ARENA nr 3

Czasopismo Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego Numer 3(7) marzec 2011 Redaktor naczelna : Barbara Moś

Opiekun wydania dr Tomasz Młynarski

Grafika : Łukasz Stasiak Autorzy: Barbara Moś Joanna Dubiel Marta Małota Dorota Drajewicz Barbara Buż Dominika Kotwica Piotr Warzyszyński Rysunki: Karolina Duszka

Korekta: Justyna Rybka Monika Filipek Opiekun wydania: dr Tomasz Młynarski Copyright by Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ & the Authors Kraków 2011 Nakład: 250 egz.

Wydawca: Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ, ul. Jabłonowskich 5, 31-114 Kraków, Publikacja sfinansowana ze środków Rady Kół Naukowych UJ Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za prezentowane w artykułach opinie autorów.

Wszystkie teksty podlegają ochronie własności intelektualnej.

Przedruk bez zgody redakcji zabroniony.

Arena 3(7) marzec 2011

Słowo wstępne Współczesny świat cierpi w coraz większym stopniu na niedobór surowców energetycznych a wyścig o zasoby determinuje relacje międzynarodowe i politykę zagraniczną wielu państw. Rosnące zapotrzebowanie na energię w skali globalnej oraz malejące zasoby konwencjonalnych źródeł energii, implikują kwestię bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. W tym pierwszym wymiarze problem bezpieczeństwa energetycznego wpisuje się w dwa aspekty bezpieczeństwa państwa: bezpieczeństwa gospodarczego i bezpieczeństwa geopolitycznego.

Współcześnie bezpieczeństwo energetyczne poszczególnych aktorów życia międzynarodowego jest niezwykle zróżnicowane ze względu na uwarunkowania surowcowe, ekonomiczne i geopolityczne w aspekcie regionalnym i globalnym. Rosnąca liczba ludności i stale wzrastające zapotrzebowanie na energię, przy nierównomiernym dostępie do zasobów energetycznych, w ogromnej mierze zlokalizowanych na terenie państw niestabilnych politycznie, uczyniło z surowców energetycznych narzędzie politycznej gry.

Publikacja stanowi zbiór artykułów odnoszących się do polityki energetycznej kluczowych aktorów międzynarodowych (OPEC, Iran, Australia), potencjału surowcowego wybranych regionów świata (region nordycki) oraz ważnych problemów takich jak m.in. rozwoju odnawialnych źródeł energii w UE i na świecie. Przyszłość energetyki stanowią paliwa syntetyczne, których rozwój jest jednak ograniczony z powodu oporu lobby wydobywczego i wielu branż i sektorów przemysłu, w tym sektora motoryzacji.

Osobnym problemem jest bezpieczeństwo energetyczne Polski w aspekcie uniezależnienia się od dominujących w bilansie energetycznym kraju, paliw kopalnych.

Potrzeby energetyczne kształtują nowy krajobraz zależności politycznych. Bezpieczeństwo energetyczne będąc częścią systemu bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, coraz częściej stanowi kluczowy element polityki nie tylko gospodarczej, ale również zagranicznej współczesnych państw i oddziaływania organizacji międzynarodowych, co w przyszłości może wywoływać ostre implikacje polityczne i gospodarcze. Osobny problem stanowią wyzwania polityki energetyczno – klimatycznej zarówno w obrębie UE jak i w wymiarze globalnym, przed którymi stoi współczesna cywilizacja Z tych powodów podjęte przez Autorów rozważania stanowią nie tylko ciekawe źródło informacji ale także inspiracji do przemyśleń, warte polecenia wszystkim czytelnikom, którym bliska jest problematyka bezpieczeństwa energetycznego.

Dr Tomasz Młynarski

SPIS TREŚCI NA PODIUM, CZYLI TO, CZYM ŻYJE ŚWIAT Polska globalnym potentatem paliwowym – utopia czy najbliższa przyszłość?.......................... 4 Alternatywne źródła energii w Unii Europejskiej........................................................... 9 Odnawialne źródła energii w Polsce – aktualności i prognozy..................................................... 18 Surowce energetyczne i przemysł petrochemiczny w Norwegii.................................................. 28

ZA FILAREM, CZYLI O TYM, CO DAWNO I NIEPRAWDA

OPEC............................................................................................................................................ 34 Polityka energetyczna Australii.................................................................................................... 41 Ropa naftowa i gaz ziemny w polityce Islamskiej Republiki Iranu............................................. 44 3

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Powszechnie uważa się, że posiadanie bogatych złóż surowców naturalnych jest determinantem silnej pozycji państwa w globalnej gospodarce. Złoża ropy naftowej – jednego z najbardziej potrzebnych, a zarazem deficytowych surowców – są dla wielu państw źródłem bogactwa. Ale czy naprawdę posiadanie naturalnych surowców jest niezbędne do budowy potęgi paliwowej?

P

rof. dr hab. Dobiesław Nazimek z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie twierdzi inaczej. Według jego teorii Polska w najbliższych latach może stać się energetycznie samowystarczalna! Jest to możliwe dzięki produkcji benzyny syntetycznej przez sztuczną fotosyntezę dwutlenku węgla, nad której opracowaniem pracuje profesor.

Teoria jest dość odważna: prof.

Nazimek planuje zagospodarować nadmierną emisję CO2 w Polsce, przeprowadzając sztuczną fotosyntezę z użyciem specjalnego katalizatora. W ten sposób uzyskuje z CO2 metanol, z którego na końcu wytworzone zostanie przyjazne środowisku paliwo. Według twórcy możliwe jest wytworzenie pełnowartościowej benzyny za cenę mniej więcej 40 groszy za litr. Oczywiście realizacja planu wymaga kosztownych inwestycji, a jego powodzenie zależy od odpowiedniego ukierunkowania polityki gospodarczej państwa.

TEORIA PROF. NAZIMKA ODBIŁA SIĘ GŁOŚNYM ECHEM W ŚRODOWISKU NAUKOWYM I MEDIACH. 1

Piotr Warzyszyński

JESZCZE ZANIM WESZŁA w przyrodzie.

W FAZĘ REALIZACJI, SPOTu jest ten kluczyk albo wyTKAŁA SIĘ Z OGROMNĄ trych, dzięki któremu można było FALĄ KRYTYKI ZARÓWNO zmniejszyć straty energetyczne i ZE STRONY EKSPERTÓW, wykorzystać tę energię w sposób JAK I DZIENNIKARZY. optymalny. My znaleźliśmy doBy właściwie zrozumieć wagę odkrycia profesora, jej znaczenie dla gospodarki oraz argumenty krytyków, należy bliżej przyjrzeć sięomawianemuprocesowi. Składa się on z dwóch etapów. Pierwszy z nich to reakcja sztucznej fotosyntezy – syntezy dwutlenku węgla i wody w obecności katalizatora – dwutlenku tytanu TiO2, wcześniej silnie napromieniowanego promieniem ultrafioletowym. Reakcja jest silnie endotermiczna.

(2 CO2 + 4 H2O)hv → 2 CH3-OH + 3 O2

Reaktor do przeprowadzenia tej powszechnej w przyrodzie reakcji przedstawia poniższy schemat. We wnętrzu reaktora jest zamontowana lampa wytwarzająca silne promienie ultrafioletowe. Wykorzystany katalizator ma sprawiać, że przekształcenie energii promieniowania w energię zgromadzoną w metanolu odbywać się będzie ze znacznie większą sprawnością, niż dzieje się to

brą fazę katalityczną i stworzyliśmy warunki, w jakich katalizator ma być aktywowany w układzie fotoreaktora. To był w zasadzie klucz do sukcesu. Powiem tylko, że osiągnęliśmy poziom zaledwie 6 proc. strat, czyli dysponujemy układem wysokoaktywnym – opisuje swój wyna-

lazek prof. Nazimek1 .

Drugi etap procesu polega na uzyskaniu benzyny z rozpuszczonego w wodzie metanolu.

Podczas tego procesu metanol się separuje i sprzęga do wyższych węglowodorów. W wyniku reakcji otrzymujemy pełnowartościową benzynę syntetyczną. Proces jest silnie egzotermiczny. Reakcja MTG (methanol to gasoline) nie jest nowością. Jest ona znana od mniej więcej 30 lat, kiedy to podczas kryzysu naftowego spowodowanego wojną izraelskoarabską opracował go koncern ExxonMobil. Pierwsza tego typu instalacja zbudowana została w 1985 roku w Nowej Zelandii,

Dobiesław Nazimek: Wyobraźmy sobie świat bez ropy. Rozmowę przeprowadził Adam Kruczek, „Nasz Dziennik”, nr 187(3508), 11.08.2009.

4

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Rysunek 1. Reakcja sztucznej fotosyntezy

– sztuczna fotosynteza, metanol, separacja MTG, benzyna – wydaje się najbardziej sensowny i najkorzystniejszy z punktu widzenia energetycznego i finansowego. (… ) Produkcja metanolu z fotosyntezy, owszem, jest endotermiczna, Źródło: Opracowanie własne na podstawie: inż. ale cała reszta Krzysztof Lis, Drewno zamiast benzyny [w:] jest silnie egzohttp://www.drewnozamiastbenzyny.pl/wordpress/wpcont termiczna. Jak ent/uploads/2009/09/reaktor-nazimka.png, 27.02.2011. się zamknie proces od strony kolejne powstały m.in. w Chi- energetycznej, jak się to policzy, nach i Mongolii. to bilansuje się on nie tylko od Prof. Nazimek podkreśla, że strony energetycznej – bo ona się obie reakcje należy rozpatrywać zawsze musi zamknąć – lecz takjako całość, gdyż analizowane że od strony biznesowej, a więc osobno nie mają większego sen- od ilości pieniędzy włożonych w su. Produkcja metanolu w proce- te procesy. Okazało się, że całe sie sztucznej fotosyntezy sama z przedsięwzięcie zaczyna być opłasiebie nie „bilansuje się energe- calne, co daje w efekcie bardzo tycznie” – jest silnie endotermicz- tanią benzynę”2. Klucz do sukce-

na, czyli oprócz CO2 wymaga dużych nakładów energii elektrycznej do wytworzenia promieniowania UV. Dodatkowo samo wyprodukowanie metanolu nie przynosi zamierzonych rezultatów. Jego spalanie nie „zamyka się energetycznie”, a jego użycie bezpośrednio w silnikach samochodowych wymaga zmiany silników.

Możliwe jest produkowanie biopaliwa na jego bazie, jednak cena takiego paliwa będzie porównywalna z ceną ropy naftowej. Rozważając natomiast oba procesy jednocześnie, bilans energetyczny wygląda zupełnie inaczej.

Profesor Nazimek: „Z naszych obliczeń bilansu włożonej i otrzymanej energii oraz z kalkulacji biznesowej wynika, że ten układ 2 Tamże, s.5.

3 Wg danych opublikowanych w artykule:

su ma tkwić w uzyskaniu energii niezbędnej do przeprowadzenia fotosyntezy ze zmagazynowanej energii cieplnej wytwarzanej podczas sprzęgania metanolu. Dzięki temu promienie UV zasilane są nie energią spalaną w elektrowniach, ale tą wytwarzaną podczas reakcji MTG. Jeszcze lepszym rozwiązaniem byłoby zastąpienie światła sztucznego promieniami słonecznymi, które w wielkim nadmiarze docierają do ziemi.

Niestety do dziś nie udało się tego zrobić. Do tego celu najprawdopodobniej niezbędne jest wynalezienie innego katalizatora, który byłby zasilany przez „miękkie”, czyli „długie” fotony części światła słonecznego o energii 2,5–3,5 eV (fiolet i bliski

ultrafiolet UV-A). Natura daje nam pewność, że jest to możliwe, gdyż niskoenergetyczna fotosynteza zachodzi nieustannie w roślinach, i to bez udziału metali ciężkich.

PROF. NAZIMEK W SWYCH ROZWAŻANIACH POSUWA SIĘ JEDNAK KROK DALEJ. NIE TYLKO SKONSTRUOWAŁ ON UKŁAD UMOŻLIWIAJĄCY RECYKLING DWUTLENKU WĘGLA, STWORZYŁ ON TAKŻE POMYSŁ UKIERUNKOWANIA POLITYKI PAŃSTWA W RÓŻNYCH DZIEDZINACH W TAKI SPOSÓB, BY PROCES BYŁ JAK NAJBARDZIEJ OPŁACALNY I ZYSKOWNY JEDNOCZEŚNIE DLA WIELU STRON: PAŃSTWA POLSKIEGO, SPÓŁEK ENERGETYCZNYCH, A TAKŻE UŻYTKOWNIKÓW POJAZDÓW SPALINOWYCH. Coroczny wpływ do budżetu RP pochodzący z akcyzy paliwowej szacowany jest na około 50 mld złotych3 . Od razu nasuwa się pytanie, czy wprowadzenie taniej benzyny syntetycznej nie zrujnuje państwowego budżetu?

Plan prof. Nazimka zakłada przetwarzanie nadmiaru CO2 pochodzącego ze spalania paliw kopalnianych. Polskie prawo stanowi, że benzyna wytworzona w efekcie spalania surowców kopalnianych nie jest biopaliwem – podlega więc akcyzie. Jednak nawet po naliczeniu akcyzy produkcja benzyny syntetycznej nadal ma być opłacalna.

Polska emituje 340 mln ton CO2 rocznie. Gdybyśmy potrafili zagospodarować wszystkie źródła, co jest oczywiście nierealne, to mamy z tego jakieś 280 mln ton metanolu. Z tego możemy

Płacimy za wiarę PiS w gazoport, [w:] „Dziennik Gazeta Prawna” nr 249 (2625) z 2009-12-22, s.12.

5

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Rysunek 2.Technologia prof. Nazimka: proces recyklingu CO2 Poniższy schemat przedstawia proces recyklingu CO2. Można zauważyć, że dwutlenek węgla jest obecny na każdym etapie procesu.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Krzysztof Żmijewski, Sztuczna fotosynteza profesora Nazimka, s. 3. otrzymać od 80 do 120 mln ton benzyny lub oleju napędowego. A obecnie Polska zużywa około 21 mln ton paliw rocznie. To jest skala naszych możliwości i potrzeb4.

Profesor proponuje także zagospodarowanie nadmiaru – metanol w łatwej reakcji można przekształcić w gaz. Ta odważna wizja otwiera przed Polską perspektywę energetycznej samowystarczalności.

Rezygnacja z ropy naftowej na rzecz benzyny syntetycznej nie spowoduje upadku koncernów paliwowych zajmujących się przetwarzaniem surowców.

Petrochemie nadal będą miały co robić, gdyż zmiana pochodzenia paliwa w żaden sposób nie zmniejszy zapotrzebowania na ich usługi. Zagrożenie jest dla przedsiębiorstw wydobywczych 5

– mówi profesor, jednak powody tego zagrożenia wiąże on z wyczerpaniem się złóż, a nie z wprowadzeniem nowej technologii.

Pakiet ekonomiczno-klimatyczny UE zakłada redukcję emisji CO2 do roku 2020 o 20%.

Powszechnie wiadomo, że Polska może mieć wielkie problemy z realizacją tego planu. Obowiązek zakupu zezwoleń na emisję CO2 będzie miał negatywny wpływ na polską energetykę. Limity te dotycząjednak tylko dwutlenku węgla wytwarzanego podczas spalania paliw kopalnianych. Poprzez ich recykling – przetworzenie w benzynę wykorzystywaną ponownie przez użytkowników samochodów – znacząco zmniejszy się jego emisję w obszarze energetycznym.

W transporcie poziom emisji

4 Dobiesław Nazimek, Wyobraźmy sobie świat bez ropy, s.6 5 Tamże, s.8 6 Dariusz Malinowski, Czysty węgiel – polska szansa [dok. elektr.]

7 Dobiesław Nazimek, Wyobraźmy sobie świat bez ropy, s.14.

6

CO2 pozostanie niezmieniony, jednak to nie ten sektor jest obiektem zainteresowania polityki unijnej. Kolejnym przedsięwzięciem mogącym współdziałać z procesem sztucznej fotosyntezy jest projekt „Czysty Węgiel”. Unia Europejska gotowa jest przeznaczyć miliardy euro na instalację umożliwiającą oddzielenie negatywnie wpływającego na klimat dwutlenku węgla od węgla spalanego w elektrowniach i magazynowanie go6. Taka instalacja zapewnia praktycznie niewyczerpalne źródło CO2 dla procesu sztucznej fotosyntezy.

Projekt jest w fazie przygotowania. Trwa dokładna ocena fi-

nansowa całego przedsięwzięcia. Właśnie w tym celu na mocy listu intencyjnego podpisanego przez Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej i należącą do Polskiej Grupy Energetycznej lubelską Elektrociepłownię Wrotków powołujemy zespół złożony z praktyków wytypowanych przez PGE i naszą uczelnię dla zrobienia dokładnego harmonogramu prac i realnej wyceny przewidywanych kosztów. Chcemy też wybrać wysokiej klasy biuro projektów.

Rozmawialiśmy wstępnie z niemiecką firmą Lurgi. To uznany, ale też drogi projektant i wykonawca instalacji chemicznych, gwarantujący najwyższą jakość. Lurgi jest zainteresowany, gdyż w grę wchodzi budowa pierwszej tego typu instalacji na świecie, dlatego liczymy na ulgi. Jeśli chodzi o wykonawstwo, to trzeba się zastanowić, które polskie firmy mogłyby się tego podjąć7 – tak o

stopniu zaawansowania prac mówił twórca koncepcji w 2009 roku. W tym miejscu znowu utopijna wizja musi zostać skon-

http://www.wnp.pl/artykuly/czysty-wegiel-polska-szansa,5470.html, 27.02.2011.

Na podium, czyli to, czym żyje świat

frontowana z rzeczywistością.

Skonstruowanie takiej instalacji to inwestycja szacowana na co najmniej 100 mln złotych. Nie jest to kwota mała; szczególnie w dobie kryzysu niełatwo o pozyskanie inwestorów. Nowatorskim rozwiązaniem zainteresował się rząd polski. W styczniu 2009 roku wicepremier Pawlak spotkał się z prof. Nazimkiem w sprawie wdrażania projektu. Pierwsza reakcja rządu pojawiła się pół roku później na poziomie niewiążących deklaracji pomocy. Należy tutaj zaznaczyć, że istnieje możliwość pozyskania części środków z unijnego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, który nadaje priorytet projektom dotyczącym rozwoju energii odnawialnych – instalacja potrzebna do przeprowadzenia drugiego etapu reakcji spełnia wszystkie kryteria tego programu. Według byłej minister rozwoju regionalnego, nieżyjącej już Grażyny Gęsickiej 85% niezbędnych środków mogłoby pochodzić z funduszy europejskich8. Jednak plan inwestycyjny rządu RP wyznacza inne priorytety.

Każda rewolucyjna innowacja zanim stanie się wynalazkiem, musi przebrnąć przez obszernąfalę krytyki. I tym razem nie było inaczej. Polemika pojawiała się nawet „zza ściany” – dziekan Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Lubelskiej prof. dr hab. Lucjan Pawłowski na łamach „Gazety Wyborczej” krytycznie ocenia pomysł prof.

Nazimka. Zarzuca jego teorii między innymi, że proces zamiast zredukować emisję CO2, znacznie ją zwiększy. Z elementarnych praw chemii wynika, że energia nie może powstawać z niczego. Mówiąc w sposób spopula-

Arena 3(7) marzec 2011

ryzowany, można stwierdzić, że zarówno woda, jak i CO2 są na najniższym poziomie energetycznym, co oznacza, że w ich reakcji nie może „ powstać” energia9.

Według prof. Pawłowskiego reakcja wymaga sporego wkładu energii z zewnątrz (w postaci promieni UV), której wartość nawet przy stuprocentowej wydajności reakcji musi być co najmniej taka sama jak wartość energii chemicznej zawartej w metanolu. Wydajność tradycyjnych elektrowni węglowych to niespełna 35%. Na każdąjednostkę energii wytworzonej w procesie sztucznej fotosyntezy zużywa się więc około 3 jednostek energii zawartej w węglu. Nie ma w przyrodzie samorództwa energii.

Dlatego poważni badacze zrezygnowali z budowy perpetuum mobil10 – komentuje prof.

Pawłowski. Z tej krytyki wynika, że do wytworzenia promieniowania UV, niezbędnego do przeprowadzania endotermicznej reakcji fotosyntezy, wkład energetyczny pochodzący ze spalania paliw kopalnianych będzie trzykrotnie większy niż zawartość energetyczna wytworzonej benzyny. Ta krytyka co prawda opiera się na uznanym od XIX wieku prawie zachowania energii, ale nie bierze pod uwagę drugiej części reakcji – przetworzenia metanolu w benzynę – podczas której wydziela się bardzo dużo ciepła, które twórca teorii chce wykorzystać do wytworzenia niezbędnego promieniowania UV. Krzysztof Żmijewski, Sekretarz Generalny Społecznej Rady ds.

Narodowego Programu Redukcji Emisji przy Wicepremierze i Ministrze Gospodarki, na swoim blogu podaje w wątpliwość inną tezę prof. Nazimka – głoszącą, iż

proponowana przez niego metoda recyklingu CO2 w pełni spełnia kryteria Unii Europejskiej.

Wedle mojej wiedzy Komisja Europejska uznaje za „ capture & storage”11 tylko trwałe wiązanie CO2, takie jak w węglanie wapnia CaCO3 lub technologii podziemnego składowania CCS. Uwięzienie CO2 w metanolu CH3OH, moczniku CO(NH2) 2 itp. nie jest traktowane jako trwałe (konsultowałem w Zakładach Azotowych w Puławach).

Dlatego metoda prof. Nazimka nie będzie umożliwiała transferu emisji CO2 z obszaru ETS do obszaru non-ETS. Oznacza to, że metoda nie dysponuje rezerwą 40 €/t CO2 wynikającą z prognozowanej ceny emisji CO2. Innymi słowy emisja CO2 używanego w procesie kosztuje tyle samo co jego emisja do atmosfery – pisze

Żmijewski12.

W dużym uproszczeniu krytyczne opinie ekologów zarzucają, że dla środowiska nie jest istotne, czy dwutlenek węgla pochodzi z kominów elektrowni czy rur wydechowych samochodów. Jednak zapominają o tym, że dzięki takiemu recyklingowi dwutlenek węgla użyty jest dwukrotnie, co w ogólnym bilansie powinno zmniejszyć jego emisję.

Teoria prof. Nazimka jest postrzegana przez jednych jako rewolucja na skalę światową, przez innych jako laboratoryjna ciekawostka. Powstanie instalacji na skalę przemysłową oraz powiązanie ich w jedną kompleksową całość będzie prawdziwym testem dla rewolucyjnej teorii profesora. Dowód, że reakcja bilansuje się „na papierze”, nie daje jeszcze gwarancji końcowego powodzenia. Nie ulega

8 Paweł Tunia, Rząd zainteresuje się polskim wynalazkiem, a może i nie, „Nasz Dziennik”, nr 186(3507), 10.08.2009, s. 21.

9 Nie finansujemy perpetuum mobile - List prof. Lucjana Pawłowskiego, dziekana Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Lubelskiej,

GW nr 89(5578), 27.02.2011 [dok. elektr.]: http://wyborcza.pl/1,75476,6999457,Nie_finansujmy_perpetuum_mobile.html, 27.02.2011, s.12 10 Tamże, s.13.

11 Jest to technologia „wyłapywania” dwutlenku węgla ze spalin w celu ograniczenia jego emisji.

12 Krzysztof Żmijewski, Sztuczna fotosynteza profesora Nazimka , [w:] Blog prof. Krzysztofa Żmijewskiego (specjalisty ds. energetyki) z 10-09-2009 na portalu ekonomicznym wnp.pl [dok. elektr.] http://www.wnp.pl/blog/2_226.html, 27.02.2011.

7

Arena 3(7) marzec 2011

jednak wątpliwości, że zapewnienie Polsce bezpieczeństwa energetycznego jest warte zainteresowania polityków i dogłębnych badań na ten temat.

Odkrycie technologii paliw syntetycznych należy rozpatrywać w trzech aspektach: energetycznym, ekonomicznym i klimatycznym. Nawet jeśli pod względem energetycznym reakcja nie jest tak doskonała jak przedstawia to twórca, to właśnie aspekty ekonomiczny i klimatyczny mogąrozstrzygnąć o ogólnym sukcesie inwestycji.

Uwzględniając w ogólnym bilansie procesu zagadnienia, o których w laboratoriach się nie rozmawia – uniknięcie wydatków państwa na import ropy naftowej z zagranicy, rozwój polskich przedsiębiorstw wynikający z implementacji projektu czy tworzenie nowych miejsc pracy – „bilans energetyczny” reakcji przedstawia się zupełnie inaczej. (Dla porównania, każda z firm poszukujących gazu łupkowego w Polsce jest gotowa zainwestować przeszło 15 mln dolarów za wykonie jednego próbnego odwiertu13 . Wdrożenie całego projektu prof. Nazimka to zaledwie koszt dwóch takich odwiertów).

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Polska nie jest jedynym krajem prowadzącym badania w tym kierunku. Sztuczną fotosyntezę udało się przeprowadzić także Amerykanom.

W Massachusetts Institute of Technology przeprowadzono tę samą reakcję co w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej, jednak katalizator zastąpiono znacznie droższą fotokomórką. Daleko posunięte badania prowadzone są także w Japonii. Najbliższe lata powinny pokazać, czy projekt wejdzie w życie i czyniąc Polskę „Kuwejtem Północy”, zrewolucjonizuje światowy rynek energetyczny.

Tak więc metoda miała by sens była zasilana przez „miękkie” czyli „dlugie” fotony części światła słonecznego o energii 2,5-3,5 eV (fiolet i bliski ultrafiolet UV-A), ale do tego celu trzeba wynaleźć prawdopodobnie inny katalizator. Wiemy, że jest to możliwe, bo proces niskoenergetycznej fotosyntezy zachodzi nieustannie w roślinach i to bez udziału metali ciężkich. Metoda miałaby również zastosowanie, gdyby wykorzystywała techniczny tzn. zanieczyszczony dwutlenek węgla z procesów spalania.

Obecnie wykorzystywany jest czysty 96,5% CO2 z butli. Tak

czysty CO2 pojawia się tylko w niektórych procesach chemicznych (zakłady azotowe, fermentacja).

Wnioski: • W obecnym stanie metoda nie ma gospodarczego zastosowania, chyba że Komisja Europejska uzna efekt „capture & storage”, co wydaje się bardzo mało prawdopodobne.

• Nie ma szans na uzyskanie dodatnich wyników ekonomicznych (opłacalności) procesu w jego obecnym stanie rozwoju, dlatego zamierzenia inwestycyjne wydają się nieuzasadnione.

• Koszty budowy reaktorów są zbyt wysokie.

Ale: • Należy wspierać badania naukowe nad tym procesem, jako że istnieje szansa zrealizowania wielu celów jednym przedsięwzięciem: ograniczyć emisję CO2 i dokonać recyklingu tego już wytworzonego, sprostać tym samym wymaganiom unijnym dotyczącym czystości środowiska, uniezależnić się od dostawców energii i uzyskać nowe źródło paliwa. Przy różnych możliwościach finansowania badań warto podjąć ryzyko.

Miliardy na poszukiwanie gazu w polskich łupkach [dok. elektr.] http://biznes.onet.pl/miliardy-na-poszukiwanie-gazu-w-polskichlupkach,18567,4195463,1,prasa-detal, 27.02.2011.

13

Bibliografia: Artykuły prasowe: 1. Krzysztof Lis, Paliwo Nazimka [dok. elektr.] http://www.drewnozamiastbenzyny.pl/paliwo-nazimka, 27.02.2011.

2. Dariusz Malinowski, Czysty węgiel – polska szansa [dok. elektr.] http://www.wnp.pl/artykuly/czysty-wegiel-polskaszansa,5470.html, 27.02.2011.

3. Dobiesław Nazimek, Wyobraźmy sobie świat bez ropy. Rozmowę przeprowadził Adam Kruczek, „Nasz Dziennik”, nr 187(3508), 11.08.2009.

4. Nie finansujemy perpetuum mobile. List prof. Lucjana Pawłowskiego, dziekana Wydziału Inżynierii Środowiska Politechniki Lubelskiej [dok. elektr.] http://wyborcza.pl/1,75476,6999457,Nie_finansujmy_perpetuum_mobile.html, 27.02.2011.

