Kurdistan 575.kurdi

‫چالێشی‬ ‫دێموكراسی‬ ‫لە‬ ‫ئێراندا‬

‫گفتوگۆكردن‬ ‫لەگەڵ تاران‬ ‫دەبێتە‬ ‫نەجاتێك‌‪...‬‬

‫‪4‬‬

‫گەمارۆی‬ ‫نەوتیی ئێران‪،‬‬ ‫دەرفەتێكی‬ ‫زێڕین ‪...‬‬

‫‪8‬‬

‫زمانی‬ ‫زگماكی‪،‬‬ ‫گرینگترین‬ ‫فاكتۆری ‪...‬‬

‫‪9‬‬

‫دابینكردنی مافە نەتەوایەتییەكانی گەلی كورد لە چوارچێوەی ئێرانێكی دێموكراتیكی فێدراڵدا‬

‫ڤێتۆى چین‬ ‫‌و رووسیە‪،‬‬ ‫مۆڵەتێك بۆ‬ ‫كوشتاری ‪...‬‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬

‫پیرۆزبایی سكرتێری گشتی بە بۆنەی لەدایكبوونی پێغەمبەری ئیسالم(د‪.‬خ)‬ ‫بە بۆنەی بیرئانينى رۆژی لەدایكبوونی پێغەمبەری ئیسالم‪ ،‬حەزرەتی محەممەد دروودی‬ ‫خوای لەسەر بێ‌‪ ،‬پیرۆزبایی لە هەموو موسوڵمانانی جیهان بەتایبەت خوشك ‌و برایانی‬ ‫موسوڵمانمان لە كوردستان دەكەم‪ .‬هیوادارم ئەو رۆژ‌ە و رێنوێنی ‌و راسپاردەكانی پێغەمبەری‬ ‫ێ بۆ یەكخستنی ریزەكانی پەیـڕەوانی ئایینی ئیسالم بۆ خەبات لە‬ ‫ئیسالم هاندەرێكی بەهێز ب ‌‬ ‫ێ دەیەیە بە ناوی ئیسالم‪ ،‬دەسەاڵتێكی‬ ‫دژی رێژیمی كۆماری ئیسالمیی ئێران كە زیاتر لە س ‌‬ ‫ستەمكاران ‌ە و دژی مرۆڤایەتیی بەسەر هەموو خەڵكی ئێران‪ ،‬بەتایبەت خەڵكی كوردستان‬ ‫‌و باقی نەتەوەكاندا سەپاندووە‪ .‬ئەو حكوومەتەی كە زیاتر لە هەموو دیاردە ‌و بۆچوونێكی‬ ‫نەیاری بیروباوەڕی ئیسالمی‪ ،‬زەربەی لە نا‌و و ناوبانگی ئیسالم داوە‪ .‬جارێكی دیكە جێژنی‬ ‫هەمووالیەك پیرۆز بێ‪‌.‬‬

‫ئۆرگـــانی كۆمیتەی نـــاوەنـــدیی حیزبی دێمـــــوكراتی كوردستــــــــــانی ئێــــــــران‬

‫ژمارە ‪ ،575‬یەكشەممە‪30 ،‬ی رێبەندانی ‪19 ،1390‬ی فێوریەی ‪ 150 ،2012‬تمەن‬ ‫پـــەیـــڤ‬

‫كەریم پەرویزی‬

‫خەڵوەتی كۆماری ئیسالمی و ئەو‬ ‫كارەی دیكە!‬ ‫لە چەند رۆژی رابردوودا‪ ،‬تەقینەوە و كاری‬ ‫تیرۆریستی لە واڵتانی هێند‪ ،‬گورجستان و‬ ‫تایلەند‪ ،‬بە شێوازێكی هاوتا و نزیك بە یەك‬ ‫بەڕێوە بران كە لە هەموویاندا ئاماژەكان و‬ ‫بەڵگەكان نیشاندەری پێوەندیی كۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێران بەو تەقینەوانەوە بوون‪.‬‬ ‫ئەم ریزە رووداوە‪ ،‬لە درێژەی هەڕەشە و‬ ‫ێ كە لە‬ ‫گوڕەشەكانی كۆماری ئیسالمیدا د ‌‬ ‫ژێر گوشاری سیاسی‪ ،‬ئابووریی نێونەتەوەییدا‪،‬‬ ‫هەڕەشەیان لە هەموو دنیا دەكرد‪.‬‬ ‫هاوكات و پێش لەم زنجیرە تەقینەوانە‪ ،‬چەند‬ ‫هەواڵی دیكە سەبارەت بە دەستپێكردنەوەی‬ ‫كردەوەی تیرۆریستی لە الیەن كۆماری‬ ‫ئیسالمی لە سەرتاسەری جیهاندا باڵو‬ ‫بووەوە كە هەر لە ئێستاوە‪ ،‬هەموو چاالكانی‬ ‫سیاسی و رێبەرانی هێز و الیەنەكانی دژبەری‬ ‫كۆماری ئیسالمی‪ ،‬زۆرتر وشیاری خۆیان‬ ‫بن‪ ،‬كە لە ئەگەر و بەرەبەری توندتربوونەوەی‬ ‫دۆخەكەدا‪ ،‬كۆماری ئیسالمی وەك دوایین‬ ‫پەلەقاژەكانی‪ ،‬بیهەوێ‌ هەموو ناوچە و‬ ‫هەموو كەس لەگەڵ خۆی لە نێو بەرێ‌ و‬ ‫ژەهری رق و كین بەسەر خەڵكدا بڕژێنێ‪.‬‬ ‫بەتایبەت نەتەوەی كورد و چاالكانی سیاسیی‬ ‫كورد‪ ،‬وەك ئەزموونی پێشوو نیشانی داوە‪ ،‬لە‬ ‫یەكەم قوربانییەكانی سیاسەتی تیرۆریستیی‬ ‫كۆماری ئیسالمی بوون‪.‬‬ ‫لە نێو ئەم چەند رووداوەی كە لە هێند و‬ ‫گورجستان و تایلەند روویان دا‪ ،‬ئەوەی جێگای‬ ‫وردبوونەوەیەكی زیاتر و بە شێوەیەكی دیكەیە‪،‬‬ ‫رووداوەكەی تایلەندە و بەتایبەت بەڵگەیەك‬ ‫كە لەوێدا دەست كەوتووە‪ ،‬رەهەندێكی دیكەی‬ ‫ئیدئۆلۆژی و سیاسەتی كۆماری ئیسالمی‬ ‫نیشان دەدا‪.‬‬ ‫حافز‪ ،‬شاعیری گەورەی فارس دەڵـێ‌‪:‬‬ ‫«واعظان کاین جلوه در محراب و مبنر‬ ‫میکنند‪ ،‬چون به خلوت میروند آن کار ديگر‬ ‫میکنند!»‬ ‫ێ تیرۆریستەكەی كۆماری ئیسالمی‬ ‫س‌‬ ‫لە بانكۆك‪ ،‬لە كاتی داڕشتنی پالنی‬ ‫تیرۆریستیدا‪ ،‬خەریكی رابواردنیش بوون و‬ ‫وێنەیەكیان لەگەڵ چەند ژنی تایلەندی كە‬ ‫كاری لەشفرۆشی دەكەن‪ ،‬دەست كەوتووە‪.‬‬ ‫ئەمەی كە وێنەیەكی لەو چەشنە دەست‬ ‫كەوتووە‪ ،‬تەنیا گۆشەیەكی چكۆلە لە هەزاران‬ ‫و دەیان هەزار كرداری لەو چەشنەی سەرتاپای‬ ‫رێژیمی كۆماری ئیسالمییە كە بەیانی‬ ‫تا نیوەشەو‪ ،‬سەدان دروشم دەدەن و خەڵكی‬ ‫نەسیحەت دەكەن و بە باتۆم لە كچ و ژنی‬ ‫خەڵك دەدەن كە تاڵەقژێكیان بەدەرەوەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە نهێنی و دیوە داخراوەكاندا دەستدرێژی و‬ ‫گەندەڵی و فەساد و سووكایەتی بە ئەخالقی‬ ‫مرۆیی‪ ،‬كاری هەموو رۆژیانە‪.‬‬

‫حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‬ ‫سكرتێری گشتی‪ ،‬مستەفا هیجری‪)2012/2/4(1390/11/15 ،‬‬

‫‪www.kurdistanmedia.com‬‬

‫سویفت گەمارۆی خستە سەر ئێران‬ ‫«سویفت»‪ ،‬رێكخراوی نێونەتەوەیی ئاڵووێر و‬ ‫راگواستنی نێوان بانكەكان و دام��ەزراوە ماڵییە‬ ‫قەبەكانی جیهان لە سوئیس رایگەیاند كە بۆ‬ ‫هاوڕایی لەگەڵ گەمارۆكانی سەر ئێران‪ ،‬بانكە‬ ‫ئێرانییەكان لە خزمەتگوزارییەكانی خۆی بێبەش‬ ‫دەك���ات‪ .‬ئ��ەم ك��ارە‪ ،‬ئاڵووێرە بانكییەكانی ئێران‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ه��ەم��وو واڵت��ان��ی جیهان ت��ووش��ی كێشە‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫سویفت رۆژان��ە پتر لە ‪ 15‬میلیۆن ئاڵووێری‬ ‫ماڵی لە نێو رایەڵەیەكی پێكهاتوو لە ‪ 9000‬بانك‬ ‫لە ‪ 200‬واڵتی جیهان رێك دەخات‪.‬‬ ‫وەزارەتی خەزێنەداريی ئامریكایش‪ ،‬گەمارۆی‬ ‫خستنە سەر وەزارەت��ی ئیتالعاتی ئێران‪ .‬دەیوید‬ ‫ك��وه��ن‪ ،‬وەزی����ری خ��ەزێ��ن��ەداري��ی ئ��ام��ری��ك��ا‪ ،‬لە‬ ‫بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ك��ە ئ��ەو گەمارۆیە‬ ‫ب��ە ه��ۆی «پێشێلكردنی مافە بنەڕەتییەكانی‬ ‫هاوواڵتییانی ئێرانی و هەڵسوكەوتی شەڕانییانەی‬ ‫ل��ە پێوەندی ل��ەگ��ەڵ سەركوتی بێزهەستێنی»‬ ‫خەڵكی سووریەوەیە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی هەواڵدەریی فەڕانسە‪ ،‬بەپێی‬ ‫ئەم گەمارۆ نوێیانە‪ ،‬هەموو داراییەكانی وەزارەتی‬ ‫ئیتالعاتی ئ��ێ��ران ك��ە ل��ە ئامریكا ی��ان ل��ە ژێر‬ ‫چاودێریی ئامریكادا بن‪ ،‬بلۆكە دەكرێن‪ .‬هەروەها‬ ‫ب��ە كاربەدەستانی وەزارەت����ی ئیتالعات‪ ،‬ویزای‬ ‫چوونە نێو خاكی ئامریكا نادرێ‌‪.‬‬ ‫گەمارۆی ماڵی و بانكيی ئێران لەسەر ژیانی‬

‫رۆژانەی خەڵك كاریگەری‬ ‫ێ‬ ‫دان��اوە و پێشبینی دەكر ‌‬ ‫خەڵكی ئێران لە داهاتوودا‬ ‫ت�����ووش�����ی ت���ەن���ان���ەت‬ ‫قاتوقڕی ب��ن‪ .‬بەپێی‬ ‫‪ ،DW‬رۆژنامەی‬ ‫ئاڵمانیی فرانكفۆرتێر‬ ‫رون������د ش�����او چەند‬ ‫رۆژ ل��ەم��ەوپ��ێ��ش لە‬ ‫راپۆرتێكدا رایگەیاند‬ ‫ك��ە‪« :‬ل��ە ئێراندا ئەو‬ ‫ئ����ەگ����ەرە ه���ەی���ە كە‬ ‫بەمزووانە پێویستترین‬ ‫ش��ت��ەك��ان��ی��ش بەكەمی‬ ‫دەس��ت ب��ك��ەون‪ .‬ئابووری‬ ‫ش��ك��س��ت��ی خ����������واردووە‪.‬‬ ‫كێشەی سەرەكیی واڵتیش‪،‬‬ ‫ن����ەك گ����ەم����ارۆی نەوتی‪،‬‬ ‫بەڵكوو گەمارۆی ماڵییە»‪.‬‬ ‫ئ��ەس��ەدوڵ�ڵا عەسكەرئەوالدی‪،‬‬ ‫س���ەرۆك���ی ژووری بازرگانيی‬ ‫ئێران و چین م��اوەی��ەك لەمەوپێش‬ ‫رای��گ��ەی��ان��دب��وو ك��ە گ���ەر سیاسەتە‬ ‫دراوییەكانی هەنووكە درێژە بدرێن‪ ،‬ئێران‬ ‫بەم زووانە تووشی قاتوقڕی دەبێ‌‪.‬‬

‫سووریە لە كۆڕی گشتیی رێكخراوی نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكاندا شەرمەزار كرا‬ ‫ك��ۆڕی گشتیی رێكخراوی نەتەوە‬ ‫ی���ەك���گ���رت���ووەك���ان ب���ە پەسندكردنی‬ ‫بڕیارنامەیەك كە لەودا دەوڵەتی بەشار‬ ‫ئەسەد و سەركوتكردنی بەرهەڵستكارانی‬ ‫ئ��ەو دەوڵ��ەت��ەی تێدا ش��ەرم��ەزار كراوە‪،‬‬ ‫داوای كرد بەشار ئەسەد واز لە دەسەاڵت‬ ‫بێنێ‌‪.‬‬ ‫ئەم بڕیارنامە رۆژی پێنجشەممە‪،‬‬ ‫‪27‬ی رێبەندان بە ‪ 137‬دەنگی ئەرێنی‬ ‫و تەنیا ‪ 12‬دەنگی دژبەر‪ ،‬پەسند كرا‪.‬‬ ‫ج��گ��ە ل��ە چ��ی��ن و رووس���ی���ە‪ ،‬ئێران‪،‬‬ ‫وێنێزوئێال و كورەی باكوور لەو ‪ 12‬واڵتە‬ ‫بوون كە دەنگی دژیان بە بڕیارنامەكە‬ ‫دا‪.‬‬ ‫ل��ە ب��ڕی��ارن��ام��ەك��ەدا‪ ،‬ل��ە گەاڵڵەی‬ ‫ی��ەك��ی��ەت��ی��ی ع�����ەرەب ك���ە خوازیاری‬ ‫چارەسەریی قەیرانی سووریە بە شێوەی‬ ‫ئ��اش��ت��ی��خ��وازان��ە و وازه��ێ��ن��ان��ی بەشار‬ ‫ئەسەد لە دەسەاڵتە‪ ،‬پشتیوانی كراوە‪.‬‬

‫هەروەها لە ناردنی چاودێری تایبەتی‬ ‫رێ��ك��خ��راوی ن��ەت��ەوە یەكگرتووەكان بۆ‬ ‫سووریە پشتیوانی كراوە‪.‬‬ ‫پەسندكردنی ئەم بڕیارنامە بە دەنگی‬ ‫زۆرب���ەی نزیك بە ت���ەواوی ئەندامان‪،‬‬ ‫دەتوانێ‌ ببێتە هۆی وەپەراوێزكەوتنی‬ ‫چین و رووسیە لەو پرسەدا كە چەند رۆژ‬ ‫لەمەوبەر ئەم بڕیارنامەیان لە شوورای‬ ‫ێ‬ ‫ئاسایشدا ڤێتۆ كردبوو‪ .‬هەروەها دەتوان ‌‬ ‫وێڕای هیوابەخشین بە خەڵكی سووریە‪،‬‬ ‫بە زیادكردنی گوشارە نێونەتەوەییەكان‬ ‫ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی چ��ارەس��ەری��ی قەیرانی‬ ‫سووریە یارمەتی بكات‪.‬‬ ‫چ���االك���ان���ی س��ی��اس��ی ل���ە سووریە‬ ‫دەڵێن كە لە دەستپێكی ئۆپەراسیۆنی‬ ‫زەوی��ن��ي��ی ه��ێ��زە ئەمنییەتییەكانی‬ ‫سووریە لە ناوچەكانی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫بەرهەڵستكاران لە حەمەس‪ 400 ،‬كەس‬ ‫لەو شوێنەدا كوژراون‪.‬‬

‫شەپۆلی هێرشە تێرۆریستییەكانی‬ ‫رێژیم‪ ،‬جیهانی گرتەوە‬ ‫پ��اش دەستبەسەركردنی سێ‌ ئێرانی لە‬ ‫تایلەنددا بە تۆمەتی دانانی بۆمب دژی‬ ‫ئامانجە ئیسراییلییەكان و تەقینەوە لە‬ ‫ماشینی باڵوێزخانەی ئیسراییل لە هێند و‬ ‫هەوڵدان بۆ هێرشێكی هاوشێوە لە گورجستان‪،‬‬ ‫دەوڵ��ەت��ی ئامریكاش نیگەرانیی خ��ۆی لە‬ ‫ئەگەری هەوڵێكی تێرۆریستی لە خاكی‬ ‫ئەم واڵتەدا لە الیەن كۆماری ئیسالمییەوە‬ ‫دەربڕی‪.‬‬ ‫ل��ە ح��ەوت��ووی راب������ردوودا‪ ،‬ت��ەق��ی��ن��ەوە لە‬ ‫ماشینێكی ب��اڵ��وێ��زخ��ان��ەی ئ��ی��س��رای��ی��ل لە‬ ‫دێ��ه��ل��ی‪ ،‬پێتەختی ه��ی��ن��د‪ ،‬ب���وو ب��ە هۆی‬ ‫برینداربوونى هاوسەری یەكێك لە دیپلۆماتە‬ ‫ئیسراییلییەكان‪ .‬ئەمەش لە كاتێكدایە كە‬ ‫ك��ارب��ەدەس��ت��ان��ی ئیسراییل ل��ە گورجستان‬ ‫ه��ەواڵ��ی��ان ل��ە هەوڵێكی س��ەرن��ەك��ەوت��وو بۆ‬ ‫ت���ەق���ان���دن���ەوەی م��اش��ی��ن��ی دیپلۆماتێكی‬ ‫ئیسراییلی لە تێفلیس‪ ،‬پێتەختی ئەم واڵتە‬ ‫دا‪.‬‬

‫بەرپرسانی تایلەندیش تەقینەوەكانی رۆژی‬ ‫سێشەممەی حەوتووی رابردوویان لە بانكۆكدا‬ ‫لەگەڵ ئەو هێرشەی كە رۆژی دووشەممە لە‬ ‫هیندوستان رووی دا و هەوڵی تەقاندنەوەی‬ ‫م��اش��ی��ن��ی دی��پ��ل��ۆم��ات��ێ��ك��ی ئیسراییلی لە‬ ‫گورجستاندا‪ ،‬بە پێوەندیدار زانیوە‪.‬‬ ‫ب���ەدوای تەقینەوەكەی بانكۆكدا‪ ،‬دوو‬ ‫ئ��ێ��ران��ی ب��ە ن��اوەك��ان��ی سەعید م����ورادی و‬ ‫محەممەد خ��ەزاع��ی دەس��ت��ب��ەس��ەر ب���وون و‬ ‫ئێرانییەكیش بە ناوی مەسعوود سداقەتزادە‪،‬‬ ‫ل��ە كاتێكدا دەیویست ل��ە مالزیدا سواری‬ ‫فڕۆكەیەك بەرەو ئێران ببێ‌‪ ،‬قۆڵبەس كرا‪.‬‬ ‫گومانلێكراوی چوارەمیش بە ن��اوی لەیال‬ ‫رۆحانی رای كردووە و بەڕێوەبەرانی ئیدارەی‬ ‫كۆچبەریی تایلەند لەو بڕوایەدان كە لەوانەیە‬ ‫بۆ ئێران گەڕابێتەوە‪.‬‬ ‫سەرۆكی پۆلیسی تایلەند وتی ئامانجی‬ ‫ئەم گومانلێكراوانە‪ ،‬دیپلۆماتە ئیسراییلییەكان‬ ‫بووە نەك خەڵكی تایلەند‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪30‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬

