KullHadd_13.09.2015 by Kullħadd Editor

www.kullhadd.com

ÓARSA LEJN ID-DISKORS TAL-PRESIDENT TAL-KUMMISSJONI EWROPEA Il-Óadd 13 ta’ Settembru, 2015 Óar©a Nru 1,157

Ara pa©ni 16 u 17

Prezz ›0.80

INQAS GÓARGÓAR U IKTAR ILMA TAL-PJAN

MINGÓAJR FINANZI XIERQA L-FTEHIM SE JFALLI

RABJA GÓALL-KUNSILLIER HERMANN SCHIAVONE

L-idrologu Marco Cremona jinsab fost il-finalisti g˙allpremju internazzjonali presti©juΩ bil-pro©ett tieg˙u GEO-INF. Din hija l-ewwel darba li pro©ett Malti ©ie mag˙Ωul mal-finalisti g˙al dan il-premju. Cremona kellimna dwar il-pro©ett, li huwa jiddeskrivi b˙ala wie˙ed b’idea sempliçi iΩda effettiva, u li g˙andu l-intenzjoni li jnaqqas l-g˙arg˙ar filwaqt li jΩid l-ilma tal-pjan.

Il-Ministru g˙all-Ambjent u l-IΩvilupp Sostenibbli Leo Brincat qal li, ming˙ajr finanzi xierqa, il-ftehim globali dwar il-klima mhux se jirnexxi. Dan ilftehim globali huwa essenzjali hekk kif is-sitwazzjoni tat-tibdil tal-klima qed tiggrava, tant li qed ife©© fenomenu ©did ta’ refu©jati min˙abba l-klima li jfittxu kenn f’pajjiΩi Ωviluppati.

Il-Kunsillier tal-PN Hermann Schiavone, li kemm-il darba ma t˙alliex jikkontesta l-elezzjonijiet mill-PN stess, qajjem rabja fost ir-residenti ta’ BirΩebbu©a bil-proposta tieg˙u li l-Kunsill jadotta familja Sirjana. Din il-proposta, li lanqas biss tista’ titwettaq g˙ax mhix konformi mal-li©i, saret ming˙ajr konsultazzjoni mal-membri l-o˙ra tal-Kunsill.

Ara pa©na 2

Ara pa©na 3

Ara pa©na 7

IL-PJANIJIET GÓAR-RINNOVAZZJONI TAL-CRAFTS VILLAGE LESTI Din il-gazzetta tista’ tiΩvela li l-pjanijiet neçessarji g˙ar-rinnovazzjoni tal-Villa©© tal-Arti©janat f’Ta’ Qali huma kollha lesti, grazzi g˙all-˙idma intensiva li saret matul l-a˙˙ar sentejn u nofs. Skont sorsi infurmati, il-kunçett talvilla©© se jkun ibbaΩat fuq il-karatteristiki tal-arkitettura tipika f’villa©© Malti, u ©ie ma˙luq biex iservi kemm ta’ attrazzjoni turistika, kif ukoll b˙ala spazju rikreattiv g˙all-familji Maltin. Il-Malta Industrial Parks ˙admet millqrib mal-operaturi tal-villa©© biex tiΩgura li ji©u provduti b’titlu adegwat fuq l-art li jokkupaw. Din il-˙idma ˙alliet il-frott g˙ax dawk kollha li kellhom konvenju qablu malkuntratt u da˙lu g˙alih. Dan ipprovda baΩi konkreta sabiex il-pro©ett ikun jista’ jimxi ’l quddiem. Ta’ min ifakkar li r-rinnovazzjoni ta’ dan il-villa©© kienet ilha ti©i mwieg˙da minn Gvernijiet Nazzjonalisti g˙al iktar minn 20 sena. Ara pa©na 5

02 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

MALTA GÓALL-EWWEL DARBA FIL-FINALI TAL-INTERNATIONAL ENERGY GLOBE AWARD

INQAS GÓARGÓAR, IKTAR ILMA TAL-PJAN

Il-buffer tank li ji©bor l-ilma minn fuq il-bejt Wara li iktar kmieni din is-sena l-idrologu Marco Cremona reba˙ il-premju nazzjonali tal-Energy Globe Award bil-pro©ett tieg˙u GEO-INF, issa jinsab fost il-finalisti g˙all-premju internazzjonali, li ç-çerimonja tieg˙u se ssir f’Jannar li ©ej fl-Iran. Din hija lewwel darba li pro©ett Malti ©ie mag˙Ωul mal-finalisti g˙al dan ilpremju internazzjonali presti©juΩ. Tkellimna ma’ Marco Cremona dwar dan il-pro©ett, li huwa jiddeskrivi b˙ala wie˙ed b’idea sempliçi, iΩda effettiva, u li g˙andu l-intenzjoni li jnaqqas lg˙arg˙ar filwaqt li jΩid l-ilma talpjan. Fiex jikkonsisti l-pro©ett? Il-GEO-INF reba˙ l-ewwel premju tal-Malta Innovation Awards 2014, u reba˙ ukoll il-premju nazzjonali tal-Energy Globe Awards fl-2015. Dan il-pro©ett juΩa l-boreholes biex, minflok ma jtella’ l-ilma minnhom, jitfa’ ©o fihom l-ilma tax-xita, u b’hekk inaqqas il-possibbiltà talg˙arg˙ar, filwaqt li jΩid l-ilma tal-pjan.

Cremona jg˙id li ilu ja˙dem fuq dan il-pro©ett g˙al dawn la˙˙ar erba’ snin, wara li beda fl2011 permezz ta’ fondi talKunsill Malti g˙ax-Xjenza u t-

mat-t˙affir ta’ bir, din is-sistema hija wkoll iktar ir˙isa. Sabiex ti©bor l-ilma minn bejt ta’ daqs medju (madwar 150 metru kwadru) din is-sistema tiswa

prendenti meta wie˙ed iqis li madwar 32% mill-wiçç ta’ Malta huwa mibni. Ironikament, filwaqt li pajjiΩi b˙al Malta j˙abbtu wiççhom

©ibjun fi spazju pubbliku, sistema b˙al GEO-INF tista’ tkun is-soluzzjoni. Minbarra li tiswa inqas flus u m’g˙andhiex bΩonn manutenzjoni, tokkupa wkoll ˙afna inqas spazju. S’issa sar f’g˙axar skejjel talKulle©© Santa TereΩa

L-idea tal-pro©ett hija sempliçi, iΩda effettiva

Teknolo©ija (MCST) g˙ar-riçerka u l-innovazzjoni. F’dan iΩ-Ωmien Cremona, flimkien ma’ kollaboraturi o˙ra, ˙oloq teknolo©ija li ti©bor l-ilma minn fuq il-bjut ©o buffer tank, li minnu mbag˙ad lilma jg˙addi g˙al ©o filtru li jg˙in lil borehole biex ma tinstaddx. Minn ©ol-filtru l-ilma jinΩel ©ol- borehole m˙affra apposta, fejn minn hemm ji©ri ©ol-blat u eventwalment isir ilma tal-pjan; riΩors importanti ˙afna. Din is-sistema tista’ façilment ti©i installata f’binjiet ©odda jew f’binjiet eΩistenti fejn huwa diffiçli li jsir bir. Meta mqabbla

inqas minn €2,000. Min-na˙a lo˙ra, it-t˙affir ta’ bir li ji©bor listess ammonti ta’ ilma jiswa madwar €6,000. G˙alfejn huwa importanti? Matul is-snin Ωdiedu t-toroq u lbini b’rata mg˙a©©la, iΩda s-sistemi g˙al kontra l-g˙arg˙ar ma ©ewx a©©ornati ma’ dan ilfenomenu tal-urbanizzazzjoni, bil-konsegwenza li l-ilma li qabel kien imur fil-˙amrija, issa qed jikkawΩa l-g˙arg˙ar. Din hija problema komuni ˙afna f’pajjiΩna, u mhux daqstant sor-

mal-problema tal-g˙arg˙ar matul ix-xitwa, fis-sajf spiss ikollhom skarsità ta’ ilma min˙abba li lilma tal-pjan jibda ji©i sfruttat sal-massimu. Cremona jg˙id li, minkejja li tt˙affir ta’ bir ma’ kull proprjetà li tinbena huwa obbligu bil-li©i, dan ma kienx qed ji©i infurzat, bil-konsegwenza li ˙afna ilma mhux biss jin˙ela, iΩda jo˙loq inkonvenjent u ˙sarat meta jispiçca jfawwar it-toroq. Peress li f’binjiet li di©à telg˙u huwa diffiçli li jit˙affer bir, u peress li huwa diffiçli u jiswa lflus ukoll il-proçess biex jit˙affer

Il-pro©ett GEO-INF di©à sar f’g˙axar skejjel tal-Istat, u jekk ikun suççess façilment jista’ ji©i installat f’binjiet o˙ra pubbliçi, u eventwalment ukoll f’binijiet privati li m’g˙andhomx bir jew ma jistax isir. Dan il-pro©ett sar b’kollaborazzjoni mad-Dipartiment talIn©inerija Çivili u Strutturali fi ˙dan il-Fakultà tal-Arkitettura flUniversità ta’ Malta, li wettaq irriçerka relatata mal-abbiltà tal©ebla Maltija li tmexxi l-ilma. LAwtorità Maltija g˙ar-RiΩorsi provdiet gwida u ssorveljat kwistjonijiet regolatorji relatati mal-pro©ett. Solid Base Laboratory Ltd ˙affret u ttestjat il-boreholes, filwaqt li l-kulle©© Santa TereΩa pprovda s-siti g˙al pro©ett u installa s-sistemi GEOINF fl-iskejjel tieg˙u.

LOKALI KÓ

13|09|2015 03

kullhadd.com

“MINGÓAJR FINANZI XIERQA L-FTEHIM GLOBALI Il-Ministru Leo Brincat DWAR IL-KLIMA JFALLI” Aktar kmieni din il-©img˙a lgazzetta KullÓadd tkellmet mal-Ministru g˙all-IΩvilupp Sostenibbli, l-Ambjent u tTibdil fil-Klima Leo Brincat, li kien g˙adu kif wasal lura minn Pari©i, dwar l-eΩitu tal-laqg˙a ministerjali informali li ©iet organizzata mill-Ministru talAffarijiet Barranin FrançiΩ Laurent Fabius b˙ala l-kordinatur tal-COP21; il-konferenza globali dwar il-klima li se ssir fi Franza f’Diçembru li ©ej.

j˙allsu. Min-na˙a l-o˙ra, ˙afna ditti kbar qed jinteb˙u li b’ambjent a˙jar u b’anqas emissjonijiet huma stess jistg˙u jkunu aktar kompetittivi u jmorru a˙jar finanzjarjament ukoll. G˙alhekk, min jonfoq fuq ilklima mis-settur privat ikun qed jag˙mel investiment g˙all-a˙jar futur tieg˙u.

G˙aliex kien hemm din lenfasi kollha fuq il-finanzi marbutin mal-©lieda kontra l-klima?

Dan l-a˙˙ar ˙abbarna sensiela ta’ boroΩ ta’ studju g˙all-istudenti minn pajjiΩi li qed jiΩviluppaw biex ji©u fostna u jag˙mlu riçerka fl-Università dwar il-klima. It-tir tag˙na huwa li nsa˙˙u l-kontribut tag˙na tul is-snin. Din hija sfida li rridu niffaççjaw flimkien jekk irridu li listrutturi li waqqafna bil-li©i dwar it-tibdil fil-klima jibdew ja˙dmu kif suppost u mistenni.

Ilu li kien hemm kunsens fost il-membri kollha li ming˙ajr finanzi xierqa l-ftehim globali dwar il-klima sa˙ansitra jista’ jfalli. Din il-bozza ˙amra kien Fabius innifsu li xeg˙elha meta konna flimkien g˙all-konferenza internazzjonali dwar il-klima u l-iΩvilupp sostenibbli aktar kmieni din is-sena fi New Delhi. Wie˙ed ma jridx jinsa g˙aliex il-COP19, li kien inΩamm f’Copenhagen fis-sena 2009, kien ©ie meqjus b˙ala falliment. Ir-ra©uni kienet li ˙afna pajjiΩi wieg˙du miljuni fi flus b˙ala g˙ajnuna g˙all-pajjiΩi laktar fil-bΩonn u vulnerabbli g˙at-theddida tat-tibdil talklima iΩda li fil-fatt ˙afna minnhom spiççaw biex kwaΩi ma ˙allsu xejn minn dak li kienu wieg˙du. Inti taqbel ma’ din l-analiΩi? Ma tistax ma taqbilx sakemm ma nkunux kuntenti bi ftehim sabi˙ biss fuq il-karta li ma jkun isarraf u jissarraf f’xejn. Dakinhar dawn ma ©ewx imwieg˙da xi sold jew tnejn iΩda $100 biljun fis-sena f’g˙ajnuna finanzjarja biex ikunu jistg˙u jaqtg˙u l-emissjonijiet tag˙hom. B˙alissa d-diskussjoni hija maqsuma fi tnejn: dwar kemm se ji©u onorati l-obbligi li kellhom iwasslu sas-sena 2020, inqas minn ˙ames snin o˙ra; u l-obbligi tag˙na lkoll sas-sena 2030, u dan anke b˙ala membri tal-UE. It-t˙assib ta’ Fabius kompla jinstema’? DaΩgur. Sa din il-©img˙a stess

Il-Gvern Malti kif qed jg˙in?

Fil-prattika x’ta˙seb li se jsir?

Il-©img˙at li baqa’ sa Diçembru huma kruçjali u na˙seb li lkoll kemm a˙na nixtiequ li dan il-proçess twil li ˙adilna tant ˙in u ener©ija jirnexxi g˙all-©id ta’ kul˙add

il-President FranciΩ Francois Hollande qal li mhu se jkun hemm l-ebda ftehim jekk mhux se jkun hemm impenn serju u li jorbot dwar il-finanzjament. Fil-fatt il-missjoni tieg˙u meta jΩur New York fil-©img˙at li ©ejjin sejra tkun li jara li lpajjiΩi kollha jsarrfu l-kliem sabi˙ f’azzjoni konkreta u f’turija ta’ rieda politika. Meta qed tistenna li nkunu nafu jekk dan l-impenn hux se jissarraf jew le? Personalment nemmen li la˙jar opportunità se tkun meta fid-9 ta’ Ottubru li ©ej sejra ssir il-laqg˙a annwali tal-Bank Dinji u tal-Fond Monetarju Internazzjonali f’Lima. Huwa mifhum li anke s-Segretarju Ìenerali tan-Nazzjonijiet Uniti Ban ki Moon se jimpenja ru˙u f’dan ir-rigward.

Nifhem li anke l-Ecofin talUnjoni Ewropea, li jlaqqa’ flimkien il-Ministri tal-Finanzi Ewropej, se jiddiskuti dan issu©©ett. Ir-responsabbiltà a˙˙arija f’idejn min qieg˙da l-aktar? Bla dubju ta’ xejn f’idejn ilpajjiΩi l-aktar sinjuri u g˙onja g˙ax ilu li ©ie stabbilit li, ming˙ajr appo©© finanzjarju, il-pajjiΩi li qed jiΩviluppaw ma jkunux jistg˙u jittrasformaw lekonomiji tag˙hom g˙al wa˙da li tuΩa anqas karbonju mill-preΩent u l-img˙oddi. Ta˙seb din il-˙tiega finanzj ar j a t i s t a ’ t o n q o s j e w tiΩdied matul is-snin? Bla dubju ta’ xejn se tkompli tiΩdied sena wara l-o˙ra hekk

kif il-qilla tat-tibdil fil-klima se tkompli tiΩdied. BiΩΩejjed jing˙ad li llum qed ife©© fenomenu ©did tal-hekk imsej˙a refu©jati min˙abba lklima. Jekk dawn ikomplu jiΩdiedu, tikber ukoll ilpressjoni tar-refu©jati madwar id-dinja g˙all-kenn tal-pajjiΩi Ωviluppati. I s -s et t u r p r i v a t q e d j i © i m ˙ aj j a r jg˙in ukoll. G˙alfejn g˙andu jag˙mel dan? Fil-fatt, di©à qed jag˙mel dan f’bosta pajjiΩi g˙ax qed jinteb˙u li, jekk tittaffa l-problema tat-tibdil tal-klima, imorru a˙jar huma stess. Imma©ina kumpaniji kbar tal-assigurazzjoni fejn, jekk ikun hemm anqas inçidenti u diΩastri, anqas ikollhom kumpens xi

Nippreferi ng˙id x’nistenna li jsir. Nemmen li l-pajjiΩi foqra g˙andhom ikollhom aççess a˙jar g˙at-teknolo©ija nadifa biex innaqqsu l-emissjonijiet aktar u aktar g˙ax l-aktar pajjiΩi vulnerabbli g˙at-tibdil fil-klima huma fost l-ifqar. Jiena nara rwol importanti wkoll g˙all-Banek Internazzjonali tal-IΩvilupp ˙alli l-piΩ ma jintrefax millpajjiΩi individwali biss. Nemmen ukoll li r-rwol tassettur privat g˙andu potenzjal jekk ji©i mfiehem a˙jar. Anke f’Malta se na˙dmu biex dan ise˙˙ bil-kelma t-tajba u l-perswaΩjoni u mhux bl-impoΩizzjoni. L-aktar li qawwejt qalbi kien meta f’laqg˙a f’Pari©i aktar kmieni din is-sena, imsej˙a mill-Ministri FrançiΩi talEkonomija, il-Finanzi, lAffarijiet Barranin u l-Ambjent ˙are© çar mill-kontribut li taw g˙add ta’ kumpaniji mis-settur privat li l-impenn tag˙hom di©à qieg˙ed hemm u jista’ jkompli joktor. Il-©img˙at li baqa’ sa Diçembru huma kruçjali u na˙seb li lkoll kemm a˙na nixtiequ li dan il-proçess twil li ˙adilna tant ˙in u ener©ija jirnexxi g˙all-©id ta’ kul˙add.

04 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ LokALI

MINN DELIZZJU GÓAL SERVIZZ LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Bejn it-3 u l-5 ta’ Settembru se˙˙ eΩerçizzju ta’ simulazzjoni ta’ terremot li serva biex ikun stabbilit kemm pajjiΩna huwa ppreparat biex f’kaΩ b˙al dan ikollu l-aqwa reazzjoni possibbli f’oqsma b˙as-salvata©©, lg˙ajnuna umanitarja, l-evakwazzjoni, il-kura u l-komunikazzjoni. Minkejja li diversi awtoritajiet governattivi kienu fiç-çentru ta’ dan l-eΩerçizzju, is-suççess tieg˙u ma setax ikun possibbli ming˙ajr l-appo©© ta’ entitajiet çivili, fosthom il-Malta Amateur Radio League (MARL), illi offrew l-g˙ajnuna tag˙hom b’mod volontarju. Tkellimna ma’ IVAN PRIVITERA, isSegretarju Onorarju tal-MARL, illi spjegalna x’kien l-involviment ta’ din l-g˙aqda fl-eΩerçizzju tal-©img˙a l-o˙ra u dwar il˙idma tal-MARL b’mod ©enerali. X’tag˙mel il-MARL?

Il-Malta Amateur Radio League huwa l-korp rappreΩentattiv g˙all-Amateur Radio f’Malta. Minn meta ©iet stabbilita, ilMARL kellha l-g˙an li ti©bor flimkien persuni interessati firradju u l-elettronika, illi jid-

diskutu u jiddefendu l-interessi tad-dilettanti mal-awtoritajiet lokali. Hija tipprovdi façilitajiet edukattivi g˙all-membri tag˙ha, tmantni stazzjon tar-radju g˙addilettanti, kif ukoll facilità ta’ ‘two-way QSL Bureau’, filwaqt li tiffinanzja VHF u ATV repeaters u beacons. Barra minn hekk, ilMARL tikkorrispondi b’mod kontinwu ma’ gruppi lokali u barranin li g˙andhom interess fil-komunikazzjoni bir-radju. Ivan, illi jag˙mel xog˙ol ta’ technician , qalli li meta kien Ωg˙ir kien i˙obb iΩarma l-apparat elettroniku, speçjalment irradjijiet. “Dejjem kont nixtieq li naqbad ma’ barra minn Malta. Kien g˙alhekk li ng˙aqadt malMARL. Sal-lum qbadt ma’ diversi pajjiΩi differenti u tkellimt ukoll mal-astonawti fl-ispazju,” spjegali Ivan. Bidu diffiçli Ivan, illi barra segretarju onorar-

ju huwa wkoll emergency communications co-ordinator u I.A.R.U. liaison tal-MARL, qalli li din l-g˙aqda rat il-bidu tag˙ha fl-1914. Dan sar grazzi g˙al Robert Frederick Galea, li milletà ta’ erbatax-il sena di©à kien kapaçi jittraΩmetti l-messa©©i bit-2RG call sign fuq home brew spark transmitter li jinsab fil-Kodiçi Morse. F’Awwissu tal-1914, lAmministrazzjoni Brittanika ta’ Malta imponiet diversi restrizzjonijiet fuq l-uΩu ta’ traΩmissjonijiet wireless f’pajjiΩna, fatt li g˙al numru ta’ snin waqqaf loperat tal-amateur radio kwaΩi g˙al kollox f’Malta. Madankollu, meta spiççat l-Ewwel Gwerra Dinjija, Robert Galea u l-˙bieb tieg˙u bdew jitolbu lill-awtoritajiet b’mod kontinwu g˙all-permess biex jibnu xi riçevituri tarradju. Din it-talba eventwalment intlaqg˙et u ©ew immuntati diversi riçevituri bil-valvoli. B’dawn irradjijiet, Galea kien kapaçi

jiskambja t-traΩmissjonijiet malEiffel Tower. Huwa kien ukoll wie˙ed millgrupp ta’ dilettanti tar-radju li sar tant profiçjenti fil-Kodiçi Morse, illi ta’ spiss kien jibg˙at u jirçievi l-bulettini tal-a˙barijiet mill-Ingilterra, illi kien jibg˙at lejn il-Lvant Qrib biex dawn ikunu traΩmessi fil-Lvant Imbieg˙ed. Din kienet kisba kbira g˙al dan iΩ-Ωag˙Ωug˙ Malti li sa dak iΩ-Ωmien kien g˙adu juΩa apparat li bena hu stess. Il-projbizzjoni ta’ traΩmissjoni bir-radju mid-dilettanti ©iet estiΩa sas-sena 1921, u d-dilettanti tar-radju komplew jag˙mlu diversi petizzjonijiet lilLogutenent Gvernatur g˙all˙ru© ta’ liçenzji tar-radju g˙addilettanti g˙ax id-dilettanti Maltin kienu determinati li jgawdu mill-istess drittijiet li kellhom dawk Brittaniçi. Dan id-dritt fl-a˙˙ar ing˙ata permezz tal-Wireless Telegraphy Apparatus Ordinance li wittiet it-triq biex fl-1922 jibdew jo˙or©u l-liçenzji g˙ad-dilettanti tar-radju. Fl-istess sena ©iet iffurmata l-Malta Radio Society illi fl-1933 evolviet filMalta Amateur Radio Society. Fl-1972 din ing˙aqdet masCentral Amateur Radio Society u ˙adet l-isem modern tag˙ha: Malta Amateur Radio League. Joffru r-riΩorsi tag˙hom Ivan spjegali li maΩ-Ωmien ilmembri tal-MARL bdew ifittxu modi kif ibiddlu l-g˙aqda minn wa˙da g˙all-mog˙dija taΩΩmien g˙al wa˙da li tkun ta’ servizz g˙as-soçjetà. G˙aldaqstant, Ivan spjegali li fl-2005, flimkien ma’ membru ie˙or talMARL, huwa ltaqa’ mad-Direttur tad-Dipartiment tal-Protezzjoni Çivili biex joffru s-servizz tal-

g˙aqda tag˙hom f’kaΩ li mezzi konvenzjonali tal-komunikazzjoni jfallu f’sitwazzjoni ta’ emer©enza. “Konna a˙na li wrejna x’nistg˙u noffru lill-Protezzjoni Çivili u, wara li tajna xi dimostrazzjonijiet tal-kapaçitajiet tag˙na, huma aççettaw it-talba tag˙na biex nissie˙bu mag˙hom. B’hekk, fl-2007 ilMARL ©iet rikonoxxuta millProtezzjoni Çivili u bdejna ni©u involuti dik is-sena stess,” tenna Ivan. Dan l-involviment wassal g˙al kollaborazzjoni f’diversi attivitajiet u eΩerçizzji, fosthom dak tas-simulazzjoni tat-terremot tal©img˙a l-o˙ra. F’dan il-kaΩ ilMARL offriet radio back-up f’postijiet fejn kien hemm problema ta’ komunikazzjoni, konnessjonijiet bir-radju bejn sit u ie˙or, komunikazzjonijiet birradjijiet u bid-data g˙al barra minn Malta, kif ukoll appo©© tekniku u informatiku. Dan isservizz kien offrut kemm lillProtezzjoni Çivili, kif ukoll lillNGOs l-o˙ra. PreΩent u futur Mistoqsi x’livell ta’ koperazzjoni qieg˙da tinstab mill-awtoritajiet lokali tul il-˙idma tag˙ha, Ivan qalli li b˙alissa l-MARL qed ikollha l-aktar x’taqsam malMalta Communications Authority. Huwa spjegali li ddilettanti tar-radju sabu koperazzjoni kbira li wasslet biex diversi mit-talbiet tag˙hom jid˙lu fisse˙˙. “Però,” qalli Ivan, “ilna 11-il sena nitolbu biex ikun hemm ftehim tas-CEPT (European Conference of Postal and Telecomunications Administrations), fejn radio amateurs barranin li ji©u g˙al btala jkunu jistg˙u juΩaw ir-radjijiet hawn, u meta a˙na nsiefru nkunu f’poΩizzjoni li nuΩaw irradjijiet ming˙ajr xkiel.” Huwa tenna wkoll li dan il-ftehim jeΩisti fil-pajjiΩi kollha talUnjoni Ewropea u fil-ma©©oranza tal-pajjizi tad-dinja kollha – barra f’Malta. G˙aldaqstant, Ivan huwa tal-fehma li, minkejja li saru avvanzi kbar matul l-a˙˙ar snin, ma’ kull pass ’il quddiem issib xi intopp jew burokrazija. Mistoqsi x’qieg˙da tag˙mel ilMARL biex tibqa’ relevanti g˙aΩΩminijiet tal-lum, Ivan qalli li g˙ad-dilettanti tar-radju ti©i awtomatika li jΩommu ru˙hom a©©ornati. “A˙na dilettanti tatteknolo©ija u n˙obbu nesperimentaw; allura kull innovazzjoni nippruvawha u naraw kif nistg˙u napplikawha jew nimmodifikawha g˙all-passatemp tag˙na,” temm jg˙idli sSegretarju Onorarju tal-MARL.

Ivan Privitera waqt il-˙idma tieg˙u matul in-Notte Bianca 2009

LOKALI KÓ

13|09|2015 05

kullhadd.com

FL-AÓÓAR SE JITRANÌA L-CRAFTS VILLAGE IL-WEGÓDI TAL-PN FUQ IL-VILLAÌÌ TAL-ARTIÌJANAT: Mejju 1992 – L-eks-Ministru George Bonello du Puis kien qal li t˙ejja pjan biex il-villa©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali jinbidel f’wie˙ed li jkun jixraq lil pajjiΩna. Ottubru 1993 – Sena wara l-Gvern ˙abbar li kien g˙addej bi pjan ta’ Ωvilupp biex jorganizza mill-©did il-villa©© talarti©janat f’Ta’ Qali. Lulju 2000 – Gvern ie˙or Nazzjonalista approva d-development brief g˙all-pro©ett ta’ Ωvilupp tal-villa©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali. Ìunju 2002 – Francis Zammit Dimech qal li l-pjan tal-Gvern kien li jiΩviluppa l-villa©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali f’villa©© Ωg˙ir bi ˙wienet tal-arti©janat Malti u bi pjazez fejn isir ta˙ri© flarti©janat Malti. Kellu jkun hemm numru ta’ cycle tracks u anke kellhom jinbnew xi ©ibjuni biex jilqg˙u l-ilma sabiex ilvilla©© jinΩamm dejjem nadif. Jannar 2004 – Il-MEPA ˙ar©et il-permess g˙all-pro©ett taliΩvilupp tal-Crafts Village f’Ta’ Qali.

Id-disinn propost huwa simili g˙al ra˙al tradizzjonali, u ©ie ma˙luq biex iservi kemm ta’ attrazzjoni turistika, kif ukoll b˙ala spazju rikreattiv g˙all-familji Maltin

Wara iktar minn g˙oxrin sena ta’ weg˙di minn gvernijiet Nazzjonalisti, il-pro©ett ta’ rinnovar tal-villa©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali mistenni jibda dalwaqt. Dan hekk kif il-pjanijiet b’rabta ma’ dan il-pro©ett issa huma lesti fuq il-livelli kollha. Il-gazzetta KullÓadd tinsab infurmata li, matul l-a˙˙ar sentejn, il-Gvern, permezz talMalta Industrial Parks, kien qed ja˙dem qatig˙ biex jag˙ti spinta lil dan il-pro©ett li, minkejja ˙afna weg˙di li saru matul is-snin, qatt ma kien hemm pjan serju li fuqu lpro©ett seta’ jitwettaq. Filwaqt li Gvern Nazzjonalista kien dejjem juΩa dan il-pro©ett b˙ala karrotta qabel kull elezzjoni, Gvern Laburista g˙amel bil-kontra. Xahar biss wara li Gvern ©did ©ie elett fl-2013, il-Ministru g˙all-Ekonomija, lInvestiment, u l-IntrapriΩi

Ûg˙ar Chris Cardona kkommetta ru˙u mal-operaturi talVilla©© tal-Arti©©janat li kien se jindirizza s-sitwazzjoni ta’ dan il-post. K u n ç et t i b b a Ω a t f u q i l karatteristiki tradizzjonali tal-arkitettura Maltija Din il-gazzetta tista’ tiΩvela li l-kunçett tal-villa©© se jkun ibbaΩat fuq il-karatteristiki tradizzjonali tal-arkitettura tipika f’villa©© Malti, fejn lispazju miftu˙ u l-pajsa©© ja˙dmu flimkien biex jo˙olqu spazji distinti. Fil-fatt, id-disinn propost huwa simili g˙al ra˙al tradizzjonali, u ©ie ma˙luq biex iservi kemm ta’ attrazzjoni turistika, kif ukoll b˙ala spazju rikreattiv g˙all-familji Maltin. L-ippjanar neçessarju huwa kollu lest, u l-pro©ett se jkun propost biex jirçievi fondi

mill-ERDF. Il-Malta Industrial Parks iffinalizzat id-disinji kollha, applikat u ©abet il-permessi talMEPA, filwaqt li solviet ilkwistjonijiet legali li kien hemm. Il-Malta Industrial Parks ˙admet ukoll mill-qrib maloperaturi tal-villa©© biex tiΩgura li ji©u provduti b’titlu adegwat fuq l-art li jokkupaw, biex b’hekk ikunu f’poΩizzjoni li jinvestu fl-operat tag˙hom. Din il-˙idma ˙alliet il-frott, g˙ax sorsi infurmati li tkellmu ma’ din il-gazzetta qalulna li dawk kollha li kellhom konvenju qablu mal-kuntratt offut u da˙lu g˙alih. Dan ipprovda baΩi konkreta sabiex ilpro©ett ikun jista’ jimxi ’l quddiem. Din il-gazzetta tinsab infurmata li d-dettalji dwar ilpro©ett se jkunu qeg˙din jing˙ataw fil-©img˙at li ©ejjin.

Awwissu 2004 – Edwin Vassallo qal li l-pro©ett tal-villa©© talarti©janat kien se jkun prijorità ewlenija g˙all-Gvern matul issena ta’wara. Lulju 2005 – Edwin Vassallo kien ˙abbar li l-pro©ett tal-Crafts Village kellu jibda matul l-2006. Lulju 2006 – Jesmond Mugliett kien qal li jinsab deçiΩ li lMinisteru tieg˙u kien se jikkordina l-˙idma sabiex jin˙ar©u ttenders g˙all-pro©ett tal-villa©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali u li anke kienet twaqqfet task force mag˙mula minn uffiçjali minn diversi entitajiet sabiex jitlestew dawn it-tenders. Settembru 2006 – Lawrence Gonzi wieg˙ed li l-pro©ett talvilla©© tal-arti©janat f’Ta’ Qali kien mistenni jkun mexa sostanzjalment sal-elezzjoni ©enerali tal-2008. Lulju 2007 – Jesmond Mugliett ˙abbar li l-villa©© tal-arti©janat kien se jitwaqqa’ u jinbena mill-©did. Kien qal ukoll li t-tenders kienu se jing˙ataw fl-ewwel xhur tal-2008 waqt li kien iddeskriva dan il-pro©ett b˙ala “˙olqa o˙ra minn kullana ta’ weg˙di mwettqa”. Frar 2008 – Fi tmiem il-le©iΩlatura u wara 16-il sena s˙a˙ ta’ weg˙diet, il-pro©ett tal-villa©© tal-arti©janat baqa’ ma sarx. Filmanifest elettorali tieg˙u g˙all-elezzjoni tal-2008, il-PN re©a’ wieg˙ed li jekk ikun fil-Gvern kien se jwettaq dan il-pro©ett, liema pro©ett kellu jitlesta fi Ωmien erba’ snin. Ìunju 2012 – Ìie ffirmat memorandum of understanding bejn il-Malta Industrial Parks u l-GRTU dwar xog˙lijiet infrastutturali fil-Crafts’ Village f’Ta’Qali. Sal-elezzjoni x-xog˙lijietbaqg˙u ma sarux.

FIÇ-ÇENTRI TAS-SAÓÓA MINFLOK FL-EMERÌENZA Fl-a˙˙ar ©img˙at smajna kritika min-n a ˙ a talOppoΩizzjoni l i Ω d i e d i n numru ta’ nies fl-Emer©enza f’Mater Dei min˙abba li çÇentri tas-Sa ˙ ˙ a w a q g ˙ u lura. IΩda minn mistoqsijiet li g˙amlet il-gazzetta Kull˙add lid-Dipartimen t t a s - S a ˙ ˙ a Primarja jirriΩ u l t a l i k i e n hemm qabΩa k b i r a f i s servizz, fl-apparat u anke f’kemm pazjenti qeg˙din jersqu lejn iç-çentri tas-sa˙˙a. “Wa˙da mill-ewwel affarijiet li g˙amilna meta tlajna filGvern kienet l i f t i t f t i t er©ajna Ωidna l-˙inijiet talftu˙ taç-çentr i t a s - s a ˙ ˙ a . Filwaqt li l-Partit Nazzjonalista fil-Gvern kien naqqas b’mod drastiku l-˙inijiet tal-ftu˙ taç-çentri tassa˙˙a u naqqas l-investiment uman fl-istess çentri, a˙na r©ajna tajniehom il-˙ajja,” qal is-Segretarju Parlamentari g˙as-Sa˙˙a Chris Fearne lil din il-gazzetta. Fl-a˙˙ar snin iç-çentri tas-

sa˙˙a ©ew mg˙amra b’magni tal- X-ray di©itali u f’˙afna ç e n t r i t a s-sa˙˙a wkoll qieg˙ed isir il-©ibs. “Illum il©urnata, jekk persuna we©©g˙et tista’ tmur fiç-çentru tas-sa˙˙a viçin tag˙ha, jaraha t-tabib, jordnalha X-

ray , isirilha dak il-˙in stess, jer©a’ jaraha t-tabib u, jekk hemm bΩonn isir il-©ibs fl-istess çentru tas-sa˙˙a. Min˙abba li l- X-ray huwa wie˙ed di©itali jekk ikun hemm bΩonn ta’ konsulent fuqu dan jista’ jkun ikkuntat-

jat u j a r a h d i r e t t a m e n t f’Mater Dei,” qal Fearne. X-ray di©itali huwa aktar preçiΩ mill- X-rays li konna mdorrijin bihom u t-tabib jista’ wkoll ikabbar u jiffoka fuq fejn jixtieq jara l-aktar. Mistoqsi jekk dan is-servizz

intlaqax tajjeb mill-pazjenti u jekk il-pazjenti jafux b’dan is-servizz, is-Segretarju Parlamentari qal li matul din is-sena, s’issa, fiç-çentri tassa˙˙a saru ’l fuq minn 23,000 X-ray di©itali, filwaqt li 617-il persuna uΩaw is-servizzi talplaster clinic (fejn isir il©ibs). “Dawn in-numri huma garanzija li dak li qeg˙din nag˙mlu qed jintlaqa’ tajjeb min-nies. Anke g˙allEmer©enzi, in-nies jirrikorru g˙aç-çentri tas-sa˙˙a, anke bil-lejl,” qal Fearne. L-X-ray fiç-çentri tas-sa˙˙a ta’ Ra˙al Ìdid, Óal Qormi u l-Furjana qeg˙din ikunu miftu˙in mit-Tnejn sas-Sibt mis-7.30 ta’ filg˙odu sas-7.30 ta’ filg˙axija, fiç-çentru tassa˙˙a tal-GΩira s-Sibt iss e r v i z z t a l - X-ray j i b q a ’ jing˙ata sas-1.00 ta’ wara nofsinhar, filwaqt li fiç-çentr u ta s - s a ˙˙a ta l- Mos ta s s e r v i z z t a l - X-ray j i b q a ’ jing˙ata matul il-lejl kollu.

LOkALI kÓ

13|09|2015 07

kullhadd.com

RABJA GÓAL SCHIAVONE MIR-RESIDENTI TA’ BIRÛEBBUÌA

“

Jaqaw Schiavone ma jafx li l-komunità ta’ BirΩebbu©a ilha snin tilqa’ ammont kbir ta’ immigranti, anke jekk ma tifla˙x g˙alih? Ma jafx kemm hemm g˙exieren ta’ familji Afrikani u o˙rajn jg˙ixu ©ol-kontejners fit-tarf ta’ BirΩebbu©a?

