólnej polityki obronnej. Oznacza to, że Dania stanie się członkiem Europejskiej Agencji Obrony i dołączy do mechanizmu stałej współpracy strukturalnej PESCO, który ma umożliwiać przeprowadzanie dużych operacji wojskowych. Do tej pory Dania, która w 1993 r. wynegocjowała z Brukselą zgodę na wyłączenie ze wspólnej polityki w kwestii obronności i bezpieczeństwa, jako jedyny kraj unijny pozostawał na własne żądanie poza wspólną polityką wojskową UE. Nastawienie Duńczyków zmieniło się jednak po ataku Rosji na Ukrainę.

Szkocja; walka o drugie referendum niepodległościowe

Pierwsza Ministerka Szkocji – Nicola Sturgeon 13 czerwca ogłosiła rozpoczęcie kampanii przed kolejnym referendum niepodległościowym, w którym Szkoci mieliby zadecydować, czy nadal chcą być częścią Zjednoczonego Królestwa. Głównym powodem ponownego głosowania w tej kwestii jest Brexit i to, jak wyjście z Unii Europejskiej zmieniło sytuację Szkotów pod wieloma względami. O tym, czy referendum będzie mogło legalnie mieć miejsce, zadecyduje Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii, który zajmie się rozpatrywaniem sprawy w październiku. Jeśli głosowanie zostanie uznane za zgodne z prawem, na co szanse są niewielkie, odbędzie się ono najprawdopodobniej w drugiej połowie października 2023 r.

Francja; wybory parlamentarne

Pierwsza tura wyborów do 577-osobowego Zgromadzenia Narodowego odbyła się 12 czerwca i zakończyła prawie jednakowym wynikiem koalicji prezydenta Macrona – Razem (25,75% głosów) oraz koalicji lewicowej (25,66% głosów). Na trzecim miejscu uplasowało się prawicowo-populistyczne Zjednoczenie Narodowe Marine Le Pen. Ostatecznie po drugiej turze, mającej miejsce 19 czerwca, koalicja skupiona wokół prezydenta zdobyła 245 mandatów, a lewica 131. Podium zamyka Zjednoczenie Narodowe z liczbą 89 deputowanych. Ponieważ ugrupowanie Emmanuela Macrona nie zdobyło większości bezwzględnej, głowa państwa będzie stała przed koniecznością utworzenia koalicji lub rządu kohabitacyjnego.

Wielka Brytania; dymisja Borisa Johnsona

Brytyjski premier – Boris Johnson 7 lipca ogłosił swoją rezygnację z funkcji lidera Partii Konserwatywnej, a co za tym idzie, także szefa rządu. Został do tego zmuszony po tym, jak w związku z kolejnymi wychodzącymi na jaw aferami, jego gabinet masowo zaczęli opuszczać kolejni ministrowie. Następcę Johnsona na obu stanowiskach poznamy najprawdopodobniej we wrześniu, kiedy to odbędą się wybory nowego lidera Konserwatystów – do tej pory, jak zapowiedział, będzie w dalszym ciągu sprawował funkcję premiera. W wyścigu o fotel premiera i szefa rządzącej partii największe szanse mają Rishi Sunak i Liz Truss.

Włochy; premier rezygnuje ze stanowiska

21 lipca Mario Draghi podał się do dymisji. Zrezygnował z pełnienia funkcji po tym, jak jego rząd stracił poparcie trzech partii koalicyjnych i przegrał głosowanie o wotum zaufania. Prezydent Mattarella poprosił Draghiego o pozostanie na stanowisku i kontynuowanie pracy rządu tymczasowego do czasu przedterminowych wyborów, które odbędą się jesienią tego roku.

Węgry; nowa prezydentka

10 maja urząd prezydentki Węgier objęła Katalin Novák, reprezentująca partię Fidesz. Jest ona najmłodszą osobą piastującą to stanowisko w Węgrzech. Wcześniej Katalin Novák obejmowała stanowisko sekretarki stanu ds. rodziny i młodzieży oraz doradczyni ministra spraw zagranicznych. Ze względu na doświadczenie nowej prezydentki można spodziewać się, że w trakcie swojej kadencji będzie więcej angażować się w politykę zagraniczną Węgier oraz w politykę rodzinną. Novák jest przedstawicielką nowej epoki Fideszu, która ma na celu m.in. dotarcie do młodszego elektoratu oraz ocieplenie wizerunku Orbána.

Mołdawia; aresztowanie Dodona

26 maja były prezydent Mołdawii – Igor Dodon, został objęty aresztem domowym na trzydzieści dni. Jest on podejrzewany o zdradę stanu, korupcję, nielegalne wzbogacenie się oraz finansowanie partii przez organizacje przestępcze. Na nagraniu z kamery, które jest jednym z podstawowych dowodów, prorosyjski prezydent przyznał się, że otrzymywał finansowanie z Rosji dla swojej partii. W odpowiedzi na areszt, zwolennicy Partii Socjalistów Republiki Mołdawii (PSRM, partia Dodona) zorganizowali nieliczne protesty, które jednak nie przyniosły żadnych sukcesów.

Estonia; nowy rząd Na początku czerwca premierka Estonii – Kaja Kallas zdymisjonowała siedmiu ministrów. Prace nad tworzeniem nowego rządu trwały do 15 lipca, kiedy parlament Estonii wyraził wotum zaufania dla nowego gabinetu Kallas. Nowy rząd będzie składał się z 15 ministrów reprezentujących trzy partie polityczne: Partię Socjaldemokratyczną, Partię Reform oraz Ojczyznę. W planach nowego koalicyjnego rządu będzie zwiększenie świadczeń rodzinnych, podniesienie kwoty wolnej od podatku, podwyższenie wydatków na naukę, reforma rynku energii oraz estonizacja szkolnictwa.

Bułgaria; kryzys rządowy

8 czerwca doszło do rozpadu koalicji w parlamencie Bułgarii. Ugrupowanie Jest Taki Naród (ITN) opuściło koalicję, a ministrowie nalężący do tej partii złożyli dymisje ze swoich stanowisk. Do partii ITN należeli wicepremier, minister rozwoju regionalnego i robót publicznych, szefowie resortów spraw zagranicznych oraz energetyki. Jednym z głównych powodów rozpadu koalicji była krytyka premiera Bułgarii, który obiecał znieść blokadę negocjacji akcesyjnych między Macedonią Północną a UE. Wcześniej Bułgaria naciskała na zmianę macedońskiej konstytucji oraz wpisania tam Bułgarów jako jednego z narodów konstytutywnych. 14 czerwca największy klub opozycyjny w parlamencie wyraził wotum nieufności wobec rządu.

Litwa/Rosja; problemy z tranzytem towarów do obwodu kaliningradzkiego

Czwarty pakiet sankcji UE przeciwko Rosji objął zakaz importu oraz transportu szeregu towarów wyprodukowanych w Rosji. Z tego powodu 18 czerwca Litwa przestała obsługiwać tranzyt towarów do i z obwodu kaliningradzkiego. Ponadto Litwa zapowiedziała, że ograniczenia tranzytowe zostaną rozszerzone. Te działania wywołały ostrą reakcję na Kremlu. Rosja oskarżyła Litwinów o prowokację i wrogie działania oraz zapowiedziała, że zachowuje sobie prawo do zlikwidowania problemu wszelkimi sposobami, jakie uzna za stosowne. Tranzyt towarów przez Litwę został wznowiony 26 lipca.

Ukraina; „plan Marshalla” dla Ukrainy

Na początku lipca w Szwajcarii odbyła się konferencja międzynarodowa z udziałem 40 państw oraz 18 organizacji międzynarodowych. Głównym tematem konferencji była prezentacja planu odbudowy Ukrainy. Zapowiedziano, że odbudowa będzie trwała 10 lat i podzielona zostanie na trzy etapy. W ciągu 10 lat zrealizowanych zostanie łącznie 850 projektów, których wartość wynosić będzie około 750 mld dolarów. Środki na odbudowę pozyskiwane będą z różnych źródeł, głównie z grantów, kredytów oraz prywatnych inwestycji. Władze Ukrainy liczą, że zamrożone aktywa rosyjskie również zostaną przekierowane na odbudowę kraju.

Ukraina; odblokowanie portów czarnomorskich Niemal od pierwszego dnia inwazji Rosji, porty ukraińskie były zablokowane. Działania rosyjskie wywołały kryzys żywnościowy na całym globie, gdyż Ukraina jest jednym z czołowych eksporterów zbóż na świecie. W celu rozwiązania tego kryzysu w Turcji przeprowadzono szereg negocjacji między stronami konfliktu, ONZ oraz Turcją. 22 lipca w Stambule zostało uzgodnione porozumienie o odblokowaniu szlaku morskiego dla transportu żywności oraz zbóż z Ukrainy. Odblokowane zostały trzy porty, z których 16 sierpnia wypłynął pierwszy statek.

Armenia/Azerbejdżan; nowe napięcie w Górskim Karabachu

W sierpniu doszło do kolejnych starć w rejonie Górskiego Karabachu. W wyniku ostrzałów zginął jeden azerbejdżański żołnierz oraz dwóch bojowników Republiki Górskiego Karabachu. Azerbejdżan zajął nowe wzniesienia o strategicznym znaczeniu. Siłom Azerbejdżanu udało się odzyskać kontrolę nad korytarzem laczyńskim, który ma kluczowe znaczenie w tym regionie, gdyż łączy on Armenię ze stolicą Republiki Górskiego Karabachu. Ostatnie starcia pokazują pasywną pozycję Rosji, której siły pokojowe stacjonują w Górskim Karabachu, m.in. w korytarzu laczyńskim.

Izrael/Palestyna; zabójstwo dziennikarki

11 maja zginęła Shireen Abu Akleh, dziennikarka stacji Al-Dżazira. Kobieta została postrzelona podczas nalotu wojska izraelskiego na obóz uchodźców w Dżaninie. Wojsko Izraela początkowo zaprzeczało, jakoby dziennikarka zginęła z powodu ich ostrzału, ale kolejne śledztwa przeprowadzone m.in. przez UNHCR wskazały na winę armii Izraela. 13 maja podczas pogrzebu doszło do starć z izraelską policją. Śmierć dziennikarki oraz represje ze strony Izraela spotkały się z potępieniem na arenie międzynarodowej. Abu Alekh znana była z relacjonowania konfliktu izraelsko-palestyńskiego, którym zajmowała się od 1997 r. dla Al-Dżaziry.

Irak; kryzys polityczny

Już od ponad roku Ruch Sadrystów nie może utworzyć rządu większościowego z powodu sprzeciwu partii opozycyjnych. W ramach protestu posłowie tego ruchu zrezygnowali z mandatów poselskich w czerwcu 2022 r. Pozwoliło to partiom skupionym wokół tzw. Rady Koordynacji na wysunięcie kandydatury Mohameda al-Sudaniego na stanowisko premiera, na co w odpowiedzi zwolennicy Muktady as-Sadra wdarli się do Zielonej Strefy i przejęli budynek parlamentu pod koniec lipca. Choć ostatecznie Sadr skłonił manifestantów do wycofania się, to protesty trwają do dzisiaj, podnosząc liczbę ofiar przemocy politycznej do ponad 1000 rannych oraz paraliżując kraj.

Tunezja; nowa konstytucja

25 czerwca odbyło się referendum w Tunezji, którego celem było wprowadzenie zmian w konstytucji, przyznających prezydentowi większe kompetencje. Nowa konstytucja wprowadza dodatkową izbę parlamentu, zezwala prezydentowi na nominowanie rządu z pominięciem głosu parlamentu oraz uznaje Tunezję za kraj, który powinien „realizować cele islamu”. Nowa konstytucja została przyjęta przy 95-procentowym poparciu społeczeństwa, ale też i bojkocie partii opozycyjnych i wielu obywateli, zaniżając tym samym frekwencję do 30%.

Izrael/Palestyna; naloty w strefie Gazy

5 sierpnia Izrael rozpoczął serię nalotów na pozycje Palestyńskiego Islamskiego Dżihadu (PIJ) w strefie Gazy. Izrael uzasadnił uderzenie działaniami PIJ, które zapowiedziało wcześniej odwet za zatrzymanie 1 sierpnia przez izraelskie wojsko Bassama al-Saadi’ego, jednego z liderów PIJ. W nalotach zginęło 47 Palestyńczyków, w tym dwóch oficerów brygad PIJ. PIJ odpowiedziało wystrzeleniem około 1000 rakiet w stronę Izraela. Hamas nie przyłączył się do eskalacji. Wymiana ognia ponownie przyniosła ofiary wśród ludności cywilnej strefy Gazy, w tym niestety kilkunastu dzieci.

Syria/Turcja; oznaki détente?

Pomimo wrogości, jaką rząd Turcji darzył rząd Asada, obydwie strony zdają się powoli skłaniać w stronę normalizacji swoich relacji. 11 sierpnia minister spraw zagranicznych Turcji Cavusoglu wystosował apel o pogodzenie się syryjskich rebeliantów z rządem, a prezydent Erdogan przestał podkreślać konieczność obalenia reżimu Asada. Do spotkań pomiędzy obiema stronami dodatkowo zachęca Rosja. Perspektywa rozwiązania problemu ponad 3,5 mln uchodźców w Turcji oraz stworzenia wspólnego frontu przeciwko domagającym się niezależności Kurdom poprzez umowę z Asadem może okazać się kusząca dla tracącego poparcie Erdogana.

Liban; seria napadów na banki

Trwające od trzech lat załamanie gospodarcze w Libanie poskutkowało skurczeniem PKB tego kraju o blisko 40%. Wiele banków ograniczyło możliwości wypłacania gotówki, co doprowadziło do serii napadów z bronią palną, których celem było zmuszenie banków do wypłacenia oszczędności napastnikom. W odpowiedzi Związek Banków Libańskich zdecydował się na tymczasowe zamknięcie swoich placówek w obawie o bezpieczeństwo, jednakże nie rozwiązuje to problemu sfrustrowanych obywateli, którzy nadal będą próbować odzyskać swoje pieniądze.

Libia; rosnąca przemoc polityczna

27 sierpnia doszło do starć pomiędzy grupami paramilitarnymi w Trypolisie, w wyniku których zginęły 42 osoby, a 160 zostało rannych. Walki pomiędzy milicjami są efektem trwającego konfliktu o władzę pomiędzy zwolennikami Abdula Dubajby a zwolennikami Fatyha Bashagha. Obaj uznają się za premierów rządu libijskiego i wykorzystują oddziały paramilitarne do utrzymywania wpływów w stolicy. Choć do wznowienia wojny domowej wciąż najprawdopodobniej daleko, to nierozwiązanie tego sporu źle wróży dla jedności państwa libijskiego.

Arabia Saudyjska; miasto przyszłości czy koszmar Ozymandiasa?

W ramach projektu Saudi Vision 2030 Arabia Saudyjska planuje zbudować miasto Neom na północnym zachodzie kraju. Miasto ma składać się z dwóch przeszklonych wieżowców o wysokości 488 m i długości 120 km oraz szybkiej kolei. Na inwestycję przeznaczono ponad 1 bilion dolarów, a konstrukcja ma zakończyć się w 2030 r. i obejmować ww. budynki oraz nowoczesny port ładunkowy. Inwestycja jest obiektem sporej krytyki, która zwraca uwagę na problemy logistyczne wynikające z długości i wysokości budowli, umiejscowienie miasta na pustyni, nierealistyczny termin realizacji projektu czy potencjalne negatywne efekty psychologiczne wynikające z mieszkania w takim mieście.

Rwanda; deportacja imigrantów z Wielkiej Brytanii Miesiąc po ogłoszeniu planu deportacji nielegalnych imigrantów z Wielkiej Brytanii, w dniu 14 maja ówczesny premier Wielkiej Brytanii – Boris Johnson ogłosił, że trwają przygotowania do wysłania pierwszych osób do Rwandy. Przymusowe deportacje do afrykańskiego kraju wzbudzają sprzeciw organizacji pozarządowych i charytatywnych, w szczególności po ogłoszeniu przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Wielkiej Brytanii propozycji odesłania ubiegających się o azyl z powrotem do stref konfliktu, z których uciekli, jeśli nie chcą zostać wysłani do Rwandy. U imigrantów, których deportacje te mogą dotyczyć, podmioty pozarządowe zaobserwowały próby oraz myśli samobójcze. Pierwszy wylot miał się odbyć 14 czerwca. Aby go zatrzymać, organizacja charytatywna Asylum Aid – wspierana przez inne organizacje pozarządowe – złożyła do sądu wniosek o kontrolę tej procedury. Jednakże po rozprawie sąd brytyjski ogłosił, że lot może się odbyć pomimo nieprzetestowanych do tej pory procedur prawnych. Wylot w planowanym dniu został jednak uniemożliwiony przez orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Wielka Brytania nadal zapowiada chęć doprowadzenia do realizacji ustalonych z Rwandą planów deportacyjnych.

Róg Afryki; niebezpieczna susza

Na terenie Somalii, Etiopii i Kenii panuje najgorsza od 40 lat susza, w wyniku której – według Światowego Programu Żywności Organizacji Narodów Zjednoczonych – we wrześniu już ponad 22 miliony ludzi zostanie dotkniętych głodem. Problemem dla państw Rogu Afryki okazał się nie tylko przedłużający się okres bez deszczu, lecz także coraz wyższe ceny towarów spożywczych oraz paliwa. Inwazja Rosji na Ukrainę dodatkowo tylko pogorszyła zaistniałą sytuację. Do tej pory Somalia importowała 92% zboża z terenów odciętych, w wyniku konfliktu, od możliwości eksportu tego produktu.

Sudan; konflikt w Dafurze

Na zachodzie Sudanu konflikt w Dafurze nadal trwa. Obszar wokół Jebel Moon jest kontrolowany przez arabskie milicje powiązane z Siłami Szybkiego Wsparcia (RSF) Mohameda Hamdana Dagalo, znanego również jako Hemedti – drugiego najpotężniejszego człowieka w Sudanie. Oskarża się ich m.in. o masakrę w Kreiniku, w której zginęło 200 osób. Siły militarne nie pozwalają mieszkańcom tych terenów normalnie funkcjonować, budząc strach i niepewność. Po drugiej stronie kraju, 26 maja w Chartumie oraz Omdurmanie policja agresywnie zareagowała na prodemokratyczne protesty mieszkańców – zginęła jedna osoba, a 113 zostało rannych.

Mali; wpływy grupy Wagnera

Po opuszczeniu terenów Mali przez wojska francuskie oraz ich sojuszników, spełniły się zapowiedzi europejskich polityków – zaczęły rosnąć wpływy grupy Wagnera. Współpracując z siłami malijskimi, ta „prywatna” organizacja militarna zdaje się odpowiedzialna za terroryzowanie i masakry na ludności cywilnej – według Armed Conflict Location and Event Data Project aż 456 cywilów zginęło w dziewięciu incydentach, o które oskarża się grupę, finansowaną przez rosyjskiego biznesmena Jewgienija Prigożyna. 4 maja zapytany o działania militarne grupy oligarcha odpowiedział, że organizacja ta nie istnieje i nie jest z nią związany.

Zimbabwe; wpływ inflacji na walutę

5 lipca Bank Centralny Zimbabwe ogłosił, że z uwagi na inflację końcem lipca zacznie emitować złote monety o nazwie Mosi-oa-Tunya, mające funkcjonować jako środek płatniczy w kraju. John Mangudya – prezes Banku Centralnego – uznał ten krok za próbę rozwiązania spadku wartości waluty lokalnej oraz zmniejszenia popytu na dolara amerykańskiego, używanego w kraju od 2009 roku, kiedy dolar Zimbabwe utracił na wartości przez hiperinflację. Inflacja w Zimbabwe w czerwcu wzrosła ponad dwukrotnie, osiągając 191,6% wobec zeszłego roku, co wymusiło podniesienie stóp procentowych z 80% do 200%.

Ghana; ustawa anty-LGBT+

Mimo że w Ghanie „zachowania homoseksualne” uprzednio określano jako nielegalne, to w sierpniu projekt ustawy w pełni kryminalizującą osoby LGBTQ+ przeszedł do etapu rozpatrywania jej przez komisję parlamentarną. Jeśli ustawa ta wejdzie w życie, stanie się ona najsurowszym i najbardziej radykalnym tego rodzaju prawem w Afryce. Projekt ustawy kryminalizuje m.in. identyfikowanie się jako osoba LGBT+, ślub lub jego zamiar z osobą po operacji korekty płci, cross-dressing. Ponadto pozwala lekarzom na wymuszanie na osobach interpłciowych operacji korekty płci na binarną.

Angola; wyniki wyborów

29 sierpnia zwycięzcą wyborów prezydenckich został João Lourenço (będzie to jego druga kadencja), a uprzednio rządząca Partia Ludowego Ruchu na rzecz Wyzwolenia Angoli (MPLA) ponownie uzyskała większość w rządzie. Opozycyjny Narodowy Związek na rzecz Całkowitego Wyzwolenia Angoli (Unita) i jej lider Adalberto Costa Júnior odrzucili wyniki głosowania, wskazując na rozbieżności między oficjalnymi wynikami a prognozami. Obserwatorzy Unii Afrykańskiej przyznali, że MPLA mogło wykorzystywać wiele niedostępnych dla Unity technik wyborczych, jednakże zaapelowali o nieagresję i utrzymanie pokoju.

