ARENA nr 7

PLAN RATOWANIA EUROPY

POLSKIEJ PREZYDENCJI CZAS PODSUMOWAŃ

STOSUNKI ZEWNĘTRZNE UE

BARBARA MOŚ

Z

jednoczona Europa, wspólnotowość, to nie źródła kryzysu. Wręcz przeciwnie postępująca integracja to warunek konieczny, aby wyjść z kryzysu.

Tak mówił premier Donald Tusk po podpisaniu traktatu akcesyjnego z Chorwacją. Ostatnie miesiące, czyli kryzys euro, spory ideologiczne wokół Europy dwóch prędkości, debata na temat możliwych dróg wyjścia z kryzysu, podpisania nowego traktatu sprawiły, że przyszłość Unii Europejskiej stoi pod znakiem zapytania.

Dokąd on zaprowadzi?

spis treści na podium

za filarem

04 Grecka opowieść, czyli niekończąca się historia o pakietach, polityce i zaciskaniu pasa 09 Na ratunek euro Analiza sytuacji w Grecji i jej wpływu na gospodarkę Unii Europejskiej 13 Polskie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej – Próba oceny w kontekście uwarunkowań formalnych 19 Geneza partnerstwa strategicznego Unii Europejskiej z Federacyjną Republiką Brazylii 26 Rola Polski w programie Partnerstwa Wschodniego 35 Media o kryzysie gospodarczym w Unii Europejskiej

KSSM UJ 41 Ambasadorowie w Krakowie, czyli III Festiwal Dyplomatyczny 44 Sprawozdanie z Podsumowania polskiej prezydencji w Radzie UE

Grecka opowieść,

czyli niekończąca się historia o pakietach, polityce i zaciskaniu pasa

GRECKIE ZAWIROWANIA GOSPODARCZE, POLITYKA WEWNĘTRZNA I CIĄGŁE ŚCIERANIE INTERESÓW RÓŻNYCH GRUP NIE SĄ JUŻ SPRAWAMI TYLKO GRECKIMI. PROGRAMY POMOCOWE, PAKIETY, UMARZANIE DŁUGÓW – TO WSZYSTKO JUŻ BYŁO. JAKĄ TERAZ STRATEGIĘ POWINNA PRZYBRAĆ UNIA EUROPEJSKA WOBEC GRECJI? Joanna Gęsiarz

Początek kryzysu w UE

K

ryzys gospodarczy w Unii Europejskiej objawił się nie tylko spadkiem PKB, ale także wzrostem deficytu finansów publicznych.

Szczególne znaczenie miało to dla państw strefy euro, które związane wspólną walutą powinny szczególnie dbać o równowagę budżetową. Unia nie miała jednak mechanizmów, które zapobiegłyby nierozsądnej polityce fiskalnej krajów, a uchwalając program stymulujący w 2008 r. pozwoliła nawet na przekroczenie 3% progu deficytu budżetowego. Okazało się, że państwa w 2009 r. wielokrotnie przekraczały ten poziom, dlatego w drugiej połowie roku Komisja Europejska wszczęła procedurę nadmiernego deficytu w stosunku do ponad 20 państw członkowskich.

W lutym 2009 r. Komitet pod przewodnictwem Jacquesa de Larosiere’a zaproponował utworzenie europejskiego systemu nadzoru finansowego, który miał się składać z rady oceny ryzyka oraz organów nadzorujących banki, giełdy i ubezpieczycieli w UE. Akty prawne ustanawiające Europejską Radę Oceny Ryzyka Systemowego (European Systemic Council - ESRC)weszły w życie 16 grudnia 2010 r. Składa się ona z prezesów banków centralnych państw członkowskich, a do jej zadań należy analizowanie wczesnych ostrzeżeń i informacji kluczowych dla stabilności finansowej oraz skuteczne reagowanie. Mechanizmy te okazały się jednak niewystarczające lub spóźnione w obliczu kryzysu, jaki ujawnił się w Grecji. Okazało się wówczas, że zapisy traktatowe to jedno, a praktyka drugie... .

W 2009 r. Grecja odnotowała (pierwszy raz od 1993 r.) spadek gospodarczy. Wpływ na to miało między innymi spowolnienie tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego, spadek eksportu, czy popytu inwestycyjnego.

Na początku 2010 r. premier Grecji Georges Papandreu przedstawił plan uzdrowienia finansów publicznych, który zakładał obniżenie deficytu do 3% PKB w 2012 r. Komisja Europejska uznała go za ambitny, ale możliwy do realizacji. Zapowiedziała także szczegółowy nadzór nad greckimi finansami, w ramach którego rząd w Atenach był zobowiązany przesyłać co 3 miesiące do Brukseli raport z postępów. Ministrowie finansów potwierdzili polityczne wsparcie dla reform w Grecji, ale nie wspominali o wsparciu finansowym. Komisarz ds. gospodarczych i walutowych Olli Rehn zapewnił, że Komisja Europejska posiada środki i możliwości zapewnienia stabilności strefy euro . Okazało się jednak, że społeczeństwo greckie jest przeciwne wprowadzaniu programu reform, który zakłada oszczędności, podwyżkę podatków, czy obniżenie emerytur. W stolicy kraju wybuchły masowe protesty i strajki, które utrudniły rządowi działanie . Po wizycie Olli Rehna w Atenach okazało się, że aby osiągnąć obniżenie deficytu budżetowego konieczne jest wprowadzenie bardziej restrykcyjnych posunięć (m.in. podwyższenie podatku VAT, cięcia świadczeń w sektorze budżetowym).

W 2009 r. zadłużenie Grecji wynosiło 113% PKB, a deficyt budżetowy 12,7% PKB. Pojawiły się obawy, iż Grecja nie będzie w stanie wykupić obligacji za kwotę blisko 17 mld euro i w efekcie stanie się niewypłacalna. Oznaczałoby to stratę banków i innych inwestorów, ale nie byłoby katastrofą, gdyby Grecja nie była w strefie euro. Obecność tego kraju w eurolandzie sprawia, że jego niewypłacalność podważa zaufanie do wszystkich państw posługujących się wspólną

W marcu 2010 r. okazało się jednak, że Grecja nie potrafi sama poradzić sobie z kryzysem. Premier Georges Papandreu na forum Parlamentu Europejskiego zapowiedział, iż nie uda się osiągnąć redukcji deficytu, jeśli Grecja będzie nadal pożyczała na wysoki procent.

Zasugerował, że oczekuje propozycji pomocy od Unii Europejskiej, która mogłaby paść na zbliżającym się szczycie. Rozważał również możliwość zwrócenia się do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, gdy-

Grecja

G

recja należy do słabiej rozwiniętych krajów UE. Jej gospodarkę cechuje silne uzależnienie od turystyki, usług żeglugowych i rolnictwa. Jest też jednym z najmniej konkurencyjnych państw UE, między innymi z powodu dominacji sektora publicznego (40% PKB), nadmiernie rozbudowanej biurokracji, nieefektywnego systemu podatkowego, czy korupcji. Jednak w porównaniu do sąsiednich krajów, które nie należą do Unii, pozycja Grecji przedstawia się w nieco lepszym świetle (np. pod względem infrastruktury). Mocną stroną tego państwa jest także położenie geostrategiczne.

1. E. Haliżak, Geneza i międzynarodowe implikacje współczesnego kryzysu ekonomicznego, [w:] J. Symonides (red), Świat wobec współczesnych wyzwań i zagrożeń, Warszawa 2010, s. 93-95 2. I. Czerny, M. Kot, Grupa de Larosiere’a proponuje stworzenie europejskiego systemu nadzoru finansowego, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Grupa-de-Larosiere-39-a-proponuje-stworzenie-europejskiego-systemu-nadzoru-finansowego-1913873.html (data dostępu: 02.11.2011) 3. Powołanie ERRS, http://www.esrb.europa.eu/about/background/html/index.pl.html (data dostępu: 02.11.2011) 4. Ministerstwo Gospodarki, Współpraca gospodarcza: Grecja, http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+UE+i+EFTA/grecja.htm (data dostępu: 31.10.2011) 5. R.J. Samuelson, Greece and the welfare state in ruins, “The Washington Post”, 22.02.2010, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2010/02/21/AR2010022102914.html (data dostępu:31.10.2011)

4//arena

walutą . Grecja, która w strefie euro jest od 2001 r., nie spieszyła się jednak, aby o swoich kłopotach finansowych poinformować Komisję Europejską.

Dzięki instrumentom dostarczonym przez Goldman Sachs, JPMorgan Chase i wiele innych banków, Grecja mogła spełniać kryteria konwergencji jednocześnie popadając w długi. Pożyczki banków traktowane były bowiem jak transakcje walutowe i jako takie nie podnosiły poziomu zadłużenia.

by nie otrzymał wsparcia z Unii. Takie pomysły były bardzo kontrowersyjne, ponieważ oznaczałyby interwencję zewnętrzną w suwerenność strefy euro . Sama pomoc finansowa od UE także budziła wiele emocji, ponieważ według zapisów traktatowych banki centralne państw członkowskich ani Europejski Bank Centralny nie mogą udzielać pożyczek na pokrycie deficytu czy kredytów ani nabywać od nich papierów dłużnych (art. 123 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Jedyną “furtką”, która pozwalała na takie działanie było uznanie sytuacji państwa za skutek “nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza jego kontrolą” (art. 122.2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) .

Pomimo deklaracji polityków głoszących, że Grecja poradzi sobie sama i nie potrzebuje zapomogi od Unii, na marcowym szczycie w Brukseli uzgodniono mechanizm pomocy dla Grecji. Ustalono, że uczestniczyć w nim będą: z jednej strony MFW, a z drugiej państwa strefy euro udzielające bilatera-lnych pożyczek Grecji. Większość finansowania miała pochodzić z środków europejskich.

Jednak samo uzgodnienie mechanizmu nie przesądzało o jego wdrożeniu. Nadal istniały wątpliwości co do zasadności interwencji MFW, a przekonanie, że Grecja poradzi sobie z deficytem poprzez cięcia budżetowe było powszechne. Poza tym ten kraj nie złożył jeszcze oficja-lnie prośby o pomoc.

Nie trzeba było jednak długo czekać. Nieubłaganie zbliżał się termin wykupu 10-letnich obligacji, na który rząd grecki potrzebował kwoty 8,5 mld euro W kwietniu 2010 r. premier Papandreu oficjalnie poprosił o pomoc finansową. Listy w tej sprawie otrzymali: przewodniczący Eurogrupy, Komisja Europejska, Europejski Bank Centralny i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

2 maja 2010 r. rząd grecki osiągnął porozumienie z Unią Europejska i Międzynarodowym FunduszemWalutowym dotyczące pomocy finansowej, które zostało ochrzczone mianem pierwszego pakietu pomocowe-

6. H. Blodget, Greece paid Goldman $300 million to help it hide its ballooning debts, “Business Insider”, 14.02.2010, http://www.businessinsider.com/henry-blodget-greece-paid-goldman-300-million-to-help-it-hide-itsballooning-debts-2010-2 (data dostępu: 31.10.2010) 7. M. Kot, Grecja ma wyjść z kryzysu pod specjalnym nadzorem, http://news.money.pl/artykul/grecja;ma;wyjsc;z;kryzysu;pod;specjalnym;nadzorem,8,0,582920.html (data dostępu: 01.11.2011) 8. Grecja musi podnieść podatki albo obniżyć wydatki, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/grecja;musi;podniesc;podatki;albo;obnizyc;wydatki,196,0,588228.html (data dostępu: 01.11.2011) 9. Masowe protesty i strajki paraliżują Grecję, http://wczasy.money.pl/wiadomosci/artykul/masowe;protesty;i;strajki;paralizuja;grecje,186,0,597946.html (data dostępu: 01.11.2011) 10. M. Kot, Komisja Europejska żąda od Aten zaciskania pasa, http://news.money.pl/artykul/komisja;europejska;zada;od;aten;zaciskania;pasa,91,0,594779.html (data dostępu: 01.11.2011) 11. Grecja wybiera MFW, http://www.tvn24.pl/12691,10614,1648312,,,grecja-wybiera-mfw,raport_wiadomosc.html (data dostępu: 04.11.2011)

5//na podium

go (Greek Loan Facility). Całkowita kwota pakietu wynosi 110 mld euro (80 mld od państw członkowskich, 30 mld euro od MFW). Grecja zobowiązała się wcielić w życie trzyletni program dostosowawczy mający na celu przede wszystkim redukcję deficytu budżetowego. Jego realizacja poddana jest kontroli tzw. “Trojki” (KE, EBC i MFW), a środki wypłacane są w transzach pod warunkiem pozytywnej oceny postępów reform.

9 maja 2010 r. ministrowie finansów eurolandu porozumieli się w sprawie utworzenia stałego mechanizmu pomocy państwom strefy euro, które znajdą się w potrzebie. Składał się on z Europejskiego Mechanizmu Stabilizacji Finansowej (European Financial Stabilisation Mechanism – EFSM) utworzonego rozporządzeniem Rady na podstawie artykułu 122(2) TFUE oraz Europejskiego Funduszu Stabilności Finansowej (European Financial Stability Facility – EFSF).

Zasady działania Europejskiego Funduszu Stabilności Finansowej

K

omisja Europejska może pożyczyć na rynkach w sumie 60 mld euro w imieniu UE w ramach gwarancji bezwarunkowej budżetu UE. Następnie „odpożycza” te pieniądze państwu, które znajduje się w potrzebie. W ten sposób Unia nie ponosi kosztów związanych z obsługą długu, ponieważ przechodzą one na państwo-beneficjenta. Budżet Unii gwarantuje wykup obligacji, w przypadku, gdyby dane państwo okazało się niewypłacalne. Mechanizm ten może być uruchomiony tylko na wniosek państwa i po zgłoszeniu makroekonomicznego programu dostosowawczego, który został uzgodniony z Komisją w porozumieniu z EBC. Z tej formy pomocy mogą skorzystać wszystkie państwa członkowskie, nie tylko te należące do strefy euro.

Co to jest EFSF?

E

FSF to spółka, należąca do państw eurolandu, zarejestrowana w Luksemburgu 7 czerwca 2010 r.

Z jej pomocy mogą skorzystać tylko państwa posługujące się wspólną walutą. Europejski Fundusz Stabilności Finansowej jest objęty gwarancjami państw strefy euro na kwotę 780 mld euro i posiada zdolność kredytową 440 mld euro. Do jego kompetencji należy m.in. udzielanie pożyczek państwom znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej, interweniowanie w zadłużenie na rynku pierwotnym i wtórnym (na wtórnym tylko na podstawie analiz EBC), czy rekapitalizacja instytucji finansowych poprzez pożyczki dla rządów.

ESM 11 lipca 2010 r. ministrowie finansów podpisali umowę ustanawiającą Europejski Mechanizm Stabilizacji (European Stability Mechanism – ESM), który w 2013 r. ma przejąć zadania EFSF i EFSM (European Financial Stabilisation Mechanism).

W maju 2011 r. rozegrała się kolejna batalia o greckie finanse. Powstały wątpliwości, czy Grecja należycie wywiązuje się z programu oszczędnościowego i wypłacenie kolejnej (piątej) transzy pomocy stanęło pod znakiem zapytania. Pojawiły się propozycje restrukturyzacji długu oraz spekulacje na temat wystąpienia Grecji ze strefy euro . W czerwcu ministrowie finansów strefy euro podjęli decyzję o przekazaniu Grecji kolejnej transzy środków, jednak pod warunkiem uchwalenia przez grecki parlament ustaw o ograniczeniu wydatków, reformie systemu fiskalnego i prywatyzacji majątku państwowego. Zobowiązali się też do opracowania nowego planu pomocy, w którym udział będą mieli również prywatni inwestorzy i banki.

12. Ministerstwo Finansów, Kryzys grecki - geneza i konsekwencje. Dokument uzupełniający do ram strategicznych narodowego planu wprowadzenia euro, http://www.mf.gov.pl/_files_/euro/raporty/rzadowe/6_ramy_ dok_uzupelniajacy_grecja.pdf (data dostępu: 04.11.2011) 13. Unia uratuje Grecję, MFW pomoże, http://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/unia;uratuje;grecje;mfw;pomoze,229,0,603109.html (data dostępu: 01.11.2011) 14. Greckie banki ciągle w fatalnej sytuacji, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/greckie;banki;ciagle;w;fatalnej;sytuacji,87,0,606807.html (data dostępu: 04.11.2011) 15. Grecja prosi o uruchomienie pomocy, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/grecja;prosi;o;uruchomienie;pomocy,236,0,613356.html (data dostępu: 04.11.2011) 16.Narodowy Bank Polski, Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii – stan na sierpień 2011 r., http://www.nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/programy_pomocowe.pdf (data dostępu: 04.11.2011) 17. Rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010 r. ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej.

18. EFSF Framework Agreement, http://www.efsf.europa.eu/attachments/20111019_efsf_framework_agreement_en.pdf (data dostępu: 04.11.2011)

6//arena

Piąta transza pomocy została uruchomiona, zgodnie z zapowiedziami, dopiero po przegłosowaniu wspomnianych ustaw przez grecki parlament, czyli na początku lipca .

21 lipca 2011 r. obiecany plan został opracowany i przyjęty. Tzw. drugi pakiet pomocowy dla Grecji przewidziany jest na lata 2011-2015 i opiewa na kwotę 150 mld euro. 109 mld euro ma pochodzić z eurolandu (2/3) i MFW (1/3), a reszta z sektora prywatnego. Można zauważyć istotne różnice pomiędzy tym projektem, a pierwszym pakietem pomocy.

- będzie finansowany za pomocą EFSF, nie bilateralnych pożyczek; - termin zapadalności nowych pożyczek jest dłuższy (15-30 lat), a oprocentowanie niższe (3,5%); - udział sektora prywatnego.

Wkład sektora prywatnego (czyli banków, funduszy i ubezpieczycieli posiadających greckie obligacje) do 2014 r. powinien wynieść ok. 50 mld euro. Inwestorom zostaną zaproponowane trzy opcje zamiany obligacji, przesunięcie terminu ich wykupu lub skup z rynku wtórnego. Międzynarodowy Instytut Finansowy (IIF) oszacował, że realizacja przyjętych rozwiązań pozwoli na obniżenie wartości netto długu Grecji o ok. 21% .

Przygotowania do przyjęcia szóstej transzy Grecja przyjęła w październiku 2011 r. niepopularne reformy (m.in. wprowadzenie podatku od nieruchomości, cięcia w sektorze budżetowym), aby móc otrzymać kolejną (szóstą) transzę pomocy (z pierwszego pakietu) .

Porozumienie w sprawie drugiego pakietu ratunkowego 27 października 2011 r. po 10-godzinnych nocnych negocjacjach zakończył się szczyt strefy euro w Brukseli. Podstawą porozumienia były decyzje podjęte w lipcu.

- Punktem zapalnym stała się kwestia udziału sektora prywatnego w finansowaniu długu Grecji. Banki zgodziły się ostatecznie na 50-procentową stratę, mimo że trzy miesiące wcześniej ten poziom ustalono

na 21%. Aby przekonać sektor bankowy do tak dalekich ustępstw, do negocjacji włączyli się: kanclerz Niemiec Angela Merkel, prezydent Francji Nicolas Sarkozy oraz dyrektor generalna MFW Christine Lagard.

- Podjęto także decyzję o powiększeniu Europejskiego Funduszu Stabilizacji Finansowej do kwoty 1 bln euro dzięki zastosowaniu dźwigni finansowej. Już na wcześniejszym szczycie ustalono, iż banki powinny podnieść swój współczynnik kapitałowy z 5% do 9% do 30 czerwca 2012 r. Ten zabieg ma na celu przygotowanie ich na szok związany z częściowym umorzeniem długu Grecji. Mechanizm rekapitalizacji banków ma przebiegać trójstopniowo: najpierw powinny same poszukać na rynku potrzebnego kapitału. Gdy to się nie powiedzie, będą miały możliwość zwrócenia się o pomoc do rządów krajów. EFSF ma być uruchamiany dopiero w ostateczności. Szacuje się, że na rekapitalizację banków potrzeba ok.110 mld euro .

- Ustalono także, iż do EFSF mogą być dopuszczeni zewnętrzni inwestorzy. Chiny i Szwajcaria zastanawiają się nad taką możliwością, natomiast Norwegia stanowczo odmawia .

Kłopoty z wypłatą szóstej transzy pomocy. Gdy wydawało się, że wszystko już jest ustalone, premier Papandreu 31 października 2011 r. zapowiedział przeprowadzenie referendum dotyczące drugiego pakietu pomocowego. Wywołało to konsternację przywódców Europy i postawiło pod znakiem zapytania sens udzielania Grecji pomocy finansowej (w kontekście negatywnego ustosunkowania się społeczeństwa do tej kwestii). W odpowiedzi, 2 listopada na tzw. miniszczycie w Cannes, UE i MFW zapowiedziały zawieszenie wypłaty szóstej transzy pomocy (z pierwszego pakietu) do momentu poznania wyników referendum. Reakcja Grecji była natychmiastowa. Już następnego dnia rząd wycofał się z pomysłu odwołania się do demokracji bezpośredniej . Kryzys rządowy jednak się nie zakończył. Premierowi udało się uzyskać wotum zaufania w parlamencie, ale jedynie pod warunkiem natychmiastowego rozpoczęcia negocjacji z opozycją w sprawie utworzenia nowego gabinetu . Nie usatysfakcjonowało to jednak Komisji

19. European Commission - Economic and Financial Affairs, European Financial Stabilisation Mechanism, http://ec.europa.eu/economy_finance/eu_borrower/efsm/index_en.htm (data dostępu: 05.11.2011) 20. European Financial Stability Facility, http://www.efsf.europa.eu/about/index.htm (data dostępu: 05.11.2011) 21. European Commission - Economic and Financial Affairs, Treaty establishing the European Stability Mechanism (ESM) signed, http://ec.europa.eu/economy_finance/articles/financial_operations/2011-07-11-esmtreaty_en.htm (data dostępu: 04.11.2011) 22. Grecy dostaną więcej czasu na spłatę długu?, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/grecy;dostana;wiecej;czasu;na;splate;dlugu,83,0,830547.html (data dostępu: 04.11.2011) 23. Ministrowie Europy stawiają Grecji warunek. Wtedy druga transza, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/ministrowie;europy;stawiaja;grecji;warunek;wtedy;druga;transza,62,0,853822.html (data dostępu: 04.11.2011)

7//na podium

Europejskiej, która zapowiedziała, że szósta transza pomocy zostanie wypłacona, gdy wyjaśni się sytuacja polityczna i gospodarcza w Grecji . Po czterech dniach intensywnych negocjacji osiągnięto porozumienie co do utworzenia rządu tymczasowego szerokiej koalicji, na czele którego stanął były wiceprezes EBC – Lukas Papademos. Ta decyzja została przychylnie przyjęta przez Unię Europejską.. 11 listopada 2011 r. rząd został zaprzysiężony . W grudniu, przy akompaniamencie zamieszek na ulicach greckich miast, doszło do uchwalenia restrykcyjnego budżetu na 2012 r., który ma udowodnić pożyczkodawcom, iż Grecja będzie w stanie spłacić swoje zobowiązania . Jednak jak dotąd nie doszło do wypłaty szóstej transzy pomocy, a rozmowy między Grecją a Trojką wciąż trwają.

Podsumowanie

A

nalizując sytuację w Grecji można odnieść wrażenie, że toczy się tam nieustanna walka: między politykami a społeczeństwem o cięcia socjalne i między politykami a organizacjami międzynarodowymi o pomoc finansową. Społeczeństwo chce zachować przywileje , politycy chcą zadowolić społeczeństwo i uzyskać zagraniczną pomoc, a organizacje międzynarodowe uzależniają udzielenie pomocy od przeprowadzenia restrykcyjnych reform budżetowych.

Koło się zamyka. Co jakiś czas udaje się wprawdzie dojść do porozumienia, ale wkrótce okazuje się, że jest to tylko chwila przerwy w dalszej bezsensownej pogoni za cudownym rozwiązaniem. Czasem wydaje się, że najlepszym rozstrzygnięciem byłoby pozostawienie Grecji samej sobie. Jednak w dzisiejszym świecie powiązania gospodarcze są na tyle silne i intensywne, że państwa nie mogą sobie pozwolić na bezczynne czekanie, aż społeczeństwo greckie zacznie aktywnie działać. Kryzys w jednym państwie pociąga za sobą negatywne skutki we wszystkich innych, a zwłaszcza w tych silnie z nim związanych (np. wspólną walutą). Dlatego też Unia Europejska podejmuje działania mające na celu przezwyciężenie recesji w państwach członkowskich. Tworząc ko-

lejne mechanizmy, pakiety, programy Unia metodą prób i błędów próbuje znaleźć najlepsze rozwiązanie.

Do tej pory się to nie udało, ale negocjacje trwają...