“

– Resident

Il-Kunsillier Nazzjonalista f’BirΩebbu©a Hermann Schiavone l-©img˙a li g˙addiet ˙are© bil-proposta li l-Kunsill Lokali jadotta familja Sirjana li qed ta˙rab mill-gwerra çivili f’pajjiΩha. G˙alkemm din il-proposta mad-daqqa t’g˙ajn tidher b˙ala ©est altruwistiku, filverità spiççat biex qajment ˙afna mistoqsijiet li Schiavone naqas milli jwie©eb. Dan ikkonferma ddeskrizzjoni li ˙afna taw ta’ din il-propostà; çjoè b˙ala wa˙da nofs kedda. Óafna nies staqsew lil Schiavone fuq il-midja soçjali u f’kummenti fuq in- newsportals kif Schiavone kien bi˙siebu jag˙Ωel lil din ilfamilja, meta hemm eluf ta’ familji Sirjani li qed ja˙arbu minn pajjiΩhom. Staqsew ukoll g˙alfejn Schiavone kien qed jitkellem issa, u g˙alfejn kien qed jipproponi li ji©u adottati sSirjani, meta Malta, u b’mod partikolari BirΩebbu©a, hija mifnija b’immigranti Afrikani li ˙arbu minn pajjiΩhom g˙al ra©unijiet simili. In-nies staqsew ukoll min se jkun qed i˙allas biex ti©i mantnuta din il-familja, u kif il-Kunsill se jsib il-fondi biex jid˙ol g˙al spiΩa b˙al din. IΩda wara dawn il-mistoqsijiet kollha, finalment irriΩulta li din il-proposta qatt ma setg˙et issir, tal-anqas Ωgur mhux kif propost minn Schiavone. Dan g˙ax il-kunsilli lokali ma jistg˙ux jag˙tu donazzjonijiet finanzjarji lil individwi jew g˙aqdiet. Schiavone, li ilu jipprova jid˙ol fix-xena politika sa mill-1987, jidher li ma kienx konxju ta’ dan id-dettall baΩiku.

b˙al din, minn tant postijiet, proprju f’BirΩebbu©a. Dan g˙ax dan ir-ra˙al di©à ilu jospita konçentrazzjoni kbira ta’ immigranti ma˙ruba minn pajjiΩhom, b’mod partikolari mill-Afrika. “In-nies t a ’ B i r Ω e b b u © a huma nies tolleranti li ilhom ˙afna jie ˙ d u p a ç e n z j a b’ammont kbir ta’ immigranti li huma ta’ piΩ fuq il-lokalità, speçjalment fejn jid˙ol it-tindif u t-trasport pubbliku,” qaltilna persuna li ilha ’l fuq minn g˙ox r i n s e n a t g ˙ i x f’dan ir-ra˙al. Reside n t i e ˙ o r t a ’ BirΩebbu©a esprima mag˙na d-dispjaçir tieg˙u g˙all-proposta ta’ S c h i a v o n e , l i f i kliemu qed jg˙id lir-residenti li g˙andhom jadottaw familja Sirjana qisu qed jipproponi xi att ta’ karità li qatt ma semg˙u bih. “Jaqaw Schiavone ma jafx li l-komunità ta’ BirΩebbu©a ilha snin tilqa’ ammont kbir ta’ immigranti, anki jekk ma tifla˙x g˙alih? Ma jafx kemm hemm g˙exieren ta’ familji Afrikani u o˙rajn jg˙ixu ©olkontejners fit-tarf ta’ BirΩebbu©a? Forsi Schiavone dawn l-affarijiet ma jafhomx, g˙ax lanqas biss joqg˙od BirΩebbu©a!” sostna dan irresident, li l-fehmiet tieg˙u kienu riflessi minn ˙afna nies o˙ra fuq il-midja soçjali. Dan ir-resident temm jg˙id li huwa ta l - m i s t ˙ i j a m e t a politiku juΩa ritratti ta’ tfal Sirjani mg˙errqa biex jipprova jintg˙o©ob ma’ sezzjonijiet tas-soçjetà, filwaqt li jinjora ˙afna tfal o˙ra Afrikani li ilhom snin jeg˙rqu waqt li jippruvaw jaqsmu lMediterran, u jinjora wkoll lil dawk li salvaw u qed jg˙ixu fiç-çentru miftu˙ ta’ Óal Far, fit-periferija ta’ BirΩebbu©a.

BirΩebbu©a ilha tilqa’ limmigranti snin s˙a˙

Schiavone mhux g˙all-kontroversji

Persuni minn BirΩebbu©a li tkellmu mag˙na qalulna li ma jistg˙ux jifhmu kif Schiavone ˙are© bi proposta

Din Ωgur mhix l-ewwel kontroversja li kien involut fiha Hermann Schiavone, li g˙al snin s˙a˙ ma t˙alliex jikkon-

©did

testa elezzjonijiet mal-Partit Nazzjonalista min˙abba allegazzjonijiet infondati li kien g˙amel fuq s˙abu lkandidati. Fl-1987, Schiavone kien ˙are© g˙all-elezzjoni ©enerali mal-PN iΩda ma ©iex elett. Fl-1992 ma ˙ari©x, u re©a’ ˙are© g˙all-elezzjonijiet tal-1996 u l-1998, iΩda g˙al darb’o˙ra ma ©iex elett. Fl-2003 l-Kap tal-PN ta’ dak i Ω - Ωm i e n , E d d i e F e n e c h Adami, kien allegatament irçieva ittra anonima dwar

Schiavone b’rabta ma’ attività kummerçjali li dan kellu. Wara dik l-ittra Schiavone ma t˙alliex jikkontesta lelezzjoni ta’ dik is-sena, u re©a’ kien nieqes mill-elezzjoni tal-2008. Madankollu, ftit wara, meta ©ie elett Franco Debono, qamet kwistjoni g˙ax intqal li Schiavone kien g˙amel allegazzjonijiet fuq Debono li rrifjuta li jissostanzja jew jirtira. G˙al darb’o˙ra l-PN m a ˙a l l i e x l i l S c h i a v o n e jikkontesta, iΩda Schiavone

baqa’ jippersisti li jippreΩenta ru˙u b˙ala kandidat talPN. Kien biss wara d-diΩgwit li nqala’ bejn Debono u l-PN, li Schiavone finalment t˙alla jikkontesta l-elezzjonijiet talkunsilli lokali. G˙alkemm il-Kap talOppoΩizzjoni qed jg˙id li jrid imexxi politika onesta u nadifa, iddeçieda li j˙alli jikkontesta mal-partit tieg˙u kandidat li kien ilu ji©i rrifjutat snin s˙a˙ minn Ωew© kapijiet tal-PN differenti.

08 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ LoKaLi

LEjn iT-TWaQQiF Ta’ maLTa mariTTima I s - S e g r e t a r j u Parlamentari g ˙ a l l - K o m p e tittività u tT k a b b i r E k o nomiku Josè Herrera laqqa’ l-grupp ta’ membri li se jkunu parti integrali mill-isteering committee li se jkun qed jirrappreΩenta l-awtoritajiet u d-dipartimenti tal-Gvern. Dawn il-membri se jkunu q e d j i r r a p p reΩentaw lil Transport Malta, idD i p a r t i m e n t tas-Sajd u lA k k w a k u l t u r a, il-Malta Freeport Corporation, Malta E n t e r p r i s e u r-Regolatur g˙as-Servizzi tal-Ener©ija u lIlma.

tikber. Dan il-pjan lejn ir-regrouping tal-operaturi marittimi huwa wkoll preΩenti flEwropa fejn diversi g˙aqdiet marittimi stabbilixxew irwie˙hom f’diversi pajjiΩi Ewropej biex jie˙du vanta©© mill-importanza strate©ika tad-dinja marittima fejn rappreΩentazzjoni wa˙da tas-sottosetturi differenti tista’ tipprovdi r-rispons adattat g˙addomanda relattiva. Sehem il-Gvern

L-g˙anijiet W a q t d i n i l-laqg˙a, isSegretarju Parlamentari Herrera spjega l-g˙anijiet talIntegrated Maritime Policy u l-istrate©ija tal-implimentazzjoni tag˙ha. Dan l- isteering committee, li se jkun parti integali mill-Malta Marittima, s˙ubija pubblika-privata, se jressaq lill-Gvern aktar viçin l-industrija u jipprovdi djalogu kkordinat u miftu˙ fuq is-setturi marittimi kkonçernati. L-ewwel passi qed isiru b’mod parallel mat-twaqqif

ta’ dipartiment tal-politika g˙all-affarijiet marittimi Ωg˙ar li se jkollu integraturi orizzontali tal-politika li jkopru setturi relatati mar-riçerka u l-edukazzjoni, is-sigurtà u ssorveljanza, l-ambjent, l-ippjanar spazjali u l-governanza.

Oppurtunitajiet g˙al tkabbir Is-Segretarju Parlamentari Herrera informa lill-membri li hu se jkun qed ifittex li jkun hemm aktar progress mal-

partijiet interessati tal-industrija g˙all-organizzazzjoni inklus s i v a l i Ω Ω i d i l - v a l u r miΩjud tas-settur marittimu. Ûied jg˙id li hu jemmen li, permezz ta’ parteçipazzjoni attiva, l-industrija jista’ jkollha opportunitajiet fejn tista’

Il-parteçipazzjoni tal-Gvern qieg˙da hemm biex isservi b˙ala katalista, t˙e©©e© u timbotta ’l quddiem biex jintla˙qu l-og˙la livelli ta’ aspirazzjonijiet, ikun hemm progress lejn livelli og˙la ta’ prestazzjoni kompettitiva, biex jittie˙du d-deçiΩjonijet li jtejbu l-ambjent tan-negozju permezz ta’ regolamenti effettivi u li jkun hemm tnaqqis fil-burokrazija. Is-Segretarju Parlament Herrera tenna li l-organizzazzjoni mhux se tkun hemm biex tissostitwixxi jew tiddupplika x-xog˙ol li b˙alissa qed isir minn diversi dipartimenti u awtoritajiet o˙rajn.

“Kordinazzjoni u mhux armonizzazzjoni” Il-Ministru Edward Scicluna Waqt li kien qed jindirizza laqg˙a informali tal-Affarijiet Ekonomiçi u Finanzjarji (Ecofin) li nΩammet fil-11 u t-12 ta’ Settembru filLussemburgu, il-Ministru talFinanzi Edward Scicluna enfasizza li “it-tassazzjoni tibqa’ qasam sensittiv g˙al Malta, mhux biss min˙abba r-rwol ovvju fil-proçess tal©bir ta’ taxxi, iΩda wkoll hija g˙odda importanti biex tidderi©i l-attività ekonomika.” Huwa Ωied jg˙id li l-isforzi kkordinati fil-©lieda kontra lfrodi fiskali u l-evaΩjoni tattaxxa se jkunu appo©©jati

minn Malti i Ω d a f ’ d a n i x xog˙ol wie˙ed irid jevita kull forma ta’ imbuttatura lejn l-armonizzazzjoni tattaxxa. Il-ministri qasmu l-opinjonijiet tag˙hom dwar it-triq ’il quddiem fir-rigward talkwistjoni tal- minimum effective taxation fil-UE fir-rigward tal-pajjiΩi terzi. Kif uriet id-diskussjoni, din ilkwistjoni hija diviΩa ˙afna g˙ax xi stati membri qed jargumentaw li tassazzjoni baxxa ma tag˙milx ©id filwaqt li o˙rajn jenfasizzaw fuq l-aspetti poΩittivi tat- tax

competition f’termini talkompetittività kemm fi ˙dan il-UE u kemm fir-rispett g˙all-bqija. Climate Finance Waqt din il-laqg˙a informali tal-Ecofin, il-Ministri talFinanzi qasmu wkoll l-opinjonijiet tag˙hom fuq ilClimate Finance u dan hekk kif f’Diçembru li ©ej se jittella’ s-summit tal-COP21 dwar l-azzjoni li trid tittie˙ed fir-rigward tat-tibdil filklima. In-negozjati internazzjonali

g˙andhom iwasslu g˙alladozzjoni ta’ ftehim ©did u ambizzjuΩ fuq parteçipazzjoni universali biex ikun assigurat li l- global warming jinΩamm ta˙t iΩ-Ωew© gradi Celsius, liema ftehim g˙andu jid˙ol fis-se˙˙ fl-2020. L-irkupru fiΩ-Ûona Ewro Wara din il-laqg˙a talEcofin, kien hemm laqg˙a o˙ra tal-Eurogroup fejn ilMinistri tal-Finanzi tkellmu dwar is-sitwazzjoni ekonomika u r-riskji fir-rigward tal-irkupru fiΩ-Ûona

Ewro, l- istate of play filGreçja, l-implimentazzjoni tal-Banking Union kif ukoll dwar l-iΩviluppi fuq ir-rappreΩentazzjoni Ewropea u lkostitwenza taΩ-Ûona Ewro, b’mod partikolari fil-Bank AΩjatiku tal-Infrastruttura u lInvestiment (AIIB). G˙al dawn il-laqg˙at, ilMinistru Scicluna kien akkumpanjat mill-Professur Joseph Bonnici, il-Gvernatur tal-Bank Çentrali ta’ Malta kif ukoll mas-Segretarju Permanenti fi ˙dan ilMinisteru tal-Finanzi Alfred Camilleri.

LOkALI kÓ

kullhadd.com

MINGÓAJR DIREZZJONI

F’kummenti li g˙amel din il©img˙a fuq ix-xandir lokali, ilKap tal-OppoΩizzjoni Simon Busuttil g˙amel diversi dikjarazzjonijiet kontradittorji li komplew jikkonfermaw kemm hu mexxej negattiv u bla direzzjoni. X’meritokrazija? Fost is-su©©etti li qabad kien hemm dak tal-meritokrazija fejn huwa g˙amilha çara li, kieku jkun hu l-Prim Ministru, huwa jkun favur politika ta’ favuritiΩmu li taqdi lil min jog˙©ob lilu biss. Huwa g˙amel dan meta kkritika l-fatt li, skont hu, il-Prim Ministru Joseph Muscat mhuwiex qieg˙ed jag˙mel biΩΩejjed biex jaqdi lil-Laburisti kollha. Din probabbilment hija lewwel darba fl-istorja ta’ pajjiΩna li mexxej Nazzjonalista attakka lil dak Laburista g˙ax mhux qieg˙ed ikun Ωbilançjat biΩΩejjed kontra nNazzjonalisti. Dikjarazzjonijiet b˙al dawn iqanqlu kurΩità kbira dwar x’jifhem biha lmeritokrazija. Politika tal-astensjoni Busuttil kompla jΩid id-doΩa meta sostna li huwa lest li jo˙ro© g˙onqu g˙an-nies, anke jekk tinqatag˙lu rasu barra. Madankollu, iddeçiΩjonijiet tieg˙u b˙ala mexxej tal-PN urew b’mod çar kemm jinteressawh id-drittijiet taç-çittadini fejn kemm-il darba rajnieh jevita li jie˙u poΩizzjoni çara dwar l-iktar su©©etti ibsin, speçjalment fejn jid˙lu d-drittijiet tal-minoritajiet. Dan rajnieh b’mod çar meta ordna lill-grupp parlamentari tieg˙u biex jastieni meta ttie˙ed il-vot dwar l-unjoni çivili. KaΩ ie˙or se˙˙ din il©img˙a stess, meta lEwroparlamentari Nazzjonalisti astinew minn vot dwar ir-rapport intitolat ‘Empowering girls

through Education’ illi, fost lo˙rajn, ©ibed l-attenzjoni g˙all-bΩonn li tiΩdied l-ugwaljanza bejn il-©eneri permezz ta’ distribuzzjoni aktar ©usta tar-riΩorsi edukattivi. KaΩijiet b˙al dawn juru b’mod çar li l-˙a©a illi tilef Busuttil ma kinitx rasu, imma l-kuntatt mar-realtajiet tas-soçjetà tal-lum. Jattakka lil Gonzi Jekk dan ma kienx biΩΩejjed, Busuttil g˙amel dikjarazzjonijiet li bihom allega li l-eksMexxej tal-Partit Nazzjonalista Lawrence Gonzi ˙alla lill-Partit Nazzjonalista g˙arkupptejh, tant li dam sentejn biex re©a’ ©abu fuq saqajh. Skont hu, dan g˙amlu billi ©ab l-g˙aqda fil-partit meta, filfatt, ir-realtà hija differenti mhux ˙aΩin. Dan rajnieh, fost l-o˙rajn, il-©img˙a li g˙addiet meta Busuttil irnexxielu jkun negattiv anke f’perjodu meta pajjiΩna g˙all-ewwel darba rre©istra t-tieni l-inqas rata ta’ qg˙ad fl-Unjoni Ewropea kollha u l-ikbar rata ta’ tkabbir ekonomiku f’g˙axar snin. Din in-negattività tal-fazzjoni tieg˙u u ta’ Beppe Fenech Adami kkuntrastat bil-kbir ma’ dik tal-Viçi Kap l-ie˙or, Mario de Marco, u kompliet tikxef ilqasma fi ˙dan il-Partit Nazzjonalista. X’jirrappreΩenta? B’hekk, minkejja l-weg˙diet kollha tieg˙u, g˙adu mhuwiex çar Busuttil lil min jirrappreΩenta. Filli jiddefendi na˙a, filli o˙ra. F’okkaΩjonijiet o˙rajn huwa sa˙ansitra ddeçieda li ja˙sel idejh minn kul˙add permezz tal-astensjoni mill-vot. Allura, la wara sentejn g˙adu lanqas kien kapaçi jag˙ti direzzjoni çara lill-partit tieg˙u stess, kif qieg˙ed jistenna li lpoplu jafdah bit-tmexxija ta’ pajjiΩna kollu?

10 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ OPINJONI

IL-ÓAJJA TIBDA FIL-KONÇEPIMENT …U FEJN TKOMPLI?

Sens Komun

Din il-©img˙a d-dibattitu f’pajjiΩna kien ikkaratterizzat mill-kontroversja madwar il-possibbiltà tal-iffriΩar tal-embrijuni b˙ala parti mill-proçess tal-IVF. G˙alkemm l-iffriΩar tal-embrijuni m’g˙andux x’jaqsam malabort, xorta wa˙da ma kontx sorpriΩ meta tal-Gift of Life, li kul˙add jaf li jxejru bandiera blu, ˙ar©u kontra l-proposta tanNisa Laburisti. Tal-Gift of Life jemmnu li l-missjoni tag˙hom hija li jiddefendu l-˙ajja umana qabel ma titwieled. Jemmnu li l-˙ajja umana tibda mal-konçepiment, u li g˙alhekk hija intitolata g˙allistess drittijiet ta’ persuna. G˙andhom kull dritt i˙addnu dan it-twemmin. Personalment lanqas jien ma naqbel mal-abort, g˙al ˙afna ra©unijiet. Biss, l-ipokresija ddejjaqni. G˙al tal-Gift of Life l-˙ajja tibda mal-konçepiment, kif tkompli wara mhux biçça tag˙hom L-ipokresija ta’ gruppi li jsej˙u lilhom infushom ‘ pro-life ’, ji©ifieri ‘favur il-˙ajja’, ma tiqafx tg˙a©©ibni. Dawn il-gruppi, jekk iridu jkunu kredibbli, imisshom jibdlu isimhom g˙al ‘anti-abortion’, jew ‘kontra l-abort’. Jekk mhux qed i˙ossuhom kreattivi, jistg˙u jie˙du spunt mill-kampanja ta’ kontra d-divorzju, u jo˙or©u b’xi isem b˙al ‘Óajja Iva, Abort Le’. Hemmhekk forsi nibda

Tg˙id il-Kunsill Nazzjonali tan-Nisa lest jag˙tina l-opinjoni tieg˙u fuq il-kwalità tal˙ass Malti?

nifhimhom meta jiffukaw biss fuq il-˙ajja qabel it-twelid. Imma kif tista’ tg˙id li trid tipprote©i l˙ajja umana, li tikkunsidra l-˙ajja umana b˙ala rigal, tant li to˙ro© b’isem b˙al Gift of Life, u jkun jinteressak biss mill-˙ajja ta’ qabel it-twelid? G˙ax g˙al tal-Gift of Life l-˙ajja umana importanti biss qabel ma titwieled. Wara li titwieled Alla m’g˙amilha. Dak jarah ˙addie˙or. Tal-Gift of Life milli jidher ma jinteressahomx. Xi darba smajtuhom ilissnu nofs ta’ kelma fuq kaΩijiet mag˙rufa ta’ tfal abbuΩati sesswalment? Qatt qalu xi ˙a©a fuq it-tbatija li jg˙addu minnha t-tfal li jispiççaw f’orfanatrofji g˙ax il-

©enituri tag˙hom ˙aqruhom, ma jinteressahomx minnhom, jew ©enwinament ma jistg˙ux jie˙du ˙siebhom? Qatt ˙e©©ew lill-familji Maltin biex jiffosterjaw lil dawk it-tfal li g˙andhom bΩonn i˙ossuhom ma˙buba, g˙ax fil-˙ajja qasira tag˙hom ˙lief niket ma daqux, tant li min˙abba f’hekk la jikbru se jispiççaw fl-istess çirku vizzjuΩ tal-familji tag˙hom? Jien, li l-˙ajja umana tinteressani wara t-twelid daqskemm tinteressani qabel, qatt ma smajthom jag˙mlu xejn minn dan. U allura bir-ra©un nistaqsi: x’inhi verament l-a©enda ta’ gruppi b˙al dawk tal-Gift of Life?

Meta jkun hemm konsultazzjoni pubblika, nifhem li kul˙add g˙andu dritt jag˙ti l-opinjoni tieg˙u. Madankollu dan ma jfissirx li kul˙add g˙andu jiΩΩattat biex jag˙ti l-opinjoni tieg˙u fuq kollox. Il-Kunsill Nazzjonali tan-Nisa wkoll ˙are© ji©ri jag˙ti l-opinjoni tieg˙u rigward “id-drittijiet talembrijun”. Li tal-Gift of Life jitkellmu fuq id-drittijiet ta’ bajda u sperma li g˙adhom kif ing˙aqdu, nifhimha. Imma li lKunsill Nazzjonali tan-Nisa jo˙ro© b’argument b˙al dan, ma nista’ nifhimha b’xejn. Forsi jien injorant imma, sa fejn naf jien, g˙aqdiet, gruppi u kunsilli tan-nisa, xog˙olhom huwa li jaqbΩu g˙ad-drittijiet tan-nisa, u mhux g˙al tal-embrijuni. G˙al dawn tal-a˙˙ar hemm il-Gift of Life u o˙rajn b˙alhom. Nixtieq inkun naf x’il-kazzola jifhmu l-kunsill tan-nisa fl-embrijuni? Tg˙id ikunu lesti jag˙tuna l-opinjoni tag˙hom fuq il-kwalità tal-˙ass Malti wkoll? Nist˙ajjel li jkun hemm xi ˙add li jo˙ro© ji©ri jg˙idli li n-Nisa Laburisti wkoll tkellmu fuq dan is-su©©ett. Min jg˙id hekk ikun sejjer Ωbaljat. G˙ax in-Nisa Laburisti tkellmu fuq l-IVF filkuntest tad-drittijiet tal-mara, u mhux fuq id-drittijiet tal-embrijun. Fi kliem ie˙or, tkellmu fuq dak li jifhmu fih.

velenuΩ tat-tgergir jaqla’ dawn il-qlajjiet? Sa˙ansitra kontra lMulej? Wiççu jag˙tih! G˙ax giddieb. Mela spirtu mxajtan. It-tger©ir jikxef qalb ribelluΩa. Jg˙idilna vers 26: “Imma intom ma ridtux titilg˙u, u ˙adtuha kontra l-kelma tal-Mulej, Alla tag˙kom.” Jekk min igerger ma jist˙ix jo˙odha kontra Alla, g˙ax itappanlu qdusitu bittgergir tieg˙u, ara x’jag˙mel lili u lilek li, ˙dejn il-Mulej, lanqas nibdew! Min igemgem qatt m’g˙andu kwiet! Ma jkampa mkien. RibelluΩ! G˙andu xi j˙abbtu! Qalbu eluf ta’ mili ’l bog˙od mill-Mulej! It-tgergir jaqta’ qalb l-o˙rajn. Jg˙idilna vers 28: “Óutna qatg˙ulna qalbna u qalulna: ‘Hemm poplu kbir u nies itwal minna; bliet kbar u mdawra bi swar g˙oljin sas-smewwiet; u sa˙ansitra rajna hemmhekk ulied G˙anak’.” X’©er˙a dik! Xi ftu˙ dak g˙all-ag˙ar xitan li

jeΩiΩti: dak tal-qtig˙ il-qalb! Nirrealizza li meta ngerger qed naqta’ qalb l-o˙rajn? G˙aliex qed inferra’ ©o fihom il-biΩa’ li hemm fija stess? Mela nsejt li lbiΩa’ ©ej mix-xitan? It-tger©ir inessi kompletament l-g˙e©ubijiet li Alla g˙amel mag˙na s’issa f’˙ajjitna. Filversi 30 sa 31 insibu hekk: “IlMulej, Alla tag˙kom, jimxi quddiemkom, u hu stess jitqabad g˙alikom b˙alma g˙amel mag˙kom fl-E©ittu quddiem g˙ajnejkom. U b˙alma g˙amel fid-deΩert, fejn rajtu kif il-Mulej, Alla tag˙kom, refag˙kom b˙alma bniedem jerfa’ lil ibnu, fit-triq kollha li mxejtu sakemm wasaltu hawn.” Imma l-poplu ta’ IΩrael x’g˙amel? “Imma intom, madankollu, ma ridtux tafdaw fil-Mulej, Alla tag˙kom… IlMulej sama’ kliemkom, u xeg˙el bil-korla” (Dt 1:32. 34). It-tgergir juri qalb li ma temminx. Jg˙idilna vers 32: “Imma intom, madankollu, ma ridtux tafdaw fil-Mulej, Alla tag˙kom.” Intix saçerdot? Patri? MiΩΩewwe© jew miΩΩew©a? G˙aΩeb u g˙aΩba? Xandar jew xandara tal-Kelma? Tifel? Tifla? Ûag˙Ωug˙? Ûag˙Ωug˙a? Int min int. Jekk fik u fija hemm dan lispirtu tal-infern tat-tgergir, soluzzjoni wa˙da g˙andna: indiema u qrara tajba! Óalli bil©iri ner©g˙u nsibu postna fil˙niena bla tarf tal-Mulej g˙alina! G˙all-erwie˙! Ólist millvelenu…tat-tgergir!

X’VELENU!

Patri Mario Attard

Tafu li jeΩiΩti tip ta’ velenu li joqtol lin-nies? Mhux il-velenu li qed ta˙seb int. Ìieli dan ilvelenu ikun fi lsieni u lsienek. Avolja m’a˙niex kobra! Dan ilvelenu jissejja˙ tgergir! It-tgergir hu susa ta’ ˙aΩen. Xibka ta’ qerq. Ba˙ar ta’ ˙sara! Jidher dnub Ωg˙ir. U mhux kul˙add igerger! Anke limsaren fiΩ-Ωaqq igergru! Imma tgergir l-imsaren ˙sejjes ta’ din id-dinja. Filwaqt li t-tgergir huwa ˙sejjes l-infern fil-widnejn. It-tgergir ˙obΩ ix-xewwiexa. Ix-xorb tal-qattiela. L-Ittra lill-Filippin twissina fuqu: “Ag˙mlu kollox ming˙ajr tgemgim u ming˙ajr tlaqliq, ˙alli tkunu nies bla g˙ajb u safja, ulied Alla bla tebg˙a f’nofs bnedmin ta’ ˙ajja mg˙aw©a u m˙assra; fosthom intom g˙andkom tiddu fiddinja b˙al kwiekeb” (Fil 2:1415). Mela! Int u jien imsej˙a biex niddu quddiem l-o˙rajn b˙all-kwiekeb! Imma t-tgergir ixejja˙na. Ikerra˙na. G˙ax jitfag˙na fil-kumpanija tax-xjaten tal-infern! It-tgergir i©ib toqol kbir fuqna. G˙ax jikkundannana! It-test mid-Dewtoronomju 1:26-38 jikxef seba’ modi ta’ kif l-ispirtu ˙aΩin ja˙dem fina kull darba li nift˙ulu g˙ax ingegru. Araw kif il-Kelma ta’ Alla tikxef bera˙ il-pjan tal-biΩa’ tal-ispirtu ˙aΩin tat-tgergir. It-tgergir isir fil-˙abi. Jg˙idilna vers 27: “U bdejtu tgergru fit-tined tag˙kom.” Kemm-il darba gergirna fil-widnejn? Fil-kmamar ta’ ©ewwa?

It-tieni, it-tgergir huwa dnub li jferi lill-Mulej f’qalbu. Il-vers 27 jg˙id: “U bdejtu tgergru fittined tag˙kom u tg˙idu: ‘G˙ax jobg˙odna l-Mulej ˙ari©na millE©ittu biex jer˙ina f’idejn lAmurrin, u jeqridna’” (Dt 1:27). F’Esodu 16:8 insibu hekk: “U qal Mosè: ‘G˙ax il-Mulej sama’ t-tgergir tag˙kom li intom gemgimtu kontra tieg˙u – g˙aliex a˙na x’a˙na? Mhux kontrina gergirtu, imma kontra l-Mulej’” (EΩ 16:8). It-tgergir giddieb. Xewwiex. Ikabbaraha. Igiddeb. Joskura. Inassas kontra l-innoçenti. G˙ax inassas kontra Alla! It-tielet, it-tgergir jifhem ˙aΩin il-pjan tal-Mulej. Jg˙idilna vers 27: “U bdejtu tgergru fit-tined tag˙kom u tg˙idu: ‘G˙ax jobg˙odna l-Mulej ˙ari©na millE©ittu biex jer˙ina f’idejn lAmurrin, u jeqridna’” (Dt 1:27). Kif jista’ qatt il-Mulej jobg˙od lill-bniedem? Mhux l-ispirtu

opInjonI KÓ

13|09|2015 11

kullhadd.com

Is-saÓÓa tal-ValurI EwropEj fI KrIÛI umanItarja

Naomi Cachia Uffiçjal Politiku FÛL

G˙al snin s˙a˙, il-kwistjoni talimmigrazzjoni kienet wa˙da li f’pajjiΩna smajna dwarha kontinwament; saru dibattiti, protesti mill-hekk imsej˙a ‘patrijotti’, u dikjarazzjonijiet bombastiçi, iΩda fierg˙a. G˙al snin s˙a˙ konna Ωbaljati Filwaqt li konna medhijin blinfluss ta’ immigranti li kienu qed jaslu fi gΩiritna u xi jfisser dan f’termini ta’ integrazzjoni u ta˙lit kulturali f’dan pajjiΩna hekk çkejken – pajjiΩ uniku g˙ax kien imsawwar sewwasew minn ta˙lita ta’ kulturi tul iΩΩminijiet u n˙alli lill-qarrejja japprezzaw l-ironija ta’ dan il-fatt – kienet qed tiΩviluppa, mhux wisq bog˙od minn xtutna, kriΩi umanitarja fuq skala li diffiçli nimma©inaw. Forsi hija n-natura egoista talbniedem li l-ewwel jissalvagwardja l-interessi tieg˙u. Forsi l-midja ma kinitx qed tenfasizza biΩΩejjed il-kuntest politiku u soçjali ta’ din il-kwistjoni. Il-figuri tal-UN jindikaw li, sa tmiem is-sena l-o˙ra, 59.5 miljun persuna ˙arbu minn pajjiΩhom; figuri og˙la minn dawk tat-Tieni Gwerra Dinjija. Miljuni ta’ nies, mhux biss mis-Syria, iΩda wkoll mill-Iraq, il-Jemen, l-Afganistan u l-Libja, ippruvaw ja˙arbu l-gwerer, il-faqar u l-oppressjoni f’pajjiΩhom. Kif nafu sew, ilvja©© fl-ib˙ra Mediterranji huwa wie˙ed perikoluΩ u mhux dejjem jintemm b’wiçç il-©id fuq artijiet Ewropej. Kellu jkun ritratt taç-çkejken Aylan Kurdi li safa vittma ta’ vja©© ta’ tama, intenzjonat biex jibdillu ˙ajtu g˙all-a˙jar imqar bi ftit, li rnexxielu jibdel it-ton ta’ din id-diskussjoni. Fl-a˙˙ar bdiet tin˙ass l-ur©enza me˙tie©a u lg˙arfien kollettiv li din hija kwistjoni umanitarja daqskemm hi politika. Mill-aspett politiku ˙arsitna dejjem tmur fuq l-Unjoni Ewropea. Il-problema, g˙al kuntrarju ta’ kif ja˙sbu ˙afna, mhix l-influss ta’ refu©jati li laqa’ l-kontinent Ewropew matul dawn l-a˙˙ar snin, iΩda r-rispons tal-UE. G˙alkemm il-komunità internazzjonali g˙andha titfa’ ˙arsitha fuq is-sors prinçipali ta’ persekuzzjoni li wasslet tant nies biex ja˙arbu lejn xtutna, dan ma

jnaqqas xejn mill-eΩigenzi immedjati ta’ din il-kriΩi umanitarja. Il-President tal-Kummissjoni Ewropea Jean-Claude Juncker, fl-indirizz tieg˙u fi Strasburgu din il-©img˙a, ippropona pjan g˙al rispons kordinat u politika komuni bejn il-pajjiΩi Ewropej, li fost l-o˙rajn jinkludi sistema obligatorja ta’ tqassim ta’ refu©jati fl-Istati Membri – ilfamuΩ burden sharing. X’nista’ ng˙id? A˙jar tard milli qatt? Fla˙˙ar donnha qed tinstema’ ttalba, mhux biss ta’ pajjiΩi b˙al Malta, iΩda wkoll tal-individwi li jinsabu fil-qalba ta’ din ilkwistjoni u l-ostakli u l-kundizzjonijiet li jiffaççjaw. Issa l-istituz-

zjonijiet Ewropej iridu jaraw li jmexxu ’l quddiem politika kollettiva li tibda tnaqqas is-sens ta’ paniku u kriΩi li laqat lill-pajjiΩi Ewropej, filwaqt li jwaqqfu gvernijiet b˙al dak UngeriΩ li adotta programm militari biex jikkontrolla l-immigranti; miΩuri drastiçi li m’g˙andhom l’ebda post fl-Unjoni Ewropea u l-objettivi tat-trattati tag˙ha. Il-gvernijiet Ewropej g˙andhom obligazzjoni legali iΩda wkoll morali biex jassistu lir-refu©jati. Il-valur tal-˙ajja umana M’hemm l-ebda ©erarkija fejn jid˙ol il-valur tal-˙ajja umana, iΩda meta l-UE tag˙ti daharha lil

min qed jitkarrab g˙allg˙ajnuna, filwaqt li ssa˙˙a˙ ilfruntieri tag˙ha tkun qed tmur kontra l-valuri li tant tg˙oΩΩ: illibertà, is-solidarjetà, it-tolleranza u, fuq kollox, id-drittijiet umani. Mil-lat lokali, ejja n˙arsu lejn din il-kriΩi b’sens ta’ solidarjetà. Is-sensazzjonaliΩmu ma jag˙mel ©id lil ˙add, u lanqas id-diskriminazzjoni razzjali. Minflok nibdew ng˙ajtu g˙all-push backs u niddie˙ku jew nie˙du vanta©© millkundizzjonijiet ta’ g˙ajxien ta’ dawn l-individwi li qed jing˙ataw çans ie˙or g˙al ˙ajja diçenti fostna, ejjew naraw li qed nittrattawhom b’rispett u dinjità, filwaqt li nisperaw li l-mexxejja Ewropej jag˙mlu l-istess.