5. Paweł Tunia, Rząd zainteresuje się polskim wynalazkiem, a może i nie, „Nasz Dziennik”, nr 186(3507), 10.08.2009.

6. Krzysztof Żmijewski, Sztuczna fotosynteza profesora Nazimka, [w:] Blog prof. Krzysztofa Żmijewskiego (specjalisty ds. energetyki) z 10-09-2009 na portalu ekonomicznym wnp.pl [dok. elektr.] http://www.wnp.pl/blog/2_226.html, 27.02.2011.

Wykaz rysunków: 1. Rysunek 1. Reakcja sztucznej fotosyntezy, źródło: Opracowanie własne na podstawie: inż. Krzysztof Lis, Drewno zamiast benzyny [w:] http://www.drewnozamiastbenzyny.pl/wordpress/wpcontent/uploads/2009/09/reaktor-nazimka.png, 27.02.2011.

2. Rysunek 2.Technologia prof. Nazimka: proces recyklingu CO2: Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Krzysztof Żmijewski, Sztuczna fotosynteza profesora Nazimka, [w:] Blog prof. Krzysztofa Żmijewskiego (specjalisty ds. energetyki) z 10-09-2009 na portalu ekonomicznym wnp.pl [dok. elektr.] http://www.wnp.pl/blog/2_226.html, 27.02.2011., s. 3.

8

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Pozyskiwanie i wykorzystywanie na masową skalę paliw kopalnianych, jak ropa naftowa, węgiel kamienny, czy gaz ziemny spowodowało sytuację, w której ludzkość stanęła przed realnym problemem wyczerpania się tych zasobów. Zmierzenie się z tym problemem stało się ważne również dla Unii Europejskiej.

Joanna Dubiel

P

rzez wiek XX i XXI ludzkość oparła swój rozwój na trzech nieodnawialnych surowcach: ropie, gazie i węglu. To zmusiło wiele państw i światowych organizacji do poszukiwania innych źródeł, z których można pozyskiwać niezbędną energię. Ponadto dodatkowym czynnikiem wymuszającym te poszukiwania stały się coraz bardziej widoczne negatywne efekty eksploatowania konwencjonalnych źródeł energii. Mowa tu o nadmiernej emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, tj. tlenku i dwutlenku węgla, różnych związków azotowych, freonu i wielu innych szkodliwych związków chemicznych. I choć gazy te stanowią niespełna kilka procent z ogółu gazów powodujących ocieplanie atmosfery, to warto ograniczyć ich emisję.

W 1997 r. Unia Europejska uruchomiła program wsparcia dla sfery badań i opracowywania nowych technologii w dziedzinie rozwoju strategii alternatywnych źródeł energii, którą wyniosła na poziom unijny. Program ten pozwala nie tylko na zmniejszenie dewastacji środowiska naturalnego, ale także ograniczenie importu surowców i znaczne zwiększeniebezpieczeństwaenergetycznego całej UE. Naukowcy

zaczęli swoje poszukiwania od prób ujarzmienia żywiołów natury. Swoje wysiłki skupili na źródłach, których wykorzystywanie nie niesie za sobą praktycznie żadnych skutków ubocznych.

Mam tu na myśli próby wykorzystywania energii pochodzącej z wiatru, wody (w tym geotermii) i słońca, a także biomasy. Jak dotąd powstały elektrownie wodne (szczytowo-pompowe, pływów morskich), panele słoneczne, elektrownie wiatrowe pobierające energię z przynależnych do nich wiatraków. Warto również wspomnieć o elektrowniach jądrowych, które wykorzystują pierwiastki promieniotwórcze (np. uran) do produkcji dużej ilości energii, lecz one nie będą tematem mojej pracy. I choć obecnie tego typu technologie nie są w stanie zaspokoić całkowitego zapotrzebowania na energię, to z pewnością to, co już osiągnięto, stanowi doskonały punkt wyjścia do dalszego rozwoju tej dziedziny. W dalszych rozważaniach zajmę się omówieniem wyżej wymienionych źródeł odnawialnych i poziomu ich wykorzystania w poszczególnych państwach Unii Europejskiej.

rzystanie alternatywnych źródeł energii

Austria Austriacka polityka energetyczna od lat skupia się na zapewnieniu zdywersyfikowanych i zbalansowanych dostaw energii. Nieustanne wspieranie odnawialnych źródeł energii wraz z poprawą racjonalnego wykorzystania energii są kluczowymi aspektami tej polityki. Najbardziej znaczącym źródłem energii odnawialnej dla Austrii jest biomasa, wyprzedzająca pod względem udziału w gospodarce Austrii energię pochodzącą z elektrowni wodnych. Wszystko to jest spowodowane bardzo wysokim stopniem zalesienia tego państwa.

Ciekawostką jest, że Austria (na równi z Cyprem i Grecją) zajmuje pozycję lidera w wykorzystaniu słonecznej energii grzewczej w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Natomiast wykorzystanie energii jądrowej w tym kraju zostało zabronione przez prawo.

Biorąc pod uwagę całość polityki energetycznej Austrii, przedstawię teraz kilka istotnych danych liczbowych dotyczących aktualnego wykorzystania RES 1 Wybrane państwa UE a wyko- i przyszłościowych założeń tej 9

Arena 3(7) marzec 2011

Wykres 1: Główne źródła energii w Austrii w 2007 roku

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Austrii na najbliższelata jest osiągnięcie udziału 34% RES w konsumpcji energii oraz osiągnięcie 10%-owego udziału zużycia RES w transporcie do 2020 roku3 .

spodarki nie mają jeszcze wystarczającej płynności na rynku, ponieważ większa część transakcji odbywa się za pomocą kontraktów długoterminowych.

Cele polityki RES w Belgii różnią się w trzech regionach kraju (Flandria, Walonia i Bruksela), dlatego każda ze strategii jest wprowadzana oddzielnie, co prowadzi do zróżnicowania warunków wspierania i podziału regionalnego rynku dla zielonych certyfikatów.

Główne cele polityki RES: • Obligatoryjne cele wyznaczoŹródło: Opracowanie własne na podstawie: Renewable Belgia ne przez dyrektywy w sprawie energy policy review EREC2007 W Belgii promowania stosowania energii aż 77% zu- pochodzącej ze źródeł odnawialpolityki: żywanej energii podstawowej po- nych zakładają 13% udział RES • W 2007 r. w Austrii udział chodzi z paliw kopalnych (ropa w końcowym zużyciu energii do RES w całkowitym zużyciu ener- naftowa, gaz ziemny i węgiel), 2020 r. 4, a także co najmniej gii podstawowej wyniósł 25,3%. 21% z energii jądrowej. Główny- 10% udział energii odnawialnej Głównym paliwem energetycz- mi źródłami odnawialnymi wyko- w końcowym zużyciu w transnym nadal pozostaje olej z udzia- rzystywanymi są energia wodna i porcie do 2020 roku. łem 40,8%. biomasa, jednak potencjał ener- • Wiodącym celem w zakresie • Udział RES w energii końco- gii wodnej jest stosunkowo ogra- ustalonym przez RES dotycząwej brutto2 wyniósł w 2007 r. niczony. Bardzo szybko rozwija cym energii elektrycznej jest cel 28,8%. Natomiast celem jest pod- się energia wiatrowa. Od paź- związany z dyrektywą Unii Euniesienie tego wskaźnika do 34% dziernika 2008 r. ruszył park wia- ropejskiej z 2001 r. 5 . Jest to osiąprzed rokiem 2020. trowy usytuowany na morzu, ok. gnięcie 6% udziału RES w • Udział RES w zużyciu energii 30 km od Belgijskiego wybrze- zużyciu energii elektrycznej elektrycznej brutto (bez zużycia ża. Inwestorem tego przedsię- brutto. pomp magazynowych) wyniósł wzięcia jest Thorntonbank. • Wiodącym celem określonym w 2007 r. 65%. Większość ener- Obecnie produgii elektrycznej ze źródeł odna- kuje 300 MW Wykres 2: Główne źródła energii w Belgii 2009 wialnych jest produkowana na energii elekterenie Austrii przez elektrownie trycznej. Belgijwodne (86,6%), biomasę i siłę ski system wiatru. zielonych certy• Udział biopaliw w transporcie fikatów ma zaw 2007 r. wynosił 4,23% (w od- chęcać do niesieniu do energii końcowej). dalszego rozwoPlanuje się podniesienie tego ju odnawialwskaźnika do co najmniej 10% nych źródeł w 2020 r.. energii. Rozwija • Zależność energetyczna Au- się handel w tej strii od importu w 2007 roku wy- dziedzinie, jedniosła 87,84%. nak inwestycje Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Renewable • Celem polityki energetycznej w tą gałąź goenergy policy review EREC 2009 1 Ang. Renewable Energy Sources.

2 Zgodnie z najnowszą wersją definicji proponowaną przez dyrektywy RES:

dyrektywa 2009/28/WE, [w:] http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0016:0062:pl:PDF (12.03.2011) 3 Dane na podstawie: RELP: Renewable Energy Law and Policy Rewiev: http://www.lexxion.de/en/zeitschriften/fachzeitschriften-englisch/relp/currentissue.html (12.03.2011) 4 Ostateczny cel będzie podzielony pomiędzy poszczególne regiony i rząd federalny.

10

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Wykres 3: Zużycie energii w Danii w 2007 roku

szych elektrowni w Danii dostarcza całą lub część nadwyżki ciepła do sieci ciepłowniczej.

Prawie wszystkie elektrownie wytwarzające energię na wysoką skalę znajdują się w pobliżu dużych miast.

Cele polityki odnawialnych źródeł energii w Danii: • Do głównych celów wyznaczonych przez dyrektywy w sprawie promowania stosowania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych należą: zwiększenie do 30% udziału RES w końcowym zużyciu energii do 2020 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Duńska Agencja Energetyczna, 2007 roku oraz osiągnięcie co najmniej 10% udziału energii odnaprzez europejskądyrektywę doty- żych elektrowniach. Rozwijają wialnej w końcowym zużyciu czącą biopaliw z 2003 r. 6, jest się też małe elektrownie opar- energii w transporcie do roku osiągnięcie poziomu zużycia bio- tych na technologiach przetwa- 2020. paliw wynoszącego do 5,75% zu- rzania biomasy, służące do • Natomiast celem wiążącym życia benzyny i oleju produkcji ciepła i energii. Elek- w zakresie energii elektrycznej napędowego w transporcie. trociepłownie zaspokajają około określonym przez dyrektywę UE • Ze zobowiązań narodowych 50% zapotrzebowania na ciepło od 2001 r. 10 jest 29% poziom wynika, że do 2013 r. w regionie w Danii. W 2007 r. zarejestrowa- udziału RES w zużyciu energii Walonii udział energii odnawial- no 3,5% spadek ich produkcji w elektrycznej brutto. nej ma sięgnąć 8%7, we Flandrii stosunku do poprzedniego roku, • Kolejny cel wiążący ustalony 13%8, a w Brukseli 2,5%. Flan- niemniej produkcja w kraju w la- przez europejską dyrektywę w dria jest na dobrej drodze aby tach 1990-2007 wzrosła o 40%. sprawie biopaliw z 2003 r. 11 dospełnić założone cele. Walonii Dwanaście z czternastu najwięk- tyczy wykorzystania biopaliw na udało się spełnić swój cel nieco wcześniej, bo na przełomie Wykres 4: Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym Francji 2008 2009/2010 r9.

Dania Dania ma najniższe zużycie energii na jednostkę PKB w UE i najwyższy udział energii elektrycznej pochodzącej z nowych źródeł odnawialnych w UE. W tym kraju wzrost gospodarczy jest oddzielony od zużycia energii od 1980 r. Oddzielenie było spowodowane pojawieniem się polityki wspierania rozwoju ciepłownictwa i oszczędności energii jak również energii odnawialnej. W Danii biomasa ma szerokie zastosowanie w du-

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Renewable energy policy review, EREC 2008

5 Dyrektywa 2007/71/WE w sprawie promocji energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii na wewnętrznym rynku energii elektrycznej.

6 Dyrektywa 2003/30/WE w sprawie wspierania zużycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych.

7 Nawiązując do Plan pour la maitrise Durable de l'Energie z 2003 r.

8 Jak wskazano w planie działania na lata 2004-2009 określonym przez rząd flamandzki.

9 Dane na podstawie: Renewable Energy Law and Policy Review 2009, http://www.lexxion.de/en/zeitschriften/fachzeitschriften-englisch/relp/current-

issue.html (12.03.2011) 10 Dyrektywa 2007/71/EC w sprawie promocji energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii na wewnętrznym rynku energii elektrycznej.

11

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Rząd Holandii ze swoich zopoziomie 5,75% benzyny i oleju by zapewnić sobie pewne bezpieczeństwo dywersyfikacji dostaw bowiązań wywiązuje się według napędowego w transporcie. 12 energii, zaczęła stawiać na roz- złożonego we wrześniu 2007 r. wój alternatywnych źródeł ener- planu New energy for the climaFrancja Francja stanęła w obliczu za- gii. Z racji położenia te. Zakłada, że roczna wydajność leżności od importu energii od geograficznego tego kraju polity- energii powinna wzrosnąć z 2 do średniej poziomów państw UE, ka Holandii skupia się głównie 2,3% po 2011 r., podczas gdy przy czym większą część impor- na pozyskiwaniu energii z elek- udział odnawialnych źródeł energii powinien wzrosnąć do tu stanowi ropa naftowa. Udział trowni wiatrowych. importu gazu ziemnego w ostat- Cele polityki odnawialnych źró- 20% w 2020 r. nich latach stale wzrasta. Jeśli deł energii w Holandii: chodzi o wykorzystanie w energe- • Głównymi celami ustanowio- Irlandia Szybko zwiększające się zutyce alternatywnych źródeł ener- nymi przez dyrektywę dotyczącą gii, to we Francji dominują promocji pozyskiwania energii z życie energii w Irlandii, w połągłównie elektrownie jądrowe Wykres 5: Udział odnawialnych źródeł energii w zużyciu (około 77% udziału w ogólnym energii brutto w Irlandii w 2008 bilansie energetycznym w 2007 r.), a także elektrownie wodne.

Jednak Francja jest drugim państwem w UE o największym potencjale w zakresie energii wiatrowej, a także posiada bardzo dobre warunki do wykorzystywania energii słonecznej i geotermalnej. Trzeba również zaznaczyć, że Francja w 2007 r. zanotowała we wszystkich sektorach energii odnawialnej istotne wskaźniki wzrostu. Niestety, pomimo wzrostu udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym, jej zapotrzeboŹródło: Opracowanie własne na podstawie: Sustainable Energy Authority of wanie na dostawy energii nadal Ireland, 2008 rośnie. Poniższa tabela ilustruje udział odnawialnych źródeł ener- odnawialnych źródeł energii są czeniu z malejącą produkcją gii w energetyce Francji, które w między innymi 14% udział RES krajową, spowodowało znaczny rzeczywistości zajmują jedynie w końcowym zużyciu energii do wzrost importu energii w ostat6,9% ogółu, nie licząc oczywi- 2020 r. i osiągnięcie przynaj- nich latach. Irlandia doświadczyście udziału energii jądrowej, któ- mniej 10% udziału RES w końco- ła znacznego wzrostu poziomu zużyciu energii zapotrzebowania na energię ra, jak już zaznaczyłam wym uprzednio, nie jest tematem mo- wykorzystanej w transporcie do (średnio o 3,6% rocznie od 1990 2020 r. do 2007), zgodnie z dynamiczich rozważań.

• Cele wiążące określone przez nym wzrostem gospodarczym. energetykę RES zawartą w euro- W latach 1990-2007 całkowite Holandia Holandia jest znaczącym pro- pejskiej dyrektywie z 2001 r. 13 , a roczne zapotrzebowanie na enerducentem (i eksporterem) gazu także przez europejską dyrekty- gię w Irlandii wzrosło w wartoziemnego, ale za razem jest uza- wę dotyczącą biopaliw z 2003 ściach bezwzględnych do leżniona od importu ropy nafto- r. 14, to 9% udział RES w zużyciu 69,8%. Natomiast ropa naftowa wej i węgla kamiennego. energii brutto oraz osiągnięcie zu- stanowiła aż 56% całkowitego Ponieważ energia elektryczna w życia biopaliw do 5,75% zużycia zapotrzebowania na energię pierHolandii jest wytwarzana głów- benzyny i oleju napędowego uży- wotną15 . Irlandia wykazuje znaczną zależność od ropy nafnie z gazu i węgla kamiennego, wanych w transporcie.

11 Dyrektywa 2003/30/EC w sprawie wspierania wykorzystywania w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych.

12 Renewable Energy Law and Policy Review 2009: http://www.lexxion.de/en/zeitschriften/fachzeitschriften-englisch/relp/current-issue.html (12.03.2011) 13 Dyrektywa 2007/71/EC w sprawie promocji energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii na rynku wewnętrznym.

14 Dyrektywa 2003/30/EC w sprawie wspierania wykorzystywania w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych.

12

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

energetycznych. Węgiel kamienny z kolei odgrywa główną rolę w produkcji krajowej. Import dotyczy przede wszystkim ropy naftowej oraz w mniejszym stopniu gazu i paliw stałych. Rosja jest ważnym eksporterem dla Niemiec w zakresie wszystkich rodzajów paliw. Produkcja energii elektrycznej opiera się przede wszystkim na węglu i energii jądrowej, rośnie także udział gazu ziemnego i odnawialnych źródeł jednym z niewielu krajów posiaenergii. W 2002 r. Niemcy przydających tak ogromny potencjał jęły prawo wycofania dla wykorzystywania odenergii jądrowej. Zgodnie nawialnych zasobów Wykres 6: Główne źródła energii z tym prawem każdy reenergii na świecie. Dziś wykorzystywane w Polsce w 2009 roku aktor ma przypisaną okrerobimy wiele poważnych śloną ilość energii kroków w celu zapewnieelektrycznej jaką może nia, że jest to w stanie w generować. Po przekropełni wykorzystać – poczeniu limitu produkcji wiedział irlandzki minienergii elektrycznej reakster ds. energetyki Eamon tor jądrowy w danej jedRyan. nostce musi zostać Odnawialne źródła odłączony. energii w wartościach Niemcy są liderem w UE bezwzględnych wzrosły (i drugim państwem na dwukrotnie w latach świecie, po Stanach Zjed2003-2007, przechodząc z 16 noczonych) w sektorach: 224 ktoe do 443 ktoe . energetyki wiatrowej, foPoziom wzrósł o 11% w Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Renewable towoltaiki i biopaliw. Sta2007 r. (co stanowi 32% bilne i przewidywalne krajowego bilansu energi) energy policy review EREC, 2009 ramy polityki stworzyły w tym o 21% zwiększył się udział energii wiatrowej. W 2020 r., uzyskanie co najmniej korzystne warunki do wprowaokresie od stycznia 2007 r. do 10% udziału energii odnawialnej dzenia odnawialnych źródeł września 2008 r. zainstalowano w końcowym zużyciu energii w energii. Moc jaką Niemcy pozyna terenie Irlandii elektrownie transporcie do 2020 r. Dla Irlan- skują z zainstalowanych na swowiatrowe o łącznej mocy 177 dii ważne jest także utrzymanie im terytorium elektrowni MW, natomiast w dalszym okre- 13,2% udziału RES w zużyciu wiatrowych jest najwyższa na sie przewiduje się wzrost ich mo- energii brutto w roku bieżącym, świecie. Korzystna sytuacja RES cy do 433 MW po przyłączeniu jak i również utrzymaniu zużycia na rynku niemieckim jest spoich do sieci energetycznej w ter- biopaliw na poziomie 5,75% w wodowana atrakcyjnym poziominie określonym przez umowy. stosunku do zużycia benzyny i mem taryf dla energii ze źródeł Aby osiągnąć 15% celu wyzna- olejunapędowegowykorzystywa- odnawialnych (RES-E), licznyczonego przez RES-E w 2010 r., nego w transporcie (jak w każ- mi zachętami marketingowymi było potrzebne wytworzenie 346 dym państwie członkowskim w dla ciepła pochodzącego z RES (RES-H) i zwolnieniami podatMW dodatkowej mocy wiatru w 2010 r.). kowymi dla biopaliw. Oferowaokresie od października 2008 do ne ulgi okazały się bardzo końca 2009 roku. 892 MW plano- Niemcy Udział ropy naftowej zdecydo- korzystne i doprowadziły do barwanego wzrostu mocy elektrowni wiatrowych ma się pojawić po wanie dominuje u podstaw nie- dzo dynamicznego rozwoju rynrealizacji umowy o przyłączeniu mieckich dostaw surowców ku odnawialnych źródeł energii. towej. Wielka Brytania jest głównym źródłem ropy naftowej i gazu ziemnego dla Irlandii.

Zapotrzebowanie na gaz wzrosło o 6,8% w 2007 r., osiągając poziom 27% dostaw energii, co spowodowało, że zaraz obok ropy stał się jednym z najważniejszych paliw do wytwarzania energii elektrycznej w Irlandii.

Stopniowo zastępuje węgiel (22%) i olej (7,2%). Irlandia jest

do sieci, przy spełnieniu wszystkich założonych celów w terminach pomiędzy październikiem 2008 r. a grudniem 2012 r. Z tego 476 MW ma zostać podłączone do grudnia 2009 r. Energia wiatrowa stanowiła 1% wymaganej energii pierwotnej w 2007 roku.

Pozostałymi celami polityki energetycznej Irlandii w dziedzinie źródeł odnawialnych, jest osiągnięcie 16% udziału RES w końcowym zużyciu energii w

15 Energia pierwotna – energia czerpana z przyrody w postaci odnawialnej i nieodnawialnej.

16 Ktoe – kilotona oleju ekwiwalentnego. 1 toe. = 41.86 GJ = 11.6278 MWh

13

Arena 3(7) marzec 2011

Aktualne dane liczbowe na temat polityki RES na terenie Niemiec: • Udział RES w całkowitym zużyciu energii pierwotnej wyniósł 6,9% w 2009 r.

• Udział RES w końcowym zużyciu energii w 2009 r. wyniósł 9,8%, więcej niż w roku 2006, kiedy zużycie RES wyniosło 7,8%17.

• Udział RES w zużyciu energii elektrycznej brutto wynosił 14% w 2009 r. – nieco więcej niż obserwowaliśmy w 2006 r.

(11,5%), czy w 2005 r. (ok.

10,4%)18.

• Udział RES w całkowitej podaży ciepła w 2009 r. wynosił 7,5%19 (6% w 2006 r. i 5,3% w 2005 r.).

• Udział biopaliw w paliwach transportowych w 2009 r. wyniósł 7,3%20 w porównaniu do 4,7% w roku 2006 (i 3,8% w 2005).

• Do 2020 r. rząd federalny zamierza osiągnąć 95% poziom zużycia energii ze źródeł odnawialnych w generalnym zużyciu energii elektrycznej.

Polska Polska jest największym producentem węgla w Unii Europejskiej. Węgiel kamienny odgrywa znaczącą rolę w polskim bilansie energetycznym. Bardzo duży udział węgla w produkcji energii elektrycznej, a także fakt, że jest on jednym z podstawowych źródeł energii w Polsce, powoduje zwiększoną intensywność emisji CO2. Polska eksportuje znaczną część swojej produkcji węgla.

Ciągle wzrasta wykorzystanie innych źródeł energii (ropy, gazu i energii odnawialnej). Istniejąoba17 Dane z Niemieckiego 18 Dane z Niemieckiego

Na podium, czyli to, czym żyje świat

wy społeczeństwa związane z bezpieczeństwem dostaw energetycznych, ponieważ Rosja jest zdecydowanie głównym dostawcą gazu i ropy dla Polski. Spośród źródeł odnawialnych woda jest dominującym źródłem energii w Polsce. Jej produkowana ilość stale rośnie, zwłaszcza w małych elektrowniach21 .

Dane statystyczne dotyczące rozwoju technologii odnawialnych źródeł energii w Polsce: • Moc zainstalowana dla RESE w 2007 r. dla biomasy wyniosła do 1523,8 MW (z wyłączeniem spalania), które produkuje łącznie 5429,3 GWh energii.

• 43,3% energii elektrycznej RES zostało wytworzone przez elektrownie wodne, 39,2% pochodziło z wtórnego spalania, a pozostała część energii była wytwarzana przez wiatr (9,6%), biogaz (3,7%) i inne paliwa stałe pochodzące z biomasy (0,2%).

Produkcja energii wiatrowej podwoiła się w 2007 r. w porównaniu z 2006 r., wyniosła aż 521,6 GWh, przy czym została dostarczona z zainstalowaną przepustowością 390 MW. Jednak pewne problemy, jak np. trudności z dostępem do sieci, mogą powstrzymać ten pozytywny trend w przyszłości.

• Dla innych odnawialnych źródeł energii moc zainstalowana w 2007 (2008) wyniosła 936,4 MW (934,8 MW) dla elektrowni wodnych, 258,9 MW (255,4 MW) dla biomasy i 52,7 MW (45,7MW) dla biogazu.

• Około 5126 TJ ciepła z odnawialnych źródeł energii zostało wyprodukowane w 2008 roku.

Większość pochodziła z biomasy

stałej (3972 TJ). Z wyłączeniem wykorzystania biomasy o niskiej wydajności ogrzewania pieców, całkowita biomasa pierwotna w produkcji w 2008 r. wyniosła 190,510 TJ. • Wytworzona energia cieplna z elektrowni geotermalnych była stabilna w pewnym okresie i utrzymywała się na poziomie 110 MWth. Dostawy energii zapewniało 5 okręgowych sieci ciepłowniczych. Niestety 2008 r. zanotowano nieznaczny spadek w produkcji (439 TJ) z powodu problemów technicznych. Około 10 000 pomp ciepła o mocy 133 MW (do produkcji 750 TJ ciepła) zostało zainstalowanych w Polsce w 2008 r.

• Wykorzystywanie biogazu i energii słonecznej również wzrosło, osiągając produkcję odpowiednio 700 TJ i 15 TJ. • 37,300 ton biodiesla oraz 70,8 ton bioetanolu (około 10% z tych, które zostały przywiezione) zostały wyprodukowane w 2007 r., a więc zarejestrowano spadek w porównaniu do 2006 r. z liczby 44,900 ton biodiesla oraz 84,3 ton bioetanolu. Głównym powodem tego ograniczenia jest brak egzekwowania odpowiednich i stabilnych ram prawnych i podatkowych.

Cele polityki RES w Polsce wyznaczają dyrektywy Unii Europejskiej odpowiadające odpowiednio wykorzystaniu energii elektrycznej pochodzącej z RES i zwiększeniu udziału biopaliw w transporcie. Są one zbliżone dla każdego państwa członkowskiego22.

Ministerstwa Ochrony środowiska na rok 2009.

Ministerstwa Ochrony Środowiska – porównanie danych dotyczących RES. Biorąc pod uwagę stan z czerwca 2008 r., wartości bardzo mocno wzrosły. Było to spowodowane dopasowaniem bazowych wartości do bardziej aktualnych danych: dla RE (część końcowego zużycia energii (FEC)) musiały być użyte wartości z 2006 r. FEC (Final Energy Consumption) z 2007 r., która została opublikowana w 2008 r., to 8585 PJ, czyli znacznie mniej niż w poprzednim roku. Powodem była głównie łagodna zima. Łagodna zima w 2007 r. miała także wpływ na poziom zużycia ciepła i na rozwój technologii ciepła pochodzącego z RES. 19 Tamże, s.12 20 Zmienna Referencyjna, to całkowita konsumpcja paliw silnikowych z wyłączeniem paliwa ruchu lotniczego. EEG: Ustawa o energiach odnawialnych. Źródło: BMU- Brochure: Renewable energy sources in figures –national and international development: http://www.bmu.de/files/english/renewable_energy/downloads/application/pdf/broschuere_ee_zahlen_en.pdf dostęp dnia 15.12.2008 r.