Analiza sytuacji w Grecji i jej wpływu na gospodarkę Unii Europejskiej JUŻ KOŃCEM 2010 R., PO PIERWSZEJ FALI KRYZYSU GOSPODARCZEGO, WIODĄCE KRAJE STREFY EURO - FRANCJA I NIEMCY – NAWOŁYWAŁY DO ZMIAN W POLITYCE FISKALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ. DUET MERKEL-SARKOZY PROPONOWAŁ DOKONANIE ZMIAN TRAKTATOWYCH, KTÓRE WPROWADZIŁYBY „AUTOMATYCZNE” SANKCJE DLA KRAJÓW UE, KTÓRE DOPUŚCIŁY SIĘ ZŁAMANIA PAKTU STABILNOŚCI I WZROSTU . ALTERNATYWĄ MIAŁA STAĆ SIĘ UMOWA PRZYJĘTA PRZEZ PAŃSTWA EUROLANDU, OTWARTA TAKŻE DLA PAŃSTW SPOZA TEJ GRUPY. TERAZ, PO OSTATNIM SZCZYCIE EUROGRUPY, KTÓRY ODBYŁ SIĘ 30 STYCZNIA 2012 R., NADZIEJE NA KONKRETNE PROPOZYCJE PĘKŁY JAK BAŃKA MYDLANA. NIE USTALONO NICZEGO NOWEGO, POZA PRZYJĘCIEM TZW. PAKTU FISKALNEGO, BĘDĄCEGO POWTÓRZENIEM WCZEŚNIEJSZYCH ZAŁOŻEŃ TZW. „SZEŚCIOPAKU” (Z DWOMA NOWYMI ROZWIĄZANIAMI). PODPISANIE TEGO PAKTU DLA WIELU PAŃSTW OZNACZAĆ BĘDZIE KONIECZNOŚĆ PRZESTRZEGANIA DYSCYPLINY BUDŻETOWEJ, A WSZELKIE SPORY WYNIKAJĄCE ZE STOSOWANIA TEJ UMOWY BĘDZIE ROZSTRZYGAŁ TS UE. BĘDZIE TEŻ MÓGŁ NAKŁADAĆ NA PAŃSTWA SANKCJE.

Bibliografia: Publikacje książkowe: - E. Haliżak, Geneza i międzynarodowe implikacje współczesnego kryzysu ekonomicznego, [w:] J. Symonides (red), Świat wobec współczesnych wyzwań i zagrożeń, Warszawa 2010 Strony internetowe: - http://www.bankier.pl – portal finansowy - http://www.businessinsider.com – „Business Insider” - http://ec.europa.eu – Komisja Europejska - http://www.efsf.europa.eu – European Financial Stability Facility - http://www.ekonomia24.pl - „Rzeczpospolita” - http://www.esrb.europa.eu – Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego - http://forsal.pl – portal finansowy - http://www.mf.gov.pl – Ministerstwo Finansów - http://www.mg.gov.pl – Ministerstwo Gospodarki - http://www.money.pl – portal finansowy - http://www.nbp.pl - Narodowy Bank Polski - http://www.washingtonpost.com – „The Washington Post”

24. Kolejne 12 miliardów euro dla Grecji. Pomogą też banki, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/kolejne;12;miliardow;euro;dla;grecji;pomoga;tez;banki,38,0,865062.html (data dostępu: 04.11.2011) 25. Narodowy Bank Polski, Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii – stan na sierpień 2011 r., http://www.nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/programy_pomocowe.pdf (data dostępu: 05.11.2011) 26. Kryzys zadłużenia w Grecji: Historia, spis najważniejszych wydarzeń, http://forsal.pl/artykuly/562768,kryzys_zadluzenia_w_grecji_historia_spis_najwazniejszych_wydarzen.html (data dostępu: 05.11.2011) 27. P. Zawadzki, Po spotkaniu na szczycie. Czy to wystarczy?, http://www.money.pl/sekcja/kryzys-w-strefie-euro/ (data dostępu: 05.11.2011) 28. Banki będą musiały zwiększyć wskaźnik płynności, http://www.money.pl/banki/wiadomosci/artykul/banki;beda;musialy;zwiekszyc;wskaznik;plynnosci,195,0,952003.html (data dostępu: 05.11.2011) 29. A. Słojewska, Chiny wyłożą 100 mld euro na pomoc Europie?, http://www.ekonomia24.pl/artykul/706292,741507-Chinskie-tournee-szefa-EFSF.html (data dostępu: 05.11.2011) 30. Kryzys zadłużenia w Grecji: Historia, spis najważniejszych wydarzeń, http://forsal.pl/artykuly/562768,kryzys_zadluzenia_w_grecji_historia_spis_najwazniejszych_wydarzen.html (data dostępu: 05.11.2011) 31. Papandreu uzyskał wotum zaufania. Tworzy rząd, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/papandreu;uzyskal;wotum;zaufania;tworzy;rzad,158,0,958366.html (data dostępu: 20.01.2012) 32. KE stawia warunki. Grecka polityka zaważy na pomocy, http://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/ke;stawia;warunki;grecka;polityka;zawazy;na;pomocy,58,0,959802.html (data dostępu: 20.01.2012)

8//arena

Na ratunek euro

Joanna Dubiel

źródło: cia.media.pl/ (04.03.2012)

Czym więc jest Pakt Fiskalny?

P

akt fiskalny to umowa międzynarodowa podpisana przez 25 państw UE (bez Wielkiej Brytanii i Czech). Określa ona nowe zasady wzmacniania dyscypliny finansowej w UE, które mają zapobiec powtór-

ce kryzysu zadłużenia, z jakim Unia walczyła w 2011 r. Zasady paktu mają zostać wdrożone na mocy umowy międzyrządowej państw „17”, czyli tych należących do unii walutowej, oraz chętnych spoza strefy euro.

Polska również przystąpiła do tego paktu, nic jednak w zamian nie zyskawszy, gdyż państwa eurolandu nie wyraziły zgody na udział Polski w posiedzeniach eurogrupy. Polska, jako państwo nienależące do strefy euro, nie ma jednak obowiązku przestrzegania postanowień paktu do czasu naszej pełnej akcesji do unii walutowej, lub do momentu, gdy sami zdecydujemy, że chcemy tym porozumieniem się związać. Polski rząd uważał przystąpienie do paktu przede wszystkim za krok przeciwko wprowadzaniu podziału UE na kraje strefy euro i te spoza strefy. Wskazywał też na zasadę solidarności w UE oraz sprzyjanie jej spójności . Pomimo tego, że Pakt Fiskalny w dużej mierze powtarza kryteria konwergencji zapisane już w Traktacie z Maastricht (których Grecja nie spełniała nawet w momencie przystę-

1. Pakt Stabilności i Wzrostu - zbiorowa nazwa dwóch rozporządzeń Rady Europejskiej oraz uchwały o charakterze prewencyjnym i represyjnym, które zostały ratyfikowane na szczycie w Amsterdamie 17 czerwca 1997 roku. Dokument ten zakłada, iż kryteria fiskalne z Maastricht są nie tylko warunkiem przyjęcia do Europejskiej Unii Monetarnej, lecz będą obowiązywać kraje członkowskie już po przyjęciu do unii walutowej.

2. http://www.se.pl/wydarzenia/swiat/porazka-polski-na-szczycie-ue-polska-w-pakcie-fiskalnym-ale-na-szczytach-panstw-eurolandu-nas-nie-be_224903.html (01.03.2012) 3. Najlepszą sytuacja byłoby, gdyby wszystkie państwa UE przystąpiły do Paktu i przestrzegały tych samych zasad dobrowolnie. Odbyłoby się to w zgodzie z ideą jednej Europy, a nie „Europy dwóch prędkości” 4. http://www.polskatimes.pl/artykul/501822,do-czego-potrzebny-jest-pakt-fiskalny,id,t.html (01.03.2012)

9//na podium

powania do strefy euro!), zawiera też nowe elementy.

Zakłada przede wszystkim: - utrzymanie przez państwa deficytu budżetowego poniżej 3% PKB i długu publicznego poniżej 60% PKB, - zwiększenie kontroli Brukseli nad pilnowaniem dyscypliny finansowej, - wprowadzenie systemu „automatycznych” kar za nieprzestrzeganie powyższych wymogów, - nakładanie kar i ich wysokości (max do 0,1% PKB kraju) ma decydować Trybunał Sprawiedliwości UE. W rzeczywistości Pakt potrzebny jest głównie wspomnianemu wcześniej przeze mnie duetowi Niemiec i Francji. Jak twierdzi Rafał Trzaskowski , poseł do Parlamentu UE, Merkel potrzebuje zapewnić swoich wyborców o tym, że nie będzie już mowy o sponsorowaniu zadłużonych państw strefy euro bez prowadzenia przez nie odpowiedzialnej i bezpiecznej polityki budżetowej. Sarkozy potrzebuje tego jeszcze bardziej, jako że znajduje się tuż przed kampanią wyborczą, w której będzie walczył o reelekcję na stanowisko prezydenta Francji. Chce w oczach swoich rodaków wykreować się na bohatera i „zbawcę” UE, a ponadto wizjonera (bierze udział w licznych debatach o przyszłości euro i UE). Merkel i Sarkozy nie mają jednak łatwego zadania. Zdecydowanie przeciw tandemowi opowiada się m.in. James Cameron, premier Wielkiej Brytanii, który zgłosił sprzeciw wobec Paktu Fiskalnego. W swoim wystąpieniu na grudniowym szczycie wskazał złą kondycję europejskiej gospodarki na tle innych kontynentów, jak np. Afryki (!). Zwrócił uwagę na zastój ekonomiczny i inwestycyjny w krajach Unii . Wyraził też obawy związane z ograniczeniem suwerenności państw UE w kwestii decydowania o swoim budżecie.

budżetowych (nie wszędzie polityka oszczędności jest konieczna). Jeśli zastosujemy politykę zaciskania pasa we wszystkich państwach Unii, nawet tam gdzie zupełnie nie jest to konieczne, wówczas nastąpi znaczna stagnacja na rynku, brak inwestycji i odpływ kapitału, co zapewne pogłębi jeszcze bardziej kryzys i przyczyni się do upadania kolejnych państw strefy euro.

Ekspansja monetarna Europejskiego Banku Centralnego, kontrolowane bankructwa najbardziej zadłużonych krajów, opuszczenie strefy euro przez Grecję oraz utworzenie nowego bloku walutowego, to cztery główne scenariusze pisane przez analityków finansowych Pricewaterhouse Coopers po ostatnich wydarzeniach.

Pierwszy z nich to tzw. „zielone światło”, czyli możliwość utrzymania stóp procentowych na niskim poziomie w krótkiej perspektywie w państwach zagrożonych kryzysem finansowym poprzez pompowanie dużych sum pieniężnych. Takie działanie zapewne pozwoli uniknąć recesji, a także zwiększy wpływ EBC w tych państwach na procesy decyzyjne, ze względu na ich zwiększające się uzależnienie od pieniędzy przekazywanych przez ten bank . To również pokazuje, że dzięki temu znacznie wzmocni on swoją pozycję na tle innych instytucji unijnych. Niestety, w tym scenariuszu istnieje ryzyko wzrostu inflacji nawet o dwa punkty procentowe.

Prognozy i scenariusze finansistów

M

iędzynarodowy Fundusz Walutowy ostrzega przed recesją w Europie i globalnym spowolnieniem gospodarczym. Fundusz wzywa też światowych przywódców do skoncentrowania się w większym stopniu na polityce wspomagania wzrostu, niż na cięciach

5. http://www.rp.pl/artykul/30,798570.html (01.03.2012) 6. http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/wydarzenia/PWC--sa-cztery-scenariusze-dla-strefy-euro,22262,1 (04.03.2012)

10//arena

jak zmusić Grecję do działania: specjalne konto, które automatycznie i bez udziału rządu Drugi scenariusz dotyczy kontrolowanych bankructw najbardziej zadłużonych krajów. To rozwiązanie może z kolei doprowadzić do zwiększania się spirali zadłużenia i przedłużenia recesji gospodarczej w całej Unii nawet o kilka lat.

Jest to scenariusz określany jako najbardziej prawdopodobny, ze względu na bardzo kiepską sytuację Grecji.

Analitycy stawiają pytanie nie „czy”, ale „kiedy” nastąpi jej kontrolowane, bądź też niekontrolowane bankructwo.

Trzecim scenariuszem jest wystąpienie Grecji ze strefy euro. Wiązałoby się to z dużym skokiem inflacji, niestabilnością nowej waluty także z zastosowaniem mechanizmów ochronnych ze strony państw strefy euro dla obrony jego wartości . Wyjście Grecji ze strefy, a zwłaszcza jej rozpad byłyby dla gospodarki europejskiej dużym wstrząsem. Nastąpiłaby dywergencja walut, stóp procentowych i poziomów inflacji, czyli tych parametrów, które zostały ujednolicone po ustanowieniu Unii Gospodarczej i Walutowej – taki scenariusz przedstawił z końcem listopada 2011 r. bank ING. W scenariuszu całkowitego rozpadu strefy euro analitycy ING zakładają, że wszystkie waluty osłabią się wobec dolara. Prognozy opierają się na dywergencji euro w różnych krajach. „Euro greckie” byłoby zatem tańsze 5-krotnie od „euro niemieckiego”, hiszpańskie i portugalskie – dwukrotnie tańsze, a „euro włoskie” straciłoby ok. 30 proc . Marka (lub „niemieckie euro”) pozostałaby najsilniejszą walutą europejską, choć i tak dopiero w roku 2016 powróciłaby do dzisiejszego poziomu.

Ostatni, czwarty scenariusz to powstanie nowego bloku walutowego. Kraje wykluczone z nowej unii walutowej doświadczyłyby ostrego spadku wartości walut i poważnego regresu gospodarczego – twierdzi PWC.

Drugi pakiet pomocowy dla Grecji 13ego lutego br. po długich i burzliwych obradach

7. Ibidem., s. 3.

8. Ibidem, s. 3.

9. Ibidem, s. 5.

10. Ibidem, s. 5.

11. http://www.obserwatorfinansowy.pl/2011/12/05/upadek-euro-katastrofa-czy-nowy-poczatek/ (03.03.2012)

i pomimo presji wywieranej przez społeczeństwo w licznych strajkach i zamieszkach ulicznych rząd L. Papademosa postanowił zaakceptować plan pomocowy dla Grecji, na który składa się kilka elementów.

Grecja, aby otrzymać kolejne wsparcie finansowe z EBC i MFW w wysokości 130 mld euro i ustrzec się od niechybnego niekontrolowanego bankructwa, musiała przyjąć pakiet reform i zobowiązań narzuconych jej przez pozostałe państwa eurogrupy.

Sytuacja gospodarcza w Grecji po przyjęciu pierwszego pakietu pomocowego nie polepszyła się. Zaaprobowany 10 maja 2010 r. plan dawał Grecji wsparcie finansowe w wysokości 110 mld euro, gdzie 80 mld stanowiły składki państw członkowskich, a pozostała część została dostarczona przez MFW. Przyjmując ten pakiet, Grecja zobowiązała się do wdrożenia 3-letniego planu gospodarczego 2010-2013, którego głównym założeniem było zredukowanie dziury budżetowej. Cały ten proces ciągle trwa i odbywa się pod kontrolą trzech instytucji: EBC, MFW i KE . W lipcu 2011 r. plan ten uległ zmianie, gdyż zadecydowano o zmianie sposobu przekazywania pieniędzy, wydłużono okres zapadalności , a także po raz kolejny obniżono stopy procentowe.

Pomimo iż do końca 2011 r. wypłacono już ponad połowę pożyczki (65 mld euro), opieszałość działań rządu greckiego spowodowała, że sytuacja gospodarcza wciąż się pogarszała.

Państwa Eurogrupy zdecydowały, że należy uratować Grecję przed bankructwem za wszelką cenę w imię stabilności strefy euro oraz solidarności europejskiej.

Tak przynajmniej brzmiała oficjalna wersja. Zdecydowano więc o potrzebie opracowania drugiego pakietu pomocowego, opartego na zwiększonym rygorze dyscypliny finansowej, a także na konkretnym i konsekwentnym działaniu rządu Papademosa, oczywiście pod kontrolą międzynarodową. W dyskusji nad nowym pakietem pojawiały się coraz to nowe pomysły greckiego obsługiwałoby grecki dług (pomysł niemiecki), zwiększenie rezerw Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego i większy udział pieniężny Niemiec (pomysł Christie Lagarde, szefowej MFW) i inne. Doszło na tym tle do wielu sporów, a także dwustronnej utarczki słownej między prezy-

11//na podium

dentem Grecji – Karolosem Papouliasem, a niemieckim ministrem finansów – Wolfgangiem Schäuble.

Plan w ostateczności przyjęto. Jednak sytuacja Greków i tym razem znacząco się pogorszy, gdyż plan zakłada drastyczne zaciśnięcie pasa, szczególnie w sferze pomocy socjalnej. Trzeba podkreślić, że plan ten opracowany był przez rząd grecki w porozumieniu z UE i MFW, musiał być więc jeszcze przegłosowany w greckim parlamencie. A tam łatwo nie było. Kontrowersje wzbudzał niemal każdy punkt, jednak przy zręcznej polityce premiera i nieformalnej presji ze strony innych państw unijnych, program przyjęto.

Plan ten zakłada: - ograniczenie wydatków publicznych przez zmniejszenie zatrudnienia w sektorze publicznym o 15 tys. osób do końca roku, - liberalizację przepisów prawa pracy, czyli m.in. zmniejszenie płacy minimalnej o 20 proc. (z 751 euro do 600 euro miesięcznie, czyli 2500 zł). W Polsce od 2012 roku pensja minimalna wynosi 1500 zł.

- cięcie świadczeń emerytalnych, - porozumienie z prywatnymi kredytodawcami, które przewiduje zmniejszenie zadłużenia o sumę 100 mld euro.

Rzeczywiście, Grecja musiała szukać oszczędności, by obsłużyć swój wielomilionowy dług. Jej wydatki na administrację są wysokie, podobnie jak na sferę socjalną, chociaż wg analityków ta sfera wcale nie jest źródłem kłopotów Grecji, a problemy takie jak niewydolny system emerytalny ma więcej krajów UE. Nie można jednak Grecji traktować jak ofiary nacisków UE. Ogromne zadłużenie i finansowanie długu pożyczkami przyniosło spodziewane efekty. W sytuacji powiązania gospodarek unijnych i istnienia wspólnej waluty polityka ta była wyjątkowo szkodliwa.

Przyjęcie tego planu i tak nie gwarantuje tego, że Grecja bez szwanku wykaraska się z opresji. Widmo bankructwa wciąż nad nią wisi. Niektórzy analitycy finansowi – jak Grzegorz Maliszewski, główny ekonomista Banku Millenium – twierdzą nawet, że dopuszczenie do kontrolowanego bankructwa byłoby lepszym sposobem na wyciągnięcie jej z kryzysu, niż ciągłe, sztuczne pompowanie pieniędzy. Argumentują, że zostawienie

Grecji samej sobie mogłoby stać się przyczyną aktywizacji zdolnych przedsiębiorców i ekonomistów, którzy z potrzeby działania opracowaliby najbardziej optymalny sposób odbudowania gospodarki swojego kraju.

Ale to tylko czyste dywagacje.

Na dzień dzisiejszy można jedynie przypuszczać, że upadek strefy euro z pewnością miałby negatywne konsekwencje dla państw i rządów całej Europy.

Dlatego też państwa postanowiły ją ratować wszelkimi możliwymi sposobami. Odstąpiły tym samym wyraźnie od filozofii wolnego rynku, który pozwoliłby słabym przedsiębiorstwom (państwom) upaść, aby rynek sam wrócił do równowagi. Czy słusznie?

Bibliografia: Polski plan ratowania euro. Żarty się skończyły, „Onet Biznes”, - http://biznes.onet. pl/polski-plan-ratowania-strefy-euro-zarty-sie-skoncz,18493,4939739,3219970,19 9,1,news-detal (data dostępu: 28.01.2012) Cezary Wójcik, Krótka ocena unijnego paktu fiskalnego, „Rzeczypospolita” -http:// www.ekonomia24.pl/artykul/706249,804423-Pakt-fiskalny-UE--ocena.html (data dostępu: 02.02.2012) Pakt fiskalny 25 państw z polskim kompromisem, „Forbes” - http://www. forbes.pl/artykuly/sekcje/wydarzenia/pakt-fiskalny-25-panstw-z-polskimkompromisem,23752,2 (data dostępu: 31.01.2012) PwC: są cztery scenariusze dla strefy euro, „Forbes” - http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/wydarzenia/PWC--sa-cztery-scenariusze-dla-strefy-euro,22262,1 (data dostępu: 06.02.2012) Wciąż nie wiadomo skąd wziąć 200mld euro dla MFW na ratowanie eurolandu, PAP - http://forsal.pl/artykuly/576269,wciaz_nie_wiadomo_skad_wziac_200_ mld_euro_dla_mfw_na_ratowanie_eurolandu.html (data dostępu: 30.01.2012) Grecja: parlament debatuje nad programem oszczędnościowym, PAP - http://forsal. pl/artykuly/593130,grecja_parlament_debatuje_nad_programem_oszczednosciowym.html (data dostępu: 14.02.2012) Kerin Hope, Greek parliament debates austerlity bill, “Financial Times” - http:// www.ft.com/intl/cms/s/0/cdf94132-5578-11e1-9d95-00144feabdc0.html#axzz1mCKEeqdq (data dostępu: 14.02.2012) Niemiecki minister: upadek Grecji to nie koniec świata, PAP - http://www.money. pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/niemiecki;minister;upadek;gre cji;to;nie;koniec;swiata,52,0,909108.html (data dostępu: 30.01.2012) NBP: Programy pomocowe dla Grecji, Irlandii i Portugalii – stan na sierpień 2011r.

- http://nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/programy_pomocowe.pdf (data dostępu: 05.03.2012) Witold Gadomski, Upadek euro – katastrofa czy nowy początek? - http://www. obserwatorfinansowy.pl/2011/12/05/upadek-euro-katastrofa-czy-nowy-poczatek/ (data dostępu: 18.01.2012) Rafał Trzaskowski, Do czego potrzebny jest pakt fiskalny, „Polska Times” - http:// www.polskatimes.pl/artykul/501822,do-czego-potrzebny-jest-pakt-fiskalny,id,t. html (data dostępu: 06.02.2012) Waldemar Głodek, Szczyt UE w Brukseli. Pakt fiskalny ma uratować euro/ NYT European Budget Deal Near, but Much Left Undone, Deutsche Welle - http://www. polishclub.org/2012/01/30/deutsche-welle-szczyt-ue-w-brukseli-pakt-fiskalny-mauratowac-euro-nyt-european-budget-deal-near-but-much-left-undone/ (data dostępu: 31.01.2012) Piotr Kościński, Anna Słojewska, Cameron przeciw pomysłom przywódców UE, „Rzeczypospolita” - http://www.rp.pl/artykul/30,798570.html (data dostępu: 30.01.2012)

12. http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/wydarzenia/PWC--sa-cztery-scenariusze-dla-strefy-euro,22262,1 (01.03.2012) 13. http://nbp.pl/publikacje/integracja_europejska/programy_pomocowe.pdf (05.03.2012) 14. Okres zapadalności – pojęcie używane w ekonomii, jest to okres pomiędzy datą sporządzenia umowy a datą wypłaty pożyczki.

15. Prezydent Grecji uraził niemieckiego ministra finansów, online: http://www.dw.de/dw/article/0,,15746395,00.html (06.03.2012) 16. http://www.se.pl/wydarzenia/swiat/grecja-przyjela-plan-oszczednosci-pensja-minimalna-obnizona-do-600-euro-jak-grecy-beda-oszczedzac_227273.html 17. „Wydatki socjalne Grecji nie są źródłem kłopotów”, Bankier.pl, online: http://www.bankier.pl/forum/temat_re-skoro-wydatki-socjalne-grecji-nie-sa-zrodlem-klopotow-po,10069608.html (04.03.2012)

12//arena

Polskie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej – Próba oceny w kontekście uwarunkowań formalnych

POLSKA ROZPOCZĘŁA 6 MIESIĘCZNE PRZEWODNICTWO W RADZIE UNII EUROPEJSKIEJ 1 LIPCA 2011 R., A SKOŃCZYŁA Z KOŃCEM 2011 R. CZAS WIĘC NA OCENY I PODSUMOWANIA, A TAKŻE ZBIORCZE PRZEDSTAWIENIE PLUSÓW I MINUSÓW POLSKIEJ PREZYDENCJI. Mateusz T. Jamro

RAMY FUNKCJONOWANIA PREZYDENCJI I KRYTERIA OCENY

O

cena przewodnictwa w Unii Europejskiej nie jest sprawą łatwą. Przed badaczem staje bowiem poważny problem wyboru perspektywy, wskazania kryteriów analizy. Problem wynika ze specyfiki samej instytucji, której działalność ma być przedmiotem analizy. W pierwszej kolejności pragnę pokrótce wyjaśnić co oznacza Prezydencja, a w ramach prezydencji przewodnictwo. Już we wstępie pragnę zwrócić uwagę na pewną subtelność: prezydencja obejmuje 18 miesięcy i odnosi się do działania trio . Ocena prezydencji musiałaby więc dotyczyć holistycznej analizy działań podejmowanych przez wszystkie trzy państwa. Poszczególne państwa w ramach prezydencji przewodniczą Radzie Unii Europejskiej przez okres 6 miesięcy. Przewodnictwo jest więc pojęciem węższym mieszczącym się w ramach prezydencji. Owo rozróżnienie, choć może wydawać się banalne, jest istotne, choć wielu dziennikarzy i ekspertów stawia znak równości pomiędzy przewodnictwem a prezydencją.

System władzy wykonawczej w Unii Europejskiej opiera się na zasadzie podwójnej egzekutywy. Władza wykonawcza jest sprawowana przez dwie instytucje – Radę Unii Europejskiej oraz Komisję Europejską.