12 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ OPINJONI

XOGÓOL U PROÌETTI FIR-RABAT MALTA Mario Fava President tas-Sezzjoni Kunsilliera tal-PL

KUNSILLI LOKALI

email: keaneo@onvol.net

Óafna huma dawk li jΩuru llokalità tar-Rabat u qajla jag˙tu kas tal-istorja g˙anja li g˙andu dan il-post. Illum se nibda b’dawn il-ftit kliem li jiddeskrivu l-lokalità tar-Rabat. Ir-Rabat huwa post fil-g˙oli u s-subborg tal-Imdina. L-iskyline tieg˙u huwa dak tipiku Malti. G˙andu kampanja mill-isba˙ li twasslek viçin il-ba˙ar pittoresk ta’ Fomm ir-Ri˙ u Mi©ra Fer˙a. Post b’wirt kulturali imprezzabbli. Fih hemm fdalijiet ta’ kull Ωmien tul l-istorja ta’ pajjiΩna. Matul dawn l-a˙˙ar xhur, ilKunsill Lokali tar-Rabat wettaq u firex il-˙idma tieg˙u madwar din il-lokalità tant sabi˙a. Illokalità tar-Rabat ti©bor fiha lakbar konfini, fejn tasal sa Fomm ir-Ri˙ u testendi salIm©arr, is-Si©©iewi u t-triq ta’ Óad-Dingli. Huma l-g˙aqal u leffiçjenza li jridu j˙arsu l-bΩonnijiet ta’ din il-lokalità. Dan ilKunsill g˙andu aspettazzjonijiet u g˙anijiet kbar, iΩda fl-istess ˙in g˙andu r-rieda biex dawn jintla˙qu. Wie˙ed irid ifakkar li dan huwa l-uniku kunsill b’Ωew© kumitati amministrattivi, tal-Ba˙rija u tal-Virtù. Xog˙ol fit-toroq

Matul dawn l-a˙˙ar xhur saret ˙idma infrastrutturali kbira biex telimina l-problemi tal-g˙arg˙ar, biex darba g˙al dejjem jitnaqqas l-inkonvenjent li kien ilu Ωmien twil u b’hekk ma jid˙olx l-ilma f’˙afna mir-residenzi. G˙ad jonqos xi jsir f’dan ir-rigward, imma l-˙idma sejra tkompli g˙addejja matul din il-le©iΩlatura. Sar xog˙ol ta’ traqqig˙ estensiv f’postijiet li huma uΩati kontinwament minn ingenji kbar. Óidma kbira fi Triq tal-Plieri, ittriq li twasslek g˙as-Siggiewi, ittriq mag˙rufa fejn kien rama lmonti tar-Rabat g˙al diversi xhur qabel ma tlestiet it-triq ta’ Santa Rita li jinkludi wkoll lil San Katald. Sar konkos fejn me˙tie© biex jinqdew bih ilbdiewa biex jaslu g˙all-g˙elieqi tag˙hom; ©ew irran©ati diversi bankini biex jonqos il-periklu, u˙ud ©odda u o˙rajn sarilhom ix-xog˙ol li l-aktar jirrikjedu. Insemmi li saret il-bankina ta’ fejn hemm Palazzo Xara fi Triq San GuΩepp, In-na˙a l-antika u storika tar-Rabat. Manutenzjoni fuq 22 bankina o˙ra kienu ferm apprezzati mir-residenti Rabtin ukoll. Sar u qed isir traqqig˙ ta’ bosta toroq fiç-çentru tar-Rabat u lparti mhux urbana li twasslek fil-kampanja, fejn tran©aw ruxxmata toroq b˙al Wied Rini, Misra˙ Suffara, l-Imta˙leb, lG˙emmieri, in-Nadur, Bin©emma, Óofret ir-Ritz, ilKunçizzjoni, tas-Salib, ilLunzjata, u l-bqija. Toroq o˙ra ng˙ataw wiçç ©did, fosthom idDwejra bi tliet kilometri asfaltar, xog˙ol li sar permezz tal-fondi Ewropej u l-Kunsill. Postijiet o˙ra b˙al tal-Ìamri, tal-Ìuvni, tas-Sirena u tas-Salvatur, imma dejjem jibqa xi jsir sakemm ittoroq kollha jing˙ataw wiçç ©did. Il-Kunsill qieg˙ed ja˙dem b’effiçjenza u qed jonfoq inqas minkejja li qed isir iktar xog˙ol. Dan grazzi g˙all-koperazzjoni ta-kunsilliera kollha li l-g˙an tag˙hom huwa wie˙ed: li jaraw lir-Rabat a˙jar milli sabuh, g˙ali-

hom u g˙al dawk kolha li jew jg˙ammru f’din il-lokalità jew iΩuruha. B’hekk biss il-Kunsill jista’ jkun sostenibbli u jkompli jaqdi l-bΩonnijiet ta’ kuljum li forsi narawhom ovvji li jsiru – b˙all-©bir tal-iskart, knis, bringin sites, tindif tal-kanali tal-ilma, ftu˙ u Ωamma tal-latrini, manutenzjoni tal-©onna pubbliçi, inizjattivi kulturali u ˙idma flimkien ma’ entitajiet, NGOs u dipartimenti – isiru tul s-sena kollha. Pro©ett ambizzjuΩ Sar il-pro©ett ambizzjuΩ u ta’ çerta portata fi Triq Santa Rita u Misra˙ San Katald. Pro©ett li sewa aktar minn nofs miljun ewro. Qabel ma nbeda xxog˙ol kien hemm diversi laqg˙at mal-entitajiet ikkonçernati, fosthom Heritage Malta, Enemalta, Melita, Go, Drainage Section, Waterservices, GRTU, nies mill-Poliklinika tar-Rabat, bejjieg˙a tal-monti, il-persuni responsabbli mill-fondi Ewropej, u o˙rajn. Wara li ©ie riallokat ilmonti fi Triq it-Ti©rija, sakemm sar ix-xog˙ol, issa l-pro©ett jinsab fl-a˙˙ar faΩijiet tieg˙u u dalwaqt ji©i inawgurat. G˙adhom kif saru s-sinjali fl-imsemmi pro©ett u jonqos issa l-parti arkeolo©ika, li jrid isir x-xog˙ol madwarha billi tit˙alla tidher u titgawda mill-©enerazzjonijiet futuri. Xejn ma jsir ming˙ajr il˙idma, il-˙sieb u d-dedikazzjoni. Meta kien qieg˙ed isir dan il-pro©ett, il-Kunsill g˙amel shuttle service, minn fejn kien jarma l-monti g˙al Triq tal-Plieri, mobile toliets, u ˙a ˙sieb li jkun hemm is-sigurtà me˙tie©a permezz ta’ barrikati u s-servizz talgwardjani lokali. Skont isSindku tar-Rabat, Charles Azzopardi, “il-Kunsill Lokali tarRabat dejjem ˙adem biex liΩvanta©©i jibdilhom f’vanta©©i, g˙ax dan huwa Kunsill viçin innies u li qatt ma ˙ares lejn kuluri”. Sakemm dan il-pro©ett kien jinsab fit-tieni faΩi tieg˙u, inbeda x-xog˙ol fuq Vjal il-Óaddiem. G˙alkemm dan qieg˙ed isir mill-Awtorità g˙at-Trasport, ilKunsill ˙adem biex ix-xog˙ol isir waqt li jkun hemm lanqas inkonvenjent g˙ar-residenti. Dan ukoll wasal fl-a˙˙ar faΩijiet

tieg˙u. Vjal il-Óaddiem huwa wie˙ed mill-akbar arterji li g˙andu r-Rabat. Wara tant snin ta’ stennija din it-triq flimkien ma’ Triq G˙ajn Kajjet se tkun saret ukoll. Matul il-25 sena ta’ Gvern Nazzjonalista, din it-triq kienet saret biss kwart minnha. Minn Frar li g˙adda tkompla x-xog˙ol fil-kampanja, fejn beda x-xog˙ol biex ti©i eliminata darba g˙al dejjem il-fossa talBa˙rija. Dan kien xog˙ol ie˙or ambizzjuΩ u ta’ sfida kbira. Waqt li jkun qieg˙ed isir dan ixxog˙o il-Kunsill irid jisma lilmenti tar-residenti waqt li jara li jkun hemm l-anqas inkonvenjent possibbli. Min˙abba dan ixxog˙ol kellhom jinbidlu r-rotot tal-karozzi tal-linja u temporanjament saru diverΩjonijiet, li konsegwenza t’hekk batew ukoll xi nies. Irridu nbatu biex imbag˙ad ingawdu l-©id li lKunsill Lokali tar-Rabat qed iwettaq, bl-impenn tieg˙u kif ukoll flimkien mal-gvern çentrali. Sejrin isiru numru ta’ toroq blasfaltar. B˙alissa diversi toroq ©ew mag˙luqa u b’hekk kien hemm inkonvenjent g˙al diversi residenti li jiffrekwentaw lakkwati; l-aktar dawk li jridu jid˙lu u jo˙or©u kuljum g˙axxog˙ol u biex jaslu fejn ikollhom bΩonn. Dan kollu huwa frott il-˙idma li tinsab g˙addejja bejn il-Kunsill u l-awtoritajiet. Kuxjenza dwar l-indafa G˙addejja wkoll ˙idma biex ikun hemm aktar kuxjenza dwar l-indafa fil-lokalità. Il-Kunsill joffri diversi servizzi ta’ ©bir taliskart, l-uΩu ta’ skips u skart goff mid-djar. B’hekk ˙add m’g˙andu jarmi Ω-Ωibel ma©enb l-iskips jew jitlaqhom fil-kampanja. Ûdiedu wkoll il-bins g˙all-˙mie© tal-klieb fil-lokalità u Ωdiedu t-tabelli wkoll. Ìiet irran©ata l-latrina ta’ Triq ilKulle©©, fejn intefqu anqas minn elfejn ewro biex din inbidlet g˙al wa˙da diçenti. Qieg˙ed ikun hemm spezzjonijiet madwar ir-Rabat biex ikun miΩmum a˙jar l-ambjent. Min iwettaq il-vandaliΩmu jrid jag˙ti kont g˙al g˙emilu u l-Kunsill qed jara li fejn hu possibbli dan isir. Dan il-Kunsill kompla jinvesti

fil-korsijiet edukattivi li jag˙ti sena wara sena, u fil-qasam sportiv. Ta’ kull sena l-Kunsill jg˙in lin-nursery tar-Rabat Ajax. F’Jum ir-Rabat, li sar ftit tal©ranet ilu, il-Kunsill Lokali tarRabat irrikonoxxa l-˙idma tarRabat Ajax Footbal Nursery li din is-sena g˙alaq 40 sena. Waqt din is-serata s-Sindku tarRabat qal hekk: “Illum sejrin nirrikonoxxu l-˙idma fil-qasam sportiv. Il-log˙ba tal-ballun t˙arre© lit-tfal tag˙na fir-regoli tal-futbol u tg˙in fl-integrazzjoni u t-talent tat-tfal flimkien. Din tg˙in fil-binja tal-karattru talindividwu minn età bikrija. Irridu mmorru g˙al aktar sport movimentat minn dak sedentarju. L-uΩu tal-kompjuter huwa me˙tie© sa çertu punt, iΩda dan jista’ jifridna mill-kuntatt personali. Il-Kunsill Lokali tar-Rabat sejjer ikompli ja˙dem b’risq dan kollu anke fuq baΩi soçjali. Se jkompli jsir xog˙ol ukoll filqasam tal-anzjani fejn il-kunsilliera responsabbli ilha g˙al diversi snin ta˙dem f’dan is-settur u anke ˙adet diversi inizjattivi ©odda. DeçiΩjonijiet Il-kunsilli lokali j˙abbtu wiççhom ma’ diversi deçiΩjoniet. Hemm ukoll deçiΩjonijiet li jittie˙du mill-awtoritajiet ikkonçernati u ˙afna drabi l-kunsilli jispiççaw i˙abbtu wiççhom malkritika kollha ming˙ajr ma jkun jixirqilhom. Mhux dejjem kull kunsill ikun infurmat dwar xi sinjal, kaxxa jew tabella li tkun saret minn TM. Qieg˙ed ng˙id dan g˙ax g˙alkemm il-Kunsill huwa l-gvern lokali, mhux dejjem ix-xewqa tal-Kunsill ti©i rrispettata, g˙ax min jie˙u ddeçiΩjoni ikun jidhirlu li jkun a˙jar jekk isir xort’o˙ra. Dan japplika g˙all- kunsilli lokali kollha li, kollha kemm huma, iridu j˙abbtu wiççhom ma’ çertu lmenti tar-residenti tag˙hom fuq problemi li mhux dejjem ikollhom kontroll fuqhom. Çertament li l-˙idma li qed issir mill-kunsilliera kollha Rabtin g˙andha tkun b˙ala eΩempju g˙al kunsilli o˙rajn, fejn id-determinazzjoni tag˙hom qed twassal biex verament issir differenza fil-˙ajja ta’ kuljum tarRabtin.

EDITORjAL KÓ

13|09|2015 13

kullhadd.com

www.kullhadd.com INDIRIZZ POSTALI ÌURNALISTI REKLAmI ImPAÌNAR U DISINN

Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717 Ritianne Agius ritianne@kullhadd.com, Liam Gauci liam@kullhadd.com, u Glen Falzon glen@kullhadd.com 2090 1410/13 Alan Saliba sales@kullhadd.com 2090 1520 Leanne Grech editorial@kullhadd.com 2090 1411

EDITORjAL

mR INKjESTI F’demokrazija Alla ˙ares ma jkunx hemm oppoΩizzjoni. F’demokrazija l-OppoΩizzjoni g˙andha rwol importanti ˙afna g˙ax dejjem iΩΩomm lill-Partit fil-Gvern fuq ponot subg˙ajh. IΩda lOppoΩizzjoni mhux qieg˙da hemm biex tfixkel kull deçiΩjonili jie˙u l-Gvern. Jidher çar li l-OppoΩizzjoni li hemm illum g˙andha g˙an wie˙ed; mhux dak li taqdi dmirha skont il-Kostituzzjoni u toffri oppoΩizzjoni fl-ispirtu veru tag˙ha, iΩda li ma kull deçiΩjoni li jie˙u lGvern jin˙oloq ingropp. Dan rajnieh f ’ s e n s i e l a t a ’ deçiΩjonijiet b˙alma hija lener©ija, l-investiment b’çittadinanza, l-iskema ta’ residenza g˙all-barranin u oqsma o˙ra. Meta l-Partit Laburista kien fl-OppoΩizzjoni dejjem offra l-oppoΩizzjoni tieg˙u f’forma ta’ kritika, u mill-Parlament Malti biss. Kieku l-Partit Laburista fl-OppoΩizzjoni talab inkjesta g˙al kull deçiΩjoni indiçenti li ttie˙det dakinhar, kien ikollna le©iΩltura okkupata bl-ammont kbir ta’ inkjesti li setg˙u ntalbu. Fost ˙afna o˙rajn, jekk kien hemm lok ta’ inkjesta, din setg˙et intalbet meta ng˙atat Ωieda minn wara dahar il-poplu fl-onorarja tal-Kabinett. Il-prudenza ddettat li kellu jkun lAwditur Ìenerali fil-kors tad-dmirijiet tieg˙u li jara li l-affarijiet saru sewwa. Hekk ©ara u ˙are© kundanna. Li l-OppoΩizzjoni ti©bed lattenzjoni tal-Gvern fejn jidhrilha li l-affarijiet ma sarux sewwa jew setg˙u saru a˙jar hija xi ˙a©a tajba. Kull meta ©ara hekk, ilGvern dejjem sema’ u rran©a fejn kien hemm bΩonn. Attitudni li llum il-©urnata tikkontrasta sewwa ma kif kienu jsiru l-affarijiet qabel. Ûew© eΩempji klassiçi kienu l-kontijiet tad-dawl u l-ilma u l-pro©ett ta’ Bieb ilBelt. Fl-ewwel kaΩ tibqa’ tidwi d-dikjarazzjoni tal-Prim Ministru ta’ dak iΩ-Ωmien, li kien ser jivvota bil-qalb g˙al dawn il-kontijiet, u dan minkejja kull twiddiba li saret mill-Partit Laburista flOppoΩizzjoni. Fit-tieni kaΩ il-Gvern baqa’ jirrombla minn fuq kul˙add, minkejja li kien jidher çar li s-soçjetà çivili mhux biss ma kinitx ikkonsultata iΩda kienet kontra l-pro©ett.

Illum l-OppoΩizzjoni mo˙˙ha f’˙a©a wa˙da biss, li kemm jista’ jkun t˙arbat kull pro©ett importanti li g˙andu l-Gvern. Dan tag˙mlu b’kull mezz possibbli, sal-punt li anke lesta tonxor il-˙wejje© tag˙na lkoll, anke jekk indaf, filpubbliku quddiem il-barranin. Din mhix oppoΩizzjoni iΩda ostruzzjoni. Legalment ma hemm xejn ˙aΩin, iΩda politikament tirrifletti kemm l-OppoΩizzjoni mhux baqet, iΩda Ωiedet finnegattività tag˙ha sal-punt li anke tag˙mel Ωbalji banali u tad-da˙k b˙alma kien il-kaΩ taΩ-Ωew© Korej. Is-suppervja tal-OppoΩizzjoni tant hija çara li lanqas f’dan il-kaΩ ma indenjat titlob apolo©ija. Il-problema li g˙andha lOppoΩizzjoni hija wa˙da interna li qed ikollha konsegwenzi ˙Ωiena fuq ilpajjiΩ. Grupp Ωg˙ir, iΩda laktar wie˙ed b’sa˙˙tu, fi ˙dan il-Partit Nazzjonalista qieg˙ed jiddetermina t-tfassil politiku ta’ dan il-partit b’riflessjoni ˙aΩina anke fuq lelementi tajbin li hemm fi ˙danu. Jista’ jkun li malg˙eruq u l-akkaniti tal-partit din ix-xorta ta’ oppoΩizzjoni qieg˙da tinΩel g˙asel. IΩda g˙al min g˙andu rasu fuq g˙onqu, din ix-xorta ta’ attitudni negattiva qed tkompli tbieg˙ed lil dawn in-nies minn dan il-partit . F’dan is-sens, jaqbel g˙allPartit Laburista li l-partit floppoΩizzjoni jibqa’ g˙addej b’dan l-istil ta’ politika. IΩda a˙na naraw x’jaqbel g˙allpajjiΩ u mhux g˙all-partit. Ma jaqbilx g˙all-pajjjiΩ li tkompli ssirilna ˙sara malbarranin u fl-Ewropa. Xi ftit mit-tajn li kontinwament jitfg˙u, anke jekk ikun in©ustifikat, je˙el dejjem mag˙na. Fil-fehma tag˙na hija mervalija li, minkejja dawn lostakli kollha, l-ekonomija tinsab fl-isba˙ sta©un tag˙ha, a˙seb u ara kieku lOppoΩizzjoni tat mertu fejn kellu jing˙ata lill-Gvern fissuççessi li qeg˙din jinkisbu. Hija ˙asra, g˙ax f’˙afna missuççessi li qed jinkisbu, lOppoΩizzjoni kellha opportunità li tkun parti minnhom. Minflok, g˙aΩlet it-triq talgdiedem, qrid u tfixkil. A˙na na˙sbu li dan kollu ©ej mill-fatt li grupp Ωg˙ir iΩda b’sa˙˙tu fi ˙dan il-Partit Nazzjonalista g˙adu ma fehemx li l-a˙˙ar elezzjoni mhux biss intilfet, iΩda intilfet tort tag˙hom. Intilfet

preçiΩament min˙abba l-attitudni li g˙adhom g˙addejjin biha llum. Dawn huma dawk li g˙adhom ma ˙ar©ux mil-luttu politiku tat-telfa elettorali u g˙ax, malajr kemm jista’ jkun, iridu jer©g˙u jkunu fil-poter, li hija ˙a©a differenti minn li tkun fil-Gvern. Min-na˙a l-o˙ra, il-partit fil-Gvern irid jibqa’ g˙addej qisu qatt ma kien xejn. Jisma’ fejn g˙andu jisma’ u jirran©a fejn g˙andu jirran©a. Joqg˙od attent li l-affarijiet isiru sewwa mill-bidu biex kemm jista’ jkun kritika ma jkunx hemm, g˙alkemm Ωbalji naturali jibqg˙u jsiru dejjem. Wie˙ed ma jistax ma jinnutax b’liema kalma u serenità jaççetta kull xorta ta’ kritika l-Prim Ministru. Ilmod ta’ kif ma jeskalax laffarijiet kif jixtiequ li ji©ri w˙ud fil-Partit Nazzjonalista

u l-mod kif jitfa’ l-ilma fuq in-nar. Din hija t-triq li rridu nkomplu g˙addejjin biha. Ma rridux nid˙lu fi stat ta’ assedju, g˙ax meta f’assedju tag˙laq il-bibien u t-twieqi jfisser li qieg˙ed ting˙alaq ©ewwa. Din ©rat fl-img˙oddi u swiet ta’ ˙sara. U lil Simon in˙alluh jibqa’ sejjer hekk: isejja˙ g˙al inkjesta wara l-o˙ra. B’xi ˙a©a jrid jedha! Nippruvaw infehmuh, iΩda ma jridx jaf. Qed ja˙seb li qieg˙ed isir aktar popolari billi joffri reΩistenza u oppoΩizzjoni g˙al kull ˙a©a u g˙alxejn. Jekk jibqa’ sejjer hekk, flIstorja tal-politika Maltija mhux biss ser jinΩel biss b˙ala Kap tal-OppoΩizzjoni tranΩitorju, iΩda b˙ala Mr Inkjesti.

ÇENTRU LABURISTA BIRKIRKARA OFFERTI GÓALL-KIRI TAL-BAR Il-Kumitat taç-Çentru Laburista ta’ Birkirkara jixtieq javΩa li qieg˙ed jilqa’ offerti g˙all-kiri tal-bar tal-istess lokal bejn is-7 ta’ Settembru u l-21 ta’ Settembru. L-applikazzjonijiet jag˙lqu nhar it-Tlieta 22 ta’ Settembru fis-6.30pm. Offerti u dokumenti jistg˙u jin©abru mill-uffiççju tal-kaΩin mitTnejn sal-Ìimg˙a bejn is-7pm u t-8pm. Il-Kumitat iΩomm id-dritt li jirrifjuta kull offerta, anke l-aktar wa˙da vanta©©juΩa. Kaxxier – tony.mansueto@gmail.com

14 13|09|2015

kullhadd.com

RiklamaR bi flusna

Sur Editur, Dawk l-abbonati tal-Melita li jridu jirçievu l-kont bil-posta jridu j˙allsu g˙all-pusta©©. II-kbira hi li spiss tal-Melita jinqdew bil-kontijiet bil-posta li jibag˙tulek biex jirriklamaw is-servizzi li f’dak

kÓ iTTRi

fil-bElT bla inTEREss

iΩ-Ωmien ikollhom fis-suq. I˙allas l-abbonat u tal-Melita jirkbu fuq daru. Dik best practice! KLIJENT URTAT, IL-ÓAMRUN

Sur Editur, L-ewwel nett nixtieq insellem lil Ray Azzopardi u Raymond Attard, Ωew© kunsilliera tal-Belt li ˙dimt mag˙hom fil-Kunsill tal-Belt. Kienu j˙obbu l-Belt ta’ veru u dejjem ˙admu fl-interess tag˙ha. Kienu, g˙adhom, u nispera li jibqg˙u, g˙ax dejjem ˙admu fl-interess tal-Belt ming˙ajr ma kienu jaraw kuluri. B˙alma kont in˙oss jien, kienu jemmnu li l-Belt Valletta kienet ti©i l-ewwel u qabel kollox, immaterjali min kien fil-Gvern. IΩda issa n˙oss li l-Kunsill tal-Belt spiçça g˙alkollox, lanqas g˙adu jisemma. Proprju ineΩistenti, u dan jin˙ass fit-telqa li hawn fil-Belt bil-˙mie© jiddomina l-ewwel u qabel kollox. Il-kunsilliera Laburisti g˙andhom ra©un g˙ax hemm erba’ kunsilliera Nazzjonalista li ma g˙andhom ebda interess fil-Belt g˙ax il-Gvern mhux tag˙hom. Kulma jistg˙u jag˙mlu huma bsaten fir-roti biex il-Belt tibqa’ kif inhi, qisha ©iet bomba fuqha; imbilli faqqsu ˙afna ristoranti u kafetteriji mhux kollox. Jekk wie˙ed ji©i fi Triq il-Punent jara xi tfisser il-kelma ‘˙mie©’. Forsi s-Sindku jg˙id li ma hemmx flus biΩΩejjed biex isiru aktar affarijiet me˙tie©a fil-Belt, u jien ng˙id: kif jista’ jkun ikollok il-flus jekk, mhux talli ssiefer spiss, talli s-segretarja u la bella kumpanija Nazzjonalista, tal-mist˙ija s-safar kollu li jsiefru! Kunsill lokali qatt ma jie˙u r-ru˙ dment li jkun iddominat min- Nazzjonalisti g˙ax dawn l-ewwel ifittxu l-interessi tag˙hom. Fil-bajja sabi˙a ta’ Marsamxett, fejn imorru jg˙umu ˙afna nies fis-sajf, ma nafx kemm-il ©urdien ˙are© minnha u ilha hekk g˙exieren ta’ snin. Probabbli sa g˙axar snin o˙ra tkun g˙adha hemm jekk il-Kunsill Belti jkollu ma©©oranza Nazzjonalista. Hekk jixraqlu l-poplu Belti? VALERIE BORG, IL-BELT VALLETTA

ITTRI KÓ

13|09|2015 15

kullhadd.com

L-ISQOf fRANÌISKAN MALTI INNUTAJT… hU RIGAL TAL-PAPA LIL-LIBJA

Sur Editur, G˙andna g˙ax niΩΩu ˙ajr lidDivin li l-mewta tat-tfajjel Ωg˙ir Sirjan Alyan messet fil-fond ilqlub ta’ miljuni u, min˙abba din it-tra©edja, fruntieri imbarrati u qlub mag˙luqa u perpettivi dojoq qed jinbidlu biex nimxu a˙jar mal-proxxmu li jinsab tant fil-˙tie©a b˙all-poplu Sirjan mifni bil-gwerra çivili, u tant o˙rajn ta’ razez differenti li wkoll f’pajjiΩhom jiffaççjaw il-karistija, il-vjolenza, it-tiranija u l-mewt. Nistqarr li anke jien kien hemm waqtiet li ma fhimtx li dak li kien qal San Ìwanni Pawlu II: “Ift˙u qlubkom bera˙ g˙al Kristu,” kienet tfisser ukoll li nilqg˙u lil tant imsejkna ma˙rubin li fihom g˙andna naraw lil Kristu, kif Madre TereΩa g˙allmitna u tkompli tg˙allimna ‘fl-ifqar fost il-fqar’. Dawn il-˙sibijiet g˙addewli minn mo˙˙i waqt li segwejt fuq TVM l-Ordinazzjoni Episkopali tal-lsqof Fran©iskan George Bugeja fis-Santwarju Marjan Nazzjonali tal-Madonna ta’ Pinu f’G˙awdex, g˙ax rajt li I-Isqof Patri George Bugeja hu rigal li lPapa Fran©isku jrid jag˙ti lilLibja mifnija kif inhi b’nuqqas ta’ ftehim. Il-Libja, li Ωgur hi wa˙da miç-çwievet biex tissolva l-problema kbira tal-ma˙ruba. Blg˙ajnuna t’Alla, bil-kariΩma tieg˙u u bl-appo©© sew talKnisja kif ukoll tal-G˙awdxin u

l-Maltin, jalla l-˙idma tal-lsqof Patri George Bugeja, aparti minn mal-50,000 Nisrani fl-in˙awi ta’ Tripli, tg˙in ukoll biex tribujiet mi©©ildin jaraw fih bniedem li jistg˙u jafdaw u li jispira t-tama f’©ejjieni a˙jar ta’ armonija. X’perspettiva kellu l-lsqof ta’ G˙awdex Mario Grech li b˙ala rigal mid-djoçesi ta’ G˙awdex saret dik il-©abra ta’ €14,000 biex tg˙in lill-lsqof ©did ta’ Tripli lPatri George Bugeja fil-bidu tal˙idma episkopali tieg˙u! Is-soçjetà hi b˙al xirka ta’ relazzjonijiet bejn individwi, familji, ©irien, lokalitajiet u agruppamenti li jiffurmaw pajjiΩ; u biex din tkun g˙a©na tajba hemm ˙tie©a ta’ dak il-ftit mel˙ li jag˙ti t-toma, ta’ dik il-˙mira li tg˙olli l-g˙a©na kollha. Fost dawk li nifhem ser jibbenefikaw mill-˙idma tal-lsqof il-©did Patri George Bugeja fi Tripli g˙andhom ikunu wkoll dawk bi bΩonnijiet speçjali u lanzjani. Sezzjoni tas-soçjetà li Ωgur ma jg˙oddux ma’ dawk li jissugraw ˙ajjithom biex ja˙arbu mill-gwerer çivili, mit-terroriΩmu, mill-g˙aks u l-mo˙qirja. Huma liΩjed sezzjoni dg˙ajfa li ma tistax tiddefendi ru˙ha g˙ax tiddependi fuq dawk li g˙adhom imΩejna bis-sa˙˙a, jew g˙andhom ilmezzi jew il-konnessjonijiet. G˙alhekk rajt sinifikattiv li preΩenti g˙all-Ordinazzjoni Episkoplai tal-lsqof Patri George Bugeja barra mill-Ministru g˙al G˙awdex Anton Refalo kien

hemm ukoll, mal-mistednin distinti, is-Segretarju Parlamentari g˙al Persuni b’DiΩabbiltà u Anzjanità Attiva Justyne Caruana. B’rabta ma’ dan niftakar snin ilu, waqt titjira li kont fuqha li kellha tag˙mel waqfa fllΩvizzera, infermiera Filippina staqsiet lili u lil min kien mieg˙i biex ng˙inuha tistaqsi lil dawk inkarigati fit-terminal fil-belt fllΩvizzera fejn konna ser nieqfu dwar waqfa in transit peress li ma kellhiex viΩa g˙all-lΩvizzera. Hemmhekk indunajt kif, minkejja li l-GΩejjer Maltin huma daqs naqra, x’vanta©©i ngawdu b˙ala pajjiΩ indipendenti b’rabtiet qawwija sew malCommonwealth kif ukoll malUnjoni Ewropea u relazzjonijiet diplomatiçi b’sa˙˙ithom. Filippina li, g˙ax kienet daret b’Libjan, dan b’rikonoxximent ˙allsilha l-passa©© biex iΩΩur lil o˙ta fil-Kanada b’biljett birritorn, g˙ax kieku bil-paga tag˙ha Ωgur ma kinitx f’poΩizzjoni li tag˙mel dak il-vja©©. Jalla bil-mod u b’˙afna sforzi, li ˙afna minnhom ma jidhrux imma huma ©esti ©entili ta’ nies Ωg˙ar anke f’karigi umli, flimkien ma’ dawk ma˙tura biex iservu f’karigi eΩaltati, il-Libja ter©a’ tie˙u r-ru˙ u jsaltan issliem fir-re©jun tag˙na talMediterran.

Tul l-a˙˙ar ftit snin innutajt li l-barranin Ωdiedu sew f’Malta. Mhux qed nirreferi g˙at-turisti li ji©u jΩuru pajjiΩna imma g˙al o˙rajn b˙all-Filippini li ja˙dmu fuq id-dg˙ajjes tas-sajd; g˙allIsqallin li qed jift˙u negozji f’Malta, speçjalment dawk tal-ikel; g˙all-Afrikani, G˙arab, Rumeni, Russi, eçç., li tiltaqa’ mag˙hom kullimkien. L-aktar li stajt ninnota din iΩ-Ωieda m˙allta kien fl-Isptar Mater Dei, fl-Outpatients tal-Ìinekolo©ija, fejn fost o˙rajn ikun hemm nisa tqal g˙all-viΩti tag˙hom. Dan bdejt ninnutah madwar sena u nofs ilu meta kelli appuntament f’din il-ferg˙a tal-isptar. Iddeçidejt li, sakemm inkun qed nistenna, ng˙odd in-nisa tqal li da˙lu – ovvjament dawk li kienu jidhru li huma tqal! L-ewwel darba g˙addejt 11-il mara tqila: 6 Maltin u 5 barranin. It-tieni darba g˙addejt 12-il mara tqila: 6 kienu Maltin u 6 barranin. Ftit tal-©img˙at ilu kelli appuntament ie˙or u er©ajt g˙addejt, g˙at-tielet darba, in-nisa tqal; g˙addejt b’kollox 14: 4 Maltin u 10 barranin, ji©ifieri aktar minn 70% tan-nisa tqal kienu barranin! Minn dawn kien hemm wa˙da Taljana; tnejn o˙ra kienu Rumeni/Russi (milli stajt nifhem); tnejn kienu G˙arab/Afrikani imma lebsin b˙all-Maltin; tlieta o˙ra kienu G˙arab/Afrikani Musulmani, lebsin twil bil-maktur ma’ rashom; u Ωew© persuni o˙ra kienu lebsin il-burka. Ng˙id persuni g˙ax ilmod li kienu mg˙ottijin minn rashom sa saqajhom, b’xaqq biss g˙al g˙ajnejhom, ˙add ma jista’ jg˙id ˙lief it-tobba li nviΩtawhom jekk dawn kinux nisa jew ir©iel, tqal jew mhumiex! Tg˙id kieku fil-bard tax-xitwa nilbes il-balaklava b’g˙ajnejja biss jidhru u xi kapott twil sal-art, i˙alluni nid˙ol l-isptar mg˙ottija b’dan il-mod...jew g˙al servizz f’xi bank...jew imqar nimxi fit-triq? Aktar ma jg˙addi Ω-Ωmien...anzi x-xhur, qed ninnota li Malta m’g˙adhiex tal-Maltin. It-tfal Maltin se jkunu l-minoranza fuq ilbankijiet tal-iskola!

J. BONETT BALZAN, IL-BALLUTA

N. FORMOSA, ÓAL QORMI

Sur Editur,

L-AÓÓAR TISLIMA LIL GWARDJAN ISUQ BMW JOE CATANIA BIL-LIÇENZJA SKADUTA

Ftit ©ranet qabel il-festa talpatruna ta’ Birkirkara, ˙alla dan il-wied tad-dmug˙ Joe Catania, eksmuΩiçist u eksmembru tal-Kumitat G˙aqda MuΩikali Sant’Elena. Bix-xieraq il-funeral tieg˙u kien akkumpanjat mill-banda li hu tant ˙adem g˙aliha. Johnnie t’Olga, kif kien mag˙ruf, daqq mal-banda Sant’Elena minn mindu ©ie joqg˙od Birkirkara, g˙ax hu kien mill-Mosta, u kien idoqq il-klarinett baxx, is-saxaphone u mbag˙ad qaleb g˙alleuphonium. Daqq ta˙t diversi surmastrijiet fosthom il-Mro Joseph Busuttil, il-Mro Joseph Sammut, il-Mro Clemente Sciberras, il-Mro Ivan Borg u l-Mro Joseph Vella. Siefer malbanda tag˙na f’Monreale, Sqallija, fl-1988; it-TuneΩija fl1994; Valencia fi Spanja, fl-

1995; u Cefalù fl-1996. Kien membru tal-Kumitat g˙al ˙afna snin u g˙amel ˙afna xog˙ol fil-kaΩin, kemm manwali, fejn g˙en fil-pro©ett fil-kaΩin, kif ukoll b’˙idma o˙ra. Kien ittella’ t-tombla wkoll fil-kaΩin. Bniedem li, anke meta ma baqax filKumitat u ma baqax idoqq, baqa’ jiffrekwenta l-kaΩin. Bittelfa ta’ Joe Catania tlifna ˙olqa o˙ra minn ˙afna ˙oloq li flimkien g˙amlu l-katina ta’ suççessi g˙all-kaΩin u l-banda. Nixtieq nie˙u din l-opportunità biex minn dawn il-kolonni nirringrazzja lil Joe Catania tal-˙idma u s-sehem tieg˙u filkaΩin u l-banda u nag˙ti l-kondoljanzi lill-familjari tieg˙u FRANCIS PULLICINO, EKS-SEGRETARJU ÌENERALI

Sur Editur, Tista’ Transport Malta twaqqaf lil dan il-gwardjan lokali biex ma jibqax ji©ri b’dik il-BMW bil-liçenzja mhux im˙allsa? Din il-karozza spiss tkun ipparkjata l-Fgura. Vera, kif jg˙id il-qawl Malti: Il-forka g˙all-iΩvinturat. Jien ma˙ruq g˙ax qlajt çitazzjoni intortament. Kelli l-liçenzja li te˙el mal-windscreen im˙allsa imma, bi Ωball, da˙˙altha wara l-o˙ra. SKADUTA?, IL-FGURA

16 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ tA’ bArrA

Jitlob l-AppoÌÌ tA’ KulÓAdd Nhar l-Erbg˙a li g˙adda, il-President tal-Kummissjoni Ewropea Jean-Claude Juncker g˙amel l-ewwel State of the Union Address tieg˙u, illi fih elenka dawk li, fil-fehma tieg˙u, g˙andhom ikunu l-prijoritajiet tal-Unjoni Ewropea g˙assnin li ©ejjin. Fost dawn kien hemm il-˙idma li trid isir biex ikunu implimentati l-bidliet neçessarji ˙alli s-sistema monetarja tal-Unjoni tibqa’ stabbli fi Ωmien ta’ kriΩi, ftehim a˙jar mar-Renju Unit bi t˙ejjija g˙ar-referendum tal-2017 u politika komuni dwar l-Ukrajna. LIAM GAUCI liam@kullhadd.com Madankollu, is-su©©ett li ddomina dan id-diskors kienet il-kriΩi umanitarja li fil-©img˙at li g˙addew esponiet il-problemi kbar li hemm fost il-pajjiΩi membri fejn tid˙ol is-sistemi tal-aΩil tal-Ewropa. Dwar dan, Juncker sostna li l-Istati Membri ma jistg˙ux jittrattaw il-kwistjoni b˙ala xi problema tas-soltu, imma jridu jkunu lesti li jie˙du passi kura©©uΩi u straordinarji. Hawnhekk, huwa fakkar li hemm bosta çittadini Ewropej li huma dixxendenti minn persuni li xi darba jew o˙ra kienu refu©jati, jekk sa˙ansitra ma kinux huma stess li fittxew l-aΩil. B˙ala eΩempju, huwa semma l-migrazzjoni kbira ta’ nies li fittxew l-aΩil tul il-Gwerra Bierda u waqt il-Gwerra tal-Jugoslavja, referenza li saret b’mod partikolari biex ti©bed l-attenzjoni talpajjiΩi tal-Lvant tal-Ewropa li s’issa rreΩistew id-diversi appelli li saru biex jaççettaw u˙ud millapplikanti g˙all-aΩil mil-Lvant Nofsani.

Nofsani. G˙aldaqstant, huwa talab g˙al soluzzjoni Ewropea g˙al din ilkriΩi li ma tabbandunax pajjiΩi b˙all-Italja, il-Greçja u l-Ungerija li qeg˙din fuq il-fruntiera talmew©a umana li qieg˙da tolqot lill-kontinent tag˙na. G˙al dan lg˙an, Juncker ˙abbar li lKummissjoni Ewropea se tressaq proposta quddiem il-Kunsill talMinistri tal-Intern, li se jiltaqa’ g˙ada, biex il-mekkaniΩmu g˙ar-rilokazzjoni ta’ 40,000 applikant g˙all-aΩil maqbula f’Mejju, ji©i estiΩ g˙al 160,000. Il-Kummissjoni Ewropea ressqet ukoll g˙ad-dibattitu lista tal-pajjiΩi siguri bit-tama li ti©i adottata mill-Istati Membri. Din il-lista tinkludi l-Albanija, ilBoΩnija-Óerzegovina, ilMaçedonja, il-Kosovo, ilMontenegro, is-Serbja u tTurkija. L-g˙an ta’ din il-lista huwa li tit˙affef il-proçedura tal-applikazzjoni g˙all-aΩil ta’ persuni ©ejjin minn dawn il-pajjiΩi. S’issa, mhux biss m’hemmx lista komuni, imma huma biss tnax l-Istati Membri li g˙andhom lista nazzjonali ta’ pajjiΩi siguri.