21 Dane z Ministerstwa Ochrony Środowiska.

22 Patrz przypisy 11 i 12.

14

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Szwecja 181 649 toe to bioetanol, a 99 energetycznym gaz zstąpił węSzwecja planuje stać się go- 602 toe to biodiesel. Szwecja giel jako główne źródło paliwa. spodarką uniezależnioną od ropy miała jeden z najwyższych Od 2005 r. szybki wzrost cen naftowej do 2020 r. Rzeczywi- wskaźników produkcji energii energii, rosnące obawy dotycząście, w Szwecji 21% udziału w pierwotnej (bez importu i ekspor- ce bezpieczeństwa jej dostaw i całkowitym zużyciu ciepła mają tu) biomasy stałej w Unii Euro- świadomość zmian klimatu podbiomasa i biopaliwa. Szwecja po- pejskiej, w wysokości 8,441 niosły znaczenie energii w Wielsiada także rozbudowany sektor Mtoe, co dało 8538 TWh energii kiej Brytanii.

Rząd ciepłowniczy. Sektor ten stanowi elektrycznej brutto. zdecydowanie opowiadał się za około 40% rynku energii cieplnej Jednym z głównych celów wy- budową elektrowni jądrowych, w Szwecji. Zmiana struktury pa- znaczonych przez dyrektywy w podczas gdy niektóre regiony liw jest imponująca: w porówna- sprawie promowania stosowania kładły szczególny nacisk na odniu do roku 1970, kiedy ropa energii ze źródeł odnawialnych, nawialne źródła energii (zwłaszbyła głównym paliwem, dziś jej było osiągnięcie 49% udziału cza wiatru i pływów). Rząd udział wynosi kilka procent. W RES w końcowym zużyciu ener- brytyjski przedstawił plan polisektorze ciepła znacząco tyki energetycznej w dniu dominuje biomasa, z Wykres 7: Udział podstawowych źródeł 23 maja 2007 r., kiedy to udziałem ponad 62%. energii w bilansie energetycznym Szwecji w opublikowana została Jednak Szwecja oddala 2007 roku Biała Księga dot. Energii, się od osiągnięcia celu jak mówiono „stawienie RES-E. Produkcja RES-E czoła energetycznemu spadła w latach 1997 i wyzwaniu”.

Jednakże 2006, głównie ze względu Biała Księga uznała, że na niższy poziom produkprzy istniejącej polityce cji dużych elektrowni można osiągnąć jedynie wodnych. Niemniej jed5% rozwoju poziomu nak elektrownie wodne energii czerpanej z odnadostarczają średnio prawialnych źródeł do 2020 wie połowę całkowitej r. Wskazała potrzebę ustaprodukcji energii eleknowienia nowych polityk, trycznej w Szwecji. Pozoaby sprostać celom wystałe RES, takie jak znaczonym przez UE. bioodpady, biomasa, elekPierwszym krokiem w trownie wiatrowe na mo- Źródło: Opracowanie własne na postawie: Statistics kierunku nowej polityki rzu i fotowoltaika Sweeden 2007 były publikacje dokumenwykazały znaczący tu konsultacyjnego w wzrost wykorzystania. W Szwe- gii w 2020 roku. Drugim takim sprawie energii odnawialnej z cji istnieje spójna struktura poli- obligatoryjnym celem, było uzy- 2008 roku. Drugim krokiem bytyki nabywania zielonych skanie co najmniej 10% udziału ło powzięcie nowych środków w certyfikatów. Energia wiatrowa energii odnawialnej w końco- ustawie o energii z 2008 r. (patrz dzisiaj stanowi mniej niż jeden wym zużyciu energii w transpor- poniżej). procent produkcji energii elek- cie do roku 2020.

W październiku 2008 r. rząd trycznej, jednak potencjał energii stworzył nowy Departament wiatru w Szwecji jest znacznie Wielka Brytania Energii i Zmian Klimatu większy.

Do niedawna Wielka Brytania (DECC), zawierający odpowiedW 2007 r. w elektrowniach była w dużej mierze samowystar- nie sekcje z Departamentu ds. wodnych i wiatrowych zarejestro- czalna w zakresie energii, wytwa- Działalności Gospodarczej i Rewano wzrost wytwarzania ener- rzając znaczne ilości ropy formy Regulacyjnej (poprzednio gii elektrycznej (odpowiednio o naftowej, gazu i węgla. Stopnio- Departament Handlu i Przemy7,3% i 44,9%,), której ilość wy- we wyczerpywanie się rezerw ro- słu) i Ministerstwo Rolnictwa, niosła 65,6 TWh mocy pierwszej py i gazu oraz spadek krajowej Żywności i Spraw Wsi. i 1,4 TWh mocy drugiej. Całko- produkcji węgla doprowadziło Dane statystyczne, dotyczące wite zużycie biopaliw w 2007 r. do rosnącego uzależnienia tego produkcji energii z RES w Wielwyniosło 305 327 toe, z których kraju od importu. W sektorze kiej Brytanii23 : 23

Renewable Energy Law and Policy Rewiev 2009: http://www.lexxion.de/en/zeitschriften/fachzeitschriften-englisch/relp/current-issue.html (12.03.2011)

15

Arena 3(7) marzec 2011

• Po raz pierwszy w 2006 r. wiatr (z 8% udziałem) dorównał poziomowi elektrowni wodnych w danych początkowych. Z 4 430 000 ton ekwiwalentu ropy, zużycie energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych stanowiło 3,94 mln ton, które zostały wykorzystane do wytwarzania energii elektrycznej i 440 000 ton, które przeznaczone zostały do wytwarzania ciepła.

• Zmniejszył się przepływ wody, powodowany niskimi opadami. Stały się one przyczyną niższych poziomów wodnych w 2006 roku.

• Od stycznia 2006 r. ponad 540 MW energii wiatru i około 80 MW pochodziło z innych odnawialnych źródeł energii, w tym gazu składowanego, ogniw fotowoltaicznych i biomasy. Więcej niż 2 GW mocy wytwarzanych z wiatru jest obecnie podłączone do sieci – pierwszy GW potrzebował około 14 lat, aby zacząć działać, a drugi tylko 20 miesięcy.

• Kolejne 1260 MW mocy, która będzie pochodziła ze źródeł odnawialnych, jest w trakcie budowy, 4600 MW jest zatwierdzona, a 11 400 MW jest planowane przez rząd Wielkiej Brytanii. Departamenty do Spraw Biznesu, Przedsiębiorstw i Reformy Regulacyjnej szacują, że około 1 miliarda funtów zostało zainwestowane lub przekazane na nowe projekty dotyczące wdrażania odnawialnych źródeł

Na podium, czyli to, czym żyje świat

energii w Wielkiej Brytanii w ubiegłym roku.

• Łączna sprzedaż biopaliw w Wielkiej Brytanii w 2009 r. wyniosła około 264 mln litrów, podczas gdy całkowita sprzedaż paliwa w przybliżeniu osiągnęła poziom 49 mln litrów.

Wnioski: 1. Unia Europejska wyznacza przed państwami członkowskimi wiele wyzwań dotyczących ochrony środowiska, np. ograniczenie emisji CO2 przez zmniejszenie zużycia paliw kopalnych czy wdrażanie technologii związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.

2. Wiele wydanych dyrektyw i programów powstałych w ramach UE ma za zadanie zachęcić państwa w niej zrzeszone do udziału w tych programach. Ma to swoje pozytywne skutki nie tylko dla środowiska, ale także dla zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Unii, ponieważ dywersyfikacja dostaw energii pozwoli jej na większą niezależność od dostawców ropy naftowej czy gazu ziemnego.

3. Państwa członkowskie bardzo dobrze radzą sobie z wymogami zaleceń unijnych, starając się nawet z wyprzedzeniem spełniać wytyczone im cele. Inne, takie jak Polska, których energetyka opiera się na węglu, dochodzą do wyznaczonych limitów bardzo powoli i nie bezboleśnie. Głównie limity emisji CO2 do atmosfe-

ry zmuszają państwa do jej ograniczenia różnymi sposobami. Zwiększenie udziału źródeł odnawialnych wiąże się z kosztownymi zmianami technologii, budowy nowych elektrowni, w których produkowana energia (tzw. „czysta energia”) będzie droższa, niż ta uzyskiwana z węgla. Stąd konieczne jest wsparcie technologii źródeł odnawialnych, by „energia czysta” była konkurencyjna na rynku.

4. W 2008 roku kraje UE w ramach pakietu klimatyczno-energetycznego zgodziły się o 20 proc. ograniczyć emisję CO2, o 20 proc. zwiększyć wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych i o tyle samo zwiększyć efektywność energetyczną do 2020 r. Dla wielu państw jest to spore wyzwanie.

5. Komisja Europejska potwierdziła 1 marca 2011 założenia 3x20%, czyli ścieżkę obniżania unijnych emisji CO2. o 80% w 2050 r. i o 20% do 2020 r., nie wykluczając, że może to być 25 proc., jeśli kraje poprawią wydajność energetyczną i zwiększą udział energii odnawialnej. Priorytetem dla UE pozostaje osiągnięcie celów wyznaczonych wcześniej na 2020 rok.

Wykaz skrótów: RES – odnawialne źródła energii Ktoe - kilotona oleju ekwiwalentnego. 1 toe. = 41.86 GJ = 11.6278 MWh. Toe – tona oleju ekwiwalentnego MW – megawaty energii elektrycznej GWh – gigawatogodzina TJ – teradżul MWth – megawaty dot. thermal power = 1 000 kg węgla/h (Więcej skrótów i przeliczników na: Zakład Ekonomiki i Badań Rynku Paliwowo-Energetycznego Instytut GSMiE PAN – Kraków [w:] http://www. min-pan. krakow. pl/se/pliki/przeliczniki_2007. pdf (12. 03. 2011))

16

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Bibliografia Opracowania i raporty: • Krzysztof Zaręba, Nowe cele UE (3x20%), Biuletyn Ministerstwa Ochrony Środowiska, [w:] www.mos.gov.pl/g2/.../5852db5a9830d032e57a3af923598ac4.ppt (12.03.2011) • Renewable Energy Policy Network for 21st Century, http://www.ren21.net/pdf/RE_GSR_2009_Update.pdf (dostęp dnia 01.03.2011).

• Renewable energy policy review. Austria 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/AUSTRIA_RES_Policy_Review _09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Belgium. Renewable energy policy review 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/BELGIUM_RES_Policy_Review __09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renevable energy policy review. Denmark 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/DENMARK_RES_Policy_Revie w__09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. France 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/FRANCE_RES_Policy_Review_ 09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. Germany 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/GERMANY_RES_Policy_Revie w_09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. Ireland 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/IRELAND_RES_Policy_Review _09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. The Netherlands 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/NETHERLANDS_RES_Policy_ Review__09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. Poland 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/POLAND_RES_Policy_Review_ 09_Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. Sweden 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/SWEDEN_RES_Policy_Review _Final.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

• Renewable energy policy review. United Kingdom 2009, http://www.erec.org/fileadmin/erec_docs/Projcet_Documents/RES2020/UK_RES_Policy_Review_09_Fi nal.pdf (dostęp dnia 03.03.2011).

Wykaz wykresów: • Wykres 1: Główne źródła energii w Austrii w 2007 roku Źródło: Renewable energy policy review.

• Wykres 2: Główne źródła energii w Belgii 2009, Źródło: Renewable energy policy review • Wykres 3: Zużycie energii w Danii w 2009 roku Źródło: Duńska Agencja Energetyczna • Wykres 4: Udział odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym Francji 2009 Źródło: Renewable energy policy review • Wykres 5: Udział odnawialnych źródeł energii w zużyciu energii brutto 2009 Źródło: Sustainable Energy Authority of Ireland • Wykres 6: Główne źródła energii wykorzystywane w Polsce w 2009 roku Źródło: Renewable energy policy review • Wykres 7: Udział podstawowych źródeł energii w bilansie energetycznym Szwecji w 2007 roku Źródło: Statistics Sweeden 17

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Czy Polska ma szansę zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii w zużyciu krajowym? Spójrzmy na koszty i zyski z realizacji takiego przedsięwzięcia.

Dominika Kotwica

R

ozwój gospodarczy państw świata wyznacza coraz to większe zapotrzebowanie na energię. Jej forma, postać czy też wykorzystanie mogą być różne, ale głównie potrzebna jest w transporcie, produkcji przemysłowej, do ogrzewania mieszkań czy oświetlania. Od wieków energię dostarcza ludziom środowisko obfitujące w nieprzetworzone zasoby naturalne, jak np. drewno, węgiel brunatny, węgiel kamienny, ropa naftowa czy też gaz. Jednak zmniejszanie się zasobów kopalnianych, względy ekonomiczne, degradacja środowiska stawiają przed ludzkością nowe wyzwania w tej dziedzinie. Coraz częściej media nagłaśniają przypuszczenia naukowców, że dotychczas znane złoża ropy naftowej przy obecnym wydobyciu wyczerpią się w przeciągu trzydziestu lat, a złoża gazu ziemnego powinny wystarczyć na ich eksploatację przez najbliższe sto lat.

Według prognoz ONZ liczba ludności świata wzrasta, a tym samym globalne zużycie energii do 2050 roku wzrośnie w stosunku do aktualnego stanu ponad dwa razy1 . Jest to wyraźny znak, że musimy zmienić kierunek orientacji i zwrócić się w stronę źró-

deł energii i technologii środowisko naturalne oraz przyniezależnych od paliw kopalnia- czyniają się do czystego wytwanych. Reasumując, ograniczo- rzania energii. Racjonalne ność zasobów paliw wykorzystywanie i rozwój odnakonwencjonalnych, jak również wialnych źródeł energii są istotdestrukcyjny wpływ energetyki nym elementem konwencjonalnej na środowisko zrównoważonego rozwoju pańnaturalne sprawiają, że ludzkość stwa2. Skala wykorzystania tych poszukuje nowych, odnawial- źródeł zależy tak od ich zasonych źródeł energii. Są to źródła, bów, jak i technologii przetwaktórych zasoby są praktycznie rzania i wydobywania3 . Obecnie niewyczerpalne. Chcąc dokonać w Polsce energię elektryczną i uogólnienia źródeł energii odna- cieplną uzyskuje się w 76% z wialnej, można powiedzieć, że węgla kamiennego i brunatnego, wszystkie jej postacie pochodzą w 13% z ropy naftowej, a w 9% z trzech źródeł: aktywności Słoń- z gazu ziemnego. Natomiast wyca, geotermalnego ciepła Ziemi, korzystywanie energii odnawialsił grawitacji i ruchów planet nej stanowi ok. 2,6% oraz Księżyca. I tak mamy: ener- zapotrzebowania na energię piergetykę słoneczną, energię wody, wotną, wliczając w to przede energię prądów morskich, wiatry, wszystkim wykorzystywanie biomasę. Energia wnętrza Zie- Wykres 1. Możliwości wykorzystania zasobów energii odnawialnej w Polsce, 2011 mi wykorzystywana jest jako geotermalna, a grawitacja Księżyca wpływa na pływy morskie.

Wymienione powyżej źródła energii mają tę podstawową zaletę, że w minimalny sposób Źródło: opracowanie własne na podstawie danych portalu wpływają na www.mojaenergia.pl, 1.03.2011

Ł. Legutko, Światowa energetyka jądrowa - bezpieczeństwo, czystość, niska cena i dostępność paliwa, [dok. elektr.] www.ogrzewnictwo.pl/index.php?akt_cms=5223&cms=263, 1.03.2011.

2 J. Kalotka, Odnawialne źródła energii, Radom 2006, s. 122.

3 Tamże, s.129 1

18

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Tabela 1. Instalacje elektrowni wykorzystujących odnawialne jest w dorzeczach rzeki Wisły, przede wszystkim jej prawoźródła energii w Polsce brzeżnych dopływów. Ważne znaczenie ma też potencjał Odry, który aktualnie dysponuje zasobami na niecałe 20%. Jak pokazują najnowsze dane, Polska wykorzystuje energię wody tylko w 12%. Jest to stanowczo niewiele w porównaniu z krajaŹródło: URE, stan danych na 31.12 2009 r. mi europejskimi, np. Francja 4 drewna jako paliwa . W Polsce rzekach), która ma w Polsce dłu- niemal w 100%. W skali świata energia odnawialna byłaby w sta- goletnie doświadczenie. Po dru- elektrownie wodne zaspokajają nie zaspokoić 3/5 obecnego zapo- giej wojnie światowej na terenie ok. 20% zapotrzebowania na trzebowania na energię Polski istniało około 6330 zakła- energię elektryczną: w krajach dów wykorzystujących energię wysoko uprzemysłowionych ok. pierwotną5 .

Wykres 1 przedstawia jedynie wody6. Na początku lat 80. licz- 17% i ok. 31% w krajach rozwimożliwe do wykorzystania zaso- ba małych elektrowni wynosiła jających się9. Powodów tak niby energii odnawialnej w Polsce. ok. 100 i od tamtego czasu się skich wyników możemy W praktyce udział poszczegól- zwiększa7. W Polsce działa oko- wyszukać bardzo wiele, począwnych źródeł energii odnawialnej ło 424 małych elektrowni wod- szy od protestów ekologów, któw produkcji energii elektrycznej nych, z czego 320 jest rzy widzą w budowie nowych ulega odwróceniu. Ze wszystkich prywatnych, o łącznej mocy oko- elektrowni wodnych negatywne odnawialnych źródeł energii naj- ło 410 MW i produkcji rocznej skutki dla środowiska naturalnewiększy udział mają elektrownie 410 GWh8. Większość elektrow- go roślin i zwierząt, a także obawodne, zwłaszcza te zaliczane ni ulokowana jest na obszarach wiają się dewastacji naturalnych do tzw. „małej energetyki” – o wiejskich. Obecnie w krajowym dolin rzecznych przez ich zatamocy zainstalowanej do 500 kW systemie energetycznym pracuje pianie oraz trwałego zajęcia ob(5 MW) – jest to moc umowna. ponad 120 elektrowni wodnych. szarów leśnych lub rolniczych.

Udział wykorzystania poszcze- Łączna ich moc wynosi 2040 Problemem wynikającym z budowy hydroelektrowni staje się gólnych źródeł energii odnawial- MW. Większość krajowych zaso- często konieczność przemiesznej odzwierciedla ilość ich instalacji na całym obszarze dane- bów, bo ponad 70%, skupiona czenia ludności wraz z zabudogo kraju. W Polsce wygląda to Wykres 2. Najwydajniejsze elektrownie wodne w Polsce w następująco: Jak widać, energia wodna zaj- [MW], 2011 muje pierwsze miejsce pomimo dość niesprzyjających warunków jej wykorzystania: niewielkiego spadku koryta rzek i przepływów wody. Polska jest bowiem krajem nizinnym, w którym w porównaniu z innymi państwami nie występują obfite opady. Ograniczone zasoby tego źródła nie wpłynęły na sam rozwój tzw. „małej energetyki wodnej” (małej, ponieważ elektrownie mogą opracowanie własne na podstawie danych z portalu www.mojaenergia.pl, być zlokalizowane na niedużych Źródło: 2.03.2011 4 Tamże, s.117 5 Tamże, s. 124 6 Elektrownie wodne jako główne źródło energii odnawialnych w Polsce ,

Biuletyn Krajowego Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji, [dok. elektr.] www.cp.gig.katowice.pl/elektro_wod.html, 2.03.2011.

7 Tamże, s.2 8 Tamże, s.4 9 R. Anam, Energia wodna: spore możliwości w Polsce, [dok. elektr.] www.egospodarka.pl/43260,Energia-wodna-spore-mozliwosci-w-Polsce,1,56,1.html, 2.03.2011.

19

Arena 3(7) marzec 2011

Tabela 2. Najważniejsze 1999 roku w Barzowiach k. Darelektrownie wiatrowe w Polsce, łowa10. Obecnie liczba elektrow2011 ni wiatrowych stale wzrasta i doszła już do czterdziestu. Stosunkowo szybki wzrost budowy nowych elektrowni wynika z założonych perspektyw zwiększenia dostaw energii wiatrowej.

Przewiduje się, że do roku 2010 udział energii elektrycznej z elektrowni wiatrowych w krajowym bilansie energetycznym wyniesie około 2,6%, a do roku 2020 wzrośnie do 5,7%11 . Odpowiada Źródło: PIGEO, 2011 to wyprodukowaniu odpowiednio 2,41 i 6,57 TWh energii elekwą oraz stworzenie nowych połą- trycznej 12. Spośród wszystkich czeń drogowych i kolejowych. elektrowni wiatrowych w Polsce, Dochodządo tego duże koszty in- zasługują na uwagę te o mocy powestycyjne przy konieczności bu- wyżej 20 MW. dowy od podstaw stopnia Energetyka wiatrowa ma wodnego. Dlatego więc „procen- swoje wady. Oczywiste jest, że ty” w statystykach są tak niskie. rozwój tej gałęzi wymaga odpoJednocześnie należy mieć na wiednich warunków lokalizacyjuwadze, że energia wodna jest nych i klimatycznych. Poza tym fundamentalnym źródłem w ogól- dochodzi uciążliwość dla środonym bilansie energii odnawialnej wiska. Wiatraki nie budzą entuw Polsce. zjazmu wśród ekologów ze Obok energii wodnej do pod- względu na hałas, który wytwastawowych źródeł energii odna- rzają oraz zmianę krajobrazu, wialnej w Polsce zaliczamy który ma znaczenie dla ekosysenergię wiatru, chociaż jeszcze temu i samego człowieka. Jeddo niedawna istniało w tym kraju nocześnie najtrudniejszymi przekonanie, że nie ma szans na barierami do pokonania przy burozwój tej branży. W Polsce ist- dowie wiatraków są wysokie nieją tereny, gdzie wykorzystanie koszty inwestycyjne w porówwiatru jest możliwe i użyteczne. naniu z uzyskaną mocą. Według Obszary o szczególnie dobrych szacunków koszt jednego profewarunkach wiatrowych to wy- sjonalnego masztu to 4 mln zł. brzeże Morza Bałtyckiego, Problem stanowią również niezwłaszcza część zachodnia, oraz równomierność dostaw energii północno-wschodni kraniec Pol- elektrycznej i jej duże wahania ski. W tych okolicach średnie w określonym czasie. Jednak roczne prędkości wiatru przekra- elektrownie wiatrowe, niezależczają 4 m/s, a na wybrzeżu na- nie od ich rozmiarów i konstrukwet 6 m/s. Rozwój energii cji, nie przyczyniają się do wiatrowej w Polsce przypada do- dewastacji terenu, nie wymagają piero na lata 90., choć pierwsza dostaw paliwa ani wody, a także „wzmianka” pochodzi już z XIII nie powodują skażeń radioakwieku. tywnych i zmian środowiska naPierwsza profesjonalna farma turalnego. Ważnymi czynnikami wiatrowa powstała dopiero w w rozwoju odnawialnych źródeł

Na podium, czyli to, czym żyje świat

energii, w tym energii wiatrowej, są także skuteczne uregulowania prawne i finansowe.

Przykładem nieradzenia sobie z tym problemem może być kwestia podatku nieruchomości – niektóre gminy nadal próbują naliczać podatek od nieruchomości od całej wartości elektrowni wiatrowej.

W Polsce pojawiają się ponadto inne problemy, jak słaba infrastruktura sieci przesyłowej na terenach o dużej wietrzności, czyli w północnej Polsce. Z przyłączeniem do sieci wiążą się także jej nieadekwatne procedury. Barierą w wykorzystaniu wiatru w Polsce jest to, że występuje w obszarach cennych Wykres 3. Energia ze źródeł odnawialnych w Polsce w 2001 i 2008 roku

Źródło: opracowanie na podstawie danych GUS: Energia ze źródeł odnawialnych w 2007 r. , Warszawa 2008

10 Energetyka odnawialna – wiatrowa [w:] Polska Izba Generalna Energii Odnawialnej, www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=44, 11 Energia wiatru: „Odnawialne źródła energii i ich zastosowanie” [dok. elektr.] www.energia-odnawialna.net/wiatrowa.html , 2.03.2011.

12 Tamże, s.3

20

2.03.2011.

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Wykres 4. Produkcja energii pierwotnej z poszczególnych źródeł biomasy w 2008 roku

wych. Ogólnie czej (słoma, rośliny energetyczbiomasę stanowi ne) oraz biomasy odpadowej materiaorganicz- (niektóre organiczne odpady kona, do której po- munalne i przemysłowe); 2. wstania płynna – to głównie biomasa przyczynia się rolnicza (np. tłuszcze zwierzęce, głównie proces olej roślinny) przetworzona na fotosyntezy, biokomponenty, może być stosoprzebiegający wana jako biopaliwo samoistne, pod wpływem a po dodaniu do konwencjonalpromieniowania nych paliw płynnych tworzy biosłonecznego. paliwa ciekłe I generacji; 3.

Promieniowanie gazowa – to biogaz, który poŹródło: Opracowanie własne na podstawie: słoneczne odgry- wstaje w procesie beztlenowej EurObserv’ER 2008 wa w całym pro- fermentacji związków organiczcesie znaczącą nych, głównie biomasy odpadoprzyrodniczo. Konieczne jest wy- rolę. Poddawana procesowi kon- wej (na składowiskach odpadów pracowanie oficjalnych, obiek- wersji (spalania, fermentacji, ga- organicznych, przy oczyszczaltywnych, transparentnych i zyfikacji czy estryfikacji) niach ścieków, w instalacjach do kompromisowych zasad sporzą- stanowi ważne źródło energii przerobu odpadów zwierzędzania i oceniania raportów od- pierwotnej trzech sektorów prze- cych), a także biomasy rolniczej działywania na środowisko farm mysłu: ciepłownictwa i chłodnic- (w biogazowniach rolniczych). wiatrowych13 .

Polska energetyka odnawialna wiąże nadzieje z innym źródłem Wykres 5. Realny potencjał ekonomiczny Polski na 2009 rok w energii, który jest także najwięk- tys. TJ i prognozy wykorzystania RPE w 2020 roku. szym potencjalnym źródłem energii potencjalnej na świecie. Jest nią biomasa, której udział w strukturze produkcji pierwotnej energii odnawialnej wynosi w UE ponad 66%, a w Polsce przekracza 95%14. Udział biomasy w strukturze produkcji energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii stale wzrasta, a Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Instytut Energetyki Odnawialnej EC według niektórych danych staty- BREC, 2009 stycznych przewyższa już udział energetyki wodnej. twa, elektroenergetyki oraz Natomiast ze względu na różZgodnie z dyrektywą transportu16. Wybór technologii ny stopień przetworzenia jej za2001/77/WE15 za biomasę uznaje konwersji biomasy, a w konse- soby można podzielić na: 1. się ulegające biodegradacji frak- kwencji również końcowy pro- pierwotne – rośliny energetyczcje produktów pochodzenia ro- dukt energetyczny, czyli energia ne jednoroczne (zboża, rzepak, ślinnego lub zwierzęcego, elektryczna, energia cieplna, pali- słonecznik, buraki cukrowe i paodpady i pozostałości z produk- wa płynne, zależą głównie od stewne, ziemniaki), rośliny enercji rolnej i leśnej, a także odpady pierwotnej postaci biomasy17. getyczne wieloletnie (wierzba, przemysłowe i komunalne, które Może być: 1. stała – składa się z topola, miskant) – a zatem są to służą jako substrat do produkcji biomasy leśnej (drewno i odpady rośliny uprawiane w celu uzypaliw stałych, ciekłych i gazo- z jego przeróbki), biomasy rolni- skania biomasy; 2. wtórne – są 13 Energetyka odnawialna – wiatrowa [w:] Polska Izba Generalna Energii Odnawialnej, www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=44, 2.03.2011.

14 B. Kucharska, Odnawialne źródła energii nowym wyzwaniem dla obszarów wiejskich w Polsce, Opole 2009 (Publikacja pokonferencyjna Fundacji

Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA), http://www.fapa.org.pl/gfx/fapa/Publikacja_Odnawialne_zrodla_energii.pdf 2.03.2011.

15 Dyrektywa PE i Rady 2001/77/WE z 27 września 2001 r. w sprawie produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych.

16 B. Kucharska, Odnawialne źródła energii nowym wyzwaniem dla obszarów wiejskich w Polsce, Opole 2009 (Publikacja pokonferencyjna Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA), http://www.fapa.org.pl/gfx/fapa/Publikacja_Odnawialne_zrodla_energii.pdf 2.03.2011.

17 Tamże, s.34

21

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Wykres 6. Realny potencjał ekonomiczny upraw energetycznych nej oraz zakupami surowca w w Polsce na 2009 rok w tys. TJ odniesieniu do jednostki efektywnej energii z niej uzyskiwanej w stosunku do węgla.

Brakuje również dostatecznej liczby kapitału inwestycyjnego.