Na forum Rady reprezentowane są w większej mierze

interesy krajowe, zaś perspektywa działań jest z zasady długoterminowa. Oprócz kompetencji wykonawczych posiada także kompetencje ustawodawcze. Komisja ma być „bezstronnym organem”, a jej działania powinny być kierowane przez interes ponadnarodowy . W skład Rady UE wchodzą ministrowie rządów państw członkowskich.

Na funkcjonowanie Rady składa się praca poszczególnych ministrów z państw członkowskich. Ministrowie, w zależności od „branży”, którą się zajmują zasiadają w jednej z 10 formacji specjalistycznych. W konsekwencji nie ma jednego składu Rady. Skład jest uzależniony od tematyki, jaką się w danym momencie Rada zajmuje. Na czele Rady stoi przewodniczący, którym jest przedstawiciel państwa sprawującego przewodnictwo. Wyjątek od tej reguły stanowi Rada do spraw Zagranicznych. Na jej czele stoi wysoki przedstawiciel wybierany na 5 letnią kadencję . „Zgodnie z decyzją Rady Europejskiej prezydencję Rady, z wyjątkiem Rady ds. Zagranicznych, sprawują uprzednio ustalone grupy 3 państw członkowskich przez okres 18 miesięcy. Grupy te tworzone są na zasadzie równej rotacji między państwami członkowskimi, przy uwzględnieniu ich różnorodności i równowagi geograficznej w ramach Unii”. Dodatkowo uwzględnia się także staż w UE tak by połączyć państwa „stare” z „nowymi”. Przewodnictwo każdego z krajów trio wynosi 6 miesięcy. Posiedzenia Rady są zwoływane przez jej przewodniczącego lub na wniosek jednego z członków Rady lub Komisji. W bieżącym funk-

1. Z Polską trio stanowi Dania i Cypr 2. Termin ten jest używany przez niewielu badaczy (S. Hix) i wzbudza wątpliwości, lecz ze względu na jego pojemność, będę się nim w tym artykule posługiwał.

3. S. Hix., System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa 2011, s.55.

13//na podium

cjonowaniu Radę wspiera Sekretariat Generalny oraz Komitet Stałych Przedstawicieli, COREPER.

Kompetencje Rady (RUE) oraz charakter (formalny) prezydencji zmieniały się stopniowo wraz z ewolucją Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Wspólnot Europejskich, a następnie Unii Europejskiej.

Ze względu na charakter artykułu nie będę tej ewolucji omawiał . Pragnę jednak zwrócić uwagę, iż na kompetencje Rady, zakres jej funkcji i siłę oddziaływania bardzo istotny wpływ mają postanowienia Traktatu Lizbońskiego.

Funkcje Rady można podzielić na funkcje kreacyjne, prawodawcze, kontrolne oraz międzynarodowe. Funkcje prawodawcze Rada sprawuje wraz z Parlamentem nie jest więc samodzielnym prawodawcą.

Wyróżnia się zwykłą oraz specjalną procedurę ustawodawczą . Pierwsza z nich zastąpiła wprowadzoną przez Traktat z Maastricht procedurę współdecydowania. W Ramach tej procedury akt ustawodawczy jest przyjmowany wspólnie przez Parlament i Radę.

PE jest formalnym współautorem aktu, może go modyfikować oraz gdy akt nie spełnia oczekiwań – odrzucić . W ramach specjalnej procedury ustawodawczej udział PE polega na wyrażeniu opinii lub udzieleniu zgody na przyjęcie aktu. Nie dopełnienie obowiązku zasięgnięcia opinii przez RUE może skutkować stwierdzeniem nieważności takiego aktu przez Trybunał Sprawiedliwości w skutek naruszenia istotnego wymogu proceduralnego . Nie posiada bezpośredniej inicjatywy ustawodawczej. Ma natomiast pośrednie prawo inicjatywy legislacyjnej. Może od Komisji żądać przeprowadzenia wszelkich niezbędnych analiz, które uzna za pożądane do realizacji wspólnych celów i przedłożenia jej wszelkich właściwych propozycji .

W zakresie polityki międzynarodowej ma uprawnienia do zawierania w imieniu Unii umów międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi. Odgrywa też dużą rolę w procedurze prowadzącej do rewizji traktatów założycielskich.

Traktat Lizboński wprowadza dwa nowe urzędy: stałego Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz Wysokiego przedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Przewodniczącemu Rady Europej-

skiej zostały powierzone następujące kompetencje: • przygotowanie i przewodniczenie pracom Rady Europejskiej, nadanie im impulsu oraz czuwanie nad wykonaniem swoich decyzji • zapewnienie prawidłowego przebiegu i ciągłości prac Rady Europejskiej we współpracy z Komisją Europejską i Radą do Spraw Ogólnych, • utrzymanie ciągłości współpracy z PE, przedkładanie sprawozdań z posiedzeń Rady Europejskiej • reprezentowanie Unii na arenie międzynarodowej w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa jednak wyłącznie w ramach swoich kompetencji bez naruszania kompetencji Wysokiego Przedstawiciela.

Powołanie Przewodniczącego Rady Europejskiej oznacza osłabienie pozycji państwa sprawującego przewodnictwo. Zmniejsza się bowiem znaczenie szefa rządu lub głowy państwa, gdyż musi współpracować z Przewodniczącym RE oraz ministra spraw zagranicznych, którego zadania przejął Wysoki Przedstawiciel. Kolejne zmiany dotyczą sposobu opracowywania strategii danej prezydencji. Państwo sprawujące przewodnictwo ma wpływ na kierunek polityk unijnych. Za źródła wpływu można uznać: posiadane kompetencje formalne, nieformalne reguły procedowania, rolę jaką państwa członkowskie przypisują prezydencji, przewagę informacyjną. Warto jednak podkreślić, że cele i zadania prezydencji nie są wyznaczane w pełni samodzielnie przez państwo, które przejmuje przewodnictwo. Wyróżnia się cztery sposoby wyznaczania priorytetów danej prezydencji. Część priorytetów wynika z aktualnej agendy UE oraz z założeń Komisji na dany rok. Tak sformułowane priorytety pozostają poza wpływem państw. Następną grupę priorytetów stanowią te które muszą być wspólne dla wszystkich trzech państw tworzących trio. Wreszcie ostatnia grupa stanowiąca indywidualne założenia państwa sprawującego prezydencję . Przyjęte założenia muszą być dodatkowo zgodne z długofalowymi celami Unii Europejskiej określonymi na szczytach Unii. W praktyce powyższe regulacje oznaczają osłabienie państwa sprawującego prezydencję.

Jak podaje Konstanty Adam Wojtaszczyk,

4. Zgodnie z protokołem nr 5 dołączonym do TUE, kadencja Wysokiego Przedstawiciela połączona jest z kadencją KE (jest jednym z wiceprzewodniczących KE).

5. J. Barcz, M. Górka., Instytucje i Prawo Unii Europejskiej. Podręcznik dla kierunków zarządzania i administracji, Warszawa 2011, s.142-143.

6. Jest to organ pomocniczy RUE. COREPER I – tworzą zastępcy ambasadorów akredytowanych przy UE i zajmują się sprawami technicznymi w zakresie wymiaru sprawiedliwości s spraw wewnętrznych oraz kwestii ekonomicznych i finansowych. Jego prace przygotowuje specjalny komitet zwany Grupą Antici. COREPER II – tworzą ambasadorowie państw członkowskich. Zajmują się najbardziej istotnymi i delikatnymi sprawami oraz przygotowują spotkania Rady ds. Ogólnych i Stosunków zewnętrznych. Jego działania przygotowuje Grupa Martens. Prace w ramach COREPERU mają ekspercki a nie polityczny charakter. Zob.: A. Wierzchowska, System Instytucjonalny Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s.87-90; S. Hix ,System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s.112-116 7. Szerzej na ten temat zob.: K Szczerski, Prezydencja w Unii Europejskiej z perspektywy Traktatu Lizbońskiego [w:] K.A. Wojtaszczyk (red)Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 22-28.11; L. Jasień, Dynamika zmian modelu prezydencji a spór o przywództwo w reformach prezydencji Unii Europejskiej [W:] K. Szczerski (red) Prezydencja w Unii Europejskiej. Analizy i doświadczenia, Kraków 2009, s.19-30.

8. J. Barcz, M. Górka, Instytucje… op.cit., s.136.

14//arena

prezydencja znajduje trzy punkty odniesienia: rolę wypełnianą przez prezydencję, jej kompetencję i skuteczność.

W polityce istotne jest przede wszystkim wypracowywanie, a następnie realizacja celów. Oceną przewodnictwa w Radzie może być więc sprawdzenie, czy zamierzone cele zostały osiągnięte, oczywiście z przyjęciem pewnego marginesu wyznaczanego przez realizm polityczny. Skuteczność prezydencji może być mierzona przez pryzmat ról pełnionych przez prezydencję. I tak prezydencja zarówno krajowa jak i grupowa oceniana może być według czterech kryteriów ról i funkcji jakie pełni: a) Organizacyjno – administracyjnej Funkcja ta zależy w dużej mierze od potencjału administracyjnego danego państwa, bogactwa jego zasobów kadrowych oraz zdolności organizacyjnych.

Do tej funkcji zaliczyć można opracowanie i realizację kalendarza posiedzeń Rady, sprawną obsługę formalnych i nieformalnych spotkań. Przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej jest bardzo poważnym przedsięwzięciem logistyczno-administracyjnym. Nakłada na dane państwo wiele obowiązków jak np. zapewnienie bezpieczeństwa, sprawnej komunikacji itd.

Jest to przedsięwzięcie trudne i wiąże się z ogromnym wysiłkiem. b) Zarządczo – mediacyjnej W zakresie tej funkcji szczególnie ważna jest umiejętność przewodzenia obradom, wypracowywania kompromisów, konkluzji. Wymaga umiejętności wsłuchiwania się w postulaty innych, patrzenia z ponadnarodowej perspektywy, współpracowania z innymi, wreszcie wypracowywania konsensusu często w sytuacjach kryzysowych, nieprzewidywalnych. Kluczowym zadaniem prezydencji jest wypracowanie porozumień pomiędzy państwami członkowskimi. Jest to zadanie trudne, a jednocześnie doniosłe, zwłaszcza wtedy, gdy poruszane są kwestie kontrowersyjne. W ramach tej funkcji szczególnie mocno uwidacznia się nieformalny wpływ państwa na kształtowanie polityki, który wynika z prowadzenia wielu spotkań na różnym szczeblu i o różnym charakterze, począwszy od spotkań RE, po konferencje, bankiety, wydarzenia kul-

turalne, aż po prozaiczne spotkania przy kawie. Podczas szeregu spotkań tworzą się i umacniają nieformalne więzi, które niejednokrotnie przyjmują formę mniej lub bardziej trwałych przyjaźni. Owe przyjaźnie mają niebagatelne znaczenie podczas prowadzania negocjacji pozostających poza zasięgiem kamer. c) Inicjująco – programowej Kryterium to obejmuje ocenę jakości przywództwa politycznego, zdolności programowania i inicjowania postępu integracji europejskiej. Miernikami weryfikacji tej roli jest liczba inicjatyw legislacyjnych i pozalegislacyjnych UE, wynikających z przyjętych priorytetów, postępy prac UE w poszczególnych dziedzinach, sposób odpowiedzi na wyzwania i potrzeby stojące przed UE w wymiarze zewnętrznym i wewnętrznym. d) Komunikacyjno - reprezentacyjnej Jest to funkcja sprowadzająca się do umiejętności skutecznego porozumiewania pomiędzy Radą, a innymi instytucjami Unii. Chodzi o to aby wypracować wspólne stanowisko, odpowiedni przekaz informacyjny, spójny obraz UE w relacjach zewnętrznych.

WERYFIKACJA PRAKTYCZNA – OCENA PREZYDENCJI

D

okonując oceny polskiego przewodnictwa należy skonfrontować cele, jakie zostały postawione w czasie przygotowań do przejęcia przewodnictwa z ich rezultatami. Innymi słowy, odpowiedzieć na pytanie, czy zasadnicze cele prezydencji zostały zrealizowane. Kolejnym pytaniem, na które warto odpowiedzieć jest: czy w istniejącej konfiguracji ekonomicznej i politycznej była możliwa realizacja zamierzonych celów. Odpowiedz systematyzuję w oparciu o wskazane w części pierwszej cztery kryteria ról i funkcji przewodnictwa.

9. Ibidem, s.136.

10. Ibidem, s.137.

11. Ibidem, s.147 12. Przed wejściem w życie postanowień Traktatu Lizbońskiego funkcję przewodniczącego Rady Europejskiej pełniła głowa państwa sprawującego prezydencję 13. T. Młynarski., Wyznaczniki Efektywności prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, [w:] A. Nowak-Far (red) Prezydencja W Unii Europejskiej teoria i Praktyka, Warszawa 2011, s. 203- 204.

14. M Kleinowski, Wpływ sprawowana prezydencji Rady na kształtowanie siły państw członkowskich, Opole 2011, s.64.

15. Z. Czachór, op.cit., s.84.

16. K. A. Wojtaszczyk, Prezydencja w Radzie unii europejskiej z perspektywy politologicznej, Przegląd Europejski, nr 1/ 2011, s. 9.

17. Ibidem, s.112.

15//na podium

ASPEKT ORGANIZACYJNOADMINISTRACYJNY

D

okument programowy zawierający dokładny opis priorytetów polskiego przewodnictwa oraz kalendarz spotkań liczy 40 stron . Jest to dokument zbyt obszerny i zbyt ogólnikowy. Program przewodnictwa, jak podaje „The Economist” powinien zawierać dwa najwyżej trzy jasno sprecyzowane, wymierne cele . Tego w polskim dokumencie zabrakło.

Do głównych priorytetów polskiego przewodnictwa zaliczyć można: pogłębienie integracji w Unii Europejskiej, zwłaszcza w wymiarze finansowym oraz politycznym, zapewnienie bezpieczeństwa w Europie we wszystkich jego aspektach, oraz współpracę z sąsiadami spoza Unii Europejskiej ze wschodu i z południa. Już u progu polskiego przewodnictwa dało się słyszeć głosy krytyki wskazujące, że wśród priorytetów nie znalazły się te, które stanowią rzeczywisty interes Polski. Według eksperta Instytutu Spraw Publicznych Tomasza Grosse, priorytetem dla Polskiego przewodnictwa powinna być polityka energetyczno – klimatyczna. Kwestia ta została jednak całkowicie pominięta pomimo tego, iż jest doniosła, zwłaszcza z punktu widzenia konkurencyjności polskiej gospodarki . W tym miejscu warto jeszcze raz przypomnieć i podkreślić, że polityka realizowana w czasie sprawowania przewodnictwa powinna wyrażać interes całej Unii nie zaś interes danego państwa. Sztuka polega więc na „zdolności do ukrycia interesu własnego w zbiorze stanowiącym sumę (mix) długoterminowych i krótkoterminowych oraz horyzontalnych i sektorowych priorytetów: wspólnych dla całej UE, wspólnych dla prezydencji grupowych (trio) i partykularnych – państwa prezydencji”.

Polskie przewodnictwo przypadło na trudny okres głębokiego kryzysu gospodarczego, który rozpoczął się w 2008 r. Kryzys wpłynął bez wątpienia na wybór strategii i celów polskiego przewodnictwa. Zostało ono bowiem już na etapie planowania zdominowane przez kwestie wyjścia z kryzysu ekonomicznego, utrzymania strefy Euro, pomocy dla Grecji, zacho-

wania spójności w ramach Unii. Pomimo pewnych niedociągnięć dokumentu programowego Polska bez wątpienia zdała egzamin z organizacji i zarządzania. Odbyły się wszystkie zaplanowane spotkania. Kalendarz spotkań, szczytów okazał się spójny, logiczny. Szczyty i spotkania przebiegały sprawnie, zorganizowane zostały na bardzo wysokim poziomie.

ASPEKT ZARZĄDCZOMEDIACYJNY

P

od względem administracyjnym polskie pzewodnictwo również wypadło pozytywnie.

Sporym osiągnięciem było przyjęcie przez UE tzw. sześciopaku, czyli pakietu rozporządzeń, które mają pomóc w walce z nadmiernym zadłużeniem unijnych gospodarek, co leży u podłoża obecnego kryzysu.

Na pakiecie Polska wyraźnie odcisnęła swój ślad . Ponadto udało się przyjąć i wdrożyć pierwszy pakiet pomocowy dla Grecji, utrzymać względną spójność Unii.

Należy jednak podkreślić, że często polskim liderom politycznym brakowało siły przebicia i wyrazistości.

Niejednokrotnie na szczytach europejskich główną rolę odgrywał prezydent Francji i kanclerz Niemiec, podczas gdy głos Polski nie był słyszalny.

Dla przykładu minister finansów Jacek Rostowski nie wziął udziału w szczycie Eurogrupy – czyli spotkaniu ministrów finansów państw członkowskich UE strefy euro, pomimo wyraźnego zaproszenia ze strony Jeana-Claude Junckera, będącego szefem Eurogrupy. Tym samym, pomimo że gospodarka stanowiła jedno z głównych wyzwań dla polskiego przewodnictwa, Polska znalazła się poza głównym gremium decyzyjnym w tej sprawie.

ASPEKT INICJUJĄCOPROGRAMOWY

W

ystąpienie inauguracyjne premiera Donalda Tuska , w którym szef polskiego rządu przedstawił priorytety polskiego przewodnictwa,

18. http://pl2011.eu/sites/default/files/users/shared/o_prezydencja/program_polskiej_prezydencji_w_radzie_ue.pdf (12.02.2012) 19. http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2010/12/polands_eu_presidency (12.02.2012) 20. T. Grosse, Polityka energetyczno-klimatyczna: pominięte wyzwanie dla polskiej Prezydencji w UE, „Monitor Unii Europejskiej”, nr 5/2011, s. 9; zob. http://www.natolin.edu.pl/pdf/analizy/Natolin_Analiza_2_2011.pdf (12.02.2012) 21. Z. Czachór, Proces kreowania i upowszechniania priorytetów na przykładzie Polski [W:] K.A. Wojtaszczyk, op.cit., s. 78.

22. Sześciopak został zaproponowany przez KE we wrześniu 2010r. Pierwotnie jego przyjęcie planowane było na czerwiec. Jednak ze względu na brak porozumienia co do charakteru regulacji finansowych PE odłożył głosowanie nad Pakietem. Główna oś sporu dotyczyła sposobu nakładania sankcji za nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej i nie stosowanie się do ostrzeżeń Komisji. Tzw. „polski kompromis” polega na tym, że do zablokowania sankcji wystarczy zwykła większość w RUE. Zob. http://wyborcza.biz/biznes/1,100896,10297206,Minister_Rostowski_z_szesciopakiem_na_Ecofin.html (05.03.2012); http://www.rmf24.pl/ekonomia/newsczym-jest-tzw-szesciopak,nId,360055 (05.03.2012 23. Treść przemówienia jest dostępna na: http://www.premier.gov.pl/premier/przemowienia/wystapienie_premiera_donalda_t,6980/(05.03.2012)

16//arena

wygłoszone w PE zostało przez większość eurodeputowanych przyjęte z zadowoleniem.

W przemówieniu premier wyraził przywiązanie Polski i Polaków do wartości integracji europejskiej oraz idei solidarności. Krytykancko, nie krytycznie odnieśli się do niego posłowie PiS (obecnie Solidarna Polska) z posłem Zbigniewem Ziobro na czele. Wydarzeniem, które miało stanowić wyraz polskich dążeń i wizji w wyznaczaniu kierunków polityki europejskiej był szczyt Partnerstwa Wschodniego . Bardzo trudno jest wydać jednoznaczną ocenę tego szczytu. Jego przebieg zakłóciło uwięzienie byłej premier Ukrainy Julii Tymoszenko oraz lekceważąca postawa Białorusi.

Kolejnym silnym akcentem w aspekcie inicjującoprogramowym było przemówienie ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego w Berlinie. „Swą berlińską mową Radosław Sikorski włączył Polskę do wielkiej europejskiej debaty na temat przebudowy Unii w związku z kryzysem euro” . Nie zabrakło oczywiście głosów krytyki. Ta dominowała głównie w kraju. Europa generalnie przyjęła to przemówienie pozytywnie.

Na plus trzeba też policzyć zakończenie negocjacji akcesyjnych z Chorwacją. To ważny sygnał, że mimo poważnych problemów Unia nie traci dynamiki, nie zamyka się w swoim gronie, a powiększa się.

ASPEKT KOMUNIKACYJNO-REPREZENTACYJNY

N

promocją złożonych celów politycznych przewodnictwa, a po jej zakończeniu promocją dorobku i sukcesów przewodnictwa” . Pisząc o promocji Polski nie można zapomnieć o animacji filmowej autorstwa Tomasza Bagińskiego. Prezentuje ona Polskę jako młody kraj Unii który ma dodać „starej Unii” energii i optymizmu. Spotkania kulturalne są też okazją do wielu rozmów, zakulisowych negocjacji, wymiany poglądów, ścierania argumentów w spornych kwestiach. Są okazją do budowy, ale też weryfikacji nieformalnego potencjału politycznego państwa sprawującego przewodnictwo. Punktem kulminacyjnym przygotowanego przez Polskę programu kulturalnego był Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu. Celem nadrzędnym dla organizatorów poszczególnych spotkań kulturalnych było ukazanie Polski, jako kraju nowoczesnego i kreatywnego.

Podobny miał być wydźwięk symbolu polskiego przewodnictwa składającego się ze strzałek mających symbolizować zrównoważony rozwój, dynamikę, postęp oraz solidarność między krajami europejskimi W aspekcie promocyjnym polskie przewodnictwo wypadło znakomicie. Poprzez odpowiednio dobraną symbolikę Polsce udało się wprowadzić na europejskich salonach optymizm, utrzymać wiarę w europejskie wartości w tym w szczególnie ważną zwłaszcza z polskiego punktu widzenia idee solidarności. O ile promocja przed jak i w trakcie trwania przewodnictwa była spójna o tyle ta następcza pozostawia wiele do życzenia. W zasadzie poza podsumowaniem w PE i w polskim Sejmie Rząd Polski nie podjął żadnych działań mających na celu wydłużenie kampanii wizerunkowej, podtrzymywania pozytywnego klimatu polskiego przewodnictwa tuż po jego zakończeniu.

Kolejna szansa do równie intensywną kampanię wizerunkową będzie miała miejsce dopiero za o 14 lat.

a czas przewodnictwa zaplanowano obszerny program kulturalny . Ów program miał służyć promocji Polski, jej bogactwa kulturowego oraz interesów. W Polskiej strategii aspekt promocyjny został potraktowany jako cel pośredni przewodnictwa. Nie PODSUMOWANIE mniej jednak znaczenie promocji danego kraju jest odsumowując, jako sukcesy polskiego przewodnie bagatelne i powinno przebiegać w trzech etanictwa można uznać: rzyjęcie sześciopaku, czyli pach: „powinna zostać poprzedzona z jednej strony kampanią wizerunkową kraju w instytucjach uni- pakietu wzmacniającego nadzór nad finansami jnych i krajach Unii Europejskiej, z drugiej – skuteczną państw członkowskich;

P

24. http://www.polityka.pl/swiat/prezydencja/1517540,1,donald-tusk-expose-i-awantura-w-parlamencie-europejskim.read(05.03.2012) http://wyborcza.pl/1,76842,10415681,Co_zalatwilismy_na_szczycie_Partnerswa_Wschodniego.html 25. Orginalną, krytyczną analizę zob. http://wyborcza.pl/1,76842,10415681,Co_zalatwilismy_na_szczycie_Partnerstwa_Wschodniego.html 26. A. Krzemiński, Rzeczpospolita Europa, „Polityka” 2011, nr 50,s.12.

27. Łącznie ponad 2500 wydarzeń; zob. http://pl2011.eu/cultural_program (12.02.2012) 28. I. Albrycht, Aspekt promocyjny polsiej prezydencji, [W:] K. Szczerski (red) Prezydencja w Unii Europejskiej. Analizy i Doświadczenia, Kraków 2010, s.107 29. W ramach promocji Polski unijni dyplomaci otrzymywali drewniane bączki ręcznie malowane na wzór nawiązujący do czterech strojów regionalnych: kujawskiego, kurpiowskiego, łowickiego, i opoczyńskiego.

Wyprodukowano 6,2 tyś bączków. Ponadto unijnych dyplomatów częstowano jabłkami oraz truskawkami w ramach promocji polskiego rolnictwa i zdrowej żywności.