Filipiny; wybory prezydenckie, które przedłużają panowanie politycznych dynastii

W maju 2022 r. na Filipinach odbyły się wybory prezydenckie. Głosami ponad 30 milionów obywateli tego kraju, głową państwa wybrano Ferdinanda Marcosa Jr, syna dyktatora obalonego w 1986 r. Nowy prezydent zaapelował, aby świat nie oceniał go przez pryzmat przodków, lecz czynów, jakie podejmuje. Marcos Jr występował w duecie z Sarą Duterte, córką poprzedniego prezydenta i nową wiceprezydentką.

Korea Północna; 4 miesiące od pierwszego zakażenia do zwalczenia epidemii COVID-19

Po ponad 2 latach od wybuchu pandemii, w maju 2022 r. Korea Północna ogłosiła pierwszy przypadek zarażenia koronawirusem SARS-CoV-2. Jeszcze tego samego dnia

Kim Dzong Un zarządził krajowy lockdown, przyznając, iż dotychczasowy brak zachorowań na COVID-19 zawdzięcza uszczelnieniu granic od stycznia 2020 r. Koreańska opieka zdrowotna jest na bardzo niskim poziomie, brak również programu szczepień, a możliwość przeprowadzenia testów jest bardzo ograniczona. W mediach państwowych zalecano, aby pierwsze oznaki choroby zwalczać herbatą ziołową oraz płukaniem gardła wodą z solą. Jednak już na początku sierpnia przywódca KRLD ogłosił zwycięstwo nad koronawirusem i zniósł obowiązek noszenia maseczek oraz utrzymywania dystansu społecznego. Za wybuch epidemii oskarżono Koreę Południową.

Kazachstan; referendum konstytucyjne kończące „system Nazarbajewa”

Jednym z elementów programu „Nowy Kazachstan” prezydenta Kasym-Żomarta Tokajewa jest wprowadzenie nowej konstytucji. W tym celu 5 czerwca 2022 r. przeprowadzono referendum konstytucyjne, w którym ponad 77% głosujących poparło projekt, reformując tym samym system polityczny ukształtowany przez niemal trzydzieści lat prezydentury Nursułtana Nazarbajewa. Głównym celem wprowadzonych zmian ma być zwiększenie roli parlamentu i odejście od systemu „superprezydenckiego”. Zaproponowana przez Tokajewa modyfikacja konstytucji jest efektem głębokiego kryzysu, z jakim Kazachstan zmagał się na początku 2022 r.

Sri Lanka; nowy prezydent i dalsze protesty

20 lipca 2022 r. Parlament Sri Lanki wybrał nowego prezydenta. Pełniący pięciokrotnie funkcję premiera Ranil Wickremesinghe będzie musiał zmierzyć się z niezwykle trudną sytuacją w kraju. Sri Lanka od miesięcy boryka się z kryzysem gospodarczym oraz masowymi protestami. Większość lankijskiego społeczeństwa nie zgodziła się z wyborem członków Parlamentu, argumentując, iż Wickremesinghe należy do elity politycznej odpowiedzialnej za obecną sytuację w kraju.

Uzbekistan; protesty w Karakałpacji

W lipcu 2022 r. w Karakałpacji, jednym z regionów Uzbekistanu, miały miejsce protesty będące wynikiem zaproponowanych zmian w konstytucji, które ograniczyłyby jego autonomię. Karakałpacja to zróżnicowany etnicznie region, w obecnej konstytucji posiadający prawo do suwerenności. Protesty, choć początkowo miały charakter pokojowy, z czasem przybrały na sile i osiągnęły nietypową dla Uzbekistanu skalę, w wyniku czego wprowadzono trzydziestodniowy stan wyjątkowy.

Afganistan; lider Al-Kaidy zastrzelony przez amerykańskie drony

31 lipca w Kabulu Ayman al-Zawahiri, lider Al-Kaidy, został zastrzelony przez amerykańskie drony. Al-Zawahiri ściśle współpracował nad zamachem terrorystycznym na World Trade Center wraz z Osamą bin Ladenem. Zgodnie z oświadczeniem władz amerykańskich, Talibowie dając schronienie przywódcy Al-Kaidy, złamali porozumienie z Dohy, zgodnie z którym Afganistan miał zaprzestać udzielania pomocy i ukrywania członków organizacji terrorystycznych na swoim terytorium.

Pakistan; coraz gwałtowniejsze powodzie efektem zmian klimatycznych

Od czerwca 2022 r. Pakistan zmaga się z gwałtownymi powodziami wywołanymi monsunową porą deszczową. Silne opady są dla regionu Azji Południowej czymś naturalnym – jak podkreśla Neva Khan, krajowa dyrektor organizacji Oxfam, od 1947 r. w Pakistanie doszło do 67 powodzi. Jednak intensywność i skala tegorocznych podtopień dotknęła w sierpniu 2022 r. ponad 30 milionów Pakistańczyków, z czego niemal tysiąc to ofiary śmiertelne. Islamska Republika Pakistanu to jedno z państw, które najbardziej odczuwa skutki zmian klimatycznych. Podobna sytuacja miała miejsce w czerwcu w Indiach oraz w Bangladeszu.

Tajwan; wizyta Nancy Pelosi i jej wpływ na relacje Chiny-USA-Tajwan

Z początkiem sierpnia 2022 r., w ramach odwiedzin w regionie Azji i Pacyfiku, Nancy Pelosi wylądowała na Tajwanie. Wizyta spikerki Izby Reprezentantów w Tajpej miała odbyć się już w kwietniu, ale przeszkodził w tym pozytywny wynik testu na COVID-19 amerykańskiej polityczki. Obecność Pelosi w Republice Chińskiej od początku budziła sprzeciw i ostrzeżenia ze strony ChRL. Mimo to, 3 sierpnia członkini Izby Reprezentantów spotkała się z tajwańską prezydentką Tsai Ing-wen. Podczas wizyty Nancy Pelosi podkreśliła amerykańskie wsparcie dla demokratycznych rządów na Tajwanie. Chińska Republika Ludowa odpowiedziała m.in. wysłaniem myśliwców nad Cieśninę Tajwańską oraz nałożeniem kolejnych ceł na produkty pochodzące z Republiki Chińskiej.

Australia; zwycięstwo Partii Pracy

Zaplanowane na 21 maja wybory zakończyły się zwycięstwem Australijskiej Partii Pracy, pomimo przewagi środowisk centroprawicowych skupionych wokół Liberalnej Partii Australii w głosach pierwszej preferencji. Jest to wynik systemu wyborczego, mającego zapewnić obywatelom poczucie sprawczości, pomimo sprzyjania mniej popularnym kandydatom. Odrzucając głosy oddane na mniejsze partie i przydzielając je kandydatom według dalszej preferencji, konserwatyści utracili swoją przewagę. Tym samym po niemal dekadzie rządów konserwatystów, premierem został Anthony Albanese – pierwszy Australijczyk włoskiego pochodzenia na tym stanowisku.

Australia i Nowa Zelandia; sojusz na Pacyfiku

Komunikat Białego Domu z 24 czerwca zawierał informację o powstaniu nieformalnej grupy „Partners in the Blue Pacific”, mającej stanowić forum promowania współpracy ekonomicznej i wojskowej z wyspami pacyficznymi. Zdaniem ekspertów inicjatywa ta ma stanowić odpowiedź Stanów Zjednoczonych na wzmożoną aktywność Chińskiej Republiki Ludowej w regionie. Elementem jej realizacji ma być strategia Forum Wysp Pacyfiku 2050 dla Błękitnego Pacyfiku. Oprócz Australii i Nowej Zelandii członkami grupy są także Japonia, Wielka Brytania oraz Stany Zjednoczone.

Australia; kolejna fala powodzi

Wraz z początkiem lipca zachodnie wybrzeże Australii, a w szczególności miasto Sydney, stały się ofiarami czwartej już w ciągu półtora roku fali powodziowej. Do ewakuacji zmuszonych zostało ponad 80 tys. mieszkańców w związku z potencjalnym zagrożeniem życia. Zdaniem ekspertów, za kolejne fale powodziowe, a zwłaszcza lipcową, odpowiedzialne są zmiany klimatu oraz anomalia pogodowa La Niña, która zwiększa prawdopodobieństwo obfitych deszczów. Pomimo skali powodzi, udało potwierdzić się tylko jedną śmiertelną ofiarę wydarzeń.

Kiribati; wystąpienie z organizacji regionalnej

9 lipca prezydent Kiribati poinformował w liście Sekretarza Generalnego Forum Wysp Pacyfiku o wystąpieniu państwa z organizacji ze skutkiem natychmiastowym. Decyzja zapowiadana była już od lutego 2021 r., kiedy to państwa Mikronezji wyraziły niezadowolenie z faktu złamania porozumienia w sprawie powołania następnego sekretarza właśnie z tego regionu. Większość napięć udało się rozładować w ramach czerwcowego porozumienia z Suvy, gdzie skodyfikowano owe porozumienie, a także wzmocniono pozycję państw Mikronezji. Nie zaspokoiło to jednak ambicji Kiribati, wzmagając spekulacje o ingerencji Chin w zachwianiu jednością organizacji.

Nowa Zelandia; seria fałszywych zamachów

Do 28 lipca kilkanaście szkół na terenie całego kraju zostało poinformowanych telefonicznie o zagrożeniu bombowym na ich terenie. Wprawdzie do wybuchów nie doszło, jednak sytuację potraktowano bardzo poważnie – szkoły te były ewakuowane lub zamykane. Służby prowadzące śledztwo wskazywały na możliwość generowania połączeń z zagranicy przy wykorzystaniu oprogramowania komputerowego. Dopatrywano się także licznych podobieństw z sytuacją z 2016 r., kiedy to również wykazano zewnętrzną ingerencję przy przy fałszywych komunikatach o zagrożeniu bombowym w szkołach.

Samoa; partnerstwo z Nową Zelandią

Na początku sierpnia z wizytą do Samoa udała się premierka Nowej Zelandii – Jacinda Ardern. Wizyta była upamiętnieniem uzyskania niepodległości przez Samoa oraz 60-letnich dobrych stosunków między państwami. Premierka Nowej Zelandii zapowiedziała przyznanie pomocy w postaci ponad 24 mln dolarów. W ten sposób wzmocniona ma zostać odporność gospodarki samoańskiej na zmiany klimatyczne oraz inne wyzwania. Omówiono także kwestię przepływu pracowników, zapowiadając przegląd dotychczasowych zapisów w zakresie migracji siły roboczej.

Australia; afera rządowa

Według doniesień medialnych, poprzedni premier –Scott Morrison w czasie pandemii miał sekretnie przyjąć stanowiska ministerialne i dzielić obowiązki z dotychczasowymi szefami resortów, stając się tym samym jednocześnie ministrem zdrowia, finansów, zasobów, spraw wewnętrznych oraz skarbu. Ministrowie nie byli świadomi dzielenia władzy z premierem. Uzyskanie tych kompetencji zdaniem obecnie rządzących stanowić miało znaczące pogwałcenie reguł demokratycznych oraz koncentrację władzy. 17 sierpnia Morrison odniósł się do zarzutów, potwierdzając przejęcie kontroli nad ministerstwami ze względu na szczególne zagrożenie pandemiczne oraz poczucie odpowiedzialności za państwo.

Wyspy Salomona; nowa płaszczyzna współpracy z Chinami

W połowie sierpnia poinformowano o zawarciu porozumienia z firmą Huawei na budowę 161 wież telekomunikacyjnych. Projekt sfinansowany ma zostać w ramach pożyczki z China Exim Bank wartej 100 mln dolarów. Po kryzysie dyplomatycznym z kwietnia, kiedy to doszło do strategicznego porozumienia między Wyspami Salomona a Chinami w sprawach ekonomicznych i militarnych, umowa z Huawei interpretowana jest jako sygnał wzmacniania dotychczasowej współpracy oraz eksponowania chińskich ambicji w regionie. Jest ona również istotna dla samej firmy, która w ostatnim czasie padła ofiarą zachodnich sankcji.

Zagrożenia kobiet w Gruzji w ujęciu koncepcji feministycznej

Kobiety w Gruzji mierzą się z wieloma zagrożeniami, które uderzają w ich zdrowie, bezpieczeństwo oraz zmniejszają szansę rozwoju. Obecny status Gruzinek jest pokłosiem obecnej od wieków kultury patriarchatu, roli kościoła i innych wydarzeń historycznych. Problemy z którymi zmagają się mieszkanki tego kraju wpisują się w koncepcję feministyczną, która wskazała na konieczność przebudowy świadomości i potrzebę aktywnych działań państwa w zakresie równouprawnienia. Głównym celem artykułu jest opisanie sytuacji kobiet w Gruzji, przybliżenie ich problemów oraz zagrożeń, z którymi zmagają się w życiu codziennym. Pomniejszymi celami jest wskazanie działań państwa w kwestii poprawy statusu kobiet oraz nakreślenie tła historycznego ich obecnego statusu. Przedmiotem poniższych rozważań jest ujęcie wpływu czynnika historycznego na współczesną pozycję kobiet w Gruzji. W artykule podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytania: jakie wydarzenia historyczne wpłynęły na tożsamość społeczeństwa gruzińskiego oraz ukształtowały współczesną pozycję kobiet, z jakimi zagrożeniami mierzą się Gruzinki i jak zagrożenia ich dotykające wpisują się w koncepcję feministyczną. Hipoteza zakłada, iż kobiety w Gruzji zmagają się różnymi rodzajami zagrożeń, na co wpły-

nęły wydarzenia historyczne oraz rola Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego Kościoła Gruzińskiego. W literaturze przedmiotu nieliczne są prace poruszające współczesną sytuację i status Gruzinek w nawiązaniu do koncepcji feministycznej, choć obecne są dzieła opisujące kontekst historyczny. Zastosowaną metodą badawczą będzie desk research, a więc analiza zapisów dostępnych danych.

W XX i XXI w. wraz z rozwojem sufrażyzmu, ideologii feministycznej, gender studies czy feministycznej teorii stosunków międzynarodowych (FTSM) coraz wyraźniej zwracano uwagę na rolę i pozycję kobiet w społeczeństwie. Mimo, iż dorobek naukowy oraz idące za tym zmiany w wielu krajach znacząco przyczyniły się do poprawy sytuacji tej płci, to nadal jest to bardzo istotny problem skutkujący gorszymi warunkami życiowymi. Potwierdza to chociażby uwzględnienie osiągnięcia równości płci i wzmocnienia pozycji kobiet i dziewcząt przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) jako jednego z 17 celów zrównoważonego rozwoju. Przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych podejmowane są liczne działania w imię równości płciowej. Pozostaje jednak wiele krajów rozwijających się, gdzie pozycja kobiet wymaga zmian. Takim państwem jest Gruzja, która w Global Gender Gap In-

TEKST; Amelia Hutyra RECENZJA; dr hab. Renata Król-Mazur

Prawa autorskie; Ośrodek Studiów Wschodnich (OSW)

dex w 2021 r. zajęła 49 miejsce na 156 w rankingu z wynikiem 0.732 (gdzie 0 oznacza zupełny brak równości, a 1 pełną równość), co w porównaniu z poprzednimi latami ukazuje pozytywną zmianę i poprawę sytuacji1 Jednak nadal w społeczeństwie podejście do kobiet jest silnie konserwatywne, a przemoc często nie jest zgłaszana do odpowiednich organów.

Podłożem do rozważań będzie koncepcja feministyczna oraz rozważania J. Ann Tickner2 na temat FTSM, w których kategoria płci jest kluczowym elementem analizy. Od samego powstania feminizmu i wraz z późniejszym rozwojem FTSM skupiano się na badaniu tego, jak konflikty militarne czy polityki rządów państw w ramach systemu międzynarodowego są budowane oraz zakorzeniane w nierównościach ze względu na płeć, a co za tym idzie jak oddziałuje to na życiowe szanse jednostek, w tym przypadku szczególnie kobiet. Feminiści postulują, aby podstawy stosunków międzynarodowych zostały ponownie przeanalizowane pod kątem stereotypów płciowych. Zgodnie z J. Ann Tickner obecna wiedza bazuje na zachodnich filozofiach oświeceniowych, które kobiecie przypisują cechy emocjonalne oraz sferę prywatną (zajmowanie się dziećmi, domem), natomiast mężczyźnie racjonalność i sferę nauki (polityka, ekonomia). FTSM opisywana przez autorkę zakłada skupienie się na relacjach społecznych (w przeciwieństwie do m.in. pozytywistów czy realistów skupiających się na relacjach międzypaństwowych w systemie międzynarodowym). Co ważne dla wywodu. J. Ann Tickner w szeroki sposób odnosi się do zagadnień bezpieczeństwa i tak już w 1997 r. wskazywała, że w pozimnowojennym świecie bezpieczeństwo rozpatrywane było zbyt wąsko i postulowała zmniejszenie wszelkich form przemocy, również w sferach do tej pory pomijanych3. W feminizmie, centralnym obiektem zainteresowania są naturalnie kobiety, a zagrożenia analizuje się z naciskiem na wymiar indywidualny lub społeczny. W kontekście dalszych rozważań najważniejsza wydaje się wskazywana przez J. Ann Tickner przemoc strukturalna, a więc ta pochodząca ze strony państwa, które w niewystarczającym stopniu realizuje i wspiera równouprawnienie4. Wprowadzenie kategorii płci ma umożliwić zrozumienie wpływu państwa oraz ekonomii na funkcjonowanie kobiet i mężczyzn. Opisywane przez feministów problemy potwierdza fakt, iż nawet współcześnie nie istnieje państwo w którym nie pojawiałyby się pewne nierówności płciowe, nie wspominając o miejscach gdzie prawa kobiet są jawnie i konsekwentnie łamane5

Tło historyczne i rola Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego Kościoła Gruzińskiego

W XIX i XX w. zarówno ubiór kobiet, jak i sposób ich funkcjonowania na co dzień był ściśle określony. Podział obowiązków oraz zwyczajów w domach był integralną częścią codziennego życia, przekazywanych wartości, a nawet struktur politycznych. Rozpoczynając od małżeństw, przeważnie były one aranżowane, co podkreśla silny wpływ rodziców na przyszłe życie potomstwa. Młoda kobieta po ślubie przeprowadzała się do domu męża i natychmiast wdrażana była w życie domowe. Nie we wszystkich aspektach mogła jednak żyć swobodnie, gdyż, m.in. w niektórych regionach młoda mężatka nie mogła rozmawiać z teściem aż do jego śmierci oraz przez pewien okres ze starszymi braćmi męża. Kobieta nie miała możliwości podejmowania pracy zarobkowej, jej zadaniami było zajmowanie się gospodarstwem domowym (istniało kilka rodzajów gospodarstw i w każdym z nich praktykowany był inny podział obowiązków), gotowanie (w Gruzji panowała silna pochwała gościnności) oraz wychowywanie potomstwa, w tym przede wszystkim wdrażanie dziewczynek w ich przyszłe obowiązki. Warto wspomnieć, że bardziej pożądanym potomstwem był chłopiec, m.in. dlatego, że to właśnie on w późniejszym wieku zostawał w gospodarstwie domowym ze swoją rodziną, a co za tym idzie zapewniał bezpieczeństwo ekonomiczne rodzicom. Córka natomiast wykonywała obowiązki w rodzinie męża. W domach gruzińskich głową domu podejmującą najważniejsze decyzje był prawie zawsze mężczyzna6 Nadejście socjalizmu niosło ze sobą obietnice emancypacji kobiet i wielkich zmian w podziale ról, w tym konieczność podjęcia pracy. Wraz z wprowadzonymi zmianami, znacząco spadła liczba aranżowanych małżeństw, posag przestał być obligatoryjnie wymagany, znacząco wzrosła też ilość rozwodów (między rokiem 1950 a 1970 o 10 razy7). Co ciekawe, na wsiach, w tamtym okresie, kobiety często traktowane były z większym szacunkiem niż mieszkanki miast, które nierzadko miały postawę bierną i posłuszną w stosunku do mężczyzn. Aborcja była legalna i powszechnie dostępna. Stanowiła podstawę kontroli urodzeń. Od kobiet oczekiwano, że wezmą na siebie obowiązek socjalizacji młodych członków społeczeństwa w duchu socjalistycznym. Nadejście socjalizmu przyniosło największe zmiany w sferze rynku pracy. Pomiędzy rokiem 1928 a 1974 liczba kobiet pracujących wzrosła o 709 tysięcy8. Duży wzrost widać

również w poszczególnych sektorach. W przemyśle kobiety stanowiły odpowiednio 46% zatrudnionych w 1982 r., natomiast w rolnictwie, a więc w gruzińskich kołchozach około 51% w szczytowym okresie9. Kobiety podejmowały więc pracę we wszystkich sferach, również w tych uważanych za szczególnie prestiżowe, a więc służbie zdrowia, szkolnictwie wyższym, księgowości, usługach. Dodatkowo coraz więcej pań ukończyło uczelnie wyższe czy szkoły artystyczne. Nierzadko rodziny zamieszkałe na wsiach przenosiły się do miast z ośrodkami akademickimi, by zapewnić dzieciom odpowiednią edukację. Jako zalety okresu sowieckiego wymienić można wprowadzenie rozwiązań prawnych oraz finansowych. Po pierwsze mowa tu o ustanowieniu pierwszej konstytucji w 1922 r., która formalnie gwarantowała równe prawa kobietom i mężczyznom. Dodatkowo uchwalony został dekrety chroniący matkę i dziecko. Ważną decyzją było również wprowadzenie pomocy finansowej dla kobiet wychowujących dzieci i jednocześnie pracujących. Ponadto ochronę prawną, pomoc w zatrudnieniu oraz starania o poprawkę warunków życia i pracy zapewniać miał powołany Gruziński Centralny Komitet Wykonawczy. Mimo pewnych zmian tamtego okresu, silny podział ról między kobietami a mężczyznami pozostał. Utrzymany został również model znacząco odmiennego wychowywania dzieci różnych płci i tak np. dziewczynki w wieku 15 lat automatycznie przejmowały obowiązki domowe, a męski potomek nadal uważany był za bardziej pożądanego.