Skomplikowany system dopłat do powierzchni upraw roślin energetycznych to kolejne utrudnienie. W Polsce areał upraw roŹródło: opracowanie własne na podstawie: Instytut Energetyki Odnawialnej EC ślin potencjalnie przydatnych do BREC, 2009 produkcji biopaliw nie jest limitowany czynnikami organizacyjto odpady i pozostałości z pro- nu wykorzystania biomasy, nymi i przyrodniczymi, barierę dukcji rolnej i przetwórstwa rol- podobnie jak i innych źródeł od- stanowi natomiast czynnik opłano-spożywczego, a więc nawialnych w Polsce. I tak, ogó- calności. Zasoby oraz rynek bioodchody zwierzęce (gnojowica, łem realny potencjał wynosi 600 masy w Polsce są mocno gnojówka, obornik), a także pozo- 168 [TJ] 21 , a stan jej wykorzysta- rozproszone22. Zadowalająco stałości organiczne z przemysłu nia – 192 097, a więc około funkcjonują i sprawdzają się jerolno-spożywczego (np. glicery- 32%. Wpływa na to wiele nega- dynie w odniesieniu do małych, na, wywar gorzelniany, odpady tywnych czynników. Wśród pod- lokalnych użytkowników. Sytupoubojowe, ścieki mleczarskie stawowych barier w acja ta wynika przede wszystkim itp.). W zależności od tego, jakie wykorzystywaniu biomasy z braku podstawowych relacji przyjmiemy kryterium, co uznamy za biomasę, zmieni się jej Tabela 3. Przyrost mocy zainstalowanej w polskich gazowniach procentowy wkład w całościowe w latach 2000–2010. wytwarzanie energii odnawialnej. Spośród różnych rodzajów biomasy, to właśnie w rolniczej tkwi największy potencjał energetyczny18. W Polsce możliwe jest uzyskanie około 10 ton biomasy z 1 ha użytków rolnych19. Warto zauważyć, że stanowi to równoŹródło: Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce MP z 2010 r. wartość 5 ton węgla kamiennego. Obecne zasoby biomasy stałej związane są z wykorzysta- przede wszystkim wymienia się między producentem biomasy a niem nadwyżek słomy i siana, od- brak zorganizowanego rynku bio- odbiorcą, czyli zakładem produpadów drzewnych, upraw roślin masy, łączącego dostawcę z za- kującym energię cieplną lub też energetycznych oraz wykorzysta- kładem energetycznym elektryczną. niem odpadów z produkcji rol- wieloletnimi umowami, w któNajtrudniejsza i najbardziej nej, w tym biogazu20. rych zawarte byłyby warunki pro- złożona sytuacja jest w segmenZ wykresu 5 wyraźnie wyni- dukcji, zbioru, transportu oraz cie biopaliw biogazowych. Bioka, że to uprawy energetyczne wielkość dostarczanej biomasy. gazownia jest przedsięwzięciem stanowią trzon biomasy w PolKolejny czynnik, który powta- dość skomplikowanym i wymasce. Należy przy tym wprowa- rza się w większym lub mniej- gającym znacznych nakładów fidzić podział tej gałęzi, co szym stopniu dla każdego ze nansowych. Szczególnie duże znakomicie odzwierciedla wy- źródeł odnawialnych, to wysokie zaniedbania są w gospodarkres 6. koszty inwestycyjne. W przypad- stwach rolnych, gdzie praktyczRealny potencjał ekonomicz- ku biomasy koszty związane są z ne pozyskanie biogazu odbywa ny nie odzwierciedla jednak sta- założeniem plantacji energetycz- się tylko w kilku miejscach. Sa18 Tamże, s.39 19 Energia biomasy, hasło [w:] Odnawialne źródła energii Opolszczyzny, [dok. elektr.] www.oze.opole.pl/Energia_biomasy,str,459.html, 2.03.2011.

20 Energetyka odnawialna: biomasowa , [w:] Opracowania Polskiej Izby Generalnej Energii Odnawialnej, www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=43,

2.03.2011.

21 Dane z analiz Instytutu Energii Odnawialnej EC BREC na rok 2009: http://www.ieo.pl/pl/raporty.html (11.03.2011) 22 Tamże, s.12

22

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

mą produkcję biogazu trzeba po- wy małych źródeł energii elek- siała być sprowadzana z traktować jako odrębne zagadnie- trycznej i ciepła. W Polsce zagranicy, co wiąże się z dużym nie. Biogaz o dużej zawartości wyraźnie zarysowuje się trend nakładem finansowym. W Polmetanu (powyżej 40%) może wykorzystywania biogazu pozy- sce brak również projektantów, być wykorzystany do celów użyt- skiwanego z osadów ścieko- generalnych wykonawców, firm kowych, głownie energetycz- wych, przy jednoczesnym budowlanych oraz technologów nych lub w innych procesach zainteresowaniu nowoczesnymi z tej dziedziny – brak zaplecza technologicznych23 . To, jak waż- technologiami. Technologie te po- merytorycznego dla przyszłych ne jest pozyskiwanie go, pokazu- zwalają uzyskać wysoką spraw- inwestorów zainteresowanych je lista możliwości jego ność, mniejszą awaryjność (zwł. budową biogazowi. Problem stawykorzystywania: jako paliwo silników biogazowych) i krótsze nowi też konieczność zagwarando silników trakcyjnych, w proce- przestoje, co w zestawieniu z wy- towania także w okresie letnim odbioru ciepła produsach technologicznych, Wykres 7. Biopaliwa na polskim rynku, 2010 kowanego z biogazonp. w produkcji metawi. Wśród problemów nolu. Przykłady obejekonomicznych na mują oczywiście pierwsze miejsce wyprodukcję energii suwają się wysokie nacieplnej w przystosokłady inwestycyjne wanych kotłach gazoprzy jednoczesnym wych.

Biogaz bardzo długim okresie otrzymywany w rolnicich zwrotu, a także twie jest produktem trudności w uzyskaniu fermentacji odpadów dodatkowego dofinanzwierzęcych lub roślinsowania w przypadku nych. Wydajność tego małych biogazowi, procesu zależy od temmających możliwość peratury i składu subkorzystania jedynie z stancji poddanej lokalnych, znacznie fermentacji24. Produk- Źródło: KIB, MRiRW, 2010 słabszych mechanicja biogazu jest rozwizmów wsparcia. Ostatjana również na bazie odpadów wysypiskowych i ście- mogiem nieprzerwanej pracy nią, najliczniejszą grupą są oczyszczalni poprawia opłacal- bariery prawne, zbyt liczne, by kowych.

Biogazownie będą powstawać ność inwestycji pomimo wyż- móc je wymienić. Najważniejszy w gminach rolniczych. Skoro szych kosztów inwestycyjnych25 . jest sam brak objęcia produkcji więc Polska posiada około 1,5 Przyrost mocy w polskich bioga- biogazu rolniczego Polską Klatys. takich gmin, a przykładowo zowniach w latach 2000–2010 syfikacją Działalności. Rolnik polski, jako osoba fizyczna, nie dla biogazowni o mocy 1 MW obrazuje tabela 3 .

Mimo tak wielu zalet, jakimi ma możliwości uzyskania konpotrzeba np. kukurydzy zebranej z ok. 500 ha ziemi, to rodzi się dysponuje to źródło energii odna- cesji na wytwarzanie energii z pytanie, dlaczego do tej pory nie wialnej, w Polsce rozwój bioga- OZE, co pociąga za sobą świarozwinięto tej branży? Więk- zu dopiero zaczyna nabierać dectwo pochodzenia. Brakuje szość polskich gmin ma poten- tempa. Dzieje się tak ze względu objęcia w niektórych aktach cjalne zasoby rolnictwa na wiele barier, które dla uogól- prawnych mniejszych jednostek energetycznego wielokrotnie nienia można pogrupować w trzy wytwarzających energię elekwiększe niż wymagane, ale pro- rodzaje: bariery organizacyjne, tryczną <1 MWel26. By dobitnie blemem dla Polski jest obszar ekonomiczne oraz prawne. Do podkreślić niezaangażowanie się przeznaczony do celów energe- barier organizacyjnych zalicza- polskiego prawa w kwestie biotycznych. Wymaga to także sze- my brak zaplecza technicznego gazowni, dodam, że nie ma jedrokiego rozwoju biotechnologii do budowy instalacji biogazo- noznacznej definicji biogazowni do produkcji biometanu i budo- wych. Cześć urządzeń będzie mu- rolniczej, jak również uwzględ23 Odnawialne źródła energii Opolszczyzny, Energia biomasy [dok. elektr.] www.oze.opole.pl/Energia_biomasy,str,459.html, 2.03.2011.

24 Bioenergia.eco.pl, Czym jest biogaz? [dok. elektr.] www.bioenergia.eco.pl/biogaz.html, 2.03.2011.

25 Ekologiczny.sitehosting.pl, Czym jest biogaz? [dok. elektr.]: www.ekologiczny.sitehosting.pl/.../1.../2-czym-jest-biogaz, 2.03.2011.

26 Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce , red. G. Wiśniewski, IEO 2000, [dok. elektr.] www.ieo.pl/.../277-

ekonomiczne-i-prawne-aspekty-wykorzystania-odnawialnych-rode-energii-w-polsce-30032000r.html, 2.03.2011.

23

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Tabela 4. Zasoby wód geotermalnych w poszczególnych ograniczeniem wytwarzania regionach Polski, 2009 energii surowców kopalnianych.

Ze wszystkich niekonwencjonalnych źródeł energii najbardziej stabilną w czasie i dającą największe efekty ekonomiczne jest energia geotermalna. Polska ze względu na duże zaludnienie i strukturę geologiczną ma znaczne możliwości rozwoju energii geotermalnej 28. Wody geotermalne znajdują się pod powierzchnią prawie 80% terytorium Polski, w ilości ok. Źródło: opracowanie własne na podstawie: OZE, stan z 2009 r.

6600 km3, a ich temperatura się w granicach 25–150 nienia warunków lokalizacyj- wa z nasion rzepaku w technolo- mieści Korzystne z punktu widzenia nych dla biogazowni względem gii na zimno. Jak dalej będą °C. możliwości wykorzystania zasoposuwały się tego typu inwesty- bów geotermalnych innych obiektów. na cele enerPrzy omawianiu biomasy nie cje, nikt nie jest w stanie przewi- getyczne jest równomierne ich można nie wspomnieć o biopali- dzieć. na znacznym terenie Mając duży potencjał produk- rozłożenie wach. Biopaliwo to odnawialne Polski. źródło energii otrzymywane z cji bioetanolu, Polska nie jest w Warto podkreślić, że polskie produktów roślinnych w agrorafi- czołówce państw stosujących bio- wody mają stosunneriach. Na świecie otrzymuje komponenty w paliwach. W prze- kowo geotermalne niską temperaturę, co się głównie dwa rodzaje biopali- myśle agrorafineryjnym, czyli przekłada się na niewielkie ich wa: alkohole ze zbóż, buraków produkcji estrów, jest wręcz za- wykorzystywanie do produkcji cukrowych, ziemniaków oraz ole- późniona27. Wszystko to przekła- prądu elektrycznego. Zasoby je roślinne z soi, słonecznika, pal- da się na niski wskaźnik tych wód ulokowane są przede my i rzepaku. W Polsce do wykorzystania biopaliw zużywa- wszystkim na obszarze Podkarpraktycznego zastosowania na nych w transporcie. Jednak seg- pacia, pasie od Szczecina do Łopierwsze miejsce wysuwa się ment biopaliw w Polsce jest dzi oraz w regionie olej rzepakowy, stanowiący 5% gałęzią perspektywiczną, która – grudziońsko-warszawskim. światowej produkcji. Obecnie sil- miejmy nadzieję – będzie rozwiObecnie w Polsce funkcjonuniki o zapłonie samoczynnym jać się szybko, co poskutkuje (Diesla) budowane są do zasilania olejem napędowym i nie moWykres 8. Stan wykorzystania źródeł odnawialnych w Polsce gą być bez przekonstruowania w 2009 roku w (%) zasilane olejami roślinnymi. Dlatego należy przekonwertować olej rzepakowy na biopaliwo, co w przyszłości może korzystnie wpłynąć na światowy popyt rzepaku. Jak na razie, produkcja rolna w Polsce, w przeciwieństwie do innych krajów UE, nie jest dotowana przez państwo. Stąd też produkcja i przetwórstwo rzepaku muszą uwzględniać przede wszystkim uwarunkowania ekonomiczne. Aktualnie w Polsce kilka firm podjęło produkcję Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej EC BREC, 2009 urządzeń do uzyskiwania biopali27 Kasperowicz A., Pierwsze wytwórnie ruszą w tym roku [w:]

2.03.2011.

28 Energia odnawialna: geotermalna hasło

24

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin [dok. elektr.] www.ihar.edu.pl/biopaliwa.php,

[w:] EO, www.energia-odnawialna.net/geotermalna.html, 2.03.2011.

Na podium, czyli to, czym żyje świat

je dziewięć ciepłowni geotermal- uwzględniając korzystne warunnych, dziesiąta (w Toruniu) jest ki, jakimi dysponuje Polska, możw trakcie budowy. na przypuszczać, że spekulacje Obok zakładów zaopatrują- są słuszne. cych ludność w ciepło wyróżnić Innym, praktycznie niewykomożna uzdrowiska wykorzystują- rzystywanym w Polsce pomimo ce energię z ciepłych źródeł, jak ogromnych zasobów źródłem Ciechocinek, Ustroń, Konstancin czystej energii jest energia słoczy Lądek-Zdrój. Wody geoter- neczna. Tkwi w niej duży potenmalne w Polsce od dawna były cjał, jednak jest wykorzystywana wykorzystywane w celach leczni- w zaledwie 0,2%. W porównaniu czych. Poza ogrzewaniem i przy- z innymi źródłami wykorzystagotowywaniem ciepłej Mapa 1. Nasłonecznienie Polski wody użytkowej energia geotermalna może być również wykorzystywana w rolnictwie, suszarnictwie, do ogrzewania stawów hodowlanych, w obiektach rekreacyjnych, procesach technologicznych29.

Energia geotermalna jest coraz to częściej wykorzystywana zarówno w Polsce, jak i na świecie, ze względu na wielorakie zalety.

Jest czysta ekologicznie, a koszt pozyskania 1 GJ ener- Źródło: Strona firmy „Solis”: www.solis.pl, 2.03.2011 gii wynoszący 3,5–10 USD jest przeważnie niższy od nie jest znikome, co uwidacznia kosztu energii uzyskanej ze spala- wykres 8. nia gazu lub ropy30. W Polsce coZasoby energii słonecznej w raz częściej pojawiają się głosy, Polsce charakteryzują się bardzo że geotermia będzie jedną z baz, nierównomiernym rozkładem na których w przyszłości oprze czasowym w cyklu rocznym31 . się energetyka odnawialna. Jej za- 80% całkowitej rocznej sumy nasoby tylko do głębokości 3 tys. słonecznienia przypada na półrom przekraczają aż 150 razy rocz- cze wiosenno-letnie, od początku ne zapotrzebowanie na czystą kwietnia do końca września, energię. Obecnie jest ona wyko- przy czym czas operacji słoneczrzystywana tylko w 12%. Jednak nej w lecie wydłuża się do 16 udane inwestycje potwierdzają godz./dzień, natomiast w zimie opłacalność ekonomicznąinstala- skraca się do 8 godzin dziennie. cji geotermalnych. Przy ogólnej Rejonem, do którego trafia najłatwości pozyskiwania wód geo- większa ilość promieniowania termalnych lub też możliwości słonecznego, jest południowa wykorzystania istniejącej już sie- część województwa lubelskiego. ci odwiertów eksploatacyjnych, Rejonizację średniorocznych

Arena 3(7) marzec 2011

sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kWh/m2/rok przedstawia mapa 1 .

W Polsce istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego. W strefie klimatu umiarkowanego, czyli w strefie obejmującej Polskę, zastosowania mają głównie instalacje słoneczne do podgrzewania wody użytkowej. Istnieje również możliwość wykorzystania instalacji słonecznej do ogrzewania bądź suszenia pomieszczeń. Baterie słoneczne wykorzystujące promieniowanie słoneczne do produkcji energii elektrycznej ze względów ekonomicznych wykorzystywane są wyłącznie w instalacjach małych mocy, zasilających głównie obiekty wolno stojące, oddalone od sieci elektroenergetycznych, np. znaki drogowe, lampy oświetleniowe itp. 32 Nie do podważenia jest teza, że promieniowanie słoneczne jest niewyczerpalnym źródłem energii w skali globalnej.

Wszystkie nośniki energii występujące na Ziemi powstały w wyniku działania promieniowania słonecznego. Przekłada się to na paletę możliwości wykorzystania energii słonecznej. W Polsce główną barierą jest brak systemu wsparcia dla małych, indywidualnych inwestycji w instalacje kolektorów. Tylko wsparcie finansowe dla osób fizycznych pozwoli na szerszy rozwój energetyki cieplnej opartej na energii słońca. Współcześnie pomimo spadku w ostatnim

29 Energia geotermalna , [w:] Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej, www.klasteroze.pl/?/content/read/geotermia, 2.03.2011.

30 Energia odnawialna: geotermalna , [w:] Energia-odnawialna.net, www.energia-odnawialna.net/geotermalna.html, 2.03.2011.

31 Energia odnawialna: słoneczna , [w:] Polska Izba Generalna Energii Odnawialnej, www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=47, 2.03.2011.

32 Energetyka odnawialna: słoneczna , [w:] Polska Izba Generalna Energii Odnawialnej, www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=47, 2.03.2011.

25

Arena 3(7) marzec 2011

dziesięcioleciu kosztów wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych wciąż pozostaje on wysoki.

Z tego powodu wytwarzanie „czystej energii” na szerszą skalę w warunkach rynkowych nie jest możliwe bez odpowiedniego wsparcia. W pierwszej fazie energetyki odnawialnej w Polsce zabrakło systemowego wsparcia ze strony państwa i oparto się głównie na wzroście cen konwencjonalnych paliw kopalnianych w wyniku stopniowego odstępstwa państwa od subwencjonowania tego sektora energetyki.

Przystąpienie Polski do UE wymusiło dostosowanie krajowej polityki energetycznej do kierunków polityki unijnej. W 2005 roku znowelizowano więc ustawę Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 r., w której określone są zasady polskiej polityki państwa w kwestii promocji energii elektrycznej oraz ciepła z odnawialnych źródeł energii.

Wprowadzono dwa podstawowe mechanizmy wsparcia energetyki w Polsce: obowiązek zakupu określonej ilości energii pochodzącej z OZE oraz system świadectw pochodzenia. Jednak obok rządowego projektu nowelizacji ustawy Prawo energetyczne w ostatnim czasie została przyjęta Polityka energetyczna Polski do 2030 r. (PEP), która zastąpiła PEP do 2025 r. Choć przyjęta

przez rząd ponad dwa i pół roku po politycznej akceptacji celów UE „3 x 20%” oraz prawie rok po ostatecznym zatwierdzeniu pakietu klimatycznego UE, Polska nie respektuje dwóch z „dwudziestek”. Chodzi o zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w porównaniu do 1990 r. oraz poprawę efektywności energetycznej, w tym ograniczenie jej zużycia, do 20%. W przypadku zwiększenia w UE do 2020 r. udziału energii odnawialnej do 20% w energii wykorzystywanej ogółem (dla Polski ten udział zo26

Na podium, czyli to, czym żyje świat

stał wyznaczony na poziomie 15%) przyjmuje się postawę minimalistyczną. PEP 2030 r. założyła osiągnięcie tych 15% przez rezerwy biomasy, która w 2020 r. ma być źródłem aż 84% energii z OZE. Takie jednostronne postawienie na biomasę w momencie, gdy UE wycofała się z dopłat do upraw energetycznych, kiedy cele dla OZE rosną wraz z unijnymi kryteriami zrównoważenia energetycznego wykorzystania biomasy, może być źródłem wzrostu jej kosztów i powodem kryzysu. Częstokroć podkreśla się, że perspektywa PEP 2030 r. jest zbyt wąska i krótka, co naraża cały sektor OZE na zahamowanie rozwoju i zachwianie bezpieczeństwa inwestycyjnego.

Stać się tak może głównie przez forsowanie po 2020 r. energetyki jądrowej kosztem OZE. Dziś widać, że spełnienie celu 3 x 20% jest trudne, wymaga inwestycji i różnorakich form wsparcia, w tym wsparcia krajowego. Dostosowanie systemu ochrony środowiska w Polsce do wymogów UE jest związane z wysokimi kosztami. Państwo na ochronę środowiska powinno przeznaczać w najbliższych latach 4% PKB rocznie. Dlatego Polska „broni się” przed wymagającymi założeniami UE w pozyskiwaniu energii odnawialnej.

Sama sprawa finansowa jest jednak podrzędna. Polsce potrzeby jest rzeczywisty przełom w podejściu do OZE. W środowisku społecznym pomimo znacznej już poprawy kwestia OZE dalej jest abstrakcyjna. Takie sprawy jak ochrona klimatu, bezpieczeństwo energetyczne czy innowacyjność technologii energetycznych ciągle są przez opinię publiczną niedostrzegane i niedoceniane. Tymczasem energetyka odnawialna może odegrać zasadniczą rolę w rozwoju krajowym, regionalnym, a także lokalnym. Zmiany mentalności,

podejścia i oceny możliwości OZE powinny wynikać zarówno ze zmian w Prawie energetycznym, jak i z przyjętej PEP do 2030 r. Niestety priorytety polityków są jeszcze dalekie od celów proponowanych przez Komisję Europejską. Obecnie trudno zgodzić się z tym, że polskie prawo stymuluje rozwój OZE, czy też stwarza warunki do tego rozwoju. Czas pokaże, czy uda się Polsce zrealizować wytyczne Unii, a tym samym pozyskiwać jak najwięcej energii ze źródeł odnawialnych. Tego, że jest to niezbędne dla przyszłego rozwoju Polski, chyba już nikt nie zakwestionuje.

Wnioski: • Polska ma warunki do zwiększenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych, zwłaszcza energii słonecznej i biomasy.

Jednak koszt takiej energii przewyższałby koszt energii ze źródeł tradycyjnych, m.in. ze względu na wysokie ceny kolektorów i innych instalacji niezbędnych do produkcji energii.

• Energia wodna w Polsce to głównie małe zakłady obsługujące niewielkie obszary. Z rozbudową elektrowni wodnych wiąże się kwestia ochrony środowiska i kosztów instalacji. Podobnie rzecz się ma z energią wiatru.

• Udział biomasy w produkcji energii ciągle rośnie, lecz ograniczenia tego źródła to: brak zorganizowanego rynku biomasy w Polsce, wysokie koszty inwestycyjne związane są z założeniem plantacji energetycznej oraz zakupami surowca, brak dostatecznej liczby kapitału inwestycyjnego, skomplikowany system dopłat do powierzchni upraw roślin energetycznych.

• Trzy grupy ograniczeń rozwoju źródeł odnawialnych to bariery organizacyjne, ekonomiczne oraz prawne.

Ostatnie z nich związane są z

Na podium, czyli to, czym żyje świat

politykąunijną3 x 20%, która nakłada na Polskę limity emisji CO2 oraz wymaga dostosowania systemu ochrony środowiska w Polsce do wymogów UE, co jest

Arena 3(7) marzec 2011

związane z wysokimi kosztami. miast kosztowny i wymagający • Rozwój źródeł odnawialnych wiele wsparcia ze strony pańw produkcji energii jest nie- stwa. odzowny i konieczny w dłuższej perspektywie. W krótkiej nato-

Bibliografia: Monografie i artykuły naukowe: • Czym jest biogaz? [w:] Bioenergia.eco.pl, [dok. elektr.] www.bioenergia.eco.pl/biogaz.html, 2.03.2011.

• Odnawialne źródła energii i ich zastosowanie. Biomasa [w:] Energia-odnawialna.net, [dok. elektr.] www.energia-odnawialna.net/biomasa.html, 2.03.2011.

• R. Anam Energia wodna: spore możliwości w Polsce, [dok. elektr.] www.egospodarka.pl/43260,Energia-wodnaspore-mozliwosci-w-Polsce,1,56,1.html, 2.03.2011.

• Ekonomiczne i prawne aspekty wykorzystania odnawialnych źródeł energii w Polsce IEO 2000, [dok. elektr.] www.ieo.pl/.../277-ekonomiczne-i-prawne-aspekty-wykorzystania-odnawialnych-rode-energii-w-polsce30032000r.html, 2.03.2011.

• Kalotka J., Odnawialne źródła energii, Radom 2006.

• Kasperowicz A., Pierwsze wytwórnie ruszą w tym roku [w:] Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, [dok. elektr.] www.ihar.edu.pl/biopaliwa.php, 2.03.2011.

• Elektrownie wodne jako główne źródło energii odnawialnych w Polsce [w:] Informacje Krajowego Centrum Wdrożeń Czystszej Produkcji, [dok. elektr.] www.cp.gig.katowice.pl/elektro_wod.html, 2.03.2011.

• Energia biomasy [w:] Informator: Odnawialne źródła energii Opolszczyzny, [dok. elektr.] www.oze.opole.pl/Energia_biomasy,str,459.html, 2.03.2011. Źródła internetowe: • Bioenergia.eco: www.bioenergia.eco.pl/ , 2.03.2011.

• Dolnośląska Agencja Energii i Środowiska Cieplej.pl: www.old.cieplej.pl/prezentacje/doe2006/.../prof.%20J.%20Szlachta.pdf, 2.03.2011.

• Ecoeurope.eu: www.madex.ekoenergia.pl/index.php?id_akt...r...OZE, 3.03.2011.

• Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA: www.fapa.org.pl/gfx/.../Publikacja_Odnawialne_zrodla_energii.pdf, 2.03.2011.

• Katedra Technologii Chemicznej: www.technologia.gda.pl/dydaktyka/08-09/1/lab/.../InstrEMKT.pdf, 2.03.2011.

• Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej: www.klasteroze.pl/?/content/read/geotermia, 2.03.2011.

• Polska Izba Generalna Energii Odnawialnej: www.pigeo.org.pl/index.php?a=10002&id_a=44, 2.03.2011.

Wykaz indeksów i tabel: • Wykres 1. Wykorzystanie zasobów energii odnawialnej w Polsce. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych portalu www.mojaenergia.pl, 1.03.2011.

• Wykres 2. Najwydajniejsze elektrownie wodne w Polsce. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z portalu www.mojaenergia.pl, 2.03.2011.

• Wykres 3. Energia ze źródeł odnawialnych w Polsce w 2001 i 2008 roku. Źródło: opracowanie na podstawie danych GUS: Energia ze źródeł odnawialnych w 2007 r., Warszawa 2008.

• Wykres 4. Produkcja energii pierwotnej z poszczególnych źródeł biomasy w 2008 roku. Źródło: EurObserv’ER. • Wykres 5. Realny potencjał ekonomiczny Polski na 2009 rok. Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej EC BREC. • Wykres 6. Realny potencjał ekonomiczny upraw energetycznych w Polsce na 2009 rok. Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej EC BREC. • Wykres 7. Biopaliwa na polskim rynku. Źródło: KIB, MRiRW. • Wykres 8. Stan wykorzystania źródeł odnawialnych w Polsce w 2009 roku. Źródło: Instytut Energetyki Odnawialnej EC BREC. • Tabela 1. Instalacje elektrowni wykorzystujących odnawialne źródła energii w Polsce. Źródło: URE, stan danych na 31.12 2009 r.

• Tabela 2. Najważniejsze elektrownie wiatrowe w Polsce. Źródło: PIGEO. • Tabela 3. Przyrost mocy zainstalowanej w polskich gazowniach 2000–2010. Źródło: Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce MP z 2000 r.

• Tabela 4. Zasoby wód geotermalnych w poszczególnych regionach Polski. Źródło: OZE, stan z 2009 r.

• Mapa 1. Nasłonecznienie Polski. Źródło: www.solis.pl, 2.03.2011.

27

Arena 3(7) marzec 2011

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Norwegia to kraj wysoko rozwinięty i uprzemysłowiony, wymieniany często na pozycji jednego z najbogatszych państw świata. W rankingach światowych szczytowe miejsca zawdzięcza wysokim ocenom poziomu życia i zdrowia obywateli, a także ogólnych warunków mieszkaniowych. Według danych ONZ Norwegia jest krajem, w którym żyje się najlepiej 1 .