‫بەیاننامەی تەشكیالتی نهێنیی ‪PDKI‬‬ ‫سەبارەت بە تەحریمی هەڵبژاردنەكان‬ ‫خەڵكی ئازادیخوازی كوردستان!‬ ‫ئەندامان‌و الیەنگرانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران!‬ ‫هاوڕێیانی تێكۆشەر و ماندوونەناس!‬ ‫وەك دەزانن‪ ،‬رێژیمی كۆماری ئیسالمیی ئێران لە ماوەی تەمەنی ‪ 33‬ساڵەی خۆیدا بەردەوام شانۆی‬ ‫هەڵبژاردنی سەركۆماری ‌و مەجلیس ‌و شووراكانی بە مەبەستی رەوایی بەخشین بە خۆی بەڕێوە‬ ‫بردووە‪ ،‬بۆ گەرمیدان بەو هەڵبژاردنانە كۆمەڵێك پیالن‌و تەرفەندی جۆراجۆری بەڕێوە بردوون كە بە‬ ‫داخەوە سەرەڕای دەیان جار تاقیكاری ‌و ئاشكرابوونی پیالنەكانی دیسان توانیویەتی ئەم كایەیە لە‬ ‫دەورێكی دواتردا بە ئەنجام بگەیەنێت‪.‬‬ ‫هاوڕێیانی تێكۆشەر!‬ ‫ئێستا كە بەرەو خولی نۆیەم لە هەڵبژاردنی مەجلیسی رێژیم دەچین‪ ،‬رێژیم لەوپەڕی لەرزۆكیدایە‬ ‫‌و دەیهەوێ بە تەرفەند ‌و پیالنی جۆراوجۆر و راكێشانی خەڵك بۆ سەر سندووقەكانی دەنگدان‪،‬‬ ‫شانۆی رەوابوونی خۆی نیشانی جیهان بدات‪ ،‬حیزبەكەمان وێـڕای نزیك بە تەواوی حیزبە كوردی‬ ‫‌و حیزبەكانی نەتەوە بندەستەكان ‌و تەنانەت سەرانسەرییەكان‪ ،‬داوای تەحریمكردنی شانۆسازیی‬ ‫هەڵبژاردن بۆ مەجلیسی رێژیمی ك��ردووە‪ .‬جێی خۆیەتی داوات��ان لێ بكەین بۆ پووچەڵكردنەوە و‬ ‫ناكامكردنی رێژیم لە ئەنجامدانی ئەم شانۆسازییەدا بە گەیاندنی پەیامی حیزبەكەمان بە گوێی‬ ‫خەڵك‌ و روونكردنەوەیان سەبارەت بە شانۆی هەڵبژاردنی رێژیم زۆر بە جیددی‌و لەوپەڕی وشیاری‬ ‫و لەسەرەخۆیی تێبكوشن‪.‬‬ ‫ئێوە دەتوانن بە باڵوكردنەوەی تراكت ‌و پۆستێر و دیوارنووسین‪ ،‬ناردنی ‪ ،SMS‬باڵوكردنەوەی‬ ‫شەونامە‪ ،‬لەقاودانی گەندەڵیی سیاسی‌و ئابووریی مۆرەكانی رێژیم كە خۆیان بۆ بە ناو نوێنەرایەتیی‬ ‫مەجلیس كاندید كردووە‪ ،‬باس لە پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ‌و جینایەتە لە ئەژمارنەهاتووەكانی‬ ‫س‬ ‫رێژیم لە كوردستان‪ ،‬بێ ئاسۆیی رێژیم ‌و ناكارامەیی ئەو نۆێنەرانە ‌و تەنانەت تەواویەتی مەجلی ‌‬ ‫و دامودەزگاكانی ئەو رێژیمە ستەمكارە‪ ،‬ه��ەژاری و بێكاری و دەی��ان دی��اردەی دزێ��وی دیكەی‬ ‫كۆمەاڵیەتی بكەن كە لە ئاكامی سیاسەتی هەڵە‌ و پاوانخوازانەی دەسەاڵتدارانی ئەم رێژیمەدا بەسەر‬ ‫خەڵك هاتوون ‌و بۆ خەڵك روون بكەنەوە‌ و داوایان لێ بكەن لە شانۆی هەڵبژاردندا بەشداری نەكەن‬ ‫‌هەتا سەر سندووقەكانی دەنگدانی رێژیم لە رۆژی بەناو هەڵبژاردندا چوڵ بكەین بۆ ئەوەی رێژیم‬ ‫نەتوانێ ژستی رەوایی خۆی لە بەرچاوی خەڵك‌و كۆمەڵگای جیهانی بگرێت‪.‬‬ ‫هاوڕێیانی تێكۆشەر!‬ ‫بابەتێكی دیكە كە پێویستە زۆر كاری لەسەر بكەن‪ ،‬ئەو كێبڕكێ درۆیینەیە كە رێژیم لە نێوان دوو‬ ‫پێكهاتەی مەزهەبی‪ ،‬زاراوەیی‪ ،‬نەتەوەیی‪ ،‬عەشیرەتی و ‪ ...‬هتد بۆ گەرمیدان بە هەڵبژاردن‪ ،‬لە نێوان‬ ‫مۆرەكانی خۆی سازی دەكا‌و بەم چەشنە دەیهەوێ خەڵك بكێشێتە سەر سندووقەكانی دەنگدان‪ ،‬ئێوە‬ ‫دەبێ بە بێ دوودڵی و لێبـڕاوانە و بە وریاییەوە بۆ خەڵكی روون بكەنەوە ئەو مۆرانە كە بە رواڵەت‬ ‫كەوتوونەتە كێبڕكێی هەڵبژاردن هەموو مۆرەی دەستنیشانكراوی رێژیم‌ و پەسندكراوی شوورای‬ ‫نگەهبانن‌و ناتوانن نۆێنەری خەڵك بن‪ ،‬بەڵكوو ئەوانە كۆمەڵێك مرۆڤی قازانجخواز و سەر بە رێژیمن‬ ‫‌و لە خزمەت ئامانجەكانی رێژیمدا كار دەكەن‪.‬‬ ‫خاڵێكی دیكەی جێگای سەرنج كە دەبێ بۆ خەڵك روون بكرێتەوە‪ ،‬ئەو پیالن‌و بەرنامانەن كە ئیدارەی‬ ‫بە ناو «تامین اجتماعی» بۆ راكێشانی خەڵكی هەژار ‌و فەقیر بۆ سەر سندووقەكانی دەنگدان‪،‬‬ ‫رادەیەكی كەم پووڵ‌ و پێداویستیی ژیان لە سەروبەندی هەڵبژاردنەكاندا بە بەشێك لە خەڵكی هەژار‬ ‫و فەقیر دەدات كە ئەمە نەك هەر یارمەتیكردن بە خەڵك نیە‪ ،‬بەڵكوو سووكایەتیكردن بە كەرامەتیانە‬ ‫و نابێ قەبووڵی بكەن‪.‬‬ ‫هاوڕێیانی تێكۆشەر!‬ ‫ئێوە دەتوانن لە زۆر رێگای جۆراجۆرەوە ئەم پەیامە بە خەڵك بگەیەنن‪ ،‬بۆ وێنە دەتوانن لە رێگای‬ ‫سندووقەكانی پۆست‪ ،‬نووسین لەسەر ئەسكەناس (پووڵ)‪ ،‬ناردنی ‪ ،sms‬باڵوكردنەوەی شەونامە‌‌و‬ ‫دەیان رێگای دیكەوە كە هەر كام لە ئێوە رەنگە شارەزای بن‌و تاقیتان كردبێتەوە ئەم ئەركە گرینگە‬ ‫بەڕێوە بەرن‪.‬‬ ‫نا بۆ شانۆی هەڵبژاردن‪ ،‬بەڵێ بۆ تەحریمی چاالك‬ ‫سەركەوتن بۆ گەلەكەمان‬ ‫ساخی‌ و سەالمەتی بۆ ئێوە‬ ‫كومیسیۆنی تەشكیالتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‬

‫دیداری شاندی كۆمیتەی ‪ PDKI‬ــ دانمارك‪ ،‬لەگەڵ وتەبێژی‬ ‫پارتی سوسیالیستی گەلی دانماركدا‬ ‫هەیئەتێكی كۆمیتەی ‪ PDKI‬ــ دانمارك‪ ،‬لەگەڵ وتەبێژی كاروباری دەرەوەی پارتی سوسیالیستی‬ ‫گەلی دانمارك (‪ )SF‬لە پارلمانی ئەو واڵتە كۆ بووەوە‪.‬‬ ‫رێكەوتی ‪20‬ی رێبەندان‪ ،‬هەیئەتێكی كۆمیتەی ‪ PDKI‬ــ دانمارك‪ ،‬پێكهاتوو لە بەڕێزان سەعید‬ ‫سوڵتانپوور و هەژار دەشتی لەگەڵ بەڕێز «ئێستین گەید»‪ ،‬ئەندامی كومیسیۆنی پێوەندییەكان و‬ ‫وتەبێژی پارتی سوسیالیستی گەل بۆ كاروباری دەرەوە لە پارلمانی دانمارك چاوپێكەوتن و ئاڵوگۆڕی‬ ‫بیروڕای كرد‪.‬‬ ‫لەم دیدارەدا ئەم خااڵنە خرانە بەر باس و لێكدانەوە‪:‬‬ ‫ــ هەوڵەكانی رێژیمی ئێران بۆ تەیاربوون بە چەكی ناوكی و مەترسی و ئاكامەكانی‬ ‫ــ پێویستیی نەمانی رێژیمی ئیسالمیی ئێران و جێگیربوونی سیستمی دێموكراسی لە ئێران‬ ‫ــ هەوڵدان بۆ لێكنزیككردنەوەی ئوپۆزیسیۆنی ئێرانی‬ ‫ــ گرینگیدان بە مافی گەالن و تێكۆشانی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵ بۆ ئێرانێكی‬ ‫دێموكرات و فیدراڵ‬

‫دیداری نوێنەرایەتیی ‪ PDKI‬لەگەڵ ئەندام پارلمانێكی بریتانیا‬ ‫رێكەوتی ‪18‬ی رێبەندان‪ ،‬هەیئەتێكی نوێنەرایەتیی ‪ PDKI‬بە سەرپەرستیی كاك لوقمان ئەحمەدی‪،‬‬ ‫سەردانی پارلمانی بریتانیای كرد و لەگەڵ بەڕیز «هیول ویلیامز»‪ ،‬پارلمانتاری پارلمانی بریتانیا‬ ‫دیدار و چاوپێكەوتنی پێك هێنا‪.‬‬ ‫لەم چاوپێكەوتنەدا چەندین باس و بابەتی پێوەندیدار بە هەلومەرجی ئێستای ئێران بەگشتی و‬ ‫كوردستانی ئێران بەتایبەتی لە ب��واری مافی م��رۆڤ‪ ،‬سیاسی‪ ،‬هەلومەرجی زمانی ك��وردی و‬ ‫سیستمی دەسەاڵتداریی رێژیمی ئیسالمیی ئێران‪ ،‬هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی رێژیمی ئیسالمی و‬ ‫هەڵوێستی حیزبی دێموكرات و حیزبە كوردستانییەكانی دیكەی كوردستانی ئێران‪ ،‬بەرنامەی ناوكیی‬ ‫رێژیمی ئێران‪ ،‬سیاسەت و بەرنامەی حیزبی دێموكرات لە پێوەندی لەگەڵ سیستمی ئیدارەكردنی‬ ‫ئێرانی دوای رێژیمی كۆماری ئیسالمی هاتە ئ��اوارە‪ .‬هەر دوو ال هەروەها لەسەر پتەوكردنی‬ ‫پێوەندییەكانی ‪ PDKI‬و حیزبی نەتەوەی وەیلس ئاڵوگۆڕی بیروڕایان كرا‪.‬‬

‫پەیامی سەرەخۆشیی ‪PDKI‬‬ ‫بە بۆنەی كۆچی دوایی دوكتور ئیبراهیم یوونسی‪ ،‬نووسەر و وەرگێڕی كورد‬ ‫دوكتور ئیبراهیم یوونسی‪ ،‬نووسەر و وەرگێڕی‬ ‫بەناوبانگی كورد‪ ،‬دوای بەربەرەكانێیەكی زۆر‬ ‫لەگەڵ نەخۆشی‪ ،‬لە رێكەوتی ‪19‬ی رێبەندان‪،‬‬ ‫لە تاران ماڵئاوایی لە ژیان كرد‪ .‬‬ ‫دوكتور «ئیبراهیم یوونسی»‪ ،‬كوڕی «سلێمان‬ ‫بەگ خان» و نەوەی یوونس خان‪ ،‬ساڵی ‪1305‬‬ ‫لە شاری بانە لەدایك بووە و خوێندنی سەرەتایی‬ ‫و ن��اوەن��دی لە بانە ت��ەواو ك���ردووە و پاشان لە‬ ‫قوتابخانەی دواناوەندیی نیزامیی تاران درێژەی‬ ‫بە خوێندن داوە و بە هۆی چاالكیی سیاسی‬ ‫پ��اش ك��وودەت��ای ‪28‬ی گ��ەاڵوێ��ژی ‪1332‬ی‬ ‫هەتاوی‪ ،‬لە الیەن رێژیمی پاشایەتیی ئێرانەوە‬ ‫دەستبەسەر كراوە‪ ،‬كە سەرەتا حوكمی ئێعدامی‬ ‫بۆ دەرچووە و دواتر كراوەتە زیندانی هەتاهەتایی‬ ‫و دوای ساڵێك لە ژووری تاكەكەسی لە زیندانی‬ ‫«قەسر قەجەر» و ‪ 7‬ساڵ لە بەندی گشتی‪ ،‬لە‬ ‫زیندان ئازاد كراوە و پاش چوار ساڵ بێكاری‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1344‬لە ناوەندی ئاماری ئێران دامەزرا‬ ‫و درێژەی بە خوێندن داوە‪.‬‬ ‫لە قوتابخانەی ب��ەرزی ئابووری لە فەڕانسە‬ ‫ناونووسی كردووە و ساڵی ‪ 1356‬لە زانستگای‬ ‫سووربۆنی پاریس دوكتورای لە سیكلی سێهەمی‬ ‫رامیاریی پەرەپێدان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1356‬كۆمەڵەی پارێزگاری لە مافی‬ ‫مرۆڤی دامەزراندووە و پاش شۆڕشی گەالنی‬ ‫ئێران لە كاتی سەرۆك وەزیریی مەهدی بازرگاندا‬

‫وەك یەكەم پارێزگاری پارێزگای كوردستان‬ ‫دیاری كرا كە پاش دوو مانگ دەستی لەكار‬ ‫كێشایەوە‪.‬‬ ‫دوكتور یوونسی بەسەر زمانەكانی كوردی‪،‬‬ ‫فارسی‪ ،‬فەرانسەوی و ئینگلیزیدا بە باشی زاڵ‬ ‫بووە و كاری نووسین و وەرگێڕانی بەو زمانانە‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫ن��اوب��راو زی��ات��ر ل��ە ‪ 10‬ن���ووس���راوەی رۆم���ان و‬ ‫لێكۆڵینەوە لەسەر هونەری چیرۆك و رۆمان و‬ ‫هونەر و هەروەها زیاتر لە ‪ 80‬وەرگێڕانى لە‬ ‫كارنامەی ئەدەبیی خۆیدا تۆمار كردووە‪.‬‬ ‫دوكتور یوونسی زۆربەی هەرە زۆری كارەكانی‬ ‫وەرگێڕانن لە زمانی بیانییەوە كە ‪ 1‬بەرهەمی‬ ‫لە زمانی فەرانسەیی و ‪ 80‬بەرهەمیشی لە‬ ‫ئینگلیزییەوە وەرگ��ێ��ڕاوە و ‪ 10‬كتێبیشی بۆ‬ ‫خۆی نووسیوە كە دەكرێ ئاژماژە بە «هونەری‬ ‫چیرۆكنووسی»‪ ،‬و رۆمانەكانی‪« :‬دایكم دوو‬ ‫جار گریا‪ ،‬گۆڕستانی غەریبان‪ ،‬دادە شیرین‪،‬‬ ‫چرۆكردنی باخ‪ ،‬خەمی شەوی بێ كۆتایی»‬ ‫و لە بەرهەمە وەرگێڕانەكانیشی وەك نموونە‬ ‫بەرهەمەكانی «ئارەزووی مەزن‪ ،‬ئێسپارتاكووس‪،‬‬ ‫مێژووی ئەدەبیاتی رووسیە‪ ،‬الیەنەكانی رۆمان‪،‬‬ ‫چیرۆكی دوو شار‪ ،‬دەفتەری یاداشتی رۆژانەی‬ ‫نووسەرێك‪ ،‬سێ هاوڕێ‌ و مێژووی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫هونەر» و‪ ....‬بهێنینەوە‪.‬‬ ‫یوونسی لە ب��ارەی مێژووی ئەدەبیاتی ئێران‬

‫و ج��ی��ه��ان و ب��ەت��ای��ب��ەت چ��ی��رۆك و رۆم����ان و‬ ‫هونەر‪ ،‬هەم لە بیاڤی سیاسی‪ ،‬مێژووی ئێران‬ ‫و لێكۆڵینەوە لەبارەی كوردستان و هەم مێژووی‬ ‫شەڕ بەرهەمی نووسین و وەرگێڕانی هەیە‪.‬‬ ‫خەڵكی فەرهەنگدۆستی و ئەدەبدۆستی بانە بە‬ ‫بۆنەی ناشتن و ئەسپەردەكردنی ئەو كەسایەتییە‬ ‫بەرزە فەرهەنگییەی كورد ستادێكی خەڵكییان‬ ‫پێك هێناوە و بـڕیار وایە تەرمی مامۆستا رۆژی‬ ‫هەینی ‪21‬ی رێبەندان لە رێوڕسمێكی بەشكۆدا‬ ‫ب��ە ب��ەش��داری��ی ج��ەم��اورەی خەڵك و بەتایبەت‬ ‫چ��االك��ان��ی ف��ەره��ەن��گ��ی و ئ��ەدەب��ی��ی ناوچە‬ ‫جیاجیاكانی كوردستانی ئێران لە گۆڕستانی‬ ‫سلێمان بەگی بانە بنێژرێت‪.‬‬ ‫حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‪ ،‬بە بۆنەی‬ ‫كۆچی دوایی دوكتور ئیبراهیم یوونسی‪ ،‬نووسەر‬ ‫و وەرگێڕی بەتوانای كورد‪ ،‬سەرەخۆشیی خۆی‪،‬‬ ‫بەتایبەتی ئاراستەی بنەماڵە و كەسوكاری و‬ ‫بەگشتی خەڵكی فەرهەنگ دۆستی شاری بانە‬ ‫و توێژی چاالكانی فەرهەنگی و نووسەرانی‬ ‫كورد دەك��ات و خۆی لە خەم و پەژارەیاندا بە‬ ‫شەریك و بەشدار دەزانێت‪ ،‬بەو هیوایەی رێبوارانی‬ ‫نووسین و داهێنان و چاالكانی فەرهەنگی‬ ‫درێژەپێدەری رێگاكەی بن‪.‬‬ ‫رۆحی شاد‬

‫پەیامی‌ سەرەخۆشیی‌ سكرتاریا ‌ی ‪PDKI‬‬ ‫بە بۆنە ‌ی كۆچ ‌ی دوایی‌ «وەزیری‌ كشتوكاڵ»ی‌ كۆمار ‌ی كوردستان‬ ‫ی هەینی‪،‬‬ ‫بە داخ��ەوە ئاگادار كراین كە رۆژ ‌‬ ‫ی ‪1390‬ی‌ هەتاوی‌‪ ،‬ئەندازیار‬ ‫‪21‬ی‌ رێبەندان ‌‬ ‫ی‬ ‫«م��ەح��م��وود وەل���ی���زادە»‪ ،‬وەزی���ری كشتوكاڵ ‌‬ ‫ی ‪ 96‬ساڵیدا‬ ‫ك��ۆم��اری‌ كوردستان‪ ،‬لە تەمەن ‌‬ ‫كۆچی دوایی كرد‪ .‬‬ ‫ی‬ ‫مەحموود وەلیزادە لە كەسایەتییەكانی‌ سەردەم ‌‬ ‫كۆماری كوردستان بوو كە پاش كۆماریش بە‬ ‫ئامانجە پیرۆزەكانی‌ كۆمار وەف��ادار مایەوە و‬

‫ژیانی‌ ئاساییشی بە خۆشناوی تێپەڕ كرد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫تەرمی ئەندازیار مەحموود وەلیزادە لە شار ‌‬ ‫ی‬ ‫ی پرسەكە ‌‬ ‫تەورێز بە خاك سپێردرا و رێوڕەسم ‌‬ ‫لە شاری‌ مەهاباد بەڕێوە دەچێت‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی سەردەم ‌‬ ‫بە بۆنەی‌ كۆچی دوایی كەسایەتی ‌‬ ‫كۆمار «مەحموود وەلیزادە»‪ ،‬وێڕای‌ دەربڕینی‬ ‫پ��ەژارەم��ان‪ ،‬سەرەخۆشی‌ لە بنەماڵە‪ ،‬خزمان‪،‬‬ ‫دۆستان و سەجەم خەڵكی‌ مەهاباد دەكەین و‬

‫ی خەمی‌ لەدەستچوونیدا‬ ‫خ��ۆم��ان ب��ە ب��ەش��دار ‌‬ ‫دەزانین‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ی حیزبی‌ دێموكراتی‌ كوردستان ‌‬ ‫سكرتاریا ‌‬ ‫ئێران‬ ‫ی ‪1390‬ی‌ هەتاوی‌‬ ‫‪22‬ی‌ رێبەندان ‌‬ ‫ی زایینی‌‬ ‫ی ‪‌ 2012‬‬ ‫‪11‬ی‌ فێورییە ‌‬

‫راپۆرتی كۆتاییهاتنی دووهەمین كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران‬ ‫رێكەوتی ‪23‬ی رێبەندان‪ ،‬دووهەمین كۆنگرەی‬ ‫یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران‬ ‫ل��ە ژی���ر ن���اوی ك��ۆن��گ��رەی «گ��ەش��ەی بیری‬ ‫ژنانە»‪ ،‬بە بەشداریی بەڕێز مستەفا هیجری‪،‬‬ ‫سكرتێری گشتیی ‪ ،PDKI‬تێكـڕای نوێنەرانی‬ ‫هەڵبژێردراوی كونفـڕانسەكان لە كوردستان و‬ ‫دەرەوەی واڵت دەستی پێكرد‪ .‬لەم رێوڕەسمەدا‬ ‫پەیامی دەفتەری سیاسیی حیزبی دێموكرات لە‬ ‫الیەن كاك حەسەن شەرەفی‪ ،‬جێگری سكرتێری‬ ‫گشتیی ح��ی��زب��ەوە پێشكەش ك���را‪ .‬هەروەها‬ ‫چەند ك��ەس و الی��ەن ل��ەوان��ە خوشكە نەسرین‬ ‫قاسملوو‪ ،‬ه��اوس��ەری شەهیدی نەمر دوكتور‬ ‫عەبدولڕەحمان قاسملوو و خاتوو هێرۆ جەڵدیانی‪،‬‬ ‫سكرتێری گشتیی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران بۆ كۆنگرەكە پەیامیان ناردبوو‪.‬‬ ‫لەم كۆنگرەیەدا دوای چەند رۆژ كاری بەردەوام‪،‬‬ ‫راپۆرتی سیاسی ــ كۆمەاڵیەتیی ئامادەكراوی‬ ‫ی‬ ‫كۆمیتەی بەڕێوەبەری‪ ،‬بەرنامە و پێڕەوی نێوخۆ ‌‬ ‫یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫كار و چاالكیی كۆمیتەكانی یەكیەتیی ژنان‬