Mimo możliwości rozwodu, kobietom ciężko było rozpoczynać drugie związki, szczególnie jeśli miały dzieci. Obecny pozostał kult gościnności, a kobiety odpowiedzialne były za przygotowywanie posiłków. Nie przyjął się więc system stołówek, gdyż uważano, iż każdy powinien opuszczać dom najedzony. Podsumowując, socjalizm przede wszystkim przyniósł kobietom możliwość wykonywania zawodu oraz edukacji wyższej. Umożliwiło to im to większą niezależność oraz dało szansę na rozwój karier np. Politycznych, czego przykładem jest była prezydent Gruzji Nino Burdżanadze, która w latach 80. XX w. studiowała prawo w Tbilisi. Mimo pozytywnych zmian, w rzeczywistości na kobiety spadło bardzo wiele obowiązków, gdyż oprócz pracy na pełen etat, nadal ich zajęciem pozostało zajmowanie się gospodarstwem domowym i wychowywanie dzieci. Ponadto ze względu na idący w parze z komunizmem ateizm, religia przeniosła się do sfery domowej, gdzie również na kobiety spadły dodatkowe obowiązki związane z kultywowaniem tradycji. Zmiany więc nie doprowadziły do pełnej emancypacji kobiet i utrzymała się kultura patriarchatu10

Po rozpadzie ZSRR i odzyskaniu niepodległości przez Gruzję, konieczne było odnalezienie się w nowej rzeczywistości, co związane było z odchodzeniem od komunizmu na rzecz demokracji. Mowa tu m.in. o transformacji gospodarki z modelu centralnie planowanego na wolnorynkowy. Spowodowało to niekorzystną sytuację gospodarczą w kraju. Dodatkowo w latach 90. XX w. Gruzja pogrążona była w konfliktach etnicznych. Transformacja i deindustrializacja nie dla wszystkich okazały się łatwe, dodatkowo niestabilność gospodarcza, konflikty i związane z tym przesiedlenia, osłabiły rolę mężczyzn, którzy nie byli w stanie pełnić roli żywicieli rodzin. Bezrobocie wśród nich poskutkowało rozwojem patologii, w tym alkoholizmu czy przemocy wobec kobiet. Potwierdza to Jan Brodowski pisząc, iż: ,,w latach 90. ubiegłego wieku w związku z zamknięciem zakładów pracy oraz napływem uchodźców z Abchazji i Osetii mężczyźni nie byli w stanie znaleźć zatrudnienia”11. Okazało się, że kobietom łatwiej było dostosować się do zmian i odnaleźć w nowej rzeczywistości. Jednak nadal spoczywał na nich obowiązek wychowywania rodziny (dodatkowo nie obowiązywały już świadczenia społeczno-socjalne), więc podejmowane prace miały zazwyczaj charakter przejściowy czy niepełny, co zmniejszyło ich aktywny udział w życiu społecznym czy politycznym. Dodatkowo po rozpadzie ZSRR, kościół w Gruzji znacznie się wzmocnił i nastąpiło silne odejście od ateizmu, co z kolei wzmożyło konserwatywne myślenie o rodzinie. Potwierdza to N. Nozadze pisząc, iż pomimo bezrobocia wśród mężczyzn i spadku ich znaczenia w utrzymaniu domowników, Kościół starał się podtrzymać i wzmocnić ich rolę jako głów rodzin12. Tradycyjne podejście do podziału obowiązków czy stereotypowe postrzeganie kobiet podzielają również niektóre partie jak Nasza Gruzja czy Partia Kobiet. Duże zmiany przyniosła rewolucja róż w 2003 r. Nowo wybrany prezydent – Micheil Saakaszwili oraz partia rządząca Zjednoczony Ruch Narodowy obrali prozachodni kurs oraz m.in. dążyli do wzmocnienia pozycji kobiet. Na skutek tego, mimo trudności z którymi kobiety nadal spotykają się na rynku pracy, są one dobrze reprezentowane w sektorze społeczeństwa obywatelskiego stanowiąc 58% pracowników organizacji pozarządowych w Tbilisi i 63% w innych regionach kraju13, 14

Niezwykle ważną instytucją w Gruzji jest Kościół. Kraj od kilkunastu wieków uznawany jest za ortodoksyjnie chrześcijański. Według Renaty Król Mazur Prawosławny Autokefaliczny Apostolski Kościół Gruziński silnie podkreśla swoją odrębność od innych wyznań i stanowi on element tożsamości gruzińskiej, a na prze-

strzeni lat oprócz funkcji religijnych, spełniał również te o charakterze politycznym czy społecznym15. Kościół w Gruzji odegrał również istotną rolę podczas okresu radzieckiego. Jednoczył ludzi, a symbole religijne były wykorzystywane podczas antyradzieckich demonstracji, na skutek czego już w czasie transformacji Kościół dążył do ,,wypełnienia pustki ideologicznej po komunizmie, a tym samym wzmocnienia swojej obecności w przestrzeni publicznej”16. Pokłosiem tego, współcześnie Prawosławny Autokefaliczny Apostolski Kościół Gruziński ma konstytucyjnie zagwarantowaną szczególną rolę w państwie, nie można tu więc mówić o rozdziale państwa od kościoła. W czasie okresu radzieckiego ze względu na propagowany ateizm, rola kobiet w kultywowaniu religii wzrosła, ponieważ sfera wiary przeniosła się do domu. Mimo to, po rozpadzie ZSRR i po znacznym wzmocnieniu instytucji Kościoła, rola kobiet znacznie spadła. Istnieją rytuały w których odgrywają one ważniejsze role (głównie obrządki związane z pochówkiem zmarłych odbywające się poza budynkiem świątyń) i starają się ją zinstytucjonalizować. Kościół stara się jednak umniejszać wagę tych rytuałów oraz podkreśla znaczenie sakralnej przestrzeni kościołów i obrzędów w nich odprawianych. Zgodnie z Ketevan Gurchiani Gruzinki aktywnie działają na rzecz ich silniejszego uwzględnienia i poszukują przestrzeni do działania, jednak ,,podczas pełnienia przyznanej im roli wychowawczej, kobiety w ortodoksyjnym Kościele Gruzińskim polegają na transkryptach tradycyjnie „oddanej” kobiety”17, 18 .

W kościele sposób funkcjonowania jest podporządkowany ze względu na płeć. Podczas menstruacji oraz po urodzeniu dziecka, kobiety uważane są za nieczyste. Ponadto otrzymują sakrament zawsze w drugiej kolejności po mężczyznach oraz nie mogą wchodzić na ołtarz. Główny zwierzchnik Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego Kościoła Gruzińskiego Eliasz II podkreśla istotną rolę mężczyzn oraz fakt, iż to właśnie oni powinni stanowić głowę rodziny19

Współcześnie prawo wewnętrzne Gruzji w pewnym stopniu reguluje i wspiera równość płci. Dodatkowo Gruzja jest częścią międzynarodowych porozumień oraz aktywnie działają tam organizacje pozarządowe. Rozpoczynając od rozwiązań krajowych, najwyższym aktem prawnym jest konstytucja, która powstała w 1995 r. Zawarty w niej artykuł 11 zakłada równouprawnienie bez względu na kilka czynników, w tym płeć20. Następnie w 2006 r. obowiązywać zaczęła Ustawa o zapobieganiu przemocy w rodzinie oraz ochronie i pomocy ofiarom prze-

mocy w rodzinie, która dotyczy również przemocy przeciw kobietom21. Bardziej szczegółowe rozwiązania i zasady doprecyzowuje Ustawa z 2010 r. o równości płci. Najbardziej ogólnie, ma ona zapewniać równe prawa dla mężczyzn oraz kobiet w kwestiach: ekonomicznych, politycznych, społecznych czy kulturowych, zapobiegać dyskryminacji oraz gwarantować te same przywileje i wolności. Ustawa zakłada m.in równy dostęp do edukacji, opieki nad dziećmi, informacji czy służby zdrowia22. Artykuł 6 został poświęcony równości w stosunkach pracy, gdzie wspomniano o konieczności zapewnienia równych możliwości niezależnie od płci i wymieniono niedozwolone zachowania, jak molestowanie, również to o charakterze seksualnym23. Następnie w 2014 r. przyjęta została Ustawa o eliminacji wszelkich form dyskryminacji. Mowa jest więc też o dyskryminacji płciowej24. W Gruzji powołano też specjalny organ ustawodawczy – Radę ds. Równości Płci, która bierze m.in. udział w przygotowywaniu planów mających na celu praktyczne działanie na rzecz wzmocnienia pozycji ekonomicznej kobiet. Ma ona także sprawować nadzór nad działaniami ministerstw i agencji pod kątem realizacji postulatów ochrony płci, a także współpracuje z organizacjami pozarządowymi25 Przechodząc do działania organizacji międzynarodowych, należy stwierdzić, że w Gruzji na rzecz wzmocnienia pozycji kobiet i równouprawnienia płci aktywnie działa m.in.: Unia Europejska, Bank Światowy czy Organizacja Narodów Zjednoczonych m.in. poprzez agencję takie jak ONZ Kobiety czy Fundusz Ludnościowy ONZ. Pośród ważniejszych działań, które Gruzja podjęła na arenie międzynarodowej było przystąpienie w 1994 r. do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW)26. Rok później, a więc w 1995 r. Tbilisi stało się częścią Deklaracji Pekińskiej, gdzie sprzeciwiano się przemocy domowej i dyskryminacji wobec kobiet. Następnie należy wskazać, iż w 2011 r. sporządzona została Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, nazywana inaczej Konwencją Stambulską. Jej zapisy wskazują, iż przemoc wobec kobiet ma charakter strukturalny oraz jej celem jest podporządkowanie kobiet mężczyznom. Zwraca ona uwagę państw by zwalczać i przeciwdziałać praktykom przemocowym, zarówno w przestrzeni publicznej, jak i prywatnej. Dokument nie miał łatwej drogi do zaistnienia w Gruzji. Pierwsze przygotowania do jej przyjęcia rozpoczęły się w 2012 r., wraz z powołaniem specjalnej grupy. Dwa lata później Tbilisi podpisało

dokument. Według Nino Nozadze by w pełni i z powodzeniem ratyfikować dokument w obecnym czasie brakowało zasobów pieniężnych, jak i odpowiednich pracowników27. Finalnie do ratyfikacji dopiero w 2017 r.28 Kolejnym ważnym krokiem było dołączenie w 2016 r. do realizacji 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ, gdzie jednym z nich jest osiągnięcie równości płci. Mimo tego, iż Gruzja jest częścią wspomnianych porozumień oraz wprowadza odpowiednie regulacje krajowe, nie zawsze przekłada się to na równe zaangażowanie w praktyczną realizację. N. Nozadze o Deklaracji Pekińskiej pisze: ,,przyjęcie tej ustawy nie było wynikiem zaangażowania, żądania czy walki naszego społeczeństwa, ale wynikiem zobowiązań, jakie Gruzja podjęła wobec organizacji międzynarodowych”29

W przypadku prawa wewnętrznego, a dokładniej Ustawy z 2006 r. o zapobieganiu przemocy i pomocy ofiarom, należy stwierdzić, iż jej implementacja nie jest kompleksowa, a część jej postanowień jest wdrażana z błędami30. Z kolei jeśli chodzi o Konwencję Stambulską, to jej ratyfikacja spotkała się z protestami ze strony Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego

Kościoła Gruzińskiego, który próbuje manipulować ludnością i przekonuje m.in. o szkodliwości równości płci dla kultury gruzińskiej. Sytuację dobrze obrazują również działania w zakresie rynku pracy. Gruzja jest

częścią najważniejszych konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, jednak w 2017 r. istniały aż 63 dokumenty, których państwo nie ratyfikowało31.

Zagrożenia

Cytując Zbigniewa Ciekanowskiego ,,zagrożenie najogólniej rozumiane jest jako brak bezpieczeństwa, przez co staje się niezmienną i nieuniknioną, a w niektórych wypadkach powszechną rzeczywistością życia ludzkiego”32. Nakreślone tło historyczne przybliża podłoże współcześnie istniejących zagrożeń z jakimi Gruzinki spotykają się na co dzień. Narracja Kościoła w Gruzji, szczególne przywiązanie Gruzinów do religii oraz nawyki i tradycje obecne przez lata wytworzyły silnie konserwatywny sposób myślenia. Zgodnie z raportem National Study on Violence against Women in Georgia 66% kobiet oraz 78% mężczyzn uważa, że głównym zadaniem kobiety jest zajmowanie się domem33. Dodatkowo prawie ¼ kobiet i prawie połowa mężczyzn uważa, że żona powinna być zawsze posłuszna mężowi, bez względu na swoją opinię34. Wyniki te podkreślają, że normy ze względu na płeć są powszechne.

Wskazane poniżej zagrożenia wpisują się we wskazywaną przez feministów przemoc strukturalną

Metaforyczne ujęcie ,,ucisku kobiet”. Prawa autorskie; Isabella Quintana z Pixabay

pochodzącą ze strony państwa. Wynika ona z braku odpowiednich regulacji oraz niskiej skuteczności przepisów prawnych, co powoduje, iż sprawcy przestępstw czują się bezkarni. Dodatkowo wywód skupia się w dużej mierze na indywidualnym oraz społecznym wymiarze zagrożeń. Pierwszym zjawiskiem zagrażającym kobietom w Gruzji jest przemoc domowa. Powołując się na National Study on Violence against Women in Georgia, szacuje się, że około 6% kobiet w wieku od 15 do 64 lat doświadczyło przemocy fizycznej lub seksualnej ze strony swojego partnera35. Jako najczęściej wskazywane akty przemocy emocjonalnej wymienia się znęcanie psychiczne (np. obrażanie, poniżanie) oraz kontrolowanie kobiety (np. poprzez ograniczanie kontaktów ze znajomymi oraz rodziną). Pośród aktów przemocy fizycznej, najczęściej miejsce ma policzkowanie, uderzenie z wykorzystaniem jakiegoś przedmiotu oraz popychanie. Jeśli chodzi o przemoc seksualną, to dominuje fizyczne przymuszanie do stosunku. Mimo, iż zgodnie z raportem jedynie 2,3% kobiet doświadczyło tego rodzaju przemocy, to jednak można zestawić to z danymi mówiącymi, iż generalnie tylko 38% mężczyzn oraz 44% kobiet uważa, że gwałt w małżeństwie to przestępstwo36. Należy również wskazać, że przemoc mężczyzn w Gruzji jest w wysokim stopniu usprawiedliwiana: ,,badanie przeprowadzone w 2008 r. przez gruzińskich funkcjonariuszy policji wykazało, że 83% respondentów uważa, że kobiety doświadczają przemocy fizycznej lub seksualnej w wyniku swojego nieodpowiedzialnego zachowania, a 71% uważało, że kobiety doświadczają przemocy, ponieważ prowokują mężczyzn nieustannym zrzędzeniem37. Przemoc ze strony partnera była częściej odnotowana w miastach, niż na wsiach i jest to odmienny trend w porównaniu do innych krajów38 Może to jednak wynikać ze znacznie niższej świadomości ludności wiejskiej, co powoduje tam normalizację tego zjawiska. Dodatkowo należy zaznaczyć, że kobiety znacznie częściej doświadczają przemocy regularnie, niż w formie jednorazowego aktu, co świadczy o występowaniu przemocowych wzorców39. Ma ona zazwyczaj umiarkowany stopień, jednak wciąż bardzo liczne są przypadki brutalnej agresji fizycznej, jak podduszanie, podpalanie czy użycie broni40. Autorzy National Study on Violence against Women in Georgia wskazują iż: „wskaźniki przemocy zgłaszane w ankiecie zawsze będą zaniżać rzeczywiste doświadczenia kobiet z przemocą ze względu na różne bariery, w tym wstyd, piętnowanie i strach.

Rozbieżności między postawami płci, a zgłaszanymi wskaźnikami przemocy sugerują, że kobiety w Gruzji mogą nadal odczuwać ograniczenia w ujawnianiu doświadczeń związanych z przemocą podczas wywiadu”41. Podkreśla to fakt, iż aż 50% mężczyzn oraz 33% kobiet uważa, że przemoc ze strony partnera to sprawa prywatna i, że nie należy angażować nikogo z zewnątrz42. Zgodnie z Raportem Wysokiego Komisarza Praw Człowieka ONZ w sprawie współpracy z Gruzją z 2020 r., stosowane sankcje wobec osób dopuszczających się agresji wobec kobiet stały się bardziej proporcjonalne i adekwatne43. Stwierdzono jednak, iż nadal utrzymują się luki w rozwiązywaniu takich spraw, poprzez braki w identyfikacji motywu, jakim jest właśnie przemoc ze względu na płeć44 Inną formą przemocy domowej doświadczanej przez kobiety jest ta o charakterze finansowym, z którą spotkało się około 10% Gruzinek45. Najczęściej wiązało się to z zabranianiem przez partnera podjęcia pracy kobiecie i zarabiania własnych pieniędzy46

Następnym zagrożeniem z którym spotykają się Gruzinki są przymusowe małżeństwa (w tym niezarejestrowane). Kodeks karny kryminalizuje to przestępstwo, więc formalnie jest to praktyka nielegalna. Wyznaczonymi karami są prace społeczne lub maksymalnie dwa lata pozbawienia wolności, chyba, że do zawarcia związku przymuszona była osoba nieletnia, wtedy w więzieniu można spędzić do czterech lat. Mimo, iż wprowadzone są odpowiednie legislacje, według dokumentu opracowanego przez The OECD Development Centre’s Social Institutions and Gender Index (SIGI), przymusowe małżeństwa, również z udziałem dzieci, nadal są praktykowane, w szczególności na obszarach wiejskich lub wśród niektórych grup etnicznych47. Nie jest to również powszechnie traktowane jako forma przemocy i dyskryminacji wobec kobiet48.

Kolejnym zagrożeniem jest przemoc lub molestowanie seksualne przez osoby inne niż partnerzy. Do tej kategorii zaliczone zostały również przypadki wykorzystywania seksualnego w okresie dzieciństwa. Aż 26% Gruzinek spotkało się z jednym z tych zagrożeń, w tym około 3% zostało seksualnie wykorzystanych w wieku dorosłym, a 9% w okresie dzieciństwa, dodatkowo 20% doświadczyło różnego rodzaju molestowania seksualnego49. Jako sprawcy tego rodzaju przemocy wskazywani są współpracownicy, znajomi, ale i obcy mężczyźni50. Według autorów wyżej wymienionego raportu, czynnikiem zniechęcającym kobiety do zgłaszania przestępstw

na tle seksualnym, dokonywanych nie przez partnerów, jest ujawnienie utraty dziewictwa (w przypadku kobiet niezamężnych)51. W tradycyjnych gruzińskich rodzinach ujawnienia gwałtu oznacza splamienie honoru rodziny. Bardzo konserwatywne myślenie w tej kwestii podkreśla fakt, iż prawie połowa Gruzinów i połowa Gruzinek uważa, że jeśli kobieta fizycznie nie przeciwstawia się oprawcy, to nie można nazwać tego gwałtem52. Nadal definiowanie przestępstw seksualnych nie opiera się na braku dobrowolnej zgody obu stron, a sile czy groźbach. Powoduje to, iż takie zdarzenia są normalizowane i tolerowane w społeczeństwie, a nawet przedstawiane jako swego rodzaju komplementy dla kobiet. Dużym krokiem naprzód było wprowadzenie w 2019 r. pod naporem środowiska międzynarodowego ustawy o molestowaniu seksualnym, gdyż wcześniej to przestępstwo w ogóle nie było częścią prawa gruzińskiego. Jako kary wyznaczone zostały jedynie grzywny pieniężne lub prace społeczne. Dodatkowo zgodnie z dokumentem opracowanym przez SIGI, ofiary molestowania seksualnego często spotykają się z brakiem tolerancji, przez co część z nich decyduje się to znosić, by uniknąć linczu53. Jeśli chodzi o gwałt, to jest on naturalnie uwzględniony w kodeksie karnym, jednak kary są stosunkowo krótkie (od 8 do max 20 lat, w tym rów-

nież za gwałty ze szczególnym okrucieństwem lub takie, które doprowadziły do śmierci ofiary), a liczba wyroków mała. W latach 2013-2017 wydawano rocznie średnio 13 wyroków za gwałt, co ukazuje jak wiele kobiet nie zgłasza się do organów ścigania54 Akty przemocy wiążą się z kolejnymi problemami. Zgodnie z raportem zaledwie 0,2% kobiet mogło zawsze liczyć na pomoc medyczną, gdy tego potrzebowało55. Jest to związane z faktem, iż ponad 1/3 ofiar przemocy została chociaż raz zraniona56. Ofiary przemocy okazały się być bardziej podatne na depresję oraz pojawienie się myśli samobójczych57.