Dorota Drajewicz

K

raj utrzymuje się na szóstym miejscu w rankingu producentów energii wodnej na świecie. Skoncentrowanie opadów na zachodzie kraju skutkuje wysokimi odpływami w systemie rzek i wodospadów, natomiast ogromna ilość zbiorników wodnych pozwoliła na montaż infrastruktury regulacyjnej pozwalającej na magazynowanie zasobów2. Innowacyjny projekt sektora hydroenergetycznego uwzględnia oczywiste zmiany podaży wody i dostosowuje produkcję do aktualnego zapotrzebowania. Gdy w latach 90. rząd postanowił zmienić politykę energetyczną i zdecydował się na budowę elektrowni gazowych, próba spotkała się z licznymi protestami działaczy 3 ekologów .

Norwegia jest niezwykle bogato wyposażona w strategiczne surowce naturalne: ropę naftową i gaz, ponadto minerały, ryby, połacie lasów, które w większości znajdują się w rękach prywatnych. Bardzo wysoki poziom zamożności jest zasługą obfitości bogactw naturalnych, lecz z pew1

nością jest to także wynik współpracy z Europą Zachodnią, aktywnej wymiany handlowej oraz wdrażania innowacyjnych rozwiązań techniczno-produkcyjnych we wszelkich gałęziach przemysłu.

Skutkiem położenia w miejscu strategicznym na mapie surowców energetycznych krajowa gospodarka najbardziej polega właśnie na sektorze petrochemicznym, który dostarcza 30% państwowych dochodów.

Jednocześnie opiera się na nim niemal 50% eksportu4. Norweska gospodarka zorientowana na eksport to kombinacja wolnego rynku i interwencjonizmu państwowego5 . Sektor przemysłowy w dużej mierze znajduje się w rękach prywatnych, lecz to państwo kontroluje kluczowe korporacje, które zajmują pozycje wiodące w przemyśle naftowym, trudniąc się eksploatacją złóż podmorskich, rafinacją i marketingiem ropy naftowej.

Norwegia jest na trzecim miejscu w światowym rankingu eksporterów gazu, jako eksporter ropy naftowej znajduje się na

szczycie rankingu światowego (7 miejsce). Aby zabezpieczyć się przed ewentualnymi spadkami produkcji ropy i gazu, Norwegia oszczędza niemal cały dochód państwowy z sektora petrochemicznego na Rządowym Wykres 1: Zasoby ropy i gazu na Norweskim Szelfie Kontynentalnym

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Norwegian Petroleum Directorate, 2007.

Norway „ the best place to live”, BBC News, http://news.bbc.co.uk/2/hi/8290550.stm (01.03.2011).

2 Zasoby energetyczne,

(01.03.2011).

3 Energia elektryczna ,

„Norwegia. Oficjalna strona w Polsce”, http://www.amb-norwegia.pl/About_Norway/business/Przemys/energy/resources/

„Norwegia. Oficjalna strona w Polsce”, http://www.amb-norwegia.pl/About_Norway/business/Przemys/energy/electricity/ (01.03.2011).

4 R. Czarny, Dylematy energetyczne państw regionu nordyckiego , Kielce 2009, s. 153.

5 R. Czarny, op.cit., s. 68-69.

28

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Arena 3(7) marzec 2011

Funduszu Emerytalnym (Govern- który, oprócz politycznej demo- 800 mld NOK, natomiast inwement Pension Fund) 6. kracji i szerokich praw obywatel- stycje o sumie 71 mld NOK staskich, zakłada funkcjonowanie nowiły w 2004 roku 24% całości Rozwój gospodarczy – rola gospodarki mieszanej łączącej inwestycji krajowych. przemysłu petrochemicznego Początkowo Norwegowie w wolnorynkowy kapitalizm ze straPod koniec lat 50. nieliczni ba- tegią bezpieczeństwa socjalnego. dużej mierze czerpali wiedzę na dacze spekulowali na temat ist- Poprzez rozbudowany system po- temat wydobycia i produkcji ze nienia pokładów ropy i gazu na datkowy oraz duży wkład własny źródeł zagranicznych oraz doNorweskim Szelfie Kontynental- sektora państwowego do budżetu świadczenia światowych koncernym. Odkrycie złóż gazu ziemne- wpływa duża część dochodów z nów, jednak bardzo szybko sami go w holenderskim stali się innowatorami w Groningen w 1959 roku dziedzinie przemysłu nafWykres 2: Produkcja gazu i ropy skłoniło naukowców do towego mogącymi konkunaftowej w Norwegii 2010 zwrócenia uwagi na rejon rować ze specjalistami na Morza Północnego. Już w skalę światową – zarówno 1971 roku na platformie w dziedzinie prac badawEkofisk wydobycie rozczo-rozwojowych, nopoczęła Phillips Petrowych technologii, jak i leum Company, co samych korporacji. Prężzapoczątkowało okres ny rozwój tej gałęzi przeznaczących odkryć w sekmysłu stymuluje torze petrochemicznym. jednocześnie rozwój techObecnie na Norweskim nologiczny i wprowadzaSzelfie Kontynentalnym nie innowacji do innych znajduje się 48 platform, sektorów gospodarki oraz a łączna produkcja oscydziałów odpowiedzialluje wokół wartości dwunych za proces produkdziestokrotnie większej cyjny – od odkrycia złoża od krajowego zapotrzeboi wydobycia, poprzez prowania na ropę naftową. dukcję i dystrybucję.

Zgodnie z danymi dzienKoncerny norweskie są nie produkuje się 1 958 aktywne na wszelkich Źródło: opracowanie własne na podstawie: tys. baryłek ropy, 300 tys. etapach eksploatacji suInternational Monetary Fund, 2010. baryłek NGL (Natural rowców petrochemiczGas Liquids) oraz 80 tys. nych – lokalne i baryłek kondensatu. Norwegia przemysłupetrochemicznego. Po- regionalne wpływy z przemysłu zajmuje ważnąpozycję na global- za wydatkami na pokrycie deficy- naftowego utrzymują się na relanym rynku ropy naftowej i jest tu budżetowego, dochody z tywnie wysokim poziomie nawet kluczowym dostawcą gazu ziem- sektora petrochemicznego są kie- w tych okręgach państwa, które nego na terytorium Europy, a od rowane na oddzielny fundusz nie są związane bezpośrednio z niedawna także poza jej granica- zwany Funduszem Petrochemicz- tym sektorem. Norweski Urząd mi. Kulminacyjnym momentem nym (Petroleum Fund), którego Pracy na podstawie sondażu z w historii wydobycia ropy i gazu wartość w 2004 roku wynosiła 2003 roku wnioskuje, że w sekw Norwegii był rok 2004, kiedy ok. 1 mld koron norweskich torze naftowym zatrudnionych produkcja doszła do 3,2 mln bary- (NOK). jest bezpośrednio ok. 75 tys. łek ropy na dzień i 78 mld meOd czasu rozpoczęcia prac na osób. trów sześciennych gazu.

Mimo trzydziestu lat eksploNorweskim Szelfie KontynentalSektor petrochemiczny, jako nym branża wydobycia i przetwa- atacji szacuje się, że olbrzymia najbardziej rozbudowana i docho- rzania surowców energetycznych ilość surowców (około 70% zadowa gałąź przemysłu, ma ol- przeżywa rozkwit. Inwestycje na sobów) Norweskiego Szelfu brzymi wkład w utrzymanie rozwój sektora wydobywczego Kontynentalnego czeka wciąż na nordyckiego walfare state – mo- oraz kwoty przeznaczone na pro- wykorzystanie. Stały wzrost uzadelu gospodarczo-politycznego, wadzenie badań przekroczyły 1 leżniony jest w dużym stopniu 6 The petroleum sector – Norway’s largest industry,

fact_og_05_kap_01.pdf (01.03.2011).

„Regjeringen.no”, http://www.regjeringen.no/upload/kilde/oed/bro/2005/0005/ddd/pdfv/243888-

29

Arena 3(7) marzec 2011

od uwarunkowań międzynarodowych. Doświadczenie i udział w międzynarodowych projektach badawczo-rozwojowychsąwyjątkowo istotne dla rozwoju całego przemysłu. Co więcej, zaangażowanie, znajomość najnowszych odkryć w dziedzinie przemysłu naftowego i innowacyjnych technologii bez wątpienia będą miały znaczący wpływ na dalszą eksploatację Szelfu Kontynentalnego.

Na podium, czyli to, czym żyje świat

obszarze Ekofisk) są istotnym ośrodkiem transportowym gazu na Norweskim Szelfie Kontynentalnym. Mimo że produkcja na południowej części Morza Północnego trwa od wielu lat, wspomniane złoża są w dalszym ciągu bardzo zasobne. Szacuje się, że produkcja ropy i gazu na tym obszarze będzie trwała co najmniej przez najbliższe 30 lat7.

Północna część Morza Północnego obejmuje trzy główne ob-

Tabela 1: Produkcja paliw, Norwegia 2010

Źródło: opracowanie własne na podstawie: January 2010.

Południowa część Morza Północnego nabrała strategicznego znaczenia kiedy w 1971 roku Ekofisk rozpoczął działalność jako pierwsza norweska platforma.

Obecnie 28 platform uczestniczy na tym obszarze w procesie produkcji ropy. Platforma Rev rozpoczęła produkcję na początku roku 2009. Siedem platform wstrzymało produkcję i niektóre z nich czekają obecnie na modernizację.

Pole wydobywcze Yme po renowacji rozpoczęło produkcję jesienią 2009 r. Producenci wykazują również duże zainteresowanie kwestią nieużywanej, opuszczonej infrastruktury. Ekofisk działa w związku z tym jako centrum operacji związanych z przemysłem naftowym i zajmuje się utylizacją infrastruktury na rzecz przyszłych przedsięwzięć.

Z platformy Ekofisk, ropa jest eksportowana rurociągiem do Emden (Niemcy). Pola wydobywcze Speipner (na północnym 7 Report no. 4: Internationalisation ,

Norwegian Petroleum Directorate,

szary: Tampen, Oseberg/Troll iB alder/Heimdal. Obecnie zaangażowanych w produkcję jest 31 jednostekwydobywczych, w trakcie budowy są też kolejne, które rozpoczną pracę w ciągu najbliższych lat. Złoża gazu w rejonie Frigg nie sąobecnie eksploatowane, co ulegnie zmianie po renowacji platform. Na obszarze Tampen znajdują się jedne z największych pól naftowych Norweskiego Szelfu Kontynentalnego, jak Statfjord Snorre i Gullfaks.

Mimo wieloletniej eksploatacji na terenie Tampen w dalszym ciągu znajdują się bogate, niewykorzystane złoża, których wydobycie zajmie co najmniej 20 lat. Troll jest wiodącym producentem i eksporterem gazu z Norweskiego Szelfu Kontynentalnego. Wydobycie ropy z obszaru Oseberg spada, lecz wciąż odgrywa znaczącą rolę w całości produkcji. Heimdal jest głównie ośrodkiem wydobycia gazu i prowadzi serwis dla in-

nych pól. Ropa i gaz z pól północnej części Morza Północnego są transportowane tankowcami lub przez rurociągi do ośrodków norweskich lub Wielkiej Brytanii8.

Morze Norweskie, w porównaniu z Morzem Północnym, jest stosunkowo młodym okręgiem wydobywczym. W tym obszarze znajduje się 14 platform, z czego cztery są obecnie rozbudowywane. Draugen rozpoczęła produkcję jako pierwsza (w 1993 r.).

Produkcją i eksportem zajmuje się platforma Ĺsgard i Ĺsgard Transport. Morze Norweskie posiada ogromne rezerwy gazu, z Ĺsgard, Kristin, Mikkel, Norne i Draugen surowiec jest transportowany przez rurociąg Ĺsgard Transport do Kĺrstř w Rogaland, a gaz z Heidrun eksportowany jest przez rurociąg Halten (Haltenpipe) do Tjeldbergodden w Mřre og Romsdal9.

Gaz jest transportowany nowym rurociągiem do Nyhamna, a stamtąd do Easington w Wielkiej Brytanii. Ropa naftowa z Morza Norweskiego jest transportowana tankowcami.

Morze Barentsa jest obszarem najnowszych prac. Jedyną platformą powstałą do tej pory jest Snřhvit. Produkcja rozpoczęła się w 2007 roku, a w związku z nowymi odkryciami na tym obszarze planowane są inwestycje w Melkřya. Gaz z Snřhvit jest transportowany rurociągiem do Melkřya, następnie w postaci LNG jest przewożony tankowcami10. Plan operacyjny dla Goliata 7122/7-1 (nowego projektu wydobywczego) zakłada wydobycie na pierwszej tego typu platformie. Goliat ma dwa główne zbiorniki (Kobbe i Realgrunnen) zawierające ropę z pokrywającą ją warstwą gazu.

„INTSOK. Norwegian Oil and Gas Partners KonKraft”, http://www.intsok.no/docroot/uploads/doc/Reports/KonKraftreport_EnglishSummary.pdf (01.03.2011) 8 Tamże, s.9 9 Tamże, s.12 10 Tamże, s.14

30

Na podium, czyli to, czym żyje świat

Realgrunnen położony jest niemal tysiąc, a Kobbe 1,8 tys. metrów pod poziomem morza11 .

Innowacyjny sposób funkcjonowania zakłada prace nad osiągnięciem maksymalnej wydajności produkcji, korzystanie z energii dostarczanej z kontynentu, a także bierze pod uwagę szeroko pojęty aspekt ochrony środowiska12. Projekt wydobywczy został złożony do oceny przez parlament i zaakceptowany w 2009 roku.

Nowy projekt wydobywczy – Goliat Goliat – nowa platforma wydobywcza – jest ulokowany na Morzu Barentsa i jest przy tym pierwszą platformą wydobywczą w tym rejonie13 . Goliat należy do najpoważniejszych projektów przemysłowychnorweskiej strategii high-north (obszaru północnej Norwegii). Szacuje się, że zasobność pól wynosi około 174 mln baryłek ropy, co w oparciu o aktualne statystyki cenowe stanowi wartość 60 miliardów koron norweskich.

Wdrażanie projektu rozpoczęto w 1997 r. na skutek wzrostu zainteresowania gazem i ropą w Rysunek 1: platforma Goliat

Źródło: Goliat Norway, Offshore technology: http://www.offshoretechnology.com/projects/goliat/goliat1. html (03.03.2011)

Arena 3(7) marzec 2011

Rysunek 2: Lokalizacja platformy tym obszarze. wydobywczej Goliat Pierwszy odwiert został wykonany w 2000 roku. Udziałowcami projektu są Eni Norge (65%) i Statoil Hydro (35%).

Platforma Goliat ma rozpocząć działanie w 2013 roku. Gaz z poŹródło: Goliat Norway, Offshore technology, la naftowego http://www.offshorebędzie wstrzytechnology.com/projects/goliat/goliat2.html kiwany do (03.03.2011) zbiornika Kobbe i transportoodpowiedzialnym za przewany do Melkoya. Oczekiwana tem i nadzór nad objętość produkcji gazu wynosi prowadzenie projektem oraz przygoto1,3 mld m3 rocznie. Czy przewi- wanie platformy samo do pracy. dywania się sprawdzą, okaże się nio firma podpisała Ostatlist rok po rozpoczęciu produkcji. intencyjny z Esvagt A/S (InterDługość wydobycia szacowana national Offshore Rescue and jest na 10-15 lat, lecz okres ten Support Vessel Operator) by może ulec wydłużeniu w miarę skutecznie przeciwdziałać wykolejnych odkryć w rejonie. ciekom ropy, zapewnić bezpieKompleksowy Plan dla Morza czeństwo dostaw i gotowość Barentsa skupia się w dużym zbiorników statków na czas rozstopniu na aspekcie ochrony śro- poczęcia produkcji. dowiska. Platforma została zaproPlatforma Goliat będzie pojektowana w taki sposób, by siadać gazową z możliprzy wysokiej efektywności wy- wością turbinę odzyskiwania ciepła i dobycia zapewnić bezpieczeń- recyklingu, by samodzielnie wystwo łowisk oraz twarzać potrzebne do produkcji zminimalizować ryzyko wycie- ciepło14. ków ropy. Nowatorskie rozwiązania technologiczne muszą Arktyka – aspekt strategiczny bezwzględnie mieć na uwadze norweskiej polityki ekstremalne warunki panujące w nad obszarem Arktyki północnej części Morza Barentsa na Spór arenie międzynarodowej wy– oblodzenie i ciemność. Począt- wołany jest przede wszystkim kowe prace obejmująprojektowa- pobudkami ekonomicznymi.

Winie i produkcję linii przepływu, doczny w ostatnich latach wzrost podnośników i infrastruktury wy- zainteresowania Arktyką wynika dobywczej. Propozycja i projekt z dwóch zasadniczych czynniwydobycia został przedłożony ków: zasobności rozpoznanych i Parlamentowi Norweskiemu w spodziewanych złóż surowców 2009 roku i zaakceptowany w naturalnych oraz zachodzących maju 2009 r.

Sevan Marines jest podmio- na świecie zmian klimatycz-

11 Goliat, Norway, „Offshore-technology.com”, http://www.offshore-technology.com/projects/goliat/ (01.03.2011).

13 Goliat – an important part ofdevelopment in the High North , „Ministry of Petroleum and Energy”, http://www.regjeringen.no/en/dep/oed/press-

center/Press-releases/2009/goliat--an-important-part-of-the-develop.html?id=560593 (03.03.2011).

14 Tamże, s.2

31

Arena 3(7) marzec 2011

nych 15 .

Walkę o dostęp do strategicznych surowców prowadzą na płaszczyźnie dyplomatycznej Stany Zjednoczone, Kanada, Dania, Norwegia i Rosja. Spór pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Kanadą odnosi się do korytarza północno-zachodniego (North West Passage), Kanada i Dania spierają się o prawa do Grenlandii, natomiast interes Norwegii leży w uzyskaniu terytoriów Morza Barentsa, który to obszar jest również w centrum zainteresowania strony rosyjskiej 16.

Roszczenia państw zaczęły pojawiać się w momencie, gdy widoczne stały się zmiany klimatyczne związane z udowodnionym procesem ocieplania się Ziemi. Ocieplenie skutkuje bezpośrednio wydłużeniem okresu podczas którego możliwa jest żegluga na terytoriach arktycznych, a to pociąga za sobą liczne konsekwencje dla gospodarki. W rezultacie topnienia lodowców unicestwieniu ulegają bariery, które do tej pory uniemożliwiały eksploatację surowców energetycznych oraz rybołówstwo na szerokim obszarze arktycznym.

Konwencja o prawie morza z 1982 roku stanowi: Szelf kontynentalny Państwa nadbrzeżnego obejmuje dno morza i podziemie podmorskich obszarów, ciągnących się poza jego morzem terytorialnym przez naturalne przedłużenie jego terytorium lądowego do zewnętrznego skraju kontynentalnej krawędzi albo na odległość 200 mil morskich od linii podstawowej, od której mierzona jest szerokość morza terytorialnego, jeżeli zewnętrzny

Na podium, czyli to, czym żyje świat

skraj kontynentalnej krawędzi nie sięga do tej odległośc17 .

Każde państwo może ubiegać się o rozciągnięcie swych praw na dodatkowe 150 mil morskich poza obszarem szelfu, jeśli zostanie udowodnione, że obszar ten jest naturalnym przedłużeniem krawędzi kontynentu18. Ponieważ żadne z państw nie sięga szelfem kontynentalnym do Bieguna Północnego, kraje zainteresowane zaczęły poszukiwać innego sposobu pozyskania spornych obszarów wypracowując dwie metody. Pierwsza z nich to metoda linii środkowej forsowana przez Danię. Rozdziela Morze Arktyczne między państwa opierając podział na długości najbliższego wybrzeża. Jedynymi beneficjentami przy tej opcji byłyby Dania i Kanada. Druga z metod – sektorowa – zakłada przyjęcie Bieguna Północnego jako punktu od którego wytyczone są linie podziału wzdłuż długości geograficznej. W tej opcji Kanada traci, lecz zyskują Norwegia i Rosja19.

Do arktycznych posiadłości Norwegii należą Svalbard z Wyspą Niedźwiedzią, wyspą Jan Mayen oraz znajdujące się na kontynencie okręgi Norland, Troms i Finnmark20. Poza przynależnym jej terytorium szelfu kontynentalnego Norwegia rości sobie prawo do obszaru dodatkowego, którego granice wytyczają trzy obszary: Loop Hole na Morzu Barentsa, Zachodni Basen Nansenowski na Oceanie Arktycznym oraz Banana Hole na Morzu Norweskim21 .

W 2006 roku Norwegia ogłosi-

15 K. Kubiak, Interesy i spory państw w Arktyce, Wrocław 2009, s.11.

16 P. Reynolds, The Arctic’s new gold rush , http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4354036.stm (01.03.2011) 17 Konwencja o Prawie Morza, art. 76, http://www.vilp.de/Plpdf/p120.pdf (01.03.2011).

18 Paul Reynolds, op. cit.

19 Tamże, s.12 20 K. Kubiak, Interesy i spory państw w Arktyce, Wrocław 2009, s. 69.

21 Tamże, s. 81.

22 UN backs Norway claim to Arctic seabed extension , „Calgary Herald News”,

ła swoją propozycję rozszerzenia granic, na co Komisja Granic Szelfu Kontynentalnego zareagowała powołaniem podkomisji do rozpatrzenia tej sprawy22. Na podstawie otrzymanych dokumentów ONZ przyznała Norwegii prawo do 235 tys. km2 spornego obszaru23 . Sukces ten niewątpliwie przyczyni się do dalszego rozwoju norweskiej gospodarki i nauki w dziedzinie wydobycia surowców. Jedynym niepewnym aspektem zaistniałej sytuacji jest spór z Rosją o podział części Morza Barentsa – obszaru niebywale zasobnego w surowce strategiczne, przez co wielce pożądanego przez obie strony24. Komisja Granic Szelfu Kontynentalnego uznała, że Norwegia i Rosja jako kraje, które w równym stopniu posiadają prawa do tego terenu, powinny we własnym zakresie znaleźć satysfakcjonujące rozwiązanie25 .

Współpraca państw w kwestii eksploatacji złóż byłaby o tyle korzystna, że nie tylko przynosiłaby wpływy finansowe, lecz także zmusiłaby Federację Rosyjską do modernizacji infrastruktury wydobywczej i stosowania się do restrykcyjnych wymogów forsowanych przez Norwegię w kwestii ochrony środowiska.

Granica morska na Morzu Barentsa była kością niezgody Norwegii i Rosji przez ponad 40 lat. W październiku 2010 roku podpisano porozumienie o podziale pola Stockmana, które de facto leży w rosyjskim szelfie kontynentalnym. Dlaczego więc cieszy się i strona rosyjska i nor-

http://www.calgaryherald.com/technology/backs+Norway+claim+Arctic+seabed+extension/1499675/story.html (01.03.2011).

23 Limits ofNorway’s Arctic seabed agreeded, „Barents Obserwer News”, http://www.barentsobserver.com/limits-of-norways-arctic-seabed-agreed.458072916149.html (01.03.2011).

24 R. Czarny, op.cit., s. 165-166.

25 UN backs Norway claim to Arctic seabed extension, op. cit., s. 34

32

Na podium, czyli to, czym żyje świat

weska? Otóż Norwegowie, co oczywiste, zyskali możliwości eksploatacji podwodnych złóż na północy, co przy wyczerpywaniu się powoli złóż ropy i gazu na Morzu Norweskim daje im niemały powód do radości. Z kolei Rosjanie, dla których wraz z ugodą otwierają się możliwości rozwoju nowoczesnych technologii wydobycia, cieszą się podwójnie, ponieważ zgodnie z danymi rosyjskiego ministerstwa ds. surowców naturalnych jeszcze więcej bogactwa leży pod powierzchnią rosyjskich północnych mórz Karskiego i Łaptiewów. Zasoby energetyczne Morza Barentsa szacowane są na 39 mld. baryłek ropy lub 6,6 trylionów metrów sześciennych gazu ziemnego. Liczby te są jednak sporne, część przemysłu wydobywczego uważa je za zbyt wysokie, podczas gdy inni eksperci twierdzą, że arktyczne zasoby mogą być nawet dwa razy większe. Wydobycie gazu i ropy na dalekiej Północy będzie trudne i drogie.

Wnioski Norweski sektor naftowy zatrudnia 250 tys. osób i dostarcza jednej trzeciej dochodów krajowych26. Ogromne fundusze z tytułu przemysłu naftowego finansują rozwój infrastruktury i przyczyniają się do budowania norweskiego welfare state. Przyszłość sektora naftowego jest jednak niepewna. Z prognoz Norweskiego Zarządu Naftowego (Norwegian Petroleum Directorate) wynika, że produkcja ropy może zmniejszyć się nawet o połowę do 2013 r.

• Aby przeciwstawić się tendencji spadkowej, producentom potrzebny jest dostęp do nowych technologii, otwarcie na alternatywne rozwiązania i poszukiwanie nowych porozumień w

Arena 3(7) marzec 2011

zróżnicowanym środowisku międzynarodowym.

• Ważnym aspektem polityki energetycznej jest przy tym podjęta w 2010 roku współpraca z Federacją Rosyjską – ze względu na wielopłaszczyznowe, obopólne korzyści, które kraje te mogą zyskać koordynując swoje działania.

• Wysokie ceny ropy i dogodne warunki zwiększyły ostatnio atrakcyjność Norweskiego Szelfu Kontynentalnego. Eksport jest niezwykle opłacalny, co przyczynia się w ogromnym stopniu do prężnego rozwoju gospodarczego Norwegii.

• Istotny jest fakt, że w dalszym ciągu ogromne powierzchnie skrywające strategiczne surowce energetyczne nie są eksploatowane, a nawet dokładnie zbadane.

Te nieodkryte zasoby mogą w przyszłości okazać się ważnymi atutami Norwegii.

• Z pewnością dużym ułatwieniem i zachętądla inwestorów będą nowe technologie pozwalające na rentowną produkcję mniejszym kosztem, jako że do dalszego rozwoju potrzebne są nowe, efektywne rozwiązania.

• Oczywiste jest również, że rozwój sektora naftowego będzie zależał od sytuacji międzynarodowej oraz polityki państw OPEC. Bibliografia

Monografie i opracowania: R. Czarny, Dylematy energetyczne państw regionu nordyckiego , Kielce 2009.

K. Kubiak, Interesy i spory państw w Arktyce, Wrocław 2009. Źródła internetowe: „Bank Światowy”, www.worldbank.org (03.03.2011). „Barents Obserwer News”, http://www.barentsobserver.com/limitsof-norways-arctic-seabed-agreed.4580729-16149.html (03.03.2011). „BBC News”, http://news.bbc.co.uk (03.03.2011).

26 Oil and gas activities in northern Norway. Konkraft summary,

summary-webres.pdf (01.03.2011).

“Calgary Herald”, http://www.calgaryherald.com/technology/backs+Norway+claim+Arctic+seabed+extension/ 1499675/story.html (03.03.2011).

“Calgary Herald”, http://www.calgaryherald.com/technology/backs+Norway+claim+Arctic+seabed+extension/ 1499675/story.html (03.03.2011).

“CIA World Factbook”, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ (03.03.2011).

Government.io: Information from government and ministry, www.regjeringen.no (03.03.2011). „Międzynarodowy Fundusz Walutowy”, www.imf.org (03.03.2011). „Norwegia. Oficjalna Strona w Polsce”, www.amb-norwegia.pl/About_Norway/business/Przemys/energy/ (03.03.2011). „Norwegian Petroleum Directorate”, www.npd.no (03.03.2011). „Norweski Bank Centralny”, http://www.norges-bank.no/templates/article____17924.aspx (03.03.2011). „Official Norwegian Trade Portal” www.nortrade.com (03.03.2011).

Oil and gas activities in northern Norway. Konkraft summary, „Olf.no”, http://www.olf.no/getfile.php/Konkraft/Dokumenter/090311%20KK%206-summary-we bres.pdf (01.03.2011). „Oil and Gas newspaper”, www.upstreamonline.com (03.03.2011). „Statistisc Norway”: www.ssb.no/english/ (03.03.2011).

Wykaz rysunków i tabel (wg kolejności w tekście): Wykres 1 : Zasoby ropy i gazu na Norweskim Szelfie Kontynentalnym, Źródło: opracowanie własne na podstawie: Norwegian Petroleum Directorate, 2007.