17//na podium

- Budżet UE na 2012 r., wprowadzony w atmosferze silnego oporu Brytyjczyków, żądających zmniejszenia wydatków UE w obliczu kryzysu; - zakończenie negocjacji o stowarzyszeniu i wolnym handlu z Ukrainą; - podpisanie traktatu akcesyjnego z Chorwacją, która - w razie sprawnej ratyfikacji – zostanie 28 członkiem UE 1 lipca 2013 r.; - przyjęcie europejskiego nakazu ochrony ofiar przemocy (domowej, stalkingu, pogróżek, porwania czy próby zabójstwa), który przewiduje, że specjalne środki ochrony takich osób będą obowiązywać w całej Unii, a nie jedynie w państwie ojczystym ofiary; - postęp w negocjacjach w sprawie jednolitego patentu europejskiego. Stosowny projekt (choć bez udziału Hiszpanii i Włoch) może zostać przyjęty jeszcze w tym roku; - przedłużenie o dwa lata okresu obowiązywania unijnego programu żywnościowego, służącego pomocy dla najuboższych mieszkańców UE. Polsce udało się przekonać do zmiany stanowiska zdeterminowane do likwidacji programu Niemcy; Zaś do słabych stron zaliczyć można: - Brak deklaracji końcowej po szczycie Partnerstwa Wschodniego; - Pasywna postawa podczas konferencji klimatycznej w Durbanie; ciężar negocjacji wzięła na siebie komisarz ds. klimatycznych; - Brak postępu w sprawie podatku od transakcji finansowych (tzw. Podatek Tobina); - Brak inicjatywy w dziedzinie polityki społecznej; - Brak lobbingu na rzecz przepisów ułatwiających wydobycie gazu łupkowego; Jak wynika z przedstawionego zestawienia sporo udało się Polsce osiągnąć, choć oczywiście zawsze będą pojawiać się głosy mówiące o tym, że można było zrobić więcej i lepiej. Na ostateczną ocenę trzeba będzie jeszcze poczekać. Dystans czasu jest konie-

18//arena

czny do tego, by mogły opaść emocje, a górę wziąć obiektywizm. Jednak już teraz warto pamiętać, że polityka, w tym europejska, jest areną, na której walczą różne siły, ścierają się interesy poszczególnych państw czy grup lobbingowych. Sporo zależy także od konfiguracji czynników ekonomicznych, społecznych, politycznych. Nie zawsze jest ona korzystna, sprzyjająca dla prowadzenia ambitnej, aktywnej polityki. Polskie przewodnictwo przypadło na czas permanentnego kryzysu ekonomicznego. Kryzys jest kontekstem, którego nie da się przewidzieć, zaś powodowane przezeń perturbacje mają charakter długofalowy.

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe inklinacje Polskie przewodnictwo należy ocenić umiarkowanie pozytywnie.

Geneza partnerstwa strategicznego Unii Europejskiej z Federacyjną

Republiką Brazylii

BRAZYLIA TO NIE TYLKO NAJWIĘKSZY I NAJBARDZIEJ LUDNY KRAJ AMERYKI ŁACIŃSKIEJ, ALE RÓWNIEŻ PIĄTE CO DO WIELKOŚCI PAŃSTWO ŚWIATA, CZŁONEK BRICS I JEDNA Z NAJDYNAMICZNIEJ ROZWIJAJĄCYCH SIĘ GOSPODAREK. MIĘDZYNARODOWA ROLA TEGO KRAJU, UZNAWANEGO DO NIEDAWNA ZA POTĘGĘ JEDYNIE REGIONALNĄ, ZACZYNA SYSTEMATYCZNIE WZRASTAĆ. GOSPODARKA BRAZYLII W CHWILI OBECNEJ CECHUJE SIĘ BOWIEM STOSUNKOWĄ STABILNOŚCIĄ, RÓŻNORODNOŚCIĄ I ATRAKCYJNOŚCIĄ ORAZ POSIADANIEM SILNEGO ROLNICTWA I BOGATYCH ZŁÓŻ SUROWCÓW NATURALNYCH. POTWIERDZENIEM MĄDRZE PROWADZONEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ BRAZYLII BYŁO WZGLĘDNIE SZYBKIE PORADZENIE SOBIE Z KRYZYSEM FINANSOWYM, CO UWIDOCZNIŁO SIĘ W OSIĄGNIĘCIU PRZEZ KRAJ W 2010 R. WZROSTU GOSPODARCZEGO NA POZIOMIE 7,5% .

Bibliografia: A) Opracowania i monografie: Barcz J., Górka M., Instytucje i Prawo Unii Europejskiej. Podręcznik dla kierunków zarządzania i administracji, Warszawa 2011 Hix S., System polityczny Unii Europejskiej, Warszawa 2011 Kleinowski M., Wpływ sprawowana prezydencji Rady na kształtowanie siły państw członkowskich, Opole 2010 Nowak-Far A., (red) Prezydencja W Unii Europejskiej teoria i Praktyka, Warszawa 2011, Szczerski K.,(red) Prezydencja w Unii Europejskiej. Analizy i Doświadczenia, Kraków 2010 Wojtaszczyk K.A (red)Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, Warszawa 2010, B)Czasopisma: Grosse T., Polityka energetyczno-klimatyczna: pominięte wyzwanie dla polskiej Prezydencji w UE, „Monitor Unii Europejskiej”, 2011, nr 5 Krzemiński A., Rzeczpospolita Europa, „Polityka”, 2011, nr 50 Wojtaszczyk K. A., Prezydencja w Radzie unii europejskiej z perspektywy politologicznej, „Przegląd Europejski”, 2012, nr 1 C) Źródła internetowe Program Polskiej Prezydencji, online: http://pl2011.eu/sites/default/files/ users/shared/o_prezydencja/program_polskiej_prezydencji_w_radzie_ue.pdf (02.03.2012) Minister Rostowski z sześciopakiem na Ecofin, „Gazeta Wyborcza”, online: http:// wyborcza.biz/biznes/1,100896,10297206,Minister_Rostowski_z_szesciopakiem_ na_Ecofin.html (01.03.2012) Czym jest sześciopak, „RMF24”, online: http://www.rmf24.pl/ekonomia/newsczym-jest-tzw-szesciopak,nId,360055 (01.03.2012) Wystąpienie Donalda Tuska, online: http://www.premier.gov.pl/premier/przemowienia/wystapienie_premiera_donalda_t,6980/ (02.03.2012) Donald Tusk. Expose i awantura w Parlamencie Europejskim, „Polityka”, online: http://www.polityka.pl/swiat/prezydencja/1517540,1,donald-tusk-expose-i-awantura-w-parlamencie-europejskim.read (01.03.2012) Co zawaliliśmy na szczycie Partnerstwa Wschodniego, „Gazeta Wyborcza”, online: http://wyborcza.pl/1,76842,10415681,Co_zalatwilismy_na_szczycie_Partnerstwa_Wschodniego.html (01.03.2012) Poland EU presidency, „Economist“, online: http://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2010/12/polands_eu_presidency (01.03.2012)

Magdalena Lisińska

S

topniowe wychodzenie Brazylii z cienia i umacnianie pozycji tego państwa na arenie międzynarodowej wymogło na mocarstwach światowych swego rodzaju przedefiniowanie relacji w stosunku do tego kraju, pretendującego do roli reprezentanta regionu latynoamerykańskiego na świecie. Konieczność ta nie ominęła również Unii Europejskiej, dość silnie z Brazylią związanej pod względem kulturowym, cywilizacyjnym i gospodarczym. Mimo iż dwustronne kontakty między Wspólnotami a Brazylią nawiązywane były już od lat 60. XX w., nie ulega wątpliwości, iż przełomowym momentem we wspólnych stosunkach był rok 2007, kiedy to zawarta została umowa o partnerstwie strategicznym UE - Brazylia. Dołączając do grona partnerów strategicznych Unii Europejskiej - Rosji, Stanów Zjednoczonych, Chin, Japonii czy Indii, Brazylia ostatecznie potwierdziła swoją rolę na arenie międzynarodowej. Ostatni ze szczy-

tów UE - Brazylia odbył się 4 października 2011 r., w czasie polskiego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej. Wydarzenie to stanowi dobrą okazję do przyglądnięcia się relacjom Unii Europejskiej i Brazylii - dwóch tak ważnych na skalę światową gospodarek. Warto również podjąć próbę oceny tychże relacji, biorąc pod uwagę rolę, jaką współpraca UE - Brazylia może odgrywać w przyszłości.

S

tosunki Wspólnot Europejskich z Brazylią, nawiązane już w 1960 r., od samego początku cechowały się dynamizmem. W 1974 r. między EWG a Brazylią podpisane zostało porozumienie gospodarcze tzw. pierwszej generacji, przewidujące przyznanie stronom klauzuli najwyższego uprzywilejowania. W roku 1980 zawiązano porozumienie drugiej generacji dotyczące handlu tekstyliami.

Już w tym okresie Brazylia stała się największym

1. Dane na podstawie: PIB cresce 7,5% em 2010, Portal Brasil.gov.be, http://www.brasil.gov.br/noticias/arquivos/2011/03/03/pib-cresce-7-5-em-2010/ (data dostępu: 10.12.2011).

19//na podium

i najważniejszym partnerem latynoamerykańskim EWG. Porozumienie trzeciej generacji między EGW a Brazylią, szeroko regulujące kwestie gospodarcze, a zawierające również postanowienia dotyczące przestrzegania zasad demokracji i praw człowieka, zawarte zostało w 1995 r. Wcześniej, bo w 1992 roku między EWG a Brazylią zawarta została umowa ramowa o współpracy. Warto również zaznaczyć, iż pogłębianie współpracy na linii WE - Brazylia odbywało się również poprzez umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty ze Wspólnym Rynkiem Południa (Mercosur). Przełomowy moment w stosunkach Brazylii z Unią Europejską nastąpić miał jednak dopiero 4 lipca 2007 r., kiedy to na szczycie UE - Brazylia w Lizbonie podpisana została umowa o partnerstwie strategicznym. Główną przesłanką do zacieśnienia współpracy były stare rosnące obroty handlowe między zjednoczoną Europą a największym państwem Ameryki Południowej, które to w okresie od 2003 r. wzrosły ponad dwukrotnie, przekraczając 65 miliardów USD w 2007r. We wspólnym oświadczeniu wydanym w czasie szczytu zwrócono uwagę na zbieżne dla obu stron wartości: demokrację, rządy prawa, prawa człowieka i gospodarkę wolnorynkową. Podkreślono, iż Unia Europejska i Brazylia powinny razem stawić czoło globalnym wyzwaniom, takim jak pokój na świecie, bezpieczeństwo, demokracja i prawa człowieka, zmiany klimatu, bezpieczeństwo energetyczne czy walka przeciwko biedzie i wykluczeniu. W kwestiach ekonomicznych, stanowiących kluczowy punkt relacji dwustronnych UE - Brazylia, zadeklarowano wspólne dążenie do liberalizacji światowego handlu oraz zapowiedziano uruchomienie bilateralnego dialogu w kwestiach makroekonomicznych i finansowych, między innymi poprzez współpracę Europejskiego Banku Inwestycyjnego z Brazylijskim Bankiem Rozwoju (BNDES). Zaznaczono też chęć zacieśnienia relacji społeczeństw europej-

skich i brazylijskiego, poprzez częstsze kontakty i współpracę kulturalną i naukową. Warto zwrócić uwagę na wielokrotne podkreślane dążenie obu stron do zacieśnienia relacji bilateralnych na linii UE - Mercosur, którego członkiem jest również Brazylia . Ustalono, iż szczyty UE - Brazylia, na których omawiane będą kwestie obejmujące strategiczne partnerstwo, odbywać się będą raz do roku, na przemian w Brazylii i Europie. Bezpośrednio po zakończeniu szczytu w Lizbonie, prezydent Luiz Inácio Lula da Silva złożył oficjalne wizyty w Parlamencie Europejskim i Komisji Europejskiej, oraz wziął udział w organizowanej w Brukseli międzynarodowej konferencji na temat biopaliw.

D

rugi szczyt UE - Brazylia, zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, odbył się w Rio de Janeiro, 22 grudnia 2008 r. Wydarzenie to już od samego początku określano jako kluczowe, głównie ze względu na konieczność wypracowania szczegółowych ram współpracy, wychodzących poza deklarację z 2007 r. Nie bez znaczenia był również fakt panującego w tym okresie w Europie i na świecie kryzysu gospodarczego i finansowego. Przed rozpoczęciem obrad, reprezentujący Unię przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Durão Barroso stwierdził, iż w obliczu rozwijającego się kryzysu finansowego jeszcze większe znaczenie ma aktywna rola gospodarek wschodzących takich jak Brazylia. Podkreślił również, że państwo to jest częścią rozwiązania do niektórych kluczowych wyzwań globalnych, takich jak zmiany klimatu i zrównoważona energia. Zapowiedź ta przełożyła się na przebieg samego szczytu, w czasie którego doszło do przewidywanej konkretyzacji stosunków brazylijsko-europejskich - podpisano Plan Wspólnych Działań na lata 2009-2011.

Porozumienie to skupiło się na doprecyzowaniu najważniejszych dla partnerstwa kwestii wymie-

2. E. Chwiej, Mercosur, Organizacja Współpracy Gospodarczej w Ameryce Południowej, Kraków 2010, s. 174-175.

3. Pełny tekst dokumentu dostępny: Umowa ramowa o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Federacyjną Republiką Brazylii, Dz.U. L 262 z 1.11.1995, s. 54.

4. Europa - Cúpula Brasil / União Europeia [w:] Balanço de Política Externa 2003/2010, Ministério das Relações Exteriores do Brasil, http://www.itamaraty.gov.br/temas/balanco-de-politica-externa-2003-2010/2.3.15europa-cupula-brasil-uniao-europeia/view (data dostępu: 11.12.2011).

20//arena

nionych wcześniej w umowie stowarzyszeniowej. XXI w. Co ciekawe, we wspólnym oświadczeniu obie strony potępiły przypadki naruszenia porządku konstytucyjnego w Hondurasie. Wyrażono rówztokholm - stolica sprawującej prezydencję nież zadowolenie z postępów w implementacji plaw drugiej połowie 2009 r. Szwecji, był miej- nu wspólnych działań podpisanego rok wcześniej. scem trzeciego już szczytu UE - Brazylia, który Warto podkreślić, iż pomimo starań całej Unii Euodbył się w dniu 6 października 2009 r. W po- ropejskiej, Brazylii i innych państw popierających, równaniu do roku 2008, kiedy to tłem dla obrad w trakcie szczytu w Kopenhadze nie udało się osiąbył panujący kryzys, w czasie szczytu w 2009 r. gnąć porozumienia i zakończyło się one fiaskiem. szczególny nacisk położono również na przygotowania do zbliżającej się Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, zaplazwarty szczyt UE - Brazylia, zaplanowanowanej na grudzień tego samego roku w Kopenny na 14 lipca 2009 r. odbył się w stolicy hadze. W samym szczycie po raz pierwszy brali największego państwa Ameryki Południowej również udział przedstawiciele społeczeństwa oby- w Brasilii. Podstawowym zadaniem spotkania watelskiego Unii Europejskiej i Brazylii, przedsta- miała być ocena dotychczasowych postępów wiając efekty wcześniejszych obrad obydwu stron. Planu Wspólnych Działań oraz analiza sytuacji Podkreślili oni negatywne działanie kryzysu gospo- międzynarodowej po pierwszej fali kryzysu godarczego na społeczeństwo obywatelskie. W odpo- spodarczego. Ze względu na następującą w sierpwiedzi na to, reprezentujący Brazylię prezydent niu 2010 r. brazylijską prezydencję pro-tempore Lula da Silva zaznaczył potrzebę dalszej realizacji w Mercosur, szczyt w Brasilii mógł być okazją Planu Wspólnych Działań, ustalonego w ramach do przedyskutowania kwestii negocjacji umowy strategicznego partnerstwa i postulował bardziej stowarzyszeniowej Unii z tymże ugrupowaniem. efektywną współpracę Brazylii i Unii Europejskiej . Zapisane we wspólnym oświadczeniu ustalenia czasie obrad szczytu zwrócono uwagę na traśrodowiskowe skupiły się na konieczności redukcji dycyjne już dla partnerstwa kwestie, zwiąemisji gazów cieplarnianych i degradacji przyrody (poprzez europejski Pakiet Klimatyczny i brazylij- zane z szeroko pojętymi problemami globalnymi. ski Narodowy Plan dla Zamian Klimatu), rozwoju Warto jednak zwrócić uwagę na szereg najważprzyjaznych dla środowiska technologii i alterna- niejszych kwestii. Po raz kolejny odniesiono się tywnych źródeł pozyskiwania energii, zapewnieniu do zagadnień ochrony środowiska i przeciwdziabioróżnorodności biologicznej poprzez efektyw- łania zmianom klimatycznym, szczególnie w konniejszą implementację Konwencji o Bioróżnorod- tekście ogłoszenia roku 2010 rokiem bioróżnoności. W kwestiach finansowych postanowiono rodności. Podniesiono kwestię wpływu kryzysu kontynuować działania mające na celu zmniejsza- finansowego na wzajemne relacje, tym razem jednie skutków kryzysu finansowego oraz ogłoszono nak podkreślając konieczność wypracowania mekonieczność wcielania w życie postanowień szczy- chanizmów wczesnego ostrzegania zabezpieczajątu G-20 z Pittsburgha z września 2009 r. Podkre- cych przez podobnymi sytuacjami w przyszłości. ślono również konieczność kontynuacji polityki Wymieniono również uwagi na temat aktualnej sywspólnego odpowiadania na globalne wyzwania tuacji politycznej w Europie, Ameryce Łacińskiej

S

C

W

5. EU-Brazil Summit, Lisbon, 4 July 2007, Joint Statement, Counicl of European Union, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/95167.pdf (data dostępu: 21.12.2011).

6. Na szczycie w Rio strony reprezentowane były przez prezydenta Brazylii Lula da Silvę, prezydenta Francji Sarkozy’ego (ze względu na sprawowanie przez Francję prezydencji w Radzie UE w tym okresie), oraz przewodniczącego Komisji Europejskiej Barroso.

7. EU and Brazil hold their second summit and endorse Road Map for the Strategic Partnership, 19.12.2008, “Portal EUROPA - European Union Webside”, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do ?reference=IP/08/2041&format=HTML&aged=0&language=en&guiLanguage=en (data dostępu: 21.12.2011).

8. Pełny tekst dokumentu Brazil - European Union Strategic Partnership Joint Action Plan: http://eeas.europa.eu/brazil/docs/2008_joint_action_plan_en.pdf (data dostępu: 22.12.2011).

21//na podium

i na Karaibach. Co ciekawe, obydwie strony po raz pierwszy zaznaczyły, że likwidacja ubóstwa i wypełnienie Milenijnych Celów Rozwoju Narodów Zjednoczonych stanowią jedne z najważniejszych wyzwań XXI w. Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, podniesiono również kwestię stojących w miejscu negocjacji stowarzyszeniowych UE Mercosur. Obie strony podkreśliły konieczność jak najszybszego podpisania ambitnego i zbalansowanego porozumienia. W podobnym tonie odniesiono się do będących ciągle w toku rozmów Rundy Doha . Liderzy obu stron zaznaczyli również wyraźny postęp w implementacji Planu Wspólnych Działań, wyrażanego poprzez szereg spotkań na wysokim szczeblu, odbywających się od końca 2009 roku.

B

ezpośrednio po zakończeniu szczytu udało się również podpisać dwie bilateralne umowy UE - Brazylia, dotyczące współpracy lotniczej i współpracy w produkcji biopaliw.

M

imo niezaprzeczalnego znaczenia przedstawionych wyżej spotkań, szczególną uwagę zwrócić należy na odbyty 4 października 2011 r. piąty szczyt UE - Brazylia. Po pierwsze bowiem, jego ustalenia w sposób najświeższy przedstawiają stan relacji unijno-brazylijskich, oraz dają możliwość ich oceny w najpełniejszym stopniu. Poza tym spotkanie owo odbyło się w okresie sprawowania przez Polskę prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, co w naszym kraju powinno wzbudzić szczególne zainteresowanie.

J

uż sama organizacja szczytu, szczególnie w naszym kraju, przysporzyła sporych emocji, głównie w związku z miejscem jego przeprowadzenia.

Przed rozpoczęciem polskiego przewodnictwa

w Radzie pojawiły się bowiem głosy, jakoby szczyt miał być zorganizowany w jednym z miast Polski, konkretnie zaś w Gdańsku. Warto jednak zauważyć, iż na mocy obowiązującego obecnie Traktatu Lizbońskiego, reprezentacyjna rola prezydencji (polegająca między innymi na działaniu w imieniu UE na zewnątrz w stosunku do państw trzecich i organizacji międzynarodowych), uległa ograniczeniu na rzecz Stałego Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Nie może więc dziwić decyzja o organizacji szczytu w Brukseli, zamiast we wspominanym wcześniej Gdańsku. W czasie spotkania Brazylię reprezentowała następczyni Luli, nowa prezydent Dilma Roussef, natomiast Unię Europejską - przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy oraz przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso. Hasłem przewodnim ostatniego szczytu miało być ‘ugruntowanie partnerstwa’. Znamienne wydają się tutaj słowa przewodniczącego Komisji Europejskiej - Barroso, wypowiedziane na kilka dni przed szczytem.

Stwierdził on, że „po ustanowieniu i pięcioletniej konsolidacji europejsko - brazylijskich stosunków na wysokim szczeblu, musimy przejść od strategicznego partnerstwa do strategicznych działań na skalę globalną. W czasie rozmów z prezydent Rousseff przedyskutowane zostaną kwestie pogłębienia dwustronnej współpracy w dziedzinach takich jak edukacja, kultura, przemysł lub transport”.

P

odstawowymi celami szczytu oficjalnie zapowiadanymi przed jego rozpoczęciem miało być natomiast ustanowienie Wspólnego Programu Kultury na lata 2011-2014, oraz rozpoczęcie rozmów na temat ułatwień przepływu turystycznego między UE a Brazylią, współpracy w obszarze cywilnej przestrzeni powietrznej oraz współ-

9. Przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego Unii Europejskiej i Brazylii na obradach szczytu UE – Brazylia, 6.10.2009, „Portal EUROPA - European Union Webside”, http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=CES/09/128&format=HTML&aged=1&language=PL&guiLanguage=en (data dostępu: 22.12.2011).

10. W czasie szczytu G-20 z Pittsburgh postanowiono między innymi, iż właśnie ta grupa, a nie dotychczasowe ekskluzywne grono G-8, będzie głównym światowym forum w sprawach ekonomicznych.

11. Third European Union-Brazil Summit, Joint Statement, Stockholm, 6 October 2009, “Council of the European Union” http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/110440.pdf (data dostępu: 22.12.2011).

22//arena

pracy europejskiego Wspólnego Centrum Badawczego i brazylijskiego Ministerstwa Nauki, Technologii i Innowacji. Spotkanie miało być również okazją do podsumowania Planu Wspólnych Działań wygasającego w 2011 oraz podjęcia tematu ustanowienia nowego, na lata 2012-2014.

S

ame obrady szczytu określić można jako owocne dla dwóch stron. Świadczy o tym chociażby wypowiedź Przewodniczącego Rady Europejskiej Hermana Van Rompuy’a, który to po ich zakończeniu stwierdził, iż UE i Brazylia mogą stanowić wiodącą siłę w Radzie Praw Człowieka i mogą przyczynić się do przezwyciężenia kryzysu i utrzymania pokoju . W czasie spotkania strony uzgodniły kontynuowanie współpracy w dziedzinie ochrony klimatu i bioróżnorodności. Podkreślono również po raz kolejny zaangażowanie stron w prace Rundy Doha oraz zaznaczono, iż w sytuacji obecnej konieczna wydaje się reforma rynków finansowych i międzynarodowego systemu monetarnego. Strony odniosły się również do planowanej na 4-6 czerwca 2012 r. konferencji ONZ - Rio+20, poświęconej zrównoważonemu rozwojowi. Zgodnie z zapowiedziami, poruszono też kwestię współpracy kulturalnej Europy z Brazylią, opartej na Wspólnym Programie na lata 2011- 2014. Współpraca ta ma skupić się na rozwoju kulturowym oraz kreatywnej gospodarce i promowaniu wzajemnego dziedzictwa kulturowego. Istotna wydaje się również zapowiedź pogłębienia współpracy stron w dziedzinie praw człowieka, oraz chęci utrzymania światowego pokoju, również w kontekście procesów zachodzących na Bliskim Wschodzie.

B

iorąc pod uwagę przyszłość stosunków unijno-brazylijskich, za najważniejsze postanowienie szczytu uznać można bez wątpienia porozu-

mienie dotyczące Planu Wspólnych Działań na lata 2012-14. Potwierdzono w nim wszelkie dotychczasowe zasady na jakich opiera się partnerstwo, między innymi formę corocznych szczytów oraz regularnych spotkań na szczeblu ministerialnym i eksperckim. Według nowego planu, współpraca Unii z Brazylią skupić się ma, jak dotychczas, na trzech podstawowych, szeroko zakrojonych obszarach: promocji praw człowieka i międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, partnerstwie ekonomicznym, socjalnym i środowiskowym dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, promocji współpracy międzyregionalnej na linii Europa - Ameryka Łacińska. Zapowiedziano również, że podobnie jak we wcześniejszych latach, postęp w implementacji Planu będzie na bieżąco monitorowany i oceniany raz w roku w trakcie szczytów.

„H

istoria uczy nas, że jedyną drogą wyjścia z kryzysu może być stymulacja wzrostu gospodarczego poprzez umiejętne połączenie polityk makroekonomicznych z politykami socjalnymi (…). Europa może liczyć na Brazylię, szczególnie w obliczu kryzysu w strefie Euro.” - słowa prezydent Dilmy Rousseff, wyraźnie nawiązujące do linii politycznej obranej wcześniej przez Lulę, wydają się znamienne dla całego przedsięwzięcia.

P

odsumowując pięć lat partnerstwa strategicznego Unii Europejskiej i Brazylii, w pierwszej kolejności podkreślić należy, że znaczenie relacji między dwoma stronami w tym okresie wyraźnie wzrosło, głównie ze względu na pogłębiające się zależności gospodarcze obu organizmów.

W chwili obecnej Brazylia jest dziewiątym partnerem handlowym UE, a szóstym pod względem inwestycji bezpośrednich. Unia Europejska natomiast jest największym partnerem handlowym Brazylii.