Kolejnym poważnym zagrożeniem dla kobiet jest selektywna aborcja. Co prawda w Gruzji nie istnieje oficjalna statystyka aborcji ze względu na płeć, jednak istotnym wskaźnikiem jest stosunek liczby noworodków płci męskiej i żeńskiej. Autorzy artykułu The Mystery of Missing Female Children in the Caucasus: An Analysis of Sex Ratios by Birth Order wspominają, iż od lat 80. XX w. zaobserwować można wzrost proporcji płci męskiej w stosunku do żeńskiej w Gruzji oraz dwóch innych krajach kaukaskich (Armenia i Azerbejdżan)58. W latach 2005-2009 stosunek ten wynosił około 116 chłopców na 100 dziewczynek. Autorzy jako czynnik sprzyjający potwierdzeniu hipotezy o selektywnych aborcjach wymieniają dostępność

Dzień warsztatów na temat zdrowia reprodukcyjnego na gruzińskiej wsi. Prawa autorskie; Martyna Skura / blog Life in 20 kg

w Gruzji ultrasonografów umożliwiających stwierdzenie płci dziecka oraz powszechną możliwość dokonania aborcji59. Zgodnie z Temurem Kiguradze oraz

Robertem Coalsonem w Gruzji zaobserwować można selektywną aborcję, odbierającą wielu kobietom szasnę na życie60. Małgorzata Hućko uważa, iż zjawisko selektywnej aborcji może nieść ze sobą wiele negatywnych skutków, takich jak wzrost wskaźnika przestępczości, wzrost liczby gwałtów, porwania kobiet61

Kolejny rodzaj zagrożeń związany jest z kwestiami ekonomicznymi. Zgodnie z analizą opracowaną przez Kristine Margvelashvili, w 2016 r. 42% kobiet w wieku 15 lat i więcej było nieaktywnych zawodowo, natomiast wskaźnik ten dla mężczyzn stanowił 22%, a więc znacznie mniej62. Kolejny aspekt to niższe płace kobiet: w 2016 r. ich miesięczna pensja wynosiła około 731 GEL, a męska 1116 GEL63. Przeprowadzone w ramach analizy badania ukazały, iż kobiety mają niski udział w zaawansowanych start-upach, a wyższy udział w tradycyjnym sektorze zatrudnienia64. Dodatkowo kobiety głównie uczestniczą w państwowych programach przyznających granty dla małych i średnich przedsiębiorstw, natomiast drastycznie ograniczony jest ich udział w dużych działaniach biznesowych. Stanowiska kierownicze i wyższego szczebla są zdominowane przez mężczyzn, natomiast kobiety maksymalnie obejmują pozycję na średnim szczeblu. Podążając za wynikami analizy przeprowadzonej przez K. Margvelashvili, należy stwierdzić, iż mimo w Gruzji istnieją specjalne agencje działające na rzecz równości płci, to brak jest spójnej polityki państwa65 Działania w celu wzmocnienia pozycji ekonomicznej kobiet są niewystarczające szczególnie na wsiach, gdzie ciężko w ogóle mówić o takich inicjatywach. Rządzący nie wyrażają woli zmiany pozycji ekonomicznej kobiet, a obecne w dokumentach nawiązania do równości płci, często mają jedynie formalny charakter i są efektem działania organizacji międzynarodowych. Z kwestiami ekonomicznymi związane jest również dziedziczenie. Zgodnie z przytaczanym dokumentem SIGI, mimo, iż formalnie kobiety mają równe prawa do uzyskania w spadku majątku czy ziemi co mężczyźni, to w rzeczywistości potomkowie płci męskiej są uprzywilejowani pod względem dziedziczenia po rodzicach, co wynika z silnego przekonania, iż to mężczyźni przedłużają ródl66, 67 .

Następna kategoria zagrożeń jest powiązana ze sferą polityki. Kobiety są niedoreprezentowane w organach rządzących. Powołując się na Eka Darbaidze, w 2018 r. stanowiły one 16% procent posłów (przy czym płeć

żeńska stanowi około połowę populacji), co znacząco odbiega od standardów międzynarodowych68. Jeszcze gorsza sytuacja rysuje się w samorządach lokalnych, gdzie poziom ten w 2018 r. wynosił 13%69. Dodatkowo prawie w ogóle nie obejmują one wyższych stanowisk (w 2017 r. na 64 burmistrzów tylko jeden był płci żeńskiej)70. Oznacza to, iż kobiety mają silnie ograniczony udział w procesie podejmowania decyzji, co zaburza wartości demokratycznego państwa. Dodatkowo wzrost ich udziału w parlamencie w latach 1996-2018 zwiększył się jedynie o 5%, co w przypadku braku zmiany tempa oznacza, że osiągnięcie udziału pań na poziomie 30% (standard przyjęty w Deklaracji Pekińskiej i uznawany przez ONZ jako niezbędny71) zajmie wiele lat72. E. Darbaidze stwierdza, iż: ,,nierówność płci jest najbardziej zauważalna w rządzie, który z pewnością cierpi na wpływ męskości i cechują go stereotypy płciowe oraz patriarchalny punkt widzenia. Mimo, iż zgodnie z konstytucją oraz aktami prawnymi kobiety są równe mężczyznom, to ich pełna inkluzja w sferę polityczną jest niestety nie w pełni zapewniona”73. Należy jednak dodać, że kobiety w tym państwie, w przeciwieństwie do innych krajów Kaukazu, zajmują najwyższe stanowiska polityczne i tak np. obecnie prezydentem jest pani Salome Zurabiszwili. Innymi przykładami mogą być Nino Burdżanadze – była przewodnicząca parlamentu, Maia Panjikidze – była minister spraw zagranicznych, Tea Tsulukiani – była minister sprawiedliwości czy Khatuna Gogoladze – była minister środowiska. W Gruzji zarejestrowanych jest setki partii politycznych, jednak te prowadzone przez kobiety to nieliczne wyjątki i mimo, że partie rządzące teoretycznie deklarują równość płciową, nie są podejmowane skuteczne aktywności, a całość działań nie jest spójna. Trudne wydaje się więc doprowadzenie do zwiększenia liczby kobiet w polityce, kiedy nie ma wsparcia ze strony wiodących partii. Kolejnym elementem, który blokuje udział kobiet w polityce jest system wyborczy, który w Gruzji ma charakter mieszany. Zgodnie z E. Darbaidzie w wyborach parlamentarnych z 2016 r. kobiety stanowiły 17% kandydatek w przypadku wyborów większościowych, a 37% w wyborach większościowych74 Można więc wnioskować, że większościowy system wyborczy uprzywilejowuje mężczyzn. W państwie nie ma również obowiązku pozycjonowania kobiet na listach wyborczych, przez co przeważnie zajmują one dalekie miejsca, co zmniejsza ich szansę na wygraną75

Sytuacja uległa poprawie w 2020 r. gdy wprowadzone zostały legalne kwoty płci, co oznacza, iż 25% członków parlamentu musi być płci żeńskiej (wymóg ten nie do-

tyczy kandydatów w jednomandatowych elektoratach większościowych. Stało się to na skutek postanowień Programu Stowarzyszeniowego pomiędzy UE a Gruzją przyjętego na lata 2017-2020, gdzie jednym z  celów było podjęcie aktywnych działań by zwiększyć kobiecą reprezentację w organach ustawodawczych76. Mimo to, udział płci żeńskiej jest nadal niski, a poziom obecności kobiet w parlamencie jest najniższy wśród krajów Kaukazu Południowego77. Eka Darbaidze oraz Tamila Niparishvili wskazują na kilka czynników takiego stanu rzeczy: kobiety często postrzegają politykę jako brudną sferę, która może wpłynąć na ich życie prywatne; znaczne obciążenie kobiet domowymi obowiązkami i wychowywaniem dzieci; przekonanie, iż mężczyźni mają większe predyspozycje do polityki i bycia liderem (należy jednak stwierdzić, że w Gruzji postrzeganie silniejszej integracji kobiet w życie społeczne uległo poprawie na przestrzeni lat)78. Dodatkowo wprowadzony poziom 25% nadal nie spełnia wymogu wyznaczonego w Deklaracji Pekińskiej (30%)79

Podsumowanie

Głównymi zagrożeniami dla Gruzinek są: przemoc domowa pod różną postacią – ekonomiczna, fizyczna, psychiczna, seksualna, przemoc ze strony nie-partnera, selektywna aborcja, dyskryminacja na tle ekonomicznym oraz politycznym. Główne wydarzenia historyczne i instytucje, które wpłynęły na współczesną pozycję kobiet to pielęgnowanie przez wieki kultury patriarchatu, okres radziecki, rola oraz autorytet Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego Kościoła Gruzińskiego. Należy wspomnieć, iż w Gruzji w ciągu ostatnich dwóch dekad zdecydowanie zaszło wiele pozytywnych zmian. Równość płci uwzględniona jest w konstytucji oraz pojawiły się akty prawne chroniące kobiety przed przemocą domową czy molestowaniem seksualnym. Państwo to dołączyło również do Konwencji Stambulskiej, a więc ważnego i potrzebnego w kwestii praw kobiet dokumentu międzynarodowego oraz innych porozumień i konwencji. Jednak mimo, iż prawo krajowe zawiera odpowiednie przepisy, a państwo ratyfikowało odpowiednie dokumenty, to nie zawsze przekłada się to na praktyczną realizację zawartych założeń. Potrzebnych jest nadal wiele zmian w celu zwiększenia bezpieczeństwa przedstawicielek płci żeńskiej oraz zmiany świadomości społeczeństwa. Podążając za koncepcją feministyczną i J. A. Tickner, w Gruzji widoczna jest przemoc strukturalna pochodząca ze strony pań-

stwa, które w niewystarczający sposób działa na rzecz realnej poprawy sytuacji. Kwestia praw kobiet oraz wzmocnienia ich roli nadal pozostaje drugoplanową, a wiele zmian zachodzi na skutek silnych działań organizacji międzynarodowych czy NGOsów. Oprócz niskich kar za przestępstwa o charakterze seksualnym, problemem pozostaje niewielka liczba wyroków. Ze względu na wciąż obecną kulturę patriarchatu, często wiele spraw nigdy nie opuszcza zacisza domu. Nie istnieją mechanizmy, które w znaczącym stopniu wzmacniałyby zarówno ekonomiczną, jak i polityczną pozycję kobiet, przez co zajmują one niższe stanowiska, mniej zarabiają oraz w ograniczonym stopniu biorą udział w procesie podejmowania decyzji. Zdominowane przez mężczyzn wiodące partie polityczne blokują możliwość wprowadzenia efektywnych mechanizmów demokratycznych. jak np. parytety płci. Potwierdza się również założenie, iż kobiecie nadal bardziej przypisuje się sferę prywatną oraz takie obowiązki jak zajmowanie się domem oraz dziećmi, a mężczyźnie racjonalność, a przez to podejmowanie działalności politycznej i ekonomicznej.

1 World Economic Forum, Global Gender Gap Report 2021, p. 197-198, [online] https://www3.weforum.org/docs/WEF_ GGGR_2021.pdf (data dostępu: 29 lipiec 2022).

2 J. A. Tickner, You just don’t understand: Troubled Engagements Between Feminists and IR Theorists, ,,International Studies Quarterly”, 1997, no 41.

3 Ibidem, p. 625-628.

4 Ibidem, p. 616, 626.

5 Ibidem, p. 611-628.

6 N. Paulovich, Transformation of the Georgian Woman’s position in the family in the 19th and 20th centuries, ,,Pro Georgia”, 2014, vol. 24, p. 191-199.

7 Ibidem, p. 203-204.

8 Ibidem, p. 204.

9 Ibidem, p. 204.

10 Ibidem, p. 200-211; K. Gurchiani, Women and the Georgian Orthodox Church, [w:] I. Merdjanova (red.), Women and Religiosity in Orthodox Christianity, Fordham University Press, New York 2021, p. 105-109.

11 J. Brodowski, Gruzja po rewolucji róż. Obraz przemian polityczno-społecznych w latach 2003-2018, Księgarnia Akademicka, Kraków 2019, s. 50-51.

12 N. Nozadze, Domestic Violence against Women and Challenges of the Istanbul Convention in Georgia, 26.05.2015, p. 7, [online] https://unipub.uni-graz.at/download/pdf/458430, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

13 K. Chkheidze, 07.02.2011, [online] https://www.gwi-boell.de/en/ 2011/02/07/gender-politics-georgia, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

14 N. Nozadze, op.cit., p. 6-7; J. Brodowski, op.cit., s. 36.

15 R. Król-Mazur, Rola Prawosławnego Autokefalicznego Apostolskiego Kościoła Gruzińskiego w konfliktach na Kaukazie Południowym, ,,Studia z dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 2016, t. LI(2), s. 117.

16 Ibidem, s. 120.

17 K. Gurchiani, op.cit., p. 113.

18 R. Król-Mazur, op.cit., s. 117-121; K. Gurchiani, op.cit., p. 110-114.

19 Ibidem, p. 101.

20 The Constitution of the Republic of Georgia, Parliament of Georgia, https://parliament.ge/en/legislation/constitution, art. 11, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

21 Law of Georgia on Elimination of Domestic Violence, Protection of and Support to its Victims, Law No. 3143, Tbilisi 2006.

22 Law of Georgia on Gender Equality, Law No. 2844, Tbilisi 2010.

23 Law of Georgia on Gender Equality, op.cit., art. 6.

24 Law of Georgia on the Elimination of All Forms of Discrimination, Law No. 2391-II, Tbilisi 2014.

25 UN Women, Gender Equality Council, [online] https://evawglobal-database.unwomen.org/en/countries/asia/georgia/2010/ gender-equality-council, (data dostępu: 29 lipiec 2022); K. Margvelashvili, Women’s economic empowerment in Georgia, Union ,,Sapari”, Tbilisi 2017, p. 16-18; Fundusz Ludnościowy ONZ, Gender-biased sex selection: Georgia, [online] https://www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/2_Infographic_for_country_profiles_A4_georgia.pdf, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

26 Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, UN Treaty Body Database, [online] https://tbinternet. ohchr.org/_layouts/15/TreatyBodyExternal/Treaty.aspx?CountryID=65&Lang=EN, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

27 N. Nozadze, op.cit., p. 12.

28 UN Women, Georgia Ratifies the Istanbul Convention, 19.06.2017, [online] https://eca.unwomen.org/en/news/stories/ 2017/05/georgia-ratifies-the-istanbul-convention, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

29 N. Nozadze, op.cit., p. 8.

30 Ibidem, p. 10-11.

31 K. Margvelashvili, op.cit., p. 17-18; Women’s Perspectives Centre, Radical right challenges for women’s rights and counteraction ratification of the Istanbul Convention in Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Moldova and Ukraine, p. 10-12, 23, 27, 38, [online] https://eap-csf.eu/wp-content/uploads/United-strategic-document.docx.pdf, (data dostępu: 29 lipiec 2022); Fundusz Ludnościowy ONZ, op.cit.

32 Z. Ciekanowski, Rodzaje i źródła zagrożeń bezpieczeństwa, „Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza” 2010, nr 1, s. 2, [online:] https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source= web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjGgLrJ-qf3AhXjkYsKHRf1BbUQFnoECBEQAQ&url=https%3A%2F%2Fyadda.icm.edu.pl%2Fyadda%2Felement%2Fbwmeta1. element.baztech-article-BGPK-2860-1288%2Fc%2Fhttpwww_ bg_utp_edu_plartbtp2012010bezpieczef1stwo-zc.pdf&usg=AOvVaw3-_dXujSEQuxWOlFahCtqG.

33 UN Women, National Study on Violence against Women in Georgia 2017, p. 59, [online] https://georgia.un.org/sites/default/ files/ 2020-05/national%20vaw%20study%20report%20eng.pdf (data dostępu: 29 lipiec 2022).

34 Ibidem, p. 59.

35 Ibidem, p. 59.

36 Ibidem, p. 42, 64.

37 Ibidem, p. 65.

38 Ibidem, p. 47-48.

39 Ibidem, p. 40.

40 Ibidem, p. 48.

41 Ibidem, p. 47.

42 Ibidem, p. 62.

43 United Nations High Commissioner for Human Rights, Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights on cooperation with Georgia, 17.08.2020, A/HRC/45/54, p. 9, [online] https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/

G20/211/50/PDF/G2021150.pdf?OpenElement, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

44 Ibidem, p. 8-9.

45 UN Women, National Study on Violence..., op.cit., p. 45.

46 Ibidem, p. 40-48, 57, 59, 64-65.

47 The OECD Development Centre’s Social Institutions and Gender Index, Country Profile: Georgia, p. 2, [online] https://www. genderindex.org/wp-content/uploads/files/datasheets/2019/ GE.pdf, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

48 Ibidem.

49 N Women National Study on Violence…, op.cit., p. 50.

50 Ibidem, p. 50.

51 Ibidem, p. 57.

52 Ibidem, p. 59.

53 The OECD Development Centre’s Social Institutions and Gender Index, op.cit., p. 7.

54 UN Women, National Study on Violence…, op.cit., p. 49-59; Sexual violence in Georgia, https://www.equalitynow.org/sexual-violence-in-georgia/ (data dostępu: 29 lipiec 2022); S. Budzisz, Pokazucha na gruzińskich zasadach, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2019, s. 9, 50.

55 UN Women, National Study on Violence..., op.cit., p. 67.

56 Ibidem, p. 67.

57 Ibidem, p. 67.

58 M. Michael [et al.], Mystery of Missing Female Children in the Caucasus: An Analysis of Sex Ratios by Birth Order, ,,International Perspectives on Sexual and Reproductive Health”, 2013, vol. 39, no. 2, p. 98-99.

59 Ibidem, p. 100.

60 T. Kiguradze, R. Coalson,  Georgians Wrestle With Abortion Issue As Gender Imbalance Grows, [online] https://www. rferl.org/a/georgia-sex-selection-abortion/24979979.html, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

61 M. Hućko, Selektywna aborcja a sytuacja demograficzna państw azjatyckich – rozwój oraz konsekwencje zjawiska, „Wschodnioznawstwo” 2014, t. 8, s. 227-228, [online:] https://bazhum. muzhp.pl/media/files/Wschodnioznawstwo/Wschodnioznawstwo-r2014-t8/Wschodnioznawstwo-r2014-t8-s219-232/ Wschodnioznawstwo-r2014-t8-s219-232.pdf.

62 K. Margvelashvili, op.cit., p. 6-7.

63 Ibidem, p. 7.

64 Ibidem, p. 27.

65 Ibidem, p. 26.

66 The OECD Development Centre’s Social Institutions and Gender Index, op.cit., p. 4.

67 K. Margvelashvili, op.cit., p. 6-7, 16, 26-27.

68 E. Darbaidze, Increasing women’s political participation in Georgia, ,,Ideology and Politics”, 2018, no. 2(10), p. 30.

69 Ibidem, p. 40.

70 Ibidem, p. 40.

71 E. Darbaidze, T. Niparishvili, Great Expectations: Gender and Political Representation in Georgia, „Journal of Geography, Politics and Society” 2021, 11(4), p. 42.

72 E. Darbaidze, op.cit., p. 33.

73 Ibidem, p. 39.

74 Ibidem, p. 42.

75 Ibidem, p. 30, 33, 38-50.

76 Association Agenda between the European Union and Georgia 2017-2020, [online] https://www.eeas.europa.eu/sites/default/ files/annex_ii_-_eu-georgia_association_agenda_text.pdf, (data dostępu: 29 lipiec 2022).

77 E. Darbaidze, T. Niparishvili, op.cit., p. 40.

78 Ibidem, p. 40-41.

79 Ibidem, p. 39-42.

Muzułmańska ludność Rohingya jest jedną z wielu mniejszości etnicznych zamieszkujących Mjanmę (Birmę). Spuścizna kolonializmu, a także trudna historia państwa sprawiły, że Rohingya stali się jedną z najbardziej prześladowanych grup na świecie. Społeczność Rohingya od wielu lat spotka się z systematycznymi aktami dyskryminacji i ludobójstwa, charakteryzującymi się stałym odmawianiem przyznania im birmańskiego obywatelstwa, licznymi zakazami, szerzeniem nienawiści, morderstwami i zaplanowanymi akcjami eksterminacyjnymi. Działalność kolejnych rządów Mjanmy doprowadziła w 2017 r. do jednego z największych kryzysów uchodźczych w historii, zmuszając zdecydowaną większość przedstawicieli Rohingya do opuszczenia swoich domostw i ulokowania się w specjalnych obozach, powstających głównie na terenie Bangladeszu. Obecne warunki polityczne w Mjanmie, jak i sytuacja w obozowiskach dla uchodźców generują liczne zagrożenia i wyzwania,

na które konieczna jest odpowiedź międzynarodowej społeczności.