Wykres 2: Produkcja gazu i ropy naftowej w Norwegii 2010, Źródło: opracowanie własne na podstawie: International Monetary Fund, 2010.

Tabela 1 : Produkcja paliw, Źródło: opracowanie własne na podstawie: Norwegian Petroleum Directorate, January 2010.

Rysunek 1 : platforma Goliat, Źródło: http://www.offshore-technology.com/projects/goliat/goliat1.html (03.03.2011).

Rysunek 2: Lokalizacja platformy wydobywczej Goliat, Źródło: http://www.offshore-technology.com/projects/goliat/goliat2.html (03.03.2011)

„Olf.no”, http://www.olf.no/getfile.php/Konkraft/Dokumenter/090311%20KK%206-

33

Arena 3(7) marzec 2011

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

OPEC jest organizacją, której głównym celem jest koordynacja eksportu ropy naftowej i współpraca państw eksporterów. Znaczenie OPEC w gospodarce światowej i międzynarodowych stosunkach politycznych było zmienne i zależne od wielu czynników. Spróbuję określić proces kształtowania się roli OPEC i instrumenty, jakimi realizuje swoje cele.

Barbara Buż

P

omysł powołania OPEC narodził się mniej więcej w latach 50. XX wieku, kiedy to ceny ropy naftowej na światowym rynku kształtowane były przez wielkie koncerny naftowe.

Największe zyski były wówczas udziałem „Siedmiu Sióstr” – kartelu siedmiu największych kompanii, skupiających większość wydobycia, rafinerii i dystrybucji (British Petroleum, Exxon, Gulf Oil, Mobil, Royal Dutch Shell, Standard Oil i Texaco). Wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na ropę rosły zyski firm zajmujących się jej wydobyciem, ale tylko niewielka część dochodu ze sprzedaży trafiała do skarbu państwa, na terenie którego wydobywano surowiec. Taka sytuacja nie mogła pozostać niezauważona przez władze państw, które z czasem zaczęły domagać się większych korzyści z tytułu eksploatowania zasobów naturalnych. OPEC powstała więc pierwotnie jako przeciwwaga dla wielkich kompanii, tj. „Siedmiu Sióstr”, które mając właściwie monopol na wydobycie i produk-

cję ropy, bogaciły się kosztem państw zasobnych w ten surowiec. Dlatego głównym celem OPEC stała się obrona interesów państw eksportujących ropę.

Zgodnie ze statutem organizacji, misją Organizacji Państw Eksportujących Ropę Naftową jest koordynacja i ujednolicenie polityki państw członkowskich, zapewnienie stabilizacji rynku ropy w celu ochrony wydajnego, ekonomicznego i regularnego zaopatrzenia konsumentów w ropę naftową, stałego dochodu dla producentów i uczciwego udziału w zyskach dla tych, którzy inwestują w przemysł naftowy1 .

Najważniejszym zadaniem OPEC jest kontrola światowego wydobycia ropy, poziomu jej cen i opłat eksploatacyjnych (oficjalnie celem jest wyeliminowanie

szkodliwych i niepotrzebnych wahań, niesprawiedliwego rozkładu kosztów i zysków).

OPEC została oficjalnie powołana na konferencji w Bagdadzie w dniach od 10 do 14 września 1960 roku. Światowe media nie przywiązały do tego wydarzenia większej wagi, jako że powszechnie nie wierzono w sukces tego przedsięwzięcia. Jak pokazała praktyka (np. kryzys energetyczny w 1973 roku), był to poważny błąd2. Wśród państw założycielskich znalazły się państwa takie jak: Irak, Iran, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Wenezuela. Z czasem liczba członków zaczęła wzrastać i objęła kraje produkujące ¾ światowych zasobów ropy.

Ciekawostką jest to, że pomimo deklaracji, jakie składali członkowie OPEC, dotyczących utrzymania dotychczasowej liczby członków, pod koniec 2006 roku Boliwia, Kanada, Meksyk, Sudan i Syria zostały zaproszone do członkostwa, a Sudan i Brazylia są właśnie w trakcie negocjacji.

1 OPEC, About us [dok. elektr.] http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/23.htm, 3.03.2011.

2 Ropa historia , cz. 1 [w:] Ecoeurope.eu, [dok. elektr.] http://www.ekoenergia.pl/index.php?id_akt=572&plik=Ropa_historia_cz._1.html,

34

3.03.2011.

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Arena 3(7) marzec 2011

townego spadku cen ropy na ryn- nował wówczas deficyt podaży, kach światowych. De facto ceny co przyczyniało się bezpośredte rosły aż do 1971 roku4. Jed- nio do znacznego zwiększenia nym z powodów, które uniemoż- popytu na surowiec6. Wzrosły liwiły wówczas osiągnięcie tym samym również zyski prosukcesu, było pojawienie się na ducentów i eksporterów. Wydaświatowym rynku ropy nafto- rzeniem, które miało ogromny wej nadwyżki jej podaży w la- wpływ na ceny ropy naftowej, tach 60. Nie bez znaczenia był wspomniany wcześniej krypozostawał również fakt, iż w ro- zys energetyczny, który odczuły ku 1960 udział państw OPEC w przede wszystkim społeczeństwa światowej produkcji ropy nafto- państw zachodnich. W tym czawej wynosił nieco ponad 27%; sie dostrzeżono znaczenie do roku 1970 udział ten wzrósł o OPEC. 14%, osiągając poziom 41%.

Kryzys nastąpił, kiedy w reW latach 70. działania OPEC zultacie wojny Izraela z Syrią i nabrały międzynarodowego roz- Egiptem kraje arabskie OPEC głosu, kiedy to państwa człon- ogłosiły embargo na dostawy rokowskie przejęły kontrolę nad py do USA, Europy Zachodniej i własnymi krajowymi przemysła- Japonii. Na początku embargo mi paliwowymi i uzyskały możli- było lekceważone, ale niedługo wość wpływania na światowe po rozpoczęciu działań wojenceny surowca5 . nych doprowadziło do poważnePoczątkowy cel organizacji, ja- go w skutkach kryzysu kim było podniesienie cen ropy, naftowego, który objął wszystkie zrealizowano na początku lat 70. kraje wysoko uprzemysłowione i Ówczesna sytuacja na rynku ro- wszystkie dziedziny gospodarki py naftowej sprzyjała działaniom światowej 7. Decyzja związana z Działalność OPEC od początku swojej podejmowanym przez OPEC. Pa- wprowadzeniem embarga wydziałalności przeżywaWykres 1. Zmiany cen ropy naftowej 1987–2009: ła wzloty i upadki.

Niekiedy jej decyzje miały ogromny wpływ na światowy rynek ropy naftowej, innym razem nie miały większego znaczenia i były marginalizowane.

W pierwszym okresie swojej działalności OPEC nie była w stanie wpłynąć na wzrost cen ropy naftowej, pomimo tego że podejmowała w tym celu liczne działania. Jedynym jej osiągnięciem w pierwszych dziesięcioleciach funkcjonoŹródło: S. Kowalik, J. Herczakowska, Analiza i prognoza cen ropy naftowej na rynkach wania jest międzynarodowych, Zeszyty Naukowe PAN, Kraków 2010 [dok. elektr.] http://www.minpowstrzymanie gwałpan.krakow.pl/Wydawnictwa/PE132/kowalik-herczakowska.pdf (13.03.2011) Najważniejszym organem OPEC jest Konferencja, w skład której wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, tzw.

Heads of Delegation, z których każdy ma jeden głos. Konferencja odpowiada za decyzje odnoszące się do głównych strategii organizacji i sposobu ich realizacji. Posiada również kompetencje odnośnie do przyjmowania nowych członków. Zwoływana jest dwa razy w roku, przeważnie w marcu i wrześniu (możliwe jest również jej dodatkowe zwołanie, jeżeli wymaga tego bieżąca sytuacja). Wszystkie spotkania Konferencji odbywają się w siedzibie głównej, czyli w Wiedniu3 . Organem wykonawczym organizacji jest Rada Gubernatorów i Komisja Ekonomiczna oraz Sekretariat z pochodzącym z Iranu Masoudem Mir Kazemi na czele (Sekretarz Generalny od 01.01.2011 r.).

3 Z. Pol, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową, s.12 4 M. Soka., Wpływ państw OPEC na ceny ropy [dok. elektr.] http://www.hossa.ue.wroc.pl, 3.03.2011.

5 OPEC, About us [dok. elektr.] http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/24.htm, 3.03.2011.

6 Tamże, s.2 7 Dla kogo zabraknie energii [w:] Ziemia na Rozdrożu, [dok. elektr.] http://ziemianarozdrozu.pl/encyklopedia/112/dla-kogo-zabraknie-energii,

3.03.2011.

35

Arena 3(7) marzec 2011

wołała natychmiastową reakcję na rynku światowym, ceny surowca szybko poszybowały w górę z około 3 USD do 12 USD za baryłkę, jak ilustruje wykres 1 . „Pierwszy szok naftowy” skutkował poważnymi komplikacjami w gospodarkach państw całego świata. Jego bezpośrednią konsekwencją był nie tylko wzrost cen ropy naftowej, ale także kryzys światowego systemu walutowego i kryzys gospodarczy połączony z recesją i inflacją. W samych Stanach Zjednoczonych PNB spadł o 6% w przeciągu niecałych dwóch lat8.

Wkrótce pojawił się kolejny kryzys, spowodowany głównie gwałtownym spadkiem wydobycia, którego przyczyną była sytuacja na Bliskim i Środkowym Wschodzie – wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu i rewolucja w Iranie. Na skutek rewolucji Iran zaprzestał na pewien czas eksportu ropy, czego implikacją była panika na światowym rynku tego surowca.

Dodatkowo całą sytuację utrudniał konflikt pomiędzy Irakiem a Iranem w 1980 roku. Wszystko to przyczyniło się do gwałtownego zmniejszenia poziomu dostaw ropy z OPEC aż o 15%, co odpowiadało wówczas równowartości 8% globalnego popytu9.

Ponownie doszło więc do sytuacji, kiedy podaż była znacznie niższa niż popyt. W obliczu tych wydarzeń OPEC podniosła cenę do 36 USD za baryłkę, jak się później okazało, nie był to ostateczny wzrost. W roku 1980 cena ropy osiągnęła poziom 70 USD za baryłkę10. W dłuższej perspektywie wzrost ceny surowca okazał się krótkotrwały, niedługo po osiągnięciu poziomu 70 USD cena ropy zaczęła spadać. Przy-

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

czyn krótkotrwałości można upatrywać w zwiększeniu wydobycia i produkcji ropy naftowej przez kraje niestowarzyszone z OPEC, takie jak: Wielka Brytania, Meksyk czy Norwegia. Dzięki zwiększeniu produkcji kraje te poprawiły swój bilans gospodarczy, powiększyły udziały w globalnym rynku, skutkiem czego było automatyczne osłabienie znaczenia samej OPEC, której udziały zmniejszyły się o 27%, doprowadzając do spadku przychodów.

Lata 80. przyniosły osłabienie OPEC. Po osiągnięciu rekordowo wysokich cen w poprzedniej dekadzie, ceny ropy zaczęły spadać. Załamanie nastąpiło jeszcze przed 1986 rokiem. W 1986 roku nadwyżka podaży nad popytem zachwiała rynkami naftowymi.

Po części przyczyniła się do tego OPEC oraz niekonsekwentna postawa jej członków. Organizacja wprowadziła po raz pierwszy w 1981 roku limity produkcji. W marcu 1982 roku wydobycie ograniczono oficjalnie do 17,5 mln baryłek dziennie. Niewiele jednak to zmieniło. Poszczególne państwa nie trzymały się bowiem ustaleń ilościowych. Przodowały w tym procederze Iran i Irak (pogrążone w wojnie państwa nie baczyły na żadne ograniczenia).

W 1983 roku OPEC zmuszona była do dalszych cięć, zatrzymanych na poziomie 29 USD za baryłkę. Gdy w 1986 roku doszło dodatkowo do wojny cenowej między producentami zrzeszonymi w OPEC i państwami nienależącymi do niej, kurs baryłki poszybował w dół11 . W odpowiedzi na zaistniałą sytuację OPEC musiała podjąć natychmiastowe działania dla wzmocnienia swojej pozycji, a więc ponownego zwiększenia

8 M. Sokal, Wpływ państw OPEC na ceny ropy, s.13 9 Tamże, s.13 10 Z. Pol, Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową, s.19 11 Ropa historia , cz. 1, Ecoeurope.eu, , s. 2.

12 CIRE, Kryzysy naftowe [dok. elektr.] www.cire.pl/publikacje/KRYZYSY-NAFTOWE.pdf,

36

3.03.2011, s. 6.

swoich udziałów. Mogła to uczynić na dwa sposoby, przy czym każdy z nich pociągał za sobą pewne ryzyko. Jedną z możliwości, jakie stanęły przed organizacją, było obniżenie cen ropy naftowej i jednoczesne zwiększenie swoich udziałów.

To jednak prowadziłoby do obniżenia przychodów. Drugą drogą działania było zmniejszenie wydobycia przy jednoczesnym utrzymaniu wysokich cen surowca. Ta możliwość okazała się najkorzystniejsza dla państw członkowskich OPEC z wyjątkiem Arabii Saudyjskiej, która nie zgodziła się z przyjętym rozwiązaniem. Sprzeciw był o tyle istotny, że Arabia Saudyjska była jednym z najbardziej liczących się członków organizacji, dostarczała ona ok. 1/3 produkcji ropy OPEC. Państwo to zdecydowało się na obniżenie ceny wydobywanej przez siebie ropy, zwiększając tym samym swój udział na światowym rynku naftowym.

W latach 90. ceny ropy naftowej zmieniały się w mniej dramatyczny sposób niż miało to miejsce w latach 70. czy 80 (patrz: wykres 1). W pierwszej połowie tej dekady sytuacja na rynku naftowym była bardzo korzystna pod względem podaży, początkowo ceny spadły poniżej 20 USD za baryłkę (w maju i czerwcu). W sierpniu odnotowano wzrost cen, co było efektem wojny pomiędzy Irakiem a Kuwejtem (która toczyła się w latach 1990–1991) oraz wynikającego z tej sytuacji spadku podaży o około 7%. Cena wzrosła więc do 40 USD za baryłkę (we wrześniu)12. Irak miał wówczas poważne problemy gospodarcze związane bezpośrednio ze spadkiem przychodów ze

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

sprzedaży ropy naftowej i liczył na przejęcie pól wydobywczych należących do Kuwejtu, dzięki czemu mógłby poprawić swój bilans. Jak wiemy, nie doszło do tego.

Szybkie działania podjęte przez OPEC zredukowały wpływ konfliktu zbrojnego na globalny rynek naftowy. Arabia Saudyjska zaraz po rozpoczęciu działań wojennych przez Irak zdecydowała o znacznym zwiększeniu wydobycia ropy, co uniemożliwiło Irakowi realizację jego planów13 .

Do poprawy sytuacji przyczyniła się też decyzja OPEC o zastosowaniu mechanizmu decyzyjnego umożliwiającego elastyczne kształtowanie wielkości wydobycia. W przeciągu września i października podwyższono wydobycie w państwach członkowskich nieobjętych wojną, co pozwoliło na osiągnięcie przez OPEC podaży na poziomie z pierwszej połowy 1990 roku. To z kolei przyczyniło się do spadku cen przy jednoczesnym podniesieniu światowych zapasów ropy naftowej, które pod koniec 1990 roku osiągnęły najwyższy poziom od 1982 roku14.

Tuż po zakończeniu konfliktu Irak został obłożony embargiem, zniesionym przez ONZ dopiero pod koniec 1996 roku. Zniesienie embarga nie oznaczało jednak końca sankcji wobec Iraku: ustalono m.in. limity na eksport ropy naftowej z tego kraju. Od tej pory Irak mógł eksportować tylko taką ilość ropy, aby przychody uzyskiwane z jej sprzedaży zaspokajały zapotrzebowanie na żywność i leki dla społeczeństwa. Limity obowiązywały przez trzy kolejne lata.

Inne znaczące zmiany, jakie zaszły na rynku naftowym, wynikały z kryzysu azjatyckiego, do którego doszło w 1998 roku. W 13 M. Sokal, Wpływ państw OPEC na ceny ropy, 14 CIRE, Kryzysy naftowe, s. 7.

15 Tamże, s. 7.

tym czasie ceny ropy naftowej osiągnęły najniższy poziom od 1974 roku (12–13 USD, a pod koniec roku nawet 10 USD za baryłkę). OPEC była tym samym zmuszona do częstych zmian w limitach produkcji, co pozwoliło na utrzymanie dotychczasowej pozycji organizacji na światowym rynku naftowym. W tym okresie całkowite wydobycie ropy w skali świata wyniosło w 1998 roku 3,5 mld ton i było wyższe o 11% w porównaniu z rokiem 1992. Skala wydobycia ropy przez OPEC i pozostałych producentów była do siebie zbliżona15 .

Przełom XX i XXI wieku przyniósł kolejne zmiany, tym razem związane z wzrostem cen ropy do poziomu ok. 36 USD za baryłkę. O ile w poprzednich okresach można było zauważyć słabość i rozbieżność interesów w ramach organizacji, o tyle w tym czasie odzyskała ona jedność i to jej świadome działania kształtowały sytuację na rynkach światowych. W ramach nowych mechanizmów i strategii podjęto działania odnośnie do ustalania i realizowania postanowień o limitach wydobycia, które wcześniej były dość często łamane. Polityka OPEC opierała się więc na zmniejszeniu wydobycia ropy, a to pociągnęło za sobą ponowny wzrost cen.

Analizując kolejne dekady pod względem sytuacji gospodarczej świata, wydarzeń politycznych i polityki OPEC, zauważyć można, że głównym mechanizmem, dzięki któremu organizacja ta jest w stanie wpływać na światowe ceny ropy naftowej, jest zmiana kwot wydobycia. Jak pokazuje praktyka, w przypadku zmniejszenia kwot następuje spadek podaży, co niesie za sobą wzrost cen ropy. Sytuacja jest od-

Arena 3(7) marzec 2011

wrotna, gdy zwiększenie kwot wydobycia prowadzi do zwiększenia podaży na światowym rynku, a tym samym do spadku cen surowca.

Dzięki zmniejszeniu kwot kraje należące do OPEC zwiększają swoje korzyści bez ponoszenia poważniejszych strat i kosztów. Dodatkowo czynnikiem ułatwiającym osiąganie przez OPEC korzyści jest stworzony przez organizację tzw. „koszyk”. W jego skład wchodzą różne rodzaje ropy, pochodzące ze wszystkich państw członkowskich. Na ich podstawie możliwe jest ustalanie ceny referencyjnej, a to z kolei pozwala monitorować światowy rynek. Ten mechanizm został utworzony dziesięć lat temu. Jego działanie polegało na założeniu, że jeżeli cena referencyjna „koszyka” utrzymywałaby się powyżej 28 USD przez dwadzieścia kolejnych dni lub poniżej 22 przez dziesięć dni, to będzie konieczna zmiana w kwocie wydobycia.

Ostatecznie mechanizm ten został zawieszony, gdyż uznano go za niemożliwy do realizacji w warunkach ciągle rosnących cen.

Obecnie na decyzje podejmowane przez OPEC w zakresie zmian w limitach produkcji wpływają zmiany wartości dolara względem innych walut. Taka sytuacja spowodowana jest tym, że dolar nadal jest walutą, w jakiej odbywa się międzynarodowy obrót nie tylko ropą, ale i innymi dobrami. W momencie, kiedy wartość dolara spada, państwa OPEC otrzymują niższe dochody ze sprzedaży ropy, a to prowadzi do spadku jej siły nabywczej.

Lekkie zamieszanie w tym systemie wywołane zostało wprowadzeniem waluty euro.

Trzy państwa członkowskie

s.5.

37

Arena 3(7) marzec 2011

OPEC: Irak, Iran i Wenezuela zażądały otrzymywania zysków właśnie w tej walucie, a nie jak do tej pory w dolarach amerykańskich. Postulaty te nie zostały spełnione między innymi ze względu na upadek reżimu w Iraku i przejęcie jego administracji przez Stany Zjednoczone16.

OPEC jako kartel?

Czy o OPEC można mówić jako o kartelu? Wydaje się, że tak i właśnie w ten sposób jest ta organizacja postrzegana przez większość innych producentów ropy.

Jest to jednak zabieg „retoryczny”, gdyż zgodnie z prawem międzynarodowym działalność karteli jest zabroniona.

Zgodnie z definicją, kartel to

organizacja kilku przedsiębiorstw, która ma na celu ograniczenie zasad konkurencji i doprowadzenie do monopolu na rynku17. Jednak sam proces usta-

lania cen w OPEC ma charakter komercyjny – kraje OPEC dostają pieniądze za eksportowaną ropę, a sama organizacja podlega międzynarodowej jurysdykcji.

Perspektywy i przyszłość OPEC Z dotychczasowych analiz wynika, że OPEC realizuje podjęte przez siebie cele i zobowiązania.

Nie oznacza to jednak braku problemów wewnątrz samej organizacji. Jak łatwo zauważyć, w jej skład wchodzi duża liczba państw, które nie są jednorodne pod względem politycznym, gospodarczym czy kulturowym. Dodatkowo sytuację komplikuje rozbieżność ich interesów, co skutkuje tym, że organizacja nie wywiera tak dużego wpływu, jaki mogłaby wywierać. Niejednokrotnie ustalane przez OPEC limity wydobycia były łamane

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

przez jej członków, jak chociażby w przypadku Arabii Saudyjskiej, która nie przyjęła decyzji zatwierdzonej przez OPEC w drugiej połowie lat 80.

Kolejnym dowodem słabości są konflikty zbrojne, do jakich dochodziło pomiędzy członkami.

Przykładem jest konflikt zbrojny pomiędzy Irakiem a Kuwejtem czy Irakiem a Iranem. Ma to jednoznacznie negatywne skutki dla całej działalności OPEC, której wpływy i udziały na światowym rynku zmniejszają się.

Państwa wchodzące w skład OPEC są też zróżnicowane pod względem gospodarczym, religijnym i kulturowym. Obok państw arabskich występują inne państwa, obok tych wysoko rozwiniętych – państwa rozwijające się.

Pojawienie się nowych źródeł zaopatrzenia w ropę naftową, rozwój technologii pozwalającej wydobywać pokłady surowca z coraz większych głębokości oraz stopniowe wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii również stanowią pewne zagrożenie dla stabilności i znaczenia OPEC. Możliwość bezpośredniego wpływu OPEC na ceny ropy sukcesywnie spada na skutek eksploatacji alternatywnych złóż w Zatoce Meksykańskiej i na Morzu Północnym, jak również otwarcia zasobów rosyjskich. Rosja jest drugim po Arabii Saudyjskiej eksporterem ropy naftowej na świecie. W 2006 roku jej produkcja wyniosła 380 mln ton, co stanowi wartość mniejszą jedynie o 15 mln ton w porównaniu z wydobyciem w Arabii Saudyjskiej.

Od kilku lat pomiędzy Rosją a OPEC rozwija się dialog, którego celem jest wypracowanie

współpracy. Prawdopodobnie nigdy jednak nie dojdzie do członkostwa Rosji w tej organizacji.

Wynika to w dużej mierze z faktu, że Rosja jako jedna z potęg naftowych świata jest w stanie funkcjonować na rynku jako samodzielny podmiot, a jej położenie geostrategiczne jest na tyle dobre, że sama może wpływać na swoich odbiorców i ich politykę energetyczną.

Pomimo słabości i niepewności systemu stworzonego przez OPEC szansy na poprawę wzmocnienia należy upatrywać w zasobach ropy naftowej, jakie znajdują się aktualnie w posiadaniu państw należących do organizacji. OPEC produkuje obecnie 42% światowej produkcji ropy, co w znacznym stopniu pozwala jej wpływać na globalny rynek. W 2006 roku 13 państw świata osiągnęło produkcję ropy przekraczającą ponad 2 mln baryłek dziennie, wśród nich aż 7 należy do OPEC. Kraje OPEC uplasowały się też w czołówce światowych eksporterów netto ropy, w pierwszej dziesiątce znajduje się 7 członków tej organizacji18.

Państwa OPEC posiadają też ogromny potencjał w postaci zasobów ropy naftowej. Obecnie potwierdzono, że do OPEC jako całości należy aż 78% światowych zasobów ropy. Szacuje się, że pokłady ropy już udokumentowane na terenie państw zrzeszonych wystarczą na prawie osiemdziesiąt lat, podczas gdy te zlokalizowane poza OPEC jedynie na szesnaście19.

Na podstawie danych dotyczących zasobów ropy naftowej w państwach OPEC, ich udziału w światowej produkcji tego surowca i obecnego poziomu wydobycia można przypuszczać, że

16 Sobolewski M., OPEC. Międzynarodowy kartel naftowy [dok. elektr.] www.coin.wne.uw.edu.pl/msobolewski/IO/PDF/Case13_opis.pdf, 3.03.2011.

17 Finanse.pl, hasło: Kartel [dok. elektr.] http://www.finanse.egospodarka.pl/10315,Kartel,1,57,1.html, 3.03.2011.

18 M. Sobolewski, OPEC. Międzynarodowy kartel naftowy, s. 6, 7.

19 M. Zajączkowska, Znaczenie eksportu ropy naftowej dla sytuacji gospodarczej krajów OPEC [dok. elektr.] www.mikro.univ.szczecin.pl/bp/pdf/72/7.pdf,

3.03.2011.

38

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

rola OPEC mogłaby wzrastać.

Warunkiem niezbędnym do tego jest jednak przedsięwzięcie inwestycji zmierzających do zwiększenia zdolności wydobywczych tych państw. Tego typu przedsięwzięcia są kosztowne, dlatego też państwa muszą zapewnić sobie stały dopływ dochodów na w miarę stabilnym poziomie, który nie będzie podlegał wahaniom (takim, jakie miały miejsce w latach 1998–2000). Zbyt duże wahanie cen, a tym samym przychodów ze sprzedaży, nie sprzyja podejmowaniu jakichkolwiek działań inwestycyjnych.

OPEC, a wydarzenia w Afryce Sprawdzianem dla OPEC będzie stabilność lub niestabilność cen po kryzysach w Egipcie, Libii, Tunezji, Algierii.

Jeszcze przed kryzysem w Tunezji i Egipcie członkowie OPEC nie myśleli o wcześniejszym szczycie, ale jest to ciągle rozważane. Do tej pory państwa OPEC spotkały się nieoficjalne w Rijadzie w celu omówienia wspólnej strategii działania na skutek kryzysów, głównie w Libii, która wszak jest członkiem OPEC i posiada największe zasoby ropy w Afryce. W wyniku zamieszek w Egipcie cena ropy wyraźnie podskoczyła z powodu obaw, że destabilizacja może się w konsekwencji rozszerzyć na cały Bliski Wschód. Należy pamiętać, że rejon ten razem z Afryką Północną produkuje ponad jedną trzecią światowych zapasów ropy naftowej. Niepokoje polityczne dodatkowo wzmocniły hossę na rynku ropy, która już wcześniej nabierała większego tempa, z uwagi na większy niż oczekiwano skok popytu, będącego rezultatem globalnego ożywienia w sferze gospodarki.

Ropa to surowiec bardzo wrażliwy na polityczne zawirowania.

Zwłaszcza, gdy mają one miejsce w krajach odgrywających kluczową rolę dla produkcji i transportu tego surowca. Zamieszki po Tunezji wybuchły także w Egipcie. Zaczęły się wtedy spekulacje na temat drożności Kanału Sueskiego, który jest ważnym elementem sieci transportu ropy z krajów Zatoki Perskiej.

To wszystko wpływa na nerwowość na rynkach i sprzyja spekulacji.

Jednak podwyżki cen ropy na światowych giełdach, które zaobserwowaliśmy w ostatnich dniach (w okresie luty-marzec 2011 baryłka ropy kosztowała 113.28 dolarów20) to nie tylko wynik spekulacji. Z powodu eskalacji przemocy w Libii międzynarodowe koncerny naftowe wstrzymały lub ograniczyły swoją działalność w tym kraju oraz ewakuowały część pracowników.

Zdaniem analityków produkcja paliwa pochodzenia libijskiego została ograniczona nawet o jedną piątą. „21 lutego Wintershall, jedna

z największych firm wydobywczych w Libii i jednocześnie gałąź niemieckiego koncernu chemicznego BASF AG, zapowiedziała zmniejszenie dziennego wydobycia o 100 tys. baryłek. To prawie dwa razy tyle, ile jest w stanie wyprodukować Bahrajn każdego dnia. Firma Wintershall ewakuowała też 130 pracowników, czyli jedną trzecią swojej kadry w Libii”21 .