12. Milenijne Cele rozwoju Narodów Zjednoczonych obejmują 8 priorytetów przyjętych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2000 roku, które członkowie ONZ zobowiązali się osiągnąć w ramach Projektu Milenijnego ONZ. Cele podzielone są na osiem podgrup: zlikwidowanie skrajnego ubóstwa i głodu, zapewnienie powszechnego nauczania, wspieranie zrównoważenia w prawach mężczyzn i kobiet oraz wzmocnienie pozycji kobiet, zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci, poprawa stanu zdrowia kobiet ciężarnych i położnic, zwalczanie AIDS, malarii i innego typu chorób zakaźnych, zapewnienie równowagi ekologicznej, Rozwijanie i wzmacnianie światowego partnerstwa rozwojowego. Zakładany termin ich realizacji to 2015 r. trwająca od 2001 roku runda negocjacyjna w ramach Światowej Organizacji Handlu. Obok dalszych kroków na rzecz liberalizacji handlu do głównych omawianych kwestii należą m.in. subsydiowanie rolnictwa, prawo patentowe, regulacje antydumpingowe oraz ochrona własności intelektualnej.

13. IV European Union-Brazil Summit Joint Statement, Brasília, 14 July 2010, Council of the European Union, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/er/115812.pdf (data dostępu: 23.12.2011).

23//na podium

W

obu przypadkach tendencje uznać można za zwyżkowe. W 2010 r. wartość obrotów Brazylia - UE przekroczyła 82 mld USD, powracając do poziomu odnotowanego w roku 2008. Eksport towarów z Brazylii do Europy w roku 2010 wzrósł o 26,7% w stosunku do roku poprzedzającego. Jeśli chodzi natomiast o eksport z Europy do Brazylii, w tym samym okresie wzrósł on o 33,8% .

W

obliczu przywołanych powyżej statystyk można pokusić się o stwierdzenie, że z brazylijskiego punktu widzenia współpraca między obiema stronami jest już praktycznie konieczna. Trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, aby największy kraj Ameryki Południowej nie dążył do pogłębienia relacji ze swoim największym partnerem handlowym. Partnerstwo strategiczne z UE jest więc dla Brazylii de facto celem samym w sobie. Oprócz tego, co niezwykle istotne dla decydentów w Brasilii, zacieśnienie współpracy z Brukselą stanowi swego rodzaju alternatywę dla stosunków ze Stanami Zjednoczonymi, tradycyjnie zaangażowanymi w sprawy zachodniej hemisfery.

N

ie można jednak zapominać, że aby współpraca mogła być zbilansowana, konieczne jest osiąganie wymiernych korzyści przez obydwie strony. Mimo iż w relacjach gospodarczych to bardziej Brazylia zależna jest od Unii niż odwrotnie, nieprawdą byłoby stwierdzenie, iż zjednoczona Europa nie osiąga korzyści ze współpracy z największym państwem Ameryki Południowej. Decydenci europejscy z pewnością zdają sobie sprawę z rosnącej roli Brazylii na arenie międzynarodowej i w coraz większym stopniu cenią przychylność tego kraju w kwestiach globalnych, takich jak zmiana klimatu, prawa człowieka, nonproliferacja broni masowego rażenia. Wyraźnym przykładem jest

chociażby poparcie Brazylii dla polityki środowiskowej i klimatycznej Unii, co do której w środowisku międzynarodowym nie ma zgody. Istotną kwestią jest również fakt, że związanie się przez Unię Europejską partnerstwem strategicznym z krajami rozwijającymi się z grupy BRICS (poza Brazylią, również RPA i Indiami), może być odbierane jako krok do przodu w kontekście światowego porozumienia o liberalizacji handlu produktami rolnymi, która to kwestia, w znacznym stopniu z powodu protestów UE, utknęła w martwym punkcie obrad Rundy Doha. Nie jest przesadą stwierdzenie, że postawa europejskich decydentów właśnie w tej kwestii będzie odgrywać kluczową rolę w kształtowaniu się wzajemnych stosunków między stronami.

W

arto również zwrócić uwagę na wpływ zacieśniania współpracy Europy z Brazylią w kontekście stosunków UE - Mercosur, którego to Brazylia jest liderem. Mimo trwających już dłuższy okres rozmów, Unii Europejskiej nie udało się do tej pory nawiązać strategicznego partnerstwa z tymże latynoamerykańskim ugrupowaniem gospodarczym. Wbrew teoretycznym rozważaniom współpraca Unii Europejskiej z jednym z państw Mercosur nie przyniosła ocieplenia relacji z blokiem jako całością. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że Brazylia, wyrastając na czołowego reprezentanta regionu na arenie międzynarodowej, spycha pozostałe państwa i ugrupowania latynoamerykańskie na dalszy plan. Wydaje się, że w kwestii kształtowania się relacji Unii Europejskiej z Mercosur, dużo zależeć będzie od samej Brazylii.

Bibliografia: Publikacje książkowe J. Barcz (red.), Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2005 E. Chwiej, Mercosur, Organizacja Regionalnej Współpracy Gospodarczej w Ameryce Łacińskiej, Kraków 2010.

R. Roett, The New Brazil, Washington 2010.

K. Szczerski (red.), Prezydencja w Unii Europejskiej, Kraków 2010 R. Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007.

Dokumenty : IV European Union-Brazil Summit Joint Statement, Brasília, 14 July 2010, Council of the European Union, http://www.consilium.europa.eu (02.03.2012) Brazil - European Union Strategic Partnership Joint Action Plan: http://eeas. europa.eu (01.03.2012) EU - Brazil Summit, Lisbon, 4 July 2007, Joint Statement, Council of the European Union, http://www.consilium.europa.eu (03.02.2012) EU - Brazil Summit, Consolidating the Strategic Partnership, Brussels 30 September 2011, European Council the President, http://www.consilium.europa.eu (03.03.2012) Third European Union-Brazil Summit, Joint Statement, Stockholm, 6 October 2009, Council of the European Union Umowa ramowa o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Federacyjną Republiką Brazylii, Dz.U. L 262 z 1.11.1995 Źródła internetowe: Brasil.gov.be, http://www.brasil.gov.br Brasil Econômico, http://www.brasileconomico.com.br Council of the European Union, http://www.consilium.europa.eu EUROPA - European Union Webside, http://europa.eu European Council, http://www.european-council.europa.eu Ministério das Relações Exteriores do Brasil, http://www.itamaraty.gov.br/

Z

perspektywy pięciu lat śmiało można powiedzieć, że Europa nie zaprzepaściła potencjału jaki niesie z sobą dialog z największym

14. J. J. Węc, Formalne i nieformalne możliwości oddziaływania prezydencji na funkcjonowanie Unii Europejskiej po zmianach przewidywanych w traktacie lizbońskim, [w:] K. Szczerski (red.), Prezydencja w Unii Europejskiej, Kraków 2010, s. 44.

15. EU - Brazil Summit, Consolidating the Strategic Partnership, Brussels 30 September 2011, European Cuncil the President, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/124856.pdf (data dostępu: 23.12.2011).

16. EU-Brazil summit - Creating New Ties, European Council, http://www.european-council.europa.eu/home-page/highlights/eu-brazil-summit-creating-new-ties.aspx?lang=en(data dostępu: 23.12.2011).

17. Dilma afirma que UE pode contar com Brasil, “Portal Brasil Econômico”, 4 października 2011, 18. http://www.brasileconomico.com.br/noticias/dilma-afirma-que-ue-pode-contar-com-brasil_107664.html (data dostępu: 23.12.2011).

19. Dane na podstawie: V Cúpula Brasil-União Europeia – Bruxelas, 3 e 4 de outubro de 2011, Ministério das Relações Exteriores do Brasil, http://www.itamaraty.gov.br/sala-de-imprensa/notas-a-imprensa/v-cupulabrasil-uniao-europeia-2013-bruxelas-3-e-4-de-outubro-de-2011 (data dostępu: 23.12.2011).

24//arena

państwem Ameryki Południowej, jedną z najdynamiczniej rozwijających się gospodarek świata. Trzeba jednak pamiętać o zachowaniu tej tendencji w przyszłości. Rola Brazylii na arenie międzynarodowej będzie bowiem systematycznie rosnąć, a wraz z nią - znaczenie nawiązanego przez Unię strategicznego partnerstwa.

Należy pamiętać o Wenezueli w tym kontekście i jej negatywnej roli dla rozwoju relacji UE Mercosur. Także plany w ramach samego Mercosur, by razem z Indiami i Południowoafrykańską Unią Celną stworzyć tzw. Trinity (Trójstronną Strefę Wolnego Handlu) stoją na drodze lepszych relacji z UE. Więcej : M.F. Gawrycki (red.)i, Procesy integracyjne w Ameryce Łacińskiej, Warszawa 2007

25//na podium

Rola Polski w programie

Partnerstwa Wschodniego

UNIA EUROPEJSKA DOKONUJĄC ROZSZERZENIA W 2004 I 2007 R. ZYSKAŁA NOWYCH SĄSIADÓW NA WSCHODNICH I POŁUDNIOWYCH GRANICACH. DLA KOORDYNACJI WZAJEMNYCH RELACJI ORAZ ZACIEŚNIANIA WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ I W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZY TYMI PAŃSTWAMI A UNIĄ EUROPEJSKĄ, POWOŁANO DO ŻYCIA NOWĄ POLITYKĘ - EUROPEJSKĄ POLITYKĘ SĄSIEDZTWA (EPS) .

Wiktoria Cekiera

N

a EPS składa się kilka regionalnych i wielostronnych inicjatyw obejmujących kraje Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu oraz kraje Europy Wschodniej i Kaukazu Północnego . Unia oferuje tym państwom wsparcie finansowe oraz pewne udogodnienia, takie jak strefy wolnego handlu, czy liberalizacje wizowe.

W zamian państwa sąsiadujące z Unią są zobowiązane do przyjęcia określonych norm i procedur unijnych oraz wdrożenia standardów demokratycznych państwa prawa i gospodarki rynkowej . Wszystko to ma na celu stworzenie „pierścienia” stabilnych państw wokół Unii Europejskiej.W momencie rozszerzenia w 2004 r. Unia Europejska zyskała, jako bezpośrednich sąsiadów Ukrainę, Białoruś, Mołdawię. Z Rosją natomiast sąsiadowała już od 1995 roku, kiedy to do Unii wstąpiła Finlandia. Można było spodziewać się, że jej bliskość wpłynie na tempo przemian demokratycznych i rynkowych w tych państwach. Jednak region wschodni ma tendencje do nieprzewidywalności ze względu na funkcjonujące tam systemy polityczne i sytuacja zamiast polepszać się ulegała stopniowej destabilizacji. Chaos polityczny na Ukrainie, autorytarne rządy na Białorusi, kryzysy gazowe, kwestia poszanowania praw człowieka w byłych republikach radzieckich wskazywały na konieczność wypracowania komponentu wschodniego Europejskiej Polityki Sąsiedztwa.

Bliskość geograficzna Polski z krajami wschodnioeuropejskimi oraz powiązania historyczne, polityczne, gospodarcze i społeczne powodują jej szczególne zainteresowanie tym rejonem.

Jednym z głównych celów polityki zagranicznej Polski po 1989 r. jest budowanie trwałych i przyjaznych stosunków z byłymi republikami ZSRR. Polska po doświadczeniach transformacji ustrojowej czuje się adwokatem państw Europy Wschodniej w Unii i promuje wobec nich politykę „otwartych drzwi”. Od samego początku rozpoczęcia jej procesu integracji europejskiej występowała z propozycjami objęcia regionu wschodniego wspólnymi ramami unijnymi. Faktycznym impulsem do tego stało się zgłoszenie przez prezydenta Francji Nicolas’a Sarkozy’ego projektu inicjującego współpracę Unii Europejskiej z krajami basenu Morza Śródziemnomorskiego i Bliskiego Wschodu . Powołanie Unii dla Regionu Morza Śródziemnego w 2008 r. zachęciło Polskę do wysunięcia analogicznej koncepcji obejmującej wschodnich sąsiadów Unii Europejskiej. Pomysł został poparty przez Szwecję i w ten sposób oba państwa przedstawiły propozycję utworzenia Partnerstwa Wschodniego wzmacniającego wschodni wymiar Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Zyskała ona poparcie wszystkich przywódców krajów człon-

1. Na Europejską Politykę Sąsiedztwa składa się Unia na rzecz Regionu Morza Śródziemnego, Wymiar Północny, Synergia Czarnomorska oraz Partnerstwo Wschodnie.

2. European Neighbourhood Policy, “European Commission” http://ec.europa.eu/world/enp/index_en.htm (data dostępu: 14.01.2012).

3. K. Skubiszewski, Racja stanu z perspektywy polskiej, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej, 1992, s. 38-39.

4. Euro – Mediterranean Partnership, “European Union External Action“, http://eeas.europa.eu/euromed/index_en.htm (data dostępu: 14.01.2012).

26//arena

kowskich Unii . Decyzji tej pomógł zapewne fakt wybuchu wojny w Gruzji w 2008 r. Wówczas wśród unijnych państw pojawiła się potrzeba usprawnienia wschodniej polityki sąsiedztwa, czyli uzgodnienia wspólnej polityki wobec tego regionu. Warto również wspomnieć o tym, że Polska uzależniła swe poparcie dla tworzącej się Unii Śródziemnomorskiej od akceptacji Francji dla projektu polsko–szwedzkiego. Komisja Europejska przedstawiła wkrótce zarys przyszłego kształtu Partnerstwa Wschodniego.

Czym jest Partnerstwo Wschodnie?

P

artnerstwo Wschodnie zostało zainaugurowane 7 maja 2009 r. na szczycie w Pradze, jako wspólne przedsięwzięcie państw członkowskich Unii Europejskiej i ich partnerów z Europy Wschodniej. Jest skierowane do sześciu państw wschodnich: Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainy. Zgodnie z Deklaracją praską, która jest podstawowym dokumentem założycielskim, u podstaw wzajemnej współpracy leżą wspólne dla Europy wartości, takie jak demokracja, praworządność, gospodarka rynkowa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności . Głównym celem jest wspieranie reform politycznych i społeczno–gospodarczych, które mają ułatwić zbliżenie z Unią Europejską. Partnerstwo Wschodnie ma również stymulować rozwój i zmniejszać różnice w krajach partnerskich. Wszystko po to, aby promować stabilność, bezpieczeństwo, dobrobyt i budować wzajemne zaufanie między wszystkimi stronami.

Partnerstwo Wschodnie umożliwia bliższą integrację polityczną i gospodarczą ze strukturami unijnymi jednak nie łączy się z perspektywą członkostwa w Unii Europejskiej. Korzyści jakie mogą odnieść państwa partnerskie zależą od postępów we wdrażaniu reform oraz stopnia zreformowania instytucji zgodnie z unijnymi standardami.

Partnerstwo Wschodnie przewiduje dwie formy współpracy, a mianowicie dwustronną i wielostronną. Pierwsza koncentruje się na umowach stowarzyszeniowych, strefach wolnego handlu, liberalizacji wizowej oraz pogłębieniu współpracy energetycznej.

Stosunki między państwami sąsiedzkimi, a Unią Europejską będą określane przez umowy stowarzyszeniowe, które stopniowo zastąpią umowy o partnerstwie i współpracy. Staną się podstawą do stopniowej harmonizacji prawodawstwa tych państw w prawem UE. Wszystkie państwa Partnerstwa Wschodniego, z wyjątkiem Białorusi, negocjują już umowy stowarzyszeniowe.

Ukraina jest pierwszym państwem Partnerstwa Wschodniego, które zakończyło negocjacje takiej umowy . Stało się to podczas szczytu Unia Europejska – Ukraina, który miał miejsce 19 grudnia 2011 r. w Kijowie. Dokument nie został parafowany z powodu przypadków łamania zasad demokracji w tym kraju i związanej z tym kwestii skazania byłej premier Julii Tymoszenko. Podpisanie i ratyfikacja umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą nastąpi w momencie wdrożenia reform demokratycznych i przeprowadzenia wyborów parlamentarnych, które będą zgodne z demokratycznymi standardami.

Pogłębione i Kompleksowe Strefy Wolnego Handlu (DCFTA) prowadzą do harmonizacji ustaw, a to z kolei do zbieżności z przepisami i normami UE. W konsekwencji państwa partnerskie mają możliwość integracji gospodarczej z unijnym rynkiem.

Kolejnym punktem jest wspieranie mobilności obywateli sąsiedzkich państw, co ma się dokonać przez liberalizację reżimu wizowego promując umowy o ułatwieniach wizowych i umowy o readmisjach . W długofalowej perspektywie zmie-

5. A. Słojewska, W. Lorenz, 26 razy tak dla polskiej propozycji, „Portal Rzeczpospolita”, 21.06.2008, http://www.rp.pl/artykul/151656.html (data dostępu: 14.01.2012).

6. Konflikt dotyczył uniezależnienia się Osetii Południowej i Abchazji, które poparła Rosja przy oczywistym sprzeciwie Gruzji. Gdy Rosjanie na dowód poparcia wprowadzili na tereny separatystycznych republik swe wojska rozpoczęła się wojna. UE początkowo nie zareagowała spójnym stanowiskiem, poszczególne państwa ustosunkowywały się do wojny samodzielnie i niezależnie od innych. I tak państwa „Nowej Europy”, w tym Polska natychmiast potępiły „atak” Rosji na suwerenne państwo i wezwały do natychmiastowego wycofania wojsk z Osetii i Abchazji. Kilka miesięcy później z misją pokojową w imieniu UE wyruszył prezydent Nicolas Sarkozy doprowadzając do tymczasowego porozumienia.

7. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady. Partnerstwo Wschodnie, KOM(2008) 823, }Portal EUR-Lex.europa.eu”, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0823:FIN:PL:PDF (data dostępu: 15.01.2012).

8. Wspólna deklaracja przyjęta podczas szczytu partnerstwa wschodniego w Pradze, Praga, 7 maja 2009, „Council of the European Union”, http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/PL/ er/107647.pdf (data dostępu: 15.01.2012).

27//na podium

rza się do pełnej liberalizacji, czyli ruchu bezwizowego.Obecnie Plany Działania w tym zakresie zostały przyznane Ukrainie i Mołdawii. Z kolei umowy o ułatwieniach wizowych i o readmisji w odniesieniu do Gruzji weszły w życie w marcu 2011 r., a we wrześniu tego samego roku zostały zaproponowane negocjacje w tej sprawie Armenii i Azerbejdżanowi.

Swoistym novum są mechanizmy wielostronne, ponieważ przed utworzeniem Partnerstwa Wschodniego EPS ograniczała się do stosunków bilateralnych pomiędzy Unią, a poszczególnymi sąsiadami i nie przewidywała relacji multilateralnych. W ramach wschodniego wymiaru EPS państwa trzecie, organizacje międzynarodowe i pozarządowe, instytucje finansowe oraz podmioty społeczeństwa obywatelskiego i sektora prywatnego mogą włączać się do współpracy jeżeli będą w ten sposób przyczyniać się do osiągania celów Partnerstwa Wschodniego.

Między innymi Rada Europy skorzystała z takiego zaproszenia i podjęła działania mające na celu zwalczanie korupcji i usprawnienie systemów sądownictwa. Również Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie chce zaangażować się w ochronę praw człowieka i podjąć starania, które przyczynią się do podnoszenia standardów w tej kwestii.

Współpraca wielostronna może być podejmowana w ramach czterech platform. Pierwsza z nich dotyczy demokracji, dobrego zarządzania i stabilności. Druga skupia się na integracji gospodarczej i konwergencji z politykami UE, a do swoich priorytetów zalicza harmonizację prawodawstwa handlowego, ochronie środowiska oraz wsparciu małych i średnich przedsiębiorstw. Trzecia platforma oscyluje wokół zagadnień związanych z bezpieczeństwem energetycznym, a czwarta koncentruje się na kontaktach międzyludzkich, a więc wiąże się z wymianą naukową, rozwojem społeczeństwa obywatelskiego oraz dialogiem międzykulturowym.

Zaangażowanie Polski w powstanie Partnerstwa Wschodniego

Europejskiej w perspektywie jej rozszerzenia o państwa Europy Środkowo – Wschodniej – polski punkt widzenia” z lipca 2001 r. Następnym krokiem był non paper „Polskie propozycje w sprawie przyszłego kształtu polityki rozszerzonej UE wobec nowych wschodnich sąsiadów” wydany w styczniu 2003 r.

Dokument ten dotyczył stosunków poszerzonej Unii z jej bezpośrednimi sąsiadami, czyli Ukrainą, Białorusią, Mołdawią i Rosją, ale zaakcentowano również potrzebę umocnienia polityki UE wobec krajów Kaukazu i Azji Środkowej. W kontaktach z nowymi sąsiadami proponowano zachowanie indywidualnego podejścia na zasadzie zróżnicowania. Zależałoby ono od postępu dokonanego przez poszczególne kraje w procesie reform oraz stopnia konwergencji wartości europejskich. Polska chciała intensyfikacji dialogu politycznego Unii Europejskiej z odnośnymi krajami, rozwoju gospodarczego, współpracy w obszarze wymiaru sprawiedliwości, energetyki, edukacji i kultury oraz zwiększenia środków finansowych na wschodnią politykę. Postulowała również w perspektywie długoterminowej możliwość akcesji tych państw do Unii Europejskiej, jeżeli sprostają kryteriom członkostwa. W polskich założeniach, struktura owej polityki winna składać się z trzech filarów:

P

• wspólnotowego, prowadzonego w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz Stosunków Zewnętrznych

Pod egidą Partnerstwa Wschodniego uruchomiono także inicjatywy flagowe, które są zaliczane do formy współpracy wielostronnej. Mowa tu o Programie Zintegrowanego Zarządzania Granicami oraz trzech inicjatywach – dotyczących ochrony cywilnej i zapobiegania katastrofom naturalnym, ochrony środowiska oraz regionalnych rynków energetycznych i efektywności energetycznej.

Inne formy współpracy Partnerstwa Wschodniego to Euronest, czyli międzyparlamentarne forum współpracy UE z państwami partnerskimi, Forum Społeczeństwa Obywatelskiego, Stała Konferencja Władz Lokalnych i Regionalnych ds. Partnerstwa Wschodniego stanowiąca platformę współpracy między samorządami unijnymi, a władzami lokalnymi i regionalnymi krajów partnerskich oraz Forum Biznesu Partnerstwa Wschodniego, które przyczynia się do intensyfikacji kontaktów między przedsiębiorcami z Unii Europejskiej i spoza niej.

artnerstwo Wschodnie przeszło długą drogę zanim zostało oficjalnie powołane do życia decyzją przywódców 27 państw na szczycie praskim. Niekwestionowany jest fakt, że w głównej mierze to właśnie polska dyplomacja oraz polskie ośrodki analityczne stworzyły podwaliny pod koncepcję wschodniego wymiaru EPS. Polska wyraziła szczególne zainteresowanie rozwojem stosunków państw unijnych ze wschodnimi sąsiadami na długo przed swoim członkostwem w Unii Europejskiej. Już w 1998 r. ówczesny polski minister spraw zagranicznych, Bronisław Geremek, podczas przemówienia inaugurującego negocjacje akcesyjne Polski do Unii Europejskiej wezwał do stworzenia wschodniego wymiaru UE. Idea ta znalazła kontynuację w dokumencie MSZ „Polityka wschodnia Unii

9. T. Iwański, Oddalająca się perspektywa umowy stowarzyszeniowej Ukraina – UE, „Tydzień na Wschodzie”, nr 41(201), 21.12.2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-12-21/oddalajacasie-perspektywa-umowy-stowarzyszeniowej-ukrain (data dostępu: 16.01.2012).

10. Readmisja to odsyłanie nielegalnych imigrantów do kraju, z którego przybyli na terytorium danego państwa lub, jeżeli są uchodźcami, do pierwszego bezpiecznego kraju, na którego terenie pozostawali po ucieczce z kraju rodzimego. Dla UE to ważna kwestia, którą regulują umowy międzynarodowe oraz umowa w ramach Partnerstwa Wschodniego.

28//arena

• rządowego, skupiającego się na stosunkach bilateralnych i multilateralnych państw członkowskich • pozarządowego, który angażowałby organizacje pozarządowe i innych aktorów pozarządowych.

Zwrócono także uwagę na to, że wschodni wymiar Unii Europejskiej powinien być komplementarny, a nie konkurencyjny wobec wymiaru południowego oraz zaapelowano o aktywniejszy zaangażowanie się Unii Europejskiej w prace struktur regionalnych,

takich jak Inicjatywa Środkowoeuropejska.

Polskie propozycje były głosem w dyskusji na temat wyglądu przyszłego wymiaru wschodniego Unii Europejskiej i choć wiele z nich znalazło przełożenie na cele i zasady Partnerstwa Wschodniego, to jednak Polska miała ograniczony wpływ na kształtowanie zewnętrznej polityki Unii ze względu na to, że nie była wówczas jej członkiem. Mimo tego Polska nie rezygnowała z opracowywania koncepcji wschodniej polityki sąsiedztwa. W 2003 r. szef polskiej dyplomacji, Włodzimierz Cimoszewicz, przedstawił jej rozwinięcie w przemówieniu „The Eastern Dimension of The European Union. The Polish View” , gdzie zachęcał do tego, aby wschodni wymiar stał się instrumentem polityki zagranicznej Unii. Co więcej, podkreślił rolę, która może w tym procesie pełnić Polska, która ze względu na historyczne konotacje z państwami wschodnimi posiada ogromną i cenną wiedzę na ich temat oraz może stać się mostem między nimi i a Unią Europejską, a nawet adwokatem regionu. Po wejściu do Unii Polska czyniła wysiłki z państwami Grupy Wyszehradzkiej, które miały przekonać starych członków Unii do pogłębienia relacji ze wschodnimi krajami. Wynikiem tych działań było przyjęcie przez Radę Europejską w 2007 r. polsko – litewskiej propozycji, która mówiła o rozwoju południowego i wschodniego wymiaru EPS w ramach mechanizmów dwustronnych i wielostronnych.