Wstęp

Mjanma (dawniej Birma) jest państwem regionu Azji Południowo-Wschodniej, wewnętrznie zróżnicowanym pod względem etnicznym i religijnym. Kraj zamieszkuje obecnie ok. 54 mln osób – większość społeczeństwa Mjanmy (niemalże 60%) stanowią wyznający buddyzm Birmańczycy, natomiast z pozostałej jego części można wyodrębnić co najmniej 135 różnych mniejszości, odróżniających się profilem etnicznym, używanym językiem, czy wyznaniem. Przez lata istnienia państwa birmańskiego (niepodległość uzyskało w 1948 r.) to właśnie Birmańczycy piastowali wszystkie najważniejsze stanowiska w sferze polityki, obronności czy ekonomii. Ich wyższa pozycja spotykała się z jednoczesną marginalizacją mniejszości, którym odmawianiu dostępu do

TEKST; Wiktoria Barteczko RECENZJA; dr Łukasz Stach

Prawa autorskie; Ed Jones

Sytuacja ludności Rohingya; prześladowania i ich implikacje

życia publicznego, sukcesywnie ograniczano ich prawa do swobodnego wyrażania myśli czy pielęgnowania własnych tradycji, a także podejmowano się bezpośrednich prześladowań w celu wyeliminowania ich obecności1. Wśród licznych mniejszości etnicznych i religijnych Birmy, szczególną uwagę zwraca los Rohingya –muzułmanów, których zalicza się do najbardziej poniżanych i pokrzywdzonych grup w państwie, pozbawionych nawet prawa do obywatelstwa i od lat będących ofiarami zaplanowanych czystek. Sprawa Rohingya zyskała szerszy rozgłos medialny w 2017 r., po tym jak birmańskie wojsko (Tatmadaw) rozpoczęło zmasowaną ofensywę w zamieszkałym przez tę grupę stanie Arakan (z ang. Rakhine), uciekając się do aktów ludobójstwa i doprowadzając do exodusu ludności na bezprecedensową skalę. Wywołany atakami kryzys uchodźczy i humanitarny stał się wyzwaniem dla bezpieczeństwa wewnętrznego oraz potencjalnym źródłem destabilizacji Mjanmy, a także państw sąsiednich, do których udało się najwięcej uchodźców. W tym kontekście szczególną uwagę zwraca Bangladesz, gdzie w trudnych warunkach przebywa obecnie niemalże 1 mln Rohingy.

Profil demograficzny i kształtowanie świadomości narodowej ludności Rohingya

Rohingya to społeczność w zdecydowanej większości muzułmańska, zamieszkująca północną część stanu Arakan w zachodniej Mjanmie. Przed kryzysem w 2017 r. w państwie mieszkało ok. 1,4 mln przedstawicieli tej grupy (2% całej populacji), natomiast ich liczebność na 2019 r. szacowano już tylko na ok. 600 tys.2 Tak drastyczny spadek o ponad 50% w populacji Rohingya na przestrzeni kilku lat jest odbiciem masowych ucieczek spowodowanych nasilonymi prześladowaniami oraz zbrodniami popełnianymi na nich przez siły wojskowe Mjanmy. Tożsamość Rohingya opiera się na silnym poczuciu odmienności od pozostałych mieszkańców kraju, co wyraża się nade wszystko w religii – niemalże 88% społeczeństwa birmańskiego wyznaje buddyzm (któremu konstytucja Mjanmy nadaje uprzywilejowaną pozycję), podczas gdy muzułmanie stanowią niecałe 3% populacji3. Teologia i filozofia buddyjska, popularyzowane dzięki aktywnej działalności mnichów, mają bardzo silny wpływ na kształtowanie świadomości Birmańczyków i są często wykorzystywane w celu wzbudzania wrogości oraz uzasadnienia przemocy wobec innych ugrupowań religijnych

(odwoływanie się do doktryny Theravadan, zgodnie z którą złe uczynki są jedynie rezultatem ściśle zaplanowanych działań)4. Różnice pomiędzy Rohingya a większością Birmańczyków można dostrzec również m.in. we własnym języku (chittagoński dialekt bengalskiego w przeciwieństwie do dominującego birmańskiego), swoistej kulturze i rozlokowaniu na konkretnym obszarze (najwięcej Rohingya żyje w północno-zachodniej części Arakanu)5. Od Rohingya należy rozróżnić tzw. Arakańczyków – grupę buddyjską, o odmiennym profilu etnicznym od Birmańczyków, z nimi jednak zasymilowanych6

Zasadniczą rolę dla rozwoju świadomości etnicznej i politycznej Rohingya odegrał brytyjski kolonializm, który wpłynął na kształt lokalnych koncepcji narodu i tożsamości etnicznej. Brytyjczycy wprowadzali prymitywne i niepoparte argumentami naukowymi podziały na poszczególne rasy i grupy etniczne, stosując kryteria różnic w wyglądzie fizycznym i rozmieszczeniu geograficznym. Dla zachowania kontroli nad rodzimą ludnością, kolonizatorzy faworyzowali mniejszości, jednocześnie traktując w sposób dyskryminujący birmańską większość, co zrodziło w niej poczucie skrzywdzenia i resentyment. W tym czasie zaczęło się powoli rodzić poczucie jedności wśród muzułmanów Arakanu, jak i głębokiej niechęci do nich wśród buddystów. Wrogość wzmocniły powstania wyznawców buddyzmu w latach 30. XX w., jak też japońska okupacja Birmy w latach 1942 – 19457. Niepodległość Birmy przyniosła pełne ukształtowanie idei Rohingya jako narodu, poprzez arakański dżihad, aktywność organizacji Jam’iyyat ul-Ulama i działalność literacką Mohammada A. Tahira Ba Tha8

Państwo birmańskie wobec ludności Rohingya w perspektywie historycznej

Niepodległa Birma odziedziczyła po rządach kolonialnych skomplikowaną strukturę etniczną i religijną. Elity birmańskie zwróciły politykę mniejszościową w kierunku nacjonalistycznym, co znalazło swój wyraz w pierwszej konstytucji9. Bazując na klasyfikacji brytyjskiej, akt precyzował, które z grup zamieszkujących państwo mogły zostać uznane za tzw. rasy rdzenne i uzyskać obywatelstwo. Nie zaliczono do nich muzułmanów z Arakanu, głównie ze względu na niepewność ich dokładnego pochodzenia10. Działania mudżahedinów, jak i separatyzm pośród innych grup etnicznych sprawiły jednak, że młody rząd birmański znalazł się pod znaczną presją. Aby zwalczyć jedno

z wielu zagrożeń wewnętrznych, premier U Nu przyznał arakańskim muzułmanom statusu „rasy rdzennej”11.

W 1962 r. doszło do wojskowego zamachu stanu, a na czele państwa stanął gen. Ne Win. Przejęcie władzy przez zbrojną juntę wyznaczało początek prześladowań mniejszości etnicznych, prowadzonych w imię zachowania narodowej jedności. Rząd odebrał Rohingya prawo do ubiegania się o pracę w sektorze publicznym, ich prywatne biznesy oraz wszystkie formy publicznego wygłaszania myśli (takie jak lokalne instytucje polityczne, prasę czy rozgłośnie radiowe)12. Od 1964 r. przedstawiciele tej mniejszości byli więźniami własnych domostw, po tym jak wprowadzono porównywany do apartheidu zakaz poruszania się. Uchwalone w  1974 r. Akt Imigracyjny oraz nowa konstytucja odmówiły Rohingya statusu rasy rdzennej, co dało podstawę pod kontestację ich prawa pobytu na terenie Birmy13.W 1978 r. wojsko przeprowadziło operację o kryptonimie „Naga Min” („Smoczy Król”), obejmującą masowe czystki, gwałty i tortury, które doprowadziły do ucieczki 250 tys. osób14. Przypieczętowaniem negatywnego stosunku junty do Rohingya była Ustawa o Obywatelstwie z 1982 r. – proponowany przez nią system opierał się na kategoriach kart wyznaczających status danej osoby w Birmie. Rohingya nie przydzielono do żadnej kategorii, nakładając na nich ponadto zakaz ubiegania się o obywatelstwo i czyniąc bezpaństwowcami15. Kolejna junta, kierowana przez gen. Saw Maunga, rządząca państwem od 1990 r., kontynuowała linię poprzedników wobec mniejszości. W latach 19911992, przeprowadzono operację o nazwie „Pyi Thaya”, która zmusiła 250-300 tys. ludzi do ucieczki przed masowymi mordami, niszczeniem wiosek i brutalnością wojskowych16.

W latach 2008-2012 Mjanma przeszła proces przemian, który zmienił jej system polityczny w hybrydę, łączącą w sobie władzę wojska oraz prodemokratycznej NLD (Narodowa Liga na rzecz Demokracji) pod wodzą Aung Saan Suu Kyi17, 18. Pomimo transformacji, wiele problemów dotyczących praw mniejszości etnicznych pozostało nierozwiązanych. Wprowadzona w 2008 r. konstytucja ponownie nie wymieniała Rohingya wśród „rdzennych ras”, a ze względu na niejasną definicję grupy etnicznej i możliwości uzyskania obywatelstwa utrzymała ich status jako apatrydów19. Z tego względu Rohingya odmawiano dostępu do edukacji (przede wszystkim szkół wyższych), legalnego zatrudnienia, utrzymano również ograniczenia w zakresie poruszania się, zgodnie

z którymi do przeprowadzki z rodzinnej wioski konieczna jest zgoda miejscowych władz20. Polityczna liberalizacja umożliwiła powstanie nowych ugrupowań na poziomie lokalnym, które w przypadku stanu Arakanu często były wrogo nastawionych do Rohingya. Kolejna eksplozja napięć nastąpiła w latach 2012 i 2013, doprowadzając do ostrych starć w obrębie prowincji, śmierci ponad tysiąca osób i przesiedleń całych miejscowości21. Eskalacja nienawiści wobec muzułmanów szybko rozniosła się na całą Mjanmę i umocniła buddyjski ekstremizm. Znaczącą prominencję zyskały ugrupowania takie jak Organizacja Ochrony Rasy i Religii (Ma Ba Tha), stając się istotnym graczem o znaczących wpływach na uchwalane prawo. Organizacjom tym niejednokrotnie sprzyjała partia Aung San Suu Kyi, odwołując się do buddyjskiego światopoglądu22. Wprowadzona w 2015 r. nowa ustawa odnosząca się do rasy i religii, uderzyła również w muzułmańskich Rohingya, zmuszając buddyjskie kobiety do ubiegania się o pozwolenie na poślubienie niebuddyjskiego mężczyzny i wprowadzając środki kontroli ludności. W stanie Arakan doszło do kolejnego zaostrzenia sytuacji – morderstw, nasilonej „gettoizacji” i  przymusowych wysiedleń Rohingya, z których ok. 50 tys. opuściło Mjanmę. Przez cały czas władze birmańskie odnosiły się negatywnie do międzynarodowych oskarżeń o ukrywanie mających miejsce prześladowań i zbrodni23 Napięcie ponownie wzrosło w październiku 2016 r., kiedy bojownicy Rohingya zabili kilku członków straży granicznej. Armia zemściła się, dokonując zabójstw i paląc setki wiosek, a 87 tys. osób uciekło za granicęx24. Największy kryzys w historii relacji Rohingya-władze birmańskie rozpoczął się 25 sierpnia 2017 r., kiedy członkowie Armii Odkupienia Rohingya Arakanu zaatakowali posterunki policyjne oraz wojskowe. W ciągu kilku godzin armia przeprowadziła zmasowaną akcję odwetową, prawdopodobnie zaplanowaną wcześniej. Jej charakter oraz popełnione zbrodnie wskazują na głęboką nienawiść i zupełną dehumanizację ofiar w oczach oprawców. Doszło do zniszczenia setek miejscowości, rozdzielania rodzin, gwałtów na kobietach i małych dziewczynkach oraz podpaleń25. Rohingya byli mordowani ze szczególnym okrucieństwem, m.in. poprzez dekapitację. Żołnierze birmańscy otrzymywali rozkazy „zabijania każdego, kogo zobaczą”, niezależnie od płci i wieku, a wielu z zamordowanych Rohingya chowano w masowych grobach (których istnieniu rząd birmański stanowczo zaprzeczał)26. Podczas pierwszego tygo-

dnia operacji, Mjanmę opuściło 200 tys. Rohingya, a po dwóch miesiącach było to już 60% całej ich populacji w tym państwie. Pozostałym w domach zakazano poruszania się, a poza Czerwonym Krzyżem nie dopuszczano żadnej pomocy humanitarnej, co doprowadziło do masowego głodu i wywołało kolejną falę uchodźców27. Zgodnie z danymi zebranymi w 2018 r. przez Ontario International Development Agency (OIDA), podczas kryzysu zginęło ok. 24 tys. Rohingya, ponad 114 tys. doznało jakiejś formy przemocy, 18 tys. kobiet i dziewcząt padło ofiarą gwałtów, a ponad 100 tys. domostw zostało całkowicie zrównanych z ziemią28. Działania armii birmańskiej skrytykowała społeczność międzynarodowa. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) uznała, że akcja wojskowa nosiła wszelkie cechy ludobójstwa i oskarżyła armię o systematyczną eliminację Rohingya. W sierpniu 2018 r. ONZ powołało komisję badawczą dla zbadania całej sprawy. Opublikowany przez nią raport wyliczał masowe zbrodnie popełnione na tej ludności, a sześciu najważniejszych dowódców wojskowych, w tym głównodowodzącego gen. Min Aung Hlainga, uznano za szczególnie winnych przestępstw z 2017 r.29

Potępienie spotkało również Aung San Suu Kyi, która w 2019 r. stanęła przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości w Hadze30

Zbrojny opór wobec prześladowań

Birmańska polityka wykluczenia już od lat spotykała się z zbrojnym oporem ze strony Rohninhya. W 1961 r. rozgromiono ruch mudżehedinów, ale zmiana kursu politycznego w 1962 r. spowodowała szybki powrót organizacji bojowych. W 1964 r. powstał Front Niepodległości Rohingya (RIF), walczący o utworzenie autonomicznej strefy muzułmańskiej. W 1973 r. powołano do życia Front Patriotyczny Rohingya (RPF), o podobnym programie do RIF. Wojskowe czystki 1978 r. doprowadziły do załamania i dezintegracji wewnątrz muzułmańskich organizacji zbrojnych31. Większość z nich nie prowadziła działań na szerszą skalę aż do lat 90. XX wieku, kiedy Organizacja Solidarności Rohingya (RSO) rozpoczęła ekspansję z terenów Bangladeszu, wywołując odpowiedź ze strony armii w postaci operacji „Pyi Thaya”. Po jej porażce, w 1998 r. z tych samych terenów zaczęła działać zbrojna odnoga Narodowej Organizacji Rohingya Arakanu (ARNO), utrzymująca kontakty z Al-Kaidą i Talibami. Odnotowano również, że w kolejnych latach Rohingya w Birmie wspierały islamistyczne organizacje z Pakistanu i bojówki powiązane z Państwem Islamskim32.

Nowa era oporu rozpoczęła się jako odpowiedź na wzrost przemocy po 2012 r., w momencie inauguracji Armii Odkupienia RohingyaArakanu (ARSA) w 2016 r. ARSA zyskała wyjątkowo bliski kontakt z ludnością, kreując się na oficjalnych reprezentantów Rohingya. Jest odpowiedzialna za incydenty z 2016 r., częściowe sprowokowanie kryzysu w 2017 r., jaki liczne rabunki, grabieże oraz morderstwa na buddystach zamieszkujących Arakan. Funkcjonuje na obszarze północnej części stanu Arakan, w pobliżu granicy z Bangladeszem (w którym prawdopodobnie również posiada komórki) i dysponuje całkiem dobrym – jak na miejscowe warunki – uzbrojeniem33.

Mowa nienawiści i rola mediów

Liberalizacja medialna w Mjanmie po 2012 r. przyczyniła się do kreowania nastroju nienawiści wobec Rohingya, wpływając na siłę prześladowań. Na portalach społecznościowych, zwłaszcza Facebooku, zaczęły się szerzyć treści szowinistyczne i fake newsy, a ludność Rohingya stała się kozłem ofiarnym34. W udostępnianych informacjach często powoływano się na tematykę kontrowersyjną oraz dotyczącą sfery intymnej, odnoszącą się m.in. do stosowania przez przedstawicieli Rohingya przemocy seksualnej, której ofiarami miały padać buddyjskie kobiety. Szczególną burzę wywołała opublikowana w 2014 r. informacja o rzekomym gwałcie mężczyzny Rohingya na Birmance (jak się później okazało, była ona fałszywa)35. Z dostępności mediów społecznościowych skorzystały sformalizowane grupy o zabarwieniu ekstremistycznymi silnie antymuzułmańskim, udostępniając materiały polityczne skierowane przeciwko mniejszościom i wzywające do poważnego ograniczenia ich praw36. Pomimo delegalizacji jednej z takich grup (Ma Ba Tha w 2017 r.), ugrupowanie nadal działało pod zmienioną nazwą. Kolejne kroki, takie jak stworzenie w 2018 r. Zespołu Monitorowania Mediów Społecznościowych, nie przyniosły spodziewanych rezultatów, a wręcz przeciwnie – posłużyły rządowi do kontrolowania opozycji. Po rozpoczęciu kryzysu Rohingya, aktywiści z całego świata krytycznie odnieśli się do działań Facebooka, piętnując jego brak reakcji na mowę nienawiści pojawiającą się wśród birmańskich użytkowników oraz poświęcenie życia i bezpieczeństwa tysięcy ludzi dla zapewnienia sobie lepszych warunków penetracji miejscowego rynku37. Mowa nienawiści nie ustała – również w przededniu wyborów parlamen-

tarnych w 2020 r. można było obserwować wzmożoną propagandę antymuzułmańską ze strony niektórych kandydatów i ich wyborców. Zgłoszenia podobnych przypadków pozostawały bez odzewu, gdyż w świetle birmańskiego prawa Rohingya nie są uznawani za grupę etniczną, przez co kontrowersyjne materiały nie nosiły znamion przestępstwa38

Do szerzenia treści podszytych nienawiścią do Rohingya przyczyniały się także media państwowe, a najwięcej z nich przekazywać miała stacja Global New Light of Myanmar (GNLM). W okresie od sierpnia do listopada 2017 r., czyli w momencie trwania kryzysu Rohingya, GNLM opublikowała nieproporcjonalnie dużą liczbę artykułów dotyczących prowincji. Pisano przede wszystkim o „atakach terrorystów z ARSA” oraz krytykowano zagraniczną prasę za jednostronne przedstawianie wydarzeń. W prezentowanych informacjach wielokrotnie używano określeń takich jak „terroryści”, „ekstremizm”, pokazywano również zdjęcia płonących wiosek i skrzywdzonych ludzi, mające wskazywać na to, że zniszczeń dokonali Rohingya. Obok informacji o trwającym chaosie, GNLM dostarczały odpowiednią liczbę materiałów mających wskazywać na to, że państwowe siły bezpieczeństwa działają aktywnie w celu opanowania kryzysu i pomocy ludności buddyjskiej39

Skutki prześladowań – największe wyzwania wynikające z kryzysu uchodźczego

Kryzys uchodźczy Rohingya stał się poważnym czynnikiem destabilizującym oraz generującym liczne zagrożenia dla porządku i bezpieczeństwa w najbliższym sąsiedztwie Mjanmy (szczególnie w obciążonym największą liczbą uchodźców Bangladeszu). Aby lepiej zrozumieć kryjący się tutaj potencjał konfliktogenny, niezbędną jest krótka charakterystyka głównych wyzwań wynikających z sytuacji.