Estensjoni tal-mekkaniΩmu ta’ rilokazzjoni

Tis˙i˙ tal-fruntieri

Juncker ˙e©©e© liç-çittadini Ewropej biex ikunu kburin u mhux beΩg˙ana mill-fatt li tant nies ©ejjin lejn l-Ewropa biex ifittxu l-kenn g˙ax dan ifisser li l-kontinent tag˙na g˙adu jfisser tama u stabbiltà g˙al ˙afna r©iel u nisa fl-Afrika u l-Lvant

Mil-lat le©iΩlattiv, Juncker sostna li r-Regolamenti ta’ Dublin, li jistabbilixxu ©erarkija ta’ kriterji g˙all-identifikazzjoni tal-Istati Membri responsabbli milleΩaminazzjoni tal-applikazzjoni g˙all-aΩil fl-Ewropa. Fil-fehma tieg˙u hemm bΩonn bidla fundamentali u immedjata f’dawn

ir-regolamenti, illi jsostnu li rresponsabbiltà tal-eΩaminazzjoni taqa’ fuq il-pajjiΩi ta’ d˙ul talapplikanti; sistema li po©©iet piΩijiet insostenibbli fuq diversi stati li jinsabu fuq il-fruntieri talUnjoni. Juncker g˙amel ukoll referenza g˙all-ftehim ta’ Schengen illi jiggarantixxi l-moviment liberu taççittadini fost diversi PajjiΩi Membri tal-Unjoni Ewropea. Madankollu, sostna l-eks-Prim Ministru tal-Lussemburgu, biex il-fruntieri interni tal-Unjoni jibqg˙u liberi, hemm bΩonn ur©enti li dawk esterni jkunu protetti a˙jar. G˙aldaqstant, huwa ppropona t-tis˙i˙ talFrontex biex din ti©i Ωviluppata f’sistema b’sa˙˙itha ta’ kontroll tal-fruntieri terreni u marittimi. G˙all-istess g˙an, Juncker ippropona wkoll li jin˙olqu alternattivi legali a˙jar g˙allmigrazzjoni lejn l-Ewropa. Huwa sostna li dawn il-proposti se jie˙du forma konreta sal-bidu tal-2016 meta l-Kummissjoni mistennija li tressaq pakkett ta’ riformi li ja©evolaw dan it-tip ta’ migrazzjoni. Il-President tal-KE temm ilparti tad-diskors tieg˙u relatata mal-immigrazzjoni billi sostna li hu ma jridx jag˙ti l-impressjoni li din il-kriΩi se tintemm fil-qrib g˙ax it-triq f’dan ir-rigward g˙adha twila mhux ˙aΩin. Madankollu, huwa appella lillParlament Ewropew u l-Istati Membri individwali biex juru lkura©© neçessarju biex jittie˙du deçiΩjonijiet koerenti mal-valuri u l-Istorja komuni tal-Ewropa.

Il-Greçja It-tieni su©©ett li tkellem fuqu Juncker kien l-istat ekonomiku tal-Greçja. Dwar dan huwa g˙amel referenza g˙all-kritika li saret fil-konfront tieg˙u fejn kien akkuΩat li mar lil hinn mill-mandat tieg˙u meta involva ru˙u b’mod dirett fin-negozjati relatati mat-tielet bailout tal-Greçja. Madankollu, il-President tal-KE sostna li, skont it-Trattat Dwar lUnjoni Ewropea, hija r-responsabbiltà tal-Kummissjoni li tippromovi l-interessi komuni talUnjoni u biex ji©u ssalvagwardjati l-li©ijiet tag˙ha. Fost dawn il-li©ijiet, fakkar Juncker, hemm dik li tiddefinixxi s-s˙ubija fiΩ-Ûona Ewro b˙ala irrevokabbli. G˙aldaqstant, huwa sostna li, sakemm dawn it-trattati ma ji©ux emendati, ilKummissjoni u l-istituzzjonijiet lo˙ra tal-Unjoni, g˙andhom mandat çar li jag˙mlu dak kollu possibbli biex jippriservaw lintegrità taΩ-Ûona Ewro. Fil-fehma tieg˙u kien inevitabbli li l-involviment tal-KE jkun wie˙ed politiku u mhux biss burokratiku. Dan g˙ax l-impatt soçjali tal-miΩuri maqbula malGreçja ma setg˙ux ji©u trattati esklussivament b˙ala kwistjoni teknika. Juncker iddeskriva dawn ilmiΩuri b˙ala l-ewwel pass ta’ vja©© ©did u twil illi jista’ biss jirnexxi jekk il-Gvern Grieg jag˙mel ir-riformi me˙tie©a malajr kemm jista’ jkun biex ilpoplu u l-ekonomija Griega jer©g˙u jakkwistaw lura l-fiduçja li tilfu tul din il-kriΩi. Sintomu ta’ problema akbar Madankollu, fil-fehma ta’ Juncker, il-kriΩi Griega kienet sintomu ta’ problema akbar fejn, b’mod partikolari, saret ˙sara lirreputazzjoni tal-munita ewro, kif ukoll l-Unjoni b’mod ©enerali. G˙aldaqstant, il-President tal-KE sostna li l-pjan g˙all-Greçja ma kienx joffri punt ta’ tluq g˙aliha

biss, imma g˙aΩ-Ûona Ewro kollha. “G˙ax,” tenna Juncker, “hemm lezzjonijiet importanti x’nisiltu minn din il-kriΩi li ilha tippersegwitana g˙al wisq Ωmien.” Wa˙da mil-lezzjonijiet hija dik li l-pajjiΩi ma j˙allux il-kalma apparenti mil-lat ekonomiku li hawn flEwropa b˙alissa tqarraq bihom, g˙ax, wissa l-eks-Mexxej talLussemburgu, il-kriΩi ©iet sospiΩa u mhux eliminata g˙al kollox. G˙aldaqstant, huwa ˙e©©e© lill-Istati Membri biex jappo©©aw lill-Kummissjoni mmexxija minnu fil-pjanijiet tag˙ha meta din tipproponi riformi fundamentali tal-istituzzjonijiet Ewropej. Hawnhekk huwa ssu©©erixxa li jibda proçess ta’ konver©enza, kemm fost l-Istati Membri, kif ukoll fi ˙dan is-soçjetajiet Ewropej infushom, bil-prijorità ting˙ata lil aspetti b˙all-produttività, il-˙olqien tax-xog˙ol u l©ustizzja soçjali. Barra minn hekk, huwa ˙e©©e© lill-membri taΩ-Ûona Ewro biex jappo©©aw ir-riformi kbar li huma ppjanati g˙allmunita komuni u li kienu elenkat mill-Five Presidents’ Report ta’ Ìunju li g˙adda. Fost il-proposti li tressqu f’dan ir-rapport kien hemm il-˙olqien ta’ sistema komuni li tipprote©i lflus imfaddlin miç-çittadini sa limitu massimu ta’ €100,000. Proposta o˙ra kienet dik li jkun hemm rappreΩentazzjoni a˙jar taΩ-Ûona Ewro, hekk kif b˙alissa l-membri ta’ din iΩ-Ûona g˙andhom rappreΩentanti individwali li qeg˙din jonqsu milli jiffurmaw front komuni f’istituzzjoni b˙all-Fond Monetarju Internazzjonali. Flimkien ma’ dawn il-proposti kien hemm dawk relatati maliΩvilupp ta’ sistemi aktar effettivi tas-sorveljanza ekonomika u fiskali, politika tat-tassazzjoni aktar trasparenti u suq taxxog˙ol aktar ©ust fuq livell Ewropew.

ta’ barra kÓ

13|09|2015 17

kullhadd.com

Ir-Renju Unit u l-Unjoni B’referenza g˙ar-referndum tal2017, Juncker ikkonferma xxewqa tieg˙u li r-Renju Unit jibqa’ fl-Unjoni u wieg˙ed li jipprova jil˙aq kompromess ©ust mal-Gvern ta’ dan il-pajjiΩ, li jsa˙˙a˙ il-fiduçja tal-poplu Brittaniku fl-istituzzjonijiet Ewropej. Dan g˙ax, fil-fehma tieg˙u, l-Unjoni hija aktar b’sa˙˙itha bl-is˙ubija tar-Renju Unit, u r-Renju Unit huwa aktar b’sa˙˙tu fi ˙dan l-Unjoni. Huwa ammetta li r-Renju Unit qieg˙ed jistenna risposti g˙al mistoqsijiet li g˙andhom x’jaqsmu mal-valuri fundamentali talUnjoni, speçjalment dwar ilkapaçità tag˙ha li tadatta g˙allisfidi tad-dinja tal-lum. Madankollu, huwa assigura lillBrittaniçi li pajjiΩhom mhuwiex luniku wie˙ed li g˙andu dawn ilmistoqsijiet u li l-Unjoni hija lesta li toffri r-risposti neçessarji. “L-Istati Membri kollha jridu li lUnjoni Ewropea tkun moderna u ffukata g˙all-benefiççju taç-çitta-

dini kollha tag˙ha,” tenna Juncker. “A˙na kollha naqblu li lUnjoni trid tadatta ru˙ha u tinbidel biex tkun fil-poΩizzjoni li tiffaççja l-isfidi li g˙andha quddiemha b˙alissa.” Madankollu, Juncker sostna li lftehim li se jintla˙aq mar-Renju Unit g˙andu jkun wie˙ed ©ust g˙as-27 Stat Membru l-ie˙or ukoll, li jippriserva l-libertà talmoviment tar-riΩorsi u kapital tasSuq Uniku u li ma jtellifx ilproçess ta’ tis˙i˙ tal-Unjoni Ekonomika u Monetarja. G˙aldaqstant, il-President tal-KE ta x’jifhem li se jitlob lir-Renju Unit biex içedi xi w˙ud mill-optouts li b˙alissa tgawdi f’diversi sferi li jistg˙u jtellfu l-proçess ta’ integrazzjoni ta’ Stati Membri o˙ra. Messa©© çar lir-Russja Aspett ie˙or li fih Juncker talab g˙al aktar g˙aqda kienet dik talpolitika barranija. Hawnhekk, huwa sostna li hemm bΩonn li lUnjoni tibda ta˙dem b’mod aktar

kollettiv, speçjalment f’dan il-perjodu meta hawn madwar 40 konflitt armat g˙addej madwar iddinja. G˙aldaqstant, huwa esprima lfehma tieg˙u li l-Ewropa g˙andha tilg˙ab parti importanti fuq livell internazzjonali g˙ax g˙andha ˙afna x’toffri. “Jekk irridu nippromovu dinja aktar paçifika, irridu aktar Ewropa u aktar Unjoni fil-politika barranija tag˙na,” tenna Juncker. Din, fil-fehma tieg˙u, hija ur©enti, b’mod partikolari fejn tid˙ol fl-Ukrajna. “L-isfida biex ng˙inu lill-Ukrajna tibqa’ teΩisti, tirriforma ru˙ha u tirnexxi hija wa˙da Ewropea. Fl-a˙˙ar milla˙˙ar, il-˙olma Ukrena, il-˙olma tal-Maidan, hija Ewropea,” spjega il-President tal-KE. Juncker sostna li, matul l-a˙˙ar sena, huwa kellu l-opportunità li jsir jaf lill-President Ukren Petro Poroshenko. F’dan il-perjodu, leks-Prim Ministru talLussemburgu kkonvinça ru˙u li Poroshenko huwa determinat li jbiddel u jimmodernizza lil pajjiΩu

u li qieg˙ed ji©©ieled g˙all-paçi. G˙aldaqstant, Juncker sostna li dan il-mexxej jist˙oqqlu l-appo©© tal-Unjoni Ewropea. Sabiex dan ise˙˙, però, huwa tal-fehma li jrid ikun hemm politika komuni, speçjalment fejn jid˙lu pajjiΩi b˙all-Ukrajna, kif ukoll is-sigurtà tal-Istati Membri Baltiçi. Din il-politika komuni tag˙milha çara li ˙add ma jista’ jhedded il-fruntieri tal-Istati Membru tal-Unjoni Ewropea; messa©© li g˙andu jitwassal b’mod partikolari lir-Russja. “LUnjoni Ewropea trid turi lirRussja x’inhu l-prezz tal-konfrontazzjoni, imma trid ukoll tag˙milha çara li lesta tiddjaloga,” spjega Juncker. “Se nipprattikaw dak li nippridkaw” L-a˙˙ar tema li tkellem dwarha Juncker fid-diskors tieg˙u kien ittibdil fil-klima fejn sostna li xi pajjiΩi qeg˙din jg˙ixu lil hinn mill-mezzi tag˙hom. Fil-fehma tieg˙u, din l-im©ieba mhijiex

sostenibbli u eventwalment se twassal g˙al konsegwenzi negattivi serji. Huwa fakkar li l-Konferenza tan-Nazzjonijiet Uniti Dwar itTibdil fil-Klima ta’ Pari©i qieg˙da fil-qrib. Matulha, mexxejja minn madwar id-dinja kollha jridu jaqblu dwar pjan ta’ azzjoni biex ti©i kkontrollata Ω-Ωieda globali fit-temperatura. Fortunatement, l-Unjoni Ewropea qieg˙da sservi ta’ eΩempju fuq dan il-front hekk kif qieg˙da fuq it-triq it-tajba li tirrispetta l-weg˙da li g˙amlet f’Marzu biex tnaqqas l-emissjonijiet tag˙ha b’madwar 40% sal-2030 ikkumparata mal-livelli tal-1990. Madankollu, huwa sostna li lftehim ta’ Pari©i g˙andu jitqies b˙ala l-punt ta’ tluq u mhux dak ta’ wasla. “Hemm triq lejn Pari©i, imma hemm ukoll wa˙da minnha,” spjega Juncker. “IlKummissjoni tieg˙i se ta˙dem biex ikun assigurat li l-Ewropa tkun fuq quddiem fil-©lieda kontra t-tibdil fil-klima. A˙na se nipprattikaw dak li tippridkaw.”

minn madWar id-dinJa Jikseb il-voti mixtieqa

mexxeJ Ìdid

Il-President tal-Istati Uniti Barack Obama rnexxielu jikseb it-42 vot li kellu bΩonn fis-Senat biex jevita l-uΩu tal-veto g˙all-le©iΩlazzjoni tal-ftehim nukleari mal-Iran li kien mhedded minn riΩoluzzjoni ta’ diΩapprovazzjoni tal-Kungress. Obama kien di©à rnexxielu jirba˙ l-appo©© ta’ 34 senatur, in-numru li kellu bΩonn biex jimponi l-veto tieg˙u. Madankollu, huwa xtaq li jevita li jag˙mel dan l-att g˙ax kien jippro©ettah b˙ala iΩolat fl-arena politika Amerikana. Il-Kungress issa g˙andu sas-17 ta’ Settembru biex jiddeçiedu jekk ikomplux jippruvaw jirreΩistu dan il-ftehim.

Jeremy Corbyn intag˙Ωel biex ikun il-mexxej il-©did tal-Partit Laburista Brittaniku hekk kif irnexxielu jikseb 59.5% tal-voti fl-elezzjoni tal-biera˙. Dan ir-riΩultat wasal b˙ala sorpriΩa g˙al bosta g˙ax Corbyn huwa mag˙ruf g˙allideat radikali tieg˙u li jpo©©uh ’il bog˙od mid-direzzjoni çentrista li l-Laburisti Brittaniçi ˙adu matul dawn l-a˙˙ar snin. Fil-fatt, di©à kien hemm diversi esponenti ewlenin fi ˙dan l-istess partit illi rriΩenjaw b’riΩultat ta’ din l-elezzjoni, fosthom il-kelliem Laburista g˙as-sa˙˙a Jamie Reed. Din il-firda mistennija tag˙milha diffiçli g˙all-Partit Laburista biex jikseb riΩultat tajjeb fl-elezzjonijiet tal-2020.

intervent russu

inÇident f’mecca

Skont sorsi LebaniΩi li tkellmu mal-midja internazzjonali, ir-Russja bdiet tibg˙at it-truppi fis-Sirja biex tg˙in lill-Gvern Sirjan fil-gwerra çivili. Min-na˙a tieg˙u, ilGvern Russu ma kkonfermax dan l-a˙bar. S’issa, l-involviment Russu jidher li huwa fuq skala Ωg˙ira, però, l-Istati Uniti di©à g˙amlet kuntatt mar-Russja biex tesprimi t-t˙assib tag˙ha dwar dan liΩvilupp. Fil-fehma tar-Russja, il-Gvern ta’ Bashar Al-Assad g˙andu ji©i meg˙jun fil©lieda tieg˙u kontra l-Istat IΩlamiku. Madankollu, il-Gvern Sirjan inniffsu kien fil-mira ta’ akkuΩi ta’ atti diΩumani kontra ç-çittadini ta’ pajjiΩu.

Il-Gvern tal-Arabja Sawdija qieg˙ed jinvestiga l-kollass ta’ krejn li qatel ’il fuq minn mitt persuna u darab madwar mitejn o˙ra meta waqa’ fuq il-Grand Mosque ta’ Mecca. Minkejja li g˙adha ma kinitx ikkonfermata r-ra©uni wara dan il-kollass, is-suspett tal-awtoritajiet waqa’ fuq ix-xita u r-ri˙ qawwija li laqtu Ω-Ωona fil-jiem li g˙addew. Il-kap tal-a©enzija g˙ad-difiΩa çivili tal-Arabja Sawdija, Sulayman Bin-Abdullah Al-Amr sostna li l-awtoritajiet qeg˙din ifittxu modi kif itejbu s-sigurtà f’din iΩΩona li qieg˙da tipprepara ru˙ha biex tilqa’ madwar Ωew© miljun persuna g˙all-pellegrina©© annwali tal-Hajj.

18 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ mill-iStoRja

il-flotta mitlufa ta’ napuljun KITBA TA’ MARY CHETCUTI

F’Lixandra, fis-sajf tal-1983 spedizzjoni arkeolo©ika FrançiΩa u E©izzjana ˙abbret li kienet illokalizzat dik li lkap tal-ispedizzjoni, Jacques Dumas, sej˙ ilha l-akbar massa ta’ ba stimenti talgwerra tas-seklu tmintax, f’post wie˙ed f’qieg˙ ilba˙ar E©izzjan. Dumas kompla jg˙id li arkeologi, storiçi u xjentisti se jkollhom fiex jixxalaw bi studji fuq wa˙da mill-ikbar sejbiet storiçi tasseklu g˙oxrin – il-flotta mitlufa ta’ Napuljun. Skavi fil-ba˙ar Id-diffikultajiet g˙al din lispedizzjoni kienu ˙afna g˙all-fatt li l-E©ittu kien g˙addej minn Ωminijiet ta’ tensjoni ma’ ©irien tieg˙u G˙arab u Lhud. Fl-1998 u l1999, l-arkeologu marittimu ta’ fama internazzjonali, Franck Goddio, flimkien mat-tim tieg˙u ta’ bug˙addasa komplew fejn ˙alla Dumas u g˙amlu skavi f’ba˙ar fond madwar 40 pied fil-bajja ta’ Abukir. Dawn liskavi kienu parti minn pro©ett estensiv ta’ studju filport antik ta’ Lixandra li lqieg˙ tieg˙u huwa benniena ta’ storja li tmur lura eluf ta’ snin. Dakin har, Goddio kkonçentra l-attenzjoni tieg˙u fuq il-bastiment talAmmiral ta’ Franza, l-Orient, li mexxa l-flotta ta’ Napuljun fil-Mediterran; bastiment li kellu piΩ ta’ 15-il tunnellata u j©orr 120 kanun mifruxin fuq erba’ gvieret. G˙al Ωmienu, l-Orient kien mostru qerriedi tal-gwerra. Bil-permess tal-Kunsill Suprem g˙al l-Antikitajiet E©izzjani, it-tim ta’ Goddio tellg˙u mill-qieg˙ numru kbir ta’ o©©etti, fosthom ankri, kanuni, armi tan-nar,

xwabel, strumenti tan-navigazzjoni, platti, borom u o©©etti tal-kçina, o©©etti personali tal-ba˙rin u numru kbir ta’ tipi taç-çomb li kienu jag˙mlu parti minn magna tal-istampa r l i k i e n i © o r r mieg˙u k u l l f e j n i m u r Napuljun Bonaparte. IΩda liktar affarijiet li qanqlu interess kienu g˙add ta’ muniti FrançiΩi u Awstrijaçi taddeheb, fidda u ram, kif ukoll muniti tal-Imperu Ottoman, Venezjani, Spanjoli u talOrdni tal-Kavallieri ta’ Malta. Franck G o d d i o u t - t i m tieg˙u g˙amlu riçerka kbira fuq l-iskel e t r u t a l - O r i e n t mifrux mal-qieg˙ u rnexxielhom jaslu g˙all-konkluΩjoni li l-bastiment g˙ereq konsegwenza ta’ Ωew© spluΩjonijiet u mhux wa˙da kif kien dejjem jing˙ad. MaΩ-Ωmien lg˙arqa tieg˙u saret le©©endarja u l-mistoqsijiet ma naqsu qatt. Però, lil hinn mill-istejjer imΩejna, il-©rajja tal-Orient t i x b a h d i k t a ’ ˙afna bastimenti tal-gwerra. L-Orient Inbena f’Toulon, Franza, u ©ie varat fl-20 ta’ Lulju 1791 bl-isem ta’ Dauphin Royal. M’g˙addiex wisq Ωmien u lbastiment inbidillu ismu g˙al Sans Culottes f’©ie˙ il-poplu m©ewwa˙ FrançiΩ li ta bidu g˙all-mixja twila u mdemmija lejn l-ewwel repubblika FrançiΩa. Fl-1795 dan il-bastiment ˙a sehem fl-ewwel battalja tie g ˙ u k o n t r a l qawwiet n a v a l i B r i t t a n i ç i viçin Ìenova. Wara din ilbattalja ng˙ata l-isem Orient, b’riΩultat t a ’ r e w w i x t a l i kienet se˙˙et fil-Parlament Repubblikan FrançiΩ; minn hemm sar il-bastiment talammiral tal-flotta tal-Ìeneral Napuljun Bonaparte.

Fid-19 ta’ Mejju 1798, ilflotta salpat minn Toulon bid-destinazzjoni a˙˙arija tkun l-E©ittu. B’kollox il-bastimenti kienu qed i©orru 30,000 ru˙. L-ispedizzjoni ambizzjuΩa ta’ Napuljun kienet ippjanata biex tifta˙lu triq mil-Lvant Nofsani g˙allAsja ˙alli ja˙taf l-Indja minn ta˙t idejn il-Gran Brittanja. F i t r i q t h o m i l - F r a n ç iΩ i ©abru provvisti mill-Italja u fid-9 ta’ Ìunju waslu quddiem il-Port il-Kbir ta’ Malta. Napuljun talab lill-Gran Mastru Ferdinand von Hompesch sabiex ida˙˙al ilflotta tieg˙u kollha fil-port sakemm jg˙abbu aktar provvisti. Hompesch irrifjuta d-d˙ul g˙ax, kif spjegalu, innewtralità tal-GΩejjer Maltin ma kinitx tippermetti li iktar minn Ωew© bastimenti ta’flotta jid˙lu fil-port. Ibbumbardjata Valletta

l-Belt

Immedjatament ma’ din irrisposta l-Ìeneral ordna li ti©i bbumbardjata l-Belt Valletta. Jumejn wara t-truppi FrançiΩi invadew il-gΩejjer minn diversi bajjiet u postijiet strate©içi. Il-Maltin i©©ieldu u rreΩistew lillinvaΩuri imma, meta raw li se ji©u meg˙luba, inqaflu filBelt Valletta. Il-Kavallieri talOrdni ta’ San Ìwann, li ma kinux g˙adhom dawk ilgwerriera qalbiena talimg˙oddi, fil-11 ta’ Ìunju 1798 çedew Malta lil Napuljun wara li la˙qu ftehim mieg˙u biex tin˙ar©ilhom pensjoni g˙al g˙omorhom im˙allsa millGvern FrançiΩ. Ftit ©img˙at wara Napuljun ˙alla stakkament ta’ 4,000 suldat FrançiΩ fuq il-gΩejjer tag˙na ta˙t il-kmand tal-

Ìeneral Vaubois u hu kompla fi triqtu lejn l-E©ittu; iΩda mhux qabel ma kaxkar kemm fela˙ deheb, fided u o©©etti prezzjuΩi mill-binjiet tal-Ordni ta’ San Ìwann, talKurja u ta’ familji sinjuri Maltin – qabda li setg˙et ammontat g˙al aktar minn g˙axar jew ˙mistax-il miljun frank ta’ Ωmien Napuljun. Il-port ta’ Lixandra F’Lulju, il-flotta ta’ Napuljun waslet fil-port ta’ Lixandra. It-truppi FrançiΩi niΩlu l-art u ˙adu din il-belt bla ta˙bit ta’ xejn. Tliet ©img˙at wara ˙adu l-Kajr ukoll. M’g˙andniex xi ng˙idu, it-teΩori ta’ din l-art tal-farag˙uni lanqas tista’ tag˙tihom stima jew prezz; b’dankollu l-ispejjeΩ tal-gwerer ta’ Napuljun kienu qeg˙din dejjem jikbru u fl-E©ittu midd idejh g˙al kulma sab jg˙odd g˙alih. S a d a n i t t a n t , i l - F r a n ç iΩ i ˙adu l-okkaΩjoni biex jistrie˙u ftit mill-©lied u jammiraw il-belt sabi˙a ta’ Lixandra filwaqt li l-flotta kienet ankrata fil-bajja kennija ta’ Abukir. Li ma kinux qed jinteb˙u bih kien li lflotta Brittanika kkmandata mill-Ammiral Orazju Nelson k i e n et i l h a s a j f s ˙ i ˙ t ˙ u f wara l-passi tal-FrançiΩi filMediterran. Fl-1 ta’ Awwissu Nelson sab il-flotta ta’ Napuljun ankrata kollha f’post wie˙ed xi g˙axar mili ’l barra mill-art; Ωball strate©iku li lil Napuljun Bonaparte swielu qares ˙afna. Il-Brittaniçi mmanuvraw ilbasitmenti tag˙hom sakemm ©abu l-flotta FrançiΩa, li nzertat kwaΩi battala millba˙rin, maqbuda bejn ilBrittaniçi u l-ba˙ar miftu˙, u dlonk il-kanuni fet˙u baraxx

ta’ bumbardamenti fuq ilflotta. Ankrati kif kienu, ilbastimenti FrançiΩi ma kellhomx ˙in ja˙arbu u, g˙aldaqstant, ©arrbu telfiet kbar. Erbg˙a biss minn tlettax-il bastiment irnexxielhom je˙ilsuha minn ta˙t il-kanuni Brittaniçi. Tilfu ˙ajjithom, ©ew feruti u nqabdu pri©unieri 5,225 FrançiΩ; filwaqt li l-Brittaniçi tilfu 218-il ba˙ri u korrewlhom 677 ru˙. L-Ammiral Nelson ma tilef lebda bastiment mill-flotta tieg˙u f’din il-battalja li baqg˙et mag˙rufa b˙ala lbattalja tan-Nil jew il-battalja tal-bajja ta’ Abukir. L-Orient, imtaqqal bitteΩori kollha ta’ Napuljun, g˙ereq wara li fuqu se˙˙ew Ωew© spluΩjonijiet kbar (illum ng˙idulhom spettakolari). Jg˙idu li tant tar materjal bl-ispluΩjoni tieg˙u, li f’salt wie˙ed il-©lied fuq ilbastimenti l-o˙rajn waqaf u l-ba˙rin kollha ©rew g˙allkenn biex ma jintlaqtux. LOrient mhux teΩori biss kien qed i©orr; kellu ˙aΩna kbira ta’ porvli abbord. Ix-xorti ˙aΩina li laqtet lillqawwiet FrançiΩi fl-E©ittu donnha ma riedet titlaqhom b’xejn. Konsegwenza tattelfa li ©arrab, Napuljun ma baqax i˙alass lis-suldati tieg˙u u fi Ωmien sena minn dan id-diΩastru batew il-©u˙, in˙akmu mill-mard u kienu ta˙t tensjoni kontinwa mittruppi E©izzjani. Il-Ìeneral Bonaparte, meta ra dan ilfalliment kollu, dabbar rasu lura lejn Pari©i u ˙alla lil kul˙add warajh. Iktar minn mitejn sena wara l-©rajja ta’ din it-telfa, il-fdalijiet li ttellg˙u minn qieg˙ il-ba˙ar, grazzi g˙allispedizzjoni arkeolo©ika ta’ Franck Goddio, jinsabu esibiti l-E©ittu.

PersonaÌÌ kÓ

13|09|2015 19

kullhadd.com

Missjunarju u Fundatur ‘bis-saÓÓa’ ta’ qattus Persjan

Eman Bonnici

Is-Soçjetà Missjunarja ta’ San Kolumbanu, qaddis IrlandiΩ, missjunarju attiv bejn is-sitt u seba’ seklu Wara Kristu, imwaqqfa fl-Irlanda fl-1916 u li kienet approvata mis-Santa Sede sentejn wara, tag˙raf b˙ala fundatur tag˙ha lil Mons. Edward John Galvin. Ori©inarjament mag˙rufa b˙ala lMaynooth Mission to China, isSoçjetà Missjunarja tas-Sorijiet ta’ San Kolumbanu segwiet ftit wara bit-t˙abrik tal-istess Mons. Galvin. Kuntrarju g˙al dak li xtaqu niesu u l-istess superjuri tieg˙u, Mons. Galvin mhux biss ma kien intenzjonat qatt li jwaqqaf opra simili, imma qatt ma kellu jkun mid˙la tal-aktar impenn importanti f’˙ajtu: il˙idma missjunarja. Monsinjur Galvin Imwieled fi Newcestown f’County Cork fl-Irlanda nhar it23 ta’ Novembru 1882, dakinhar tat-twelid tieg˙u d-dar tal©enituri ˙adet in-nar imma b’fortuna ma we©©a’ ˙add. Mid˙la tal-qari u l-muΩika sa minn çkunitu, grazzi g˙all-passatempi ta’ ommu u missieru. Edward kellu tmien ˙utu o˙ra, sitt subien u Ωew©t ibniet. BilpreΩenza ta’ familja daqstant numeruΩa fid-dar tg˙allem isajjar, i˙it u jg˙in fit-trobbija ta’ ˙utu Ω-Ωg˙ar waqt li l-iskola f’Bandon, li g˙aliha kien jivvja©©a bir-rota, kien atleta kapaçi bi m˙abba kbira g˙allisports, g˙alkemm xi ftit jew wisq mist˙i. Meta kellu tnax-il sena, il©enituri tieg˙u xtraw razzett fi Clódach, daqs seba’ mili bog˙od mnejn twieled u trabba, u kien hawnhekk li tnisslu fih l-ewwel sinjali ta’ vokazzjoni saçerdotali. Is-sbu˙ija u l˙emda tal-post da˙˙luh fih innifsu u kien jg˙addi bosta ˙in wa˙du, ja˙seb, jitlob u jirrifletti. Waqt li beda jattendi l-iskola ta’ Farranferris, Ned, kif kien imsejja˙ id-dar, qatag˙ha li jid˙ol is-seminarju u hekk sab ru˙u fl-imsemmi kulle©© ta’ San Patrizju ta’ Maynooth bl-intenzjoni li mal-ordinazzjoni tieg˙u jibda jservi fi ˙dan id-djoçesi ta’ Cork and Ross. Issa ©ara li fl-a˙˙ar sena tieg˙u f’Farrenferris, ftit qabel leΩamijiet finali li permezz tag˙hom kellu jid˙ol is-seminarju, waqt li kien jinsab g˙allkaçça ma’ xi ˙bieb tieg˙u, ilklieb li kellhom mag˙hom ˙ebbew g˙al qattus Persjan ta’ qassis u qatluh. Il-qassis ˙adha bi kbira wisq din l-affari tant li tellag˙hom il-qorti, iΩda daqstant ie˙or tat ©ewwa lil Ned tant li mill-eΩamijiet finali li g˙amel xi ©ranet wara spiçça m’g˙addiex u kellu jirrepeti ssena. Dan wassal biex meta eventwalment ©ie biex ji©i ordnat fl-1909, id-djoçesi ta’ Cork and Ross kienet tant mimlija saçerdoti li ma kellhiex ˙sieb tordna aktar g˙ax ma kienx hemm postijiet x’wie˙ed jassenja lil saçerdoti novelli. Missjunarju bla ˙sieb Din id-deçiΩjoni tal-Ordinarju tal-post wasslet lil Galvin sabiex jie˙u pass mhux misten-

ni, b’mod speçjali g˙all-familjari tieg˙u: li jmur ja˙dem f’art imbieg˙da. Minkejja li din lidea kienet ilha mnissla fih sa mill-1902, kien jaf li niesu kienu ser jo©©ezzjonawlu, g˙aldaqstant meta fe©©et quddiemu din l-opportunità ra li ma kienx hemm mod ie˙or x’jag˙mel kemm-il darba ried jordna. G˙alhekk, wara l-ordinazzjoni li se˙˙et fl-20 ta’ Ìunju, hu u l-kandidati li ordnaw mieg˙u fittxew djoçesijiet li fihom kienet me˙tie©a lg˙ajnuna ta’ saçerdoti ©odda flAwstralja u fl-Istati Uniti talAmerika. Lil Galvin messitu f’din tal-a˙˙ar u hekk, bissa˙˙a tal-qattus Persjan li min˙abba fih tilef sena skola u li min˙abba fiha ma setax jibqa’ fid-djoçesi tieg˙u, sab ru˙u f’˙idma missjunarja fi New York, sewwasew fil-knisja tas-Santissimu Salvatur fi Brooklyn, imnejn ma damx ma mexa g˙al dik tas-Santissimu RuΩarju fl-istess post. Meta sema’ ming˙and çertu Dun John M. Fraser, saçerdot KanadiΩ, li l-missjoni fiç-Çina kienet te˙tie© ˙afna jdejn, Galvin malajr offra ru˙u biex imur lejn l-Asja tal-Lvant. Biex i˙ejji ru˙u sewwa, qara kull ktieb li b’xi mod kien jitkellem dwar dan il-pajjiΩ vast li seta’ jsib fil-libreriji kollha ta’ Brooklyn, sakemm fil-25 ta’ Frar 1912 ir˙ielha lejn wie˙ed mill-aktar pajjiΩi popolati taddinja. Mal-wasla tieg˙u fil-pajjiΩ, eΩattament f’Hangchoy, il-faqar kbir li fih bosta kienu jg˙ixu impressjonah u dlonk ˙aseb fil˙tie©a ta’ aktar missjunarji, li nnuqqas tag˙hom fil-pajjiΩ kien wie˙ed kbir. Infatti, dik il˙abta, minn madwar sbatax-il elf qassis fl-Istati Uniti, ˙amsin biss kien hemm preΩenti fiçÇina. Wara diversi ittri li bag˙at

lil saçerdoti ˙bieb tieg˙u, fl1916, Ωew© qassisin, Patrick O’Reilly u Joseph O’Leary, wie©bu g˙at-talbiet tieg˙u u ng˙aqdu mieg˙u fiç-Çina. Mag˙hom ma damx ma ng˙aqad ukoll çertu Dun John Blowick, teologu Ωag˙Ωug˙. Sa Ottubru ta’ dik is-sena ffurmat ru˙ha komunità ta’ tmien membri li wasslet g˙at-twaqqif tas-Soçjetà ta’ San Kolumbanu bl-g˙an tag˙ha jkun proprju dak li tassisti l-poplu ÇiniΩ permezz tal-attività missjunarja. Blapprovazzjoni mog˙tija minn Ruma, Galvin ipprofessa l-voti tieg˙u fi ˙dan is-Soçjetà minnu mwaqqfa fl-1917. Ûew© seminarji g˙at-t˙arri© ta’ missjunarji ©odda ma damux ma nfet˙u, wie˙ed fl-Irlanda u ie˙or f’Omaha, Nebraska, fl-Istati Uniti. Min-na˙a tieg˙u Galvin feta˙ l-ewwel missjoni ta’ San Kolumbanu fid-distrett ta’ Hanyang. B’din tal-a˙˙ar mg˙ollija g˙al prefettura misSanta Sede fit-12 ta’ Diçembru 1923, Galvin kien ma˙tur Prefett Appostoliku mill-Papa Piju XI fl-1 ta’ Novembru tassena ta’ wara. Mons. Celso Benigno Costantini, Delegat Appostoliku fiç-Çina, ikkonsagrah isqof tas-sede titulari ta’ Myrina fis-6 ta’ Novembru 1927. Bid-distribuzzjoni talmagaΩin popolari The Far East imxerrda f’pajjiΩi diversi bilg˙an li sservi ta’ promozzjoni g˙all-˙idmiet missjunarji tasSoçjetà, il-˙idmiet talKolumbani fil-pajjiiΩ kien kontinwament imxekkel minn g˙arg˙ar, nixfiet, mard mi©jub mill-insetti, ©u˙, serq, lebbra u mard serju ie˙or b˙attuberkoloΩi. It-tensjoni politika bejn lArmata Nazzjonalista ÇiniΩa ta’ Chiang Kai-shek u l-Komunisti ta’ Mao Zedong kompliet g˙arrqet is-sitwazzjoni bis-serq

jiΩdied bis-sig˙at u mieg˙u ddelitti ta’ bosta msejkna, fosthom dak ta’ saçerdot membru tal-istess Soçjetà, çertu Dun Timothy Leonard. O˙rajn ittie˙du pri©unieri, b’wie˙ed minnhom, Dun Cornelius Tierney, imut tliet xhur wara l˙elsien tieg˙u kawΩa tal-maralja li aktarx rikbitu kemm dam il-˙abs. Meta l-pajjiΩ da˙al fi gwerra mal-Ìappun fil-lejl tas-7 ta’ Lulju 1937 u eventwalment bittfaqqig˙ tat-Tieni Gwerra Dinjija, il-Kolumbani, li fil-parti l-kbira tag˙hom kienu Amerikani u Awstraljani, bdew jidhru f’lenti kerha minn bosta u ˙afna kienu kostretti jirritornaw lura pajjiΩhom. B’Hanyang elevata djoçesi fil-11 ta’ April 1946 u b’Galvin isir allura lewwel isqof tag˙ha, wara li Mao Zedong jassumi l-poter fiç-Çina ma’ tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, bosta membri tas-Soçjetà dlonk sabu rwie˙hom mix˙utin il-˙abs u eventwalment eΩiljati millpajjiΩ. Mons. Galvin kien wie˙ed minn dawn u, mifni u g˙ajjien, ˙alla ç-Çina fl-1952 bid-djoçesi ta’ Hanyang tibqa’ vakanti sal-lum. Lura l-Irlanda, milqut millewkemija, Galvin miet ta’ 73 sena fit-23 ta’ Frar 1956. IlKolumbani llum preΩenti filFilippini, il-Korea, Burma, ilÌappun, il-Perù, Fi©i, iç-Çilì, itTajwan, il-Pakistan, il-BraΩil, ilBelize u l-Ìamajka, bis-sede internazzjoni tag˙hom stabillita f’Hong Kong, bosta Ωoni flIrlanda u wkoll f’dawn il-pajjiΩi jfakkru l-figura ta’ Mons. Galvin, fosthom g˙add ta’ skejjel immexxija mill-istess Kolumbani. Il-katavru tieg˙u jinsab midfun fiç-çimiterju tasSoçjetà biswit il-kulle©© tag˙ha f’Dalgan Park, County Meath, fil-pajjiΩ li nisslu.