‫لە كوردستان و‬ ‫دەرەوەی واڵت و‬ ‫كار و چاالكیی‬ ‫یەكیەتیی ژنان‬ ‫ل��ە رێكخراوی‬ ‫ئینتێرناسیۆناڵ‬ ‫سو سیا لیست ‪،‬‬ ‫پاش تاوتوێكردن‬ ‫و لێكدانەوەی‬ ‫ورد‪ ،‬ل��ە الیەن‬ ‫ئ����ەن����دام����ان����ی‬ ‫ك�����ۆن�����گ�����رەوە‬ ‫دەن���گ���ی���ان بۆ‬ ‫وەرگ�������ی�������را و‬ ‫پەسەند كران‪.‬‬ ‫لە دانیشتنەكانی كۆتایی كۆنگرەدا‪ 9 ،‬ئەندامی‬ ‫ئەسڵی و ‪ 5‬ئ��ەن��دام��ی جێگری بەڕێوەبەری‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژێ��ردران و خ��ات��وو ئیلهام چایچی وەك‬ ‫بەرپرسی گشتیی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران لە الیەن دەستەی بەڕێوەبەریی‬

‫نوێوە هەڵبژێردرا و كۆنگرە پاش دوو رۆژ كاری‬ ‫بەردەوام كۆتایی بە كارەكانی هێنا‪.‬‬ ‫رێوڕەسمی كۆتاییهاتنی دووهەمین كۆنگرەی‬ ‫یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران‪،‬‬ ‫كۆنگرەی «گەشەی بیری ژنانە» لە رێكەوتی‬ ‫‪25‬ی رێبەنداندا بەڕێوە چوو‪.‬‬

‫بەشداریی هەیئەتێكی ‪ PDKI‬لە رێوڕەسمی سەرەخۆشیی قاسم تاهیر مەخمووری‬ ‫رێكەوتی ‪22‬ی رێبەندان‪ ،‬هەیئەتێكی ‪،PDKI‬‬ ‫بە سەرپەرستیی كاك محەممەد نەزیف قادری‪،‬‬ ‫ی دێموكرات‬ ‫ئەندامی دەفتەری سیاسیی حیزب ‌‬ ‫ل��ە پ��رس��ە و س��ەرەخ��ۆش��ی��ی ك��اك ق��اس��م تاهیر‬ ‫مەخمووری‪ ،‬برای بەڕێز غەفوور مەخمووری‪،‬‬

‫سكرتێری یەكیەتیی ن��ەت��ەوەی��ی دێموكراتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەشداری كرد‪.‬‬ ‫هەروەها پرسە و سەرەخۆشیی كاك مستەفا‬ ‫هیجری‪ ،‬سكرتێری گشتیی ‪ PDKI‬لە الیەن‬ ‫بەڕێز محەممەد نەزیف قادرییەوە ئاراستەی كاك‬

‫غەفوور مەخمووری كرا‪.‬‬ ‫بەڕێز قاسم تاهیر مەخمووری رێكەوتی ‪21‬ی‬ ‫رێبەندانی ‪1390‬ی هەتاوی لە شاری هەولێر‬ ‫كۆچی دوایی كرد‪.‬‬

‫نوێنەری ‪ PDKI‬لە شاری هەولێر سەردانی یەكگرتووی ئیسالمیی كوردستانی كرد‬ ‫سەرلەبەیانیی ڕۆژی دووش��ەم��م��ە‪ ،‬رێكەوتی‬ ‫‪17‬ی رێ��ب��ەن��دان‪ ،‬هەیئەتێكی پێوەندییەكانی‬ ‫حیزبی دێموكراتی كوردستان لە شاری هەولێر بە‬ ‫سەرپەرستیی بەڕێز تاهیر مەحموودی‪ ،‬نوێنەری‬ ‫حیزب ل��ە ش��اری هەولێر‪ ،‬س��ەردان��ی بارەگای‬

‫مەكتەبی سیاسیی ی��ەك��گ��رت��ووی ئیسالمیی‬ ‫كوردستانی كرد و لە الیەن هەیئەتێكی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمیی كوردستانەوە بە سەرپەرستیی مامۆستا‬ ‫سەالحەدین بەهائەدین‪ ،‬ئەمینداری گشتیی ئەو‬ ‫حیزبەوە پێشوازیی لێكرا‪.‬‬

‫بڕووخـێ رێژیمـی كۆنەپەرستی كۆماری ئیسالمیی ئــێران‬

‫لەو دیدارەدا تاهیر مەحموودی‪ ،‬پیرۆزبایی یادی‬ ‫‪ 18‬ساڵەی دامەزرانی یەكگرتووی ئیسالمیی‬ ‫كوردستانی بە مامۆستا سەالحەدین بەهائەدین‬ ‫و ئەندامانی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتووی‬ ‫ئیسالمی راگەیاند‪.‬‬

‫هەواڵ و راپۆرت‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪19‬ی فێوریەی ‪2012‬‬

‫‪3‬‬

‫پەیامی دەفتەری سیاسیی ‪ PDKI‬بۆ كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتى كوردستانی ئێران‬ ‫دەف����ت����ەری س��ی��اس��ی��ی ح��ی��زب��ی دێموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران لە الیەن بەڕێز حەسەن شەرەفی‪،‬‬ ‫جێگری سكرتێری گشتیی حیزبەوە پەیامێكی بە‬ ‫دووهەمین كۆنگرەی یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران پێشكەش كرد‪ .‬دەقی پەیامەكە‬ ‫بەم شێوەیە‪:‬‬ ‫خوشكانی بەڕێز!‬ ‫ژنانی ئازادی و یەكسانیخواز!‬ ‫ب��ەش��دارن��ی ب���ەڕێ���زی دووه��ەم��ی��ن كۆنگرەی‬ ‫یەكیەتیی ژنانی دێموكراتی كوردستانی ئێران!‬ ‫پێكهێنانی دووهەمین كۆنگرەكەتان بە گەرمی‬ ‫پیرۆزبایی لێدەكەین و خۆشحاڵيی خۆمان دەردەبڕین‬ ‫كە پاش كار و تێكۆشانی بەردەوامتان لە كۆنگرەی‬ ‫ی��ەك��ەم��ەوە ت��ا ئێستا دەرف��ەت��ی هەڵسەنگاندن و‬ ‫پێداچوونەوە بە چاالكییەكانی یەكیەتییەكەتان و‬ ‫لە پەنا ئەوەشدا بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرج و‬ ‫دەرەتانی خۆتان رێوشوێنی گونجاو بۆ هەوڵەكانی‬ ‫داهاتووتان لە رێگای پێكهێنانی ئەو كۆنگرەیەوە‬ ‫رەخساندووە‪.‬‬ ‫خوشكانی ئازیز!‬ ‫ب��زووت��ن��ەوەی ئ���ازادی و یەكسانیخوازی ژنان‬ ‫ئ��ەم��ڕۆ ب��ە پ��ان��ت��ای��ی ج��ی��ه��ان و ب��ە شێوەیەكی‬ ‫ب��ەردەوام بەتایبەت لەو واڵتانەی كە هەنووكەش‬ ‫ژنان بە مافی یەكسان لەگەڵ پیاوان لە خێزان‬ ‫و لە كۆمەڵدا نەگەیشتوون‪ ،‬لە گۆڕێدایە‪ ،‬كەم‬ ‫بزووتنەوەی ئازادیخوازی و دادپەروەری لە دژی‬ ‫ێ كە‬ ‫ج��ی��اوازی��دان��ان و ه�����ەاڵواردن ب���ەدی دەك���ر ‌‬ ‫ژن��ان ل��ەو ب��زووت��ن��ەوەدا رۆڵ��ی بەرچاو نەگێڕن و‬ ‫شوێندانەريی خۆیان نەبێ‌‪ .‬بۆیە زۆر ئاساییە كە‬

‫ئێوە ژنانی تێكۆشەری كوردیش لە خەباتی خۆتان‬ ‫بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانتان ه��ەروا ب��ەردەوام و‬ ‫لەسەر داوا رەواكانتان سوور و پێداگر بن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫كە ژنانی ئێران وەك نیوەی كۆمەڵ نەتەنیا لە‬ ‫ماف و یەكسانی بێبەشن‪ ،‬بەڵكوو لە روانگەی‬ ‫كۆماری ئیسالمییەوە تەنیا وەك ئامراز سەیریان‬ ‫دەك���رێ‌‪ .‬ج��ی��اوازی��دان��ان ل��ە ن��ێ��وان دوو رەگەزی‬ ‫پیاو و ژن هەم بەپێی ئیدئۆلۆژيی رێژیم و هەم‬ ‫بەپێی یاساكانی سەرچاوەگرتووە لەو ئیدئۆلۆژییە‬ ‫رەوای��ی پێ‌ بەخشراوە و تەنانەت شێوەی پۆشین‬ ‫و هەڵسوكەوتی رۆژانەشتان لە ژێر چاوەدێری و‬ ‫تەعقیبدایە و دەست تێبردن لەو جیاوازیدانانە بە‬ ‫داڕمانی باوەڕەكانی رێژیم دەژمێردرێ‌‪ .‬لەوانەش‬ ‫زیاتر ئێستاش دابونەریتی كۆمەڵگای سوننەتی‪،‬‬ ‫خورافات و دواكەوتوویی لەمپەرن لەسەر رێگای‬ ‫دابینبوونی مافەكانی ژن��ان و یەكسانیی ژن و‬ ‫پیاو لە خێزان و لە كۆمەڵدا‪ .‬ئەوانە دەریدەخەن‬ ‫كە خەباتی ئێوە چەندە دژوار و نەیارانیشی چەند‬ ‫الیەنن‪ .‬بۆیە تەنیا ئیرادەی بەهێز‪ ،‬لێبڕاوی و‬ ‫یەكگرتوویی ژنان و پشتیوانیی پیاوانی دێموكرات‬ ‫ێ‬ ‫و باوەڕمەند بە یەكسانیی ژن و پیاوە كە دەتوان ‌‬ ‫لە رەوت��ی خەباتی رەوای ژناندا ئ��ەم لەمپەرانە‬ ‫لەسەر رێگای گەیشتن بە ئ��ازادی و یەكسانی‬ ‫دوور بخاتەوە‪.‬‬ ‫خوشكانی بەڕێز!‬ ‫رێ��ژی��م��ی ك��ۆم��اری ئیسالمیی ئ��ێ��ران تەنیا‬ ‫پێشێلكەری م��اف��ی ژن���ان نیە ب��ەڵ��ك��وو مافی‬ ‫سەرجەم ئینسانەكان لە ئێراندا وەك یەك پێشێل‬ ‫دەك��ا بۆیەشە ك��ە خ��ەب��ات دژی ئ��ەو رێژیمە بە‬

‫چاوپێكەوتنی شاندێكی ‪ PDKI‬لەگەڵ بەرپرسانی بنیاتی سەدەی‬ ‫داهاتوو بۆ ئاشتی لە رۆژهەاڵتی ناڤین‬ ‫شاندێكی ‪PDKI‬ب��ە سەرپەرستیی كاك لوقمان ئەحمەدی‪ ،‬نوێنەری حیزبی دێموكراتی‬ ‫كوردستان لە بریتانیا رێكەوتی ‪26‬ی رێبەندان چاوی بە بەرپرسانی «بنیاتی سەدەی داهاتوو‬ ‫بۆ ئاشتی لە رۆژهەاڵتی ناڤین» كەوت‪.‬‬ ‫لە كۆبوونەوەی نێوان نوێنەرایەتیی حیزبی دێموكرات و ئەو بنیاتەدا‪ ،‬هەلومەرجی ئێران‬ ‫بەگشتی و كوردستانی ئێران بەتایبەتی و هاوكاری و هاوفیكریی ‪ PDKI‬لەگەڵ ئەو بنیاتە‬ ‫خرایە بەر باس و «ویلیام مووریس» لە بەرپرسانی بنیاتی ناوبراو لەسەر ئەوە جەختی كردەوە‬ ‫كە ئێران و پرسی كورد بەگشتی گرینگییەكی تایبەتی هەیە و رایگەیاند كە بنیاتەكەیان لە‬ ‫داهاتوودا كاری زیاتر لەسەر پرسی كورد و كوردستانی ئێران دەكات‪.‬‬ ‫لوقمان ئەحمەدی‪ ،‬نوێنەری حیزب لە بریتانیا باسێكی لەسەر هەلومەرجی سیاسیی ئێران‬ ‫و كوردستانی ئێران و هەروەها فرەنەتەوەبوونی ئێران و رۆڵی نەتەوەكانی پێكهێنەری ئێران لە‬ ‫بەرەوپێشچوونی دێموكراسی و سەقامگیركردنی ئاشتی لە ئێرانی پاش رێژیمی ئیسالمیی‬ ‫ئێراندا كرد و جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بە بێ دابەشكردنی دەسەاڵت بە شێوەی سیستمێكی‬ ‫فیدراڵی‪ ،‬ئاشتی و دێموكراسی لە ئێراندا وەدی نایەت‪.‬‬ ‫هەروەها لەسەر رۆڵ��ی تێكدەرانە و ئاژاوەگێڕانەی رێژیمی ئێران لە ناوچە و جیهان و‬ ‫هەلومەرجی بەشەكانی دیكەی كوردستان و ناوچە بەگشتی‪ ،‬ئاڵوگۆڕی بیروڕا لە نیوان‬ ‫نوێنەرانی هەر دوو الیەندا كرا‪.‬‬ ‫بنیاتی سەدەی داهاتوو بۆ ئاشتی لە رۆژهەاڵتی ناڤین‪ ،‬بۆ وەدیهێنانی ئاشتی لە رۆژهەاڵتی‬ ‫نێوەڕاست تێدەكۆشێت و چەندین ساڵە لەگەڵ الیەن و هێزە دێموكراتیكەكانی ناوچەی رۆژهەاڵتی‬ ‫نێوەڕاست بۆ پەرەپێدانی ئاشتی و دێموكراسی كار دەكات‪.‬‬

‫دەسبەسەر كردنی ‪ 20‬هاوواڵتیی كورد لە گیالن‌ غەرب‬ ‫لەالیەن هێزە ئەمنییەتییەكانەوە‬ ‫ل��ە ب���ەرەب���ەری هەڵبژاردنەكانی‬ ‫م��ەج��ل��ی��س��ی ش�����وورای ئیسالمیی‬ ‫رێ����ژی����م����ی ئ�����ێ�����ران و درێ��������ژەی‬ ‫هەوڵەكانی رێژیم بۆ ناچاركردنی‬ ‫خەڵك ب��ە مەبەستی ب��ەش��داری لە‬ ‫ش��ان��ۆی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��دا‪ ،‬هێزە‬ ‫ئینتیزامییەكانی رێژیمی ئێران لە‬ ‫شاری گیال‌ن غەرب ‪ 20‬هاوواڵتییان‬ ‫دەسبەسەر كرد‪ .‬‬ ‫رێ��ژی��م��ی ئ��ێ��ران ل��ە سەروبەندی‬ ‫شانۆی هەڵبژاردنەكاندا هەوڵ دەدات‬ ‫ب��ە درووس��ت��ك��ردن��ی بارودۆخێكی‬ ‫تۆقێنەر لە نێوان هاوواڵتییاندا‪ ،‬خەڵك‬ ‫ناچار بە بەشداری لە هەڵبژاردنەكاندا بكات‪.‬‬ ‫لەم پێوەندییەدا‪ ،‬رێكەوتی ‪26‬ی رێبەندان‪ ،‬فەرهاد تەجروبی‪ ،‬نوێنەری ئێستای شاری گیالن‬ ‫‌غەرب لە مەجلیسی رێژیم‪ ،‬داوای لە خەڵكی ناوچەی «چلە» كردووە لە هەڵبژاردنەكاندا‬ ‫بەشداری بكەن‪ ،‬بەاڵم ئەو داوای��ەی ناوبراو لەگەڵ ناڕەزایەتی و دژایەتیی خەڵك بەرەوڕوو‬ ‫بۆتەوە‪.‬‬ ‫هێزە ئینتیزامییەكان ‪ 20‬كەس لەو هاوواڵتییانەیان كە داخوازیی نوێنەری رێژیمیان رەت‬ ‫كردووەتەوە و ناڕەزایەتییان دەربڕیوە‪ ،‬دەسبەسەر و راپێچی بەندیخانەی دیزڵئابادیان كردووە‪.‬‬

‫مەبەستی لە نێوبردنی و بەتایبەت جێگیركردنی‬ ‫ێ بەشی‬ ‫دەسەاڵتێكی خەڵكی و دێموكراتیك دەتوان ‌‬ ‫زۆری مافی ئینسانەكان بە بێ‌جیاوازی‪ ،‬دابین‬ ‫ێ ئێوە وێڕای خەبات بۆ‬ ‫بكا‪ .‬ئەوەش ئەوە دەخواز ‌‬ ‫مافەكانی ژنان لەو خەباتە سەراسەرییەشدا هەروا‬ ‫شوێندانەر بن‪.‬‬ ‫ئێوە ژنانی كورد‪ ،‬لە كوردستانیشدا لە مافی‬ ‫نەتەوایەتی بێبەشن و لە خەبات بۆ دابینبوونی‬ ‫ئ��ەو م��اف��ەش��دا زۆر س��ەن��گ��ەرت��ان پ��ڕ كردۆتەوە‬ ‫و رووب������ەڕووی دەس���ەاڵت���ی داس���ەپ���او بوونەوە‪،‬‬ ‫قوربانیتان داوە و رۆڵ��ەت��ان لە دەس��ت داوە و بە‬ ‫ئاگری زوڵمی دوژمن ژیانتان شێواوە یا شەریكی‬ ‫ژیانتان لە دەست داوە و لەگەڵ زۆرترین مەترسی‬ ‫ب��ەرەوڕوو بوونەتەوە‪ .‬بۆیە كە دەڕوانینە خەباتی‬ ‫ئ��ێ��وە ل��ە پێناو م��اف��ە ئینسانی‪ ،‬ن��ەت��ەوای��ەت��ی و‬ ‫یەكسانیخوازییەكانتاندا‪ ،‬دەبینین كە ئەركتان‬ ‫چەندە قورس و رێگای گەیشتن بە ئامانجەكانتان‬ ‫چەند پڕكەندولەندە‪ .‬بەاڵم ئەوەی جێگای هومێدە‪،‬‬ ‫ئیرادەی بەهێزی درێ��ژەدان بە خەباتتانە‪ ،‬كە لە‬ ‫ئێوەدا بەدی دەكرێ‌ كە ئەوەشی بێتە پاڵ كە لە‬ ‫خەباتتاندا تەنیا نین و خاوەن پشتیوانیی بەهێزی‬ ‫رۆڵەكانی كورد و ئازادیخوازانی ئێرانن‪ ،‬هیوا بە‬ ‫سەركەوتن و بەئاواتگەیشتن چەندقات دەبێ‌‪ .‬دیارە‬ ‫گرێدان و هاوكاریتان لەگەڵ بزووتنەوەی ژنانی‬ ‫سەراسەریی ئێران و ناوەندەكانی دیفاع لە مافی‬ ‫ژن لە رادەی جیهانیشدا دەرەتانی باشترتان بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانجەكانتان بۆ دەخوڵقێنێ‌‪ .‬بۆیە‬ ‫ئ��ەوەن��دەی ئەركتان ق��ورس و گرینگە ئەوەندەش‬ ‫ئ��ەرك��ی ئ��ەو كۆنگرەیەتان پڕبایەخە‪ ،‬چوونكە‬