Systematyczne migracje Rohingya trwają od początku ich prześladowań. Szczególnie popularnym kierunkiem poszukiwania schronienia stał się bliski kulturowo i religijnie Bangladesz. W państwie tym podejmowano próby integracji Rohingya z miejscową społecznością, co napotykało na przeszkody, zarówno ze strony samej ludności, jak i władz centralnych40. Największy kryzys migracyjny rozpoczął się wraz z operacją czystek etnicznych, przeprowadzaną od sierpnia 2017 r. Do połowy sierpnia 2018 r., do bangladeskich obozów w Kutupalong i Nayaparze przybyło niemal 725 tys. osób, z czego 75% już w pierwszym miesiącu kryzysu41.Wedle najnowszych danych Biura Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców ONZ, przebywa tam obecnie ok. 890 tys. osób, co po-

Obóz dla uchodźców Balukhali na granicy Birmy i Bangladeszu, marzec 2018 r. Prawa autorskie; Marek Rabij (wzięte z Tygodnika Powszechnego)

woduje, że są to najgęściej zaludnione obozy uchodźcze na świecie42. W sumie, pod koniec 2020 r. poza granicami Birmy znalazło się 980 tys. przedstawicieli Rohingya; poza Bangladeszem można ich również znaleźć w Tajlandii i Indiach. Ponadto, w samej Birmie pod koniec 2020 r. było 370 tys. przesiedlonych, a aż 296 tys. nowych przesiedleń i  25 tys. przypadków ucieczki z kraju odnotowano od momentu wojskowego zamachu stanu w lutym 2021 r.43

Na uchodźców czekają liczne zagrożenia związane z działalnością zorganizowanych grup przestępczych, przede wszystkim przemytników ludzi. Ich ofiarami padają przeważnie chłopcy i  mężczyźni w sile wieku, wykorzystywani następnie do pracy przymusowej, a także młode dziewczęta, zmuszane do małżeństw lub świadczenia usług seksualnych. Przemytnicy tworzą zhierarchizowane siatki, funkcjonujące m.in. w Bangladeszu, a ich działania noszą znamiona handlu ludźmi44. Kryzys uchodźczy sprzyja także aktywności islamistycznych ugrupowań terrorystycznych. Ich działania obejmują głównie Bangladesz, pogranicze bangladesko-birmańskie, a w mniejszym stopniu Indonezję, Malezję i Pakistan. Oprócz wspomnianej już ARSA, obserwuje się wzmożoną aktywność Al-Kaidy i  powiązanych z nią

grup (m.in. Jamatuul Mujahideen; JuB) oraz miejscowych oddziałów Państwa Islamskiego (PI)45. Kolejnym wyzwaniem są kwestie dostępu do wody, w tym przede wszystkim do zasobów wody pitnej. Nadmierna zależność mieszkańców obozów od wody gruntowej spowodowała znaczące obniżenie jej poziomu (o ok. 5-9 metrów), co może doprowadzić do poważnych braków w zaopatrzeniu tego niezbędnego dla życia surowca. Obecnie aż 56% osób ma problemy z dostępem do punktów zaopatrzenia w wodę, a pomoc organizowana w ramach programu WASH nie dociera do aż 70% potrzebujących46 Problemem nie jest tylko perspektywa wyczerpania się naturalnych źródeł wody, ale także wcześniejsze zagrożenie ich zupełną niezdatnością do spożycia. Stwierdzono, że zarówno woda naturalna, jak i magazynowana w specjalnych zbiornikach, charakteryzują się wysokim poziomem zanieczyszczenia, wynikającym przede wszystkim ze skażenia wtórnego podczas odbioru, niewłaściwych praktyk higienicznych, bliskości latryn oraz gęstości populacji47.

Kolejnym poważnymi problemami są głód i niedożywienie. Najbardziej narażone są dzieci w wieku

6-59 miesięcy, z czego aż 15% znalazło się poniżej poziomu niedożywienia (w Kutupalong 25%). Bardzo

Sali Ahmed na poboczu drogi prowadzącej do obozów Rohingów, Bangladesz, marzec 2018 r. Prawa autorskie; Marek Rabij

niski odsetek dzieci otrzymuje wymagane dzienne minimum trzech posiłków (mniej niż 10%) o niskiej kaloryczności, a ukształtowanie terenu i przeludnienie obozów stanowią dodatkową przeszkodę, często uniemożliwiającą uprawę roli48, 49. Na terenie Bangladeszu działa m.in. Międzynarodowy Program Żywnościowy, który stara się dostarczać uchodźcom pożywienie oraz elektroniczne vouchery zastępujące pieniądze i pozwalające zdobyć produkty żywnościowe. Poważnym problemem dla bezpieczeństwa żywnościowego jest znaczące uzależnienie uchodźców od zewnętrznej pomocy, a także niemożność zakładania własnych upraw, z uwagi na brak miejsca, dogodnych warunków glebowych i niekorzystne ukształtowanie terenu50. Z zagrożeniami bezpieczeństwa żywieniowego zmagają się również przedstawiciele ludności Rohingya, którzy pozostali na terenie Birmy. Rząd odmawia im dostępu do większych połaci ziemi uprawnej, a zdobywanie żywności drogą zakupu jest obarczone przeszkodami w postaci zakazów przemieszczania się i bardzo wysokimi cenami51. Ze względu na biedę, niski poziom zaplecza sanitarnego, niedostatki wody i pożywienia oraz przeludnienie, Rohingya w obozach dla uchodźców są narażeni na liczne niebezpieczeństwa związane z rozprzestrzenianiem się chorób. Odnotowywano przypadki wybuchu epidemii cholery, błonicy i odry, z  którymi walczono przy pomocy doustnych szczepionek, dostarczanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Ponadto, pojawiły się doniesienia o licznych infekcjach dróg oddechowych, problemach układu pokarmowego oraz chorobach skóry52. Coraz poważniejszym problemem są choroby przenoszone drogą płciową, co ma związek z doświadczeniami przemocy seksualnej wobec kobiet i dziewcząt Rohingya oraz gwałtów popełnianych na nich jeszcze w Mjanmie, jak również na terenie obozów53. Równie groźne są liczne zaburzenia psychiczne, wykrywane wśród uchodźców. Ze względu na traumatyczne przeżycia powszechnie występują zespół stresu pourazowego (PTSD), depresje, stany lękowe i fobie54. W ostatnich dwóch latach głównym wyzwaniem z kolei stał się koronawirus. Po wystąpieniu pierwszych przypadków Covid-19, w marcu 2020 r. cały obszar Cox’s Bazaar poddano kwarantannie55. Szybki wzrost nowych zakażeń miał miejsce w lipcu 2021 r. Tego samego roku rozpoczęły się szczepienia, jednakże postępują one wolno56. Covid-19 wywołał wiele negatywnych skutków, związanych z ogólnym spadkiem poziomu zdrowia Rohingya, ale także wy-

kraczających poza zagadnienia zdrowotne. Przede wszystkim, wzrosło zagrożenie bezpieczeństwa żywnościowego, spadły średnie dochody domostw, część dzieci i młodzieży doświadczyło zakłóceń w edukacji, doszło również do wzrostu przypadków przemocy domowej względem obu płci57

W obecnej sytuacji problemem dla Rohingya jest również klimat Bangladeszu. Kraj ten jest położony w strefie klimatu zwrotnikowego wilgotnego, charakteryzującego się cyrkulacjami monsunowymi, obfitymi opadami i cyklonami. Obecnie państwo to jest jednym z najbardziej zagrożonych powodziami oraz podtopieniami, występujących zwłaszcza w porze monsunowej (czerwiec-październik)58. Woda stanowi poważne wyzwanie – deszcz niszczy proste konstrukcje namiotów i domostw, doprowadza również do osunięć ziemi, które pozbawiają dachu nad głową, a nawet życia tysiące osób. Wraz z zalaniem znaczących połaci terenu, do obozów nie jest w stanie dotrzeć pomoc humanitarna, a dostawy niezbędnych zasobów są wstrzymywane na całe tygodnie59.

Mjanma po zamachu stanu

1 lutego 2021 r. armia zorganizowała zamach stanu i przejęła władzę nad Mjanmą, aresztując wybranych demokratycznie przywódców, a w kolejnych miesiącach pacyfikując protesty oraz doprowadzając kraj do międzynarodowej izolacji i wewnętrznej anarchizacji. W związku z obecną w Mjanmie, los pozostałej tam ludności Rohingya (ok. 600 tys. osób), częściowo poddanej ścisłej kontroli i zamkniętej w obozach, jest niepewny. Poważny wstrząs polityczny w postaci puczu, a także trwające w kraju chaos i zapaść gospodarcza, niosą zagrożenie ponownej fali prześladowań60. Dodatkowo, dla uchodźców przebywających w obozach w Bangladeszu, zamach wojskowy oznacza uniemożliwienie powrotu do Mjanmy, tym bardziej, że przedstawiciele junty wyrazili jasno, że nie uznają tożsamości Rohingya i nie przyznają im prawa powrotu do domów61. W ramach pewnego rodzaju protestu przeciwko polityce junty, wśród społeczeństwa birmańskiego i nastawionych demokratycznie polityków dało się zauważyć zmiany w postrzeganiu tej ludności. Od lutego 2021 r., w mediach społecznościowych pojawiały się posty i komentarze z przeprosinami skierowanymi do Rohingya, można je było wyczytać także na transparentach niesionych przez protestujących62. Utworzony po zamachu stanu Rząd Jedności Narodowej podchwycił temat,

wydając w maju oświadczenie o chęci współpracy z Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości w celu zbadania kwestii prześladowań. Następnie 3 czerwca ogłosił zmianę kontrowersyjnego prawa o obywatelstwie, zgodnie z którą zostanie ono zapewnione wszystkim urodzonym na terenie państwa, a także dzieciom obywateli, co w praktyce oznaczałoby uznanie praw obywatelskich Rohingya63.

Podsumowanie

Dekady represji, akcji eksterminacyjnych i manipulacji prawem doprowadziły do olbrzymiej katastrofy, przez którą prawie milion ludzi zostało uchodźcami. Zjawiska związane z falą migracji Rohingya, takie jak głód, przestępstwa, terroryzm czy choroby, stały się poważnym zagrożeniem dla stabilności pogranicza Mjanmy i Bangladeszu oraz ich bliskiego sąsiedztwa, a w razie zaostrzenia sytuacji, mogą doprowadzić do eskalacji napięć. Obecne przetrwanie większości ludności jest zależne od międzynarodowej pomocy oraz łaski państw przyjmujących, a także rozwoju sytuacji politycznej w Mjanmie, która po puczu w lutym 2021 r. jest niepewna. Stanowisko Rządu Jedności Narodowej nie może być traktowane jako wyraźny sygnał zmiany polityki, ale w kategoriach sztuczki wizerunkowej, szczególnie, że w żaden sposób nie wpłynie na politykę wojskowych rządzących krajem. Nie ma wątpliwości, że obecna sytuacja tej ludności wymaga większej uwagi międzynarodowej społeczności tym bardziej, że pogorszenie i tak kiepskich już warunków życiowych Rohingya, dalsze represje ze strony armii i niestabilność polityczna mogą stać się przyczyną destabilizacji i nowych konfliktów w najbliższym otoczeniu Mjanmy.

1 M. Chaturvedi, Myanmar’s Ethnic Divide. The Parallel Struggle, IPCS Special Report nr 31, Institute of Peace and Conflict Studies 2012, s. 1.

2 UNHCR calls for solidarity, support and solutions for Rohingya refugees ahead of an urgent donor conference, UNHCR: The Refugee Agency, https://www.unhcr.org/news/briefing/2020/10/5f8d7c004/unhcr-calls-solidarity-support-solutions-rohingya-refugees-ahead-urgent.html (data dostępu: 21 marca 2022).

3 Burma, The World Factbook, https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/burma/#people-and-society(data dostępu: 23 sierpnia 2022).

4 Conflict in Myanmar. Buddhism Case Study – Violence and Peace, Harvard Divinity School, https://rpl.hds.harvard.edu/religion-context/case-studies/violence-peace/conflict-myanmar (data dostępu: 23 sierpnia 2022).

5 J. Alam, The Current Rohingya Crisis in Myanmar in Historical

Perspective, „Journal of Muslim Minority Affairs” 2019, vol. 39, nr 1, p. 2-3.

6 UNHCR calls for solidarity, support and solutions for Rohingya refugees ahead of an urgent donor conference, UNHCR: The Refugee Agency, https://www.unhcr.org/news/briefing/2020/10/5f8d7c004/unhcr-calls-solidarity-support-solutions-rohingya-refugees-ahead-urgent.html (data dostępu: 21 marca 2022).

7 M.A. Bari, The Rohingya Crisis. A People Facing Extinction, Kube Publishing Ltd, Leicastershire 2018, p. 29-30.

8 J. Leider, Rohingya: The History of a Muslim Identity in Myanmar, Oxford Research Encyclopedia of Asian History 2018, p. 7-10.

9 A. Ibrahim, The Rohingya: Inside Myanmar’s Hidden Genocide, Hurst & Company, London 2016, p. 27.

10 Konstytucja Związku Birmańskiego z 1947 r., http://www.myanmar-law-library.org/law-library/laws-and-regulations/constitutions/1947-constitution.html (data dostępu: 21 marca 2022).

11 M. Lubina, Rohingya. Kim są prześladowani muzułmanie Birmy?, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2019, s.21-22.

12 C. Laoutides, A. Ware, Misconceptions and Complexity, [w:] Myanmar’s Rohingya Conflict, Oxford University Press, Oxford 2018 p. 15-16.

13 J. Alam, A. Parashar, The National Laws of Myanmar: Making of Statelessness for the Rohingya, International Migration 2018.

14 N. Kipgen, Myanmar’s Perspective on the Rohingya Crisis, „International Journal on World Peace” 2020, vol. 37, nr 1, p. 47.

15 A. Tajuddin, Statelessness and Ethnic Cleansing of the Rohingyas in Myanmar: Time for Serious International Intervention, „Journal of Asia Pacific Studies” 2018, vol. 4, nr 4, p. 429.

16 N. Kipgen, op. cit, p. 49.

17 Aung San Suu Kyi (ur. 1945) – polityk i liderka birmańskiej opozycji prodemokratycznej, laureatka pokojowej Nagrody Nobla z 1991 r., a w latach 2016-2021szefowa rządu i  de facto przywódczyni państwa. Obecnie pozostaje uwięziona przez juntę wojskową, która w lutym 2021 r. dokonała w Mjanmie zamachu stanu.

18 M. Bünte, P. Köllner, R. Roewer, Taking Stock of Myanmar’s Political Transformation since 2011, „Journal of Current Southasian Affairs” 2020, vol. 38, nr 3, p. 256-257.

19 Konstytucja Republiki Związku Mjanmy z 2008 r., [online:] https://www.constituteproject.org/constitution/Myanmar_2008. pdf?lang=en (data dostępu: 23 marca 2022).

20 M.F. Martin, Burma’s Brutal Campaign Against the Rohingya, Congressional Research Service 2017, https://www.congress. gov/115/meeting/house/106434/witnesses/HHRG-115-FA05-Wstate-MartinM-20170927.pdf(data dostępu: 23 sierpnia 2022).

21 A. Burke, New Political Space, Old Tensions: History, Identity and Violence in Rakhine State, Myanmar, „Contemporary Southeast Asia” 2016, vol. 38, nr 2, p. 259-261.

22 A. Gunasingham, Buddhist Extremism in Sri Lanka and Myanmar: An Examination, „Counter Terrorist Trends and Analyses” 2019, vol. 11, nr 3, p. 3-4.

23 J. Alam, op. cit., p. 11.

24 Z. Barany, The Rohingya Predicament.: Why Myanmar’s Army Gets Away with Ethnic Cleansing, Istituto Affari Internazionali (IAI) 2019, p. 5-6.

25 The Rohingya Crisis, Amnesty International, https://www.amnestyusa.org/rohingya/(data dostępu: 24 sierpnia 2022).

26 H. Beech, S. Nang, M. Simons, ‘Kill All You See’: In a First, Myanmar Soldiers Tell of Rohingya Slaughter, The New York Times, https://www.nytimes.com/2020/09/08/world/asia/myanmar-rohingya-genocide.html(data dostępu: 24 sierpnia 2022).

27 Z. Barany, op.cit, p. 7-8.

28 D. Baykan, UN Official Cites Horrific Crimes Against Rohingya, Transcend Media Service, https://www.transcend.org/ tms/2019/02/un-official-cites-horrific-crimes-against-rohingya/ (data dostępu: 24 sierpnia 2022).

29 R. Barber, Accountability for Crimes against the Rohingya. Possibilities for the General Assembly where the Security Council Fails, „Journal of International Criminal Justice” 2019, nr 17, p. 560-562.

30 M. Lubina, Fall from Grace, [w:] A  Political Biography of Aung San Suu Kyi. A Hybrid Politician, Routledge: Taylor & Francis Group 2021, p. 121-123.

31 The Political Advancement of the Rohingya People, Arakan Rohingya National Organisation, https://web.archive.org/ web/20180323092551/http:/www.rohingya.org/portal/index. php/rohingya-library/17-rohingya-politics/15-the-political-advancement-of-the-rohingya-people.html (data dostępu 26 marca 2022).

32 E. Brennan, Ch. O’Hara, The Rohingya and Islamic Extremism: A Convenient Myth, The Diplomat, https://thediplomat. com/2015/06/the-rohingya-and-islamic-extremism-a-convenient-myth/ (data dostępu: 27marca 2022).

33 I. Bashar, Rohingya Crisis and Western Myanmar’s Evolving Threat Landscape, „Counter Terrorist Trends and Analyses” 2019, vol. 11, nr 6, p. 14-15.

34 R. Lee, Extreme Speech in Myanmar: The Role of State Media in the Rohingya Forced Migration Crisis, „International Journal of Communication” 2019, nr 13, p. 3206-3207.

35 G. McCarthy, J. Menager, Gendered Rumours and the Muslim Scapegoat in Myanmar’s Transition, „Journal of Contemporary Asia” 2017, vol. 47, nr 3, p. 397-398.

36 R. Lee, op. cit., p. 3208.

37 N.N. Kyaw, Facebooking in Myanmar: From Hate Speech to Fake News to Partisan Political Communication, ISEAS Yusof Ishak Institute, nr 36 (2019), p. 5-6.

38 N.M. Htun, P.P. Khine, K.L. Oo, Hate Speech Against Rohingya in Myanmar Elections Has Worrisome Precedents, Radio Free Asia,https://www.rfa.org/english/news/myanmar/hate-speech10132020192900.html (data dostępu: 27 marca2022).

39 K. Kironska, N. Peng, How state-run media shape perceptions: an analysis of the projection of the Rohingya in the Global New Light of Myanmar, „South Asia Research” 2021, vol. 29 nr , p. 21-23.

40 N.H. Anwar, ‘The Bengali Can Return to His Desh, but the Burmi Can’t Because He Has No Desh’. Dilemmas of Desire and Belonging amongst the Burmese-Rohingya and Bangladeshi Migrants in Pakistan’, [w:] Transnational Migration and Asia: The Question of Return, Michiel Baas (red.), Amsterdam University Press, Amsterdam 2015, p. 158-160.

41 Report of the independent international fact-finding mission on Myanmar, United Nations Human Rights Council 2018, https:// www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/FFM-Myanmar/A_HRC_39_64.pdf(data dostępu: 28 marca 2022).

42 Rohingya Refugee Crisis Explained, USA for UNHCR The UN Refugee Agency, https://www.unrefugees.org/news/rohingya-refugee-crisis-explained/ (data dostępu: 28 marca 2022).

43 Myanmar Emergency Update as of 17 December 2021, UNHCR Bureau for Asia and Pacific, https://www.google.pl/ url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwj-0aj5hvr0AhVBpYsKHSw1C9cQFnoECA8QAQ&url=https%3A%2F%2Fdata2.unhcr.org%2Far%2Fdocuments%2Fdownload%2F90133&usg=AOvVaw0JsnDgJM_gPj8Hr1_ zFTRn (data dostępu: 28 marca 2022).

44 A.A. Wahab, A. Khairi, Smuggling of Rohingyas from Myanmar to Malaysia: A Threat to Human Security, „Akademika” 2020, vol. 90 nr 3, p. 31-33.

45 I. Bashar, op. cit, p. 16-17.

46 M. Akhter, N. Rafa, Ch. Staddon, S.M.N. Uddiniinni, Drinking Water Security Challenges in Rohingya Refugee Camps of Cox’s Bazar, Bangladesh, „Sustainability” 2020, nr 12, p. 4-5.

47 N. Raffa, Ch. Staddon, S. N. Uddim, Exploring challenges in safe water availability and accessibility in preventing COVID-19 in refugee settlements, „Water International” 2020, vol. 45, nr 7-8, p. 714.

48 Rohingya Crisis at a Glance, UNHCR: The Refugee Agency,https://unhcr.maps.arcgis.com/apps/Cascade/index.html?appid=5fdca0f47f1a46498002f39894fcd26f (data dostępu: 29 marca 2022).

49 A.A. Ahmad, N. Farhana, S. Ladiqi, et. al., Importance of Food Security: Rohingya Refugeein Cox’s Bazar Camp, International Journal of Psychosocial Rehabilitation 2020, vol. 24, nr 1, s. 5155.

50 P. Dorosh, M. Filipski, J. Hoddinott, G. Rosenbach, E. Tiburcio, Food transfers, electronic food vouchers and child nutritional status among Rohingya children living in Bangladesh, „PLoS ONE” 2020, vol. 15, nr 4, p. 2.

51 A. Brak, Food Security and the Rohingya Refugee Crisis, Future Directions International, https://www.futuredirections.org. au/publication/food-security-and-the-rohingya-refugee-crisis/ (data dostępu: 29 marca 2022).

52 M.M. Islam, T. Nuzhath, Health risks of Rohingya refugee population in Bangladesh: a call for global attention, „Journal of Global Health” 2018, vol. 8, nr 2, p. 1-2.

53 Ibidem, p. 3.

54 S. Haque, S. Khan, Trauma, mental health, and everyday functioning among Rohingya refugee people living in short- and long-term resettlements, „Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology” 2021, nr 56, vol. 506-507.

55 D. Chattoraj, A. Hossain, A. Ullah, Covid-19 and Rohingya Refugee Camps in Bangladesh, „Intellectual Discourse” 2020, vol. 28, nr 2, p. 796-798.

56 COVID-19 Dashboard:Cox’s Bazar, Bangladesh, https://cxb-epi. netlify.app/post/covid-19-dashboard/ (data dostępu: 29 marca 2022).