20 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ kalejdoskopju

KALEJDOSKOPJU: FATTI MIÌBURA MINN CHARLES B. SPITERI

Ìraw bÓal-lum GranÇ jew fantasija? 1933: Elizabeth McComs issir l-ewwel membru tal-Parlament mara fi New Zealand. 1940: Il-Palazz Buckingham i©arrab ˙sarat mill-bombi ÌermaniΩi. 1940: Truppi Taljani ta˙t it-tmexxija tal-Marixxall Graziani jattakkaw l-E©ittu. 1942: Il-forzi ÌermaniΩi jattakkaw Stalingrad. 1943: It-Teatru Muniçipali ta’ Corfu jinqered waqt bumbardament mill-ajru, mill-ajruplani Luftwaffe. 1953: Nikita Khrushchev ji©i ma˙tur Segretarju Ìenerali tal-Partit Komunista tal-Unjoni Sovjetika. 1956: L-IBM tintroduçi l-ewwel disc storage unit tal-kompjuter, irRAMAC 305. 1965: Il-Beatles jo˙or©u d-diska bl-isem Yesterday. 1965: Jibdew mil-lum il-wirjiet televiΩivi bil-kulur. 1971: Il-Chairman Mao Zedong, it-tieni fil-kmand u suççessur talMarixxall Lin Biao, ja˙rab miç-Çina wara li jfalli kolp ta’ stat. IΩda l-ajruplan li jkun fuqu jikkraxxja fil-Mongolja, u jmut l-ekwipa©© kollu. 1972: Ajruplan jikkraxxja fl-Andes. Tnax-il persuna jmutu millewwel u numru ie˙or jinqatlu aktar tard f’valanga tas-sil©. Dawk li salvaw kellhom isiru kannibali. MaΩ-Ωmien, il-kraxx in˙adem f’film bl-isem Alive. 1974: ÌappuniΩi ja˙tfu lill-Ambaxxatur FrançiΩ f’The Hague. 1977: Il-General Motors jintroduçu l-ewwel karozza Amerikana li ta˙dem bid-diΩil; l-Oldsmobile 88. 1987: O©©ett radjuattiv jinsteraq minn sptar abbandunat f’Goiania, fil-BraΩil, u fi ftit ©img˙at jikkontamina u joqtol bosta nies min˙abba r-radjazzjoni velenuΩa tieg˙u. 1989: L-Arçisqof Desmond Tutu jmexxi l-ikbar març ta’ protesta kontra l-apartheid, fl-Afrika t’Isfel. 1990: Truppi Iraqini jassaltaw ir-residenza tal-ambaxxatur FrançiΩ fil-Kuwajt. 1993: Il-Prim Ministru IΩraeljan Yitzhak Rabin u l-Mexxej talOrganizzazzjoni g˙all-Óelsien tal-Palestina, jiffirmaw qafas ta’ paçi fil-White House. 1995: Il-Ministeru taΩ-Ûejt tal-Kuwajt jistqarr l-intenzjoni tieg˙u li jtella’ 200 miljun barmil Ωejt kuljum – Ωieda ta’ Ωew© miljuni bramel kuljum ta’ Ωejt mhux ma˙dum – waqt laqg˙a tal-OPEC fi Vjenna. 1997: Isir il-funeral statali ta’ Mother Teresa fl-Indja. 1999: Tisplodi bomba f’Moska, ir-Russja. Mill-inqas 119-il persuna titlef ˙ajjitha.

Sa mill-piramidi tal-qedem g˙all-bunkers militari, it-teoristi ma da˙lu fl-ebda konfoffa. Lanqas issa b’dak li raw fuq Mars. Fl-a˙˙ar dehra biΩarra, dawk li jemmnu fil-UFOs qalu li setg˙u jilm˙u granç misterjuΩ fuq il-pjaneta l-˙amra. Mindu l-imma©ni ntefg˙et fuq

Facebook, numru ta’ persuni qalu li dan il-granç jixbah lillmostru li kien intwera fil-film tal-1979 bl-isem ta’ Alien. Irritratt in©ibed mill-magna Curiosity, fuq Mars, li wriet speçi ta’ da˙la ta’ g˙ar fuq ilpjaneta l-˙amra. IΩda Seth Shostak, direttur taç-Çentru g˙at-Tiftix SETI, qal

li probabbilment dan hu kaΩ ta’ pareidolia, kelma li tintuΩa g˙al dawk l-individwi li flimma©inazzjoni tag˙hom jaraw forom u wçu˙ f’dak li j˙arsu lejh. Tant hu hekk li d-dilettanti tal-aljeni dan l-a˙˙ar stqarrew li fuq Mars raw dik li jemmnu li hi mara samranija.

qaÛquÛ mhux tas-soltu QaΩquΩ Ωg˙ir b’Ωew©t irjus, li safa abbandunat biswit tempju ÇiniΩ, ©ie adottat minn bniedem li nzerta g˙addej mit-triq. Il-qaΩquΩ, li nstab fil-belt ta’ Xinkou, g˙andu tliet widnejn

u hu kapaçi jiekol biΩ-Ωew©t i˙luq. Madankollu, il-piΩ taΩΩew©t irjus ma jippermettulux li jqum fuq saqajh jew jimxi. Yang Jinliang, is-sid il-©did tal-qaΩquΩ, jittama li jikseb lg˙ajnu n a m i l l - e s p e r t i t a l -

annimali biex ikun jista’ jΩommu. Dan peress li fillokal sar çelebrità man-nies. Xi xhur ilu, f’Chongqing, twieled qaΩquΩ ie˙or b’Ωew©t irjus, iΩda miet tlett ijiem wara.

il-bewsa ta’ Ìuda

2001: Is-Segretarju tal-Istat Colin Powell jg˙id li Osama bin Laden hu s-suspettat prinçipali wara l-attakki terroristiçi li saru jumejn qabel fl-Istati Uniti. 2006: Fil-Kulle©© Dawson, f’Montreal, Kimveer Gill joqtol student u jferi dsatax o˙ra qabel ma jikkommetti suwiçidju. 2012: Dr Mustafa Abushagur ji©i elett Prim Ministru tal-Libja. 2013: Tletin persuna jinqatlu wara attakk bil-bombi fuq moskea f’Bagdad, l-Iraq. 2013: Talibani jattakkaw il-konsulat tal-Istati Uniti f’Herat, lAfganistan. Jinqatlu Ωew© membri tal-Pulizija Nazzjonali Afgani u madwar 20 persuna o˙ra jisfaw feruti.

Storja li tqanqal diqa f’dawk kollha li j˙obbu lill-annimali u huma kontra l-©lied mal-barrin fi Spanja. Dan ir-ritratt juri lir-ra©el li rabba minn Ωg˙ir, anzi sa mittwelid tieg˙u, lil dan il-barri. Issa, li kiber, bieg˙u biex jinqatel fl-arena. Ìara iΩda, li meta waqt il-

©lieda l-barri ©ie ferut u ma setax jaqla’ aktar fih, induna li sidu kien preΩenti u fid-disperazzjoni li kien fiha, ©era lejh g˙all-g˙ajnuna. Minflok, ing˙ata l-bewsa taçça˙da u ©ie maqtul. Óafna sostnew li ma jeΩistux mostri ag˙ar mill-umani, g˙ax l-ebda annimal mhu korrott, guluΩ,

jew kattiv mal-bniedem. Óafna jittamaw li dan ir-ritratt jasal iqanqal stmerrija, li minna˙a tag˙ha tenfasizza aktar g˙all-waqfien tal-©lied mattoru. Kienu l-gazzetti Spanjoli nfushom, li mal-istess ritratt li qed jidher hawn, kitbu storja bit-titlu ‘Il-Bewsa ta’ Ìuda’.

KUN AF KÓ

13|09|2015 21

kullhadd.com

KITBA TA’ SAVIOUR MAMO

KURÛITAJIET MINN HAWN U MINN HEMM

META SPLODA R-REATTUR NUKLEARI FL-UKRAJNA Dan l-inçident kien wie˙ed mill-ag˙ar li qatt se˙˙ew fiddinja. Jekk ikollu jse˙˙ ie˙or simili, id-dinja tbati minn konsegwenzi koroh ferm. Kien hemm Ωew© inçidenti o˙ra Ωg˙ar, wie˙ed fl-Amerika u lie˙or fil-Ìappun. Id-diΩastru ta’ Chernobyl kien se˙˙ fis-26 ta’ April 1986 f’Prepyat, l-Ukrajna. Dakinhar sploda r-reattur numru 4 f’impjant li ji©©enera l-elettriku li ja˙dem bl-ener©ija nukleari. Bir-radjazzjoni talispluΩjoni, 28 persuna tilfu ˙ajjithom fi Ωmien erba’ xhur u 130,000 ru˙ o˙ra kellhom ji©u evakwati immedjatament f’medda ta’ 20 mil madwar Prepyat Din hija mequsa b˙ala lakbar diΩgrazzja fl-istorja ta’ inçidenti bl-ener©ija nukleari. Min˙abba l-inçident mhux mistenni u n-nuqqas ta’ sigurtà f’kaΩ ta’ spluΩjoni, parti mir-radjazzjoni tar-reattur ˙ar©et u t˙alltet mal-arja fejn ikkontaminat parti sostanzjali tal-Ewropa. L-aktar pajjiΩi li ©ew effettwati mis-s˙aba ta’ radjazzjoni kienu l-Punent tar-

Russja, l-Iskandinavja, il-Lvant tal-Ewropa, l-Ingilterra u lLvant tal-Istati Uniti. Dawk ilpajjiΩi li jinsabu fil-viçinanza ta’ Prepyat g˙adhom ibatu lkonsegwenzi sal-©urnata tallum. Mill-anqas sitt miljun ru˙, fosthom 250,000 tifel u tifla, iridu jie˙du l-kura min˙abba li kienu kkontaminati b’ammont ta’ radjazzjoni. Barra minn hekk, madwar tliet miljun ettaru ta’ art agrikola kienu mitlufa u abbandunati u g˙andhom madwar g˙axar snin o˙ra biex forsi jer©g˙u ji©u g˙an-normal ming˙ajr ebda traçça ta’ radjuattività. Xi kkawΩa l-inçident? Hemm teoriji varji dwan dan. Setg˙et kienet s˙ana Ωejda li ma setg˙etx ti©i kkontrollata. Fwar Ωejjed seta’ sploda u kka©una nar li fforma katina ta’ spluΩjonijiet sakemm effettwa r-reattur. F’Awwissu tal-1986 ©iet ippubblikata lewwel inkjesta dwar dan linçident.

Din kienet tg˙id li t-tort kien tal-operatur, ji©ifieri l-proçedura li biha tikkontrolla t-temperatura tar-reattur t˙addmet ˙azin. Fl-1991 ©ie ppubblikat rapport ie˙or; din id-darba tefa’ t-tort fuq id-disinjatur tarreattur. Dan ifisser li r-reattur ma kienx iddisinjat sew g˙alleventwalità li t-temperatura tispiçça ming˙ajr kontroll. Quddiem dawn iΩ-Ωew© kummissjonijiet xehdu rappreΩentanti ta’ min ˙addem irreattur, rappreΩentant talGvern u esperti f’dan ilqasam. Il-˙mar iwa˙˙al f’denbu. Li hu Ωgur hu li rreattur, li huwa tat-tip RBMK – kelma mqassra bir-Russu li tfisser large power boiling reactor – huwa wie˙ed li, biex ibaxxi r-reazzjoni trid tniΩΩel ©o fih kwantità ta’ tubi tal- graphite mimlijin bl-ilma kiesa˙. Skont ir-rapport, l-operaturi ne˙˙ew madwar 204 tubu minn total ta’ 211 u ˙allew sebg˙a biss. Dan in-numru mhux biΩΩejjed biex ti©i kkontrollata dik is-s˙ana enormi li jo˙loq ir-reattur; mill-inqas

irid ikun hemm 15-il tubu fittank, u min˙abba dan innuqqas ma kienx hemm kontroll. Is-s˙ana tant kibret li lpajpijiet tal-fwar (steam pipes) xpakkaw u qabbdu xi nirien. Dawn imbag˙ad ikka©unaw katina ta’ spluΩjonijiet u nnirien komplew jinfirxu. Ka©un ta’ hekk il-˙addiema li kienu fl-impjant ˙arbu ’l barra biex jevitaw dak il-periklu. Tant dan kollu ©©enera s˙ana li r-reattur sploda b’kollox. Kellu jsir hekk Ìurnata biss qabel, fil-25 ta’ April 1986, ir-reattur numru 4 kellu jintefa g˙alkollox biex isiru xi provi fuqu b˙ala rutina ta’ manutenzjoni. Kellhom isiru xi provi fuq it-turbini u s-sistema tas-sigurtà f’kaΩ ta’ periklu ta’ nar. Anke l-©eneratur ta’ emer©enza kellu jit˙addem f’kaΩ ta’ black out fis-sistema. Wara 29 sena minn din ilkatastrofi, miljuni ta’ nies fejn saret l-ispluΩjoni g˙adhom infettati u effettwati ka©un tarradjazzjoni li ˙adu. Minkejja li

saru ˙afna prekawzjonijiet fuq it-twelid tat-trabi, xorta sallum g˙adu jin˙ass l-effett. Çertu sintomi g˙adhom jidhru fuq trabi tat-twelid, b˙al dbabar skuri fuq il-©ilda jew tfal b’difetti fiΩiçi. Ir-radjazzjoni li nfirxet kemm flatmosfera kif ukoll fuq wiçç id-dinja trid Ωmien twil biex titlaq g˙al kollox. Min˙abba dan l-inçident gravi ˙afna impjanti nukleari qed jie˙du iktar prekawzjonijiet. Ikollok tg˙id li meta impjant ja˙dem bl-ener©ija nukleari u kollox ikun qieg˙ed ja˙dem bizzilla, minbarra li hu ekonomiku, ftit li xejn ini©©es l-arja. Impjant ja˙dem biΩ-Ωejt, b˙alma g˙andna f’pajjiΩna, im˙amme© ˙afna iktar. Ta’ min jg˙id ukoll li tunellata ta’ uranju normali tipproduçi mal-40 miljun Kwh ta’ elettriku li hija ekwivalenti daqskemm ta˙raq 16,000 tunnellata ta’ fa˙am jew 80,000 barmil Ωejt. Illum ˙afna impjanti li ji©©eneraw l-elettriku qeg˙din jaqilbu g˙al-LNG (gass) g˙ax sabu li hu l-iktar fjuwil si©ur u ma jni©©isx.

22 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ PersoNalitÀ

skultur ÛagÓÛugÓ b’gÓadd Ìmielu ta’ xogÓlijiet artistiÇi ramoNa Portelli tintervista lil RAMON CAMILLERI McKAY

www.ramonaportelli.com

Kultant xi delizzji ma tantx jing˙ataw importanza. Jista’ jkun g˙ax l-interess fihom ikun qed jonqos, jew m’hawnx wisq dilettanti tag˙hom, u aktarx ukoll li l-ideat jinbidlu maΩ-Ωmien. Fost dawn insibu x-xog˙ol tal-iskultura li forsi ma jinteressax lil kul˙add, g˙alkemm hawn ˙afna li huma dilettanti. Dan l-a˙˙ar sirt naf bi skultur Ωag˙Ωug˙ li xog˙lu huwa interessanti u mifrux mhux ˙aΩin; qed nirreferi g˙al Ramon Camilleri McKay.

ramonaportelli@hotmail.com

Proprjament lil Ramon kont ili nafu, iΩda kelli stampa o˙ra tieg˙u u qatt ma kont naf li huwa skultur ukoll. Darba kien waqa’ d-diskors fuq ix-xog˙ol u min hemm sirt naf li, minbarra x-xog˙ol proprju tieg˙u, huwa wkoll skultur. B’hekk ftehemna biex nag˙mlu din l-intervista. Ori©inarjament, Ramon imwieled Óal Balzan iΩda joqg˙od il-Óamrun, u g˙andu ˙amsa u tletin sena. Jiddeskrivi lilu nnifsu b˙ala bniedem u ˙addiem sempliçi. Ramon tg˙allem fl-iskola tal-arti ta’ Targa Gap u lBelt Valletta u kellu esperjenza importanti mal-iskultur Alfred Camilleri Cauchi. Ta’ min jg˙id li, minbarra xxog˙ol ta’ skultur, Ramon ja˙dem b˙ala bejjieg˙ fuq ilmonti tal-Belt. Ix-xog˙ol ta’ skultura li ja˙dem huwa fuq statwi reli©juΩi g˙all-festi, kif ukoll privati.

Sa minn çkunitu Ramon kien jie˙u interess kbir f’xog˙ol ta’ skultura u dejjem kien attent u osservatur talinqas dettall. Meta kellu dsatax-il sena kien g˙amel lewwel attentat tieg˙u fittwaqqif ta’ statwa life-size ta’ Kristu Rxoxt, u meta lestieha ppreΩentaha b˙ala rigal lillKaΩin tal-Banda San Gabriel ta’ Óal Balzan. Fil-fatt, dan lewwel attentat tieg˙u ©ieg˙el lil Ramon jid˙ol f’din id-dinja artistika b’ru˙u u ©ismu. Illum il-©urnata Ramon g˙andu g˙add ©mielu ta’ xog˙lijiet artistiçi li wie˙ed jista’ jara u jammira f’diversi bliet u r˙ula fl-okkaΩjoni talfesti tag˙hom, kif ukoll o˙rajn marbutin mal-Ìimg˙a Mqaddsa. Barra dawn ixxog˙lijiet, Ramon huwa mag˙ruf sew ukoll g˙axxog˙ol ta’ restawr li jag˙mel b’tant kapaçità fuq armar tal-

festi, fosthom statwi li w˙ud minnhom in˙admu minn artisti kbar u rinomati b˙al Karlu Darmanin u Wistin Camilleri. Il-festi Maltin g˙adhom jin˙assu fil-kultura lokali Mistoqsi kemm ta’ spiss ikun hawn domanda g˙al xog˙ol ta’ skultura hawn Malta, Ramon sostna li domanda g˙al dan ix-xog˙ol hawn. Dan peress li l-festi Maltin g˙adhom jin˙assu sew filkultura Maltija. Fi kliemu stess, ix-xog˙ol ta’ skultura huwa xog˙ol li jibda minn xejn u jispiçça f’opra ta’ arti mill-isba˙ u s-sodisfazzjon ikun fix-xog˙ol stess. Ma’ Ramon iddiskutejt ukoll is-sodisfazzjon li jag˙tih dan ix-xog˙ol ta’ skultura. “Dejjem taspira ru˙ek fuq xi tkun ser tag˙mel, ta˙seb u ΩΩid mal-idea li jkollu l-kli-

jent li jordnalek ix-xog˙ol.” sostna Ramon. Xtaqt inkun naf x’kienet likbar opra li ˙adem fuqha s’issa u infurmani li kienet listatwa tal-Glorja ta’ San Gejtanu li fiha g˙axar figuri. “Na˙seb li diffiçli li nag˙mel o˙ra ikbar minnha. Hija wa˙da mill-ikbar statwi li hawn fil-GΩejjer Maltin,” kompla jg˙idli. Xog˙lijiet tieg˙u f’Malta u anke fi Sqallija Ramon ilu ja˙dem fuq statwi life-size mis-sena 2001. Il-klijenti tieg˙u jkunu diversi; kemm kumitati tal-festi, kif ukoll privati. B˙ala xog˙ol ta’ skultura ˙adem kemm hawn Malta kif ukoll fi Sqallija. Mieg˙i sostna li lesibizzjonijiet tal-Ìimg˙a lKbira huma g˙al qalbu ˙afna. Fil-fatt, g˙andu disa’ esibizzjonijiet mifruxin mal-

ir˙ula Maltin. Fl-opinjoni tieg˙i, skultur Ωgur li huwa persuna artistika. Ramon fissirli li skultur dejjem jo˙loq u jiΩviluppa lideat ta’ min ikun qed jikkummissjona x-xog˙ol g˙andu. Tkun xi ˙a©a sabi˙a li kieku Ωg˙aΩag˙ o˙ra jit˙ajru jimxu fuq il-passi ta’ Ramon, u jag˙tu kas aktar tal-iskultura. Bit-tag˙lim ta’ diversi snajjiet fl-iskejjel madwar Malta, dan jista’ jkun façilment possibbli g˙al min jixtieq li jag˙mel xi ˙a©a differenti u fuq kollox iΩomm tradizzjoni ˙ajja g˙all-futur ta’ wliedna. Barra minn hekk, inkunu qed inΩommu l-ispirtu talfesti lokali ˙aj u napprezzaw aktar dak li nkunu qed nosservaw u mhux in˙arsu lejn ix-xalar u d-divertiment biss li j©ibu mag˙hom l-istess festi!

madWarna kÓ

13|09|2015 23

kullhadd.com

Wirja tal-akkWarelli dWar memorji u emozzjonijiet Mill-Ìimg˙a 2 ta’ Ottubru s-swali ta’ Palazzo de Piro fl-Imdina ser ikunu qed jilqg˙u wirja distinta ta’ xog˙lijiet tal-arti blakkwarell mill-artist Malti Paul Caruana. Il-wirja, li tibqa’ miftu˙a sal-31 ta’ Ottubru, jisimha Dear Younger Me u ser tinfeta˙ mill-President Emeritu ta’ Malta Dr Ugo Mifsud Bonnici. Il-wirja tinkludi 25 pittura ©dida bl-akkwarell li lkoll jirriflettu okkaΩjonijiet mill-˙ajja ta’ kuljum minn Ωmien l-img˙oddi. Il-wirja Dear Younger Me hi l-˙dax-il wirja li Caruana qed itella’ wa˙du. L-a˙˙ar wirja li kien g˙amel, bl-isem Short Stories, kienet fil-MuΩew Nazzjonali tal-Arti bejn l-2011 u l-2012. Sa minn çkunitu Paul Caruana dejjem kien artist iddedikat g˙all-akkwarelli u ˙a sehem ukoll f’g˙add ta’ wirjiet kollettivi f’Malta u f’o˙rajn internazzjonali. Studja l-arti fl-iskejjel talGvern ta˙t il-gwida ta’ Antoine Camilleri, Harry Alden u Anthony Degiovanni. L-artist mill-Belt Valletta pitter il-karattri fil-ktieb ta’ George Cini dwar Strada Stretta. Il-ktieb issa jinsab fit-tieni edizzjoni tieg˙u. Caruana qal: “Il-wirja Dear Younger Me tfittex li tiskopri mill©did okkaΩjonijiet mill-˙ajja ta’ kuljum ta’ çkuniti u taqsam dawn il-memorji nostal©içi mal-udjenza. Wie˙ed jittama li dawn ix-xog˙lijiet jer©g˙u jnisslu memorji sbie˙ mill-©enerazzjonijiet ta’ qabel, u fl-istess waqt jipprovdu idea lill-©enerazzjonijiet tal-lum ta’ x’kienet tfisser il-˙ajja ta’ kuljum f’dak iΩΩmien.” Il-wirja Dear Younger Me g˙andha l-appo©© ta’ BPC International, Palazzo de Piro, Infinitely Xara, Teacher’s Whisky, u Calvet u Alsons Ltd.

Studju SoÇjolingWiStiku fuq ir-reÌiStru tal-Piroteknika maltija

Carlston Grima Il-piroteknika hija seng˙a ˙ajja m˙addma minn piroteknisti Ωg˙aΩag˙ u anzjani b’mod volontarju biex, wara ˙afna sagrifiççju, isarrfuh fi prodott jew xog˙ol tan-nar li jiddistingwina minn kull pajjiΩ ie˙or. L-g˙an ta’ dan l-istudju kien li nag˙ti ˙arsa dettaljata lejn il-varjazzjonijiet li nsibu fil-piroteknika Maltija fil-kmamar tan-nar kollha ta’ Malta u G˙awdex kif ukoll li jin©abar il-kliem u lespressjonijiet relatati mal-log˙ob tannar. UΩajt il-metodu tal-intervisti sabiex ni©bor ir-riΩultati me˙tie©a, li wara ©ew analizzati fid-dettall. Il-mod indirett, mibdi minn Jaberg u Jud, u r-riçerkatur li juΩah ma juΩax kliem li g˙andu x’jaqsam mal-varjanti li qed jipprova jislet, iΩda li juri stampa jew jipponta lejn l-o©©ett u jistaqsi mistoqsijiet b˙al: “Din x’tg˙idilha?” (Chambers u Trudgill 22) ˙adem tajjeb ˙afna mal-piroteknisti u wie©bu ming˙ajr ebda diffikultà. G˙alkemm il-©bir tal-informazzjoni wiçç imb wiçç je˙tie© il-flus u l-˙in, naqbel ukoll ma’ Frey u Oishi (1995) li kien l-a˙jar mod ta’ intervisti uΩat f’dan l-istudju. B’hekk, meta l-parteçipanti ma fehmux xi ˙a©a setg˙u jistaqsuni

façilment. Barra minn hekk stajt nil˙aq ukoll lil min ma jafx jikteb u jaqra, realtà li teΩisti fi w˙ud mill-kmamar tan-nar Maltin. Dan juri li l-informazzjoni mi©bura hija iktar valida u ta’ min joqg˙od fuqha. Il-fatt li jien g˙andi lliçenzja piroteknika u li ˙dimt f’kamra tan-nar g˙enni biex insib iktar koperazzjoni mill-piroteknisti, ˙loqt relazzjoni ta’ ˙biberija mal-informanti b’edukazzjoni b˙alma qal Fink ( The Survey Handbook 97 ) u ksibt ittwe©ibiet me˙tie©a g˙al dan l-istudju. L-analiΩi tar-riΩultati turi b’mod çar li hemm differenza lessikali bejn il-kmamar tan-nar kollha ta’ Malta u G˙awdex. Fil-fatt, id-differenza tal©eografija hija b’sa˙˙itha u mifruxa sew f’pajjiΩna meta tqis li 65% tar-ritratti u l-vidjows juru varjazzjoni ©eografika çara bejn is-sitt gruppi: G˙awdex, in-na˙a ta’ fuq ta’ Malta, il-Punent ta’ Malta, ix-Xlokk ta’ Malta, in-na˙a t’isfel u ta’ fuq tal-port. Bl-istess mod irriΩulta fil-fattur tal-kamra u g˙alhekk nistg˙u ng˙idu li teΩisti varjazzjoni lessikali bejn il-kmamar tal-istess ra˙al ukoll. Min-na˙a l-o˙ra d-differenza tal-età mhix mifruxa ˙afna meta nqisu li 21% tat-termini juru varjazzjoni çara bejn ilparteçipanti b’etajiet differenti. Meta ˙arist lejn il-varjazzjoni u l-glos-

sarju, innutajt li t-taqsima tal-elementi kimiçi u tas-sustanzi kimiçi kienet linqas li ©iet affettwata, filwaqt li l-iktar tliet taqsimiet li ©ew affettwati mill-varjazzjoni huma l-proçess tal-log˙ob tannar, in-nar tal-ajru, u n-nar tal-art. Dan g˙ax l-ewwel Ωew© taqsimiet g˙andhom kliem li huwa l-istess g˙al kul˙add min˙abba t-teknikalità tag˙hom, filwaqt li l-o˙rajn juru li kull kamra g˙andha ˙abta trabbi l-identità piroteknika tag˙ha u g˙alhekk ˙ar©u d-differenzi bejn il-kmamar u l-ir˙ula. Dan kollu juri l-˙ajja u r-rikkezza li fiha l-lingwa f’dawn il-gΩejjer Maltin. Nemmen ukoll li l-varjazzjoni qieg˙da dejjem tiΩdied u titwessa’, speçjalment bid-d˙ul ta’ innovazzjonijiet fil-qasam tal-log˙ob tan-nar. Mill-glossarju pirotekniku jo˙or©u ˙afna aspetti lessikali u grammatikali interessanti, fosthom xi plurali li ©eneralment ma ssibhomx fl-istandard, il-kliem onomatopejku, il-proçessi metaforiçi b˙axxebh mal-annimali, mal-©isem tal-bniedem u l-bqija. Jo˙or©u wkoll diversi termini li mhumiex re©istrati fid-dizzjunarju jew ma jing˙atawx bit-tifsira assoçjata mal-log˙ob tan-nar. B’dan l-istudju soçjolingwistiku ppruvajt nuri li x-xog˙ol tan-nar ma jin˙araqx malajr u jispiçça fix-xejn

f’minuta, g˙ax b’dan kollu se jkompli jikber u jissa˙˙a˙ dan id-delizzju. Barra minn hekk, mill-perspettiva tal-lingwa, ©iet Ωviluppata mappa djalettali talqasam lessikali tal-log˙ob tan-nar billi, f’kuntrast ma’ studji lessikali o˙ra li ©eneralment jiffukaw fuq ftit lokalitajiet, dan l-istudju jifrex l-analiΩi lingwistika fuq skala ferm ikbar ta’ 32 kamra tan-nar minn 20 lokalità f’Malta u G˙awdex. Dan ix-xog˙ol se jkun utli wkoll g˙ad-dizzjunarju Malti g˙ax iddizzjunarji preΩenti huma sajmin ˙afna mill-kliem u t-tifsiriet ta’ din is-seng˙a. G˙alkemm g˙andna glossarju ta’ ftit iktar minn 1200 terminu marbut mallog˙ob tan-nar, Ωgur illi baqa’ iktar termini x’jin©abru. Ikun interessanti jekk ’il quddiem wie˙ed ikompli jistudja u jist˙arre© din is-seng˙a tal-log˙ob tannar, speçjalment fil-qasam tat-traduzzjoni. Ikun tajjeb illi din is-seng˙a tinfirex b’mod s˙i˙ mal-barranin billi mhux biss ir-re©istru jibqa’ ji©i a©©ornat b’iktar kliem imma ji©i tradott g˙al lingwi o˙ra. B’hekk il-piroteknisti u studjuΩi barranin ikunu iktar mg˙arrfa bix-xog˙ol Malti biex din isseng˙a ti©i iktar apprezzata u mg˙ollija ’l fuq f’post fejn jixirqilha, mhux biss mill-istess Maltin imma anke mill-barranin.

24 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ MaDwarna

il-BanDa qUeen viCtOria f’san MarinO It-3 ta’ Settembru 2015 kienet ©urnata storika u li qatt mhu se tintesa g˙all-Banda Queen Victoria fi ˙dan l-G˙aqda Karmelitana taΩÛurrieq. G˙all-˙abta tal-16.30, ilBanda Queen Victoria ta˙t iddirezzjoni tal-Mro Alfred Farrugia esegwiet b’˙ila kunçert ta’ muΩika varjata fl-okkaΩjoni ta’ Jum irRepubblika, il-jum nazzjonali ta’ San Marino. Kienet l-ewwel darba li banda barranija ˙adet sehem fiç-çelebrazzjonijiet ta’ dan il-jum. Fi tmiem il-kunçert sar ringrazzjament speçjali mis-surmast talbanda militari ta’ San Marino, ilMro Stefano Gatta. Il-kunçert ©ie apprezzat b’çapçip kbir mill-folla kbira preΩenti ta’ San MariniΩi, ammiraturi Ûrieraq u turisti.Fl-a˙˙ar, iΩ-Ωew© baned daqqew flimkien l-innijiet nazzjonali ta’ Malta u ta’ San Marino. Wara, iΩ-Ûrieraq kollha preΩenti, mimlijin sodisfazzjon, komplew jiççelebraw dan is-suççess kbir sa tard billejl.

xjenza iktar aÇÇessiBBli waqt il-festival xjenza fil-Belt L-organizzazzjonijiet tal-istudenti universitarji ser iressqu x-xjenza lejn kul˙add matul il-festival Xjenza fil-Belt, nhar il-Ìimg˙a 25 ta’ Settembru mis-6.00pm ’il quddiem. B’iktar minn 20 posta fi Triq irRepubblika fil-Belt Valletta, listudenti tal-in©inerija, ICT, psikolo©ija, sa˙˙a, mediçina, farmaçewtika u xjenza ser jesibixxu attivitajiet interattivi, esperimenti, testijiet tas-sa˙˙a, 3D printing u robots. L-attrazzjoni ewlenija talAssoçjazzjoni Universitarja talIstudenti tal-In©inerija (UESA) ser ikun ajruplan li Ωgur li ser ji©bed l-attenzjoni tal-viΩitaturi. Esibizzjonijiet o˙ra jinkludu GPS tracker , counter universali, amplifikatur tas-smig˙, kif ukoll lifter mekkaniku. Kul˙add, immaterjali l-età, ser jara x’tittratta l-in©inerija. L-istudenti millIstitut tal-In©inerija Elettronika u Elettrika (IEEE) ser ikunu qed juru r-robot Drobika u log˙ob u magni o˙ra li ja˙dmu bl-elettromanjetika. ‘Ix-xjenza tiltaqa’ mas-sa˙˙a’ hi t-tema tal-Assoçjazzjoni Maltija tal-Istudenti tas-Sa˙˙a (MHSA) g˙al din is-sena. L-istudenti ser jistiednu lill-viΩitaturi g˙al screenings tas-saqajn minn podjatristi, testijiet tas-sa˙˙a b˙al zokkor fid-demm u pressjoni, filwaqt li nutrizzjonisti ser ikunu qed ikejlu l-piΩ ( body mass index) tal-individwi. Radjografi ser ikunu qed jag˙tu pariri dwar is-sinjali u sintomi ta’ diversi tipi ta’ kançers. Individwi ser ikollhom l-opportunità li jipparteçipaw f’esperiment relatat madDNA, filwaqt li t-tfal ser ikunu qed jie˙du pjaçir b’kaxxa li tistimula s-sensi organizzata minn occupational therapists. L-organizzazzjoni S-cubed (li tinkludi studenti tal-fiΩika, bijolo©ija, kimika, matematika u statistika) ser tistieden lill-pubbliku biex jitg˙allem u jiskopri fatti xjentifiçi differenti u r-riçerka li g˙addejja b˙alissa fl-Università. Fost l-attivitajiet innovattivi u prattiçi ser ikun hemm wirja ta’ reazzjonijiet kimiçi kkuluriti,

kalamiti, insetti u esperimenti o˙ra li Ωgur jag˙tu pjaçir lilludjenzi ta’ kull età. L-istudenti ta’ S-cubed ser ikunu preΩenti wkoll fuq il-palk ewlieni (faççata talQorti) biex jag˙tu wirja ta’ spluzzjoni xjentifika li tvarja minn log˙ob tan-nar sa kombustjoni. G˙all-ewwel darba l-istudenti tal-psikolo©ija minn Betapsi ser ikunu qed jiffukaw fuq synaes-

thesia . Din hi kundizzjoni marbuta mal-perçezzjoni, fejn individwi jipperçepixxu l-kliem b˙ala kuluri u l-˙in b˙ala ticker tape imdendel fl-arja. Fil-posta tag˙hom ser juru din il-kundizzjoni fil-prattika minn student li jesperjenza dan il-fenomenu. L-istudenti tobba millAssoçjazzjoni Maltija tal-Istudenti tal-Mediçina (MMSA) ser ikunu

qed jippreΩentaw log˙ob relatat mas-sa˙˙a sesswali, testijiet tazzokkor, sptar tad- teddy bear g˙at-tfal, u l-programm ‘Beat the burn’ kontra l-˙ruq tax-xemx. IlviΩitaturi ser ikunu jistg˙u jie˙du ritratt divertenti fil-photo booth biex jaqsmu din l-esperjenza ma’ s˙abhom fuq il-pa©na ta’ Facebook: Science in the City. Mid-dinja tal-kompjuters, l-istu-

denti ta’ ICTSA (l-Assoçjazzjoni tal-Istudenti tal-ICT) ser ikunu qed iwasslu robots u tag˙mir ie˙or mg˙ammar bil-kapaçità li jassisti dak li jkun. Is-sessjoni ‘Apps through a Lens’ (millFakultà tal-ICT) ser tinvolvi wine tasting u passju di©itali g˙addivertiment tal-adulti u tfal. Ilwine tasting hu analo©ija intelli©enti dwar il-monitora©© talkompjuter u l-ICTSA qed tistieden lill-pubbliku biex ji©i u jara kif ta˙dem. Filwaqt li pi fi ser tkun imqabbda ma’ sensor li jaqra l-pressa u dan ser jippermetti lit-tfal jabqΩu u jilag˙bu lpassju virtwali. Il-kumpanija Ascent Software ser tkun qed turi r-robot tag˙ha, filwaqt li Thought3D ser tkun qed tippreΩenta t-tekonolo©ija ta’ 3D printingpermezz ta’ printer 3D bl-g˙ajnuna tal-printing adhesive li g˙adhom kemm nedew. Il-festival Xjenza fil-Belt – Lejlet ir-Riçerkaturi Ewropej, g˙andu lappo©© tal-Programm Ewropew Marie Skłodowska-Curie Action of the Horizon 2020 (H2020), u hu organizzat mill-Università ta’ Malta, il-Fond tar-Riçerka talUniversità (RIDT) u l-Kamra Maltija tax-Xjentisti. Il-festival kiseb rikonoxximent millEwropa g˙all-Festivals, Festivals g˙all-Ewropa (EFFE – Europe for Festivals, Festivals for Europe). Il-festival g˙andu l-appo©© tarRappreΩentazzjoni talKummissjoni Ewropea f’Malta, is-Segretarju Parlamentari g˙arRiçerka, Innovazzjoni, Ûg˙aΩag˙ u Sports; Karl Borg Events; ilBank Çentrali ta’ Malta; MCAST; MCST; Studio 7; Meusac; PBS; Levo Laboratories; il-Kunsill Lokali tal-Belt Valletta; Notte Bianca; il-Kunsill Malti tal-Arti; Spazju Kreattiv; u General Soft Drinks b’Coca Cola. Il-programm s˙i˙ se jkun fuq is-sit elettroniku tax-Xjenza filB e l t : www.scienceinthecity.org.mt jew mill-pa©na Facebook: www.facebook.com/ScienceInT heCityMalta g˙al aktar a©©ornamenti.