‫دووەمین سمیناری هاوبەشی‬ ‫رێكخراوە خوێندكارییەكانی‬ ‫كوردستان لەمەڕ تەحریمی‬ ‫هەڵبژاردن بەڕێوەچوو‬ ‫دووەمین سمیناری هاوبەشی یەكیەتیی‬ ‫خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران و‬ ‫كۆمەڵەی خوێندەوارانی رۆژهەاڵت لەمەڕ‬ ‫تەحریمی خۆلی نۆهەمی هەڵبژاردنی مەجلیسی‬ ‫رێژیم بەڕێوە چوو‪.‬‬ ‫ئەم سمینارە رۆژی شەممە‪29 ،‬ی رێبەندان‬ ‫بە بەشداریی ئەندامانی هەر دوو رێكخراوی‬ ‫خوێندكاری و كۆمەڵێكی بەرچاو لە میوانان‬ ‫لە ساڵۆنی رێوڕەسمەكانی حیزبی دێموكراتی‬ ‫كوردستانی ئێران لە كۆیە دەستی بە كار كرد‪.‬‬ ‫پاش خوێندنەوەی سروودی نەتەوایەتیی «ئەی‬ ‫رەقیب» و خۆلەكێك بێدەنگی بۆ رێزگرتن لە‬ ‫شەهیدانی كوردستان و شەهیدانی بزووتنەوەی‬ ‫خوێندكاری‪ ،‬رەحیم سورخی‪ ،‬مامۆستای زانكۆ‬ ‫و شارەزای بواری راگەیاندن‪ ،‬لە لێدوانێكدا‬ ‫بەكارهێنانی وشەی هەڵبژاردن لەمەڕ پرۆسەی‬ ‫دیاریكردنی مۆرەكان و كارگێڕانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بە هەڵەیەكی باو زانی و هەڵبژاردنی‬ ‫لەم رێژیمەدا بە هەنگاوێكی فریودەرانە و جۆرێك‬ ‫شانۆگەری لە قەڵەم دا‪.‬‬ ‫دواتر كۆماس شەهبازی‪ ،‬نوێنەری كۆمەڵەی‬ ‫خوێندەوارانی رۆژهەاڵت وێڕای باسكردن لە‬ ‫ئیستراتژی و كارنامەی بزووتنەوەی خوێندكاری‬ ‫لە پێوەندی لەگەڵ پرۆسە سیاسییەكان لە ئێراندا‪،‬‬ ‫رۆڵی ئەم بزووتنەوەیەی لە تەحریمی چاالكانەی‬ ‫هەڵبژاردندا بە گرینگ و پڕبایەخ لە قەڵەم دا‪.‬‬ ‫لە بەشێكی دیكەدا حیسام دەستپیش‪،‬‬ ‫مامۆستای زانكۆ و كارناسی زانستە سیاسییەكان‬ ‫وێڕای شرۆڤەی تێئۆریكی پرۆسەی دێموكراسی‬ ‫و هەڵبژاردن‪ ،‬بە تێروتەسەلی باسی لە ناكۆكی‬ ‫و دژوازیی ماهییەت و هەڵسوكەوتی سیاسیی‬ ‫كۆماری ئیسالمی لەگەڵ ئەسڵەكانی دێموكراسی‬ ‫و هەڵبژاردنی راستەقینە كرد‪.‬‬ ‫پاشان سەالم ئیسماعیلپوور‪ ،‬نوێنەری یەكیەتیی‬ ‫خوێندكارانی دێموكراتی كوردستانی ئێران باسی‬ ‫لە كەڵكوەرگرتنی نابەجێی دەسەاڵتدارانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی لە هێندێك دەستەواژەی‬ ‫وەكوو هەڵبژاردن‪ ،‬كۆمارییەت و مەشرووعییەت و‬ ‫خەسارەكانی برەوپێدانی ئەم چەمكانە لە ئەدەبیاتی‬ ‫سیاسیی نەیارانی رێژیمدا كرد و پێناسەكردنەوەی‬ ‫سەر لە نوێی پرۆسەكان و دامەزراوە سیاسییەكانی‬ ‫رێژیمی بە ئەركێكی گرینگ و چارەنووس ساز‬ ‫هەڵسەنگاند‪.‬‬ ‫شایانی باسە سمیناری یەكەم لە شاری سلێمانی‬ ‫بەرێوەچووبوو‪.‬‬

‫ش��ێ��وازی ك��ار و چاالكیتان بە لەبەرچاوگرتنی‬ ‫هەموو هەلومەرجەكان دی��اری دەك��ا و پێویستە‬ ‫ێ و رێبەرییەكی شیاو‬ ‫رەوتێكی چاالكتر بپێو ‌‬ ‫و وەاڵم����دەر ه��ەڵ��ب��ژێ��رێ‌‪ .‬ه��ەر ل��ەو پێوەندییەدا‬ ‫حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران كە خەبات‬ ‫بۆ دابینبوونی دێموكراسی‪ ،‬رەچاوكردنی مافی‬ ‫م��رۆڤ‪ ،‬دابینبوونی مافی نەتەوایەتیی كورد‬ ‫و بۆ ع��ەداڵ��ەت‪ ،‬یەكسانی و دژ بە هەاڵواردن‬ ‫و ج��ی��اوازی��دان��ان ب��ەڕێ��وە دەب���ا ب��ە ئ��ەرك��ی خۆی‬ ‫دەزان����ێ‌ ك��ە ل��ە رەوت���ی خەباتتاندا ه��ەن��گ��او بە‬ ‫هەنگاو لەگەڵتان بێ‌‪ ،‬پشتیوانتان بێ‌ و لە هیچ‬

‫هاوكارییەكی یەكیەتییەكەتان درێغی نەكا چوونكە‬ ‫لەو باوەڕەدایە كە بە بێ‌ ئازادی و یەكسانيی ژن و‬ ‫پیاو هیچ كۆمەڵگایەك بە ئازادی واقیعی ناگا‪،‬‬ ‫لە هەمان كاتدا پشتی بە پشتیوانیی هەمیشەیی‬ ‫و هەتا سەری ئێوەش گەرمە‪ ،‬چوونكە خەباتەكەی‬ ‫بۆ ئازادیی ئێوەیە‪ .‬ئەو كۆنگرەیەش دەرفەتێكە‬ ‫بۆ دووپاتكردنەوەی پشتیوانیمان و دەربڕینی راو‬ ‫بۆچوونمان لەو پێوەندییەدا‪.‬‬ ‫جارێكی دیكە سەركەوتن بۆ كۆنگرەكەتان و‬ ‫لەشساغی و بەختەوەری بۆ یەك یەكی ئێوە بە‬ ‫ئاوات دەخوازین‪.‬‬

‫دیداری نوێنەری ‪ ،PDKI‬لەگەڵ راوێژكاری پارلمانتارانی‬ ‫سەوزەكانی یەكیەتیی ئورووپا لە فینالند‬ ‫رێكەوتی ‪18‬ی رێبەندان‪ ،‬خاتوو ئەژین رەزابی‪ ،‬بەرپرسی پێوەندییەكانی كۆمیتەی ‪ PDKI‬لە‬ ‫فینالند و نوێنەری ‪ PDKI‬لەو واڵتە و كاك خالید مەهابادی‪ ،‬بەرپرسی كۆمیتەی ناوچەی‬ ‫هێلسینكی‪ ،‬سەردانی بارەگای حیزبی سەوزەكانی فینالندیان كرد و لە الیەن خاتوو «تانیا رێمێس»‪،‬‬ ‫لێپرسراوای پرسە نێونەتەوەییەكان و راوێژكاری پارلمانتارانی سەوزەكان لە یەكیەتیی ئورووپا‬ ‫پێشوازییان لێكرا‪.‬‬ ‫لەم چاوپێكەوتنەدا ئەم پرسانە هاتنە ئاراوە‪:‬‬ ‫ــ هەڵبژاردنی نۆیەمین خولی مەجلیسی رێژیم و بارودۆخی ئێران‬ ‫ــ بەهاری عەرەبی و دوایین رووداوەكانی سووریە و كاریگەریی ئەم رووداوانە لەسەر ئێران‬ ‫ــ فرەنەتەوەبوونی ئێران و دامەزرانی كۆنگرەی نەتەوەكانی ئێرانی فیدراڵ‬ ‫ــ بارودۆخی مافی مرۆڤ لە ئێران بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی‬ ‫ــ پرسی بە ئەندامبوونی توركیە لە یەكیەتیی ئورووپا‬ ‫ــ كۆنگرەی ‪١٥‬ی حیزبی دێموكراتی كوردستان‬ ‫ــ ئاكامی هەڵبژاردنەكانی سەركۆماریی فینالند‬

‫بەشداریی نوێنەری ‪PDKI‬‬ ‫لە كۆنگرەی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیادا‬ ‫نوێنەری ‪ PDKI‬لە رێكخراوی ئینترناسیۆناڵ سوسیالیست‪ ،‬كاك لوقمان ئەحمەدی‪ ،‬لە ‪٣٨‬مین‬ ‫كۆنگرەی فیدراڵی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیادا بەشداری كرد‪ .‬ئەم كۆنگرەیە لە رۆژانی ‪،14‬‬ ‫‪ 15‬و ‪16‬ی رێبەنداندا لە شاری سیڤیل بەڕێوە چوو‪.‬‬ ‫پێش كردنەوەی كۆنگرە‪ ،‬لە الیەن حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیاوە كۆبوونەوەیەكی تایبەت بۆ‬ ‫میوانەكانی كۆنگرە كە بریتی بوون لە چەندین كەس لە نوێنەرانی حیزب و باڵوێز و دیپلۆماتكارانی‬ ‫چەندین واڵت و بەرپرسی حیزبی سوسیالیست لە دەرەوەی واڵت‪ ،‬پێك هات كە تێیدا چۆنیەتی‬ ‫هاوكاری و هاوئاهەنگیی زیاتر لە نێوان حیزب و الیەنەكان و رۆڵ و كاریگەریی حیزبی سوسیالیستی‬ ‫ئیسپانیا خرایە بەرباس‪.‬‬ ‫پاشان كۆنگرە بە فەرمی لە الیەن دیوانی بەڕێوەبەرییەوە دەستی بە كارەكانی كرد‪ .‬لەم كۆنگرەیەدا‬ ‫سێ حیزبی كوردستانی بە ناوەكانی «حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران»‪« ،‬پارتی دێموكراتی‬ ‫كوردستان» و «یەكیەتیی نیشتمانیی كوردستان» بەشدار بوون‪.‬‬ ‫لە درێژەی بەڕێوەچوونی كارەكانی كۆنگرەی ئێنتێرناسۆناڵ سوسیالیستدا‪ ،‬نوێنەری ‪PDKI‬‬ ‫ها‌وڕێ لەگەڵ چەند میوانی دیكە‪ ،‬لەالیەن وەزیری پێشووی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیاوە‬ ‫بانگهێشت كرا و لەسەر سیاسەت و هاوكاری و هاوئاهەنگیی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیا لەگەڵ‬ ‫ئەندامانی دیكەی ئینتێرناسیۆنال سوسیالیست‪ ،‬كۆمەڵە باسێك هاتە ئاراوە‪.‬‬ ‫نوێنەری حیزبی دێموكرات لە پەراێزی كۆبوونەوەكانی كۆنگرەی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیادا‪،‬‬ ‫لەگەڵ چەندین ئەندام پارلمان‪ ،‬دیپلۆماتكار و لێپرسراوی حیزبی‪ ،‬چاوپێكەوتنی كرد‪.‬‬ ‫پاشان نوێنەری حیزب لە كۆبوونەوەیەكی تایبەت بە چەند ئەندامێكی سەركردایەتیی فیدراڵی‬ ‫حیزبی سوسیالیستیدا بەشداری كرد كە تا‌یبەت بوو بە پرسی هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی رێژیمی‬ ‫ئێران‪ ،‬رۆڵی ئێران لە ناوچە و كار و تێكۆشانی ئوپۆزسیۆنی رێژیمی ئێران و هەروەها لەسەر پێوەندی‬ ‫و هاوئاهەنگیی حیزبی سوسیالیستی ئیسپانیا و ‪ PDKI‬باس و ئاڵوگۆڕی بیروڕا كرا‪.‬‬ ‫هەروەها نوێنەری حیزبی دێموكرات لەگەڵ نوێنەری «حیزبی كرێكاری بریتانیا»‪« ،‬حیزبی‬ ‫سوسیال دێموكراتی سوئێد»‪« ،‬حیزبی دێموكراتی ئیتالیا»‪« ،‬حیزبی سوسیالیستی هێندووراس»‪،‬‬ ‫«حیزبی كۆمۆنیستی چین»‪« ،‬یەكیەتیی نیشتمانیی كوردستان»‪« ،‬پارتی دێموكراتی‬ ‫كوردستان»‪« ،‬حیزبی سوسیالیستی لەهستان» و «دیپلۆماتكارانی واڵتانی هیند‪ ،‬مەراكش و‬ ‫توونیس» چاوپێكەوتنی كرد و سەبارەت بە چەندین پرس‪ ،‬وەك هەڵبژاردنەكانی مەجلیسی شوورای‬ ‫ئیسالمیی رێژیمی ئێران‪ ،‬سیاسەتی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران و هەلومەرجی سیاسیی‬ ‫ئەمـڕۆی ئێران‪ ،‬گفتوگۆیان كرد‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪30‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬

‫ئیدریس ئەحمەدی‬

‫سیاسەتی دووڕێ��ی��ن��ەی ئ��ی��دارەی ئۆباما‬ ‫بەرانبەر بە ئێران ـ كە بریتییە لە سەپاندنی‬ ‫گەمارۆ و هاوكات بانگهێشتكردنی رێژیمی‬ ‫ت��اران بۆ گفتوگۆكردن ـ دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ‬ ‫ساڵی ‪ .2006‬ئەندازیاری ئەم سیاسەتە‪‌،‬‬ ‫كاندالیزا رای��ز ب��وو‪ .‬پ��اش ئ��ەوەی ئیدارەی‬ ‫بووش نەك تەنیا بە ئامانجە ستراتژیكەكانی‬ ‫لە عێراق و ئەفغانستان نەگەیشت‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫لە عێراقدا گیری كرد و تووشی دوو شەڕ‬ ‫هات كە بەشی زۆری توانایی نیزامی و‬ ‫دیپلۆماتیكی ئامریكای مەسرەف كرد‪ ،‬ئێران‬ ‫لەخۆبایی بوو و بەرنامە ئەتۆمییەكەی بە‬ ‫خەستی خستەوە كار‪ .‬ئەوكات دوو جناح لە‬ ‫نێو حكوومەتی بووشدا هەبوون‪ .‬یەكێكیان‬ ‫بریتی بوو لە دیك چەینی و دانێڵد رامسفێڵد‪،‬‬ ‫كە خوازیاری سیاسەتی تووندتربوون بەرانبەر‬ ‫بە ئێران و ن��اڕازی بوون گفتوگۆ لەگەڵ‬ ‫تاراندا بكرێ‪ .‬ئەوی دیكەیان بریتی بوو لە‬ ‫كاندالیزا رایز و نیكۆالس بێرنس و هێندێك‬ ‫ك��ارب��ەدەس��ت��ی دی��ك��ە‪ ،‬ك��ە ل��ە نێو ئیدارەی‬ ‫بووشدا سەركەوتن و قەناعەتیان بە بووش‬ ‫هێنا ئەم سیاسەتە دووڕێینە بگرێتە بەر‪.‬‬ ‫تەنیا لە دوو ڕووەوە سیاسەتی ئیدارەی‬ ‫ئۆباما بەرانبەر بە ئێران لەگەڵ سیاسەتی‬ ‫ئ��ی��دارەی ب��ووش ج��ی��اوازی هەیە‪ .‬ئیدارەی‬ ‫ب��ووش راوەستاندنی پیتاندنی ئۆرانیۆمی‬ ‫وەك��وو پێشمەرج بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ‬ ‫دان��اب��وو‪ ،‬لە كاتێكدا ئ��ی��دارەی ئۆباما بێ‬ ‫پێشمەرج دەیەوێ لەگەڵ ئێراندا دابنیشێ‌‪،‬‬ ‫بەاڵم بێگومان مەرجی بۆ دانی ئیمتیاز بە‬ ‫رێژیمی تاران‪ ،‬راگرتنی پیتاندنی ئۆرانیۆم‬ ‫و ناردنەدەرەوەی ئەو ئۆرانیۆمەیە كە ئێران‬ ‫تاكوو ئێستا لە ئاستی نزمدا پیتاندوویەتی‪.‬‬ ‫جیاوازیی دووهەم‪ ،‬كە گرنگترە‪ ،‬بریتییە لە‬ ‫سەركەوتنی ئیدارەی ئۆباما لە پێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانییەك دژ بە كۆماری ئیسالمیی‬ ‫ئێران‪ .‬رەخنەی ئۆباما لە بووش ئەوە بوو كە‬ ‫تا‌كالیەنانە دەیویست ئەم قەیرانە چارەسەر‬ ‫بكا‪.‬‬ ‫هەڵبەت گرنگترین خ��اڵ ل��ەم پێوە‌ندییەدا‬ ‫پشتیوانیی تەواوی واڵتانی ئورووپایی بۆ‬ ‫ئەم سیاسەتە دووڕێینەیە‪ .‬هۆی پشتیوانیی‬ ‫واڵت��ان��ی ئ��ورووپ��ای��ی دەگ��ەڕێ��ت��ەوە بۆ سێ‬ ‫فاكتۆر‪ .‬یەكەم‪ ،‬بە هاتنەسەركاری ئۆباما‪،‬‬ ‫واڵت��ان��ی ئ��ورووپ��ای��ی ك��ەم��ت��ر نیگەرانی‬ ‫لێدانی ئێرانن لە الیەن ئامریكاوە‪ .‬واڵتانی‬ ‫ئورووپایی ئێرانی خ��اوەن چەكی ناوكییان‬ ‫ناوێ‪ ،‬بەاڵم شەڕ دژ بە ئێران بە مەترسییەك‬ ‫لەسەر سەقامگیریی ن��اوچ��ەی ك��ەن��داو و‬ ‫بەرژەوەندیی وزەی��ی خۆیان لەوێ دەبینن‪.‬‬ ‫هەروەها لەوە دەترسن تۆڕی تێرۆریستیی‬ ‫ئێران لە واڵتانی ئورووپایی‪ ،‬كە لە حاڵەتی‬ ‫خەوتندایە‪ ،‬لە كاتی هێرشی نیزامیدا دژ بە‬ ‫خەڵكی مەدەنی و شوێنە ستراتیژیكەكانی‬ ‫واڵتەكانیان لە الیەن تارانەوە بەكار ببردرێ‪.‬‬ ‫بە بوونی ژم���ارەی زۆری حەشیمەتێكی‬ ‫موسڵمان لە واڵتەكانیاندا و رادیكالیزەبوونی‬ ‫گەنجانی موسڵمان و رووكردنیان لە گرووپە‬ ‫توندئاژۆ ئیسالمییەكان‪ ،‬نیگەرانن لەوەی‬ ‫ش���ەڕ ل��ەگ��ەڵ ئ��ێ��ران ل��ە الی���ەن كۆماری‬ ‫ئیسالمییەوە بە شەڕی رۆژئاوا دژ بە ئیسالم‬ ‫لە قەڵەم بدرێ‪ .‬دووهەم‪ ،‬واڵتانی ئورووپایی‬ ‫بە هۆی نزیكیی جوگرافی نیگەرانن لە‬ ‫مووشەكی دووره��اوێ��ژی ئ��ێ��ران‪ .‬هەروەها‬ ‫نیگەرانن ئێرانی خاوەن چەكی ناوكی ئەوەندە‬ ‫لەخۆبایی بێ‌ و لە پێناو سەپاندنی سوڵتەی‬ ‫خۆی لە ناوچەكەدا‪ ،‬یان ناسەقامگیریی‬ ‫زۆر پێك بێنێ یان ئەوەی ببێتە بڕیاردەری‬ ‫س��ەرەك��ی ل��ە دیاریكردنی نرخی ن��ەوت و‬ ‫بەو شێوەیە بەرژەوەندیی وزەییان بەردەوام‬ ‫بخاتە مەترسییەوە‪ .‬سێهەم‪ ،‬لە پاش كۆتایی‬ ‫ش��ەڕی دووه��ەم��ی جیهانییەوە‪ ،‬واڵتانی‬ ‫ئورووپایی بۆ دابینكردنی ئاسایشی خۆیان و‬