Jakościową zmianę przyniósł 2008 r., kiedy Polska i Szwecja na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w dniach 26 – 27 maja wspólnie zaprezentowały swoje propozycje na temat Partnerstwa Wschodniego. Wykorzystano na to dobry moment, ponieważ dwa miesiące wcześniej Rada Europejską zaaprobowała Unię dla Regionu Morza Śródziemnego. Spodziewano się więc, że łatwiej będzie uzyskać zgodę na zacieśnienie relacji ze wschodnimi sąsiadami. W ten sposób Polska wprowadziła własną koncepcję do polityki zewnętrznej Unii Europejskiej.

11. P. Lickiewicz, Unia rozpocznie negocjacje nad ułatwieniami wizowymi z Azerbejdżanem i Armenią, „Portal p Partnerstwie Wschodnim EastBook.eu”, 21.09.2011, http://eastbook.eu/2011/09/material/news2/ue-uniarozpocznie-negocjacje-nad-ulatwieniami-wizowymi-z-azerbejdzanem-i-armenia/ (data dostępu: 16.01.2011).

12. Partnerstwo Wschodnie, „Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.msz.gov.pl/Partnerstwo,Wschodnie,19887.html (data dostępu: 16.01.2012).

29//na podium

Propozycja polsko – szwedzka nawiązuje do wcześniejszych inicjatyw odnoszących się do wymiaru wschodniego oraz istniejących już komponentów polityki zagranicznej Unii. Zawarto w niej postulat pogłębienia pracy dwustronnej (strefy wolnego handlu, polityka migracyjna, umowy wykraczające poza umowy o partnerstwie i współpracy) i wielostronnej, która będzie uzupełnieniem istniejących schematów współpracy regionalnej, czyli Synergii Czarnomorskiej i wymiaru północnego. Określono pięć sfer współpracy: polityczną i bezpieczeństwa, ekonomiczną i finansową, środowiskową, społeczną oraz granice i ruch osobowy. Warto zwrócić uwagę, że w inicjatywie polsko – szwedzkiej pierwszeństwo w głębszej integracji z Unią Europejską uzyskała Ukraina. Ponadto sprecyzowano źródła finansowania projektów wymiaru wschodniego. Miały one pochodzić z przyjętego już wówczas unijnego budżetu na lata 2007-2013.

Po zaprezentowaniu propozycji polsko– szwedzkiej poszukiwano zwolenników przedstawionej koncepcji. W listopadzie 2008 r. zorganizowano w Warszawie spotkanie państw Grupy Wyszehradzkiej oraz Bułgarii, Litwy, Łotwy, Rumunii i Szwecji, które na celu miało stworzenie frontu państw popierających inicjatywę. Zorganizowano również konsultacje z Rosją na ten temat.

Powstanie Partnerstwa Wschodniego nie zakończyło starań Polski na rzecz jego rozwoju. W trakcie hiszpańskiej prezydencji w 2010 r., z inicjatywy Polski odbyło się w Madrycie międzynarodowe seminarium poświęcone Partnerstwu Wschodniemu , na którym powołano do życia tak zwaną Grupę Przyjaciół PW aktualnie nazywaną Grupą Informacyjno – Koordynacyjną. Jest to forum współpracy państw niebędących członkami Unii Europejskiej, ale zainteresowanych wspieraniem Partnerstwa Wschodniego. Mowa tu między innymi o Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Japonii, Norwegii, Szwajcarii ale także o krajach leżących w bezpośrednim sąsiedztwie państw objętych

programem Partnerstwa Wschodniego. Szczegóły funkcjonowanie owej Grupy uzgodniono na nieformalnym spotkaniu ministrów spraw zagranicznych Unii Europejskiej i krajów partnerskich zwołanym przez szefa polskiej dyplomacji Radosława Sikorskiego. Miało ono miejsce w Sopocie w maju 2010 r.

Działania Polski na rzecz Partnerstwa Wschodniego podczas sprawowania unijnej prezydencji

P

olska sprawowała przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej w drugim półroczu 2011 r. W jej programie ważne miejsce zajmowało Partnerstwo Wschodnie. Do priorytetów należało osiągnięcie znaczącego postępu w negocjacjach umów stowarzyszeniowych wraz z porozumieniami o kompleksowych i pogłębionych strefach wolnego handlu oraz przyspieszenie procesu liberalizacji wizowej. Kalendarz prac polskiej prezydencji obfitował w szereg wydarzeń dotyczących Partnerstwa Wschodniego. Do najistotniejszych należały Szczyt Partnerstwa Wschodniego w Warszawie, Forum Biznesu Partnerstwa Wschodniego oraz Forum Społeczeństwa Obywatelskiego.

Zgodnie z postanowieniami Deklaracji praskiej szczyty Partnerstwa Wschodniego odbywają się co dwa lata i gromadzą głowy państw lub szefów rządów wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw partnerskich, a także szefów instytucji unijnych. II Szczyt Partnerstwa Wschodniego miał miejsce w Warszawie w dniach 29–30 września 2011 r. i był jednym z najważniejszych wydarzeń politycznych przewodnictwa Polski w Unii Europejskiej.

Oprócz przedstawicieli Białorusi, którzy zbojkotowali szczyt, pojawiły się na nim delegacje wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej i państw partnerskich oraz szefowie najważniejszych gremiów unijnych. Gospodarzem spotkania był Donald Tusk, a obrady poprowadził Herman von Rompuy.

13. Informacje o Partnerstwie Wschodnim, str. 49, „Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.eastern-partnership.pl/en-pl/index.html (data dostępu: 16.01.2012).

14. B. Wojna, M. Gniazdowski, Partnerstwo Wschodnie-raport otwarcia, „Polski Instytut Spraw Międzynarodowych”, www.pism.pl/files/?id_plik=2950 (data dostępu: 16.01.2012) 16. Polskie propozycje w sprawie przyszłego kształtu polityki rozszerzonej UE wobec nowych wschodnich sąsiadów. Sprawozdanie z konferencji zorganizowanej przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy z

30//arena

Uczestnicy warszawskiego Szczytu podsumowali dotychczasowe osiągnięcia Partnerstwa Wschodniego oraz uznali europejskie aspiracje niektórych partnerów i ich zaangażowanie w budowę zrównoważonej demokracji. Równocześnie podkreślili dalszą wolę pogłębiania współpracy w ramach Partnerstwa. Zgodzili się również, co do tego, że Partnerstwo Wschodnie musi przynosić bezpośrednie i wyraźnie odczuwalne korzyści obywatelom krajów partnerskich.

Poruszono również kwestie finansowe zwiększając środki pieniężne na Partnerstwo Wschodnie do 1,9 mld euro. Drugą ważną decyzją była zapowiedź zakończenia negocjacji umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą do końca 2011 roku.

Oprócz tego zdecydowano o powstaniu Agend Stowarzyszeniowych Partnerstwa Wschodniego, które mają ułatwić wdrażanie umów stowarzyszeniowych. Ich zadaniem będzie najpierw określanie priorytetów współpracy dla każdego partnera, a następnie ocena dokonywanych przez nich postępów w implementacji umów stowarzyszeniowych. Obecnie priorytetów jest zbyt dużo, co nie sprzyja efektywności. Ponadto rozszerzono możliwości uczestnictwa krajów partnerskich w programach i agendach unijnych, aby w ten sposób stymulować wdrażanie standardów unijnych w tych państwach. Mowa tu między innymi o włączeniu Partnerstwa Wschodniego do procesu Söderköping, który jest platformą wymiany doświadczeń dotyczących azylu, migracji i zarządzania granicami oraz rozpoczęcia współpracy w ramach Europejskiego Programu Sąsiedztwa na rzecz Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (ENPARD).

Pomimo tego, że przedstawiciele Białorusi zignorowali warszawski Szczyt Partnerstwa Wschodniego, sprawy białoruskie były omawiane i stanowiły jeden z najważniejszych tematów. W specjalnym,

dodatkowym dokumencie dołączonym do Deklaracji Warszawskiej szefowie państw lub rządów członkowskich Unii Europejskiej oraz jej przedstawiciele wyrazili swoje zaniepokojenie pogarszającą się sytuacją nieprzestrzegania praw człowieka, demokracji i rządów prawa na Białorusi. Było to kolejne podkreślenie wspólnego, twardego stanowiska Unii Europejskiej w tej kwestii. Jednak pewną kontrowersję stanowił fakt, że nie została ona podpisana przez państwa objęte Partnerstwem Wschodnim.

Głos w sprawie Białorusi zabrał także rząd polski, który zaproponował pakiet modernizacyjny dla tego kraju. W założeniu inicjatywa ta ma wesprzeć stabilizację białoruskiej waluty oraz umożliwić kredyty z unijnych instytucji międzynarodowych takich jak europejski Bank Inwestycyjny czy Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Warunkiem uruchomienia owego pakietu jest pełna amnestia i rehabilitacja więźniów politycznych, podjęcie rozmów z opozycją oraz przeprowadzenie wyborów parlamentarnych zgodnie ze standardami OBWE. Polska zabiegała również, aby w deklaracji końcowej znalazła się wzmianka o perspektywie członkostwa w Unii Europejskiej dla krajów partnerskich Partnerstwa Wschodniego. Na to jednak nie zgodzili się przywódcy innych unijnych państw. Największy sprzeciw zgłaszały Niemcy i Francja. Polscy politycy lobbując za akcesją wspomnieli o drodze, jaką Polska musiała pokonać do zintegrowanej Europy i podkreślili, że na początku również nie miała obietnicy członkostwa w Unii. Szef polskiej dyplomacji udzielał wspierających wypowiedzi na ten temat mówiąc, że jeżeli państwa partnerskie w pełni wykorzystają możliwości płynące z Partnerstwa i spełnią określone warunki to członkostwo stanie się wyobrażalne.

Kolejną polską inicjatywą podjętą podczas trwania szczytu warszawskiego było powołanie przez

16. Ibidem.

17. „ The Eastern Dimension of the European Union. The Polish View.” Speech by Włodzimierz Cimoszewicz, Polish Minister of Foreign Affairs, at the Conference “The EU Enlargement and Neighbourhood Policy” Warsaw, 20 February 2003, “Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej” http://www.msz.gov.pl/20,lutego,2003r.,,The,Eastern,Dimension,of,the,European,Union.,The,Polish,View.,Speech,by,Wlodzimierz,Cimosze wicz,,Polish,Minister,of,Foreign,Affairs,,at,the,Conference,The,EU,Enlargement,and,Neighbourhood,Policy,,Warsaw,,20,February,2003,1305.html (data dostępu: 16.01.2012).

31//na podium

Donalda Tuska Akademii Administracji Publicznej Partnerstwa Wschodniego w Warszawie (AAP PW).

Jej program jest realizowany przez Krajową Szkołę Administracji Publicznej i finansowany ze środków polskiej pomocy rozwojowej. Zadaniem Akademii jest wzmocnienie administracji publicznej w krajach partnerskich oraz wyszkolenie profesjonalnej kadry, która będzie stanowić zaplecze eksperckie konieczne do wdrażania zasad demokratycznego państwa prawa. Pierwsze szkolenia odbyły się w październiku i grudniu 2011 r. W warsztatach uczestniczyło 47 urzędników średniego i wyższego szczebla administracji publicznej państw Partnerstwa Wschodniego.

Wykłady były poświęcone zagadnieniom partnerstwa publiczno–prywatnego i komunikacji społecznej.

Mówiąc o polskim wkładzie w edukację państw Partnerstwa Wschodniego warto wspomnieć o warszawskiej konferencji „Wschodni wymiar mobilności”, na której minister nauki i szkolnictwa wyższego, Barbara Kudrycka, zadeklarowała, że Polska zaangażuje się na rzecz otwarcia programu wymian studenckich Erasmus w krajach Partnerstwa .

Drugim ważnym wydarzeniem towarzyszącym szczytowi Partnerstwa Wschodniego było Forum Biznesu Partnerstwa Wschodniego w Sopocie. Zostało zainicjowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, aby określić kierunki rozwoju Partnerstwa Wschodniego w sferze gospodarki i rozwinąć współpracę biznesową między krajami Unii i wymiaru wschodniego. Stanowiło również dobrą okazję do wymiany wzajemnych doświadczeń, nawiązania kontaktów między partnerami i dyskusji na temat potencjalnych inwestycji i wspólnych projektów.

Znaczącym wydarzeniem dotyczącym Partnerstwa Wschodniego w trakcie polskiej prezydencji w Unii Europejskiej było również Forum Społeczeństwa Obywatelskiego w Poznaniu. Zostało zorgani-

zowane pod hasłem „Partnerstwo dla reform demokratycznych i integracji europejskiej”. Wzięło w nim udział 260 przedstawicieli i 150 organizacji pozarządowych z krajów Unii Europejskiej i państw objętych programem Partnerstwa. Skoncentrowano się na kwestii tworzenia społeczeństwa obywatelskiego w tych krajach. Forum Społeczeństwa Obywatelskiego jest niejako odpowiedzią na wzrost znaczenia głosu obywateli i z założenia ma przyczynić się do zmniejszenia deficytu demokracji w krajach partnerskich.

Reakcje na powstanie Partnerstwa Wschodniego Państwa bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w wymiar wschodni EPS różnią się w komentarzach na jego temat. Niektóre kraje objęte Partnerstwem, zwłaszcza Ukraina, obawiają się, że jest to tylko substytut rozszerzenia Unii Europejskiej. Tak też jest to postrzegane przez Francję i Niemcy. Z kolei Polska uważa, że jest to krok w jego stronę . Grupa Wyszehradzka zadeklarowała pełne wsparcie dla inicjatywy.

Stosunek innych komponentów EPS nie jest klarowny ze względu na to, że inne programy, takie jak Unia dla Śródziemnomorza, Wymiar Północny czy Synergia Czarnomorska również są częścią tej polityki, a więc wszystkie będą musiały konkurować o środki finansowe z jednej puli. Powstanie Partnerstwa Wschodniego zostało praktycznie nie zauważone w Gruzji, Azerbejdżanie, Mołdawii i na Białorusi. W Armenii nie doczekała się ani jednej informacji. Jedynym krajem, którego przedstawiciele wypowiedzieli się oficjalnie na ten temat była Ukraina. Kluczowe państwo – adresat PW zareagowało sceptycznie i od razu domagało się przyznania jasnej perspektywy członkostwa.

Poparcie projektu uzależniła od ewentualnych korzyści, jak na przykład dojście do ruchu bezwizowego.

Najważniejsza jednak z punktu widzenia kształtowania stosunków międzynarodowych jest reakcja

20. Nieformalny Szczyt Partnerstwa Wschodniego, „Tydzień na Wschodzie” nr 19(137) 26.05.2010, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2010-05-26/nieformalny-szczyt-partnerstwa-wschodniego (data dostępu: 16.01.2011).

16. Ibidem.

17. „ The Eastern Dimension of the European Union. The Polish View.” Speech by Włodzimierz Cimoszewicz, Polish Minister of Foreign Affairs, at the Conference “The EU Enlargement and Neighbourhood Policy” Warsaw, 20 February 2003, “Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej” http://www.msz.gov.pl/20,lutego,2003r.,,The,Eastern,Dimension,of,the,European,Union.,The,Polish,View.,S peech,by,Wlodzimierz,Cimosze wicz,,Polish,Minister,of,Foreign,Affairs,,at,the,Conference,The,EU,Enlargement,and,Neighbourhood,Policy,,Warsaw,,20,February,2003,1305.html (data dostępu: 16.01.2012).

18. B. Wojna, M. Gniazdowski, op.cit, s.42.

19. Propozycja polsko – szwedzka, „Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.msz.gov.pl/Propozycja,Polsko-Szwedzka,19890.html (data dostępu: 16.01.2012).

32//arena

Rosji. Minister spraw zagranicznych Rosji, Siergiej Ławorow, uznał Partnerstwo Wschodnie za antyrosyjską prowokację i próbę stworzenia własnej strefy wpływów. Nastroje w Moskwie uspokoił nieco fakt, że Partnerstwo nie dysponuje rozbudowanymi instrumentami finansowymi i instytucjonalnymi. Ambasador Rosji przy Unii Europejskiej, Władimir Czyżow, stwierdził, że „wszystko, co jest pozbawione własnej pozycji w budżecie, zazwyczaj daleko nie zajdzie”. Prezydent Miedwiediew dodał, że nie chciałby aby Partnerstwo Wschodnie przekształciło się w Partnerstwo przeciwko Rosji.

do stworzenia wschodniego wymiaru Unii Europejskiej. Później ta koncepcja została rozwinięta w non paper polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych wydanym w 2003 r. Bez wątpienia była to cenna wskazówka dla unijnych decydentów, jednak Polska nie była wówczas członkiem Unii Europejskiej, więc nie miała wpływu na kształt owej polityki w takim stopniu, w jakim by sobie tego życzyła. Zmianę przyniósł rok 2008, kiedy propozycja polsko – szwedzka zyskała poparcie wśród unijnych przywódców, a ukoronowanie znalazła na szczycie praskim w 2009 r., kiedy Partnerstwo Wschodnie oficjalnie powołano do życia.

Generalnie projekt został przedstawiony, jako próba realizacji wygórowanych ambicji Polski do bycia pośrednikiem pomiędzy Unią Europejską a państwami wschodnimi oraz realizacją własnych interesów na obszarze poradzieckim finansowanych z funduszy unijnych.

Polska mocno angażowała się w przygotowanie, a następnie realizację tego programu. Sprawując przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej jednym z jej priorytetów było Partnerstwo Wschodnie. Polska postawiła sobie za cel postęp w negocjacjach umów stowarzyszeniowych wraz z porozumieniami o strefach wolnego handlu oraz przyspieszenie procesu liberalizacji wizowej. Szereg wydarzeń towarzyszących nadał nowy impuls Partnerstwu Wschodniemu. Najważniejsze z nich to II Szczyt PW w Warszawie, Forum Biznesu PW w Sopocie oraz Forum Społeczeństwa Obywatelskiego w Poznaniu. Podczas warszawskiego Szczytu Polsce udało się zainicjować Akademię Administracji Publiczne PW, która stanowi polski wkład w reformę administracji publicznej krajów partnerskich PW oraz przeforsować pomysł pakietu modernizującego dla Białorusi. Ma on stanowić wsparcie finansowe dla tego kraju ze strony unijnych instytucji i zostanie uruchomiony w momencie rozpoczęcia reform demokratycznych przez białoruskie władze.

Konkluzje

P

artnerstwo Wschodnie jest inicjatywą Unii Europejskiej skierowaną do jej wschodnich państw, a mianowicie Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Gruzji, Mołdawii i Ukrainy. Celem tego programu jest głębsza integracja polityczna i społeczno – gospodarcza tych krajów ze strukturami unijnymi. Powszechnie uważa się, że fundamenty koncepcji wymiaru wschodniego Europejskiej Polityki Sąsiedztwa stworzyli polscy politycy. Po transformacji ustrojowej w 1989 r. jednym z zadań polskiej polityki zagranicznej, poza zintegrowaniem się z zachodnimi strukturami, takimi jak NATO i Unia Europejska, było zbudowanie przyjaznych stosunków z sąsiadami. Dlatego Polska już na samym początku swojej drogi do Unii Europejskiej wyrażała szczególne zainteresowanie kwestiami wschodnimi. Szef polskiej dyplomacji Bronisław Geremek podczas przemówienia inaugurującego negocjacje akcesyjne Polski w 1998 r. wezwał

Poza wsparciem politycznym, Polska udziela krajom partnerskim również pomocy finansowej.

Cztery spośród sześciu państw są objęte priorytetami polskiej współpracy rozwojowej . Co więcej, Polska zobowiązała się do przekazania miliona euro do Funduszu Powierniczego na rzecz pomocy technicznej . Usilne starania Polski włożone najpierw

21. Szczegółowy program polskiej prezydencji dostępny na stronie: http://pl2011.eu/ (data dostępu: 16.01.2012).

22. Wspólna Deklaracja Warszawskiego Szczytu Partnerstwa Wschodniego, „Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.msz.gov.pl/files/docs/komunikaty/20110930EAP/Wspolna%20 Deklaracja%20Warszawskiego%20Szczytu%20Partnerstwa%20Wschodniego.pdf (data dostępu: 16.01.2012).

23. Szczyt Partnerstwa Wschodniego w Warszawie zakończony, http://pl2011.eu/ 24. Deklaracja w sprawie sytuacji na Białorusi przyjęta podczas szczytu Partnerstwa Wschodniego w Warszawie, „Portal Prezydencja 2011”, 30.09.2011, http://pl2011.eu/content/wspolna-deklaracja-warszawskiegoszczytu-partnerstwa-wschodniego (data dostępu: 16.01.2012).

25. Sikorski o Partnerstwie Wschodnim: perspektywa członkostwa może stać się “wyobrażalna”, „Portal euractiv.pl”, 30.09.2011, http://www.euractiv.pl/polityka-zagraniczna/artykul/sikorski-o-partnerstwie-wschodnimperspektywa-czonkostwa-moe-sta-si-wyobraalna-002975 (data dostępu: 16.01.2012).

26. Ibidem

33//na podium

w powstanie, a potem w rozwój Partnerstwa Wschodniego są niezaprzeczalne. Warto się zastanowić, dlaczego to akurat Polska stała się orędownikiem wymiaru wschodniego Unii Europejskiej?

W trakcie przemian ustrojowych Polska zdobyła ogromne doświadczenie i specjalistyczną wiedzę, która może zostać wykorzystana przez wschodnich sąsiadów. Z tego powodu czuje się ona niejako adwokatem regionu w Unii Europejskiej. Nie bez znaczenia pozostają również powiązania historyczne, polityczne i geograficzne z krajami partnerskimi oraz chęć zbudowania stabilnego sąsiedztwa i bardziej przewidywalnego otoczenia inwestycyjnego.

Zrozumiałe jest więc, że Polska dąży do jak największego związania krajów wschodnioeuropejskich z unijnymi strukturami i ich integracji z rynkiem europejskim, co może znaleźć przełożenie na wzajemny wzrost gospodarczy. Ponadto, Polska liczy na promocję modelu demokratycznego w państwach objętych Partnerstwem Wschodnim, który wyzwoli je z rosyjskiej strefy wpływów oraz jest świadoma, że rozwijając i prowadząc PW staje się liczącym się graczem w UE – podnosi własne znaczenie.

Pomimo pewnych mankamentów Partnerstwa Wschodniego, jak niedostateczne finansowanie przez Unię Europejską czy brak struktury instytucjonalnej program ten jest uważany za sukces polskiej dyplomacji, a Polska postrzega go za swoją „markę”.

Bez wątpienia polski wkład w Partnerstwo Wschodnie jest okazały. Pytając jednak o efektywność wschodniego wymiaru należy się zastanowić, czy kraje partnerskie będą równie silne zaangażowane w tę inicjatywę oraz na jak głęboką integrację ze wschodnimi sąsiadami pozwoli sobie reszta państw unijnych.

I. Publikacje książkowe Monografie 1. Albrycht Izabella, Partnerstwo wschodnie w kontekście europejskiej polityki sąsiedztwa i Agendy Grupy Wyszehradzkiej, Instytut Kościuszki, Kraków 2009 Prace zbiorowe 1. Gniazdowski Mateusz, Wojna Beata, Partnerstwo Wschodnie – raport otwarcia, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2009 2. Doliwa-Klepacka Anna, Dubowski Tomasz, Zdanowicz Mieczysław, Partnerstwo Wschodnie – Polska promotorem realnej integracji, Oficyna Wydawnicza Aspra – JR, Warszawa 2010 3. Piekutowska Agnieszka, Dubowski Tomasz, Zdanowicz Mieczysław, Partnerstwo Wschodnie: wymiary realne integracji, Oficyna Wydawnicza Aspra – JR, Warszawa 2010 4. Orkhan Ali, Lyubov Artemenko, The Eastern Partnership: new perspectives for a new Europe, International Relations Students’ Association of the Jagiellonian University, Cracow 2010 II. Publikacje elektroniczne Literatura źródłowa 1. Wspólna Deklaracja przyjęta podczas Szczytu Partnerstwa Wschodniego w Pradze, http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/PL/ er/107647.pdf 2. Wspólna Deklaracja Warszawskiego Szczytu Partnerstwa Wschodniego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polski, http://www.msz.gov.pl/ files/docs/komunikaty/20110930EAP/Wspolna%20Deklaracja%20Warszawskiego%20Szczytu%20Partnerstwa%20Wschodniego.pdf 3. Polskie propozycje w sprawie przyszłego kształtu polityki rozszerzonej UE wobec nowych wschodnich sąsiadów. Sprawozdanie z konferencji zorganizowanej przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy z MSZ RP, „Fundacja im. Stefana Batorego”, www.batory.org.pl/doc/nowi_s.pdf 4. Propozycja polsko – szwedzka, „Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.msz.gov.pl/Propozycja,Polsko-Szwedzka,19890. html 5. Polska współpraca na rzecz rozwoju a Partnerstwo Wschodnie (2009-2010), str.31, https://www.polskapomoc.gov.pl/files/dokumenty_publikacje/PUBLIKACJE_2011/projekty_polska%20pomoc_w_krajach_PW_2011.pdf 6. Kapuśniak Tomasz, Wymiar Wschodni Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej. Inkluzja bez członkostwa?, Centrum Europejskie Natolin, Warszawa 2010 7. P. K. Baev, Nieuniknione, lecz niepożądane czyli Rosja a Partnerstwo Wschodnie [w:] Kształtowanie się nowej europejskiej polityki wschodniej – ocena Partnerstwa Wschodniego pod redakcją Kerry Longhurst, http://www.civitas.edu. pl/pub/CfSS/Studia_i__Analizy_tom_8__pol.pdf 8. Szymon Ananicz, Partnerstwo Wschodnie, „Biuro Analiz Sejmowych,” http:// orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/8567007B249862DEC12576350035AB90/$file/ Infos_64.pdf Portale internetowe 1. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej, www.msz.gov. pl 2. Komisja Europejska, www.ec.europa.eu 3. Polska prezydencja w UE, www.pl2011.eu 4. Polskiego Instytut Spraw Międzynarodowych, www.pism.pl 5. Fundacja im. Stefana Batorego, www.batory.pl 6. Ośrodek Studiów Wschodnich, www.osw.waw.pl 7. Portal o Partnerstwie Wschodnim, www.eastbook.eu

Bibliografia: 27. Działalność Akademii Administracji Publicznej Partnerstwa Wschodniego w 2011 r., „Ministerstwo Spaw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej”, http://www.msz.gov.pl/Dzialalnosc,Akademii,Administracji,Publiczne j,Partnerstwa,Wschodniego,w,2011,r.,47579.html (data dostępu: 16.01.2011).