MadwaRna kÓ

13|09|2015 25

kullhadd.com

Il-FeStIval nazzjonalI tal-ktIeb MIll-4 Sat-8 ta’ noveMbRu 2015 Dalwaqt jer©a’ mag˙na l-aktar avveniment importanti tas-sena f’Malta g˙as-suq tal-kotba: meta l-pubblikaturi u l-awturi kollha lokali jiltaqg˙u ta˙t saqaf wie˙ed. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb jixtieq i˙abbar li l-Festival Nazzjonali tal-Ktieb ser ise˙˙ mill-4 sat-8 ta’ Novembru fiç-Çentru talKonferenzi, Dar il-Mediterran, il-Belt Valletta. F’dawn il-˙amest ijiem, ilpubbliku ©enerali ser ikun jista’ jΩur il-bini maestuΩ ta’ Dar il-Mediterran fejn ikun hemm il-pubblikaturi kollha Maltin flimkien ma’ pubblikaturi barranin li ser jesibixxu u jbig˙u la˙˙ar xog˙lijiet tag˙hom. B˙as-soltu ser ikun hemm ukoll id-distributuri u l-˙wienet tal-kotba lokali, imma mag˙hom ser ikun hemm ukoll ˙anut tal-kotba minn Pari©i bl-g˙ajnuna talAmbaxxata FrançiΩa u anke lAssoçjazzjoni tal-Pubblikaturi Sqallin bl-g˙ajnuna tal-Istitut Kulturali Taljan. G˙al sena o˙ra l-Festival Nazzjonali tal-Ktieb ser ikun avveniment b’˙afna attivitajiet

kulturali u edukattivi g˙al kull persuna, miΩ-Ωg˙ar sal-kbar. Awturi u pubblikaturi Maltin ser jippreΩentaw l-a˙˙ar kotba tag˙hom f’sensiela ta’ attivitajiet b˙ala parti mill-programm kulturali u edukattiv talFestival. G˙al din is-sena l-programm ser jinkludi attivitajiet li jiççelebraw ir-rebbie˙a talPremju Nazzjonali tal-Ktieb, fosthom lil Godfrey Wettinger li s-sena l-o˙ra ©ie rikonoxxut bil-premju Kisba tul il-Óajja. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb jixtieq i˙abbar ukoll li l-mistednin distinti ta’ din is-sena ser ikunu Marie Darrieussecq, kittieba FrançiΩa; Maram al-Masri, kittieba Sirjana li tg˙ix Pari©i; il-poeta Rumen Dan Sociu u lpubblikatur tieg˙u Bogdan Stanescu; u l-pubblikatur IngliΩ tal-antolo©ija Maltija This Fair Land, Clive Boutle. Dawn ilmistednin ser ikunu mag˙na matul il-Festival u ser jie˙du sehem f’attivitajiet g˙all-pubbliku. Fil-˙inijiet ta’ filg˙odu, l-iskejjel, kemm pubbliçi u privati, huma mistednin jattendu lFestival g˙all-Premju

Terramaxka: il-Premju ta’ Kotba g˙at-Tfal u lAdolexxenti. It-tfal kollha taliskejjel ser jing˙ataw biljetti ta’ €3 li jistg˙u juΩaw fil-˙in li jattendu mal-iskola tag˙hom ming˙and kull esibitur talFestival. Din l-inizjattiva qed issir biex ji©i assigurat li l-istudenti kollha li jattendu maliskola jmorru lura d-dar bi ktieb f’idejhom. Il-Kunsill Nazzjonali tal-Ktieb i˙e©©e© lill-pubbliku biex jattendi bi ˙©aru g˙al dan lavveniment tant importanti g˙all-iΩvilupp kulturali u edukattiv ta’ pajjiΩna. M’hemmx xirja isba˙ minn xirja ta’ kotba. B˙alma qal ilkittieb popolari Neil Gaiman: “Ktieb huwa ˙olma li ΩΩomm f’idek.” U l-Festival ta’ din issena ser jer©a’ g˙al darb’o˙ra jifta˙ il-bibien tat-tag˙lim, il˙olm u l-fantasija. Il-Festival Nazzjonali talKtieb huwa organizzat millKunsill Nazzjonali tal-Ktieb li jaqa’ ta˙t il-Ministeru talEdukazzjoni u x-Xog˙ol. Lisponsor uffiçjali tal-Festival huwa l-APS Bank.

Il-FondazzjonI alS Malta u RIdt IÛIdu l-FondI gÓaR-RIÇeRka

L-attività popolari tas-sajf li g˙adda – l-ALS ice-bucket challenge – g˙enet biex ilpubbliku jsir aktar konxju millmarda amyotrophic lateral sclerosis jew kif inhi mag˙rufa wkoll b˙ala l- motor neuron disease. In-nies mid-dinja kollha tefg˙u barmil ilma kiesa˙ sil© fuqhom, ˙e©©ew lil s˙abhom biex jag˙mlu l-istess u taw donazzjoni bl-g˙an li jkun hemm aktar g˙arfien u

jiΩdiedu l-fondi g˙all-ALS. Il-Fond tar-Riçerka talUniversità ta’ Malta (RIDT) issa qed jikkollabora malFondazzjoni ALS Malta – inizjattiva li bdieha Bjorn Formosa, intraprenditur ta’ 28 sena li dan l-a˙˙ar sar jaf li hu stess qed ibati minn din ilmarda – biex jiΩdiedu l-fondi g˙ar-riçerka u g˙al aktar g˙arfien fuq din il-marda li taffettwa n-nervituri tal-mo˙˙

u tas-sinsla tad-dahar. Dr Ruben Cauchi midDipartiment tal-FiΩjolo©ija u lBijokimika fl-Università, di©à qed jirriçerka dan is-su©©ett u n˙atar membru tal-bord talFondazzjoni ALS Malta. L-amyotrophic lateral sclerosis jew il-motor neuron disease (MND), terminu li hu aktar komuni f’Malta, hi marda speçifika li biha ç-çelloli tannervituri jibdew imutu. Din

twebbes il-muskoli, iddawwarhom u gradwalment tnaqqas is-sa˙˙a ta’ dak li jkun min˙abba dawn in-nuqqasijiet fil-muskoli. B’hekk, l-individwu jsibha diffiçli biex jitkellem, jibla’ u eventwalment biex jie˙u n-nifs. Dr Cauchi qal: “L-g˙an talprogramm ta’ riçerka talUniversità ta’ Malta fuq l-MND hu li ji©u mifhuma l-mekkaniΩmi tad-di©enerazzjoni tan-

nervituri li mill-mo˙˙ iwasslu sax-xewka tad-dahar. B’hekk biss nistg˙u nkunu f’poΩizzjoni a˙jar li nidentifikaw il-miri terapewtiçi g˙al wa˙da mill-aktar mardiet katastrofiçi tal-bniedem.” Is-Sur Formosa qal: “Ladarba m’hemmx kura g˙all-marda tal-ALS, nistg˙u ni©©ildulha biss billi niffukaw fuq ir-riçerka. Barra li toffri g˙ajnuna lillpazjenti u titlob biex ikun hemm servizzi a˙jar, ilFondazzjoni ALS Malta qed t˙e©©e© lill-pubbliku jibg˙at id-donazzjonijiet tieg˙u mis-sit www.alsmalta.org/donate. Nilqg˙u u napprezzaw kull donazzjoni. Nittama li jkun hemm aktar Ωviluppi fir-riçerka ˙alli l-pazjenti ta’ warajja jkollhom djanjoΩi u kura a˙jar.” Il-Kap EΩekuttiv tar-RIDT, isSur Wilfred Kenely, qal: “Min˙abba li l-ALS hi marda rari, it-tim tar-riçerka j˙abbat wiççu ma’ diversi sfidi partikolari u jiddependi ˙afna fuq irriΩorsi finanzjarji. Il-fond RIDT qed i˙e©©e© lill-pubbliku biex ikun ©eneruΩ u jg˙in fir-riçerka tal-ALS f’Malta. In˙e©©u lillpubbliku jag˙ti l-appo©© tieg˙u g˙al dan il-programm ta’ riçerka, bit-tama li tkun Ωviluppata kura a˙jar g˙al din il-marda kiefra.” Dawk li jixtiequ jag˙tu donazzjoni jistg˙u jid˙lu fis-sit elettroniku ta’ RIDT ridt.org.mt/als jew fis-sit talFondazzjoni ALS Malta http://alsmalta.org/donate. Iddonazzjonijiet jistg˙u jintbag˙tu wkoll fi flus kontanti jew b’çekk lil Fondazzjoni ALS Malta, 569 Triq il-Kbira San ÌuΩepp, il-Óamrun; bi trasferiment bankarju jew bilPayPal.

26 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ maDwarna

Delicata tiÛviluppa sala ÌDiDa ta’ fermentazzjoni mkessÓa Il-˙sad u l-g˙asir tal-g˙eneb tal-2015 ser ikun wie˙ed memorabbli g˙all-produttur tal-inbid Delicata, hekk kif lg˙eneb mag˙sur ta’ din is-sena hu lewwel lott li ser ikun iffermentat fissala l-©dida tal-fermentazzjoni mkess˙a g˙all-inbid abjad, li nbniet u kienet modifikata apposta g˙al din ilkumpanija. Delicata, kumpanija indipendenti li tipproduçi inbid ta’ kwalita u li ilha mmexxija mill-istess familja g˙al erba’ ©enerazzjonijiet, issa g˙andha Ωew© swali tal-fermentazzjoni. Dawn jinkludu sala tal-fermentazzjoni moderna u mg˙ammra bl-a˙˙ar teknolo©iji fosthom tankijiet tal-istainless steel, li kienet inawgurata fl-2009, u issa, din issala li g˙adha kemm bdiet topera f’Awwissu tal-2015. Is-sala ewlenija tintuΩa primarjament g˙all-g˙asir tal-g˙eneb u l-produzzjoni tal-inbid a˙mar. Fil-fatt, din is-sala hi mg˙ammra b’vattijiet ‘pump over’ speçjalizzati u tankijiet tal-ganimede ta’ daqsijiet differenti. Madankollu, l-a˙˙ar qabΩa teknolo©ika minn Delicata hi sala b’temperatura kkontrollata biex l-inbid abjad ikun iffermentat u ma˙Ωun f’tankijiet , flimkien ma’ g˙add ta’ btieti tal-ballut. Dan ifisser li mhux biss ittankijiet individwali tal-istainless steel g˙andhom it-temperatura tag˙hom ikkontrollata, imma s-sala tal-fermentazzjoni kollha kemm hi. Din tal-a˙˙ar ilha tevolvi sa mill-a˙˙ar ˙sad li kien intemm f’Settembru tal2014, u tlestiet fil-˙in biex tilqa’ fiha l˙sad ta’ din is-sena. Hi sala unika u innovattiva g˙ax hi mg˙ammra minn

tankijiet tal-istainless steel ta’ daqsijiet differenti li jippermettu lill-produttur li jissepara, jiffermenta u ja˙Ωen inbejjed ‘boutique’ g˙alihom minn varjetajiet differenti ta’ g˙eneb provenjenti minn zoni speçifiçi. Is-sala bit-temperatura kkontrollata tinkludi wkollbtieti tal-ballut FrançiΩ u Amerikan li jΩommu sa 225 litru kull wa˙da, u dawn ser ikunu qed jintuΩaw g˙all-fermentazzjoni talinbid abjad u g˙all-maturazzjoni talinbid a˙mar. “Dan l-a˙˙ar Ωvilupp hu t-tielet faΩi tal-pjan ta’ investiment li bdejna madwar seba’ snin ilu,” qal kelliem g˙al Delicata. “Ir-riΩultat tar-reviΩjoni fil-façilità tal-produzzjoni tal-inbid tag˙na issa jinkludi zona separata fejn jintlaqa’ u jkun spezzjonat l-g˙eneb, sala ewlenija g˙all-fermentazzjoni li hi favur l-ambjent u mg˙ammra bl-aqwa tag˙mir teknolo©iku me˙tie© biex topera blaqwa effiçjenza, u issa sala ©dida li tippermetti fermentazzjoni f’temperatura kkontrollata. Dawn il-pro©etti kollha jfissru investiment ta’ miljuni ta’ ewro.” L-ewwel g˙eneb (Chardonnay u Sauvignon Blanc) li da˙lu f’dawn ilfaçilitajiet waslu g˙and Delicata fis-6 t’ Awwissu. Hu mistenni li l-g˙eneb jibqa’ jintlaqa’ sa nofs Settembru. Sa dak iΩΩmien, Delicata qed tipprevedi li tkun g˙asret ’il fuq minn miljun kilò ta’ g˙eneb minn kwaΩi g˙oxrin varjetà differenti. Fost dawn hemm Vermentino, Viognier, Merlot, Syrah, Cabernet Sauvignon, ÌellewΩa, Girgentina u iktar. Dawn kollha jin©abru bl-idejn minn 380 g˙alqa tad-dwieli mifruxa madwar Malta u G˙awdex kollu.

It-tankijiet tal-istainless steel, mg˙ammra b’teknolo©ija li tippermetti kontroll tat-temperatura, jinsabu fis-sala l-©dida tal-fermentazzjoni mkess˙a g˙all-inbid abjad tal-produttur tal-inbid Delicata.

SKEdA KÓ

13|09|2015 27

kullhadd.com

07.00 08.00 08.30 09.00 09.30 10.00 10.30 12.00 12.10 15.00 16.35 17.00 18.00 18.15 18.45 19.15 19.45 20.00 20.45 21.45 21.50 23.00 23.20

A˙barijiet Tuffi˙at Migduma Xjenzarti Madwarna Pellikola Valletta Malta u lil hinn minnha A˙barijiet Óadd G˙alik Britian’s Got Talent Teatru Zambulla L-Irkant A˙barijiet G˙awdex Illum Int Min Int Mill-Im˙aΩen tal-Festa Nis©a Maltija A˙barijiet L-Assedju Headline A˙barijiet Film: Aliens vs Predators A˙barijiet Film: Aliens vs Predators

07.00 09.00 10.00 19.00

07.10 Zorro 07.35 Film: Ferdinando I Re Di Napoli 09.20 Fuori Binario La Transiberiana (Sansonna) 10.10 The Cooking Show 11.05 Ritratti Nino Manfredi 12.00 Tg3 12.10 Tg3 Fuori Linea 12.25 Rivediamoli 13.25 Fuori Quadro Il Deposito Del Bello 14.00 Tg Regione 14.15 Tg3 14.30 Film: Il Padre Della Sposa 16.05 Film: Il Padre Della Sposa II 17.45 Geo 18.10 Hotel 6 Stelle 19.00 Tg3 19.30 Tg Regione 20.00 Blob 21.05 Presa Diretta Partiti Acchiappavoti 23.55 Tg3

06.05 06.30 07.00 07.40 07.53 08.00 08.45 12.25 13.00 14.00 16.00 17.55 18.15 18.30 19.00 19.35 21.25 23.15

Till Death Televendita Media Shopping Mike & Molly I Puffi Tom E Jerry The Looney Tunes Show Lupintor Dolittle 4 Studio Aperto Sport Mediaset Xxl Lol – Il Tempo Dell'amore Incantesimi D’Amore La Vita Secondo Jim Tom E Jerry Studio Aperto Camera Cafè Rush Hour Un’Impresa Da Dio Lupin

06.00 06.20 06.40 07.20 07.45 08.00 08.20 10.15 12.15 13.00 13.45 14.35 15.05 15.50 16.35 17.20 20.00 20.55 21.45 22.40

Green Balloon Club Mr Bloom’s Nursery Show Me Show Me Green Balloon Club Gigglebiz Mr Bloom’s Nursery Doctors Eastenders Hotel Secrets With Richard E Grant The Weakest Link Doctor Who Jam And Jerusalem Hotel Secrets With Richard E Grant The Weakest Link Doctor Who Upstairs Downstairs Tess Of The D’urbervilles Hustle Spooks Case Sensitive

06.00 07.00 08.00 09.00 11.00 12.00 13.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00

06.00 06.25 07.15 08.10 09.05 09.55 10.50 11.40 12.35 13.30 14.25 15.20 16.15 16.45 17.10 18.05 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

How Do They Do It? Misfit Garage Fast N’ Loud MythBusters Extreme Engineering What Happened Next? The Carbonaro Effect Storage Hunters Container Wars Baggage Battles Turbo Pickers Junkyard Empire How It’s Made How It’s Made The Pool Master King of Thrones The Pop Illusionist Dual Survival Manhunt With Joel Lambert River Monsters Deadliest Catch

06.00 07.20 08.45 10.15 11.50 13.25 14.55 16.40 18.20 19.55 22.00 23.40

06.30 07.00 07.30 08.30 08.55 09.00 10.00 12.30 12.40 14.00 15.00 17.30 17.35 17.45 19.30 20.15 23.30

A˙barijiet Executive Better Living A˙barijiet Hazzzard Daily Update (Day 57) Paperscan Il-Missjoni BΩonnok A˙barijiet Il-Missjoni BΩonnok Telebejg˙ Il-Missjoni BΩonnok A˙barijiet Hazzzard Daily Update (Day 57) Il-Missjoni BΩonnok A˙barijiet Il-Missjoni BΩonnok A˙barijiet

07.00 07.50 08.15 09.15 09.45 10.45 11.15

06.00 06.30 07.00 07.20 08.00 08.45 09.30

22.40

Lena Nautilus La Civiltà Tecnologica Due Uomini E Mezzo Once Upon A Time Heartland Il Nostro Amico Charly I Nostri Amici Animali Caesar Millan Il Meglio Di Cronache Animali Mezzogiorno In Famiglia Tg2 Giorno Tg 2 Motori Quelli Che Aspettano Quelli Che Il Calcio Tg2 L.I.S. 90° Minuto Zona Mista 90° Minuto 90° Minuto Tempi Supplementari Squadra Speciale Cobra 11 Tg2 20.30 N.C.I.S. Il Corpo D’Onore N.C.I.S. New Orleans L’Ossessione La Domenica Sportiva

07.00 07.30 09.45 10.25 12.00 13.30 14.40 16.30 20.00 20.35 21.10 23.45

Omnibus TG La7 Otto E Mezzo Benjamin Lebel – Delitti D.O.C. Il Pollice Verde Sono Io Tg La 7 La Libreria Del Mistero Josephine, Ange Gardien Tg La7 Special Guest Un Amore A 5 Stelle Fine Di Una Storia

10.15 11.00 13.00 13.30 13.45 15.30 17.05 17.10 18.00 19.00 19.35 20.30 21.00 21.45

06.00 06.25 10.55 11.50 12.45 13.40 14.35 15.30 16.25 17.20 18.15 19.10 20.05 21.00 21.55 22.50 23.45

Call of the Wildman Gator Boys Ten Deadliest Snakes River Monsters Snake Sheila Wildest Middle East Biggest & Baddest North America Snake Sheila Wildest Middle East Biggest & Baddest North America Shark Alley River Monsters Ten Deadliest Snakes Gator Boys Tanked

07.05 07.30 07.55 08.20 08.50 09.15 09.40 10.00 10.30 10.55 11.20 11.45 12.10 12.35 13.00 13.25 13.50 14.40 15.00 16.45 18.15 18.50 19.15 19.45 20.10

Bubble Guppies Blaze and the Monster Machines PAW Patrol Winx Club The Fairly OddParents Sanjay and Craig Kung Fu Panda The Legend of Korra Teenage Mutant Ninja Turtles T.U.F.F. Puppy Winx Club iCarly Sam & Cat Victorious Big Time Rush Marvin Marvin SpongeBob SquarePants The Penguins of Madagascar The Thundermans Swindle The Penguins of Madagascar Henry Danger The Thundermans The Haunted Hathaways Sam & Cat

12.00 12.45 15.00 15.05 17.00 18.00 18.05 18.35 19.30 20.10 20.40 21.40 21.45 23.00

A˙barijiet Il-Fatt (R) G˙alkul˙add Telebejg˙ Missjoni Telebejg˙ Quddiesa mis-Santwarju talMadonna ta’ Pinu Wheelspin Telebejg˙ A˙barijiet Becky Iswed fuq l-Abjad (R) A˙barijiet Flusek (R) L-Istandard A˙barijiet Business Chat Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet Il-Óadd fi Sqallija A˙barijiet

06.30 U.S. Open Breakfast 07.00 Fia World Touring Car Championship 09.00 Horse Excellence 09.05 Fei Global Champions Tour Equestrian 10.10 Horse Racing Time 10.20 Horse Excellence 10.25 Vuelta A Espana, Cycling 12.00 U.S. Open Tennis 12.45 World Series By Renault 14.00 U.S. Open Tennis 15.00 Vuelta A Espana, Cycling 21.00 Watts 21.15 Sports Insiders 21.45 Game, Set And Mats 22.00 Us Open Tennis

Roadtrip With G. Garvin Chopped Amazing Wedding Cakes The Kitchen Easy Chinese Guy’s Big Bite Diners Drive-Ins and Dives Chopped Siba’s Table Roadtrip With G. Garvin Kitchen Inferno Australian Food Adventures with Matt Moran 21.00 The Freshman Class 22.00 Mystery Diners 23.00 Diners Drive-Ins and Dives

06.00 07.00 08.00 09.00 10.00 11.00 12.00 13.00 13.30 14.30 15.30 16.00 18.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Dirty Work Ring Of The Musketeers Mannequin Juice Legally Blonde I Love You, Don’t Tuch me Garbo Talks Eddie There Goes My Baby Man Of La Mancha Livin’ Large Fear The Walking Dead

Globe Trekker House Hunters International Salvage Dawgs The Vanilla Ice Project Extreme RVs Shed & Buried Building Alaska Lake Life Salvage Dawgs The Vanilla Ice Project Extreme Vacation Homes Ultimate Braai Master Salvage Dawgs Shed & Buried Road Rivals Extreme Houseboats Epic Attractions Big Kitchen

21.05 22.45 22.50

Euronews Quddiesa tal-Óadd Maratona b’Risq il-Missjoni BOV Premier – B’Kara vs Valletta A˙barijeit g˙al persuni b’nuqqas ta’ smig˙ Maratona b’Risq il-Missoni A˙barijiet Sportivi A˙barijiet bl-IngliΩ

06.00 Parlamento Punto Europa 06.30 Leoni In Viaggio. Un Carico Prezioso 07.05 Overland 14 08.00 Tg 1 08.20 Passaggio A Nord-Ovest 09.05 Dreams Road 2013 Usa 09.55 Igiganti Lombardia 10.25 A Sua Immagine 10.55 Santa Messa 11.50 A Sua Immagine 12.00 Recita Angelus 12.10 A Sua Immagine 12.20 Linea Verde Estate 13.30 Telegiornale 14.00 Wind Music Awards 2015 17.40 Passaggio A Nord-Ovest Doc 18.50 Reazione A Catena 20.00 Telegiornale 20.35 Flavio Insinna Conduce Affari Tuoi 21.30 Film: Nessuno Mi Può Giudicare 23.20 Speciale Tg1

06.00 07.55 08.00 09.10 09.35 11.00 12.00 13.00 13.40 14.01 15.46 18.45 19.57 20.00 20.40 21.10 21.11 23.30

Prima Pagina Tg5 Traffico Tg5 Belli Dentro Harry's Bar Pianeta Mare Melaverde Tg5 L’Arca Di Noè Callas E Onassis Il Presidente Il Segreto Tg5 Prima Pagina Tg5 Paperissima Sprint Riassunto Il Segreto New Program

07.35 07.55 08.25 09.27 10.00 10.50 11.30 12.00 14.25 16.22

06.00 07.40 09.30 11.20 12.15 13.10 14.05

21.55 22.50

Toddlers & Tiaras Cake Boss Little People Big World My Extraordinary Pregnancy Sister Wives Strange Love Fabulous Baker Brothers. A Bite of Britain Dare to Wear My Big Fat Fabulous Life Six Little McGhees Say Yes to the Dress. Bridesmaids My Big Fat American Gypsy Wedding Say Yes to the Dress. Princess Brides 90 Days to Wed What Not to Wear

06.00 06.50 07.15 07.40 08.30 09.25 09.50 10.15 11.10 12.00 12.50 13.45 14.35 15.25 16.15 17.05 18.55 19.45 20.10 20.35 21.00 21.55 22.45 23.10 23.35

Extreme Homes Caribbean Life Hawaii Life Giada at Home Million Dollar Rooms Caribbean Life Hawaii Life Extreme Homes Rehab Addict Candice Tells All Junk Gypsies Giada’s Weekend Getaways Beachfront Bargain Hunt Fixer Upper Rehab Addict Extreme Homes Million Dollar Rooms Hawaii Life Caribbean Life Rehab Addict Extreme Homes Rehab Addict Caribbean Life Hawaii Life World’s Most Extreme Homes

06.00 07.00 07.30 11.00 12.00 14.00 15.00 17.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Nick Cannon’s Big Surprise Fashion Police Keeping Up With the Kardashians E! News Keeping Up With the Kardashians House of DVF Stewarts & Hamiltons I Am Cait E! News I Am Cait Stewarts & Hamiltons House of DVF E! News

06.00 09.00 10.00 12.00 15.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00

Teleshopping Pawn Stars American Pickers Storage Wars Pawn Stars Swamp People The Curse of Oak Island Ice Road Truckers Storage Wars Gangland Undercover

21.00

15.00 15.55 16.50 17.45 20.05 21.00

Tg4 Night News Televendita Media Shopping5 Casa Vianello Ix Magnifica Italia Santa Messa Le Storie Di Viaggio A… Tg4 Scene Da Un Matrimonio Alibi Seducente Una Ragione Per Vivere E Una Per Morire 18.55 Tg4 19.35 Tempesta D’Amore 9 21.15 Man On Fire

ÇENTRU LABURISTA ÓAL KIRKOP OFFERTI KIRI TAL-BAR Dawk interessati g˙andhom ji©bru kopja tad-dokument tal-offerti bejn it-Tnejn 14 u l-Ìimg˙a 18 ta’ Settembru 2015. Id-dokument jista’ jin©abar mill-kaΩin tal-Partit Laburista, Triq Danny Cremona, Óal Kirkop, fejn ser ikun hemm preΩenti membru tal-kumitat fid-dati fuq imsemmija, bejn is-6.00pm u s-7.00pm. Offerti ssi©illati flimkien ma’ kopja riçenti tal-kondotta tal-pulizija (tal-applikant) g˙andhom jimtlew kif indikat u jintefg˙u sa mhux aktar tard mill-Ìimg˙a 18 ta’ Settembru 2015, fil-kaxxa talkwotazzjonijiet, fl-istess kaΩin.

28 13|09|2015

kullhadd.com

MIC-

Cinema

RAPPORTI TA’

KÓ ÇINEMA

Carmel Bonnici

ThE CObbLER

PARABBOLA

ÓRAFA ORDINARJA TA’ FANTASIJA Atturi Ewlenin: Adam Sandler, Steve Buscemi, Cliff Method Man Smith, Ellen Barkin, Melonie Diaz, Dustin Hoffman Direttur: Tom McCarthy. Distributur: E-One Films Ma˙ru© minn KRS Releasing

F’The Cobbler Adam Sandler jinterpreta parti mhix tassoltu tieg˙u; ta’ bniedem sempliçi, sottomess, kuljum jesperjenza l-istess rutina monotona, kwaΩi ming˙ajr ˙e©©a f’˙ajtu. Infatti, M a x S i m k i n (Sandler) h u s k a r p a n l i jsewwi Ω-Ω r a b e n f l - i s t e s s ˙anut tal-familja li ilu miftu˙ g˙al aktar minn mitt sena. Meta missi e r u ( H o f f m a n ) misterjoΩam e n t s p a r i x x a ˙afna snin qabel, Max, li joqg˙od m a ’ o m m u , ˙ a ˙sieb hu t - t m e x x i j a t a l ˙anut. L-uniku ˙ a b i b v e r u l i g˙andu, barra s-soltu parruççani li ji©u g˙andu biex jinqdew, hu Jimmy il-parrukkier (Buscemi) ta’ ma©enbu. Meta l-magna li j˙it biha ti©rilha l-˙sara wara li lesta Ωarbun tal-gangster tal-lokal (Method Man), ifit-

Óin: 98 min Çert. 12A

tex fil-kantina u jiskopri o˙ra, wirt tal-familja sa mill1903. Kollu mistag˙©eb isir jaf li din mhix xi ˙a©a komuni. Minn hawn ’il quddiem ˙ajtu tinbidel radikalment tant li jitlef kull kontroll, jassumi identitajiet ta’ xi parruççani tieg˙u, je˙odha ma’ min g˙andu l-poter u jipprova jag˙milha ta’ eroj billi jirran©a dawk l-affarijiet ˙Ωiena jew li mhumiex f’posthom fil-komunità li tant i˙obb. The Cobbler jiΩvol©i minn storja ordinarja fejn qatt ma jse˙˙ xejn ta’ interess ©enerali g˙al ˙rafa ta’ fantasija dwar responsabbiltajiet soçjali, l-importanza tal-impjieg u, fuq kollox, superpoteri. Din il-parabbola tispjega tassew kif, meta wie˙ed jilbes iΩ - Ω a r b u n ta’ ˙addie˙or, finalment se jiskopri tassew min hu.

NO ESCAPE

TOPIKU

FAMILJA MILQUTA MINN KOLP TA’ STAT Atturi Ewlenin: Owen Wilson, Lake Bell, Pierce Brosnan, Sterling Jerins, Claire Geare Direttur: John Erick Sowdle Distributur: E-1 Films Ma˙ru© minn KRS Releasing Jista’ jkun, forsi, li m’hawnx persuni aktar sfortunati millfamilja Dwyer. Jack (Wilson) il-missier, Annie (Bell) lomm, u Ω-Ωew©t itfal bniet Ωg˙ar tag˙hom, proprju flewwel ©urnata li jmorru jg˙ixu fl-Asja tax-Xlokk jinqabdu fiç-çentru ta’ kolp ta’ stat a˙rax. It-terroristi li ˙adu l-pajjiΩ ta˙t idejhom jibdew joqtlu, bla ˙niena u kiesa˙ u biered, lill-barranin li jinsabu fillukanda fejn hemm allo©©jati Jack u l-familja, li issa b’diffikultà kbira jridu jfittxu minn fejn jistg˙u jiskappaw. No Escape hu thriller intens, verament mexxej, imma aktar ma jiΩdiedu lintriççi aktar isir mhux kredibbli. Fil-parti prinçipali hemm Owen Wilson li bilkemm rajnieh f’xog˙lijiet ta’ azzjoni furjuΩa.

Óin: 103 min. Çert. 15 Dan il-bniedem ordinarju li jidderie©i lill-familja f’diversi ˙arbiet inkredibbli, meta jsib ru˙u f’çirkostanzi straordinarji jkollu ja©ixxi b’mod brutali u vjolenti. Biex isalva lilu u lil ta’ madwaru jsir kwaΩi annimal daqs dawk il-qattiela li ji©ru mat-triqat. F’parti aktar meqjusa, Pierce Brosnan b˙ala l-a©ent dissolut tas-CIA Hammond, jidher li g˙andu xalata, u anke jipprovdi xi waqtiet umoristiçi tant neçessarji f’film b˙al dan. It-tema tal-kolp ta’ stat esperjenzaha d-direttur stess, John Erick Dowdle, meta Ωar it-Tajlandja fl-2007 ma’ missieru g˙al vaganza u xi ftit jiem wara nqala’ nkwiet serju. No Escape iqajjem ˙afna tensjoni f’dawk il-waqtiet li lfamilja tipprova minn kollox biex ma tinqabadx.

ÇINEMA KÓ

13|09|2015 29

kullhadd.com

STrAIgHT OUTTA cOMPTON

BIJOGRAFIKU

L-AQWA ESPONENTI TAL-MUÛIKA HIP HOP Atturi Ewlenin: O’Shea Jackson Jr, Corey Hawkins, Jason Mitchell, Neil Brown Jr, Aldis Hodge, Paul Giamatti Direttur: F. Gary Gray Distributur: Universal Ma˙ru© minn KRS Releasing

Óin: 147 min. Çert. 15

Personalment, il-muΩika rap jew hip hop mhijiex g˙all-gosti tieg˙i u lanqas biss tinteressani. G˙aldaqstant, d˙alt nara l-film Straight Outta Compton b’indifferenza enormi fuqi u, bi skantament kbir, ˙ri©t mit-teatru fer˙an u sodisfatt g˙all-a˙˙ar. Issa nqis dan ix-xog˙ol b˙ala wie˙ed milla˙jar films ta’ din is-sena. Ta˙t l-idejn sodi tad-direttur F. Gary Gray, li Ωamm bilanç rimarkabbli bejn xog˙ol ta’ dokumentarju u l-lat bijografiku, ukoll b’interpretazzjonijiet eççellenti, wie˙ed i˙oss li jinsab spettatur attiv u attent tal-©rajjiet li se˙˙ew fl-1987, b’muΩika ©dida, brutali u rivoluzzjonarja, imma sinçiera u eΩatta. Lejn l-a˙˙ar tas-snin tmenin wie˙ed kien jibΩa’ jg˙addi mit-triqat ta’ Compton f’California. L-uΩu tal-kokaina kien fl-aqwa tieg˙u, daqs il-vjolenza bejn ilgangijiet. Il-pulizija tal-Los Angeles Police Department bi skwadri speçjalizzati kienu fuq lattakk fil-gwerra kontra d-drogi, tant li r-residenti ta’ California taxXlokk kienu mwerwrin li ma jafdawx lill-awtoritajiet. Kien f’dan iΩ-Ωmien li nibet l-aktar grupp muΩikali mqareb tal-epoka. Óamest ir©iel Ωg˙aΩag˙, Ice Cube (Jackson Jr, it-tifel ta’ Ice Cube), Dr Drè (Hawkins), Easy-E (Mitchell), D. J. Yella (Brown Jr)j u M.C. Ren (Hodge) i©©ieldu lillawtoritajiet bl-uniku arma li kellhom: il-muΩika. B’kanzunetti brutali ta’ protesti, kultant ukoll insolenti, iΩda ©enwini u li juru mera adegwata tal-˙ajja preΩenti, huma Ωvogaw ir-rabja u l-frustazzjoni li kellhom fihom. Dan il-grupp blisem ta’ N.W.A. xandru l-verità u kixfu l-miΩerja kif kienet teΩisti fil-lokal tag˙hom, xi ˙a©a li l-eku

tag˙ha g˙adu jin˙ass sal-preΩent. Din il-produzzjoni, b’mod varjat u intriganti tirrakkonta l-istorja personali ta’ dawn il-membri u tinse© kwadru soçjali tal-muΩika rivoluzzjonarja ta’ dan il-grupp fuq medda ta’ g˙axar snin. Barra wie˙ed, Easy-E, li miet fl-1995 u li l-film hu ddedikat g˙alih, lo˙rajn kollha ˙admu fil-films,

eçç. L-aktar mag˙ruf minnhom hu Ice Cube (ismu proprja O’Shea Jackson) li hu wkoll attur, kittieb, produttur, direttur, bil-kumpanija tieg˙u Cube Vision involuta finanzjarjament f’dan ix-xog˙ol ta’ stoffa. Dan hu oma©© millaqwa lil dawn l-esponenti ta’ viΩjoni partikolari.

L-AQWA ÓAMES FILMS Bejn is-26.08.2015 u t-30.08.2015

Hitman: Agent 47 Pixels Max Inside Out Mission: Impossible – Rogue Nation

KOMPETIZZJONI EMPIrE cINEMA Mistoqsija g˙al din il-©img˙a: Fuq xiex tittratta l-istorja tal-film Straight Outta Compton? Ibg˙at it-twe©iba tieg˙ek lil: Kompetizzjoni Films, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun. Ir-rebbie˙ jirba˙ Ωew© biljetti ming˙and l-Empire Cinema ta’ Bu©ibba. Rebbie˙ tal-©img˙a li g˙addiet: Joe Cutajar, 91, St Mary, Triq San Xmun, Bu©ibba

30 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ AVVIÛI

AVVIÛI KLASSIFIKATI

PR OPRJETÀ

TANAYA’S Dev. Ltd: G˙aΩla kbira ta’ appartamenti f’kull Ωona ta’ Malta. Jinbieg˙u ming˙ajr depoΩitu u n˙allsulek il-kuntratt. Offerta speçjali. G˙al aktar dettalji çempel 9992 4999. Ming˙ajr a©enti jekk jog˙©bok.

beds . G˙al aktar informazzjoni çempel fuq dawn innumri: 2137 6946/9947 0178. AFFARIJIET GÓALL-BEJGÓ Sett komplut ta’ car-seat covers ta’ lewn griΩ çar. Inxtraw 6 xhur ilu. Prezz €35. Çempel 7930 0261.

SERVIZZI Korsijiet f’Livell Ordinarju f’diversi su©©etti b˙allMatematika, IngliΩ, Malti, FrançiΩ, FiΩika u o˙rajn. Noffru wkoll korsijiet talECDL. Prezz €35 kull module . Noffru wkoll korsijiet baΩiçi fil-kompjuter, €50. Çempel 2166 2241 jew 7766 2241 jew Ωur is-sit elettroniku www.tudorinstitute.com Tewmi Group g˙al lezzjonijiet tal-karozzi kemm manual u kif ukoll automatic. Cab service u karozzi g˙allkiri bi prezzijiet ra©onevoli. Ûur is-sit www.tewmi.com jew çempel 9942 2422. Lezzjonijiet taΩ-Ωfin fuq stil ballroom jew LatinAmerikan. Lezzjonijiet taΩΩfin g˙all- beginners u kompetizzjonijiet minn Imperial Qualified Dance Teacher (ISTD) Ibg˙at SMS fuq 7925 3015 jew çempel 2138 6818 sa 12.00pm. Care and Cure Group Ltd: infermiera m˙arr©a, caring assistants, nannies, nies im˙arr©in biex iΩommu kumpanija, g˙ajnuna fiddjar u night sitters . Servizz ta’ 24 sieg˙a, G˙andna wkoll g˙all-kiri: wheelchairs, hoists, commodes, walking frames u hospital

Cover tal-karozza g˙ax-xita u ta’ ta˙t tad-drapp. Kundizzjoni tajba. Prezz €40. Çempel 7930 0261. G˙andna varjetà kbira ta’ arlo©©i b˙al Tissot, Citizen, Casio, Michael Kors, Fossil, Esprit, Festina u Q&Q. Issibilna wkoll arlo©©i ta’ mal-˙ajt, Ωveljarini u selezzjoni ta’ Cuckoo Clocks mill-Black Forest. Noffru servizzi rigward tiswija ta’ kull tip ta’ arlo©© kif ukoll nibdlu batteriji, çineg, naqtg˙u kull forma ta’ ˙©ie©a, eçç. G˙al dawk larlo©©i tajbin g˙all-ilma, noffru s-servizz ta’ water pressure test waqt li tistennew g˙alih. Nispeçjalizzaw ukoll fuq tiswija ta’ grandfather clocks u kull tip ta’ clock . It-tiswija hija bilgaranzija. G˙al aktar informazzjoni Ωur is-sit: www.expresswatchrepairs.com jew irrikorru 110, Triq ilKungress Ewkaristiku, ilMosta. Çempel 2141 7235. XOGÓOL TA’ MANUTENZJONI G˙al kull tip ta’ kisi bil©ibs, ramel u siment, graffiato , Ωebg˙a, xog˙ol fuq lantik, xog˙ol fuq il-pond,

madum, membrane , dawl u ilma. Çempel fuq 7928 5444.