Wstrzymano w ostatnich dniach prace w portach Libii skąd transportowana jest ropa naftowa. Po południu spłynęły kolejne doniesienia o zablokowaniu przepływu ropy z tamtejszych morskich terminali

20 Aktualne notowania cen na rynkach światowych [w:]

xzKcCFZBkfAodT02jiw (13.03.2011)

Arena 3(7) marzec 2011

naftowych. Do ostatniego tygodnia lutego niepokoje społecznopolityczne w Północnej Afryce oraz na Bliskim Wschodzie miały niewielki wpływ na globalną równowagę na rynku energetycznym. Pomimo toczących się naokoło protestów, tankowce nieprzerwanie pływały Kanałem Sueskim. Ale obawy, że kryzys w Libii może przełożyć się na zmniejszenie dostaw ropy naftowej rozhuśtały ceny paliwa na światowym rynku. Do tego przyczyniła się również decyzja Iranu, który zawiesił swoją działalność wydobywczą i produkcyjną na terenie Libii.

Rynek zareagował na to panicznie. 21 lutego cena za baryłkę Brent, punktu odniesienia dla cen w Europie, wzrosła do 105 USD, następnego dnia do 108 USD, a ostatniego dnia lutego prawie 113 To najwyższa wartość od ponad dwóch lat. Cena za baryłkę surowca z dostawą w kwietniu na londyńskiej giełdzie paliw ICE Futures Exchange wzrosła z 104,89 USD. 21 lutego do 110, 52 USD dwa dni później 22.

Utrzymywanie stabilnych cen i przychodów wymaga zbieżności interesów wśród członków.

Jak pokazuje dotychczasowa historia OPEC – na ogół są one rozbieżne. Tak też jest w przypadku obecnej sytuacji w Afryce Północnej – m.in. Iran wycofuje inwestycje w obawie przed stratami, choć jest świadomy, że pogłębia tym samym kryzys, który podnosi ceny ropy. Tak więc wzmocnienie pozycji OPEC może w dużej mierze zależeć właśnie od uzgodnienia wspólnych celów i podejmowania jednolitych działań w ramach organizacji oraz powstrzymywania konfliktów w jej wnętrzu. Po-

http://www.bankier.pl/inwestowanie/profile/quote.html?symbol=ROPA&gclid=CO_l7I-

21 Ropa drożeje z powodu zamieszek w Libii,

The Wall Street Journal, wtorek 8 marca 2011, [w:] http://www.gazetafinansowa.pl/index.php/wydarzenia/swiat/4974-ropa-droeje-z-powodu-zamieszek-w-libii.html (13.03.2011) 22 Tamże, s.2.

39

Arena 3(7) marzec 2011

trzebna jest też wspólna polityka zapobiegająca negatywnym skutkom innych czynników kształtujących ceny ropy.

Wnioski: • OPEC spełnia swoje funkcje i ma wielkie możliwości. Skupia kraje o największych zasobach tego surowca (państwa OPEC są w posiadaniu ponad 70% światowych zasobów), produkujących ponad 40% światowej produkcji,

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

najbardziej wpływowych w kwestii kształtowania cen.

• Problemy, jakie się pojawiają w organizacji wynikają ze zróżnicowania państw członkowskich, ich niejednolitych interesów i dbania o partykularny interes narodowy.

• Zagrożeniem dla stabilności i znaczenia OPEC jest (poza zagrożeniami wewnętrznymi) wzrost popularności alternatywnych źródeł energii, pojawienie się no-

wych źródeł zaopatrzenia w ropę naftową, rozwój technologii pozwalającej wydobywać pokłady surowca z coraz większych głębokości.

• Zagrożeniem, które pojawiło się przy okazji kryzysu w Afryce jest z kolei niestabilność polityczna państw członkowskich i brak wspólnej polityki zabezpieczającej organizację przed skutkami takich wydarzeń.

Państwa członkowskie OPEC

Źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/OPEC_members.png

Bibliografia: Artykuły naukowe: Ney N., OPEC – międzynarodowy kartel naftowy [dok. elektr.] www.coin.wne.uw.edu.pl/msobolewski/IO/PDF/Case13_opis.pdf, 3.03.2011.

Pol Z., Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową [dok. elektr.] http://www.psz.pl/tekst-11853/Pola-Zygmunt-Organizacja-Krajow-Eksportujacych-Rope-Naftowa-OPEC, 3.03.2011.

Sokal M., Wpływ państw OPEC na ceny ropy [dok. elektr.] http://www.hossa.ue.wroc.pl, 3.03.2011.

Zajączkowska M., Znaczenie eksportu ropy naftowej dla sytuacji gospodarczej krajów OPEC [dok. elektr.] www.mikro.univ.szczecin.pl/bp/pdf/72/7.pdf, 3.03.2011.

Portale tematyczne: CIRE, Kryzysy naftowe [dok. elektr.] www.cire.pl/publikacje/KRYZYSY-NAFTOWE.pdf, 3.03.2011.

Ecoeuropa, Ropa historia, cz. 1 [dok. elektr.] http://www.ekoenergia.pl/index.php?id_akt=572&plik=Ropa_historia_cz._1.html, 3.03.2011.

Finanse.pl, hasło: Kartel [dok. elektr.] http://www.finanse.egospodarka.pl/10315,Kartel,1,57,1.html, 3.03.2011.

OPEC, About us [dok. elektr.] http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/25.htm, 03.03.02011; http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/23.htm, 3.03.2011; http://www.opec.org/opec_web/en/about_us/24.htm, 3.03.2011.

Ziemia na Rozdrożu, Dla kogo zabraknie energii [dok. elektr.] http://ziemianarozdrozu.pl/encyklopedia/112/dla-kogo-zabraknie-energii, 3.03.2011.

Indeks rysunków i wykresów: Wykres 1. Zmiany cen ropy naftowej 1987–2009. Źródło: S. Kowalik, J. Herczakowska, Analiza i prognoza cen ropy naftowej na rynkach międzynarodowych, Zeszyty Naukowe PAN, Kraków 2010 [dok. elektr.] http://www.minpan.krakow.pl/Wydawnictwa/PE132/kowalik-herczakowska.pdf (13.03.2011

40

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Arena 3(7) marzec 2011

Australia: kraj zasobny w złoża, bogaty i samowystarczalny. Jakim więc problemom musi stawić czoła?

Marta Małota

A

ustralia, a właściwie Związek Australijski1 , jest państwem leżącym na półkuli południowej na styku Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Do Związku Australijskiego oprócz samej Australii wchodzi Tasmania, podlegają jej również terytoria zamorskie, takie jak: wyspy Norfolk, Bożego Narodzenia, Kokosowe, Heard i McDonalda, Ashmore i Cartier. Jest szóstym co do wielkości państwem świata (całkowita jej powierzchnia wynosi 7 682 300 km2), jednak bardzo słabo zaludnionym. Ludność Australii to ok. 21 mln, co daje 52 miejsce na świecie, a gęstość zaludnienia – jedyne 2,8 os/km2, co sprawia, że jest najsłabiej zaludnionym państwem świata. Zaznaczyć przy tym należy bardzo nierównomierne rozmieszczenie ludności, aż 75% mieszka na południu, w obszarze, który stanowi zaledwie 5% powierzchni całego kraju2. Australia jest jednocześnie jednym z najbardziej zurbanizowanych państw świata o współczynniku urbanizacji wynoszącym aż 91%3 . Na taki stan wpływ mają przede wszystkim warunki klimatyczne panujące w głębi kraju, skrajnie nieprzyjazne osadnictwu ze względu na bar-

dzo wysokie temperatury i brak opadów. Jest również jednym z najbardziej zasobnych w złoża naturalne państw świata. Występują na jej obszarze bardzo obfite złoża węgla kamiennego i brunatnego, rudy żelaza i uranu, boksyty, rudy cynku i ołowiu, srebra, tytanu, złota i diamentów4, a także złoża gazu ziemnego i ropy naftowej.

Gospodarka Australii należy do jednych z najbardziej efektywnych na świecie. Na przestrzeni ostatnich dwóch dziesięcioleci da się zauważyć wyraźny wzrost gospodarczy. Duże znaczenie dla PKB Australii ma handel zagraniczny. Aż 20% PKB jest generowane przez eksport, w którym główną rolę odgrywa handel surowcami, w tym surowcami energetycznymi. Najważniejszym towarem eksportowym jest węgiel kamienny, a także rudy żelaza i ropa naftowa oraz uran5 .

Australia jest ósmym co do wielkości produkcji energii państwem na świecie. Produkowana energia stanowi ok. 2,4% całej energii produkowanej na świecie. Znamienną rzeczą w australijskiej polityce energetycznej jest oparcie się praktycznie całkowicie na posiadanych zasobach.

Sytuacja ta nie dziwi w aspekcie posiadanych złóż naturalnych.

Ma to olbrzymi wpływ na prowadzoną przez Australię politykę w tej dziedzinie.

Uniezależnienie od światowych dostaw pozwala na znacznie większą swobodę w polityce energetycznej. Jednak nawet pomimo tej niezależności rząd Australii w roku 2009 przygotował Narodową Strategię Bezpieczeństwa Energetycznego. Strategia ta przedstawia, jakie działania należy podjąć, by zapewnić państwu bezpieczeństwo energetyczne, a jej zasięg czasowy sięga roku 2023. Uwzględnia ona również konieczność zmiany bilansu energetycznego ze względu na ochronę6.

Energetyka Australii opiera się głównie na węglu kamiennym. Jego udział w produkcji energii wynosi 54%7. Ze względu na wielkość posiadanych przez Australię zasobów tego surowca, które szacowane są na ok. 24 mld ton, nie może to dziwić8. Złoża te według obecnych prognoz mają wystarczyć na ok.

100 lat9. Na niżej przedstawionym wykresie doskonale widać, jak ważny jest w polityce energetycznej węgiel kamienny. W

1 Commonwealth ofAustralia.

2 Hasło: Australia [w:] Australia.com.pl [dok. elektr.] http://www.australia.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=46&Itemid=54, 3.03.2011.

3 Australia. Ludność: Encyklopedia PWN, [dok. elektr.] http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019392, 3.03.2011.

4 Australia. Warunki naturalne. Budowa i historia geologiczna: Encyklopedia PWN, [dok. elektr.] http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4019398,

3.03.2011.

5 Dane Australian Trade Commision , [dok. elektr.] http://www.austrade.pl/index.php?akcja=podstrona&id=167, 3.03.2011.

6 „National Energy Security Assessment 2009”, Australian Government, Department of Resources, Energy and Tourism [dok. elektr.] http://www.ret.gov.au/energy/Documents/Energy%20Security/National-Energy-Security-Assessment-2009.pdf (12.03.2011), s.1.

7 Tamże, s.2 8 Tamże, s.3 9 Australia – Natural Resources, Science Encyclopedia, [dok. elektr.] http://science.jrank.org/pages/663/Australia-Natural-resources.html, (3.03.2011), s.7.

41

Arena 3(7) marzec 2011

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

latach siedemdziesiątych stano- z czego aż 75% trafia na eksport. swojego wydobycia gazu. Jedwił on podobny udział w produk- Główni odbiorcy australijskiego nak w związku ze znacznymi cji energii jak dzisiaj. Jednak węgla to państwa Europy i Azji. odległościami, jakie dzielą ją od produkcja energii z węgla wzro- Do największych importerów za- odbiorców, tradycyjny przesył sła kilkukrotnie. Pozwala to za- licza się Japonię, Indie, Tajwan i surowca jest praktycznie niedać pytanie o stan środowiska Unię Europejską. Warto przy możliwy. Z tych powodów wynaturalnego i zanieczyszczenia tym zaznaczyć, że znaczna cześć dobywany gaz jest schładzany powstające wskutek takiego spo- australijskiego węgla sprzedawa- do temperatury -161 stopni Celsobu wytwarzania energii oraz na jest na potrzeby przemysłu sjusza. W tej temperaturze staje generuje wątpliwości co do przy- metalurgicznego12. się płynny. Jest to tak zwany szłości energetycznej Australii w Kolejnym ważnym dla energe- LNG, czyli liquefied natural gas. związku z podejmowanymi pró- tyki Australii surowcem jest gaz Największymi odbiorcami aubami ograniczenia emisji stralijskiego LNG są Jadwutlenku węgla przez Mapa 1. Potencjał geotermalny Australii ponia, Tajwan, Chiny i nakładanie limitów i kar Korea. Prognozuje się, że finansowych. Rząd stara w kolejnych latach ekssię wszystko uwzględnić port LNG nadal będzie we wcześniej wspomniawzrastać, a ważnymi odnej strategii energetycznej biorcami staną się równa najbliższe lata. nież Stany Zjednoczone i Złoża węgla kamienIndie. Już w latach nego zlokalizowane są 2008–2009 eksport LNG głównie w Nowej Połuwzrósł aż o 15%13 . Audniowej Walii, gdzie stralia jest jednocześnie znajduje się 42% zasoeksporterem LPG14. Eksbów tego surowca, oraz w portuje ok. 60% rocznej Queensland, gdzie występrodukcji tego gazu15 . puje aż 52% australijUdział ropy naftowej w skich złóż węgla10. produkcji energii od lat Bardzo dużym probleutrzymuje się na mniej Źródło: Earth Energy Australia Data, 2006 mem w ostatnich latach więcej stałym poziomie. okazał się brak wykwaliProdukty australijskich rafikowanych pracowników. Poja- ziemny. Również tutaj, tak samo finerii zapewniają 78% zapotrzewiły się problemy z wydajnością jak w przypadku węgla kamien- bowania na produkty kopalń w aspekcie bardzo duże- nego, jest samowystarczalna po- rafineryjne. Aż 60 % produktów go zapotrzebowania na chińskim mimo wzrastającego udziału ropopochodnych jest eksportorynku. Australijski minister ds. gazu (jego udział wzrósł od 1996 wanych, czego rezultatem jest imigracji Chris Evans w marcu o 3,5%) w bilansie energetycz- to, że 70% surowców dla rafine2010 roku w rozmowie z BBC nym. Zajmuje on trzecie miejsce rii jest importowanych. Podobmówił o możliwości pracy w Au- w produkcji energii. Na załączo- nie jak w przypadku gazu stralii dla górników, przy czym nym wyżej wykresie wyraźnie najwięcej ropy wydobywa się w jego oferta skierowana była głów- widać wspomniany wcześniej niecce Carnarvon (ok. 62%), nie do górników z Polski. Zgod- wzrost jego znaczenia w polityce jednak surowiec tam wydobywanie z raportem Minerals Council energetycznej. Złoża gazu zloka- ny przeznaczany jest głównie na of Australia zapotrzebowanie na lizowane są głównie w zachod- eksport. Krajowe zapotrzebowarynku pracy na górników w cią- niej części kraju, a trzy nie pokrywane jest z wydobycia gu najbliższych 10 lat wyniesie największe ośrodki wydobywcze w rejonie niecki Gippsland w ok. 86 tys. ludzi11 . Australia jest wytwarzają aż 96% całej produk- płd.-wsch. Australii, przy czym szóstym na świecie państwem cji. wydobycie to stanowi jedyne pod względem wydobycia węgla, Australia eksportuje połowę 18% rocznej produkcji16.

10 „Energy in Australia 2009”, Australian Government, Department of Resources, Energy and Tourism, s. 41.

11 Australia poszukuje górników do pracy w kopalniach [w:] tvs informacje z 2010-03-12 [dok. elektr.] http://www.tvs.pl/informacje/22381/, 12 „Energy in Australia 2009”, Australian Government, Department of Resources, Energy and Tourism, s. 42.

13 Tamże, s. 48–49.

14 Liquefied Petroleum Gas. 15 „Energy in Australia 2009”, Australian Government, Department of Resources, Energy and Tourism, s. 53.

42

3.03.2011.

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Australijski import ropy naftowej w latach 2007–2008 wyniósł 26 mln litrów. Bardzo ciekawe są kierunki dostaw ropy, bowiem głównym jej dostarczycielem jest Wietnam (ponad 6 mln litrów). Na drugim miejscu znajduje się Malezja (ponad 4 mln litrów), a na trzecim Zjednoczone Emiraty Arabskie, które nieznacznie tylko wyprzedzają Indonezję17. Tak więc główni dostawcy ropy to kraje Azji Płd.Wsch., co sprawia, że droga transportu tego surowca jest znacznie krótsza, niż gdyby miał być dostarczany z Zatoki Perskiej.

Australia więcej importuje niż eksportuje. Większość krajowej konsumpcji jest pochłaniana przez transport i przemysł. 5% konsumpcji energii w Australii pokrywane jest z odnawialnych źródeł. Głównym źródłem tej energii są hydroelektrownie. Coraz częściej wykorzystuje się również energię słoneczną i wiatrową, jednak ich udział jest nadal bardzo niski pomimo bardzo dużego potencjału państwa w tej dziedzinie. 86% energii jest wytwarzane z biomasy, produkowanej z pozostałości po wyrobie cukru z trzciny cukrowej i z sorgo, a także z drewna, odpadków drewna, pozostających z produkcji papieru oraz przez hydroelektrownie.

Pozostałe 14% wytwarzane jest z energii słonecznej i wiatru oraz z biopaliw, przy czym energia słoneczna jest stosowana głównie do ogrzewania wody przez przydomowe kolektory18.

Rozmieszczenie wykorzystania poszczególnych źródeł energii odnawialnej jest ściśle

powiązane z klimatem. Hydroelektrownie znajdują się przede wszystkim w Nowej Południowej Walii, Queensland, Wiktorii i na Tasmanii. Elektrownie wiatrowe usytuowane są w południowej i zachodniej Australii, a praktyczne wszystkie zakłady wykorzystujące biomasę znajdują się w Queensland, gdzie uprawia się najwięcej trzciny cukrowej 19.

Możliwości państwa, jeśli chodzi o odnawialne źródła energii, są bardzo duże. Zakłada się, że do 2020 roku aż 20% energii będzie wytwarzane właśnie w ten sposób. Obecnie realizuje się kilka projektów związanych z budową nowoczesnych elektrowni, które będą wykorzystywać odnawialne źródła energii20.

Praktycznie w ogóle niewykorzystywanym źródłem energii jest energia geotermalna. Australia posiada bardzo duży potencjał takiej energii, nie jest to jednak konwencjonalna energia geotermalna, bowiem nie chodzi tu o wykorzystanie wód podziemnych o bardzo wysokiej temperaturze, a o skały. Wykorzystanie tej energii polega na wtłaczaniu wody w ziemię, gdzie jest ona ogrzewana przez skały o bardzo wysokiej temperaturze21 . Mapa 1 ukazuje potencjał geotermalny.

Największe jednak możliwości Australia ma w dziedzinie energii jądrowej. Na jej terytorium znajduje się ok. 1 143 mln ton uranu, co stanowi 38% światowych złóż; daje to Australii pierwsze miejsce na świecie22. Jeśli chodzi o produkcję, zajmuje ona drugie, zaraz za Kanadą, miejsce. Wydaje się jednak, że w ciągu najbliższych lat awansuje

Arena 3(7) marzec 2011

na fotel lidera ze względu na ciągłe zwiększanie wydobycia.

Uran wydobywany w Australii jest dostarczany do wielu państw, jako przykład można podać Chiny czy Rosję. Warto podkreślić standardy stosowane przez rząd przy podpisywaniu tego rodzaju umów. Najważniejszym warunkiem jest przystąpienie przez państwo-stronę do międzynarodowego Układu o nieproliferacji broni jądrowej (MPT), dodatkowo każdy z importerów musi podpisać specjalny dokument, w którym zapewnia, że uran nie zostanie wykorzystany do celów wojskowych ani sprzedany państwu trzeciemu. Takie właśnie zapisy znalazły się w umowie, którą rząd australijski zawarł z Chinami w 2006 roku23 .

Wnioski: • Australia powinna poszukiwać swojej przyszłości w energetyce jądrowej. Aktualnie na jej terytorium nie istnieje ani jedna elektrownia atomowa, mimo że jest wyposażona w bogate złoża uranu. Do tej pory Australia jedynie go wydobywała i eksportowała (największa kopalnia „Tanger” znajduje się w północnej części kraju).

• Przypuszcza się, że energetyka jądrowa jest najpoważniejszą alternatywą dla węgla kamiennego, ze względu na dostępność złóż i wielość zalet energii atomowej.

• Coraz częstsze obawy o stan środowiska naturalnego i zagrożenia związane z nadmierną emisją dwutlenku węgla zmusiły rząd australijski do zmiany dotychczasowej polityki. W roku

16 „Energy in Australia 2009”, Australian Government, Department of Res¬ources, Energy and Tourism, s. 53–55.

17 Tamże, s. 57.

18 Tamże, s. 58.

19 Tamże, s. 34.

20 Tamże, s. 36.

21 Tamże, s. 41 22 Tamże, s. 43.

23 Geoff Hiscock CNN, Australia, China sign uranium deal, 3.04.2006, [dok. elektr.] http://articles.cnn.com/2006-04-

02/world/australia.china.uranium_1_australian-uranium-china-for-peaceful-purposes-australia-and-china?_s=PM:WORLD (11.03.2011)

43

Arena 3(7) marzec 2011

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

2007 oświadczył on, że powinno się ograniczyć sprzedaż rud uranu do innych państw, a przerabiać go u siebie na paliwo jądrowe i wykorzystywać we własnych elektrowniach, co pozwoliłoby ograniczyć emisję gazów cieplarnianych. Z dokonanych obliczeń wynika, że do 2050 roku powinno się wybudować 25 elektrowni jądrowych, przy czym pierwsze powstaną w najbliż24 Energetyka jądrowa w Australii i Europie,

szym dziesięcioleciu.

• Ekonomiści podkreślają jednak, że koszty wytwarzania energii w ten sposób są zdecydowanie wyższe niż w przypadku wytwarzania tradycyjną metodą i dopiero w przypadku nałożenia znacznych kar finansowych i podatków za nadmierną emisję dwutlenku węgla byłoby to opłacalne24.

• Mimo tych dylematów Austra-

lia jest jednym z najbezpieczniejszych pod względem produkcji energii państw świata.

Liczne zasoby naturalne znajdujące się na jej terytorium zapewniają jej swobodę działania i w praktyce sprawiają, że Australia jest samowystarczalna. Odpowiednia polityka zasobami pomoże jej przestawić się na „czystą energię” i chronić przy tym środowisko naturalne.

„Urządzenia dla Energetyki”, nr 7/2007.

Bibliografia: Raporty i opracowania: 1. Oficjalna strona Australii, www.australia.com.pl 2. Encyklopedia PWN online, www.encyklopedia.pwn.pl 3. Australian Trade Comission, www.austrade.pl 4. Departament of Resources, Energy and Tourism, www.ret.gov.au 5. Wiadomości ekologiczne, www.wiadomosci.ekologia.pl Wykaz map: Mapa 1. Potencjał geotermalny Australii. Źródło: Earth Energy Australia Data, 2006.

Islamska Republika Iranu w ostatnich latach budzi duże zainteresowania.

Składa się na to jej pozycja na rynku surowców energetycznych oraz nieprzewidywalność polityczna.

G

ospodarka Iranu, stan zaso- rynku, a co za tym idzie silnej pobów i znaczenie surowców zycji politycznej, gdyż państwom zależy na kontraktach i energetycznych dostawach. Surowce kształtują również politykę wewnętrzną IraZasoby Iran posiada trzecie pod nu. Ropa jest dla tego kraju ważwzględem wielkości udokumen- nym narzędziem kształtowania towane rezerwy ropy naftowej i stosunków wewnętrznych oraz zewnętrznych w regionie i na drugie gazu ziemnego.

Taka ilość surowców stawia świecie.

Iran w bardzo silnej pozycji na 1

Barbara Moś Gospodarka Iranu

Nowoczesną gospodarkę irańską zapoczątkowało odkrycie pierwszych złóż ropy naftowej w Mejdan-e Naftun w południowo-zachodnim Iranie1 ,

pisał T. Coville. Z tego stwierdzenia można wywnioskować, że znaczenie surowców energetycznych (zwłaszcza ropy) w gospodarce kraju jest kolosalne.

T. Coville, Irańska gospodarka – beneficjent czy ofiara ropy? [w:] T. Coville, Najnowsza historia Iranu. Republika Islamska, Warszawa 2009, s.87.

44

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Arena 3(7) marzec 2011

Wykres 1: Największe udokumentowane recesję na ryn- uwagi na eksplozję demograficzświatowe rezerwy ropy naftowej w 2010 roku kach świato- ną, która nastąpiła po rewolucji wych w 2009 1979 r., jest coraz więcej (w odroku oraz nało- niesieniu do całej populacji nieżone w tym sa- mal 69 mln Irańczyków, tylko mym okresie 23,5 mln osób jest zatrudniosankcje związa- nych, co stanowi zaledwie 34%). ne z prowadzonym programem Wzrost gospodarczy oparty nuklearnym. na gwałtownym wzroście cen roWstrząsy poli- py jest znacznie niższy niż spotyczne, wybory dziewany (ok. 5,5%), dochód prezydenckie i per capita wynosi zaledwie 8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Oil & Gas spadek cen ropy 300 USD, a niemal połowa IrańJournal, 01.01.2010 na rynkach mię- czyków żyje poniżej granicy Wykres 2: Największe udokumentowane dzynarodowych ubóstwa. Iran jako czołowy prorównież się do ducent i eksporter ropy na świeświatowe rezerwy gazu ziemnego w 2010 tego przyczyni- cie zgodnie z logiką powinien ły. Co więcej, w być beneficjentem wysokich cen 2009 roku Kon- ropy. Tak jednak nie jest m. in. gres Stanów dlatego, że inflacja wynosi aż Zjednoczonych, 16% i prawdopodobnie jej chcąc wyrazić wzrost ulegnie gwałtownemu sprzeciw wobec przyśpieszeniu. Przewiduje się programu nukle- również wzrost ceny benzyny, arnego prowa- której paradoksalnie niemal podzonego przez łowa zużycia pochodzi z importu prezydenta Mah- i jest dotowana przez państwo ze mudaAhmadine- środków pochodzących ze sprzeŹródło: Opracowanie własne na podstawie: Oil & Gas żada, uchwalił daży ropy3 .

Journal, 01.01.2010 kolejne sankcje ekonomiczne w Wydobycie i konsumpcja Udział paliw kopalnianych w wy- postaci ograniczeń importu proJak wspominałam, w ciągu twarzaniu PKB wynosił w 2007 duktów petrochemicznych z Ira- ostatnich kilku lat gaz ziemny roku 27%, a ich znaczenie ciągle nu. zaczyna wagą dorównywać rorośnie, począwszy od lat 80. do W ciągu ostatniego roku sytu- pie naftowej. Iran znajduje się dziś. Ropa i gaz są poważnym acja gospodarcza nieznacznie się obecnie na trzecim miejscu na atutem Iranu w polityce między- poprawiła. Problemami nadal są świecie pod względem rezerw narodowej i powodem, dla które- jednak wysoka inflacja i bezrobo- naftowych (obecnie szacowago nie można go lekceważyć. cie na poziomie 12% (oficjalnie, nych na ok. 130 mld baryłek).

Gospodarka opiera się w głów- w praktyce mówi się raczej o Złoża gazu z kolei plasują go na nej mierze na eksporcie surow- 20%). Bezrobocie dotyka przede drugim (po Rosji) miejscu na ców. Ich przetwórstwo nie jest w wszystkim ludzi młodych, wcho- świecie (przekłada się to na 10% Iranie zbyt rozwinięte, toteż mu- dzących na rynek pracy, a tych z światowych udokumentowanych si on importować np. benzynę.

Tabela 1: Udział poszczególnych sektorów gospodarki w Wartość PKB od 2005 roku ciąPKB Iranu w 2007 r. gle wzrasta, choć nierównomiernie i od 2009 – nieznacznie. W 2010 roku wyniosła 415 209 mln USD2. Wzrost PKB jest na relatywnie niskim poziomie głównie Źródło: Iran. Gospodarka, [w:] "Informator ekonomiczny MSZ", s. 3 dlatego, że Iran poważnie odczuł 2 Iran Country Report October 2009, Economist Intelligence Unit, s. 16 3 W. Repetowicz, Kryzys na Bliskim Wschodzie. Iran – sytuacja wewnętrzna i zewnętrzna,

http://ik.org.pl/pl/ekspert/nr/955/ (05.06.2010);

[w:] Artykuły ekspertów z Instytutu Kościuszki:

45

Arena 3(7) marzec 2011

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Wykres 3: Główne parametry gospodarki irańskiej w 2009 roku

gach i nie tylko. Iran jednak nie wykorzystuje całego swojego potencjału energetycznego.