28. Erasmus na wschód !, „Portal Gazeta Wyborcza”, 07.08.2011, http://wyborcza.pl/prezydencja2011/1,111800,9915936,Erasmus_na_Wschod_.html (data dostępu: 16.01.2011).

29. III Forum Społeczeństwa Obywatelskiego PW, „Portal UniaEuropejska.org”, 28.11.2011, http://www.uniaeuropejska.org/iii-forum-spoleczenstwa-obywatelskiego-pw (data dostępu: 16.01.2012).

30. S. Ananicz, Partnerstwo Wschodnie, „Biuro Analiz Sejmowych,” http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/8567007B249862DEC12576350035AB90/$file/Infos_64.pdf (data dostępu: 16.01.2012).

31. Grupa Wyszehradzka wspiera Partnerstwo Wschodnie, „BestOSW” nr 22, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-06-29/grupa-wyszehradzka-wspiera-partnerstwo-wschodnie (data dostępu: 17.01.2012).

32. Pierwsze reakcje na inicjatywę Wschodniego Partnerstwa, „Tydzień na Wschodzie” nr 18, 28.05.2008, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-05-28/pierwsze-reakcje-na-inicjatywewschodniego-partnerstwa (data dostępu: 17.01.2012).

33. P. K. Baev, Nieuniknione, lecz niepożądane czyli Rosja a Partnerstwo Wschodnie [w:] Kształtowanie się nowej europejskiej polityki wschodniej – ocena Partnerstwa Wschodniego pod redakcją Kerry Longhurst, http:// www.civitas.edu.pl/pub/CfSS/Studia_i__Analizy_tom_8__pol.pdf (data dostępu: 17.01.2012).

34. Ibidem.

36. Więcej informacji: Polska współpraca na rzecz rozwoju a Partnerstwo Wschodnie (2009-2010), str. 31, https://www.polskapomoc.gov.pl/files/dokumenty_publikacje/PUBLIKACJE_2011/projekty_polska%20 pomoc_w_krajach_PW_2011.pdf (data dostępu: 17.01.2011).

37. Partnerstwo Wschodnie: 1 mln euro od Polski na Fundusz Powierniczy, „Portal Polska The Times”, 29.09.2011, http://www.polskatimes.pl/artykul/456127,partnerstwo-wschodnie-1-mln-euro-od-polski-na-fundusz,id,t. html (data dostępu: 17.01.2011).

38. Wschodnie Partnerstwo to marka polskiego przewodnictwa w UE, „Portal Gazeta.pl”, 26.05.2008., http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,5245233.html (data dostępu: 17.01.2012).

34//arena

Media o kryzysie gospodarczym w Unii Europejskiej W OBECNYM KRYZYSIE GOSPODARCZYM SZCZEGÓLNIE ISTOTNĄ ROLĘ ZDAJE SIĘ PEŁNIĆ ZAUFANIE. STĄD TEŻ WAŻNA JEST ROLA MEDIÓW, KTÓRE NIE TYLKO INFORMUJĄ, LECZ TAKŻE INTERPRETUJĄ I ROZPOWSZECHNIAJĄ PROGNOZY. W NINIEJSZEJ ANALIZIE PRAGNĘ ZAWRZEĆ PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZYCH ARTYKUŁÓW POŚWIĘCONYCH TEJ TEMATYCE ZAMIESZCZONYCH W NAJBARDZIEJ OPINIOTWÓRCZYCH DZIENNIKACH I TYGODNIKACH EUROPEJSKICH (THE GUARDIAN, LES ECHOS, LA REPUBBLICA I INNE), KTÓRE POJAWIAŁY SIĘ W OSTATNICH MIESIĄCACH I WPŁYWAŁY NA OPINIĘ PUBLICZNĄ KRAJÓW UE. Wojciech Łysek

P

onad dwadzieścia artykułów podzielono na kilka grup. Grudzień 2011 r. to czas wzmożonych dyskusji na temat wzrostu znaczenia Niemiec w Europie. Równie szeroko na łamach prasy na Starym Kontynencie komentowano mający miejsce 8 i 9 grudnia szczyt Rady Europejskiej, na którym omawiano możliwości poprawy sytuacji gospodarczej w strefie euro. Ostatnie tygodnie 2011 r. upłynęły również pod znakiem swoistej konfrontacji między instytucjami unijnymi a agencjami ratingowymi, których oceny miały wpływ na pogorszenie sytuacji w śródziemnomorskich państwach UE. Drugą grupą będą opinie o postawie przedsiębiorstw zmagających się z kryzysem oraz reakcjach społeczeństw.

Trzecią z kolei – rozważania współczesnych myślicieli nad ideą integracji europejskiej i jej przyszłością w latach gospodarczego załamania.

Aspekt polityczny kryzysu

W

pierwszych podsumowaniach szczytu Unii Europejskiej z 8-9 grudnia w Brukseli znaleźć można opinie będące doskonałym podsumowaniem obecnej sytuacji. E. Maurice, francuski dziennikarz,

redaktor naczelny „Presseurop.eu” stwierdza: „jednym ze stałych elementów obecnego kryzysu strefy euro jest to, że nigdy nie wiadomo, czy kolejny szczyt ostatniej szansy zdołał uratować na dobre jednolitą walutę” . Stąd brak pewności, nieostateczność rozwiązań i złożone potrzeby państw stanowią cechy charakterystyczne kryzysu w strefie euro.

W dalszej części autor artykułu rozwija zacytowaną powyżej myśl, konfrontując polityczne decyzje przywódców Unii z postawą rynków finansowych. W konkluzji stwierdza, iż reakcje tych drugich wymuszają na ociężałej machinie unijnych instytucji dalsze decyzje, które jednak nie są wystarczające.

Przewodnią rolę w wyznaczaniu kierunku dalszych zmian pełni Berlin. Zgoda, bądź opór kanclerz Angeli Merkel wobec konkretnych rozwiązań przesądza zazwyczaj o postępowaniu całej Unii Europejskiej. Dość wspomnieć sprzeciw Niemiec wobec pomysłu przeznaczenia pieniędzy na Europejski Fundusz Stabilizacji Finansowej przez Europejski Bank Centralny (EBC). Stanowisko Berlina motywowane jest obawą przed inflacją i podporządkowaniem EBC celom politycznym.

1. E. Maurice, I co teraz?, 9 grudnia 2011, [brak tłumacza] [za:] www.presseurop.eu/pl/content/editorial/1269061-i-co-teraz, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

2. Ibidem.

3. Cyt. za: U. Beck Ulrich, Szansa dla demokracji, „The Guardian”, 1 grudnia 2011, [brak tłumacza] [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1238131-szansa-dla-demokracji, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

4. Por. Komu… [za:] www.presseurop.eu/pl/content/press-review/1255161-komu-po-drodze-z-merkel-i-sarkozy-m dokument pobrany 2 stycznia 2012.

35//za filarem

Niemcy podczas kryzysu umocniły się na pozycji czołowej gospodarki europejskiej. Można się już spotkać z opiniami, nawiązującymi do znanej wypowiedzi Henry’ego Kissingera, iż „nie tak dawno prawie wszyscy narzekali na kakofonię w Unii. Teraz nagle Europa ma jeden numer telefonu, pod który można dzwonić. Aparat odzywa się w Berlinie i należy w tej chwili do Angeli Merkel”.

Mimo wszystko nie ma innej drogi niż przywództwo motoru integracji europejskiej – tandemu „Merkozy”. Przy czym, dzisiaj te dwa państwa „są czymś więcej niż silnikiem, są samym pojazdem”.

Gdy przyjrzymy się zaś z większą uwagą zrozumiemy prędko, iż „francusko-niemiecka Europa”, swoisty „federalizm dwojga partnerów”, to „pozorna asymetria skrywająca niemieckie idee i francuską retorykę”.

Taki rozwój sytuacji nie budzi jednak powszechnego zachwytu. Społeczeństwa coraz bardziej, szczególnie w południowej Europie, zależne od niemieckiej pomocy ustami swych publicystów twierdzą, iż „ Niemcy szykują się do germanizacji Europy […]”, a akceptacja pomysłu Berlina „by wzmocnić i zharmonizować integrację fiskalną i budżetową w strefie euro, to żądania przypominające reparacje wojenne .

Na dowód tego warto przytoczyć i inne opinie, zgodnie z którymi Niemcy to jedyne państwo mogące „posklejać (Unię Europejską) albo ją rozłożyć”.

Wymaga to jednak wzniesienia się ponad własny interes i działania na rzecz UE. Takim rozwiązaniem może okazać się próba zaimplementowania „liberalnego interwencjonizmu”, kojarzonego z postacią Waltera Röpke. Idea ta, znana bardziej jako „ordoliberalizm”, doprowadziła do „uzdrowienia” sytuacji gospodarczej w Republice Federalnej po II wojnie światowej . Zgodnie z jej założeniami wzmocnić należy „silną Europę”, a także ponadnarodowe instytucji państwowe, pod warunkiem jednak, iż pozostaną one apolityczne i niezależne. Z perspektywy czasu wydaje się, iż powyższa ideologia stoi za decyzjami podejmowanymi przez Berlin.

Nawet Francja, która uważana jest za „tę drugą” zgłasza zastrzeżenia do przywódczej roli Niemiec. Na łamach francuskiej prasy odnaleźć można wypowiedzi polityków i publicystów wyrażających się o działaniach partnera jako o „bismarckowskiej polityce Merkel”, a prezydent Nicholas Sarkozy porównywany jest do „Daladiera w Monachium”. Francuska opinia publiczna wydaje się jednak uodporniona na radykalizm, skoro powyższe określenia w tych samych gazetach sąsiadują z opiniami, iż publikacje rozbudzające nacjonalizm to „słowa mogące „obudzić stare demony”.

Niemiecka dominacja rzeczywiście budzi obawy, ale dużo bardziej powinna zastanawiać merytoryczna krytyka decyzji podejmowanych przez A. Merkel. Dość wspomnieć o opieszałości Berlina i braku woli, by wziąć odpowiedzialność za Europę . Drugim poważnym zarzutem wobec władz niemieckich jest arogancja, która stanowi„wcielenie europejskiej wersji nacjonalizmu deutsche marki i podnosi do rangi kontynentalnego dogmatu niemiecką kulturę stabilności.

To z winy pani kanclerz, technokraci zastępują europejskich polityków” . Słowem, zdaniem surowych recenzentów, naciski wywierane przez decydentów Republiki Federalnej osłabiają demokrację w Europie.

Jedna z prób zaimplementowania reform, zgodnie z powyższymi założeniami, pod auspicjami tandemu „Merkozy”, została przeprowadzona na wspominanym już wcześniej szczycie UE, na początku grudnia 2011 r. Wówczas to, „A. Merkel postawiła sobie za cel przekonanie pozostałych państw unijnych do zmiany traktatów UE. (….) Osiągnięcie porozumienia było dla niej bardziej istotne, niż jedność w UE. Mogła przy tym liczyć na wsparcie prezydenta Francji, który stał twardo u jej boku”.

Porozumienie udało się zawrzeć, jednak zostało ono drogo okupione. Większość liderów krajów członkowskich zgodziła się na nie bez większego entuzjazmu, a kierowało nimi raczej przekonanie, iż kryzysu zadłużenia nie uda się rozwiązać wbrew woli Republiki Federalnej . Inni zaś, jak Wielka Bry-

5. Por. D. Seux, Nie Paryż, nie Berlin, ale Frankfurt, „Les Echos”, 5 grudnia 2011, tłum. S. Szarejko [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1250511-nie-paryz-nie-berlin-ale-frankfurt, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

6. Zob. więcej: B. Spinelli, Zróbmy, jak każe dama, „La Repubblica”, 2 grudnia 2011, tłum. P. Bravo, [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1243111-zrobmy-jak-kaze-dama, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

7. Ibidem.

8. Zob. więcej: L. Bassets, Żegnaj, słodka suwerenności, „El Pais”, 8 grudnia 2011, tłum. M. Wawrzyńczak [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1263761-zegnaj-slodka-suwerennosci ,dokument pobrany 2 stycznia 2012.

9. Por.: B. Spinelli, Zróbmy…. [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1243111-zrobmy-jak-kaze-dama, dokument pobrany 2 stycznia 2012. ordoliberalizm stał się podstawą dla doktryny społecznej gospodarki rynkowej.

10. A. Vauchez, Doktryna Angeli Merkel, „Liberation”, 8 grudnia 2011, tłum. J. Boczkowska-Crettenand [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1262351-doktryna-angeli-merkel, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

11. Cyt. za: M. Krupa, Drogo okupione porozumienie, „Die Zeit”, 9 grudnia 2011, tłum. M. Aponowicz [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1269231-drogo-okupione-porozumie nie, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

12. Ibidem.

36//arena

tania czy Węgry zapowiedziały, że się pod porozumieniem nie podpiszą. Szefowie rządów Szwecji i Czech musieli natomiast otrzymać najpierw mandat od parlamentów krajowych. Polska i część członków UE „jeszcze nie zdecydowały się na skok na głęboką wodę”. W ten oto sposób Unia podzieliła się na dwie części. Z jednej strony mamy kraje należące do strefy euro, z drugiej zaś te chcące do niej kiedyś wstąpić.

Istnieje również grupa nie mająca takiego zamiaru.

Podsumowując analizę politycznego wymiaru kryzysu gospodarczego w Europie, wypada powtórzyć za publicystą „El Pais”, iż: „wciąż mamy Europę bez europejskości – „federalizm bez federalistów”. I znowu z tą samą europejską nadzieją, wielokrotnie podsycaną, że któregoś dnia mechanizm stworzy jednak instytucję – to znaczy europejskość i polityczną federację, jakiej brakuje dzisiaj”.

Agencje ratingowe - recenzenci Unii Europejskiej

G

dy w Stanach Zjednoczonych wybuchł kryzys za wroga publicznego uznane zostały rady nadzorcze potężnych banków. W Europie jednak, szczególnie ostatnio, gniew skupił się na zupełnie kimś innym. Agencje ratingowe, o nich bowiem mowa, zyskały miano „podsycających kryzys” i „wielkich spóźnialskich świata finansów”. Ich pracowników oskarżono o „niezdarne dolewanie oliwy do ognia”, a je same okrzyknięto instytucjami o najgorszej opinii. Jednocześnie tych dotąd niedostrzeganych graczy oskarżono o przyczynienie się do kryzysu poprzez zawyżenie ocen, jak się później okazało, toksycznych aktywów hipotecznych (od których z resztą kryzys się rozpoczął).

Standar&Poor`s, Moody’s, Fitch – wymieniane jednym tchem agencje, okazały się antybohaterem grudnia 2011 r., gdy tuż przed szczytem UE, jedna z nich zasugerowała możliwość obniżenia oceny

kredytowej strefy euro . Reakcja europejskich instytucji odpowiedzialnych za nadzór rynków finansowych była natychmiastowa. Przeciw agencjom ratingowym wszczęto śledztwo. Biorąc pod uwagę powyższe, nie należy być zaskoczonym, iż w europejskiej prasie pojawiły się opinie, iż u boku ociężałej władzy politycznej urosła poważna konkurentka.

Jak ubolewa na łamach „Liberation” N. Demorand: „wyłoniła się nowa niczym nie ograniczona władza ekonomiczna, która zakłóca system demokratyczny”. Ustabilizowany dotąd układ sił na naszych oczach ulega więc zmianom. Na podstawie wydarzeń z grudnia 2011 r. trudno przewidzieć, jak będzie wyglądał przyszły kształt strefy euro. Jedno nie ulega wątpliwości: sfera polityczna traci na rzecz ekonomii.

Społeczeństwo i przedsiębiorstwa wobec kryzysu

G

dy mowa o zmianach w porządku międzynarodowym nie można również zapomnieć o wielkich inwestorach (np. przypadek portugalski: spółki energetyczne, czy transportowe uległy prywatyzacji i masowo wykupywano ich akcje. Jednak trzeba wrócić uwagę, iż wśród głównych nabywców przedsiębiorstw państwowych z Portugalii znajdziemy Brazylijczyków, Chińczyków i obywateli Angoli. Przedsiębiorcy z tych państw dysponują niezbędnymi funduszami. Należy tu podkreślić, że Chiny próbują tym samym wejść „na jeszcze jeden, wrażliwy, europejski rynek, mający szczególne powiązania z Afryką używającą języka portugalskiego. Będą też mogli dokonać postępów technologicznych” . Zdziwienie budzić może obecność inwestorów z Angoli. W ich przypadku, prócz wspólnej przeszłości (dziedzictwo kolonializmu, język) istotną rolę odgrywają „motywacje polityczne”. Zgodnie z opinią profesora Instytutu Superior de Economia e Gestao, Antonio Ennes Ferreira, to sposób na „legitymizację kapitałów, które są w Portugalii badane mniej uważnie, niż gdzie indziej, dzięki czemu

13. W przypadku Węgier sytuacja już się zmieniła i tamtejszy rząd i parlament zdecydowały o przystąpieniu do PF 14. Zob. więcej: L. Bassets, Żegnaj, słodka suwerenności, „El Pais”, 8 grudnia 2011, tłum. M. Wawrzyńczak [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1263761-zegnaj-slodka-suwerennosci ,dokument pobrany 2 stycznia 2012.

15. Cyt. za: L. Bassets, Żegnaj…[za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1263761-zegnaj-slodka-suwerennosci, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

16. A. Osborne, Agencje ratingowe nie są źródłem wszelkiego zła, „The Daily Telegraph”, 7 grudnia 2011, tłum. M. Wawrzyńczak [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1259371-agencje-ratingowe-nie-sa-zrodlemwszelkieg o-zla, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

17. Zob. więcej: Komu…. [za:] www.presseurop.eu/pl/content/press-review/1255161-komu-po-drodze-z-merkel-i-sarkozy-m dokument pobrany 2 stycznia 2012 18. Cyt. za: N. Demorand, Niepokojący wzlot agencji ratingowych, „Liberation”, 7 grudnia 2011, tłum.

S. Szarejko [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1258801-niepokojacy-wzlot-agencji-ratingowych, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

19. Cyt. za: A. Campos i L. Meireles, Kraje rozwijające się na zakupach w Lizbonie, „Expresso”, 6 grudnia 2011, tłum. W. Bibrowski, [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1255871-kraje-rozwijajace-sie-na-zakupach-

37//za filarem

będą mogły być również wprowadzone na inne rynki” .

Przytoczone wyżej przykłady dotyczą firm spoza Europy. Z zupełnie innym podejściem do inwestowania mamy do czynienia wśród europejskich partnerów. Zgodnie z informacją podaną przez „Les Echos” jedna z brytyjskich firm brokerskich, na swojej elektronicznej platformie EBS (największej międzybankowej giełdzie walutowej) od miesięcy testuje możliwość powrotu Grecji do swojej wcześniejszej waluty – drachmy . Natomiast „Dziennik Gazeta Prawna” informuje, że firmy na świecie tworzą plany awaryjne, a polskie „zachowują zimną krew”.

Celem uwiarygodnienia powyżej zaprezentowanej opinii gazeta przytacza opinię rzecznika prasowego przedsiębiorstwa Solaris Bus&Coach, który stwierdza: „jeżeli doszłoby do rozpadu strefy, nie byłby to dla nas cios. Już teraz Solaris rozlicza się z klientami nie tylko w euro, ale też w koronach czeskich czy szwedzkich” .

Zupełnie inaczej próbują dostosować się do kryzysu społeczeństwa. W tym miejscu warto przytoczyć dwa przykłady. Pierwszy z nich to Islandia uznawana dotąd za raj dla inwestorów, która na skutek działań polityków, znalazła się w 2008 r. na skraju bankructwa. Jednak już w kilka miesięcy później, „naród islandzki zbuntował się przeciwko arbitralnej logice” kryzysu. „Pokojowe manifestacje, w których wzięły udział tłumy, doprowadziły do upadku konserwatywnego rządu”. Natomiast później „w dwóch referendach obywatele odmówili ratowania banków i spłacania ich zagranicznych długów. We wrześniu 2011 r. były premier Geir Haarde został postawiony przed sądem pod zarzutem doprowadzenia kraju do kryzysu”.

Wysiłki obywateli Islandii pokazały, iż można nawet w czasach kryzysu „budować swoją przyszłość na fundamencie własnych decyzji i własnej wyobraźni” .

W Hiszpanii, która również znajduje się w trudnej sytuacji gospodarczej, społeczeństwo także podejmuje próby walki z „bezdusznym” kryzysem. Jedną z form jest organizacja Platforma Dotkniętych Hipoteką (hisz. Platforma de Afectados por la Hipote-

ca), która podejmuje działania na rzecz„ofiar kredytów hipotecznych”. Instytucje finansowe próbują odzyskać bowiem choćby część zaciągniętych pod zastaw mieszkań pożyczek. Ich postępowanie budzi jednak społeczny opór, gdyż jak twierdzi Rafael Mayoral, radca prawny wspomnianej organizacji pozarządowej: to właśnie banki „zarządzały ryzykiem kredytowym w sposób skandaliczny, stosując zawyżoną wycenę mieszkań, co dawało kredytobiorcom złudzenie, że mając zabezpieczenie w postaci takiej nieruchomości, nietrudno im będzie spłacić kredyt” .

Społeczne rozgoryczenie i zagubienie w czasach kryzysu wyrażane jest także na inne sposoby.

We Florencji miało miejsce morderstwo dwóch senegalskich sprzedawców, w Grecji odbywają się liczne protesty społeczne, zaś na włoskich forach pod adresem niemieckich ekonomistów pojawiają się anonimowe wpisy: „Niemcy = SS”.

Najczęściej ich wypowiedzi koncentrowały się wokół kwestii rezygnacji ze wspólnej waluty a tym samym stanowiły namysł nad przyszłością UE. Jak stwierdził na łamach „El Pais” hiszpański filozof Rafael Argullol „byłaby to prawdziwa katastrofa, która niechybnie nas czeka, jeśli w porę temu nie zaradzimy” . „Europejskie marzenie” ległoby w gruzach. Stary Kontynent w wypadku takiego scenariusza powróciłby do sytuacji sprzed kilkudziesięciu lat, a„likwidacja europejskiego projektu pozostawiłaby wolną drogę totalitaryzmom, które dziś cieszą się nieuzasadnionym poparciem, jako skuteczne antidotum w obliczu kryzysu” . W podobnym tonie wypowiada się Jürgen Habermas, który stwierdza: „jeśli projekt europejski upadnie, pojawi się pytanie, jak wiele trzeba będzie czasu, aby powrócić do status quo”.

Posługuje się on w tym celu analogią do rewolucji z roku 1848, po klęsce której„potrzeba było stu lat, aby doprowadzić do tego samego poziomu demokracji”.

Społeczeństwa Europy ulegają więc radykalizacji, a w poszczególnych krajach formują się przejawy społeczeństwa obywatelskiego. Wypada zatem przyznać rację Paul’owi Krugmanowi, który na łamach włoskiej „La Stampa” stwierdził „recesja tworzy ogromne pokłady gniewu skierowanego przeciw polityce, która wielu Europejczykom wydaje się zbyt surową karą nałożoną przez Niemców. Ktoś, kto zna dzieje Europy, musi dostać dreszczy w obliczu powracającej wrogości”.

Jednocześnie warto przytoczyć opinię niemieckiego filozofa, który zwraca uwagę na nowy system jaki wyłonił się podczas kryzysu. Nazywa go „postdemokracją” i definiuje jako sytuację, w której Parlament Europejski został pozbawiony wpływów, Komisja Europejska znalazła się w „dziwnym stanie zawieszenia”, a Rada „zyskała centralną pozycję w strukturach Wspólnoty”. J. Habermas konstatuje następnie:„to anomalia, by organ rządowy podejmował decyzje polityczne, choć nie ma do tego uprawnień” .

Refleksja nad ideą integracji europejskiej

Podsumowując powyższy wątek należy przywołać spojrzenie z nieco węższej perspektywy.