57 Covid-19’s impact on Rohingya and Bangladeshi adolescents in Cox’s Bazar, UNHCR: The Refugee Agency, https://www.unhcr. org/blogs/covid-19s-impact-on-rohingya-and-bangladeshi-adolescents-in-coxs-bazar/ (data dostępu: 29 marca 2022).

58 Bangladesh, World Bank Climate Change Knowledge Portal, https://climateknowledgeportal.worldbank.org/country/bangladesh/climate-data-historical (data dostępu: 30 marca 2022).

59 I. Islam, Monsoon in the Rohingya camps, Norwegian Refugee Council, https://www.nrc.no/perspectives/2021/monsoon-in-the-rohingya-camps/?categoryId=141 (data dostępu: 30 marca 2022).

60 M. Mennecke, E. E. Stensrud, The Failure of the International Community to Apply R2P and Atrocity Prevention in Myanmar, „Global Responsibility to Protect” 2021, nr 13, p. 120-121.

61 A. Westerman, What Myanmar’s Coup Means for the Rohingya, NPR, https://www.npr.org/2021/02/11/966923582/what-myanmarscoup-means-for-the-rohingya (data dostępu: 27 marca 2022).

62 S. Ahmad, J. Olney, Beyond the Coup in Myanmar: The Views of Rohingya Refugees in Bangladesh, Human Rights @Harvard Law, https://hrp.law.harvard.edu/myanmar/beyond-the-coup-in-myanmar-the-views-of-rohingya-refugees-in-bangladesh/ (data dostępu: 28 marca 2022).

63 Oświadczenie Rządu Jedności Narodowej w sprawie zmiany ustawy o obywatelstwie, Twitter, https://twitter.com/NUGMyanmar/ status/1400471485697781768/photo/1 (data dostępu: 28 marca 2022).

Szkoła Letnia Dyplomacji

12 – 16 września 2022

Szkoła Letnia Dyplomacji jest wspólną inicjatywą trzech wydziałów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Wydziału Prawa i Administracji, Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych), która ma na celu przygotować studentów i absolwentów do rekrutacji w ramach aplikacji dyplomatyczno-konsularnej w Akademii Dyplomatycznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. W roli współorganizatorów Szkoły wystąpiły Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Krakowie oraz Akademia Dyplomatyczna MSZ RP.

Szkoła jest projektem realizowanym w ramach mini-grantu Priorytetowego Obszaru Badawczego Heritage Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza (Uniwersytet Jagielloński). Kierownikiem projektu jest prof. Piotr Bajor.

Dzień I

Uroczyste rozpoczęcie

W dniu 12 września odbyło się uroczyste otwarcie Szkoły Letniej Dyplomacji, w którym udział wzięli Dziekani – prof. Ewa Bogacz-Wojtanowska, prof. Jerzy Pisuliński i prof. Paweł Laidler, przedstawicielki Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, zespół organizacyjny projektu oraz uczestnicy Szkoły Letniej.

Moduł 1. Aplikacja dyplomatyczno-konsularna (część 1)

Wykładowczynie: Maja Żywioł (Naczelnik Wydziału Aplikacji Dyplomatyczno-Konsularnej, Akademia Dyplomatyczna, MSZ RP) i Marta Zielińska-Śliwka (Zastępca Dyrektora, Akademia Dyplomatyczna, MSZ RP)

Podczas pierwszej części modułu poświęconego aplikacji dyplomatyczno-konsularnej przedstawicielki MSZ szczegółowo opisały poszczególne etapy rekrutacji do Akademii Dyplomatycznej (test wiedzy ogólnej, test na inteligencję, test językowy, sprawdzanie umiejętności pracy w grupie, rozmowa kwalifikacyjna). Pracowniczki Akademii wyjaśniły następnie, czego należy się spodziewać po udanej rekrutacji (szkolenia teoretyczne – 2 mies., staż w MSZ w centrali – 4 mies., staże na placówkach zagranicznych – 6 mies., egzamin). Odbyła się również dyskusja na temat cech dobrego dyplomaty.

Moduł 1. Aplikacja dyplomatyczno-konsularna (część 2)

W ramach otwarcia wykład inauguracyjny wygłosił Szef Służby Zagranicznej RP prof. Arkady Rzegocki, który przybliżył uczestnikom Szkoły następujące tematy: praca w dyplomacji; sposoby promocji wiedzy o Polsce za granicą; plany MSZ dotyczące otwarcia kolejnych placówek zagranicznych, problem niedoreprezentowania Polaków w organizacjach międzynarodowych oraz działania, które polska dyplomacja podejmuje, żeby zmienić ten stan rzeczy.

Wykładowczyni: Marzenna Adamczyk (Ambasador RP w Hiszpanii w latach 2016-2021)

W trakcie drugiej części tego modułu Ambasador Adamczyk podzieliła się doświadczeniem ze swojej wieloletniej kariery dyplomatycznej. Pani Ambasador zwróciła uwagę na fakt, że dobry dyplomata powinien posiadać rozległą wiedzę nie tylko o państwie przyjmującym, ale też wysyłającym, gdyż jego głównym zadaniem jest promowa-

nie swojej ojczyzny na zewnątrz. W tym kontekście przywołany został przykład skutecznej dyplomacji kulinarnej (Włochy, Hiszpania, Grecja) jako narzędzia promocji państwa.

Moduł 2. Analiza dyplomatyczna (część 1)

Wykładowca: dr Błażej Sajduk (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, WSMiP, UJ)

Dr Sajduk wprowadził uczestników Szkoły Letniej w podstawy teorii i metodologii procesu analitycznego, którego celem jest redukcja niewiedzy. Przedstawiono sposoby klasyfikacji problemów badawczych oraz poszczególne etapy procedury analitycznej. Pan Doktor opisał kryteria, które ma spełniać praca analityczna, żeby mieć wartość dodaną dla odbiorcy.

Dzień II

Moduł 3. Dyplomata, czyli kto? (część 1,2)

Wykładowca: prof. Tomasz Młynarski (Ambasador RP we Francji i Monako w latach 2017-2022; Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, WSMiP, UJ)

W pierwszej części zajęć Ambasador Młynarski omówił kwestie formalno-prawne dotyczące zawodu dyplomaty: funkcje ambasadora, rodzaje pracowników misji, sposoby pozyskiwania informacji przez dyplomatów, proces akredytacji, immunitety i przywileje dyplomatów. W dalszej części Pan Ambasador opowiedział o latach spędzonych na placówce w Paryżu.

Moduł 4. Protokół dyplomatyczny (część 1,2)

Wykładowca: Andrzej Fąfara (Radca, Referat ds. Współpracy z Ośrodkami Analitycznymi, Departament Strategii Polityki Zagranicznej, MSZ RP)

Podczas wystąpienia Pana Andrzeja Fąfary poruszone zostały następujące kwestie: definicja i historia protokołu dyplomatycznego, zadania protokołu, etykieta i savoir vivre, rodzaje wizyt dyplomatycznych oraz szczegóły ich organizacji, precedencja (zasada pierwszeństwa i starszeństwa), korespondencja dyplomatyczna.

Dzień III

Moduł 5. Praca w strukturach międzynarodowych (część 1,2)

Wykładowca: Rafał Sobczak (Dyrektor Biura Szefa Służby Zagranicznej MSZ RP)

W trakcie piątego modułu uczestnicy Szkoły dowiedzieli się m.in.: czym zajmuje się Szef Służby Zagranicznej (stanowisko powołane w 2021 r. na mocy nowej ustawy o służbie zagranicznej), ilu Polaków pracuje w różnych organizacjach międzynarodowych (zwiększenie tej liczby jest jednym z priorytetów polskiego MSZ), jak wyglądają struktura i  proces rekrutacji do Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych.

Moduł 6. Formy i narzędzia polityki zagranicznej (część 1). Dyplomacja kulturalna

Wykładowca: dr Agnieszka Kamińska (Konsul Honorowy Malty w Krakowie; Instytut Spraw Publicznych, WZiKS, UJ)

Pani Konsul przeprowadziła wykład na temat szeroko pojętych stosunków konsularnych obejmujący m.in.: źródło prawa konsularnego, funkcję konsula honorowego, instytucję persona non grata. Wyjaśniła również na czym polega różnica między konsulem generalnym a konsulem honorowym. Następnie Pani Agnieszka Kamińska skupiła się na dyplomacji kulturalnej jako ważnym narzędziu polityki zagranicznej państwa, będącej jednocześnie rodzajem tzw. soft power. Ponadto omówione zostały takie zagadnienia, jak dress code we współczesnej dyplomacji oraz ceremoniał i etykieta.

Moduł 6. Formy i narzędzia polityki zagranicznej (część 2). Dyplomacja wojskowa

Wykładowca: mgr Piotr Orłowski (Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych w Krakowie; Katedra Bezpieczeństwa Narodowego, WSMiP, UJ)

Treść wystąpienia Pana Piotra Orłowskiego obejmowała następujące kwestie: status, zadania i procedura mianowania attache wojskowego oraz rola oficerów łącznikowych jako wsparcie dla attaché wojskowych. Pod koniec wykładu wywiązała się dyskusja o planach modernizacji Sił Zbrojnych RP na najbliższe lata (przede wszystkim zakupach sprzętu wojskowego za granicą), działaniach hybrydowych na granicy polsko-białoruskiej oraz wpływie wojny na Ukrainie na bezpieczeństwo międzynarodowe.

Dzień IV

Moduł 6. Formy i narzędzia polityki zagranicznej (część 3,4). Dyplomacja publiczna

Wykładowczyni: Joanna Wajda (Zastępca Dyrektora Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej, MSZ RP)

W ramach tej części zajęć uczestnicy Szkoły Letniej Dyplomacji mieli możliwość zapoznać się z: historią dyplomacji publicznej na świecie i w Polsce; różnicą między dyplomacją tradycyjną a publiczną; priorytetami i narzędziami polskiej dyplomacji publicznej (do tych ostatnich zaliczają się między innymi Instytuty Polskie oraz Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej); działaniami departamentu podjętymi w odpowiedzi na napaść Rosji na Ukrainę (przygotowanie etiud filmowych, materiałów dla dzieci, koncertów i wystaw nagłaśniających brutalność rosyjskiej agresji); projektami realizowanymi w latach 2019-2022 oraz planami na 2023 r.

Moduł 6. Formy i narzędzia polityki zagranicznej (część 5,6). Dyplomacja gospodarcza

Wykładowczyni: Agata Czyrsznic-Dobrowolska (Kierownik Referatu ds. Współpracy Technologicznej, Departament Współpracy Ekonomicznej, MSZ RP)

Część piąta i szósta tego modułu poświęcone zostały zadaniom Ministerstwa Spraw Zagranicznych w sferze dyplomacji gospodarczej (promocja pol-

skiej gospodarki i klimatu inwestycyjnego; okazanie wsparcia dla działań polskich przedsiębiorców za granicą i ochrona ich interesów gospodarczych; organizacja szkoleń i konsultacji dla przedsiębiorców; opracowanie publikacji i materiałów informacyjnych). Ponadto Pani Agata Czyrsznic-Dobrowolska przedstawiła obszary priorytetowe Departamentu Współpracy Ekonomicznej: branża cyberbezpieczeństwa, FinTech, AgriTech (innowacje w rolnictwie), MedTech (innowacje w medycynie), zarządzanie wodą, obszar Smart Cities (rozwiązania dla inteligentnych miast), zielone technologie oraz produkcja dronów. Dla realizacji tych priorytetów opracowana została „Strategia 4i” obejmująca identyfikację polskiej oferty, pozyskanie informacji o możliwościach na rynkach zagranicznych, wsparcie w zakresie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw oraz integrację ich oferty w celu kompleksowej odpowiedzi na stwierdzone zapotrzebowanie.

Dzień V

Moduł 7. Prawo w dyplomacji (część 1,2)

Wykładowca: prof. Roman Kwiecień (Kierownik Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego, WPiA, UJ)

Profesor Kwiecień przeprowadził dwa wykłady, podczas których omówił: znaczenie prawa w działalności dyplomatycznej; trzy wymiary dyplomacji; ramy prawne działalności dyplomatycznej (prawo traktatowe – międzynarodowe i krajowe; prawo zwyczajowe); kwestię uznania państwa w świetle prawa międzynarodowego (przykład Kosowa); inne rodzaje aktów jednostronnych państw; kategorie podmiotów

wchodzących w skład służby zagranicznej; ochronę członków misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych; jurysdykcję sądów międzynarodowych i organów arbitrażowych.

Moduł 8. Analiza dyplomatyczna (część 2)

Wykładowca: dr Błażej Sajduk (Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, WSMiP, UJ)

W trakcie ósmego – zamykającego część merytoryczną Szkoły Letniej Dyplomacji – modułu odbyły się warsztaty z pisania notatek analitycznych. Uczestnicy Szkoły podzielili się na kilkuosobowe grupy, w ramach których podjęli pracę nad analizą wybranego przez siebie wydarzenia na arenie międzynarodowej mającego istotne znaczenie dla interesów narodowych Polski oraz sporządzili (według podanego wzoru) notatkę przeznaczoną dla konkretnego departamentu w MSZ. Następnie dr Sajduk skomentował wszystkie pracy, podkreślając mocne strony każdej z notatek, ale też wyjaśniając błędy popełnione przez poszczególne grupy.

Uroczyste zakończenie

W dniu 16 września miało miejsce uroczyste zamknięcie Szkoły Letniej Dyplomacji, w którym udział wzięli: Bartosz Marcinkowski (Zastępca Dyrektora Akademii Dyplomatycznej MSZ RP), prof. Paweł Laidler (Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ), prof. Piotr Bajor (Kierownik Szkoły Letniej Dyplomacji) oraz Karolina Wanda Olszowska (Koordynator Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Krakowie).

Organizatorzy projektu pogratulowali 22 uczestnikom, wśród których znalazło się dwóch obecnych członków KSSM UJ (Krzysztof Stefan i Yevhenii Portnyi) oraz troje byłych (Maria Sobuniewska, Olgierd Andruszczyszyn, Szymon Pazera), udanego zakończenia Szkoły Letniej Dyplomacji oraz wyrazili nadzieję, że w następnych latach przeprowadzone zostaną kolejne edycje Szkoły Letniej. Na sam koniec odbyło się uroczyste wręczenie certyfikatów oraz sesja zdjęciowa.

* Prawa autorskie do wszystkich zdjęć: dr Magdalena Lisińska.

Terroryzm i jego obecność w życiu współczesnego człowieka

Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie pojęcia terroryzmu w sposób szczegółowy oraz pokazanie skutków wynikających z dokonywanych ataków terrorystycznych. Za pomocą wybranych definicji, a także za pomocą przykładów ataków terrorystycznych zostanie przedstawione sedno terroryzmu i jego cele. Najważniejszym zadaniem tego artykułu jest podkreślenie istotności posiadania wiedzy o terroryzmie oraz zdolności analizowania doświadczeń z przeszłości, żeby unikać i w sposób skuteczniejszy walczyć z terroryzmem w przyszłości.

Wstęp

Zjawisko określane jako terroryzm było znane ludziom jeszcze w czasach starożytnych. Podboje kolonialne, prawie wszystkie rewolucje, wojny, a w szczególności obie wojny światowe zawierały

w sobie elementy ataków terrorystycznych1. W latach 60. XX w. wśród badaczy wzrosło zainteresowanie terroryzmem, a jego skutkiem był proces stopniowego pojawiania się pierwszych istotnych publikacji na ten temat2. XX i XXI w. można z pewnością nazwać czasem gwałtownego rozwoju terroryzmu. Codziennie media informują o nowych atakach, które mają miejsce na całym świecie. Ten fakt wskazuje na to, że terroryzm w ostatnich latach przekształcił się w zjawisko o wymiarze globalnym. Współczesny świat przyzwyczaił się do takich zjawisk. Wiadomości o masowych zabójstwach, wojnach czy chorobach przestały wywierać odpowiedni wpływ na społeczeństwo, ponieważ wzmianki tego rodzaju stały się częścią życia człowieka, codziennością każdego z nas.

Ataki terrorystyczne przynoszą dużo korzyści przeprowadzającym je podmiotom, ponieważ powodują one liczne straty ludnościowe i materialne,

TEKST; Anastazja Buczyńska RECENZJA; dr hab. Aleksander Głogowski, prof. UJ

co jest jednym z głównych ich celów. Oprócz tego, wskutek prowadzenia ataków terrorystycznych przez islamistów został osiągnięty najważniejszy cel – cel propagandowy, który pełni istotną rolę stwarzania poczucia zagrożenia oraz trzymania ludności w strachu i niepewności3

Definicja terroryzmu

Istnieje kilkaset różnych definicji terroryzmu. Niektóre z nich uzupełniają siebie nawzajem, a niektóre odwrotnie – mogą być przeciwstawne sobie. Zdefiniowanie terroryzmu jest bardzo złożoną kwestią, ponieważ występuje duża ilość problemów, które uniemożliwiają powstanie jednej poprawnej i doskonałej definicji. Dlaczego w XXI w. stworzenie idealnej definicji terroryzmu jest niemożliwe? Jednym z podstawowych problemów jest zachodzący obecnie proces ewolucji terroryzmu. Terroryści udoskonalają metody i plany swoich działań. Oprócz tego, pragną, by o ich atakach mówiono na całym świecie. Nie unikają anonimowości.

Sam termin terroryzm, jak pisze Ilona Resztak: „wywodzi się z łacińskiego słowa terror, które oznacza strach, przerażenie, trwogę oraz różne aspekty gwałtu i przemocy powodujące uczucie strachu”4 Warto pamiętać, że wspomniane wyżej pojęcia są ze sobą powiązane, ale w żadnym przypadku nie wolno ich mylić lub uważać, że terroryzm i terror są definicjami jednego i tego samego zjawiska. Są to pojęcia podobne, ale nie zawierające dokładnie tej samej treści.

W Encyklopedii PWN została przedstawiona definicja terroryzmu w następujący sposób: „różnie umotywowane, najczęściej ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, podejmowane z naruszeniem istniejącego prawa w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te są realizowane z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (nacisk psychiczny, przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku”5.

Wynikiem porównania dwóch przedstawionych definicji jest potwierdzenie istnienia różnicy pomiędzy pojęciami terroryzmu i terroru. Terror jest

ściśle związany z uczuciami człowieka, jego strachami oraz trwogą, natomiast terroryzm powstaje w wyniku działań wybranych ludzi albo grup osób. Innym badaczem, który wypowiadał się na ten temat był Cecil Anthony John Coady. Autor stwierdza, że terroryzm trzeba rozumieć jako: „popełnianie w celach politycznych śmiercionośnych lub ciężkich aktów przemocy, umyślnie6. Taki terroryzm jest wymierzony w niewalczących, ale warto pamiętać, że zawsze jest umyślny, ponieważ osoba, grupa, lub cała organizacja podejmują decyzje, które najczęściej prowadzą do ogromnych strat ludnościowych.

W niektórych państwach lub organizacjach często stosowane są własne definicje terroryzmu. W swoim artykule Sebastian Wojciechowski podaje przykłady definicji terroryzmu, które są stworzone i używane przez wybrane państwa i organizacje. Jedną z nich jest definicja stworzona przez Centralną Agencję Wywiadowczą (CIA), która podkreśla, że: „terroryzm, to groźba użycia przemocy albo jej użycie dla celów politycznych przez jednostki lub grupy, niezależnie, czy działają oni na rzecz, czy też w opozycji do ustanowionej władzy państwowej, w sytuacji, gdy powyższe działania mają przerazić bądź zastraszyć więcej osób niż tylko bezpośrednie ofiary” 7. Oprócz definicji CIA, autor zamieścił w swoim artykule definicje Federalnego Biura Śledczego (FBI). FBI zaznacza, że terroryzm to: „bezprawne użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, celem zastraszenia lub wywarcia przymusu na rząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych” 8. Oprócz wyżej przedstawionej definicji w pracy Wojciechowskiego znajduje się także definicja stworzona przez Departament Sprawiedliwości USA. Opisuje ona terroryzm jako: „(…) gwałtowne kryminalne zachowanie najwyraźniej mające na celu: 1 – zastraszyć i zmuszać ludność cywilną; 2 – wpłynąć na sposób sprawowania władzy przez zastraszenie i przymus; lub 3 – wpłynąć na sposób sprawowania rządów przez zamach lub porwanie” 9. Trzy ostatnie definicje są bardzo podobne, ale jednocześnie różnią się w niektórych kwestiach. Każda następna uzupełnia poprzednią, wprowadza nowe aspekty terroryzmu lub wskazuje na nowe problemy wynikające z coraz szybszego rozwoju tego zjawiska na całym świecie.

Istnienie dużej liczby definicji pojęcia terroryzmu udowadniają badania Alexa Schmida, które miały miejsce jeszcze w 1988 r. Celem tych badań była analiza 109 różnych definicji terroryzmu pod kątem cech, które każda z nich zawiera. Oprócz badań Schmida, w XXI w. odbyło się podobne badanie. Zostało ono przeprowadzone w 2002 r. przez Leonarda Weinberga. „Zestawienie tych badań pokazuje, że odpowiednio 51% (Schmid) oraz 22% (Weinberg i współpracownicy) definicji cechował „strach, podkreślenie terroru”, natomiast 47% i 41% zawierało „groźbę” 10. Rezultat tych badań wskazuje na to, że istnieje nierozerwalna „więź między aktami terroryzmu a chęcią zastraszenia jak największej liczby osób” 11. Chęć trzymania społeczeństwa w strachu daje terrorystom poczucie wyższości oraz napawa ich „niewidzialną władzą”, którą w ciągu lat nauczyli się dysponować w sposób perfekcyjny.