Tiswija u installazzjoni ta’ estensjonijiet tat-telefowns g˙al kull tip ta’ linji fissi. Çempel fuq 7993 0419. Varjetà ta’ ˙wat, ˙oroΩ, kanali tal-ilma, çangatura qadima jew ©dida, kantun qadim, lavur ta’ kull tip. Çempel lil Jason fuq innumru 2143 2352 jew 9947 7167. Jason Gatt g˙al kull xog˙ol ta’ tibjid u tik˙il, kisi normali, fuq il-fil, fuq xog˙ol antik u bil-pont, kisi bil©ibs u graffiato. Kiri ta’ cherry picker (tower ladder). Çempel fuq 9945 4235 jew 2180 5811. WP Ltd ta’ Triq ix-Xitwa, Óal Qormi, jispeçjalizzaw f’xog˙ol ta’ waterproof membrane , damp proofing u rubberised paint . 25 sena esperjenza. Stimi b’xejn u prezz moderat. Çempel 2148 8972, 2143 8326, 9944 5527 jew 9949 3840 jew Ωur is-sit www.wpmalta.com G˙al kull tip ta’ xog˙ol fuq faççata, bjut, appo©©i, gallarijiet, eçç. Membrane jew liquid membrane. Mela pprote©i l-proprjetà tieg˙ek mill-ilma tax-xita u çempel issa g˙al stima b’xejn binnumru 7905 8883 jew id˙ol fuq is-sit www.darrendoitall.com Il-bejt tieg˙ek jag˙mel lilma? G˙andek problema ta’ moffa? Kenda Ltd issolvilek il-problema. Nispeçjalizzaw fuq xog˙ol ta’ waterproofing u

Kupun AvviΩi Klassifikati IKTEB L-AVVIÛ F’DAN L-ISPAZJU

ISEM, KUNJOM, NUMRU TAT-TELEFOWN/MOWBAJL U INDIRIZZ

membrane b’10 snin garanzija. Xog˙ol professjonali blaqwa materjal ISO pool. G˙al stima bla obbligu çemplu 7972 9967 jew Ωur issit www.kendawaterproofing.com

Ωjut u air filters, shock absorbers, brake pads, clutches, eçç. Parts ©enwini. G˙al aktar informazzjoni çempel 2144 6839 jew 9947 4504. Fax: 2147 0295. Email: alex@agrautoparts.com

AVVIÛI OÓRA

TALBA LILL-ISPIRTU S-SANTU Int li ssolvi l-problemi kollha, dawwal it-toroq kollha tieg˙i biex nikseb dak li ne˙tie©. Inti li tajtni d-don divin biex na˙fer u ninsa d-deni kollu li jsir kontra tieg˙i, li f’kull mument ta’ ˙ajti tkun ma©enbi. F’din it-talba qasira nixtieq nirringrazzjak ta’ dan kollu, waqt li nikkonferma mill©did li qatt ma ninfired minnek, anke quddiem lilluΩjonijiet materjali. Nixtieq li nkun mieg˙ek filglorja ta’ dejjem. Grazzi g˙all-˙niena tieg˙ek lejja u lejn dawk li ji©u minni. Din it-talba g˙andha ting˙ad tlett ijiem wara xulxin. Wara tlett ijiem ittalba tkun maqlug˙a, anke jekk g˙all-bidu tidher diffiçli. It-talba g˙andha tkun ippubblikata mill-ewwel wara li tinqala’ l-grazzja, bla ma tissemma x’kienet.

MUSIC LINK Issibilna kull tip ta’ strumenti muΩikali, fosthom drums kemm akustiçi u elettriçi, cymbals, percussion, pjanijiet di©itali, baby grand pianos, sound mixers u sound cards. Apparat ta’ DJ sound systems, kitarri klassiçi u akustiçi, bass guitars , strumenti tar-ram, wood winds, vjolini, spare parts u aççessorji o˙ra. G˙andna ssib ukoll kotba tal-muΩika tat-tag˙lim. Mur Music Link, 262, Triq Fleur-de-Lys, B’Kara. Çempel 2148 2796. NIGRET NIGHT CLUB AND RE S TA U RA N T, L A B O UR AV E, I R- RA BA T, MA LTA. Naççettaw bookings g˙al coffee mornings, lunches u dinner dances u g˙al kull okkaΩjoni. Miftu˙in filweekends u cabaret shows minn Odessa Green, Renato u Freddie Portelli. G˙al aktar informazzjoni çemplu 2145 4858/2145 4908/7945 4908. Inservu wkoll take away . Tistg˙u ΩΩuru s-sit elettroniku www.nigretnightclub.com jew www.nigretnc.com A G R A U T O J A P A NE S E P A R T S G Ó A L L - K A R O Z ZI : Inbig˙u kull tip ta’ parts ta’ karozzi ÌappuniΩi u Koreani, fosthom Kia, Toyota, Isuzu, Daewoo, Mitsubishi, Honda, Subaru. Huma wkoll importaturi ta’

VAKANZA : ST Hotels, ilGΩira, je˙tie©u sewwieqa ta’ taxi u vannijiet bi klassifikazzjoni B u D1 fuq baΩi full-time. Applikant irid ikollu t- tag ta’ Transport Malta. Ibag˙tu s-CV fl-indirizz elettroniku hr@bayviewmalta.com VAKANZA : ST Hotels, ilGΩira, je˙tie©u room attendants fuq baΩi full-time u part-time . Ibag˙tu s-CV flindirizz elettroniku hr@bayviewmalta.com

Offerta 1: ©imag˙tejn

€5

Offerta 2: 5 ©img˙at

€10

Offerta 3: 2 avviΩi g˙al 5 ©img˙at

€15

Offerta 4: 13-il ©img˙a

€30

Offerta 5: 26 ©img˙a

€56

Offerta 6: 52 ©img˙a

€93

ÓLAS B’CASH JEW CHEQUE LIL: Sound Vision Print Ltd, KullÓadd, AvviΩi Klassifikati, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717.

AvvIÛI KÓ

kullhadd.com

AVVIZI

TAL-PARTIT LABURISTA L-G˙aqda Veterani Laburisti tixtieq tavΩa li l-˙ar©a kulturali li jmiss ser tkun attività biΩ-Ωfin nhar il-Óamis 17 ta’ Settembru 2015, fil-Qawra Palace Hotel, il-Qawra. Membri u ˙bieb huma mistiedna ji©u mag˙na. Tluq mill-postijiet tas-soltu fit8.30 ta’ filg˙odu. Il-biljetti jinkisbu ming˙and il-helpers tassoltu. G˙al aktar dettalji çempel lil Veronica Cuschieri fuq 9946 8416. A˙sbu kmieni g˙all-bijetti.

AvvIÛIÌENERALI BBQ kbir fil-kumpless tan-nar Madonna tal-Ìilju, Mqabba L-G˙aqda tan-Nar fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba, b’kollaborazzjoni mal-Kumitat Amministrattiv tal-istess Soçjetà ser torganizza l-BBQ annwali biswit il-kumpless tan-nar Madonna tal-Ìilju li jinsab f’Ta’ Kandja, Limiti tas-Si©©iewi, nhar il-Ìimg˙a 18 ta’ Settembru 2015 mis-7.30pm ’il quddiem. Il-menù ser jikkonsisti f’majjal jew ti©ie©. Mistieden speçjali ikun hemm Joe Demicoli, kif ukoll ˙afna divertiment muΩikali pprovdut minn diversi kantanti. Ser ikun hemm trasport provdut li jitlaq mill-pjazza tal-Imqabba fis-7.00pm. Din l-attività hija miftu˙a g˙al kul˙add. Riservazzjonijiet fuq 7985 3044 u aktar informazzjoni mis-sit elettroniku uffiçjali tas-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com Festa Futbol fil-Kalkara Nhar il-Ìimg˙a 18 ta’ Settembru, fis-6.00 ta’ filg˙axija kul˙add g˙all-Kalkara g˙al Festa Futbol b’risq id-Dar tal-Providenza f’g˙eluq il-50 sena mit-twaqqif tag˙ha. Dan t˙abbar waqt konferenza tal-a˙barijiet li ©iet indirizzata mis-Sinjuri Alex Farrugia u Martin Meilaq, Ωew© membri tal-kumitat organizzattiv; u Fr Martin Micallef, Direttur tad-Dar. Kienu preΩenti wkoll g˙add ta’ eksplejers KalkariΩi li se jie˙du sehem f’din il-Festa Futbol. Seduta ©enerali g˙aΩ-Ωg˙aΩag˙ Il-Kumitat Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju tal-Imqabba ser jorganizza Seduta Ìenerali nhar il-Óadd 27 ta’ Settembru 2015 filKaΩin tas-Soçjetà, fil-pjazza ewlenija tal-Imqabba mill10.30am ’il quddiem. Is-seduta se tkun diskussjoni li tittratta l-festa tal-Madonna tal-Ìilju li g˙adha kif g˙addiet, flimkien mal-attivitajiet futuri tal-istess sezzjoni. Ser jittie˙du ideat u su©©erimenti dwar l-operat tal-Kumitat u dwar is-sehem tas-Sezzjoni Ûg˙aΩag˙ waqt il-festa tal-Madonna tal-Ìilju minn dawk kollha preΩenti. IΩ-Ωg˙aΩag˙ kollha huma m˙e©©a jattendu bi ˙©arhom g˙al dawn il-laqg˙at hekk importanti u jag˙tu l-veduti tag˙hom dwar dak kollu diskuss. Aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit elettroniku uffiçjali taSoçjetà MuΩikali Madonna tal-Ìilju www.talgilju.com L-ewwel film mitkellem Biex jitfakkar it-88 anniversarju mill-wiri tal-ewwel film mitkellem, The Jazz Singer li ntwera nhar is-6 ta’ Ottubru 1927 fi New York,is-Soçjetà Internazzjonali Al Jolson ser ittella’ wirja dwar dan il-film bejn il-Óamis l-1 u t-Tnejn 12 ta’ Ottubru 2015. Fl-entratura tal-kumpless taç-çinema u ˙wienet (Galleria) li jinsab fi Triq ÓaΩ-Ûabbar, il-Fgura. Il-wirja li fiha diversi ritratti u taghrif interessanti tkun miftu˙a l-©urnata kollha u d˙ul hu bla ˙las. G˙al aktar tag˙rif çempel 9988 0489 jew ibg˙at email lil vinwilljolsonmalta@gmail.com Sej˙a g˙all-voluntiera MISSIO, mag˙ruf a˙jar b˙ala l-Uffiççju Missjunarju ta’ Triq il-Merkanti l-Belt, jin˙tie© g˙add ta’ voluntiera sabiex jg˙inu fid-diversi attivitajiet organizzati matul is-sena, b’mod speçjali g˙all-Ìurnata Missjunarja li ssir f’Ottubru. Il-voluntiera huma me˙tie©a kemm fl-uffiççju ta’ Triq il-Merkanti jew biex ja˙dmu mid-djar tag˙hom. Je˙tie©u wkoll Ωg˙aΩag˙ biex jg˙inu fl-attivitajiet, u persuni interessati li jag˙mlu esperjenza missjunarja. Dawk kollha li jixtiequ jg˙inu fil-missjoni g˙andhom jikkuntattjaw lil MISSIO bin-numru 2123 6962 jew jibag˙tu email lil info@missio.org.mt

13|09|2015 31

AGÓFAS LIKE FUQ IL-PAÌNA TAGÓNA TA’ FACEBOOK www.facebook.com/kullhadd

32 13|09|2015

kullhadd.com

it-tnejn

IT-TEMP GÓAL-LUM

it-tlieta

l-erbg˙a

KÓ almaNaKK

ritratt mill-aNtiK

S IT W AZ Z JO NI Ì EN E RA L I: Firxa ta’ pressjoni g˙olja fuq ir-Russja u li testendi lejn iç-çentru tal-Mediterran u l-Libja se tippersisti L-OGÓLA TEMPERATURA: 29°C L-INQAS TEMPERATURA: 21°C

29°C

30°C

22°C

23°C

24°C

il-Óamis

il-Ìimg˙a

is-Sibt

INDIÇI UV: 8 TEMP: Il-biçça l-kbira sabi˙ VIÛIBBILTÀ: Tajba RIÓ: Óafif u varjabbli l-iktar mix-Xlokk ilLvant li jsir ˙afif min-Nofsinhar ix-Xlokk BAÓAR: Óafif

31°C

30°C

31°C

IMBATT: Ftit li xejn

24°C

24°

24°C

TEMPERATURA TAL-BAÓAR: 27°C

SpiÛeriji li jiftÓu llum il-Óadd Royal Pharmacy, 271, Triq ir-Repubblika, il-Belt Valletta Darwin Pharmacy, 152, Triq il-Kbira San ÌuΩepp, il-Óamrun Drugshop Dispensary, Vjal De La Cruz, Óal Qormi St Paul’s, Triq Brared, Birkirkara Deby’s Pharmacy, 1, Misra˙ il-Barrieri, l-Imsida Penny Lane Pharmacy, Triq is-Sejjie˙, is-Swieqi Harley Pharmacy, 1, Triq Nathalie Poutiatin Tabone, Tas-Sliema St Michael Pharmacy, Misra˙ tat-Transfigurazzjoni, Óal Lija Sta Margherita Pharmacy, Vjal il-Qalbiena Mostin, St Margherita Estate, il-Mosta Brown’s Pharmacy, 69, Triq George Borg Olivier, il-Mellie˙a St Monica Pharmacy, 157, Triq Santa Monika, Ra˙al Ìdid White Cross Pharmacy, Shop A, Block 1, Fuq San Pawl, Bormla St James Pharmacy, Misra˙ San Ìakbu, ÓaΩ-Ûabbar Beta Pharmacy, 50/52, Triq Santa Marija, Óal G˙axaq Safi Pharmacy, Triq San Ìwann k/m Triq Bieb il-Ìarra, Óal Safi Remedies Pharmacy, 1, Triq il-Parroçça, is-Si©©iewi Ideal Pharmacy, 63, Triq il-Kbira, ir-Rabat, Malta

Ritratt: Bay Retro Membri tal-Australian Mining Corps jimmarçjaw f’Putirjal fi Ωmien l-Ewwel Gwerra Dinjija.

diN il-ÌimgÓa mill-iStorja

15.09.1978 Muhammad Ali jsir l-ewwel boxer li reba˙ it-titlu tal-heavyweight tliet darbiet fis-Superdome fi New Orleans.

G˙awdex Abela Pharmacy, 42, Triq G.P.F. Agius De Soldanis, ir-Rabat, G˙awdex G˙ajnsielem Pharmacy, Pjazza Indipendenza, G˙ajnsielem, G˙awdex

Numri reBBieÓa LOTTU

80 05 61 13 11 47 72 07

SUPER 5

08 14 26 39 30

GRAND LOTTERY

05 05

08 00 00 04 01

18.09.2014 Sena ilu l-IskoççiΩi vvutaw kontra l-indipendenza tag˙hom mir-Renju Unit.

KoMpETIzzJoNI KTIEB KÓ

13|09|2015 33

kullhadd.com

KoMpETIzzJoNI KTIEB STEJJER DIVERTENTI GÓAL KULÓADD

DAK L-IMBIEREK MASTRU GERfEx Dak l-Imbierek Mastru Gerfex, ittielet ktieb mis-sensiela dwar dan ilkarattru simpatiku, jinsab mill-©did g˙all-bejg˙ wara xi snin li kien ilu nieqes mis-suq. Mastru Gerfex, kreazzjoni tal-awtur popolari Carmel G. Cauchi, huwa wie˙ed mill-karattri l-aktar ma˙buba mal-qarrejja Ωg˙ar ta’ diversi ©enerazzjonijiet. Fuq talba ©enerali Merlin Publishers re©g˙u ppubblikawh f’verΩjoni b’ortografija a©©ornata. Teodoru Camenzuli, jew kif inhu mag˙ruf Mastru Gerfex, huwa pensjonant li jg˙ix Óal Busbies ma’ martu Lugrezja u l-kelb tieg˙u

Ferfex. Qabel irtira kien surmast ta’ skola çkejkna f’ra˙al qrib, u meta g˙alaq is-sittin sena waqaf mixxog˙ol u bdew il-praspar. IΩda mhux dejjem tort tieg˙u jkun g˙ax qishom il-praspar ji©ru warajh u kemm-il darba jkun ˙addie˙or li jda˙˙lu f’xi bawxata. Huma dawn listess praspar li kisbulu t-titlu ta’ Mastru Gerfex. Kull wa˙da li jag˙mel tista’ tinkiteb – u fil-fatt inkitbu kollha f’sensiela ta’ erba’ kotba popolari tul iΩ-Ωmien. Il-kotba l-o˙ra fis-sensiela huma Il-Praspar ta’ Mastru Gerfex , F’Óal Busbies ma’ Mastru Gerfex , u Kif Ja˙sibhom

Mastru Gerfex. F’ Dak l-Imbierek Mastru Gerfex ner©g˙u nsibu lil dan ix-xwejja˙ ta’ qalb tajba, li f’Óal Busbies in-nies kollha j˙obbuh u jiggustawh g˙allpraspar li jag˙mel. Insomma, forsi mhux in-nies kollha g˙ax il-protagonisti l-o˙ra – is-Sur©ent Sacco, is-Sur Ìilard u Kaspru l-Amerikan – xejn ma j©ibuh lil dan Mastru Gerfex u, fil-fatt, jispiççaw jg˙inu biex il-praspar tieg˙u jkunu aktar ikkuluriti. Carmel G. Cauchi huwa fost l-aktar awturi Maltin ma˙buba, speçjalment mit-tfal, kemm g˙all-karattri li ˙oloq, kif ukoll g˙all-kitba mexxejja u

impekkabbli. Hu jaf jo˙loq atmosfera qawwija fl-istejjer tieg˙u li ©©ieg˙lek t˙obb aktar lill-karattri simpatiçi li jsawwar. Minbarra lkarattru ta’ Mastru Gerfex, insibu wkoll lil Betta Trombetta u Pietru Pitravu. L-artist Frank Schembri ˙a ˙sieb jag˙ti l-˙ajja lil dawn il-persona©©i simpatiçi b’illustrazzjonijiet li jibqg˙u dejjem friski. Is-sensiela ta’ Mastru Gerfex, kif ukoll kotba o˙ra ta’ Carmel G. Cauchi, jinsabu g˙all-bejg˙ mill˙wienet tal-kotba kollha jew direttament mis-sit: http://www.merlinpublishers.com

SILTA MILL-KTIEB Fil-kaΩin tal-Banda Perellos ta’ sikwit tin˙ema xi konfoffa kontra Mastru Gerfex. Il-perçimes aktarx li jkun isSur Ìilard, is-Segretarju tal-kumitat, li donnu g˙andu fid-demm g˙ax-xwejja˙ Gerfex. Kull meta s-Sur Ìilard azzarda ja˙bat difru ma’ Mastru Gerfex dejjem hu mar minn ta˙t, iΩda baqa’ ma’ qatax qalbu li xi darba j©ibha Ωew© max-xwejja˙ makakk. G˙alkemm baqa’ dejjem jo˙loq strate©ija wara l-o˙ra biex forsi fla˙˙ar jirnexxilu j©ib lil Mastru Gerfex fejn xtaq hu. Darba minnhom ˙ejja pjan biex i©ieg˙el lix-xwejja˙ ja˙seb li qed jittarrax. Talab l-g˙ajnuna tas-soçji lo˙ra tal-kaΩin u dawn weg˙duh li jag˙tuh daqqa t’id g˙ax xi bawxata b˙al dik kienet tinΩlilhom g˙asel. IsSur Ìilard qalilhom biex meta Mastru Gerfex jasal fil-kaΩin jibdew bil-mod ibaxxu le˙enhom meta jitkellmu sakemm jaslu li jibdew içaqalqu xufftejhom bla ma jlissni kelma. B’hekk, ix-xwejja˙ jibda ja˙seb li lo˙rajn qed jitkellmu b˙as-soltu iΩda hu mhux jismag˙hom. Mastru Gerfex wasal il-kaΩin bit-tbissima tas-soltu u, dejjem skont il-pjan im˙ejji, bdew ilkoll jifir˙u bih u j˙allsulu l-birra g˙ax iktar façli li tqarraq bix-xwejja˙ meta jkun imla˙la˙ bixxorb. G˙all-ewwel bdew jitkellmu blil˙na tas-soltu, iΩda meta raw li l-birra bdiet tie˙du bdew ibaxxu le˙enhom ftit ftit. U Mastru Gerfex da˙al fixxkora ˙elu ˙elu. Beda kulma jmur jisma’ l-il˙na tal-o˙rajn jitbaxxew dej-

jem iΩjed…u t-tbissima mietet fuq fommu. Beda jdeffes subg˙ajh f’widnejh b˙allikieku biex jara kinux misdudin. Beda jçaqlaq u jdawwar subg˙ajh f’widnejh donnu biex jifta˙hom. Imma kien kollu ta’ xejn. Issa l-il˙na tal-o˙rajn kienu ntfew g˙alkollox. Kien qed jarahom içaqalqu xufftejhom iΩda ma jismag˙homx jitkellmu. U˙ud kieneu jitkellmu mieg˙u u o˙rajn ma’ xulxin, iΩda hu ma seta’ jisma’ lil ˙add jg˙id kelma! Xi soçji o˙ra kienu mix˙utin quddiem it-televixin jaraw programm komiku. Beda jarahom jikkummentaw bejniethom, jiççaççraw u jΩommu Ωaqqhom bid-da˙k. IΩda la seta jisma’ lilhom u lanqas it-televixin! “It-televixin!” ˙aseb ix-xwejja˙ “Min jaf g˙andux il-volum mag˙luq!” Óa rremote control f’idu u beda jag˙fas ilbuttuna li tg˙olli l-volum. IΩda xorta ma sema’ xejn. (Mur g˙idlu li s-Sur Ìilard kien qala’ l-batterija minn ©orremote control u allura ma kienx qed ja˙dem!) Issa x-xwejja˙ ma kien g˙ad fadallu ebda dubju li kien tilef is-smig˙. Re©a’ qabad idur mal-kamra, ixejjer rasu u jdeffes subg˙ajh f’widnejh. “M’iniex nisma’!” beda jilmenta. “X’biçça ©ratli! Ittarraxt. Ittarraxt g˙alkollox!” Óafna kienu qeg˙din jisfurzaw biex iΩommu d-da˙k, u o˙rajn ma fel˙ux aktar g˙all-mutetti li kien qed jag˙mel ix-xwejja˙ u bdew idawru wiççhom biex ma jarahomx jid˙ku bih. Imbag˙ad ©ieh ˙sieb ie˙or...

Mistoqsija: X’˙aseb li ©ralu Mastru Gerfex?

Ibag˙tu r-risposta tag˙kom lil: Kompetizzjoni Ktieb, KullÓadd, ÇNL, Triq Mile End, il-Óamrun, u tid˙lu biç-çans li tirb˙u l-ktieb: DAK L-IMBIEREK MASTRU GERFEX ©entilment ipprovdut minn MERLIN PUBLISHERS. Ir-rebbie˙ jit˙abbar nhar il-Óadd 20 ta’ Settembru. Ir-rebbie˙a huma mitluba ji©bru l-ktieb miç-Çentru Nazzjonali Laburista fil-Óamrun billi jippreΩentaw il-karta tal-identità mit-Tlieta sal-Ìimg˙a bejn id-09.00 u t-15.00, u s-Sibt bejn l-10.00 u l-16.00, eskluΩ festi pubbliçi. Intant, ir-rebbie˙a tal-ktieb FEJN TIBDA L-ÓOLMA hija:

NICOLETTE AQUILINA, Flat 26, Harmony Court, Triq il-25 ta’ Awwissu, il-Mosta.

34 13|09|2015

kullhadd.com

kÓ LoGÓoB

B’4 numri 0666 0922 0939 1213 1732 1803 2145 2729 3097 3344

3411 3745 3820 3978 4315 4606 4758 5355 5476 5488 5661 5754 6020 6451 6479 6502 6909 7293 7413 7565 7819 8527 8768 9295 9568 9653 9943 9983

08444 09904 10504 15116 21408 23059 25851 26527 27312 39187 40925 50696 53838

59639 60107 60974 72034 78331 83856 95702 95759

B’6 numri

648036 685040 753603

Bi 8 numri 33446959 39498899 90467273 94011237

130364

IR-RIÛULTAT TAL-LoGÓBA TAL-ÓADD LI GÓADDA

B’5 numri 04658

SUDOKU SPONSORJATA MINN WELLA

Irba˙ xampù u conditioner Wella Aqta’ din il-log˙ba u ibg˙atha: KOMPETIZZJONI WELLA, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

Isem : Indirizz :

kompeTIzzjonI CenTRo CAsALInGA Ìemma’ s-sitt kupuni u ibg˙athom f’daqqa lil: KullÓadd, Kompetizzjoni Centro Casalinga, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun, ÓMR 1717.

Isem:...................................................................................................................................................................

Indirizz:.............................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................... Nru tal-karta tal-identità:............................................. Nru tat-telefown:........................................................

lOGÓOB kÓ

13|09|2015 35

kullhadd.com

IRBAÓ €25 fI flus

IBGÓAT DAWN IÛ-ÛEWÌ KOMPETIZZJONIJIET FLIMKIEN U IDÓOL BIÇ-ÇANS LI TIRBAÓ €25 L-indirizz huwa: Irba˙ €25 fi flus, KullÓadd, Çentru Nazzjonali Laburista, Triq Mile End, il-Óamrun.

TIslIBA Mimdudin: 1. 4. 7. 9. 10. 12.

Titg˙atta biha (5) JintuΩa fis-sajd (4) Norman Mallia (1,1) Tag˙na bl-IngliΩ (3) Ìebla kbira (6) JintuΩaw fil-karnival (6) 16,21W. Isem (6) 18,19. Tikber fil-palm (5) 19. Ara 18 20. JintuΩaw fil-log˙ob (5) 21. Ara 2 23. Ara 13 24. Fiha mara (5)

Weqfin: 1.

A˙jar ...... bag˙lija minn mija saqwija (6) 2,21W. Kieku nne˙˙u l-g˙ hekk tinkiteb tg˙arbel (6) 3,11. IΩΩomm vapur (5) 5,14. Jaraw it-tajjeb (9) 6,15. Tikber ta˙t il-˙amrija (9) 8. Nuqqas (9) 11. Ara 3 12,22. PajjiΩna (5) 13,23. Impo©©i f’postu (7) 14. Ara 5 15. Ara 6 17. Nigel Muscat Enriquez (1,1,1) 21. Ara 16 22. Ara 12

Kompli l-qawl:

SOLUZZJONI TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Mimdudin:

Weqfin:

Kisra, 1. Kont, 4. Serer, 9,11. 10,21M. Dnubietek, Erduni, 12. 16,19. Golden, IB, 18. 20,12 W.Tfajjel, Ritmi 24.

1. 2,7,23. 3. 5,14. 6,21W. 8. 13,15. 17. 22.

Kastig, Sardinell, Add, Obbidjenti, Tletin, Inkubatur, Difensuri, Ole, Kul

QED TAGÓRAfHOM? fir-ritratt hemm Ωew© uçu˙ f’wiçç wie˙ed. Qed tag˙rafhom? Ójiel: Atturi li fis-snin disg˙in kienu jag˙mlu parti minn teleserje Amerikana popolari, l-atturi kienu ja˙dmuha ta’ ku©ini. Wie˙ed minnhom huwa popolari g˙aΩ-Ωifna tieg˙u mad-diska It’s Not unusual.

Personalità 1:

Personalità 2: RIÛULTAT TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA Isem: Indirizz:

Nru tat-Telefown: Steven Spielberg

REBBIEÓA TAL-ÌIMGÓA L-OÓRA: MELISSA MAMO, 14, Qalb ta’ Ìesù, Triq il-Plejju, Óal Qormi, QRM 2852. Nota: l-ittri rebbie˙a jintbag˙tu fix-xahar ta’ wara li tkun intreb˙et il-kompetizzjoni.

Steve Jobs

36 13|09|2015

sT. andrews mosTa

kullhadd.com

0 3

sliema w Pembroke a.

1 0

Floriana qormi

kÓ sPorTs

hibernians naxxar l.

Tard

Dale Camilleri (SA) u Manolito Micallef (M)

Reb˙a meritata g˙al Mosta ftit li xejn tat çans lil St. Andrews jittantaw xortihom biex jersqu qrib li jnaqqsu d-distakk ta’ tliet gowls. Kienu St. Andrews bl-ewwel azzjoni li fis-7 minuta, lobb ta’ Joseph Farrugia ©ie maqlug˙ minn fuq il-linja minn Tyrone Farrugia, il-ballun spiçça f’saqajn Kyrian Nwoko u x-xutt biddawra ta’ dan ©ie salvat minn Omar Borg. Minuta wara, jwie©bu Mosta b’xutt ta’ Edin Murga li g˙adda g˙oli. Fis-27 minuta jasal l-ewwel gowl tal-partita g˙al Mosta. Korner ta’ Ian Zammit, il-gowler ta’ St.Andrews laqa’ iΩda ma Ωammx sew il-ballun u spiçça fix-xibka. Rajna Ωew© azzjonijiet minn Mosta qabel tmiem l-ewwel taqsima, fejn xuttijiet ta’ Bobby Abel Fredrick u Ian Zammit fit-42 u fl-44 minuta rispettivament, ©ew salvati mill-gowler avversarju Diego Rossetto. B’hekk, l-ewwel taqsima intemmet fl-iskor ta’ 1-0. Tliet minuti mill-bidu tat-tieni taqsima, Mosta jing˙ataw free kick li nkariga ru˙u minnu Ian Zammit u b’daqqa ta’ ras ta’ Bobby Fredrick, ra l-ballun salvat minn Rossetto. Il-ballun spiçça f’saqajn Samuel Chukwide u x-xutt tieg˙u ©ie maqlug˙ minn fuq il-linja minn Michael Johnson, fejn il-ballun spiçça f’saqajn Edin Murga li ra x-xutt tieg˙u ja˙bat mal-wieqfa. Fis-66 minuta jasal it-tieni gowl g˙al Mosta. Pass fit-tul lejn Edin Murga, dan ikkontrolla, qabeΩ lill-gowler avversarju u tefa’ l-ballun f’xibka vojta ming˙ajr diffikultà. St. Andrews iwie©bu bl-a˙˙ar azzjoni g˙alihom fit-78 minuta fejn xutt ta’ Dale Camilleri ©ie salvat mill-goaler ta’ Mosta, Omar Borg. Fl-84 minuta, jwie©bu Mosta bl-a˙˙ar azzjoni tal-log˙ba u la˙˙ar goal tal-partita, fejn pass ta’ James Brincat lejn Edin Murga, dan ikkrossja lejn Saviour Francis li b’xutt bid-dawra g˙eleb lil Rossetto u ssi©©illa l-partita bl-iskor finali ta’ 3-0.

Referee: Philip Farrugia REBÓA IEBSA GÓAL SLIEMA

L-ewwel gowl tal-Mosta

Pembroke ˙allew warajhom l-ewwel punti wara li tilfu partita li damet biex tirranka hekk kif deher li s-s˙ana tremenda kien qed ikollha effett negattiv fuq il-plejers taΩ-Ωewg na˙at. Fil-fatt, l-ewwel azzjoni ta’ sustanza kien il-gowl tas-Sliema fit32 minuta, li fet˙u l-iskor b’azzjoni tajba bejn Calcado u Mifsud biex kien dan tal-ewwel li kkonkluda fix-xibka b’xutt mill-qrib. Tliet minuti wara, waslet azzjoni o˙ra tajba ta’ Sliema bi kross ta’ Mifsud u xutt ta’ Calcado li l-gowler Farrugia salva f’korner. L-ewwel theddida g˙al-lasti tas-Sliema waslet fis-47 minuta meta xutt ta’ Martz kien imblukkat minn Dimech, bil-ballun imur barra g˙al korner. Óames minuti wara waslet azzjoni o˙ra min-na˙a ta’ Pembroke bejn Barbetti u Laudisi fejn tal-a˙˙ar ixxuttja ftit barra. Fil-61 minuta Sliema kellhom çans ie˙or meta Calcado qassam lil Muscat li ra x-xutt tieg˙u salvat tajjeb minn Farrugia. Disa’ minuti wara kien Mifsud li ra lil Farrugia jsalva x-xutt tieg˙u hekk kif is-SlimiΩi bdew jag˙mlu pressjoni kbira biex jift˙u vanta©© komdu fuq l-Athleta. Ftit aktar minn g˙axar minuti wara, Calcado re©a’ kien protagonista hekk kif Ωmarka lil Scerri, imma Farrugia re©a’ mblokka tajjeb biex evita t-tieni gowl SlimiΩ. Pembroke rrea©ixxew fis-86 minuta permezz ta’ xutt mill-qrib ta’ Bardsley li però kien salvat minn Zammit. Zammit, re©a’ kien ta˙t pressjoni Ωew© minuti wara meta laqa’ freekick tajjeb ta’ Barbetti. Madankollu, il-gowler ta’ Sliema sab ru˙u meg˙lub fid-90 minuta meta Laudisi qabbeΩ il-ballun minn fuqu, imma Muir tajjar fil-˙in biex jevita li Pembroke jiksbu ddraw.

Referee: Mario Apap

klassiFika Ariel Laudisi (P) u Glenn zammit (S)

il-Premier leaGUe malTi

Ritratt: STEPHEN GATT

MOSTA B’REBÓA KOMDA KONTRA ST. ANDREWS

Mosta Valletta Pembroke Athleta Birkirkara Tarxien Rainbows Balzan Hibernians Floriana Sliema Wanderers Qormi Naxxar Lions St. Andrews

+/-

Pti

3 2 3 2 2 2 2 3 3 3 2 3

3 2 2 1 1 1 1 1 1 0 0 0

0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0

0 0 1 0 0 0 0 2 2 3 2 3

6 4 6 6 4 3 3 5 1 1 0 3

1 0 5 2 2 1 2 4 3 6 6 10

+5 +4 +1 +4 +2 +2 +1 +1 -2 -5 -6 -7

9 6 6 4 4 4 4 3 3 0 0 0

loGÓob GÓal-lUm Stadium Nazzjonali Ta’Qali

Alex Muscat (S) u Eddin Arab Airas (P)

Balzan Birkirkara

v v

Tarxien R Valletta

17.00 19.00

SPORTS KÓ

13|09|2015 37

kullhadd.com

SAN ÌILJAN ITEMMU 20 SENA TA’ STENNIJA BIL-KBIR...

JIRBÓU L-KAMPJONAT U L-FINAL TAN-KNOCK-OUT toroq ta’ San Ìiljan il©img˙a l-o˙ra, Ωgur li se jibqg˙u memorji mnaqqxin f’qalbna g˙al ˙afna snin,” fisser Aquilina b’sodisfazzjon. Wa˙da mir-ra©unijiet g˙ala San Ìiljan g˙amlu dan issuççess kienet min˙abba li lg˙aΩla fil-plejers barranin kienet perfetta din is-sena. Dan hekk kif it-tmexxija u ttalenti ta’ Guillermo Molina u d-dedikazzjoni u l-impenn ta’ Boris Vapenski kienu karatteristiçi formidabbli li flimkien mal-plejers l-o˙rajn Maltin u l-FrançiΩ naturalizzat Malti aktar kmieni din issena Aurelian Cousin g˙aqdu skwadra b’sa˙˙itha li kienet immexxija millkowç bravu Vojvodina Marko Orlovic.