Holenderski historyk Dirk-Jan van Baar, podkreśla, iż „rok 2011 przejdzie z pewnością do historii jako rok katastrof”. Jednocześnie jest w stanie zrozumieć opinię coraz większej liczby obserwatorów, którzy wieszczą kres czterowiekowej dominacji Europy.

E

konomiczne turbulencje, jak pokazują zaprezentowane artykuły, dotknęły nie tylko decydentów, lecz także obywateli i przedsiębiorców. Zmianie zaczął ulegać system powiązań międzynarodowych.

Na znaczeniu zyskali nowi gracze – jak agencje ratingowe, a znaczenie innych (przedsiębiorstwa z Brazylii czy Chin) wzrosło. Biorąc pod uwagę powyższe, nie powinno budzić zaskoczenia, iż na temat obecnej sytuacji wypowiedzieli się czołowi europejscy intelektualiści.

w-lizbonie, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

20. Ibidem.

21. EBS – Electronic Broking Services.

22. Jak firmy przygotowują się na Eurogedon, 1 grudnia 2011 [za:] www.presseurop.eu/pl/content/news-brief/1238611-jak-firmy-przygotowuja-sie-na eurogedon , dokument pobrany 2 stycznia 2012.

23. Cyt za: Jak firmy….[za:] www.presseurop.eu/pl/content/news-brief/1238611-jak-firmy-przygotowuja-sie-na eurogedon , dokument pobrany 2 stycznia 2012.

24. Por. M. Angel i S. Lorono, O wyspach i utopiach, „Publico”, 23 grudnia 2011, tłum. K. Witakowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1324991-o-wyspach-i-utopiach, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

25. Por. A. del Barrio, Hiszpania wyrzucona na ulicę, „El Mundo”, 2 grudnia 2011, tłum. K. Witakowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1242471-hiszpania-wyrzucona-na-ulice, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

26. Zob. więcej: G. Riotta Gianni, Jad kryzysu, „La Stampa”, 14 grudnia 2011, tłum. P. Bravo [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1289331-jad-kryzysu, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

38//arena

Wnioski

Z

początkiem 2012 r. na łamach „Gazety Wyborczej” Jacek Pawlicki stwierdza: „Rok 2011 był tak zły dla Europy, że 2012 może być tylko lepszy”.

Trudno po takiej opinii nie ucieszyć się, z konstatacji, iż „optymistyczne jest to, że wszyscy siedzą przy [jednym] stole”. Publicyści nie są jednak zgodni co do wniosków. Jose Ignacio Torreblanca sugeruje, że po strasznym roku 2011 ten nadchodzący może być jeszcze gorszy. Hiszpański politolog w dalszej części stwierdza wręcz, iż „kryzys może zmusić 27 krajów Unii do dokonania wyboru pomiędzy Grecją, a Wielka Brytanią i po raz kolejny decyzje w tej sprawie zostaną podjęte w Berlinie” . Na łamach „El Pais” przeczytamy, iż druga połowa XX w. to cały ciąg kryzysów jaki trawił Europę, poczynając od „kryzysu pustego krzesła” w latach 60., po przegrane referenda konstytucyjne we Francji i Holandii. Jednak wydarzenia ostatnich lat „stanowią zagrożenie dla jej [Europy] egzystencji”. Taka ocena sytuacji, skłania do szukania porównań z sytuacjami z przeszłości. Belgradzki dziennikarz szuka analogii z rozpadem Jugosławii. M. Pantelic zwraca uwagę na deficyt demokracji, różnice w poziomie gospodarczego rozwoju między krajami, czy też wzrost poparcia dla nacjonalizmu i ksenofobii . Co się tyczy ostatniej konstatacji, potwierdza ją również J. Pawlicki, który zauważa niebezpieczeństwo wynikające z rosnącego napięcia społecznego, szczególnie zaś „frustrację młodego pokolenia”.

Mimo różnie rozłożonych akcentów dość powszechna wśród europejskich dziennikarzy jest opinia, iż „przyszłość Europy nie będzie jednak zależała od krajów peryferyjnych, Grecji czy też Wielkiej Brytanii, ale od jej centrum, to ewidentne”.

Słowem: „przypowieści Kasandry sprawdzą się, albo zostaną zdementowane w Berlinie” . Wypada więc powtórzyć za polskim ministrem spraw zagranicznych, Radosławem Sikorskim, który w listopadzie 2011 r. stwierdził, kierując swe słowa do niemieckich polityków: „trzeba działać teraz”.

27. Cyt za: G. Riotta, Jad…,[za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1289331-jad-kryzysu, dokument pobrany, 2 stycznia 2012.

28. R. Argullol, Beznadziejna obrona Europy, „El Pais”, 20 grudnia 2011, tłum. K. Witakowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1307281-beznadziejna-obrona-europy dokument pobrany 2 stycznia 2012.

29. Cyt. za: R. Argullol, Beznadziejna…. [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1307281-beznadziejna-obrona-europy dokument pobrany 2 stycznia 2012.

30. Cyt. za: G. Diez, Jurgen Habermas, ostatni Europejczyk, „Der Spiegel”, 2 grudnia 2011, tłum. M. Aponowicz [za:] http://www.presseurop.eu/pl/content/article/1242711-juergen-habermas-ostatni-europejczyk, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

31. Por. G. Diez, Jurgen… [za:] http://www.presseurop.eu/pl/content/article/1242711-juergen-habermas-ostatni-europejczyk, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Jurgen Habermas od wielu lat zajmuje się deficytem demokracji europejskiej. Jego zdaniem brak jest Europie przede wszystkim wspólnego pojęcia opinii publicznej i europejskiego społeczeństwa obywatelskiego.

32. Cyt. za: J. I. Torreblanca, Rok 2012, rokiem proroczym?, „El Pais”, 2 stycznia 2012, tłum. J. Boczkowska-Crettenand [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1347331-rok-2012-rokiem-proroczym, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

33. Por. M. Pantelic, A gdyby UE miała skończyć jak Jugosławia Tito, „Politika”, 5 stycznia 2012, tłum. M. Kozłowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1359871-gdyby-ue-miala-skonczyc-jak-jugoslawia-tito,

39//za filarem

Bibliografia: Angel Miguel i Lorono Sanz, O wyspach i utopiach, „Publico”, 23 grudnia 2011, tłum. Katarzyna Witakowska, [za:] www.presseurop.eu/pl/content/ article/1324991-o-wyspach-i-utopiach, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Argullol Rafael, Beznadziejna obrona Europy, „El Pais”, 20 grudnia 2011, tłum.

Katarzyna Witakowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1307281beznadziejna-obrona-europy dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Baar Dirk-Jan van, Nie tak rychły zmierz Europy, „De Volskrant”, 5 grudnia 2011, tłum. Małgorzata Kozłowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/ article/1251251-nie-tak-rychly-zmierzch-europy, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Barrio del Ana, Hiszpania wyrzucona na ulicę, „El Mundo”, 2 grudnia 2011, tłum.

Katarzyna Witakowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1242471hiszpania-wyrzucona-na-ulice, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Bassets Lluis, Żegnaj, słodka suwerenności, „El Pais”, 8 grudnia 2011, tłum. Marcin Wawrzyńczak [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1263761-zegnajslodka-suwerennos ci ,dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Beck Ulrich, Szansa dla demokracji, „The Guardian”, 1 grudnia 2011, [brak tłumacza] [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1238131-szansa-dlademokracji, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Campos Anabela i Meireles Luisa, Kraje rozwijające się na zakupach w Lizbonie, „Expresso”, 6 grudnia 2011, tłum. Władysław Bibrowski, [za:] www.presseurop. eu/pl/content/article/1255871-kraje-rozwijajace-sie-na-zakupach-w-lizbonie, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Demorand Nicolas, Niepokojący wzlot agencji ratingowych, „Liberation”, 7 grudnia 2011, tłum. Sławomir Szarejko [za:] www.presseurop.eu/pl/content/ article/1258801-niepokojacy-wzlot-agencji-ratingowych, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Diez Georg, Jurgen Habermas, ostatni Europejczyk, „Der Spiegel”, 2 grudnia 2011, tłum. Miłosz Aponowicz [za:] http://www.presseurop.eu/pl/content/ article/1242711-juergen-habermas-ostatni-europejczyk, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Jak firmy przygotowują się na Eurogedon, 1 grudnia 2011 [za:] www.presseurop.eu/pl/content/news-brief/1238611-jak-firmy-przygotowuja-sie-na eurogedon , dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Komu po drodze z Merkel i Sarkozy’m, 6 grudnia 2011, [brak autora], [brak tłumacza] [za:] www.presseurop.eu/pl/content/press-review/1255161-komupo-drodze-z-merkel-i-sarkozy-m dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Krupa Matthias, Drogo okupione porozumienie, „Die Zeit”, 9 grudnia 2011, tłum.

Miłosz Aponowicz [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1269231-drogookupione-porozumie nie, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Majnoni Giovanni, Jak objaśnić dzieciom kryzys, „Il Sole – 24 Ore”, 21 grudnia 2011, tłum. Paweł Bravo [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1314491jak-objasnic-dzieciom-kryzys, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Małecki Piotr i Stanek Piotr, Gospodarka światowa wobec kryzysu globalnego, ss. 62-80 [w:] Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, pod red. Stanisława Miklaszewskiego i Edwarda Molendowskiego, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009.

Maurice Eric, I co teraz?, 9 grudnia 2011, [brak tłumacza] [za:] www.presseurop. eu/pl/content/editorial/1269061-i-co-teraz, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

O nas, Portal „Presseurop.eu”, [brak autora] [za:] www.presseurop.eu/pl/about, dokument pobrany 10 stycznia 2012.

Osborne Alistair, Agencje ratingowe nie są źródłem wszelkiego zła, „The Daily Telegraph”, 7 grudnia 2011, tłum. Marcin Wawrzyńczak [za:] www.presseurop. eu/pl/content/article/1259371-agencje-ratingowe-nie-sa-zrodlem-wszelkieg o-zla, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Pantelic Momcilo, A gdyby UE miała skończyć jak Jugosławia Tito, „Politika”, 5 stycznia 2012, tłum. Małgorzata Kozłowska [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1359871-gdyby-ue-miala-skonczyc-jak-jugoslawia-tito, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

Pawlicki Jacek, Czy może być jeszcze gorzej?, „Gazeta Wyborcza”, 3 stycznia 2012

[za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1351081-czy-moze-byc-jeszczegorzej, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

Riotta Gianni, Jad kryzysu, „La Stampa”, 14 grudnia 2011, tłum. Paweł Bravo [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1289331-jad-kryzysu, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Seux Dominique, Nie Paryż, nie Berlin, ale Frankfurt, „Les Echos”, 5 grudnia 2011, tłum Sławomir Szarejko [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1250511nie-paryz-nie-berlin-ale-frankfurt, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Sikorski Radosław, Polska a przyszłość Unii Europejskiej, „Portal Ministerstwa Spraw Zagranicznych”, 28 listopada 2011 [za:] www.msz.gov.pl/files/docs/ komunikaty/20111128BERLIN/radoslaw_sikorski_polska_a_przyszlosc_ue.pd, dokument pobrany 4 grudnia 2011.

Spinelli Barbara, Zróbmy, jak każe dama, „La Repubblica”, 2 grudnia 2011, tłum.

Paweł Bravo, [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1243111-zrobmy-jakkaze-dama, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

Torreblanca Jose Ignacio, Rok 2012, rokiem proroczym?, „El Pais”, 2 stycznia 2012, tłum. Joanna Boczkowska-Crettenand [za:] www.presseurop.eu/pl/ content/article/1347331-rok-2012-rokiem-proroczym, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

Vauchez Antoine, Doktryna Angeli Merkel, „Liberation”, 8 grudnia 2011, tłum. Joanna Boczkowska-Crettenand [za:] www.presseurop.eu/pl/content/ article/1262351-doktryna-angeli-merkel, dokument pobrany 2 stycznia 2012. Życie po euro, 5 grudnia 2011, [brak autora], [brak tłumacza] [za:] www. presseurop.eu/pl/content/blog/1250261-zycie-po-euro, dokument pobrany 2 stycznia 2012.

dokument pobrany 5 stycznia 2012.

34. Por. J. Pawlicki, Czy może być jeszcze gorzej?, „Gazeta Wyborcza”, 3 stycznia 2012 [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1351081-czy-moze-byc-jeszcze-gorzej, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

35. Por. J. I. Torreblanca, op. cit. [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1347331-rok-2012-rokiem-proroczym, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

36. Cyt. za: J. Pawlicki, op. cit. [za:] www.presseurop.eu/pl/content/article/1351081-czy-moze-byc-jeszcze-gorzej, dokument pobrany 5 stycznia 2012.

37. Cyt. za: R. Sikorski, Polska a przyszłość Unii Europejskiej, „Portal Ministerstwa Spraw Zagranicznych”, 28 listopada2011[za:]www.msz.gov.pl/files/docs/komunikaty/20111128BERLIN/radoslaw_sikorski_polska_a_ przyszlosc_ue.pdf. dokument pobrany 4 grudnia 2011.

40//arena

Ambasadorowie w Krakowie,

czyli III Festiwal Dyplomatyczny

WIOSNA W KOLE STUDENTÓW STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH UJ ZACZYNA SIĘ KOJARZYĆ ZE WZMOŻONYMI PRACAMI WOKÓŁ DYPLOMACJI. RUSZA III EDYCJA FESTIWALU DYPLOMATYCZNEGO, NA TRWAŁE WPISANEGO JUŻ W KALENDARZ WYDARZEŃ UNIWERSYTECKICH DRUGIEJ POŁOWY ROKU AKADEMICKIEGO. W DNIACH 23 – 25 MAJA 2012 ROKU KRAKOWSKIE AUDITORIUM MAXIMUM UJ ZAPEŁNI SIĘ OSOBISTOŚCIAMI ŚWIATA NAUKI I DYPLOMACJI, KTÓRZY WRAZ ZE STUDENTAMI BĘDĄ DYSKUTOWAĆ NA TEMAT SPOSOBÓW „NIC NIE MÓWIENIA”, CZYLI PROWADZENIA SKUTECZNEJ DYPLOMACJI. Dawid Mickiewicz

O

rganizatorzy zaprosili m.in. Dziekana Korpusu Dyplomatycznego – abp Celestino Migliore, byłego ambasadora Izraela w Polsce – prof.

Szewacha Weissa, konsulów Republiki Brazylii i Chile, oraz byłego ambasadora RP w Federacji Rosyjskiej –Jerzego Artura Bahra. Swoją obecność potwierdzili już były ambasador RP w Białorusi – Mariusz Maszkiewicz oraz były ambasador RP w Szwecji, Norwegii i Islandii – prof. Ryszard M. Czarny.

Myślą przewodnią tej edycji Festiwalu będzie Dyplomacja medialna w wymiarze globalnym – zagadnienie niezwykle szerokie, a przede wszystkim aktualne, doskonale obrazujące dynamikę współczesnych stosunków międzynarodowych. Klasyczna kuluarowa dyplomacja zyskała bowiem sobie równorzędną partnerkę – dyplomację medialną, w wydaniu której każdy obywatel jest – w epoce globalizacji – przedstawicielem swojego kraju, swoistym rodzajem dyplomaty. Ponadto wiele nowych kwestii pojawia się w dyplomacji: WikiLeaks czy ACTA to problemy, które wzburzają społeczeństwa. Jak zatem prowadzić działania dyplomatyczne w czasie burzy? Jak zachować kamienną twarz i bronić stanowiska swojego kraju, nawet

w sytuacji sprzeczności interesów państwa z interesami jednostki? Wokół tych i innych kwestii będzie obracał się tegoroczny Festiwal Dyplomatyczny.

Program wydarzenia jest odpowiedzią na współczesne wyzwania dyplomacji. Procesy negocjacyjne we współczesnych stosunkach międzynarodowych – charakteryzujących się dążeniem do wykluczenia użycia siły lub groźby jej użycia – nabierają coraz większego, jeśli nie kluczowego, znaczenia. Kiedy nie można zastąpić siły argumentów argumentem siły, dwustronne rozmowy stają się najbardziej efektywnym, a jednocześnie dającym stronom pełną swobodę i niezależność sposobem na osiągnięcie celów bez uciekania się do przemocy.

Organizowany Turniej Negocjacyjny, dzięki części finałowej otwartej dla publiczności (Auditorium Maximum UJ, 25 maja 2012 roku), umożliwia powszechne zapoznanie się z procesem rozmów dwustronnych. W Turnieju weźmie udział 12 drużyn reprezentujących koła naukowe z całej Polski.

Zwycięzcy pojadą, dzięki wsparciu europosłanki Róży Thun, do Parlamentu Europejskiego w Brukseli.

41//kksm uj

W dyplomacji rezultat negocjacji zależy od wielu czynników, w tym stylu negocjatorów oraz środowiska zewnętrznego. Organizatorzy, zdając sobie z tego sprawę, wpisali w harmonogram Festiwalu warsztaty kształtujące ważne z punktu widzenia procesów negocjacyjnych umiejętności. Poprowadzą je trenerzy firmy szkoleniowej Neraida, która jest Partnerem strategicznym wydarzenia, odpowiedzialnym za przeprowadzenie całego Turnieju.

W III edycji uczestnicy Festiwalu – studenci krakowskich uczelni, a także goście z innych miast – będą mieli dodatkową możliwość sprawdzenia swoich umiejętności komunikacyjnych w nowym elemencie wydarzenia – Konkursie Oratorskim. Ci, którzy wezmą w nim udział będą mieli za zadanie wcielić się w przedstawicieli dyplomatycznych konkretnych państw i przedstawić mediom stanowisko tego kraju w losowo wybranej sprawie. Sędziowie będą oceniali nie tylko meritum wypowiedzi, ale przede wszystkim umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresowych, sposób wypowiedzi, zdolność panowania nad grupą.

Niewątpliwym walorem naukowym Festiwalu będzie dwudniowa konferencja naukowa poświęcona omówieniu całego wydarzenia. Celem organizatorów jest zagwarantowanie udziału w niej niekwestionowanych ekspertów w analizowanej dziedzinie.

Niezwykle atrakcyjną ofertę kierują organizatorzy do studentów: możliwość uczestnictwa w panelu studenckim obok przedstawicieli środowiska akademickiego, ambasadorów czy konsulów to niepowtarzalna okazja do rozwoju dorobku naukowego oraz bliskiego kontaktu z ekspertami najwyższej klasy.

Festiwal Dyplomatyczny to nie tylko nauka – to przede wszystkim forum współpracy studentów z całej Polski. Uczestnicy Festiwalu będą co wieczór się spotykać na słynne „rozmowy w kuluarach”, podczas których budowane są sojusze, odgadywane zamiary przeciwników, a także zawierane indywidualne przyjaźnie.

Patronat

honorowy

nad

wydarzeniem

objął

Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. dr hab. Karol Musioł, oraz Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, prof. dr hab. Bogdan Szlachta.

Wszelkie informacje na temat III Festiwalu Dyplomatycznego można znaleźć na stronie internetowej www.festiwal.kssm.pl oraz na profilu Festiwalu Dyplomatycznego na Facebooku.

Sprawozdanie z Podsumowania polskiej

prezydencji w Radzie UE

W

dniu 12 marca 2012 roku w Sali Wystawowej A Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego odbyła się – zorganizowana przez Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ we współpracy z Instytutem Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ oraz Centrum Inicjatyw Międzynarodowych – konferencja „Podsumowanie polskiej prezydencji w Radzie UE”.

Honorowy patronat nad konferencją objęli: Prezydent Miasta Krakowa prof. dr hab.

Jacek Majchrowski, Jego Magnificencja Rektor UJ prof. dr hab. Karol Musioł oraz Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ prof. dr hab. Bogdan Szlachta.

Konferencja okazała się sukcesem pod względem merytorycznym, organizacyjnym i frekwencyjnym. Aktualna tematyka oraz wybitna obsada konferencji okazały się czynnikami zachęcającymi studentów i inne osoby do wysłuchania referatów i udziału w dyskusjach, które każdorazowo inicjowane były przez pytania słuchaczy kolejnych paneli. Projekt podsumowania polskiej prezydencji to równocześnie pierwsze przedsięwzięcie będącej w fazie reaktywacji Sekcji Europejskiej KSSM UJ. Kontynuacją marcowej konferencji będzie wydanie – w trzecim kwartale 2012 roku – publikacji naukowej podsumowującej polską prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.

Konferencja odbyła się dzięki wsparciu Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ oraz Rady Kół Naukowych UJ. Trwająca przez okres drugiego półrocza 2011 roku prezydencja w Radzie Unii Europejskiej była pierwszą w historii Polski. Po siedmiu latach od akcesji do UE Polska stanęła przed wyzwaniem przewodniczenia bieżącym pracom Unii oraz wytyczenia szerszej perspektywy jej działań. Prezydencja Polski przypadła na okres /w historii integracji europejskiej szczególnie ciężki – kiedy przyszłość strefy euro jest nie do przewidzenia, a politycy europejscy zdają się stać przed wyborem jedynie dwóch możliwych opcji: pogłębienia lub cofnięcia się integracji. Polska, sprawując prezydencję, przez pół roku była w ścisłym decyzyjnym centrum Unii Europejskiej. Jak wywiązała się ze swojego zadania, do którego rutynowego charakteru historia dodała pulę ogromnych wyzwań? Chęć udzielenia odpowiedzi na to pytanie była ideą zorganizowanej konferencji.

Organizatorzy podjęli się wyzwania dokonania bilansu polskiej prezydencji na wielu płaszczyznach. Dowodem na to było zróżnicowanie paneli pod względem ich charakteru oraz – przede wszystkim – gości. Panel akademicki, który rozpoczął się po oficjalnym otwarciu konferencji przez Dziekana WSMiP UJ prof. dr. hab. Bogdana Szlachtę, zaszczycili swoją obecnością prof. zw. dr hab.

Józef Fiszer (Polska Akademia Nauk, „Przesłanki polskiej prezydencji oraz jej bilans”), prof. dr hab. Janusz Węc (Uniwersytet Jagielloński, „Ocena realizacji celów strategicznych i operacyjnych polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej”), dr Tomasz Kubin (Uniwersytet Śląski, „Europa korzystająca na otwartości jako priorytet prezydencji Polski w Radzie UE”) oraz dr Leszek Kwieciński (Uniwersytet Wrocławski, „Konkurencyjność czy adaptacja – wizje rozwoju UE w założeniach i realizacji polskiej Prezydencji w Radzie UE”). Drugim panelem konferencji był panel polityczny, w którym udział wzięli: wiceminister spraw zagranicznych Maciej Szpunar oraz posłowie na Sejm RP – Jerzy Fedorowicz (PO), Tadeusz Iwiński (SLD) i Krzysztof Szczerski (PiS). Kolejnym panelem dopełniającym różnorodność spojrzenia na polską prezydencję był panel publicystyczny z udziałem przedstawicieli czołowych polskich mediów prasowych – redaktorów Marka Magierowskiego („Uważam Rze”), Macieja Nowickiego („Newsweek”) i Bartosza Piłata („Gazeta Wyborcza”). Panele polityczny i publicystyczny przeprowadzone były w formule wstępnych autorskich wystąpień gości, które podsumowywały i omawiały ich zdaniem najważniejsze aspekty zakończonego polskiego przewodnictwa w Radzie UE, po których następowała dyskusji gości – między nimi samymi oraz między nimi a słuchaczami. Moderatorem obu paneli był dr Piotr Bajor (Uniwersytet Jagielloński). Ostatnim panelem konferencji był panel studencki.

W jego trakcie referaty wygłosili mgr Adam Kirpsza („Wpływ prezydencji polskiej na kształtowanie prawodawstwa unijnego”), mgr Michał Dulak („Prawdziwe oblicze prezydencji – ewaluacja przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej z perspektywy realizacji celów ministerialnych”) oraz Dominika Kwiecień („Forum Jednolitego Rynku i Deklaracja Krakowska jako przejaw realizacji celów prezydencji”). Czwartym wystąpieniem w tym panelu był zbiorowy artykuł członków i sympatyków Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ zatytułowany „Obraz polskiej prezydencji w Radzie UE w zagranicznych mediach”.

Grzegorz Stachowiak Przewodniczący KSSM UJ Koordynator projektu „Podsumowanie polskiej prezydencji

42//arena

44//arena

Stań do walki na

ARENIE !!!

Magazyn Opinii Arena : pismo popularno-naukowe KSSM UJ o tematyce międzynarodowej

Poszukujemy ludzi z różnych kierunków i o różnych zainteresowaniach, o lekkim piórze, zacięciem naukowym i z głową pełną pomysłów do współpracy przy wydawaniu pisma Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ „Arena”.

Pragniemy przede wszystkim stałych autorów artykułów naukowych i popularno-naukowych. Istnieje możliwość zrecenzowania tychże artykułów przez samodzielnych pracowników naukowych UJ (dodatkowe punkty do kariery naukowej!).

Oferujemy możliwość szlifowania warsztatu naukowego i dziennikarskiego nie tylko poprzez praktykę, ale i zajęcia teoretyczne, pisania pod patronatem specjalistów z INPiSM UJ oraz publikowania w cenionym i poczytnym piśmie.

Spiesz się... …deadline dla tekstów do najbliższego numeru Wokół Afryki Mija 30 marca 2012!

Ale... ...nie stresuj się! Do zespołu dołączyć możesz w każdej chwili.

Zainteresowany?

Prosimy o kontakt tel: 506 298 257 e-mail: barbara.mos@kssm.pl