‫گفتوگۆكردن لەگەڵ تاران‬ ‫دەبێتە نەجاتێك‌ بۆ رێژیمی سووریە‬ ‫پاراستنی بەرژەوەندییە ستراتیژیكەكانیان لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناویندا لە سەر حیسابی ئامریكا‬ ‫ژیاون‪ .‬بە الوازبوونی ئامریكا‪ ،‬سرووشتییە‬ ‫كە دەستپێشخەرانە هەنگاو هەڵدەگرن بۆ‬ ‫پێشگرتن لە ئێران لە پێناو وەدەستهێنانی‬ ‫چەكی ئەتۆمی‪ .‬هاوكات‪ ،‬بە الوازبوونی‬ ‫ئامریكا‪ ،‬الیەنێكن لە دیاریكردنی سیاسەتی‬ ‫رۆژئاوا بەرانبەر بە ئێران‪ ،‬نەك وەكوو جاران‬ ‫برابچووكی واشینگتۆن‪.‬‬ ‫بەپێی ئ��ەو پاشخانە‪ ،‬سەپاندنی گەمارۆ‬ ‫بەسەر كەرتی نەوتی ئێراندا لە الیەن واڵتانی‬ ‫ئورووپاییەوە و حزووری كەشتیی جەنگیی‬ ‫بریتانیا و فەڕانسە لە دەڤ��ەری كەنداودا‬ ‫جێگای تێگەیشتنە‪ .‬سیاسەتی گەمارۆی‬ ‫ئابووری دەگەڕێتەوە بۆ دوو فاكتۆر‪ .‬یەكەم‪،‬‬ ‫بە هۆی نەبوونی بژاردەی دیكەی كاریگەر‪،‬‬ ‫كەڵك لە وها بژاردەیەك وەردەگرن‪ .‬دووهەم‪،‬‬ ‫س��ی��اس��ەت��ی گ���ەم���ارۆی ئ���اب���ووری لەسەر‬ ‫بنەمای بڕوا بە ئەقاڵنیبوونی رێژیمی تاران‬ ‫راوەس��ت��اوە‪ :‬پێیان وای��ە ئەگەر گەمارۆكان‬ ‫بەرژەوەندیی ستراتیژیك یان مەوجوودییەتی‬ ‫رێژیم بخەنە مەترسییەوە‪ ،‬ئەوكات كۆماری‬ ‫ئیسالمی پێداچوونەوە بە سیاسەتەكانیدا‬ ‫دەكا و لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی ناچار‬ ‫دەبێ تەنازول بكا‪.‬‬ ‫ئێران لە بەرانبەردا ه��ەڕەش��ەی داخستنی‬ ‫تەنگەی هورمۆزی كرد‪ ،‬بەاڵم ئامریكا و‬ ‫ئورووپا دەزانن كە لەگەڵ ئەوەی تەنگەی‬ ‫هورمۆز بەشێك لە قوواڵیی ستراتیژیكی‬ ‫ئێران پێك دێنێ‪ ،‬رێژیمی تاران بە داخستنی‬ ‫زۆرت��ر زیان بە خۆی دەگەیەنێ‪ .‬ئێران لە‬ ‫ی��ەك حاڵەتدا تەنگەی ه��ورم��ۆز داەدخا‪:‬‬ ‫كاتێك ك��ە هێرشی زەمینی ب��ۆ بكرێ و‬ ‫ئامانجی ئەو ‌هێرشە رووخانی رێژیم بێ‬ ‫لە ت��اران‪ .‬رۆژئ���اوا بەرنامەی ئ��ەوەی نیە‬ ‫و ئێرانیش ئەم راستییە دەزان��ێ‪ .‬ب��ەاڵم لە‬ ‫ئێستادا ه��ەڕەش��ەی داخستنی تەنگەی‬ ‫هورمۆز زۆرتر بە مەبەستی شەڕی رەوانی‬ ‫دەك���رێ‪ .‬لە الی��ەك��ەوە‌ ئێران هیوای وابوو‬ ‫ناسەقامگیری ل��ە ب���ازاڕی جیهاندا پێك‬ ‫بێنێ و لە الیەكی دیكەوە بە مەبەستی‬ ‫مەسرەفی نێوخویی و نێودەوڵەتی‪ ،‬هەوڵی‬ ‫دا وا بنوێنێ ئامریكا‪ ،‬ك��ە ئێستا الواز‬ ‫ب��ووە و عێراقی بەجێ هێشتووە‪ ،‬بە ئێران‬ ‫ناوێرێ‪ .‬بەاڵم ئەم هەواڵنەی ئێران پووچەڵ‬ ‫ك��ران��ەوە‪ .‬ل��ە الی���ەك عرەبستانی سعودی‬ ‫بەڵێنی زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوتی دا‬ ‫بە چین و هێندێك واڵتی دیكە (هاوكات‬ ‫كە كار لەسەر كێشانی لولەی نەوت دەكرێ‬ ‫ب��ۆ دەوردان�����ەوەی تەنگەی ه��ورم��ۆز)‪ .‬لە‬ ‫الیەكی دیكەوە‪ ،‬ئامریكا بە جەختكردنەوە‬ ‫لەسەر ح��زووری نیزامی خۆی و هاوكات‬ ‫پەیدابوونی كەشتیی جەنگیی زلهێزانی‬ ‫ئورووپایی لە دەڤەری كەنداودا‪ ،‬نەیانهێشت‬ ‫ئێران لە ڕووی رەوانی و تەبلیغاتییەوە‌ هیچ‬ ‫سەركەوتنێك تۆمار بكا‪.‬‬ ‫دوای ئەمە‪ ،‬ئێران سێ تاكتیكی دیكەی‬ ‫گرتووەتە پێش‪ .‬یەكەمیان تاكتیكێكی كۆنی‬ ‫رێژیمی ئیسالمییە‌ و بریتییە لە دانی لێدوانی‬ ‫دژبەیەك لە الیەن سەرانی جیاوازی رێژیمەوە‬ ‫بە مەبەستی پێكهێنانی سەرلێشێواوی لە نێو‬ ‫دەسەاڵتدارانی رۆژئاوادا بۆ ئەوەی نەتوانن‬ ‫بڕیاری هاوبەش و سوور بدەن‪ .‬دووهەمیان‬ ‫بریتییە لە هەڕەشەی نەفرۆشتنی نەوت‪،‬‬ ‫پ��ێ��ش دەستپێكی گ��ەم��ارۆ ت���ازەك���ان‪ ،‬بە‬ ‫واڵتگەلێك وەكوو یونان و ئیتالیا بۆ ئەوەی‬ ‫قەیرانی ئابووری لەو واڵتانەدا خراپتر بێ‬ ‫و لە ئاكامدا ئورووپا ناچار بێ گەمارۆ‬ ‫نەخاتە سەر كەرتی نەوتی ئێران‪ .‬سێهەمیان‬ ‫نیشاندانی ئامادەییە بۆ گوفتوگۆكردن بە‬

‫مەبەستی كڕینی كات‪.‬‬ ‫م��ەس��ەل��ەی��ەك ك��ە زی���اد ب���ووە ب���ەم گەمە‬ ‫سیاسییەی نێوان ئێران و رۆژئاوا‪ ،‬بارودۆخی‬ ‫سووریەیە‪ .‬واڵتانی رۆژئ��اوا سیاسەتێكی‬ ‫دی��اری��ك��راو و هاوبەشیان نیە ب��ەران��ب��ەر بە‬ ‫سووریە‪ .‬بەاڵم وێدەچێ لێكدانەوەیان ئەوە‬ ‫بێ زوو یان درەن��گ‪ ،‬رەنگبێ زۆرت��ر زوو‬ ‫تاكوو درەن��گ‪ ،‬رێژیمی ئەسەد بڕووخێ‪.‬‬ ‫ئێران هەموو توانایی خۆی خستووەتە گەڕ‬ ‫بۆ پێشگرتن لەمە‪ .‬هەرچەند بە رواڵەت وا‬ ‫دەنوێنێ كە بڕێك مەودای لە رێژیمی ئەسەد‬ ‫گرتووە‪ ،‬بەاڵم بە دانی میلیاردها دۆالر و‬ ‫ناردنی سوپای قودس و حیزبوڵاڵی لوبنان‬ ‫بۆ كوشتنی خەڵكی مەدەنی لە سووریە‪،‬‬ ‫سیاسەتێكی دووفاقی دەباتە پێش‪.‬‬ ‫بۆ ئێران‪ ،‬رووخانی رێژیم لە سووریە هەم لە‬ ‫كورتخایاندا و هەم لە ڕووی ستراتیژیكەوە‬ ‫ب��ە ق��ەد گ��ەم��ارۆ ئ��اب��ووری��ی��ەك��ان و بگرە‬ ‫زیاتریش‪ ،‬جێگای نیگەرانییە‪ .‬سووریە تەنیا‬ ‫دەوڵەتێكە كە هاوپەیمانی نزیكی ئێرانە و‬ ‫گرنگییەكی ژێئۆستراتیژیكی هەیە هەم بۆ‬ ‫دەستڕاگەیشتن بە لوبنان و هەم بۆ راگرتنی‬ ‫پارسەنگ بەرانبەر بە توركیە و واڵتانی‬ ‫عەرەبی سووننە‪ .‬ئەگەر تەنگەی هورمۆز‬

‫پێشبینی بەجێ ئەوەیە‬ ‫كە ئێران گفتوگۆ دەست‬ ‫پێدەكاتەوە و هەوڵ دەدا‬ ‫گارانتییەكانی خۆی‬ ‫لەسەر مانەوەی رێژیم‬ ‫لە سووریە و دانەنانی‬ ‫گەمارۆ لەسەر نەوتەكەی‬ ‫وەرگرێ‪ ،‬بەاڵم واز لە‬ ‫بەرنامە ئەتۆمییەكەی‬ ‫ناهێنێ‪ .‬وا دەكا كە‬ ‫پرۆسەی گفتوگۆكان‬ ‫ئەوەندە درێژە بكێشێ‌ كە‬ ‫بتوانێ هەم بۆ رێژیمی‬ ‫سووریە و هەمیش بۆ‬ ‫بەرنامە ئەتۆمییەكەی‬ ‫كات بكڕێ‬

‫بەشێكە لە قوواڵیی ستراتیژیكی ئێران‪،‬‬ ‫سووریە و دارودەستەكانی رێژیم لە چەشنی‬ ‫حیزبوڵاڵی لوبنان ئ��ەو ب��ەش��ەی دیكەی‬ ‫پێك دێنن‪ .‬بە لەبەرچاوگرتنی گرینگی‬ ‫ستراتیژیكی سووریە بۆ ئێران‪ ،‬چارەنووسی‬ ‫رێژیمی ئەسە‌د دەبێ بە خاڵێكی گرنگ‬ ‫لە ه��ەر گفتوگۆیەكدا كە لە نێوان ئێران‬ ‫و رۆژئ����اوادا بێتە ئ���اراوە‪ .‬هەتاكوو كاتی‬ ‫گفتوگۆكردن‪ ،‬ئێران هیوای بە رووسیەیە‬ ‫كە هاوكاری بكا بۆ پێشگرتن لە رووخانی‬ ‫رێژیمی ئەسەد‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی لە ماوەی چەند حەوتوویەكدا‬ ‫س��وپ��ای ئ��ام��ری��ك��ا ح��ك��ووم��ەت��ی بەعسی‬ ‫رووخاند‪ ،‬نوخبەی سیاسیی ئێران ترسێكی‬ ‫وای���ان ل��ێ نیشت ك��ە ل��ە س��اڵ��ی ‪2003‬دا‬ ‫لە پەیامێكی نهێنیدا بۆ ئ��ی��دارەی بووش‬ ‫ئامادەیی خۆیان بۆ راگرتنی پشتیوانی‬ ‫لە تێرۆریزم‪ ،‬تەنازولكردن لەسەر بەرنامە‬ ‫ئەتۆمییەكەی و وازه��ێ��ن��ان ل��ە تێكدانی‬ ‫پرۆسەی ئاشتی لە فەلەستین‪ ،‬راگەیاند‪.‬‬ ‫ئامریكا‪ ،‬كە لە لووتكەی دەسەاڵتی خۆیدا‬ ‫بوو و حكوومەتی بەعسی ئاوا بە ئاسانی‬ ‫لەنێو بردبوو‪ ،‬وەاڵمی ئێرانی نەدایەوە‪ .‬تاكوو‬ ‫‪ 2006‬بارەكە‌ وا گ��ۆڕدرا كە ئەمجارەیان‬ ‫ئێران بوو‪ ،‬وەاڵمی پێشنیارەكانی ئامریكای‬ ‫بۆ دانی ئیمتیاز نەدەدایەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا ئامریكا ئورووپای بە تەواوی‬ ‫لە پشتە و گەمارۆكان هەتاكوو دێ زۆرتر‬ ‫ك��ارت��ێ��ك��ەری��ی��ان دەب���ێ‪ .‬ه��اوك��ات رێژیمی‬ ‫سووریە لە مەرگ نزیك بووەتەوە‪ .‬ئەگەر‬ ‫كرداری ئێران لە رابردوودا بكەینە بنەمای‬ ‫پێشبینیكردن و نەك قسە زلەكانی سەرانی‬ ‫رێژیم‪ ،‬ئێستا كە بارەكە دیسان گۆڕدراوە‬ ‫و ئێران ناچارە خۆی لە شكستی گەورە‬ ‫دەرب����از ب��ك��ا‪ ،‬ك��ۆم��اری ئیسالمی دەست‬ ‫دەكاتەوە بە گفتوگۆكردن لەگەڵ رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەاڵم لە سێناریۆیەكی وادا پێداگری دەكا‬ ‫چارەنووسی رێژیمی سووریە ببێتە یەكێك لە‬ ‫بابەتە سەرەكییەكانی ئەو گفتوگۆیانە‪ .‬ئەم‬ ‫جارەیان دەبێ توركیەش بەشدار بێ‪ ،‬چوونكە‬ ‫ئێران گارانتی لە توركیە دەوێ كە یارمەتی‌‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سووریە نەدا‪.‬‬ ‫وێ���دەچ���ێ ت���ەن���ان���ەت ب��ەش��ی چەكداری‬ ‫ئۆپۆزیسیۆنی سووریە لە الیەن توركیە و‬ ‫هێندێك واڵتی رۆژئ��اواوە یارمەتی بدرێن‪.‬‬ ‫ئێران‪ ،‬بە هۆی حزووری سیخوڕیی بەرباڵوی‬ ‫لەو واڵتەدا‪ ،‬ئەمە دەزانێ‪ .‬توركیە نایەوێ‬ ‫ئێران ببێ‌ بە خاوەن چەكی ئەتۆمی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوكات نایەوێ لە ئێران ب��درێ‪ .‬توركیە‬ ‫لە ناسەقامگیریی زۆرت��ر لە ناوچەكە و‬ ‫بەتایبەتی بەهێزبوونی كورد لە سووریە و‬

‫ئێران دەترسێ‪ .‬بۆیە بە مەرجێ ئێران واز لە‬ ‫وەدەستهێنانی چەكی ناوكی بێنێ‪ ،‬توركیە‬ ‫واز ل��ە پشتیوانیكردنی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫سووریە دێنێ و لەو بارەوە ئامادەیە گارانتی‬ ‫بە ئێران بدا‪.‬‬ ‫پرسیار لێرەدا ئەوەیە كە ئێران تەنازولێكی‬ ‫وا ستراتژیك دەك��ا؟ وەاڵم��ی ئ��ەم پرسیارە‬ ‫دەگەڕێتەوە سەر ئەوەی كۆماری ئیسالمی‬ ‫چەندە ئ��ەم گۆڕانانە بە مەترسی لەسەر‬ ‫م��ەوج��وودی��ی��ەت��ی خ��ۆی دادەن����ێ‪ .‬ئەگەر‬ ‫لێكدانەوەی وابێ كە تەنازولی ستراتژیك‬ ‫پ��ێ��وی��س��ت��ە ب���ۆ م����ان����ەوەی رێ���ژی���م‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەی��ك��ا‪ .‬هەڵبەت كڕینی ك��ات یەكێكە لە‬ ‫تایبەتمەندییەكانی دیپلۆماسیی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‪ .‬بۆیە پێشبینی بەجێ ئەوەیە كە‬ ‫ئێران گفتوگۆ دەس��ت پێدەكاتەوە و هەوڵ‬ ‫دەدا گارانتییەكانی خۆی لەسەر مانەوەی‬ ‫رێژیم لە سووریە و دانەنانی گەمارۆ لەسەر‬ ‫نەوتەكەی وەرگ��رێ‪ ،‬بەاڵم واز لە بەرنامە‬ ‫ئەتۆمییەكەی ناهێنێ‪ .‬وا دەكا كە پرۆسەی‬ ‫گفتوگۆكان ئ��ەوەن��دە درێ���ژە بكێشێ‌ كە‬ ‫بتوانێ هەم بۆ رێژیمی سووریە و هەمیش‬ ‫بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكەی كات بكڕێ‪.‬‬ ‫كەوابوو‪ ،‬گەورەترین هەڵەی تاكتیكی كە‬ ‫رۆژئ��اوا بیكا‪ ،‬كە دەتوانێ لە درێژخایەندا‬ ‫ب��ب��ێ��ت��ە ه�����ۆی ش��ك��س��ت��ی ستراتژیك‪،‬‬ ‫ئەنجامدانی گفتوگۆیە لەگەڵ ئێران‌ بەو‬ ‫م��ەرج��ان��ەی ل��ەس��ەرەوە ب��اس ك���ران‌‪ .‬ئێستا‬ ‫كە توركیە ب��ووە بە الیەنێك ل��ەم یارییەدا‬ ‫و زی��ات��ر ل��ە ه��ەم��وو واڵت��ێ��ك��ی دی��ك��ە‪ ،‬بە‬ ‫هۆی پێگەیەكی جوگرافی و سیاسی كە‬ ‫هەیەتی‪‌،‬دەتوانێ لەسەر مەسەلەی سووریە‬ ‫مامەڵە بكا‪ ،‬گفتوگۆكردن لەگەڵ ئێران‪،‬‬ ‫هەرچەند بێسوودیش بێ لە درێژخایاندا‪،‬‬ ‫ب��ۆ ئۆباما دەت��وان��ێ سەركەوتنێك ب��ێ لە‬ ‫پێناو هەڵبژاردنەوەی وەك��وو سەركۆماری‬ ‫ئامریكا‪ ،‬چوونكە بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران‬ ‫ب��ووە بە مەسەلەی سەرەكی لە كێبەركێی‬ ‫هەڵبژاردندا‪ .‬بۆیە توركیە و ئیدارەی ئۆباما‬ ‫لێرەدا زۆرتر لە بەرژەوەندیی خۆیاندا دەبینن كە‬ ‫لەگەڵ ئێران بە رێككەوتنێك بگەن‪ .‬واڵتانی‬ ‫ئورووپایی رەنگبێ قەناعەت بێنن كە توركیە‬ ‫كارتێكی باشی لەدەستدایە بۆ گوشارخستنە‬ ‫س��ەر ئ��ێ��ران‪ ،‬ب��ەاڵم بەرژەوەندییەكانیان وا‬ ‫دەخوازێ درێژخایەنتر بۆ مەسەلەكان بڕۆن‬ ‫و رەنگبێ ئەم جارەیان رێگا ن��ەدەن ئێران‬ ‫ئاوا بە ئاسانی كات بكڕێ‪ .‬ئورووپاییەكان‬ ‫هەروەها ئەزموونی گفتوگۆكردنیان زۆرە‬ ‫ل��ەگ��ەڵ ئ��ێ��ران و رەنگبێ كەمتر فریوی‬ ‫رێژیمی تاران بخۆن‪.‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪19‬ی فێوریەی ‪2012‬‬

‫بۆ دەسەاڵتی ناوەندی لە ئێران بۆ ئێمەی‬ ‫كوردستانی مەشروعییەتی نیە؟‬ ‫ئیبراهیم الجانی‬ ‫چ شتێك ل��ە واڵتێكی ف��رەن��ەت��ەوەی وەك‬ ‫ئ��ێ��ران��دا‪ ،‬مەشروعییەت ب��ە دەستەاڵتێكی‬ ‫سیاسی دەدا؟ كۆمەڵناسەكان لە سەر ئەوە‬ ‫سوورن كە لەو واڵتانەدا كە نەتەوە و كولتور و‬ ‫زمان و ئایین و فەرهەنگی جیاوازی تێدان‪،‬‬ ‫پێكەوەژیانی دێموكراتیك و دێموكراسی‬ ‫باشترین ڕیگاچارەن بۆ مانەوەی ئەو واڵتانە‬ ‫و چونەپێشیان‪.‬‬ ‫بۆیە ب��ە ب��ێ هەبوونی دێموكراسییەكی‬ ‫بەهێز و كارا و ڕوو لە گەشە‪ ،‬ئەو واڵتانە‬ ‫شانسی مانەوە و هەڵدانیان نیە‪ .‬ئەویش‬ ‫ل��ەو س��ەردەم��ەدا كە س��ەردەم��ی ئ���ازادی و‬ ‫بەجیهانیبوونە‪.‬‬ ‫بەاڵم با بزانین دێموكراسیی بەهێز و كارا‬ ‫یانی چی؟‬ ‫‪ ، Iris Marion Young‬پسپۆڕی‬ ‫زانستە سیاسییەكان لەو بارەوە دەڵێ كە‪:‬‬ ‫م��ەب��ەس��ت ل��ە دێ��م��وك��راس��ی ئ���ەوەی���ە كە‬ ‫ه��ەم��وو ئ���ەوان���ەی ل��ە ئ��اك��ام��ی ب��ڕی��ار و‬ ‫سیاسەتگوزارییەكدا دەكەونە ژێر كاریگەری‪،‬‬ ‫ماف و دەرفەت و شانس و ئیمكانی واقعی‬ ‫ئەوەیان بۆ پێك بێ‪ ،‬سەرنج و ڕا و بیر و‬ ‫بۆچوونی خۆیانی لە مەڕ دەربڕن و مۆڕكی‬ ‫خۆیانی پێوەنێن‪.‬‬ ‫یەكێكی دی��ك��ە ل��ە پ��س��پ��ۆڕان��ی زانستە‬ ‫س���ی���اس���ی���ەك���ان ب����ە ن������اوی ‪Robert‬‬ ‫‪ ،A.Dahl‬وێڕای ئەوە كە ئەو ڕوانگەی‬ ‫س������ەرەوە ل���ە س����ەر دێ��م��وك��راس��ی پەسند‬ ‫دەك��ا‪ ،‬س��ەب��ارەت بە دێموكراسی لە واڵتە‬ ‫فرەنەتەوە و فرەكولتوورییەكاندا پێ لەسەر‬ ‫پرنسیپێكی زۆرگ���رن���گ دادەگ�����رێ كە‬ ‫پێی دەوت��رێ پرنسیپی وەخۆگرتن‪ ،‬باوەش‬ ‫بۆكردنەوە و لەگەڵخۆخستن(‪inclusion‬‬ ‫‪ . )prinsiple‬ئ����ەو دەڵ�����ێ بەبێ‬ ‫لەگۆڕێدابوونی ئەو پرنسیپە‪ ،‬تاكی سەر‬ ‫ب��ە ك��ەم��ای��ەت��ی��ی��ەك��ان‪ ،‬وەك هاونیشتمان‪،‬‬ ‫شانسی ئەوەی نابێ لە پڕۆسەی سیاسیی‬ ‫واڵت��ەك��ەی��دا ب��ەش��دار ب��ێ ت��ا بتوانێ شوێن‬ ‫لەسەر چارەنوسی خۆی و كۆمەڵگاكەی‬ ‫دانێ و بڕیار بدا كە دەیەوێ چۆن بژی و‬ ‫چۆن ژیانێكی باش بۆ خۆی بنیات بنێ؟‬ ‫خاڵی هاوبەشی تێگەیشتنی هەر دووكیان‬ ‫لەو بوارەدا بریتییە لەوەی كە ئەوان لەسەر‬ ‫ئ��ەو ب��ڕوای��ەن ل��ەو واڵت��ان��ەدا ك��ە نەتەوەی‬ ‫جۆراوجۆری تێدا دەژین‪ ،‬بەبێ ئاوێتەبوونی‬ ‫سیاسی هەموو پێكهاتەكانی ئەو واڵتە لە‬ ‫سیستمی سیاسیی واڵت��ەك��ەدا‪ ،‬دەرف��ەت و‬ ‫ئیمكامی واقعی بۆ هاوواڵتیان پێك نایێت‬ ‫تا بتوانن شوێن لەسەر سیاسەتگوزاری و‬ ‫بڕیارەكان و بەرنامە و پڕۆژە حكومەتییەكان‬ ‫دان��ێ��ن و م��ۆرك��ی خ��ۆی��ان��ی پ��ێ��وە بنێن و‬ ‫بەشداری لە پڕۆسەی سیاسیدا بكەن‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە لە سیاسەتگوزاری و بڕیارەكاندا خۆیان‬ ‫بە شەریك و برابەش نازانن‪ .‬میللەتی ئێمە‬ ‫لە كوردستان بە ئێسك و پێستەوە هەست‬ ‫بەو ڕاستییە دەكات و بۆیەشە لێ بڕاوە ئەو‬ ‫وەزعە بگۆڕێ‪.‬‬ ‫دیارە ڕوانگەكان سەبارەت بە دێموكراسی‬ ‫و شوێنی هاوواڵتییان لە دێموكراسیدا و‬ ‫چۆنیەتیی بەشداریكردنیان لە پڕۆسەی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬بە گوێرەی ئەو پێرسپێكتیڤە كە‬ ‫لێیەوە دەڕوانین‪ ،‬دەگۆڕێن‪ .‬لەو بارەوە پێناسە‬ ‫و تێگەیشتنی ج��ۆراوج��ۆر ه��ەن‪ .‬ه��ەر كام‬ ‫لەوانیش بە گوێرەی ئەوە كە بە كام مەبەست‬ ‫بەكار دێن‪ ،‬دەكرێ ڕاست بن یا هەڵە نەبن‪.‬‬ ‫بۆ نموونە دەكرێ لەوە ڕا دەست پێبكەین كە‬ ‫ئایا وەك ئامانج سەیری دێموكراسی دەكەین‬