Zdolność produkcji ropy wynosi dziś ponad 4 mln baryłek dziennie, podczas gdy w 1976 produkowano 7 milionów. Są to skutki rewolucji islamskiej (Chomeini przepędził zachodnie koncerny petrochemiczne), polityki państwa w latach 80. (nacjonalizacja przemysłu naftowego i polityka Źródło: Iran Country Report October 2009 oszczędzania) oraz wojny iracko-irańskiej, w której zniszczezasobów ropy naftowej i 15% Większość krajowego zapotrze- niu uległy niektóre pola naftowe. światowych zasobów gazu ziem- bowania na energię zaspokaja nego4), lecz przez wiele lat Iran gaz ziemny. Jest to skutkiem poliJeśli przełożyć znaczenie ronie wykorzystywał tego potencja- tyki oszczędzania ropy, w której py na pieniądze, to CIA World łu. Od lat 70. państwo prowadzi zastępuje się ją gazem. Widzimy Factbook oszacowała, że w 2005 politykę gazową (m. in. umowy ponadto, że źródła energii ograni- roku dochody z jej eksportu staz ZSRR). Wspiera konsumpcję czają się do dwóch, co może ro- nowiły ok. 80% wpływów z ekswewnętrzną, a także zaczyna eks- dzić problemy (nie zawsze i nie portu w ogóle, co przekłada się portować gaz. Skutkiem tego w od razu da się zastąpić jedno dru- na 20% irańskiego PKB i niemal latach 1983-2001 zużycie we- gim lub zwiększyć import jedne- połowę budżetu państwa! Oznawnętrzne gazu wzrosło niemal go lub drugiego). cza to ogromne dochody dla busiedmiokrotnie (z 10 mld m3 do ale także potencjalne gazu ciągle ro- dżetu, 67 mld m3)5 . Ilustrują to wykres śnie,Wydobycie niebezpieczeństwa z toczą się więc rozmowy z chwiejnością cen czyzwiązane 4 i wykres 5. problemasąsiadami o kolejnych gazocią- mi z rynkami zbytu, które Iran może utracić na skutek sankcji Wykres 4: Wydobycie i konsumpcja ropy naftowej (w tys. związanych z łamaniem prawa baryłek dziennie) i gazu ziemnego (w mld m3) w 2007 roku. międzynarodowego. Zagrożenia te mają więc źródło nie ekonomiczne, a polityczne.

Źródło: BP Statistical Review ofWorld Energy 2009 4 Iran Oil & Gas Report Q2 2010.

5 T. Coville, op. cit. , s.159.

6 Ibidem , s.160.

46

Import i eksport a konsumpcja Zanik inwestorów zagranicznych w latach 80. (bo od lat 90. nastąpił ich stopniowy powrót) spowodował, że wiele pól naftowych leżało odłogiem, a jakość i ilość produkcji nie były wystarczające. Iran importuje wiele produktów rafinowanych. Wysoka jest również konsumpcja wewnętrzna (blisko 1,1 mln baryłek dziennie), co wynika z subwencji nałożonych głównie na ropę.

Eksport gazu ziemnego nie dorównuje eksportowi ropy. W 2002 roku sprzedano gaz za 1 mld dolarów, a ropę za 22 mld. 6 Dzisiaj te proporcje się zmienia-

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Arena 3(7) marzec 2011

ją na skutek nowych umów gazo- Global Energy, gdyby Iran prze- również na północy Iranu (główwych. Ogólny bilans handlowy stał subsydiować paliwo, do nie dno Morza Kaspijskiego) Iranu zależy głównie od cen ropy 2013 roku stałby się jego naj- oraz w Zatoce Perskiej (Esfantiar, Abouzar, Fereldoon i inne). na światowych rynkach, a obec- większym eksporterem7.

Co więcej, zaskakującym mo- Od 1913 roku Iran był jednym z nie bilans ten jest dodatni. Wartość eksportu wyniosła w 2009 że wydać się fakt, iż mimo dru- najbardziej liczących się dostawroku 70 163 mln USD, a importu giego miejsca na świecie pod ców ropy naftowej. W późnych 57 159 mln USD. Z kolei przy- względem ilości potwierdzonych latach 70. kraj ten został sklasychody do budżetu ze sprzedaży rezerw gazu ziemnego, państwo fikowany jako czwarte państwo surowców energetycznych wyno- to importuje ten produkt z zagra- pod względem produkcji oraz szą obecnie ponad 35%. Oznacza nicy, głównie z Turkmenistanu. drugie państwo pod względem to jedno – Iran nie jest tak bar- Gaz jest głównym surowcem do eksportu ropy naftowej. Po redzo zależny od eksportu ropy, produkcji energii elektrycznej: w wolucji w 1979 roku rząd ograjak inne państwa eksportujące je- 2010 roku stanowił aż 75% niczył wydobycie zgodnie ze wszystkich surowców używa- swoją nową polityką oszczędzaden surowiec.

Jak wynika ze statystyk BP z nych do tego celu8. Charaktery- nia. W trakcie wojny z Irakiem 2008 roku, znaczna większość styczne dla irańskiej gospodarki produkcja również była na niprodukcji ropy przeznaczana jest jest również to, że jest ona zdomi- skim poziomie – pola naftowe, które znajdowały się w na eksport. Konsumpcja dużej mierze w pobliżu zaś pochłania to, co zostaWykres 5: Konsumpcja energii w granicy z Irakiem, były ło. Z kolei produkcja gazu Iranie w 2010 roku często podpalane. Projest skierowana głównie dukcja i wydobycie wzrona krajowe potrzeby, a nasły w późnych latach 80. wet jest on po części imdzięki odbudowie infraportowany. struktury petrochemicznej Mimo ogromnych złóż i rozpoczęciu eksploatacji surowców energetyczzłóż w Zatoce Perskiej po nych kraj ten wydaje się zakończeniu wojny iracsilnie ograniczać eksport. ko-irańskiej.

Z uwagi na niskie ceny Główne rafinerie znajdują paliwa Iran konsumuje się w Abadan, Isfahan, bardzo dużo produktów Bandar-e Abbas, Tehran, petrochemicznych, co doShazand e Arak, Tabriz, prowadziło do kuriozalneShiraz. Główne rurociągi go zjawiska – Iran chcąc to IGAT-1, IGAT-2 oraz zaspokoić rynek weIGAT-3. Gaz natomiast wnętrzny zmuszony jest zlokalizowany jest w poimportować benzynę, któŹródło: Opracowanie własne na podstawie: EIA łudniowym i północnym ra również jest subsydioCountry Analysis Briefs: Iran 2010, Parsie, Kishu i w Kanganwana. Państwo to skupuje Nar. z zagranicy około 40% benzyny udostępnianej swoim nowana przez wielkie koncerny obywatelom. Dzieje się tak, po- państwowe i organizacje relgine. Import i eksport surowców a główni partnerzy handlowi i nieważ państwowe zakłady petrokierunki przepływu chemiczne w Iranie opierają się Lokalizacja złóż Jeśli zaś mówić o lokalizacji Gaz i ropa – sprzedaż, import, na starych technologiach przetwórczych, przez co nie są w sta- złóż, to największe pola naftowe inwestycje Jak wspominałam, Iran imnie zaspokoić krajowego znajdują się w środkowej i połuzapotrzebowania i zmuszone są dniowo-zachodniej części gór Za- portuje z zagranicy swoją przeeksportować ropę naftową bez gros w zachodnim Iranie (Naft tworzoną ropę, np. w postaci wcześniejszej obróbki, co rów- Shahr, Dehluran, Gach Saran, benzyny. Zmiany głównych partnież wpływa na cenę skupu same- Parsi, Nowrouz, Dorood i inne). nerów handlowych w latach go surowca. Według FACTS Ropa naftowa została odkryta 2008-2009 przedstawia tabela 2.

7 Iran [w:] EIA Country Analysis Briefs: http://www.eia.doe.gov/cabs/Iran/Oil.html (06.06.2010).

8 Iran Oil&Gas report 2010 [w:] EIA Country Analysis Briefs: http://www.eia.doe.gov/cabs/Iran/Oil.html (06.06.2010).

47

Arena 3(7) marzec 2011

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Jak widać na irański przyszłościowa inweTabela 2: Źródła importu gazu do Iranu rynek z hukiem wkrostycja. czyły Chiny i Rosja. W ciągu jednego roku Projekty rurociągów i Chiny wyprzedziły ich implikacje międzywszystkie inne firmy narodowe eksportujące benzynę Iran ma możlido Iranu, a Rosja znawość sprzedaży swoich lazła się na czwartej surowców energetyczpozycji. Pojawiła się tu nych na rynku światorównież Malezja, a wym (np. do Europy utrzymują się Szwajcaprzez Turcję), jednakże ria, Kuwejt, Indie, Hosą one ograniczone ze landia i Francja. względów ekonomiczZdeklasowano z kolei nych i politycznych, w Zjednoczone Emiraty tym głównie poprzez Arabskie, które zniksankcje nałożone na nęły z pierwszych Teheran przez społeczmiejsc w notowaniu. ność międzynarodową. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Argus; Rosnące zaangażowa- FACTS; Oil Daily; Petroleum Intelligence Weekly 2009.

Rurociągi, w których nie Chin i Rosji można partycypuje Iran, to m. tłumaczyć polityką in. Liczący 745 mil rutych krajów, które nie bojąsię an- zakrojoną produkcję LNG, czyli rociąg Iran-Turcja, którego bugażować we współpracę z niesta- ciekłego, skroplonego gazu. Po- dowę zakończono w 2001 i bilnymi regionami z zamiarem trzebuje jednak do tego pomocy rurociąg Iran-Armenia o długoich „opanowania”. Chiny skupu- międzynarodowych partnerów, a ści 87 mil. Ten ostatni ma przejąrównież ogromnączęść ekspor- obecnie ich znalezienie jest trud- pustowość ok. 2,5 mld m3 gazu tu nieprzetworzonej ropy ne ze względu na sankcje Sta- rocznie i pozwala na pełne zanów Zjednoczonych. spokojenie potrzeb gazowych naftowej Iranu.

Oprócz Chin, kupują od Iranu Technologię wytwarzania LNP Armenii. Szlak jest jednak konrównież Japonia, Indie, Korea Po- posiadały dotąd kraje wysoko trolowany przez spółkę ArmRosłudniowa oraz kraje Europy i rozwinięte, które nie są zaintere- Gazprom, którą zaś kontroluje Afryki południowej. Ponad poło- sowane współpracą z Iranem. rosyjski Gazprom. Dostawy suwa eksportu przeznaczona jest Dojść do skutku nie mogą dalsze rowca z Iranu do Armenii są redla krajów azjatyckich, co dowo- porozumienia dotyczące dostaw alizowane na zasadzie dzi, że Iran jest jednak zakorze- LNP, jak choćby z Indiami (dla barterowej – w zamian za gaz których jest to znaczne obciąże- Armenia dostarcza do Iranu niony w tym regionie.

Podobnie sytuacja wygląda w nie finansowe, a kupują już od energię elektryczną. Z kolei irańprzypadku gazu ziemnego. Za- Iranu ropę, co przekłada się na ski udział w Nabucco pozostaje chodnie firmy, takie jak Repsol, zwiększenie nieufności wobec w sferze planów, natomiast poShell, czy Total, zbywają udziały Iranu i poszukiwanie innych źró- mysł rurociągu Iran-Pakistan-Inw irańskim przemyśle gazowym, deł surowców. Dotychczas Chiny die nie powiódł się. Dlatego też a na ich miejsce wkraczają: indyj- podpisały jedną umowę z Tehera- władze w Teheranie dążą do ski Oil Corp., chiński Petroleum nem na dostawy gazu. W grud- podpisania porozumień, które & Chemical Corp. i rosyjski Gaz- niu 2007 r. China National pomogą im wyjść z impasu. prom. W pole gazowe w Kish in- Offshore Oil Corporation podpiGazociąg Iran-Pakistan-Indie westuje również od 2008 Oman. sała porozumienie z Iranem o (IPI), zwany również „gazociąPonadto Turkmenistan i Iran pod- wartości 2 mld USD o eksploata- giem pokoju”, był planowany pisały porozumienie o zwiększe- cji złóż w południowym Parsie. już w 1989 roku, ale spór Indii z niu importu gazu do Iranu do Umowa przewiduje skraplanie Pakistanem o Kaszmir rzucał czasu otworzenia nowego gazo- gazu i transportowanie go w po- cień na ten projekt. U progu XXI staci LNG przez okres 25 lat. wieku przeszkadzają w tym naciągu w 20109.

Iran planuje również szeroko Jest to dochodowa i z pewnością ciski ze strony USA, aby nie 9 Gazociąg ten jest w budowie.

Umowę o TAPI podpisano w grudniu 2010 roku. Ma osiągnąć przepustowość do 1.2 Bcf/d (Billion Cubic Feet Per Day), czyli 33,6 mld litrów, wg: http://www.eia.doe.gov/cabs/Iran/NaturalGas.html (06.06.2010).

48

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

Arena 3(7) marzec 2011

współpracować z Iranem, na któ- wą dla eksportu do Europy. nie Stanom Zjednoczonym – jest rym ciążą sankcje ekonomiczne. Niestety do finalizacji nie do- to czynnik osłabiający Iran, jak W 2007 roku prezydenci Pakista- szło, a władze w Teheranie straci- również Rosję. nu i Iranu podjęli decyzję o pod- ła jeden ze środków do Iran importuje gaz, głównie z pisaniu porozumienia w sprawie osiągnięcia strategicznego celu: Turkmenistanu. W 2009 roku IPI. W kwietniu 2008 r. Indie i przezwyciężenia politycznych podpisane zostało memorandum Pakistan oświadczyły, że rozwią- ograniczeń i sankcji nałożonych energetyczne, które zakłada uzyzały kwestie sporne, które bloko- przez Zachód przez zmianę kie- skanie przez Iran prawa do ekswały porozumienie dotyczące runków polityki zagranicznej ploatacji turkmeńskiego złoża IPI. Temat IPI był Bolutun oraz zwiękrównież poruszany szenie eksportu gaTabela 3: Eksport irańskiej ropy w 2008 roku przez odpowiednich zu z Turkmenistanu ministrów podczas z obecnych ok. 7 konferencji państw mld m3 rocznie do eksportujących i 10 mld m3 10. Wnioimportujących ropę skować z tego możw Dżuddzie (Arabia na o wzroście Saudyjska) 22 zainteresowania Iraczerwca 2008 r. Innu północnym sądyjski minister siadem, chęci stwierdził wówczas, umocnienia wpłyże porozumienie wów, jakie na niego dotyczące projektu wywiera, jak rów„gazociągu pokoju” nież wyrugowania zostanie wkrótce wpływów USA. podpisane. W końcu Współpraca z Ira24 maja 2009 podnem jest także kopisały go tylko Iran rzystna dla i Pakistan zaznaczaTurkmenistanu, jąc, że umowa jest gdyż pozwala na otwarta na innych dywersyfikację rynŹródło: Opracowanie własne na podstawie: Global Trade uczestników, ków zbytu gazu Atlas; FACTS, EIA, 2008 zwłaszcza na Indie. oraz wzmacnia jego Te ostatnie ostrożpozycję wobec nie podchodziły do współpracy z (otwarcie na Azję Południową iC państw zaangażowanych w rePakistanem ze względu na zagro- hiny). gionie – przede wszystkim Rosji żenie terrorystyczne i niestabilPakistańska rozwijająca się na oraz Chin11 . W efekcie to Iran i ność, a z Iranem – z obawy przed poziomie 7% gospodarka wyraź- Chiny są głównymi odbiorcami zerwaniem umowy nuklearnej z nie potrzebuje gazu. Podpisując gazu z Turkmenistanu. Obok USA. Dlatego też w 2010 roku umowę i udostępniając swoje te- Moskwy fiasko poniósł tu rówzrezygnowały z podpisania umo- rytorium do przesyłu surowca Pa- nież Zachód, który przegrywa w wy o tymże rurociągu. IP pozo- kistan wzmocnił swoją rywalizacji o turkmeński gaz z stało więc bez Indii, a Indie strategiczną i ekonomiczną rolę Pekinem i Teheranem. zwróciły uwagę na alternatywny w regionie i osiągnął wymierne Ma to kolosalne znaczenie, program – TAPI. korzyści finansowe. Liczy na po- gdyż zwiększenie dostaw gazu Największe korzyści projekt prawę infrastruktury przesyłowej do Iranu stwarza także możliIPI mógłby przynieść Iranowi. i bezpieczeństwa energetycznego wość podniesienia poziomu doPozwoliłby na wyjście z częścio- kraju. staw irańskiego gazu do Turcji wej izolacji, rozwiązałby proRurociąg Turkmenistan-Afga- (w inauguracji gazociągu do blem rozwoju irańskiego nistan-Pakistan-Indie miał na ce- Iranu uczestniczył minister enerprzemysłu naftowego, pomogłby lu odciągnięcie New Delhi od getyki Turcji) i dalej do Europy przezwyciężyć problemy gospo- „gazociągu pokoju”. I cel ten (możliwe są także dostawy typu darcze w kraju, byłby alternaty- osiągnął. Zależało na tym głów- swap turkmeńskiego surowca) 12.

10 Aleksandra Jarosiewicz, Iran zwiększa zainteresowanie współpracą z Turkmenistanem , www.osw.waw.pl (06.06.2010), s.1.

11 tamże, s.2.

12 Aleksandra Jarosiewicz, Chiny i Iran – a nie Rosja głównymi odbiorcami turkmeńskiego gazu , www.osw.waw.pl (06.06.2010),

s.4.

49

Arena 3(7) marzec 2011

Na razie jest to jednak tylko dywagacja. Turkmenistan zyskał tak czy inaczej kartę przetargową, gdyż w dalszym ciągu zainteresowany jest dostawami gazu do Europy (gazociąg transkaspijski i Nabucco), ale tylko na podyktowanych przez niego warunkach. Plany te ma zamiar sabotować, z oczywistych względów, Gazprom.

Rosja w rywalizacji z Iranem sięga ostatnio po radykalne środki. Poprzez swoje działania w sprawie kryzysu irańskiego Moskwa usiłuje udzielić politycznego poparcia administracji Baracka Obamy13 ! Do niedawna

sukcesywnie hamowała lub odkładała w czasie sankcje nakładane przez Radę Bezpieczeństwa na Iran, jednak ostatnio łagodzi stanowisko wobec USA. Przejawiło się to najwyraźniej na posiedzeniu Rady Bezpieczeństwa i Niemiec z 18 maja 2010, podczas którego ustalono rozszerzenie sankcji na kolejne podmioty irańskie, jak choćby Korpus Strażników Rewolucji, będący podstawą reżimu Republiki Islamskiej. Ponadto sceptycznie odniesiono się do porozumienia zawartego 17 maja przez Brazylię, Turcję i Iran, które kontynuuje politykę nuklearną Iranu14.

Rosja potępiła to porozumienie, mimo że w ubiegłym roku zawarła z Iranem podobne. To może potwierdzać hipotezę, że program nuklearny Iranu nie ma za wiele wspólnego z bezpieczeństwem energetycznym, a Rosja mimo to nieformalnie go wspierała. Tym razem jednak uchwalone sankcje nie uderzają bezpośrednio w rosyjskie interesy (m. in. nie zakazują eksportu do Iranu systemów przeciwlotniczych S-300). Rosja zaczyna zmieniać kurs polityczny, zyskując znacznie więcej ze strony USA, niż po współpracy z Iranem. Jak widać handel surow-

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

cami i paliwami jest ściśle zwią- z prywatnymi spółkami. surowców zany z aktualnym kursem • Wydobywanie energetycznych jest zatem skiepolityki zagranicznej państw. rowane głównie na rynek wewnętrzny zgodnie z zasadą Wnioski • Ropa naftowa i gaz ziemny są oszczędzania, jaką wprowadził podstawowym narzędziem kształ- na samym początku Islamskiej towania polityki wewnętrznej i Republiki Chomeini.

• Idealnym przykładem w tej zewnętrznej Iranu. sytuacji wydaje się być kwestia Polityka wewnętrzna: • Subwencje dla paliw na rynku gazu ziemnego, którego wydowewnętrznym powodują niskie bycie powinno być dostosowyceny paliwa w samym Iranie, na- wane do potrzeb społeczeństwa. wet za cenę dopłacania do prze- Ropa naftowa jest eksportowana, mysłu paliwowego przez jednak ilość w jakiej jest sprzepaństwo, co ma być wyrazem dawana jest relatywnie niska w opiekuńczej polityki. Ciekawym, porównaniu do potencjału, jaki że w państwie tym istnieje naj- mógłby zostać wykorzystany. prawdopodobniej najtańsze na Ogłoszony w 2010 pięcioletni świecie paliwo dostępne w obro- plan gospodarczy ma jednak zrecie detalicznym – za okazaniem dukować subsydia, zdywersyfiodpowiedniego kuponu limitują- kować przemysł energetyczny i cego miesięczną sprzedaż paliwa przez to umożliwić osiągnięcie z państwową zniżką, do którego niezależności gospodarczej i odjest uprawniony każdy Irańczyk, porności na wszelkie sankcje. cena litra benzyny w roku 2007 Iran dąży więc do budowy silnewynosiła 25 groszy. Rząd Iranu go, niezależnego państwa będąszacuje, iż na same subsydia wy- cego potęgą co najmniej daje około 100 mld USD rocznie regionalną. (subsydiowane są również inne Polityka zagraniczna: produkty, w tym żywność). Tym • Handel surowcami kształtuje samym Iran prowadzi głównie stosunki z zagranicą, jak rówpolitykę socjalną, protekcjonalną nież warunkuje układ sił w reoraz zgodną z wiarą muzułmań- gionie i na świecie. Rozgrywki związane z budową rurociągów ską.

• Ropa naftowa, tak jak i gaz wzmacniają jedne państwa, a ziemny, zgodnie z obowiązują- osłabiają inne, co niewątpliwie cym prawem, stanowią dobro ca- wpływa na ich pozycję polityczłego narodu, w związku z tym ną. wszystkie produkty petroche- • Iran jako światowa potęga na miczne: gaz, jak i energia elek- rynku surowców energetycztryczna, muszą być odpowiednio nych, a z drugiej strony „drugi tanie oraz powszechnie dostępne. cel Busha” i persona non grata w środowisku państw demokra• Organem odpowiedzialnym tycznych jest wyjątkowo ciekaza eksploatację staje się rząd, do- wym graczem: państwa muszą stając tym samym istotne narzę- potępiać jego program nukleardzie do kreowania polityki ny, aby nie narazić się sojusznipaństwa. Praktycznie wszystkie kom zachodnim, zwłaszcza zakłady petrochemiczne należą USA, ale jednocześnie trzymać do państwa, wyjątkiem są nie- się go na tyle blisko, by nie strawielkie, ściśle określane kontrak- cić dostaw ropy czy gazu lub ty, jakie podpisują władze Iranu chłonnego rynku zbytu. Najwy-

13 Aleksandra Jarosiewicz, Rosja wobec USA: gra kartą irańską, www.osw.waw.pl (06.06.2010), s.3.

14 Zgodnie z treścią porozumienia, Iran przekazałby 1200 kg wzbogaconego do 4% uranu (około 60%

kg uranu wzbogaconego do 20%.

50

zasobów irańskich) do Turcji, w zamian otrzymując 120

Za filarem, czyli o tym, co dawno i nieprawda

raźniej widać to na przykładzie Rosji, która radykalnie zmieniła kurs w wyniku rywalizacji z Iranem o dostęp do turkmeńskiego gazu i zawikłaną sytuacją z gazociągami IPI, TAPI i Nabucco.

Chęć utrzymania dobrych stosunków z Iranem wyklucza natomiast zbyt mocne popieranie sankcji, a czasem wymaga ich obchodzenia.

• Iran może sobie pozwolić na gry z sąsiadami i wybieranie partnerów. Zwłaszcza gdy Chiny rosną w siłę i nie mają obiekcji co do współpracowania z państwem niestabilnym czy niedemokratycznym. Stają się cennym potencjalnym sprzymierzeńcem, rynkiem zbytu, inwestorem i partnerem biznesowym.

• Powoduje to zmniejszenie zna-

czenia europejskiego rynku zbytu dla Iranu, ale go nie eliminuje.

Zwłaszcza że Europa jest zainteresowana dywersyfikacją dostaw surowców i pozbyciem się dominacji Rosji na tym polu.

• Sprzyjającym dla Iranu czynnikiem jest rozwój gospodarczy sąsiednich państw, które dotychczas uchodziły za średnio i słabo rozwinięte. Zwiększa się ich zapotrzebowanie na surowce i energię, którą muszą importować.

Tak więc sytuacja międzynarodowa dodatkowo sprzyja planom Iranu i utrzymuje go na mocnej pozycji.

• Dotychczasowa słabość infrastruktury rafineryjnej Iranu skłania go do utrzymywania dobrych stosunków z partnerami, do których wysyła surowce, aby powró-

Arena 3(7) marzec 2011

ciły one do Iranu w postaci przetworzonej na paliwa bądź energię.

• Iran jednak stara się rozwijać technologie, a pod takim pretekstem rozwija również program nuklearny. I nie jest to perspektywa odległa, gdyż Iran dysponuje odpowiednimi środkami finansowymi, które pozwolą mu zrealizować swoje cele.

• Pozycja energetyczna Iranu zdaje się być niezachwiana, nawet przy znacznych sankcjach wprowadzanych przez Radę Bezpieczeństwa, pod warunkiem że dobór partnerów biznesowych ciągle jest szeroki.

Bibliografia: Monografie i opracowania: • T. Coville, Najnowsza historia Iranu. Republika Islamska, Warszawa 2009.

Artykuły naukowe:

• Gazociąg Iran-Pakistan-Indie: wybór polityczny czy ekonomiczny? [w:] Międzynarodowy Przegląd Polityczny, 3(23)/2008, s.24-31. Źródła internetowe: • Biuletyn Instytutu Kościuszki, www.ik.org.pl (03.03.2011).

• Artykuły ekspertów z Ośrodka Studiów Wschodnich, www.osw.waw.pl (06.06.2010).

• Energy Industry Report Iran September 2009, http://www.docstoc.com/docs/57821327/Iran-energy-report (03.03.2011) • Iran Oil & Gas Report Q2 2010, http://www.mindbranch.com/listing/product/R302-10371.html (03.03.2011) • BP Statistical Review ofWorld Energy, June 2009, http://www.bp.com/sectiongenericarticle.do?categoryId=9023753&contentId=7044109 (03.03.2011) • Country Analysis Brief EIA, http://www.eia.doe.gov/, (05.06.2010).

• Centrum Informacji o Rynku Energii, http://www.cire.pl (06.06.2010).

• CIA World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/ (03.03.2011) Wykaz rysunków i tabeli: • Wykres 1: Największe udokumentowane światowe rezerwy ropy naftowej w 2010, Źródło: Oil & Gas Journal, 01.01.2010 • Wykres 2: Największe udokumentowane światowe rezerwy gazu ziemnego w 2010, Źródło: Oil & Gas Journal, 01.01.2010 • Tabela 1: Udział poszczególnych sektorów gospodarki w PKB Iranu w 2007 r,. Źródło: Iran – Gospodarka, „Informator ekonomiczny MSZ”, s.3 • Wykres 3: Główne parametry gospodarki irańskiej, 2009, Źródło: Iran Country Report. October 2009 • Wykres 4: Wydobycie i konsumpcja ropy naftowej (w tys. baryłek dziennie) i gazu ziemnego (w mld m3) w 2009, Źródło: BP Statistical Review ofWorld Energy 2009 • Tabela 2: Źródła importu gazu do Iranu 2009, Źródło: Argus; FACTS; Oil Daily; Petroleum Intelligence Weekly 2009 • Tabela 3: Eksport irańskiej ropy w 2008 roku, Źródło: Global Trade Atlas; FACTS, EIA 2008

51