GLEN FALZON glen@kullhadd.com

Wara li fil-jiem li g˙addew it-tim tal-waterpolo ta’ San Ìiljan ASC reba˙ id-Double wara nuqqas ta’ g˙oxrin sena ming˙ajr l-ebda unur, il-gazzetta KullÓadd tkellmet mal-President tal-istess klabb Daniel Aquilina dwar din il˙olma li b˙alissa qed jg˙ixu dawk kollha li g˙andhom x’jaqsmu ma’ dan il-klabb u kif ukoll x’wassal g˙al dan is-suççess tant mistenni millbenjamini ta’ dan il-klabb. Sena impenjattiva “Il-Kumitat ta’ San Ìiljan ASC huwa kuntent ˙afna b’din id-double storika li hija frott ta’ snin ta’ ˙idma minn kul˙add biex il-klabb jer©a’ jmur lura fil-post li jist˙oqqlu. Din kienet sena impenjattiva ferm kemm g˙all-Kumitat kif ukoll g˙alliskwadra u kul˙add ©ibed ˙abel wie˙ed biex irnexxielna nil˙qu l-g˙anijiet tag˙na. Meta klabb ma jirba˙x unuri g˙al ˙afna snin li tirba˙ dik it-tazza li tbiddillek xortik ma jkunx façli,” fisser Aquilina. Kien g˙alhekk li personalment, Aquilina talab lill-plejers tieg˙u biex ikunu ffokati mija fil-mija fuq il-final tanKnock-Out meta l-©urnata tag˙ha bdiet toqrob. Huwa Ωied jg˙id li ˙ass li kieku jekk jirb˙u dan il-final u jg˙ollu l-ewwel tazza wara ˙afna snin kien se jkollhom vanta©© psikolo©iku fuq ir-

Strumentali

rivali tag˙hom tant li eventwalment wassalhom g˙arreb˙ tal-league wkoll. Rigal g˙as-sapporters Aquilina sostna li d- Double hija rigal g˙as-sapporters numeruΩi li dejjem baqg˙u leali u wara l-klabb kemm

fit-tajjeb kif ukoll fil-˙aΩin. “G˙oxrin sena ming˙ajr unur wie˙ed huwa perjodu twil wisq g˙all-klabb b˙al San Ìiljan. Çertament, nista’ ng˙id li San Ìiljan g˙andu laqwa sapporters f’Malta filwaterpolo u meta niftakar ixxeni ta’ fer˙ li rajt fil-Pixxina Nazzjonali, fil-klabb u fit-

Il-President ta’ San Ìiljan fisser kif Orlovic kien strumentali g˙ax Ωamm liskwadra ffokata, motivata u mimlija kura©© u g˙al dan ukoll ˙aqqu kull rispett taxxog˙ol indispensabbli li g˙amel. “Marko g˙andu etika tax-xog˙ol b’sa˙˙itha immens u t-tim baqa’ mag˙qud tul l-ista©un kollu ta˙t it-tmexxija tieg˙u u anki f’mumenti diffiçli fis-sessjonijiet ta’ ta˙ri© dejjem kien hemm g˙all-plejers u aççerta li l-prestazzjonijiet tag˙hom ikunu tal-og˙la livell possibbli,” spjega Aquilina. Orlovic ing˙aqad ma’ San Ìiljan ftit qabel ma beda lista©un hekk kif il-kowç ta’ qablu, il-Kroat Emil Nikolic,

ma setax ikompli f’din ilkariga min˙abba li kellu problemi ta’ sa˙˙a. Ringrazzjamenti “F’dan il-mument ta’ suççess niftakar ukoll f’diversi membri dedikati u ˙abrieka talKumitat segwiti wkoll millhelpers tal-img˙oddi. Ninsabu grati wkoll lejn ilkowçis u l-plejers tal-passat li ˙admu qatig˙ fis-snin li g˙addew biex l-isem ta’ San Ìiljan jer©a’ jibda jissemma bi prominenza fil-waterpolo,” spjega l-President ta’ San Ìiljan. Ta’ min wie˙ed isemmi wkoll li qabel din lokkaΩjoni, dan il-klabb kien mar viçin f’Ωew© okkaΩjonijiet hekk kif kienu tilfu lKampjonat tax-xitwa darbtejn fosthom id-decider emozzjonanti tal-2013. Suççessi o˙rajn Lejn l-a˙˙ar tal-intervista, Aquilina g˙aΩel li jag˙laq billi jsemmi li l-klabb qed jiççelebra wkoll is-suççessi fis-settur tal-youth. Dan hekk kif l-Under 15s kienu inkurunati champions din il©img˙a filwaqt li l-Under 17s u l-Under 20s spiççaw fittieni post grazzi g˙ax-xog˙ol siewi ta’ Mario Zammit, Claudio Spiteri de Barrom, Julian Xuereb u Aurelien Cousin. It-tim tan-nisa wkoll jist˙oqqlu proset g˙allprestazzjonijiet eççellenti li g˙amlu matul l-ista©un minkejja bidu iebes.

AKTAR SUÇÇESSI F’BRNO GÓALL-ATLETI MALTIN G˙all-Assocjazzjoni Maltija talAtletika m’hemm xejn a˙jar milli tag˙laq sta©un b’weg˙da g˙all-©ejjieni ta’ titjib fit-talent. PreçiΩament dak hu s-sinifikat li bi skawdra minn fost l-iΩg˙ar mill-membri tag˙ha, l-MAAA tag˙mel parti kull sena f’avveniment sportiv internazzjonali f’Brno, fir-Repubblika Çeka u b’hekk tg˙aqqad il-passat malfutur. Futur li g˙al bosta mill-14-il atleta li ˙adu sehem barra minn xtutna jidher sabi˙ mhux biss permess tan-numru ta’ medalji li ntreb˙u – 2 tal-fidda u 3 tal-bronΩ – iΩda mhux anqas fil-bosta finali li ©ew ikkontestati wara wirjiet tajba fil-preliminari, titjib assolut fil˙inijiet u tant ie˙or fil-kejl ta’ kemm inqabeΩ g˙oli u f’tul fi qbiΩ orizzontali li rnexxilhom jag˙mlu l-parti kbira minnhom. Numru ta’ midalji G˙al dik li hija kronaka, Sean Spiteri, b’Ωewg midalji tal-fidda u l-içken fost is-subien, spiçça l-finali tas-60m g˙at-tfal tal-età tieg˙u f’˙in rekord nazzjonali gdid ta’ 7.68 sekondi. Filwaqt li fil-finali o˙ra fuq distanza itwal ta’ 150m g˙amel ˙in ta’ 18.81

sekondi biex da˙al it-tieni. Sadanittant minn fost il-bniet, Rachela Pace, ukoll l-izg˙ar wa˙da mill-Maltin preΩenti, reb˙et l-ewwel midalja Maltija, dik tat-tielet post, meta bilqabΩa vertikali tag˙ha ssuperat il-1.45m. Fit-tieni ©urnata, marreb˙ ta’ Spiteri, Ωdied dak ta’ Liam McKay fl-avveniment tal100m hurdles , f’˙in ta’ 15.55

sekondi fejn spiçça reba˙ bronΩ. Ftit huma dawk li jipprattikaw din id-dixxiplina Malta, g˙aldaqstant din ilbravura jimmerita tif˙ir partikolari. Tal-istess kulur kienet il˙ames midalja mirbu˙a minn Kayley Bondin, li fit-300m sprint waqqfet l-arlo©© f’˙in ©did g˙aliha ta’ 8.29 sekondi. Barra dawn l-atleti qalbieni

nistg˙u ng˙oddu lill-Carla Scicluna li waslet fil-finali A, dik g˙all-aqwa 8 fis-60m sprint. Aktar suççessi Il-wirjiet ta’ Meave Phillips, Nasim Dardouri u Gary Ghirxi li wkoll kollha waslu g˙allfinali B missielta mit-tieni la˙jar tmienja fil-kategorija

rispettiva tag˙hom. Ma’ dawn inΩidu l-wirjiet tajbin ferm ta’ Jean Claude Randon, Maria Ghigo, Karl Attard u Nicole Sciberras fuq id-distanza twila tal-1500m. Dan ming˙ajr ma n˙allu barra l-protagonisti tat- throws , Martina Mamo u Luca Martini, li speçjalment f’din l-10 edizzjoni tal-Log˙ob Ewropew flAtletika g˙at-Tfal sabu preΩenti bosta atleti b’talenti eççezzjonali li Ωammew dawn iΩ-Ωew© atleti qalbiena Maltin, rebbie˙a ta’ numru sabi˙ ta’ rekords nazzjonali din is-sena, g˙al diddarba ‘l bog˙od mill-og˙la quççata imdorrijin fiha. G˙al din l-edizzjoni kien hemm preΩenti ‘l fuq minn 1,300 tifel u tifla, kollha jikkompetu skont is-sena tattwelid tag˙hom. G˙al dan ilfatt biss, dak li kisbu l-atleti Ωg˙ar tag˙na hija mera çara li f’dan il-qasam iΩ-Ωg˙aΩag˙ Maltin m’huma xejn anqas, iΩda a˙jar, minn ˙afna tfal daqshom imxerrda malEwropa. L-istess jista’ g˙alhekk jing˙ad g˙al min jiggwidahom, li f’din l-okkaΩjoni kienu lkowçis Angie Mangion u ixChef de Mission Ingrid Cristiano.

38 13|09|2015

kullhadd.com

prEmIEr LEAGuE InGLIÛ

EVErtOn V CHELsEA

rIÛuLtAtI tAL-BIErAÓ Everton v Chelsea

3-1

Arsenal v Stoke City

2-0

Cyrstal Palace v Man. City

0-1

Norwich City v Bournemouth

3-1

Watfrod v Swansea City

1-0

West Brom v Southampton

0-0

Manchester Utd v Liverpool

3-1

LOGÓOB GÓAL-Lum Sunderland v Tottenham

14.30

Leicester City v Aston Villa

17.00

LOGÓOB GÓAL GÓADA West Ham v Newcastle Utd

KLAssIFIKA TIM

Manchester City Manchester Utd Arsenal Crystal Palace Leicester City Everton Swansea City Norwich City Liverpool West Ham United Southampton Watford West Brom Aston Villa Bournemouth Chelsea Tottenham H Newcastle United Sunderland Stoke City

5 5 5 5 4 5 5 5 5 4 5 5 5 4 5 5 4 4 4 5

5 3 3 3 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0

0 1 1 0 2 2 2 1 1 0 3 3 2 1 1 1 3 2 2 2

0 1 1 2 0 1 1 2 2 2 1 1 2 2 3 3 1 2 2 3

11 6 5 8 8 8 7 8 3 9 5 3 3 4 6 7 3 2 6 3

0 3 3 6 5 5 5 9 6 6 5 4 6 5 9 12 4 5 10 7

IL-ÌImGÓA EwrOpEA tAL-IspOrt

mAnCHEstEr unItED V LIVErpOOL

Fil-partitissima ta’ din il-©img˙a il-Manchester Unitde g˙elbu lil Liverpool bl-iskor ta’ 3-1 f’Old Trafford. Fl-ewwel taqsima l-log˙ba kienet kemm xejn monotona, iΩda l-anda21.00 ment tal-log˙ba inbidel fit-tieni taqsima. Il-United fet˙u liskor erba’ minuti mit-tieni taqsima li minn free kick ta’ Mata, Blind isib ix-xibka. It-tieni gowl kien minn Penalty li ©ie kkawΩat mid-da˙la li g˙amel Gomez fuq il-plejer avversarju. Il-Liverpool irrispondew b’gowl fenomenali ta’ P Benteke, iΩda erba’ minuti biss wara l-United re©g˙u biddlu r-riΩultat b’gowl ukoll eççezzjonali ta’ Martial li debutta l15 ewwel darba g˙all-United. 10 10 9 8 8 8 7 7 6 6 6 5 4 4 4 3 2 2 2

sErIE A ItALjA

sunDErLAnD V tOttEnHAm Illum, it-tim ta’ Sunderland se jkun qed jospita lit-tim ta’ Tottenham biΩ-Ωew© timijiet g˙adhom qed ifittxu l-ewwel reb˙a dan l-ista©un. It-tim ta’ Dick Advocaat jinsabu fla˙˙ar poΩizzjoni fil-klassifika hekk kif dawn irnexxielhom jakkwistaw biss Ωew© punti mill-ewwel 4 log˙biet fejn ukoll di©à qalg˙u 13-il gowl f’5 log˙biet fil-kompetizzjonijiet kollha dan l-ista©un. Min-na˙a tag˙hom, it-tim ta’ Spurs tjiebu ˙afna fid-difiΩa iΩda ftit li xejn kienu konvinçenti fl-attakk tant li l-attakkant IngliΩ Harry Kane g˙adu jridu x-xibka g˙all-ewwel darba dan l-ista©un minkejja li mat-tim nazzjonali IngliΩ di©à skurja 3 gowls f’4 log˙biet minn mindu g˙amel id-debutt tieg˙u. Jekk xejn, Mauricio Pocchettino jista’ biss jittama li dan lattakkant jer©a’ jkollu sta©un kif kellu dak tas-sena l-o˙ra.

EmpOLI V nApOLI

rIÛuLtAtI tAL-BIErAÓ Fiorentina v Genoa

1-0

Frosinone v Roma

0-2

Juventus v Chievo

Tard

LOGÓOB GÓAL-Lum Verona v Torino

12.30

Empoli v Napoli

15.00

Palermo v Capri

15.00

Sampdoria v Bologna

15.00

Sassuolo v Atalanta

15.00

Lazio v Udinese

18.00

Inter v Milan

20.45

KLAssIFIKA TIM

Fl-ewwel log˙ba li kien hemm ilbiera˙, it-tim ta’ Everton ˙asad lil Chelsea f’daru hekk kif is-sostitut Steven Naismith skurja hat-trick u kompla jΩid mal-miΩerja li b˙alissa g˙addejjin minnha Chelsea u l-kowç Jose Mourinho. Fit-8 minuta, Naismith da˙al flok l-imwe©©a’ Muhamed Besic u mnalla kien hekk tant li l-ewwel gowl tieg˙u wasal biss 8 minuti wara azzjoni tajba, bil-ballun jispiçça ©ewwa b’daqqa ta’ ras tieg˙u. It-tieni gowl tieg˙u wasal fil-21 minuta b’xutt minn barra l-kaxxa ta’ Naismith li g˙eleb g˙alkollox lill-gowler Samir Begovic. Chelsea rnexxielhom inaqqsu l-mar©ni ftit qabel l-ewwel taqsima b’xutt sabi˙ ie˙or minn barra l-kaxxa tal-midfielder Nemanja Matic. Fit-tieni taqsima, Chelsea ma rnexxilhomx i©ibu l-gowl tad-draw iΩda kienu Everton li skurjaw darb’ o˙ra permezz ta’ Naismith. B’din it-telfa, Chelsea kellhom l-ag˙ar bidu fil-league mill1988.

KÓ spOrts

Roma 3 2 1 0 5 2 7 Chievo* 2 2 0 0 7 1 6 Torino 2 2 0 0 5 2 6 Internazionale 2 2 0 0 3 1 6 Palermo 2 2 0 0 2 0 6 Sassuolo 2 2 0 0 3 1 6 Fiorentina 3 2 0 1 4 3 6 Sampdoria 2 1 1 0 7 4 4 Atalanta 2 1 0 1 2 1 3 Genoa 3 1 0 2 2 2 3 Udinese 2 1 0 1 1 1 3 Milan 2 1 0 1 2 3 3 Lazio 2 1 0 1 2 5 3 Napoli 2 0 1 1 3 4 1 Hellas Verona 2 0 1 1 1 3 1 Bologna 2 0 0 2 1 3 0 Juventus* 2 0 0 2 1 3 0 Empoli 2 0 0 2 2 5 0 Carpi 2 0 0 2 3 7 0 Frosinone 3 0 0 3 1 6 0 * Il-poΩizzjonijiet ivarjaw min˙abba li r-riΩultat in˙are© wara li morna g˙all-istampar

Maurizio Sarri se jkun qed ifittex li jimpressjona kontra leks-klabb tieg˙u ta’ Empoli u fl-a˙˙ar jibda jkun hemm ftit konsistenza fir-riΩultati ta’ Napoli hekk kif dawn komplew l-ista©un fuq nota inkosistenti. Min-na˙a tag˙hom, it-tim ta’ Empoli, minkejja li rnexxielhom inaffru l-interess tal-istess Napoli u Juventus fil-plejer tag˙hom bil-plejer stilla Riccardo Saponara, xorta wa˙da kellhom jiffaççjaw it-tluq ta’ Mirko Valdifiori u Elseid Hysaj u g˙alhekk baqg˙u bit-timbru ta’ tim li jista’ ji©i relegat. Telfiet kontra Chievo u Milan ifisser li Marco Giampolo jrid ifittex minnufih li jirba˙ biex ma jkunx l-ewwel manager dan l-ista©un li jitne˙˙a minn dik il-kariga. Madankollu, reb˙a fuq l-istess Napoli tista’ ttaffi ftit mitt˙assib tas-sapporters ta’ Empoli. LAZIO V uDInEsE Kemm Lazio kif ukoll Udinese ma impressjonawx flewwel Ωew© log˙biet tag˙hom iΩda l-aktar li kowç li jinsab pressjoni huwa dak ta’ Stefano Pioli hekk kif ma jaffordjax jitlef din il-log˙ba li se tintlag˙ab fl-Istadio Olimpico. Il-Biancocelesti marru g˙al-log˙ba kontra Chievo b’rashom mg˙ollija biex jippruvaw jitfg˙u d-diΩappunt taleliminazzjoni taç-Champions iΩda ma kellux ikun hekk kif Lazio tilfu bl-iskor kbir ta’ 4-0 barra minn darhom. Min-na˙a tag˙hom, Udinese se jkunu qed ifittxu li jirb˙u log˙ba o˙ra wara r-reb˙a stupenda li g˙amlu barra min darhom kontra Juventus minkejja li mbag˙ad tilfu bl-istess skor kontra Palermo f’darhom. IntEr V mILAn Din il-log˙ba se tkun l-ewwel derby bejn it-timijiet ta’ Milan dan l-ista©un liema log˙ba Ωgur i©©orr mag˙ha ˙afna aspetattivi g˙oljin miΩ-Ωew© settijiet ta’ sapporters min˙abba l-istorja domestika wara din il-log˙ba. Inter kellhom wie˙ed mill-aqwa sjuf fejn jid˙ol is-suq tattrasferimenti madankollu n-numru ©did ta’ plejers u li la˙˙ar 4 akkwisti ma bdewx it-ta˙ri© mill-bidu, ifisser li jista’ jkun hemm kwistjoni ta’ integrazzjoni sakemm dawn jidraw lil xulxin. It-tim ta’ Milan Ωgur li g˙adu g˙addej minn traΩizzjoni ta˙t il-kowç il-©did Sinisa Mihajlovic u jidher li dan jista’ jkun il-persuna li mill-©did ire©©a’ lura s-suççessi tant mixtieqa mis-sapporters Milanisti.

Illum tintemm il-Ìimg˙a Ewropea tal-Isport li l-g˙an tag˙ha kien li kemm jista’ jkun çittadini Ewropej jintla˙qu mill-messa©© #BeActive u ji©u spirati biex l-attività fiΩika, sempliçi kemm hi sempliçi, issir parti minn ˙ajjithom. G˙alhekk illum se ssir attività kbira fil-Bajja s-Sabi˙a ta’ BirΩebbu©a. Il-pubbliku huwa mistieden jattendi u jie˙u sehem f’diversi attivitajiet bla ˙las li se jibdew mill-5 ta’ filg˙axija. Fost lattivitajiet prinçipali se jkun hemm Ωfin, Beach Handball, Beach Rugby, Kendo, Weightlifting, Speedminton, Beach Badminton, Tug of War, Human Fly Trap, Gladiator Duel, Fun Games u ˙afna iΩjed. Se jkun hemm ukoll selezzjoni ta’ ikel u xorb bnin g˙as-sa˙˙a. SportMalta t˙e©©e© lill-pubbliku biex jing˙aqad f’din l-attività unika biex ilkoll inkunu parti mill-kampanja #BeActive. Il-Ìimg˙a Ewropea tal-Isport hija wa˙da mill-g˙odod li lKummisjoni Ewropea ˙olqot biex tg˙in fil-©lieda kontra l-inattività fiΩika.

FORMULA 1kullhadd.com KÓ

13|09|2015 39

ANALIÛI U RAPPORT TA’ LIAM GAUCI

LIL HINN MIÇ-ÇIRKWIT Fil-jiem li g˙addew is-saga ta’ bejn i r-Re d Bu l l R ac i n g ( RB R) u rRenault ˙adet direzzjoni mhux miste nn i ja perm ez z ta ’ d eç i Ωj on i me˙uda mill-Mercedes, filwaqt li leffett tal-problemi fir-roti li ©ew esperjenzati tul il-Gran Premju talBel©ju kompl ew i˙allu impatt li probabbilment se jibqa’ jin˙ass tul l-2016 kollu. Magni tal-Ferrari? Il-©img˙a l-o˙ra deher li l-Mercedes kienu aççettaw l-idea li jissupplixxu l i r-Re d Bu l l b i l -m agn i f l -201 6. Madankollu, wara konsultazzjoni li d-diri©ent i tal-M ercedes g˙amlu mal-amministraturi tal-Mercedes F1 Team, huma jidhru li abbandunaw din l-idea g˙alkollox. Ir-ra©uni tidher illi kienet il-biΩa’ espressa mit-tim tal-F1 illi l-RBR, b’magni Mercedes, jistg˙u jag˙mlu qabΩa fil-kwalità kbira bi ΩΩejjed biex jeg˙lbu lit-tim prinçipali talkumpanija ÌermaniΩa. G˙aldaqstant, l-unika g˙aΩla li rRed Bull g˙ad baqg˙alhom jidhru li

huma l-Ferrari li di©à kkonfermaw l-interess tag˙hom li jid˙lu g˙al dan il-kuntratt. Madankollu, b˙aliss a h em m d ub ju d wa r k em m i l Ferrari hija f’poΩizzjoni li tissupplixxi daqstant timijiet fl-2016, illi jkunu ˙amsa, bl-inkluΩjoni tat-Toro Rosso, ikkumparata mat-tlieta ta’ dan l-ista©un. SorpriΩa kbira kien il-fatt li fost dawn il-˙amsa mhux se jkun hemm il-Manor illi l-ista©un li ©ej jidhru li se juΩaw il-magni tal-Mercedes. Dan il-ftehim ma kienx ikkonfermat mitTeam P ri nc ipa l John B oot h, i l li g˙ aΩ el l i ji b q a’ va g d wa r i l kwistjoni u llimita ru˙u li jg˙id illi l-Manor g˙andhom ˙afna g˙aΩliet quddiemhom. Tibdil fil-kalendarju Fej n j i d˙ ol l -2 016 , B ern i e Ecclestone, il-kap tal-FOM, biddel id-diska tieg˙u dwar il-kalendarju tal-ista©un li ©ej. Il-©img˙a l-o˙ra huwa sostna li l-kampjonat li ©ej jaf jestendi ru˙u g˙al Diçembru minflok it-tmiem maqbul s’issa tas-27

ta’ Novembru. Dan kien se jsir biex ji©i sseparat i l -Gran Premji t a’ S ingapo r u lMalasja b’sebat ijiem o˙ra, hekk kif l-organizzaturi ta’ din tal-ewwel ma r id u x l i jk o l l ho m i t -t el l i eq a Malasjana daqshekk qrib tag˙hom. Madankollu, issa Ecclestone qal li din mhix vijabbli g˙ax ma jridx li la˙˙ar tellieqa tkun wisq qrib ilMilied. Huwa, però, ma eskludiex il-possibbiltà li xorta wa˙da jçaqlaq il-Gran Premju tal-Malasja f’poΩizzjoni li ma tkunx qrib wisq ta’ tellieqa o˙ra. M a’ da n i l - k al en da rju j i st a’ j i ng˙ a qa d i l -G ran P rem ju t a tTurkija, li ilu ma jidher mill-2011. Skont l-amministratur ta’ dan içç i rk wi t , k ul m a jo nq o s h uw a l appo©© tal-Gvern Tork illi jaf idum sa Novembru biex jie˙u azzjoni min˙abba li b˙alissa l-partiti kollha huma impenjati fil-kampanja elettorali. Iwa˙˙lu f’xulxin Wara din il-˙arsa ’l quddiem, issa

na g˙ tu wa ˙d a l ura h ek k k i f l amministraturi tal-Gran Premju ta’ Spa, fil-Bel©ju, ikkritikaw lill-Pirelli g˙all-mod kif tefg˙u t-tort tal-inçide nt i ta ’ m at u l i t -t el l i eq a t a ’ Awwissu fuqhom. Skont il-Pirelli, ilkollassi tar-roti ta’ Vettel u Rosberg se˙˙ew b’riΩultat tad-debris li kien hemm fuq il-©nub tat-traççat li çarrat it-tyres tas-sewwieqa ÌermaniΩi. Madankollu, l-amministraturi taççirkwit fakkru li, qabel din it-tellieqa, kienu saru o˙rajn ta’ kategoriji differenti u li fl-ebda wa˙da ma kien hemm problemi ta’ din ixxorta. Sadanittant, l-inçidenti tal-Bel©ju jidhru li kkonvinçew l-FOM dwar ilbΩonn li ti©i abbandunata l-politika at t wal i ri gwa rd i r-ro t i f ejn ©i e impost fuq il-Pirelli li jipproduçu tyres li ma tantx iservu bl-iskop li ssewwieqa jag˙mlu tal-inqas Ωew© waqfiet. Da n h ek k ki f di n i l -po l i t i ka qieg˙da twassal g˙al roti fra©li li jistg˙u jikkrollaw bl-istess mod li rajna fi Spa, inçidenti li jo˙olqu periklu kbir g˙as-sewwieqa.

ID WAÓDA FUQ IT-TROFEW? G˙at-tieni sena konsekuttiva, il-Gran Premju tal-Italja ftit li xejn ta spettaklu hekk kif Monza offriet aktar çertezzi milli sorpriΩi. Fil-fatt, kellha tkun kontroversja wara t-tellieqa nniffisha li to˙loq ftit taddibattitu u tag˙mel dan l-avveniment kemxejn memorabbli.

Problemi fit-tluq Il-Ferrari waslu g˙al din it-tellieqa determinati li jiksbu riΩultat tajjeb quddiem iddilettanti ta’ pajjiΩhom. Din it-tama kienet imsa˙˙a bir-riΩultat promettenti ferm ta’ Raikkonen u Vettel li spiççaw il-kwalifiki fit-tieni u t-tielet post rispettivament, b’distakk minimu minn ma’ Hamilton. Madankollu, l-affarijiet mill-ewwel bdew sejrin ˙aΩin g˙all-Ferrari hekk kif Raikkonen kellu problema bil-proçedura manwali l-©dida ta’ tluq u sal-ewwel kurva kien di©à fl-a˙˙ar post. Min-na˙a lo˙ra, Vettel irnexxielu javvanza biss sattieni post g˙ax Hamilton irrea©ixxa malajr g˙all-attakki tieg˙u biex Ωamm l-ewwel poΩizzjoni. Tim li bla dubju kellu tluq ferm ag˙ar minn tal-Ferrari kienu l-Lotus. Kemm Maldonado kif ukoll Grosjean kellhom kuntatt qawwi ma’ Hulkenberg u Nasr rispettivement, illi ©eg˙luhom jirtiraw flewwel dawra. Dan ir-riΩultat kien diΩappuntanti ferm g˙at-tim minn Enstone li wasal f’Monza b’fiduçja kbira li seta’ jibni fuq ir-riΩultat poΩittiv ta’ Spa. Rosberg, sadanittant, kien qieg˙ed jipprova jirkupra wara tluq kajman li witta t-

triq g˙aΩ-Ωew© Williams biex jaqbΩuh u jie˙du t-tielet u r-raba’ post. Il-ÌermaniΩ irnexxielu jΩomm il-pass ma’ Massa u Bottas g˙al ˙in twil, però kien qieg˙ed isibha diffiçli biex jaqbiΩhom. Irkupru aktar façli kien dak ta’ Raikkonen, illi f’temp ta’ ftit dawriet kien di©à rritorna fiΩ-Ωona punti. Fer˙a bla temma B’riΩultat tal-problemi li kien qieg˙ed jesperjenza fil-konfront mal-Williams, Rosberg idda˙˙al kmieni hekk kif il-

Mercedes ippruvaw jg˙inu lill-ÌermaniΩ jikseb ˙inijiet veloçi kemm jista’ jkun fuq sett ta’ roti ©odda. Din l-istrate©ija ˙admet hekk kif iΩ-Ωew© sewwieqa tal-Williams spiççaw ˙ar©u mill-pits wara Rosberg u wittewlu t-triq biex jipprova jattakka lil Vettel. Madankollu, din kienet fer˙a bla temma g˙al Rosberg hekk kif f’dawra 51, il-cooling system tal-magna tieg˙u çeda u ©ieg˙lu jirtira mit-tellieqa. B’hekk, il-ÌermaniΩ tal-Mercedes feta˙ il-bieb g˙al Massa, li kellu jiddefendi ru˙u minn Bottas fl-a˙˙ar dawriet biex tela’ fuq l-

KLASSIFIKA ITALJA

Fl-a˙˙ar dawriet, però, l-aktar ˙a©a li ©ibdet l-attenzjoni kienet ordni stramba li l-Mercedes taw lil Hamilton. Bil-Brittaniku komdu fl-ewwel post, it-tim ÌermaniΩ ordnalu biex jag˙fas kemm jifla˙ u talbu lis-sewwieq biex ma jistaqsix g˙alfejn. Mill-komunikazzjonijiet bir-radju deher çar li l-kampjun tad-dinja ma kien komdu xejn b’din l-ordni g˙ax beΩa’ li l-magna setg˙et iççedilu b’konsegwenza tal-istrapazz Ωejjed. Madankollu, huwa obda din l-ordni u l-affarijiet spiççaw b’wiçç il-©id. Ftit ˙in wara t-tellieqa sar mag˙ruf li lMercedes kienu qeg˙din ji©u investigati mill-istewards g˙ax, allegatament, kellhom pressjoni tar-roti baxxa wisq mattluq tal-Gran Premju. G˙aldaqstant, deher çar li l-ordni li ng˙ata Hamilton kienet bil˙sieb li jkollu vanta©© ta’ ˙in komdu f’kaΩ li jispiçça fil-mira ta’ xi tip ta’ penalità. Eventwalment, però, l-istewards ˙abbru li, fil-fehma tag˙hom, il-pressjoni tat-tyres kienet f’livelli legali u g˙alhekk ir-riΩultat ta’ Monza ©ie kkonfermat. Permezz tieg˙u, Hamilton issa g˙andu vanta©© ta’ 53 punt fuq Rosberg. Minkejja li g˙adu kmieni biex ilBrittaniku jibda jiççelebra, f’dan l-istadju hemm sensazzjoni qawwija li huwa g˙andu id wa˙da fuq it-trofew tal-kampjonat tas-sewwieqa. Però, wie˙ed irid jara jekk Rosberg huwiex kapaçi jirrispondi b’mod effikaçi g˙ad-disfatta ta’ Monza.

KLASSIFIKA SEWWIEQA

PoΩ.

Sewwieq

Tim

Óin

PoΩ.

Sewwieq

Tim

Punti

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

Lewis Hamilton Sebastian Vettel Felipe Massa Valtteri Bottas Kimi Räikkönen Sergio Perez Nico Hulkenberg Daniel Ricciardo Marcus Ericsson Daniil Kvyat

Mercedes Ferrari Williams Williams Ferrari Force India Force India Red Bull Racing Sauber Red Bull Racing

1:18:00.688 +25.042s +47.635s +47.996s +68.860s +72.783s +1 lap +1 lap +1 lap +1 lap

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10

Lewis Hamilton Nico Rosberg Sebastian Vettel Felipe Massa Kimi Räikkönen Valtteri Bottas Daniil Kvyat Daniel Ricciardo Romain Grosjean Sergio Perez

Mercedes Mercedes Ferrari Williams Ferrari Williams Red Bull Racing Red Bull Racing Lotus Force India

252 199 178 097 092 091 058 055 038 033

40 13|09|2015

kullhadd.com

KÓ LOKALI

Ara pa©na 9

FTIT AKTAR JEW FTIT ANQAS EWROPA

Alfred Sant Kap tad-Delegazzjoni Laburista fil-Parlament Ewropew

Din il-©img˙a l-pajjizi talUnjoni Ewropea kienu kollha preokkupati bil-krizi tal-immigrazzjoni: x’se jag˙mlu bl-eluf fuq eluf ta’ refu©jati u o˙rajn li ©ejjin lejn l-Ewropa biex jew isibu kenn politiku jew xog˙ol hemmhekk? Kif se jaslu biex jiftiehmu bejniethom ˙alli jittrattaw din ilproblema flimkien? Jaqblilhom jinjoraw it-tbatijiet ta’ dawk (mhux ftit) li huma l-veri refu©jati jew g˙andhom jaççettaw li jilqg˙uhom, f’isem il-valuri Ewropej tal˙niena u s-solidarjetà malma˙qura? Jekk le, min se j©orr il-piΩijiet tal-˙niena? Hi problema li ilha tin˙ass, ilha tikber. Imma l-Ewropej ippreferew kemm jistg˙u jevitaw li jag˙tu twe©iba s˙i˙a g˙all-isfida li l-immigrazzjoni qanqlitilhom. Din il˙a©a ma jistg˙ux jibqg˙u jag˙mluha aktar. Diffiçli tg˙id kif se tispiçça l-istorja. Proposti g˙al pjan globali Ewropew li jaqta’ g˙at-tul g˙adhom ma sarux fil-pubbliku, tne˙˙i dawk talKummissjoni Ewropea li jitkellmu l-aktar fuq miΩuri li suppost jittie˙du dwar kif limmigranti li qed jaslu g˙andhom jitqassmu bejn il-pajjiΩi membri. Il-proposti li ressaq l-eks-President ta’ Franza Sarkozy f’intervista li kellu din il-©img˙a; ng˙idu a˙na Ωviluppa l-˙sieb li g˙andha ssir distinzjoni bejn refu©jati minn gwerra, u refu©jati li qed ja˙arbu minn persekuzzjoni politika: imma Sarkozy

b˙alissa qed jipprova jaqsam deΩert politiku f’pajjiΩu u kliemu m’g˙adux iwassal. Il-problema l-kbira Madankollu, lil hinn mill-isfidi kruçjali li qed tpo©©i quddiem l-Ewropej il-krizi talimmigrazzjoni, il-fatt li ntlaqg˙et kif intlaqg˙et u li twasslet sa fejn twasslet, ˙are© fil-bera˙ problema kbira – forsi akbar minn talimmigrazzjoni nnifisha. L-Unjoni Ewropea, din lg˙aqda ta’ tmienja u g˙oxrin pajjiΩ Ewropew, li tikkmanda issa l-akbar ekonomija fiddinja, mhijiex tikkontrolla la©enda tal-materji li qed ikollha tirriΩolvi. Mhux qed t˙ares ’il quddiem u tiddeçiedi kif tixtieq li ji©ru l-affarijiet. U mhijiex ta©ixxi b’sa˙˙a biex il-fehmiet tag˙ha jitwettqu. Ilpressa ta’ liema deçizjonijiet g˙andhom jittie˙du u kif se jittie˙du tinsab ©ejja minn forzi li jinsabu barra mill-kontroll tag˙ha. Aktar milli ta©ixxi, qieg˙da tirrea©ixxi g˙all-krizijiet li jersqu lejha. Din il-˙a©a rajnieha ti©ri minn meta skattat il-kriΩi taΩÛona Ewro sa meta dan la˙˙ar mill-©did inqala’ l-kaΩ tal-Greçja. Baqg˙et sejra kemm ilha g˙addejja l-problema tal-qg˙ad u r-riçessjoni f’bosta pajjiΩi Ewropej. Re©g˙et faqqg˙et bit-theddida tat-terroriΩmu. U n˙asset sew meta far it-ta˙wid fl-Ukrajna. Hu falliment li qed idallam il-presti©ju tal-Unjoni. Qed

inaqqas mis-sa˙˙a internazzjonali tag˙ha. Fuq kollox, qed itellifha mill-˙ila u milleffiçjenza li te˙tie© biex tiddeçiedi u biex twettaq iddeçizjonjiet tag˙ha. Ta’ min wie˙ed jistaqsi x’inhuma rra©unijiet g˙al dan. G˙ax jista’ jkun li l-Unjoni Ewropea qed t˙allas il-prezz g˙all-mod kif Ωviluppat fla˙˙ar g˙oxrin sena. Kibret u twessg˙et malajr wisq ming˙ajr ma senslet pedamenti sodi biΩΩejjed biex isostnu dan it-tkabbir. LeΩempju ewlieni ta’ hekk tahulna l-˙olqien taΩ-Ûona Ewro, ming˙ajr ma dda˙˙lu fiha l-istrutturi me˙tie©a biex imexxuha tajjeb. Biex tag˙qad imbag˙ad, iΩ-Ûona twessg˙et lejn pajjiΩi li kienu differenti ˙afna minn xulxin. I©©ebbdet u nfet˙et wisq Fl-istess ˙in kienu qed jiΩdiedu fost il-popli ta’ barra l-Unjoni – fl-Ewropa u barra minnha – l-interess fl-Ewropa u l-attrazzjoni lejha. Dan g˙en biex jitqawwa dak li jissejja˙ is- soft power tal-Unjoni Ewropea: ji©ifieri l-qawwa li pajjiΩ jew entità politika jiddakkar biha meta ˙addie˙or jammirah u anke jixxennaq li jsir parti minnu jew jixbhu. Sal-lum, l-Unjoni Ewropea g˙adha tgawdi ˙afna minn dan is-soft power, li jispjega wkoll g˙aliex daqstant mijiet ta’ eluf ta’ refu©jati jissugraw ˙ajjithom biex jid˙lu fiha. Biss dan l-iΩvilupp wassal

ukoll biex l-Unjoni Ewropea tid˙ol g˙al miri u taççetta proposti li ˙olqu wara çirkostanzi, esi©enzi u bΩonnijiet li bl-ebda mod ma setg˙et tissodisfa fl-istat attwali ta’ kif inhi organizzata. Il-kriΩi tal-immigrazzjoni turina dan; imma wrihulna wkoll il-konflitt tal-Ukrajna, fejn lUnjoni Ewropea lag˙bet u g˙adha tilg˙ab rwol ambigwu: ta’ an©lu kustodju taddemokrazija, jew ta’ gwardjan ta’ min irid ida˙˙al lillUkrajna fil-kastell tal-Ewropa tal-Punent? Ir-realtà hi l-Unjoni Ewropea ©©ebbdet wisq biex til˙aq miri li fil-bnazzi ma kinux se jo˙olqu problemi, imma li fi Ωmien ta’ diffikultà setg˙u – kif g˙amlu – i˙arbtuha. U lUnjoni ssettjat g˙aliha nnifisha miri o˙ra li ma kellhiex il-mezzi biex tassew tasal g˙alihom. Hu tajjeb li l-Unjoni Ewropea t˙ares is-soft power tag˙ha, ibbaΩat kif inhu fuq il-fatt li l-istil ta’ ˙ajja Ewropew jidher daqstant attraenti g˙al ˙addie˙or. Imma ilu li wasal iΩ-Ωmien li l-Unjoni ma t˙allix li dalpoter tat-tajjar jag˙miha g˙allfatt li trid tibni koerenza ©dida u realista madwar listrutturi ta’ g˙aqda li bniet sa issa. Dawn l-istrutturi mhumiex iΩommu sod quddiem il˙alel li qed jinqalg˙u. G˙alhekk li l-Ewropa issa qed tag˙ti l-profil ta’ min jista’ biss jirrea©©ixxi g˙ax mhux kapaçi ja©ixxi.