‫یا وەك ئامراز و وەسیلە‪.‬‬ ‫ئەگەر وەك ئامانج سەیری دێموكراسی‬ ‫ب��ك��ەی��ن‪ ،‬دێ���م���وك���راس���ی م��ی��ت��ۆدێ��ك��ە بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی ئەو نوێنەرانەی هاوواڵتییان‬ ‫هەڵیان دەبژێرن تا ئەو سیاسەتانە داڕێژن‪،‬‬ ‫كە بە ڕادەیەكی زۆر‪ ،‬ویست و داخوازەكانی‬ ‫ئ�����ەوان ل���ە ن��ێ��وی��ان��دا گ���ون���ج���اون‪ .‬لێرەدا‬ ‫مەسەلەیەك زۆر گرنگە ئەویش ئەوەیە كە‬ ‫دەنگدەران یانی هاوواڵتییان دەبێ زوو زوو‬ ‫دەرفەت و شانس و ئیمكانی ئەوەیان بدرێتێ‬ ‫كە كارنامەی نوێنەرە هەڵبژێردراوەكانیان‬ ‫هەڵسەنگێننەوە ت��ا دەرك����ەوێ چ��ەن��دە لە‬ ‫راستای چاوەڕوانییەكانی ئەواندا هەنگاویان‬ ‫ناوە‪ .‬ئەو جۆرە تێگەیشتنە لە دێموكراسی‬ ‫ل��ە تیئوریی دێ��م��وك��راس��ی��دا پێی دەوترێ‬ ‫دوكتۆرینی كالسیك ‪.‬‬ ‫ل��ە س��ەردەم��ی ئێمەدا و ب��ە تایبەتی لەو‬ ‫واڵت����������ان����������ەدا كە‬ ‫فرەكولتور و فرەزمان‬ ‫و ف������رەن������ەت������ەوەن‪،‬‬ ‫دی��م��وك��راس��ی زۆرت���ر‬ ‫وەك وەسیلە و ئامراز‬ ‫س����ەی����ر دەك��������رێ تا‬ ‫وەك ئ���ام���ان���ج‪ .‬واتە‬ ‫دێموكراسی میتۆدێكە‬ ‫ب����ۆ ب����ەڕێ����وەب����ردن����ی‬ ‫ه����ەڵ����ب����ژاردن����ێ����ك����ی‬ ‫كاریگەر‪ ،‬بۆ بڕیاردان‪،‬‬ ‫بۆ سیاسەتگوزاری‪ ،‬بۆ‬ ‫فێربوونی دێموكراسی‪،‬‬ ‫بۆ دێموكراتیزەكردنی‬ ‫پێوەندییە كۆمەاڵیەتی‬ ‫و الیەنە جۆراوجۆرەكانی‬ ‫ژیان‪ ،‬بۆ پێشخستن و‬ ‫پ��ەرەپ��ێ��دان��ی چ��ی��ن و‬ ‫توێژە جۆراوجۆرەكان‬ ‫و ب����ەت����ای����ب����ەت����ی‬ ‫كەمایەتییەكان‪ ،‬بۆ‬ ‫لەنێوبردنی هەاڵواردن‬ ‫و ن������ادادپ������ەروەری‬ ‫و س��ت��ەم و ن���اب���ەراب���ەری‪ ،‬ب��ۆ سڕینەوەی‬ ‫ئاسەوارەكانی ستەمی سیاسی و میللی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و كولتووری و جینسی‪.‬‬ ‫ل��ەو ج��ۆرە تێگەیشتنەدا لە دیموكراسی‪،‬‬ ‫دێموكراسی دەرفەتێكە بۆ هاتنەمەیدانی‬ ‫دەن���گ و ڕەن���گ و ب��ی��روڕا و بۆچوونە‬ ‫جۆراوجۆر و ناكۆكە سیاسییە جیاجیاكان‪.‬‬ ‫ئەو تێگەیشتنە لە دێموكراسی بۆ خۆی‬ ‫بەسەر سێ مۆدێلدا دابەش دەبێ‪.‬‬ ‫• وات���ە دێ��م��وك��راس��ی وەك ك��ێ��ب��ەرك��ێ و‬ ‫ركابەری‬ ‫• دی��م��وك��راس��ی وەك م���وش���ارەك���ەت و‬ ‫ب��ەش��داری��ك��ردن ل��ە پ���رۆس���ەی س��ی��اس��ی و‬ ‫سیاسەتگوزاریدا‬ ‫• دێ��م��وك��راس��ی وەك دی���ال���ۆگ ك��ە بە‬ ‫جەوهەری دێموكراسی دادەنرێ‪.‬‬ ‫ل��ەو مۆدێلەدا كە بە مۆدێلی ركابەریى‬ ‫دادەنرێ‪ ،‬دێموكراسی بریتییە لە ملمالنێ و‬ ‫كێبەركێ و ركابەریيەكى توند كە لە نێوان‬ ‫سیاسەتمەدارەكانی نێو ئیلیتی سیاسیدا‬ ‫لەسەر وەدەستهێنانی دەن��گ و متمانەی‬ ‫دەنگدەران‪ ،‬لە كاتی هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬بەرێوە‬ ‫دەچێ‪.‬‬ ‫ل��ێ��رەدا دەس��ەاڵت��ی سیاسی وەك كااڵیەك‬ ‫لە ب��ازاڕدا بە حیساب دێ كە كڕیارەكانی‬ ‫دەك��ەون��ە خۆ تا وەدەس��ت��ی بخەن و لەسەر‬ ‫وەدستهێنانی دەكەونە كیبەڕكی و تیدەكۆشن‬ ‫لەو ملمالنێیەدا بیبەنەوە‪.‬‬ ‫الی��ەك��ی ئ���ەو ه��اوك��ێ��ش��ەی��ە ب��ری��ت��ی��ی��ە لە‬ ‫دەنگدەران بە خۆیان و ویست و داخوازی و‬

‫چاوەڕوانییەكانیانەوە كە دەگەڕێن بە دوای‬ ‫ك��ەس یا كەسانێك یا حیزبێكی سیاسیدا‬ ‫كە داخوازییەكانیان بێنێتە دی و كار بۆ‬ ‫جێبەجێبوونی داواكارییەكانیان بكا‪.‬‬ ‫الیەكەی دیكەی ئەو هاوكێشەیە بریتییە‬ ‫ل��ەو سیاسەتمەدار و حیزب و ڕێكخراوە‬ ‫سیاسییانەی ك��ە پ��ڕۆگ��رام و ب��ەرن��ام��ە و‬ ‫پەیامی سیاسیی خۆیان دێننە بازاڕەكە‬ ‫و دەیانەوێ بیفرۆشن و خ��وردی كەنەوە و‬ ‫دەگەڕێن بە دوای كڕیاردا‪ .‬شایانى باسە‬ ‫كە ئەوان بۆ ڕێكالمكردن و قاڵكردنەوەی‬ ‫كااڵكانیشیان زیرەكییەكی زۆر لە خۆیان‬ ‫نیشان دەدەن‪.‬‬ ‫بەمجۆرە خەڵك‪ ،‬وات��ە دەن��گ��دەران شانسی‬ ‫ئ��ەوەی��ان بۆ پێك دێ لە نێو ئاڵتێرناتیڤە‬ ‫جۆراوجۆر و ڕكەبەرەكاندا‪ ،‬ئەوە یا ئەوانە‬ ‫هەڵبژێرن كە پێیان وای��ە بە باشترین شێوە‬ ‫ویست و داخوازەكانی‬ ‫ئ�����ەوان ل���ە بەرنامە‬ ‫و پ�������ڕۆگ�������رام�������ە‬ ‫سیا سییە كە یا ند ا‬ ‫ڕەنگی داوەتەوە‪.‬‬ ‫لەو مۆدێلەدا كە پێی‬ ‫دەوت��رێ دێموكراسیی‬ ‫م����وش����ارەك����ەت����ی‪ ،‬تا‬ ‫ب����ەش����داری����ی خەڵك‬ ‫ی���ان���ی هاوواڵتییان‬ ‫پ��ت��ر و ب���ەرچ���اوت���ر و‬ ‫گ����ەرم����وگ����وڕت����ر و‬ ‫چ��االك��ت��ر و بەرینتر‬ ‫ب��ێ ل��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن و‬ ‫پ��ڕۆس��ەی ب��ڕی��اردان و‬ ‫سیاستدا‪ ،‬دێموكڕاسی‬ ‫س�����ەرك�����ەوت�����ووت�����رە‪.‬‬ ‫الیەنێكی گرینگی ئەو‬ ‫مۆدێلە بریتییە لەوەی‬ ‫ك��ە دەرف��ەت��ێ��ك��ی باش‬ ‫ب��ە ه���اوواڵت���ی دەدا‬ ‫تا لێوەشاوەییەكانی‬ ‫خ��ۆی ب��ۆ بەشداری‬ ‫لە كاروباری سیاسیدا پەرە پێ بدا‪.‬‬ ‫لەو مۆدێلەدا كە پێی دوترێ دێموكراسیی‬ ‫دێالۆگی‪ ،‬ئاڵوگۆڕی ڕوانگە و بۆچوون‬ ‫و ئارگیومێنت و بیروڕاكان بە شێوەیەكی‬ ‫ئازادانە‪ ،‬بە عەینی دێموكراسی دەزانرێ‪.‬‬ ‫ل��ەو م��ۆدێ��ل��ەدا ب��ەش��داری و موشارەكەتی‬ ‫بەرینی هاوواڵتیان بە تەنیا‪ ،‬چارەنووسساز و‬ ‫بڕیاردەر نیە‪ .‬چونكە لەو مۆدێلەدا بڕیارەكان‬ ‫لەسەر بناخەی ئەوە نادرێن كە چ ژمارەیەك‬ ‫لە خەڵك دەنگیان بەو سیاسەت یا ئەو بڕیارە‬ ‫داوە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە كە بڕیارەكان‬ ‫لە ئاكامی باس و ڕاوێژ و ئاڵوگۆڕی نەزەر‬ ‫و ڕوانگە و ئارگیومێنتە جۆراوجۆرەكانەوە‬ ‫دەدرێ��ن ‪ .‬واتە لەو مۆدێلەدا كۆنسێنسوس‬ ‫یانی گەیشتن بە هاوڕایی بە جەوهەری‬ ‫دێموكراسی لە قەڵەم دەدرێ‪.‬‬ ‫ب��ەم ج��ۆرە لە هەركام ل��ەو مۆدێالنەدا‪ ،‬لە‬ ‫خ��وارەوەب��وون��ی ڕادەی ویست و ڕەغبەتی‬ ‫هاوواڵتییان بۆ كاری سیاسی و چاالكی‬ ‫نیشاندان لە خۆیان‪ ،‬لێكدانەوەی تایبەت بە‬ ‫خۆی بۆ دەكرێ‪ .‬لە مۆدێلی دێموكراسیی‬ ‫م��وش��ارەك��ەت��ی��دا‪ ،‬ل��ەخ��وارەوەب��وون��ی ڕادەی‬ ‫بەشداریی خەڵك لە هەلبژاردنەكاندا‪ ،‬بەوە‬ ‫لێك دەدرێتەوە كە ویست و داخوازییەكانیان‬ ‫ل��ە الی���ەن ن��وێ��ن��ەران��ی ه��ەڵ��ب��ژێ��رداوەوە بە‬ ‫هێند ن��اگ��ی��رێ‪ .‬وات���ە دەن���گ���دەران بۆیان‬ ‫دەركەوتووە كە پاش هەڵبژاردنەكان‪ ،‬ئەوان و‬ ‫داواكارییەكانیان لە الیەن سیاسەتمەدارەكانەوە‬

‫لە بیر دەكرێن‪ .‬یانی ئەوان وەك هاوواڵتی و‬ ‫خەڵك لە ماوەی نێوان هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬هیچ‬ ‫كۆنتڕۆڵێكیان بەسەر ئەو كەسانەدا نیە كە‬ ‫هەڵیان دەبژێرن‪.‬‬ ‫ل��ە م��ۆدێ��ل��ی دێ��م��وك��راس��ی��ی ركابەریدا‪،‬‬ ‫ڕادەی ل��ەخ��وارەوەب��وون��ی بەشداریی خەڵك‬ ‫لە هەڵبژاردنەكاندا‪ ،‬بەوە لێك دەدرێتەوە كە‬ ‫خەڵك‪ ،‬كەس یان ئەو الیەنانە لە مەیدانی‬ ‫كێبەركێدا نابینن كە بەنوێنەرانی خۆیانیان‬ ‫دەزان��ن و پێیان وای��ە دەتوانن نوێنەرایەتی‬ ‫ئ����ەوان ب��ك��ەن و وی��س��ت و داخوازەكانیان‬ ‫بەرنە پێش‪ .‬لە دێموكراسیی دیالۆگیشدا‪،‬‬ ‫بەشدارینەكردن یا لە خوارەوەبوونی ڕادەی‬ ‫ب��ەش��داری��ی خ��ەڵ��ك ی��ا كەمایەتییەكان لە‬ ‫ب��اس و دیالۆگە سیاسییەكاندا‪ ،‬جێگای‬ ‫نیگەرانییەكی جددییە‪ .‬ئەوە بە نیشانەی‬ ‫ئ��ەوە لە قەڵەم دەدرێ كە كەمایەتییەكان‬ ‫لە سیستەمی سیاسیی واڵت��دا‪ ،‬جێیەكیان‬ ‫نیە و هێشتا ئاوێتە ن��ەب��وون‪ .‬ج��ا ئەگەر‬ ‫ئەو ئاوێتەنەبوونە لەوە ڕا سەرچاوە بگرێ‬ ‫كە دەوڵ��ەت‪ ،‬بە ئەنقەست ئەوانی خستۆتە‬ ‫پەراوێزەوە‪ ،‬یا ئەوان بۆ خۆیان وەك دەربڕینی‬ ‫ناڕەزایەتی بە ستەم و چەوسانەوە‪ ،‬خۆیان ئەو‬ ‫پاسیڤبوونەیان هەڵبژاردبێ‪ ،‬هیچ لە ئەسڵی‬ ‫مەسەلەكە ناگۆڕێ‪ .‬چونكە حكوومەتەكان‬ ‫مەشروعییەتی خۆیان لە خەڵك وەردەگرن‪.‬‬ ‫بەشدارینەكردنی خەڵك لە كاروباری سیاسی‬ ‫و ئ��ی��داری كۆمەڵگای خ��ۆی��ان��دا‪ ،‬مانای‬ ‫ئەوەیە كە دەسەاڵتی بڕیاردەر شەرعيەتی‬ ‫نیە‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ‪ ،‬حیزب و رێكخراوە كوردستانییەكان‬ ‫قەدەغە ك��راون‪ .‬نە حیزبی دێموكرات و نە‬ ‫كۆمەڵە و نە حیزبەكانی دیكە‪ ،‬نەك هەر‬ ‫ئیزنی تێكۆشانیان نیە‪ ،‬بەڵكوو بە توندترین‬ ‫شێوەش س��ەرك��وت دەك��رێ��ن‪ .‬ك��ەوات��ە گەلی‬ ‫كورد لە كوردستانی ئێران رێگای ئەوەی‬ ‫نیە رەقابەت بكا و ئەو هێزانە هەڵبژێرێ‬ ‫كە نوێنەرایەتی دەك��ەن‪ ،‬چونكە ئازادیی‬ ‫تێكۆشانی سیاسی لە گۆڕیدا نیە‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە‪ ،‬بە هۆی نەبوونی‬ ‫ئ��ازادی��ی ب��ی��روب��اوەڕ و ڕادەرب���ری���ن‪ ،‬كورد‬ ‫ناتوانێ لە رێگای ڕاگەیەنە گشتییەكان و‬ ‫خۆپیشاندان و كۆڕ وكۆبوونەوەی گشتییەوە‪،‬‬ ‫سەبارەت بە ویست و داخوازەكانی دیالۆگ‬ ‫بكا‪ .‬هەر بەو جۆرە بە هۆی سەركوتكرانی‬ ‫تێكۆشانی حیزب و رێكخراوە سیاسییەكان‬ ‫و نەبوونی ئ��ازادی��ی تێكۆشانی سیاسی‬ ‫و ئەمنییەتی ك��ردن��ی ف���ەزای سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە ك��وردس��ت��ان‪ ،‬خەڵك رێگا‬ ‫و كاناڵ و مەیدانەكانی موشارەكەتیان لە‬ ‫پرۆسەی سیاسیدا لێ بەربەست كراوە‪.‬‬ ‫هەر بۆیەشە دەسەاڵتی دەوڵەتی ناوەندی لە‬ ‫ئێران لە ڕوانگەی كورد و لە پێرسپێكتیڤی‬ ‫كوردستانییەوە‪ ،‬هیچ مەشروعییەتێكی نیە‪.‬‬ ‫ئەگەر دەوڵەتی ناوەندی دەوڵەتێكی بەرپرس‬ ‫با‪ ،‬دەبوایە هەموو دەرفەت و ئیمكاناتێكی‬ ‫پێویستی بۆ گۆڕینی ئەو وەزعە پێك هێنابا‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا كە دەوڵەتی ناوەندی هەاڵواردن‬ ‫و لەپەراوێزخستنی كوردستانی كردۆتە‬ ‫سیاسەتی دەوڵ��ەت��ی‪ ،‬ك��وردس��ت��ان هاوڕێ‬ ‫لەگەڵ نەتەوە بندەستەكانی دیكەی ئێران‪،‬‬ ‫لێبڕاوە ئەو واقعییەتە بگۆڕێ و نەخشەی‬ ‫سیاسیی ئێران جارێكی دیكە داڕێژێتەوە و‬ ‫ئێرانێكی دێموكرات و فێدراڵ بنیات بنێ‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Young,Iris Marion‬‬ ‫(‪inclusion and,)2000‬‬ ‫‪Democracy. Oxford:‬‬ ‫‪Oxford University press‬‬