Duża liczba badań poświęconych terroryzmowi oraz próby stworzenia idealnej i doskonałej definicji terroryzmu świadczą o tym, że zjawisko terroryzmu, które gwałtownie zaczęło się rozwijać

w latach 60. XX w., jest zjawiskiem bardzo ważnym w czasach dzisiejszych. Rozwój technologii, większe możliwości i łatwiejszy dostęp do jakiejkolwiek informacji – to „przyjaciele” terroryzmu, za pomocą których jest on coraz silniejszy i staje się jednym z najważniejszych problemów współczesności.

Przykłady wybranych ataków terrorystycznych

Terroryzm zagraża nie tylko poszczególnym ludziom, ale i całemu społeczeństwu, oprócz tego stanowi poważne zagrożenie dla stosunków międzynarodowych. W mediach społecznościowych oraz w książkach poświęconych tematyce terroryzmu, łatwo można znaleźć dużą liczbę przykładów działań terrorystycznych. W tej pracy zostaną przedstawione wybrane przykłady aktów terrorystycznych, które miały miejsce w ciągu ostatnich lat.

Jednym z najbardziej znanych ataków terrorystycznych jest zamach na World Trade Center w Nowym Jorku, który miał miejsce 11 września 2001 r.

Wieże World Trade Center w momencie ataku 11 września 2001 r. W jego wyniku śmierć poniosło prawie 3000 osób. Do dziś pozostaje on najtragiczniejszym aktem terroryzmu nie tylko w historii USA, ale i całego świata.

Prawa autorskie; Robert Clark/Associated Press

Później stał się on symbolem globalnego terroryzmu. Stany Zjednoczone (USA) – potężne państwo zostało zaatakowane przez terrorystów Al-Kaidy – organizacji, która zorganizowała ten atak terrorystyczny oraz była mocno zaangażowana we wprowadzenie „powszechnego dżihadu”12. Sprawcą ataku był człowiek uważany za największego wroga Ameryki — Osama bin Laden, przywódca organizacji Al-Kaida. Wydarzenie, które miało miejsce 11 września stało się tematem numer jeden w prasie i telewizji. Wieżowce, które liczyły po 110 pięter, zawaliły się w wyniku zamachów. W wyniku ataku terrorystycznego zginęło 2973 osób13. Atak z dnia 11 września 2001 r. stał się jednym z najbardziej wstrząsających wydarzeń, które zmieniło myślenie zarówno całego społeczeństwa, jak i władz państwowych. Od tego czasu zagwarantowanie bezpieczeństwa pełniło fundamentalną rolę w kreowania przyszłości poszczególnych państw, a szczególnie państwa amerykańskiego.

Kolejny atak terrorystyczny, który miał miejsce w Rosji, odbył się 23 października 2002 r. Do moskiewskiego teatru, znajdującego się na Dubrowce w czasie drugiego aktu przedstawienia Nord-Ost weszło około 50 czeczeńskich terrorystów pod do-

wództwem Mowsara Barajewa14. Prawie nikt z widzów nawet nie pomyślał, że to grupa terrorystów weszła do teatru, ponieważ wydawało się im, że to zwykła część przedstawienia – dopóki terroryści nie wzięli prawie 800 osób za zakładników. Ponadto, w teatrze znajdowało się 18 kobiet, zwanych Czarnymi Wdowami. Każda kobieta miała na sobie materiały wybuchowe. Oprócz tego, terroryści przywieźli ze sobą dwa duże ładunki wybuchowe. Żądania terrorystów były ignorowane, mimo to nie podjęto decyzji o wyznaczeniu osoby, która mogłaby poprowadzić z nimi negocjacje. 26 października jednostkom specjalnym udało się dostać do teatru i przez klimatyzację rozpylić gaz, który był stworzony przez rosyjskich chemików wojskowych. Ta akcja ratunkowa została przeprowadzona całkowicie nieudolnie. Przedstawienie Nord-Ost stało się tragedią, w której błędy popełnione podczas akcji ratunkowej przyniosły o wiele więcej ofiar, niż działania terrorystów15

Trzy lata później świat znowu ogarnęła fala niepokoju, ponieważ 7 lipca 2005 r. w godzinach porannych w Londynie miał miejsce kolejny zamach terrorystyczny. Trzy eksplozje w metrze i jedna w miejskim autobusie sparaliżowały całe miasto.

Muzułmanin modlący się przed kwiatami w miejscu ataku na meczet w Christchurch. Skrajnie prawicowy ekstremista zastrzelił 51 osób, co transmitował na żywo w internecie.

Prawa autorskie; Mick Tsikas/APP

Z powodu ataków zginęło blisko 37 osób, a rannych zostało około 700. Początkowo informowano, że było 7 takich eksplozji, ale w rzeczywistości doszło tylko do 4. Ciekawym jest to, że dzień, w którym został przeprowadzony atak, był specjalnie do tego wybrany, ponieważ wtedy w Szkocji rozpoczął się szczyt Grupy G816

Jednym z najnowszych przykładów działań terrorystycznych jest atak terrorystyczny, który miał miejsce 15 maja 2022 r. w Stanach Zjednoczonych. Według podanych informacji zamachowiec zastrzelił 10 osób w Buffalo. Atak z 15 maja został uznany za jeden z najbardziej krwawych ataków terrorystycznych na tle rasowym, które kiedykolwiek odbyły się w historii Stanów Zjednoczonych. Atak terrorystyczny dokonany przez białego 18-latka był transmitowany na żywo w Internecie. Działania terrorysty zobaczył cały świat. Chłopak nie ograniczył się do strzelaniny na parkingu, zaatakował również osoby, które znajdowały się w tej chwili w sklepie obok parkingu17.

Akty terrorystyczne zdarzają się bardzo często. Każdy z nich ma miejsce w różnych państwach, z powodu różnych okoliczności oraz mogą być dokonane z różnych przyczyn. Śmierć niewinnych jest najgorszym skutkiem ataków terrorystycznych. Żadna idea czy żaden cel nie może kosztować kogoś życia. Biorąc pod uwagę obecną sytuację w Ukrainie, czy możemy dodać Federację Rosyjską do listy państw terrorystycznych? Wojna trwająca 8 lat weszła na wyższy poziom w 2022 r. Od 24 lutego cywilna ludność ukraińska doświadczyła licznych ataków ze strony rosyjskiej armii. Przykładami takich ataków są ataki rakietowe na budynki mieszkalne, szkoły, szpitale i przytułki w różnych miastach Ukrainy. Wszystkie wspominanie działania strony rosyjskiej mieszczą się w powstałych w ciągu lat definicjach terroryzmu. Głównym celem takich działań jest realizacja planów politycznych Rosji. Rosyjskie wojsko całkowicie ignoruje zasady prowadzenia wojny18. Jedna z takich zasad znajduje się w artykule 14. Konwencji Genewskiej, w której zaznaczono, że ochrona ludności cywilnej podczas wojny, w szczególności podczas okupacji jest obowiązkowa19. Rosyjscy okupanci działają w całkowicie odmienny sposób. Nie tylko torturują i zabijają cywilów, ale także gwałcą zarówno kobiety, jak i dzieci. Oprócz tego warto zaznaczyć, że siły rosyjskie zaatakowały wybrane obiekty w elektrowniach atomowych w Czarnobylu i Zaporożu20. Takie

działania rosyjskiej armii można zaliczyć do działań ekoterrorystycznych, które wywierają wpływ na globalne środowisko naturalne, a nie tylko na środowisko dwóch państw. Po zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku, Osama bin Laden został światowym terrorystą oraz największym wrogiem USA po tym, jak w wyniku ataku terrorystycznego zginęło 2973 osoby. Przykład najbardziej znanego ataku terrorystycznego został przywołany po raz kolejny dla porównania z obecną sytuacją w Ukrainie. Biuro Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka w swoim nowym raporcie zaznacza, że: „od godziny 4:00 24 lutego 2022 r., kiedy rozpoczął się zbrojny atak Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, do północy (czasu lokalnego) 31 maja 2022 r. Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka odnotowało 9094 ofiar cywilnych: 4149 zabitych i 4945 rannych”21, chociaż nieoficjalne liczby w takich miastach jak Mariupol czy Bucza, są o wiele większe. Ale nawet oficjalna liczba zabitych jest większa niż liczba osób, które zginęły podczas zamachu na World Trade Center. Czy w takim wypadku można uznać, że zarówno prezydent Rosji, jak i każdy żołnierz rosyjski są terrorystami XXI w.?

Wspomniałam tylko o niektórych atakach terrorystycznych, które zaskoczyły cały świat. Podobnych przykładów terroryzmu jest o wiele więcej, coraz częściej dowiadujemy się o nowych atakach, które prawie wszystkie mają podobny cel. Na analizę tego zjawiska poświęcono dużo czasu oraz wydano ogromną ilość środków na próby jego zwalczania. Niestety terroryzm tylko ciągle się rozwija, oprócz tego wkracza on w nasze codzienne życie, ponieważ terroryści powoli udoskonalają swoje działania w Internecie, w miejscu, gdzie jest ich jeszcze trudniej zidentyfikować.

Ataki terrorystyczne a media

W XXI w. media społecznościowe odgrywają bardzo istotną rolę w życiu każdego człowieka. Trudno jest wyobrazić sobie dzień bez ciągłego napływu informacji z różnych źródeł, ale jeszcze trudniej wyobrazić sobie to, że media społecznościowe od niedawna zaczęły odgrywać ogromną rolę w działalności terrorystycznej. Nikt nie zaprzecza, że terroryzm istnieje już od dziesięcioleci oraz że większość ludzi wiedziała, czym on jest i jakie skutki za sobą pociąga. Ale z rozwojem technolo-

gii terroryzm zaczęto pojmować w inny sposób. We współczesnym świecie istnieje ogromna liczba aspektów łączących rozwój technologiczny, w tym rozwój mediów i terroryzm. Dobrym przykładem może być użycie mediów społecznościowych przez osoby i organizacje, które prowadzą działalność terrorystyczną.

Istnieje definicja terroryzmu medialnego, którą zaproponował Rafał Klepka – doktor nauk politycznych, menedżer i medioznawca. Zwraca on uwagę na to, że główną „zbroją” terrorystów jest propaganda i wojna psychologiczna. Wynika to z tego, że terroryści posiadają małe zasoby w porównaniu do organizmu państwowego, oprócz tego ich potencjał jest o wiele mniejszy. W swojej pracy R. Klepka zaznacza, że „jednocześnie terroryści dostarczają mediom emocjonalnych, ekscytujących wiadomości i krwawych obrazów, które pomagają mediom w sprzedaży produktu medialnego, zwiększają oglądalność, cytowalność, co przekłada się na zyski z reklam” 22. Z tego wynika, że wydarzenia takiego typu, jak ataki terrorystyczne po prostu są nową, aktualną oraz istotną informacją, z której media społecznościowe wyciągają dla siebie tylko korzyści? Na ten temat można bardzo długo dyskutować, ale i tak warto wziąć pod uwagę, że dostarczana informacja dotycząca takiego typu wydarzeń jest bardzo istotna. Czy po ciągłym informowaniu o atakach terrorystycznych zachodzących w świecie, czujemy się bezpieczniej we własnym państwie? Trudno dać prawidłową i doskonałą odpowiedź na takie pytanie, ponieważ nie wiemy do końca, co dla współczesnego człowieka jest gorsze: codziennie dostawać takiego typu informacje (o atakach, zamachach i wojnach), czy zupełnie nie otrzymywać żadnej informacji i nie posiadać żadnej podstawowej wiedzy na temat sytuacji w świecie? Chociaż biorąc pod uwagę ten fakt, że człowiek XXI w., to człowiek uzależniony od technologii, nowej informacji oraz komunikacji z innymi ludźmi (przeważnie za pomocą Internetu), można dojść do wniosku, że ludziom łatwiej jest codziennie otrzymywać cały pakiet informacji, niż nie mieć do niej dostępu w ogóle.W Internecie jest bardzo dużo różnych źródeł zawierających informacje na temat poszczególnych albo najbardziej znanych zamachów terrorystycznych. W ogólnym dostępie są filmiki pokazujące momenty zamachów i skutki, które miały miejsce po

ich zakończeniu. Ale w 2019 r. terroryzm osiągnął nowy poziom. 15 marca 2019 r. w Christchurch w Nowej Zelandii miał miejsce zamach przeprowadzony przez Brentona Tarranta. Ten atak jest uważany za pierwszy zamach terrorystyczny, który był transmitowany w czasie rzeczywistym. Transmisja była prowadzona z perspektywy zamachowca za pomocą mediów. Oprócz tego, ten atak terrorystyczny należy do nielicznych zamachów przeprowadzonych przez pojedynczego terrorystę. Atak w Christchurch okazał się najbrutalniejszym i najbardziej znanym aktem terroru w Nowej Zelandii. Transmitowanie tego ataku w czasie rzeczywistym było najważniejszą cechą, która odróżniała go od innych znanych nam zamachów. Transmisja odbywała się za pośrednictwem mediów społecznościowych przy użyciu małej kamerki, którą zamachowiec umieścił na swoim hełmie. Był to największy w ostatnich latach zamach terrorystyczny, którego celem stała się społeczność muzułmańska. Mimo to, prawie przed samym zamachem sprawca ujawnił swoją tożsamość, co uznano za kolejną cechę odróżniającą ten akt terrorystyczny od wszystkich innych 23

COVID-19 a terroryzm

Nikt nie był przygotowany do pandemii, która wstrząsnęła całym światem. Teraz, po dwóch latach życia w warunkach, jakie stworzył COVID-19, oczywiste jest to, że pandemia wywarła wpływ na wszystkie dziedziny życia każdego z nas. Warto zauważyć, że COVID-19 wpłynął na terroryzm w sposób bardzo szczególny. W Przeglądzie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Krzysztof Izak pisze, że: „pandemia COVID-19 zaostrzyła retorykę ekstremistów i organizacji terrorystycznych wobec środowisk obcych im etnicznie, kulturowo i religijnie”24. Ciężko było sobie wyobrazić, że w czasie pandemii, ze skutkami której boryka się cały świat, organizacje terrorystyczne będą kontynuować, a nawet udoskonalać swoje działania. Aktywne działania terrorystów w mediach społecznościowych są bardzo ściśle powiązane z pandemią. K. Izak wskazuje, że terroryści zaczęli aktywnie rozpowszechniać nieprawdziwe informacje, propagować agresję i nienawiść w Internecie. Autor wspomina, że aktywność terrorystów się zwiększyła, ale w porównaniu do poprzednich lat ten wzrost nie jest tak duży.

Dużą liczbę teorii spiskowych K. Izak przedstawił w swojej pracy. Autor pisze o teoriach absurdalnych, które miały miejsce na początku pandemii. Często pojawiające się w mediach lub nawet w czasie zwykłych rozmów z rodziną zarzuty wobec Chińczyków nie były na tyle przerażające, jak to, o czym autor pisze w swojej pracy. Teorie mówiące, że muzułmanie wywołali pandemię w Indiach, a w Chinach są za to odpowiedzialni Afrykanie, lub to, że wywołali ją Żydzi, aby wreszcie panować całym światem. O każdej z nich można powiedzieć, że to jest fake news. Dobrym przykładem teorii dotyczącej Żydów, jest wydarzenie, które miało miejsce w marcu 2021 r. Przez FBI zostało skierowane ostrzeżenie do policji, w którym zamieszczono informacje na temat istnienia możliwości wykorzystania COVID-19 przez różne organizacje neonazistowskie do ataków wymierzonych nie tylko w stróżów prawa, ale i w Żydów25.Pandemia po raz kolejny udowodniła, że terroryzm rozwija się w chaosie. Zarówno rozproszone społeczeństwo, jak i władze państwowe szukające rozwiązania wybranych problemów, nieumyślnie pomagają procesom rozwoju terroryzmu.

Podsumowanie

W XXI w. obecność terroryzmu już nikogo nie dziwi, ale każdy atak terrorystyczny, który miał miejsce do tej pory przeraził cały świat. Każdy z nas pamięta zamach na World Trade Center w Nowym Yorku z 11 września 2001 r. i to, jakie skutki za sobą pociągnął. Istnienie organizacji terrorystycznych zmusza wszystkie państwa do podejmowania działań przeciwko nim, ale często te działania nie są skuteczne. Próby znalezienia doskonałej definicji oraz współpraca państw wymierzona w zwalczanie terroryzmu to działania, których celem jest wykorzenienie terroryzmu.

Współczesny świat, w którym żyjemy daje ludziom dużo możliwości, ale jednocześnie stwarza dużo niebezpieczeństw, które codziennie nas otaczają. Unikamy tłumów ludzi. Wchodząc do samolotu czy metra, zastanawiamy się, czy nikt nie wygląda podejrzanie. Nawet oglądając dzieła sztuki w muzeum przez chwile możemy poczuć się zagrożeni. Terroryzm to zjawisko, o którym muszą wiedzieć wszyscy, ponieważ do tej pory pozostaje ogromnym problemem, który potrzebuje szybkich, skutecznych i prawidłowych rozwiązań.

1 S. Wojciechowski, Terroryzm na początku XXI wieku. Pojęcie, istota i przyczyny zjawiska, Bydgoszcz–Poznań 2011, s. 275.

2 W. Zubrzycki, Tak zwany terroryzm, Szczytno 2017, s. 6.

3 K. Kasperska-Kurzawa, Terroryzm islamski a bezpieczeństwo globalne, „Chorzowskie Studia Polityczne” 2016, nr 11, s. 105-106.

4 I. Resztak, Pojęcie, historia i typologia zjawiska terroryzmu, „Науковий Вісник” 2011, № 4, С. 522.

5 Encyklopedia naukowa PWN [terroryzm], https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/terroryzm;3986796.html (data dostępu: 04 stycznia 2021).

6 C.A.J. Coady, Terrorism, [w:] Encyclopedia of Ethics, New York 2001, s. 1697.

7 S. Wojciechowski, Terroryzm. Analiza pojęcia, „Przegląd bezpieczeństwa wewnętrznego” 2009, nr 1, s. 57.

8 Ibidem, s. 57.

9 Ibidem, s. 57.

10 G. Bator, M. Knapik, Rola mediów społecznościowych jako instrumentu terroryzmu: analiza zamachu Brentona Tarranta, „Studia de Securitate” 2020, nr 10, s. 57.

11 Ibidem, s. 57.

12 S. Smilansky, Terroryzm, usprawiedliwienie i złudzenia, [w:] T. Kuniński, T. Żuradzki (red.), Etyka wojny. Antologia tekstów, Warszawa 2009, s. 347.

13 E. Waśko-Owsiejczuk, Wydarzenia 11 września 2001 r. w świetle prasy polskiej, „Białostockie Teki Historyczne” 2009, t. 7, s. 140.

14 K. Kraj, FSB Rosji w walce z terroryzmem, „KOMANDOS” 2009, nr 5, s. 47.

15 E. Wolska, 10 lat po tragedii na Dubrowce, czyli jak nie przeprowadzać akcji ratunkowej, „OSTRY DYŻUR” 2013, nr 1, s. 29.

16 BBC Polska, http://www.bbc.co.uk/polish/worldnews/story/ 2005/07/printable/050707_london_terrorist.shtml (data dostępu: 5 stycznia 2021).

17 Otwarta Rzeczpospolita, https://www.otwarta.org/atak-terrorystyczny-w-stanach-zjednoczonych-rasista-zastrzelil-10-osob-w-buffalo-w-stanie-nowy-jork/ (data dostępu: 30 maja 2022).

18 A. Radina, Blacklist Putin’s Terrorist State, strona internetowa Project Syndicate, https://www.project-syndicate.org/commentary/russia-blacklist-terrorist-financing-money-laundering-by-anastasia-radina-2022-03 (data dostępu: 31 maja 2022).

19 М. Ситніков, Які закони та звичаї війни порушує Росія в Україні?, strona internetowa Ukraїner, https://ukrainer.net/ porusheni-zakony/ (data dostępu: 31 maja 2022).

20 A. Radina, op. cit.

21 Strona internetowa Слово і діло. Аналітичний портал, https:// www.slovoidilo.ua/amp/2022/06/01/novyna/suspilstvo/oon-onovyla-dani-pro-zhertvy-rosijskoho-vtorhnennya-ukrayini (data dostępu: 31 maja 2022).

22 R. Klepka, Terroryzm medialny [w:] O. Wasiuta, R. Klepka, R. Kopeć (red.), Vademecum bezpieczeństwa informacyjnego, Kraków 2018, s. 469.

23 G. Bator, M. Knapik, op. cit., s. 62-63.

24 K. Izak, Wpływ pandemii COVID-19 na radykalizację postaw i terroryzm, „Przegląd bezpieczeństwa wewnętrznego” 2020, nr 23, s. 28.

25 Ibidem, s. 4-5.