‫‪5‬‬

‫رۆژەڤ‬ ‫و‪ :‬كەریم پەرویزی‬

‫پێشنیاری ئێران بۆ وتووێژ‪ ،‬تەنیا‬ ‫خەساركردنی كاتە‬ ‫دان مەك گین‪ ،‬لە تۆڕی هاوبەشی یاهوو‪،‬‬ ‫كە تایبەت بۆ لێكدانەوە و راگۆڕینەوەیە‪،‬‬ ‫بابەتێكی لە رۆژی ‪16‬ی فێوریەدا باڵو‬ ‫كردۆتەوە كە لەسەر پێشنیاری نوێی كۆماری‬ ‫ئیسالمی لەمەڕ درێژەدانی وتووێژەكان‪ ،‬رای‬ ‫خۆی دەربڕیوە‪.‬‬ ‫نووسەر سەرەتا دەڵێ كە ئێران دەیەوێ لەگەڵ‬ ‫گرووپی نوێنەری وتووێژەكانی نێونەتەوەیی‬ ‫و گ��رووپ��ی چ��ەن��د الی��ەن��ە ب��ۆ ب��اس لەسەر‬ ‫كێشەكانی ئێران دابنیشێ و ئەم داواكارییە‪،‬‬ ‫س��ەرن��ج��ی واڵت����ان و ب��ەت��ای��ب��ەت ئەوانەی‬ ‫دەیانەوێ كە كێشەی ناوكی ئێران بە جۆرێك‬ ‫وەالبنرێ‪ ،‬رادەكێشێ‪.‬‬ ‫سەعید جەلیلی لە نامەیەكدا داوای دانیشتن‬ ‫و وتووێژی كردووە و بەپێی راپۆرتی رۆیتێرز‬ ‫لەو نامەیەدا باس لەوە كراوە كە هەموو شتەكان‬ ‫وتووێژیان لەسەر دەكرێ و لە نێویاندا باسی‬ ‫ناوكی و پ��ەروەن��دەی ناوكیش لە بەردەستدا‬ ‫دەبێ‪ .‬لەم نامەیەدا دوو شت گرینگە‪ ،‬یەكەم‬ ‫ئ��ەوەی كە لەم نامەدا پشتیوانیی رێبەری‬ ‫دینی ( خامنەیی) دیار نیە و دووهەم ئەوە‬ ‫كە نامە و پێشنیارەكە لە رێگای سەرۆك‬ ‫كۆماری ئێرانەوە نەهاتووە‪.‬‬ ‫بە بێ پشتیوانیی رەسمیی رێبەری دینی‪،‬‬ ‫هەموو پێشنیارێك لە ئاكامدا بێ‏مانایە‪.‬‬ ‫ئێران نیشانی داوە كە هەر كات هاتۆتە سەر‬ ‫مێزی وتووێژ‪ ،‬تەنیا بۆ دەستخستنی كات‬ ‫بووە‪ .‬لە ئێستاشدا رێبەرانی سیاسیی رێژیم‬ ‫لە ژێر گوشاری گەمارۆ نێونەتەوەییەكاندا‬ ‫ئەو پێشنیارەیان هێناوە تاكوو گەمارۆی زیاتر‬ ‫پەسەند نەكرێ‪.‬‬ ‫بەداخەوە‪ ،‬ئەمریكا و واڵتانی دیكە ناچارن‬ ‫كە پێشنیارەكەی ئێران بە جیددی وەربگرن و‬ ‫دووبارە بینەری بەفیڕۆدانی كات و وزە دەبین‬ ‫كە بە دەسپێكی وتووێژی بێ‏ئاكامیی ئەم‬ ‫رەوتەش دەردەكەوێ‪ .‬ئێران لە وتووێژدا چاك‬ ‫كایە دەكا بەاڵم هیچ بەرەوپێشچوونێك بە دی‬ ‫ناكرێ و ئاكامی ئەم دانیشتنانەش بۆ ئێران و‬ ‫پەروەندەكەی هیچ دەسكەوتێكی تێدا نابێ‪.‬‬ ‫ن���ووس���ەر ل��ە درێ�����ژەدا دەڵ����ێ ك��ە ب��ە هیچ‬ ‫شێوەیەك ب��ڕوای بە رێبەریی رێژیمی ئێران‬ ‫نیە چوونكە ئ��ەوان لە راب��ردوودا لە ماوەی‬ ‫‪ 30‬س��اڵ��دا س��ەل��م��ان��دووی��ان��ە ك��ە ب��ە هیچ‬ ‫شێوازێك بۆ بڕواپێكردن نابن‪ .‬بەاڵم بە هەر‬ ‫تۆزقاڵێك نزیكبوونەوە لە چارەسەریی نیزامی‬ ‫و ن��ی��زی��ك��ب��وون��ەوەی ئ��ەگ��ەری ش���ەڕ‪ ،‬دەبێ‬ ‫دیپلۆماسی و هەموو كاناڵەكانی دیپلۆماسی‪،‬‬ ‫دەرەتانیان پێ بدرێ‪ .‬ئەگەر ئێران دەیەوێ‬ ‫بێتە سەر مێزی وتووێژ و كاتەكانمان بە فیڕۆ‬ ‫بدا‪ ،‬بە رای من پێویستە كاتەكەمانی پێ‬ ‫بدەین تاكوو خەساری بكا‪.‬‬ ‫ك����ردەوەی ع��اق�ڵان��ە ئ��ەوەی��ە ك��ە وتووێژیان‬ ‫ل��ەگ��ەڵ درێ���ژە ب���درێ‪ ،‬ه��اوك��ات دەب���ێ بە‬ ‫شێوەی هاوتەریب گەمارۆكان زیادتر و توندتر‬ ‫بكرێنەوە‪ .‬هێزێكی گ���ەورەی دەری��ای��ی لە‬ ‫ناوچەدا جێگیر بكرێن بۆ ئەوەی پەیامێكی‬ ‫ق��ورس و قایم بە ئێران ب��دەن‪ .‬دوو الیەنی‬ ‫بەفیڕۆدانی كات و هەڕەشەكردن پێویستن و‬ ‫هێزەكانی دەریایی ئامریكا دەتوانێ بە باشی‬ ‫ئەم ئەركە بەڕێوە ببەن‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫‪Yahoo Contirbutor Network‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪30‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬

‫كشانی ئەستێرەی‬ ‫كچە ئاڵتوونییەكە‬

‫پاش نیوەڕۆی رۆژی ‪22‬ی رێبەندان تەرمی «ویتنی هیۆستۆن»‪ ،‬كچە‬ ‫ئاڵتوونییەكەی دنیای مۆسیقا لە هۆتێلی «بۆرلی هیلتۆن»ی شاری‬ ‫لۆسئانجلێس دۆزرایەوە‪ .‬ویتنی تەنیا ‪ 48‬ساڵ تەمەنی كرد و لەو تەمەنە‬ ‫كورتەی خۆیدا خزمەتێكی بەرچاوی بە دنیای هونەر كرد‪.‬‬ ‫ساڵەكانی ‪ 1980‬ـ ‪ ،1990‬لووتكەی درەوشانەوە و سەركەوتنەكانی‬ ‫ویتنی بوون‪ .‬ویتنی بە الیەنگرە میلیۆنییەكانی و ئالبۆمی پڕفرۆش و‬ ‫هەروەها بە دەنگە نەرم بەاڵم بەتواناكەیەوە بەناوبانگ بوو و نازناوی كچە‬ ‫ئاڵتوونییەكەی پێبەخشرا بوو‪ .‬زیاتر لە ‪ 170‬میلیۆن ئالبۆمی گۆرانی‬ ‫ویتنی لە دنیادا فرۆشراوە كە لە خۆیدا رێژەیەكی كەم وێنەیە‪.‬‬ ‫ویتنی هیۆستۆن رۆژی ‪9‬ی مانگی ئووتی ساڵی ‪ 1963‬لە ئەیالەتی‬ ‫نیووجێرسی و لە بنەماڵەیەكدا لەدایك بوو كە مۆسیقا بەشێكی‬ ‫مەزن و دانەبڕاوەی ژیانیان بوو‪ .‬دایكی «ئێمیلی درینك كارد» بە‬ ‫نازناوی سیسی هیۆستۆنەوە لە گۆرانیبێژە بەناوبانگەكانی مۆسیقای‬ ‫«گاسیل»(مۆسیقای ئایینی رەشپێستەكانی ئامریكا)دەهاتە هەژمار‪.‬‬ ‫ئارتا فرانكلین‪ ،‬گۆرانیبێژی شێوازی «سۆل» و لە رواڵەتە ناسراوەكانی‬ ‫مۆسیقای ئامریكا (دایكی دووهەم)ی ویتنییە‪.‬‬ ‫ویتنی سەرەڕای دەنگە ئاهووراییەكەی رواڵەتێكی جوان و سەرنجڕاكێشیشی‬ ‫هەبوو و رۆڵ بینینی لە گەڵ «كوین كاستنێر»لە فیلمی بادیگارد دا و‬ ‫هەروەها لە چەندین فیلمی سینەمایی دیكەدا‪ ،‬درەوشانەوەیەكی دیكەشی‬ ‫لە دنیای سینەمادا بۆ دەستەبەر كرد‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ساڵەكانی دوایی تەمەنیدا كارە هونەرییەكانی ویتنی بە هۆی‬ ‫گیرۆدەبوونی بە مادەی سڕكەر و ئەلكۆلەوە رووی لە كزی و تا رادەیەك‬ ‫وەستان نا و لەو ئەستێرە درەوشاوە تەنیا وەكوو یاد و بیرەوەریی هونەرەكەی‬ ‫یاد دەكرایەوە و دواجار هەر ئەو گیرۆدەبوونەشی بووە هۆكاری مەرگە‬ ‫ناوادەكەی و ئەستێرەی ژیانی ویتنی هیۆستۆن بە شەش خەاڵتی هونەریی‬ ‫«گرێمی»ییەوە‪ ،‬بۆ هەمیشە كشا و ماڵئاوایی لە دنیای هونەر كرد‪.‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫فروغ فەرۆخزاد‬ ‫فروغ فەرۆخزاد رۆژی ‪8‬ی بەفرانباری‬ ‫ساڵی ‪1313‬ی هەتاوی لە شاری‬ ‫تاران لەدایك بوو‪ .‬محەممەد فەرۆخزاد‬ ‫باوكی فروغ بە رەچەڵەك «تەفرەشی»‬ ‫و «توران وەزیری تەبار»ی‬ ‫دایكی «كاشان»ییە‪« .‬فەرەیدوون‬ ‫فەرۆخزاد»ی برای فروغ گۆرانیبێژ‬ ‫و چاالكی سیاسی بووە و هەروەها‬ ‫«پووران»ی خوشكیشی شاعیرە‪.‬‬ ‫فروغ لە تەمەنی ‪ 16‬ساڵیدا و پاش‬ ‫پەیوەندییەكی عاشقانە لەگەڵ‬ ‫تەنزنووس و كاریێكلێماتۆریستی‬ ‫بەناوبانگی ئێران «پەرویز شاپوور»‪،‬‬ ‫ژیانی هاوبەشی پێكهێنا و ئەو ژیانە‬ ‫تەنیا چوار ساڵی خایاند‪ .‬بەرهەمی‬ ‫ئەو ژیانە هاوبەشەش كوڕێكە بە‬ ‫ناوی «كامیار شاپوور»‪ .‬دواتر نامە‬

‫بە سەرەتای وەرزێكی سارد) بوو كە‬ ‫پێگەی فروغیان وەكوو شاعیرێكی‬ ‫گەورە لە دنیای ئەدەبی هاوچەرخی‬ ‫ئێراندا سەلماند و دەتوانین راشكاوانە‬ ‫بڵێین كە دیوانە شیعرەكانی فروغ‬ ‫شیعری‬ ‫بەرچاوەكانی‬ ‫نموونە‬ ‫هاوچەرخی ئێرانن و پاش نیما یوشیج‬ ‫فروغ‪ ،‬ئەحمەدی شاملوو‪ ،‬مێهدی‬ ‫ئەخەوان سالێس و سۆهراب سێپێهری‬ ‫ئااڵهەڵگرانی شیعری چاوچەرخی‬ ‫فارسین‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1337‬و لە تەمەنی ‪ 23‬ساڵیدا‪،‬‬ ‫سەرنجی فروغ بۆ الی سینەما‬ ‫رادەكێشرێت و ناسینی ئیبراهیم‬ ‫گوڵستان بەگشتی رەوتی ژیانی‬ ‫دەگۆڕێت‪ .‬ساڵی ‪ 1341‬فیلمی «خانە‬ ‫سیاە است»(ماڵ رەشە) درووست‬

‫بێ دوان‪...‬‬

‫عاشقانەكانی نێوان فروغ و پەرویز لە دەكات كە سەبارەت بە ژیانی سەختی‬ ‫الیەن كامیاری كوڕیانەوە لە كتێبێكدا گولەكانە و خەاڵتی جەشنوارەی‬ ‫بە ناوی «یەكەمین ترپە عاشقانەكانی ئۆبێر هاوزنی بردۆتەوە‪ .‬ساڵی ‪1342‬‬ ‫دڵم» لە چاپ درا‪.‬‬ ‫لە شانۆیەكدا بە ناوی «شەش‬ ‫پاش شكست هێنانی ژیانە هاوبەشەكەی‪ ،‬كەسایەتی بە دوای نووسەرەوە»‬ ‫فروغ روو لە ئۆرووپا دەكات و لەگەڵ رۆڵ دەگێڕێت‪ .‬ئەو سااڵنە لووتكەی‬ ‫ئەدەب و كولتووری واڵتانی دیكەش سەركەوتنەكانی فروغ بوون‪ ،‬لە سۆئێد‬ ‫ئاشنا دەبێت و هەروەها فێری زبانەكانی پێشنیاری درووست كردنی فیلمی‬ ‫ئیتالیایی‪ ،‬فەرانسەوی و ئاڵمانی پێدەكرێت‪ ،‬باڵوكەرەوە ئۆرووپاییەكان‬ ‫دەبێت و ئەو دەسكەوتانە كاریگەری سەرنجیان بۆالی وەرگێڕان و باڵو‬ ‫لەسەر بیركردنەوە و داهێنانەكانی كردنەوەی بەرهەمەكانی رادەكێشرێت‬ ‫دادەنێت‪.‬‬ ‫و بەرهەمەكانی بە‬ ‫كاری‬ ‫دەسپێكی‬ ‫تیراژی سەرووی‬ ‫ئەدەبیی فروغ بە فروغ فەرۆخزاد‪:‬‬ ‫باڵو‬ ‫‪3000‬ەوە‬ ‫ێ دیوانە شێعری‬ ‫س‌‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫فەرۆخزاد‬ ‫فروغ‬ ‫«اسیر»‪« ،‬دیوار» ئاواتم ئازادیی‬ ‫و «عصیان» و لە‬ ‫‪24‬ی‬ ‫رۆژی‬ ‫ئێران‬ ‫ژنانی‬ ‫شێوازی شیعری‬ ‫رێبەندانی ‪1345‬ی‬ ‫نیماییدا بوو‪ .‬پاش‬ ‫هەتاوی لە تەمەنی‬ ‫و بەرابەری‬ ‫ناسینی «ئیبراهیم‬ ‫‪ 32‬ساڵیدا بە‬ ‫گوڵستان»‪ ،‬نووسەر مافەكانیان لەگەڵ كارەساتی ئۆتۆمبیل‬ ‫دەرهێنەری‬ ‫و‬ ‫دوایی‬ ‫كۆچی‬ ‫پیاوانە‬ ‫سینە ما یی‬ ‫دەكات و تەرمەكەی‬ ‫بەناوبانگی ئێران‪،‬‬ ‫لە رۆژی ‪26‬ی‬ ‫ئاڵوگۆڕێكی قوڵ بەسەر بیركردنەوە رێبەنداندا لە گۆڕستانی «ڤهیر الدوله‬ ‫و داهێنانی فروغدا هات و بەرهەمی «ئەسپەردە دەكرێت‪ .‬فروغ هەردەم لە‬ ‫ئەو ئاڵوگۆڕە هزرییە دوو دیوانە بیری ژنانی چەوساوەی واڵتەكەیدا‬ ‫شێعری «تولدی دیگر»(لەدایك بووە و گوتوویە‪« :‬ئاواتم ئازادیی‬ ‫بوونێكی دیكە) و «ایمان بیاوریم ژنانی ئێران و بەرابەری مافەكانیان‬ ‫به آغاز فصلی سرد»(باوەر بهێنین لەگەڵ پیاوانە»‪.‬‬

‫كۆچی دوایی‬ ‫كەمن ئەو كەسانەی كە بەدوور لە هەراوزەنای‬ ‫پڕوپاگەندە و بە دڵێكی فراوانەوە بۆ خزمەت‬ ‫ێ‬ ‫بە بوارێكی تایبەت تێدەكۆشن و نایانەو ‌‬ ‫ناویان پێش خزمەتەكانیان بكەوێت‪ .‬ئیبراهیم‬ ‫یوونسی ئەو نووسەر و وەرگێڕە بەتوانایە بوو‬ ‫ك��ە ه��ەم��وو تەمەنی خ��ۆی ب��ۆ خ��زم��ەت بە‬ ‫ئەدەب و وێژە تەرخان كرد و تەنانەت كاتێكیش‬ ‫لە دواساڵەكانی تەمەنی بەپێزی خۆیدا بە‬ ‫هۆی تووشبوونی بە نەخۆشینی ئالزایمێرەوە‬ ‫توانای نووسین و وەرگێڕانی نەمابوو‪ ،‬لە‬ ‫دیمانەیەكدا ئەو حاڵەتەی بە گەورەترین خەم‬ ‫و كەسەری خۆی ناوبردبوو و گووتبووی‪:‬‬ ‫«م��اوەی��ەك��ە كەمتر وشەكانم وەبیر دێتەوە‪،‬‬ ‫ه��ەرب��ۆی��ەش دەس��ت ب��ۆ وەرگ��ێ��ڕان نابەم‪».‬و‬ ‫هەروەها گوتبووی‪« :‬من بە مووچەیەكی‬ ‫ك��ەم��ی ك��ارم��ەن��دی��ی��ەوە دەرەق���ەت���ی تێچووە‬ ‫پزیشكییەكانی نەخۆشینەكەم نایەم‪.».‬‬ ‫باڵوبوونەوەی هەواڵی كۆچی دوایی ئیبراهیم‬ ‫ی��وون��س��ی‪ ،‬ت��ەزووی��ەك��ی س���اردی ب��ە گیانی‬ ‫ئەویندارانی ئەدب و هونەردا هێنا و تااڵوی‬ ‫كپ بوونەوەی بەهرەیەكی گەورەی دەرخوارد‬ ‫دان‪ .‬ن���اوی ئیبراهیم ی��وون��س��ی تەمەنێكە‬ ‫گرێدراوی حەز و تاسەی ئۆگرانی ئەدەب و‬ ‫وێژەی ئێرانە و ئەو نووسەر و وەرگێڕە بە توانا‬ ‫ك��وردە بە قەڵەم و هزر و ئەندێشەی بااڵی‬ ‫خ��ۆی توانی ن��اوی خ��ۆی لە ری��زی گەورە‬ ‫ئەدیبانی ئێران و كوردستاندا جێگر بكات و‬ ‫ببێتە مایەی شانازی بۆ نەتەوەكەی‪.‬‬ ‫ئیبراهیم یونسی لە ناوەڕاستی پەنجاكاندا‬ ‫یەكێك بوو لەوانەی كە كۆمیتەی بەرگری‬ ‫ل��ە م��اف��ی م��رۆڤ��ی ل��ە ئ��ێ��ران دام���ەزران���د‬ ‫هەروەها یەكەمین پارێزگاری (ئۆستاندار)‬ ‫ی كوردستان پاش راپەڕینی گەاڵنی ئێران‪،‬‬ ‫لە دەوڵەتی مەهدی بازرگاندا بوو‪ .‬ئەو بە‬ ‫هۆی چاالكی سیاسییەوە سزای ئێعدامی بۆ‬ ‫دەرچوو‪ ،‬بەاڵم بە هۆی ئەوەوە كە القێكی لە‬ ‫ئەرتەشدا لەدەست دابوو‪ ،‬بەخششی بەركەوت‬ ‫و س��زای زیندانی درێ��ژم��اوەی ب��ۆ بڕایەوە‬ ‫و سااڵنێكی زۆری لە زینداندا بردەسەر و‬ ‫یەكێك لە پڕبایەخترین كتێبەكانی خۆی واتە‬ ‫«هونەری چیرۆك نووسین»ی لە زینداندا‬ ‫نووسیوە كە هەتا ئێستا هەشت جار چاپ‬ ‫كراوەتەوە‪.‬‬ ‫چیرۆك نووس و وەرگێڕی پێشەنگ د‪.‬‬ ‫ئیبراهیم یونسی‪ ،‬ساڵی ‪ 1305‬لە شاری‬ ‫بانە لەدایك بوو‪ .‬ساڵی ‪ 1317‬خوێندنی‬ ‫سەرەتایی لە بانە تەواو كردووە و بۆ خوێندنی‬ ‫دواناوەندی چووەتە شاری سەقز و ساڵی‬ ‫‪ ،1320‬ل��ەو ش��ارە خوێندنی دواناوەندی‬ ‫ت��ەواو ك��ردووە و ئ��ەوەش هاوكاتە لەگەڵ‬ ‫داگیركردنی ئێران لە الیەن هاوپەیمانانەوە‬ ‫و وەك خۆی دەڵێت شڵەژاوی و تێكچوونی‬ ‫ب���اری ئاسایی كۆمەڵگا دەبێتە هۆی‬ ‫داخرانی قوتابخانەكان و ماوەی دوو ساڵ‬ ‫بێكار دەبێت‪ ،‬دواتر لەسەر راگەیەندراوێكی‬ ‫ئەرتەش لە ساڵی ‪1322‬دا‪ ،‬دەچێتە تاران‬ ‫و لە دوان��اوەن��دی��ی بەستراوە بە ئەرتەش‬ ‫ناونووسی دەك��ات‪ ،‬ساڵی ‪ 1324‬دیپلۆم‬ ‫وەردەگ���رێ���ت و ل��ە ك��ۆل��ی��ژی ئەفسەری‬ ‫وەردەگیرێت و ساڵی ‪ 1327‬ئەو كۆلیژەش‬ ‫ب��ە س��ەرك��ەوت��ووی��ی دەب���ڕێ���ت‪ .‬دوات����ر لە‬ ‫خوێندنگەی ب��ااڵی ئابووری ناونووسی‬ ‫دەك���ات و ل��ە ب���واری ئ��اب��ووری��دا لیسانس‬ ‫وەردەگرێت‪ ،‬پاشان لە ساڵی ‪1356‬دا لە‬ ‫زانكۆی سۆربۆنی فەرانسە دوكتۆرای‬ ‫ئابووری وەردەگرێت‪.‬‬ ‫دەسپێكی چاالكیی ئەدەبیی ئەو دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ ئ��ەو س��ااڵن��ەی كە لە زینداندا بووە‪،‬‬ ‫«هونەری چیرۆك نووسین» یەكێك لە‬ ‫بەرهەمە پڕ بایەخەكانی ئیبراهیم یونسییە‬

‫ئا‪ :‬كور‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫ی وەرگێڕ ونووسەری گەورەی كورد‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪19‬ی فێوریەی ‪2012‬‬

‫‪7‬‬

‫تا‪ ،‬سەبووری ‪...‬‬ ‫بە بااڵی شاخا تا قوواڵیی دەشت‪،‬‬

‫ردستان‬

‫گڕای گڕ دووری‪.‬‬ ‫***‬ ‫لە زەنوێری چیاوە تا قریوەی شار‪،‬‬ ‫بڕای بڕ تاسە‪،‬‬ ‫لێوڕێژ لە زڵەی زەمان‪،‬‬ ‫لێوان لێو ترس‪.‬‬

‫شەریف فەالح‬

‫***‬

‫تا بێشەاڵنی پیر‬ ‫گوڕای گوڕ سەبووری‪.‬‬ ‫***‬ ‫حەسرەتی ماچی تەوێڵی‬ ‫نیشتمان و ئەم هەموو پاڕانەوە‪،‬‬ ‫تا یەلدای دووریتان پڕین لە خۆزگە‪،‬‬ ‫تا بن میچی ئاسمانی شاخ‬ ‫دۆاڵ و دۆڵ گورگ‬ ‫***‬ ‫هەرێمی رۆحی كوێستان و‬ ‫كازیوەی تەزیوی‪ ،‬تەریكی تاریكی‬ ‫پڕاوپڕ رووناكی‬ ‫***‬ ‫جەزبەی عەشقی مناڵی‪،‬‬ ‫سێبەری یادێك و كوڵۆڵیی‬ ‫خەونە ئەرخەوانییەكان‪،‬‬ ‫تا بەرەبەیانی گەورەییمان‬ ‫پەڕانپەڕ دار‪.‬‬ ‫***‬ ‫هێور بەوە‬ ‫جادەكان پڕن‬ ‫لە زایەڵەی سەفەر‪،‬‬ ‫رێگاكان تەژین لە حەیرانی‬ ‫كیژێكی چاو سەقەری نامەبەر‪.‬‬ ‫***‬ ‫گوژمێك هات و‬ ‫بادەی تاڵی ئەم‬ ‫خۆزگەیەش‬ ‫نەگەیشتە لێوی وشكی‬ ‫تاسەبار و پڕ سەبووریم‪.‬‬

‫‪www.jwan1387.blogfa.com‬‬

‫كە دەسكەوتی ئەو سااڵنەی ئەون‪ .‬ئەو هەر لە‬ ‫زیندانەوە پەیوەندی بە «قوتابخانەی راهێنانی‬ ‫رۆماننووسی لە بریتانیا» وە دەگرێت و لەو‬ ‫رێگەوە لەگەڵ شێوازەكان و هونەری نووسین‬ ‫ئاشنا دەبێت‪ .‬نیو سەدە بەسەر باڵو بوونەوەی‬ ‫ی��ەك��ەم��ی��ن كتێبی ئیبراهیم ی��ون��س��ی واتە‬ ‫وەرگێڕانی «ئاواتە مەزنەكان»(آرزوهای‬ ‫ب���زرگ)‪ ،‬ب���ەره���ەم���ی چ���ارل���ز دیكێنزدا‬ ‫ت��ێ��دەپ��ەڕێ��ت‪ .‬ل��ە م���اوەی ئ��ەم پەنجا ساڵەدا‬ ‫س����ەرەڕای ه��ەم��وو ئاستەنگ و ت��ەن��گ و‬ ‫چەڵەمەكانی ژیانی لە داهێنان و ئەفراندن‬ ‫نەوەستا و لە رێی چاالكییە زۆروزەبەنەكانی‬ ‫ئەوەوە گرینگترین دەقە ئەدەبییەكانی رۆژئاوا‬ ‫كەوتنە بەر دیدی خوێنەران و بوون بە بەشێك‬ ‫لە ژیانی رۆژان���ە‪ .‬بەرهەمەكانی ئیبراهیم‬ ‫یونسی بوونە چ��راوگ��ی رێگەی نووسەران‬ ‫و رەخ��ن��ەگ��ران‪ .‬ك��ەس ناتوانێت نكولی لە‬ ‫كاریگەریی گتێبگەلێك وەك «گەشتێك لە‬ ‫ئەدەبی رۆژئاوادا»‪« ،‬رەهەندەكانی رۆمان»‪،‬‬ ‫« گەشتێك لە رەخنەی ئەدەبی رووسدا» و‬ ‫مێژووی ئەدەبیی ئافریقا‪ ،‬رووسییە و یۆنان‪،‬‬ ‫لەسەر بیچم گرتن و پەرەسەندنی رەخنەی‬ ‫ئەدەبیدا بكات‪ .‬ئیبراهیم یونسی بە ناوی‬ ‫خ��ۆی��ەوە و ب��ە ن���اوی خ�����وازراوی «سیروان‬ ‫ئازاد»ەوە ‪ 80‬كتێبی لە زبانی ئینگلیسی و‬ ‫كتێبێكیشی لە فەرانسەوییەوە وەرگێڕاوەتەوە‪.‬‬

‫بازنەی وەرگێڕان و بەرهەمەكانی د‪ .‬یونسی‬ ‫ت��ەن��ی��ا ب��ە رۆم����ان و رەخ���ن���ەی ئەدەبییەوە‬ ‫ن��ەب��ەس��ت��راوەت��ەوە‪ ،‬بەڵكوو ل��ە ب���واری مێژوو‬ ‫و سیاسەتیشدا خ��اوەن��ی وەرگێڕانگەلێگی‬ ‫جیددی و جێگەی سەرنجە‪ .‬خاوەنی دەوری‬ ‫دە كتێبە سەبارەت بە كورد و كوردستان كە لە‬ ‫خۆیدا كرانەوەی دنیایەكی دیكە بووە بە رووی‬ ‫پرسی كورددا و توانیویانە مێژوویەكی ورد و‬ ‫راستەقینە لە نەتەوەی كورد بە دنیا بناسێنن‪،‬‬ ‫كە لەو كتێبانە دەتوانین ئاماژە بە «راپەڕینی‬ ‫شێخ سەعیدی پیران»(ئۆڵسۆن رابێرت)‪،‬‬ ‫«ك��وردەك��ان و ك��وردس��ت��ان»(درێ��ك كینان)‪،‬‬ ‫«مێژووی هاوچەرخی كورد»‪« ،‬بزووتنەوەی‬ ‫ن���ەت���ەوەی���ی ك����ورد»(ك����ری����س كوچێرا)‪،‬‬ ‫«كوردەكان‪ ،‬توركەكان ‪ ،‬عەرەبەكان»(سیسیل‬ ‫جی ئێدمۆندز)‪« ،‬گەشتێك لە كوردستانی‬ ‫توركیە»(شێرین لیزێر)‪« ،‬پ��رس��ی ك��ورد و‬ ‫پەیوەندی ئێران و توركیە»(ئۆلسێن رابێرت)‪،‬‬ ‫«كۆمەڵناسیی خەڵكی كورد(ئاغا‪ ،‬شێخ و‬ ‫دەوڵەت)»(مارتین وان براینسێن) بكەین‪.‬‬ ‫رۆم��ان نووسین الیەنێكی دیكە لە ژیانی‬ ‫پڕبایەخی ئ��ەو كەسایەتییەیە‪ .‬خ��اوەن��ی دە‬ ‫رۆمانە كە هەركامەیان چەندین جار لەچاپ‬ ‫دراون��ەت��ەوە‪« ،‬گۆڕستانی غەریبان»‪« ،‬نزا‬ ‫بۆ ئارمێن» و‪...‬ه��ت��د لە رۆمانەكانی ئەو‬ ‫نووسەرەن‪.‬‬ ‫ئ��ەدەب��ی چیرۆكی ئ��ێ��ران ق����ەرزداری هەوڵ‬ ‫و چ��االك��ی��ی��ەك��ان��ی ئ��ی��ب��راه��ی��م ی��وون��س��ی��ە و‬ ‫ئ����ەو ئ���ۆب���اڵ���ەش ت��ەن��ی��ا ب���ەه���ۆی رۆمانە‬ ‫سەرنجڕاكێش و بە پێزەكانی وەك «مادرم‬ ‫دو ب��ار گریست»(دایكم دوو ج��ار گریا)‪،‬‬ ‫«دل��دادەه��ا»(دڵ��دارەك��ان) و‪...‬ه��ت��د‪ ،‬ی��ان بە‬ ‫ه��ۆی ئ��ەو ه��ەم��وو وەرگ��ێ��ڕان��ە پڕبایەخانە‬ ‫لە نووسەرانێكی بەناوبانگ وەك دیكێنز‪،‬‬ ‫داستایووسكی‪ ،‬تامس هاردی و‪...‬هتد نییە‬ ‫كە هەركامیان لە جێی خۆیدا جێگەی هەیە‬ ‫لەسەری بوەستین و بە وردی لێیان بدوێین‪،‬‬ ‫بەڵكوو بە بۆنەی وەرگ��ێ��ڕان��ی كتێبگەلێك‬ ‫س��ەب��ارەت بە راهێنانی رۆم��ان نووسین وەك‬ ‫«رەهەندەكانی رۆم��ان»‪ ،‬بەرهەمی ئێدوارد‬ ‫مۆرگان فۆستێر و یان نووسین و وەرگێڕانی‬ ‫كتێبی «هونەری چیرۆك نووسین»ەوەیە كە‬ ‫تا نزیكەی چارەكە س��ەدەی��ەك تاكە كتێبی‬ ‫گشتیی راهێنانی چیرۆك نووسین ب��وو و‬ ‫گەلێك لە نووسەرانی ئەم سەردەمە لە رێی‬ ‫راهێنانەكانی ئەو كتێبەوە بە هونەری نووسین‬ ‫و داڕشتن ئاشنا بوون‪ .‬هەرچەند لە پاش ئەو‬ ‫كتێبە نووسەرانێكی گ��ەورەی دیكەش لەو‬ ‫ب��وارەدا هەنگاویان هەڵگرت و كاریگەرییان‬ ‫لەسەر دەوڵەمەندتربوونی رەوتەكە دانا‪.‬‬ ‫گ������ەورە ئ��ەدی��ب��ان��ێ��ك��ی وەك «س���ی���اوەش‬ ‫ك��ەس��رائ��ی»‪« ،‬م��ح��ەم��م��ەد رەزا شەفیعی‬ ‫ك���ەدك���ەن���ی»‪« ،‬ه��وش��ەن��گ ئێبتێهاج»‪،‬‬ ‫«ئەحمەد مەحموود» و «مەحموود دەوڵەت‬ ‫ێ نزیكەكانی ئیبراهیم‬ ‫ئ��اب��ادی» لە ه��اوڕ ‌‬ ‫یونسی ب��وون‪ .‬رەزا سەیید حسێنی سەبارەت‬

‫ب��ە ئیبراهیم ی��ون��س��ی دەڵ��ێ��ت‪« :‬خ��ەڵ��ك لە‬ ‫رێی وەرگێڕانەوە لەگەڵ ئەدەبی جیهانیدا‬ ‫ئاشنا دەب��ن‪ .‬وێدەچێت هەڵبژاردنی دەقێك‬ ‫بۆ وەرگێڕان زیاتر بە رێكەوت دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یونسی لەو بوارەدا جیاوازە‪ .‬ئەو ئاوەزمەندانە‬ ‫دەقەكانی ه��ەڵ��ب��ژاردووە و وەریگێڕاونەتەوە‪،‬‬ ‫كتێبی «رەهەندەكانی رۆمان»ی لە كاتێكدا‬ ‫وەرگێڕاوەتەوە كە ئەدەبی ئێمە پێویستییەكی‬ ‫زۆری پێی بووە و دواتر مێژووە ئەدەبییەكانی‬ ‫ی���ەك ل��ە دوای ی���ەك وەرگ����ێ����ڕاوەت����ەوە‪....‬‬ ‫تەكوزمەتدییەك لە كاری ئەودا بەدی دەكرێت‬ ‫كە بە سەرنجدان بەوە دەتوانین بڵێین یوونسی‬ ‫پالنی بۆ بەرەوپێشیردنی كولتووری ئەم واڵتە‬ ‫هەبووە و هەروەها خاوەنی قەڵەمێكی رەوان‬ ‫بووە لە نووسیندا‪».‬‬ ‫ل��ە دوای��ی��ن ب��ەره��ەم��ە وەرگێڕدراوەكانی‪،‬‬ ‫«ه��ون��ەری شانۆنامە نووسین» بەرهەمی‬ ‫«بێرنارد گێربانییە»یە و هەروەها رۆمانێكە بە‬ ‫ناوی «ئەگەر بیل ستریت زبانی هەبووایە»‬ ‫بەرهەمی جێیمز بالدویین نووسەری رەشپێستی‬ ‫ئامریكایی‪.‬‬ ‫هەندێك لە بەرهەمەكانی‪:‬‬ ‫ب��واری زبانناسی و ئ��ەدەب ـ «رەهەندەكانی‬ ‫رۆم��ان��ی ئێی ئێم فۆرستێر‪ ،‬گەشتێك لە‬ ‫ئەدەبی رووس��دا و پەرتووكی یادداشتەكانی‬ ‫رۆژانەی نووسەرێك فئۆدۆر داستایووسكی»‬ ‫و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫چیرۆك و رۆم��ان ـ «گۆڕستانی غەریبان‪،‬‬ ‫دڵ���دارەك���ان‪ ،‬س��ب��ەی‪ ،‬دای��ك��م دووج���ار گریا‪،‬‬ ‫كاڵوالر و قەرەج‪ ،‬دادا شیرین‪ ،‬پشكوتنی باخ‪،‬‬ ‫بەخێر بێی‪ ،‬نزا بۆ ئارمێن»و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫وەرگێڕانی ئەدەبی ـ «دۆن كیشۆت‪ ،‬س ‌‬ ‫چ��ەك��دار‪ ،‬مێشوولەی ل��ووت درێ��ژ‪ ،‬سەگی‬ ‫ب��اك��وور‪ ،‬ئاواتە گ��ەورەك��ان‪ ،‬ئێسپارتاكووس‪،‬‬ ‫بەرگدووری جادووكراو‪ ،‬سێ‌ هاوڕێ‌‪ ،‬زریان‪،‬‬ ‫هێالنەی هەڵۆ‪ ،‬جووتێك چاوی شین و ئەگەر‬ ‫بیل ستریت زبانی هەبوایە»و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫مێژوو و سیاسەت ـ «سەهیۆنیسم‪ ،‬بازرگانیی‬ ‫چ���ەك‪ ،‬ئامریكایەكی دی��ك��ە‪ ،‬بزووتنەوەی‬ ‫نەتەوەیی كورد‪ ،‬پەیوەندیی ئێران و توركیە و‬ ‫پرسی كورد» و‪...‬هتد‪.‬‬ ‫زستانی بێ‌ بەهاریش بەرهەمێكی دیكەیەتی‬ ‫ك��ە س��اڵ��ی ‪ 1382‬ب��ڵ�اوی ك����ردووەت����ەوە و‬ ‫بیرەوەرییەكانی خودی نووسەرە لە منداڵییەوەیە‬ ‫هەتا كاتی زیندان چوونەكەی‪.‬‬ ‫هەروەها وەرگێڕانی بەرهەمگەلێك لە تۆماس‬ ‫ه�����ارودی‪ ،‬شێكسپیێر و ب��ەره��ەم��ی چوار‬ ‫جڵدیی ئارنۆڵد هاوزێر بە ناوی «مێژووی‬ ‫كۆمەاڵیەتی هونەر»‪.‬‬ ‫ئیبراهیم یونسی كاتژمێر ‪3‬ی پاشنیوەڕۆی‬ ‫رۆژی چوارشەممە ن���ۆزدەی رێ��ب��ەن��دان‪ ،‬لە‬ ‫تەمەنی هەشتاوپێنج ساڵیدا كۆچی دوایی‬ ‫كرد و لە زێدی خۆی بەخاك سپێردرا‪.‬‬

‫لە لێوارەی بێ‌ ئوقرەیی پرسیاری رووت‪،‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪30‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬

‫عەبدوڵاڵ حیجاب‬ ‫وەرگێڕان‪ :‬كوردستان‬

‫بەشی یەكەم‬ ‫ل��ە ب��اس��ی دێ��م��وك��راس��ی‪ ،‬ج���ۆری ب��ەش��داری��ك��ردن لە‬ ‫بڕیاردانە سیاسییەكان و چۆنیەتیی تێپەڕبوون بەرەو‬ ‫سیستمێكی دێموكراتیك لە داهاتووی ئێراندا‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە دیاریكەری روانگە جیاوازەكان و چوارچێوەی ئەو‬ ‫سیستمەیە كە هەر كام لەم روانگانە مەبەستیانە‪ ،‬لە‬ ‫پەنای باوەڕمەندی بە بنەما سەرەكییەكانی دێموكراسیدا‪،‬‬ ‫ئەو تێگەیشتنە باوەیە كە بەنیسبەت چەمكگەلێك وەك‬ ‫شوناسی نەتەوەیی و بەو پێیەش‪ ،‬مافە بنەڕەتییەكانی‬ ‫نەتەوە‪ ،‬ناوەندگەرێتی لە بەرامبەر دژەناوەندگەرێتی‪،‬‬ ‫دابەشكردنی دەس��ەاڵت و رۆڵی گرووپەكانی دەرەوەی‬ ‫بپاڤی دەس���ەاڵت ل��ە ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك��اروب��اری واڵتدا‬ ‫لە ئ��ارادان‪ .‬پێناسە پێشكەشكراوەكان لە هەر كام لەو‬ ‫چەمكە جێی باسانەدا‪ ،‬ئێمە بەرەو رێگەگەلێك رادەكێشن‬ ‫كە بۆ چارەسەری یان زیاتركردنی قەیرانی هەنووكە یان‬ ‫قەیرانەكانی داهاتووی واڵت‪ ،‬رۆڵی بنەڕەتی دەگێڕن‪ .‬لە‬ ‫ژێر تیشكی ئەم لێڕوانینەدا‪ ،‬چالێشەكانی بەردەمیان لە‬ ‫بواری دێموكراسی لە ئێرانی سبەیدا بۆ روون دەبێتەوە‪.‬‬ ‫پێكهاتەی سیاسیی ئ��ێ��ران ل��ە ئێستادا ب��ە هۆی‬ ‫بوونی دەسەاڵتی كونترۆڵنەكراوی دامەزراوە هاوتەریبە‬ ‫ئینتسابییەكان و بوونی دیاردەیەكی ئەوپەڕ شارۆمەندی‪،‬‬ ‫ناهەڵبژاردنی و رەخنەهەڵنەگر بە ناوی وەلی فەقیه‬ ‫لە لووتكەی سیاسەت و بەڕێوەبەریی كاروباری واڵتدا‪،‬‬ ‫دەرەتانی چاكسازیهەڵگریی ئەو سیستمە و هەنگاونانی‬ ‫ب��ەرە ب��ەرە ب��ەرەو دێموكراسی بە ت��ەواوی لەنێو بردووە‪.‬‬ ‫یاسای بنەڕەتيی بناژۆخواز‪ ،‬زەینی و هەاڵواردنی‪،‬‬ ‫بەستراوەیی سێ‌ هێزەكە (ب��ەڕێ��وەب��ەری‪ ،‬یاسادانان و‬ ‫دادوەری) بە خواست و بڕیاری كەسێكی ئەوپەڕیاسا‪،‬‬ ‫دەستێوەردانی ئۆرگانە ئینتسابییەكان لە هەموو كاروبارە‬ ‫سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كولتووری و بەڕێوەبەرایەتییەكان‪،‬‬ ‫دەسەاڵتی بێئەمالوالی دام��ەزراوە ئایینی‪ ،‬سەربازی‪،‬‬ ‫ئینتیزامییەكان و ه��ەروەه��ا دەس��ەاڵت��ی میلیشیای‬ ‫بەسیج‪ ،‬لەو بەربەستانەی دیكەی بەردەم گۆڕانكاریی‬ ‫دێموكراتیك لە ئێراندان‪.‬‬ ‫بەاڵم چالێشی خەڵكی ئێران لە پێناو دێموكراسیدا‪،‬‬ ‫تەنیا ب��ەو بەربەستانەی ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی پێكهاتەی‬ ‫سیاسی و یاسایی رێژیمی هەنووكەدا حەشار دراون‪،‬‬ ‫كورت نابێتەوە‪ .‬روانگە یان خوێندنەوەیەكی زەینی لە‬ ‫مێژوو و شوناسی ئێرانی‪ ،‬تێگەیشتنی هەستەوەرانە‬ ‫و زۆر دەرماگیرانە لە دی��اردە و رووداوە مێژوویی و‬ ‫مەزهەبی و كۆمەاڵیەتییەكان كە مەرج نیە بە گۆڕینی‬ ‫رێ��ژی��م چاكسازییان تێدا ب��ك��رێ‌‪ ،‬نەبوونی مێژینەی‬ ‫دێموكراسی لە واڵتدا و ئاوێتەبوونی دەسەاڵتی سەربازی‬ ‫و ئابووری‪ ،‬لە بەربەستەكانی دیكەی بەردەم گەیشتن بە‬ ‫دێموكراسی لە ئێراندا دێنە ئەژمار‪.‬‬ ‫هاوتەريب لەگەڵ ئ��ەو بەربەستانەدا‪ ،‬زەینییەتی‬ ‫تۆتالیتێر و ناوەندگەرایش بە حاشاكردن لە شوناسی‬ ‫نەتەوەكانی دەرەوەی بازنەی دەس��ەاڵت و ب��ەم پێیەش‬ ‫لەبەرچاو ون كردنی مافەكانیان‪ ،‬بەربەستێكی دیكەی‬ ‫ب��ەردەم دێموكراسییە‪ .‬ئەگەر چوار رەهەندی پرۆسەی‬ ‫پێشكەوتنی كۆمەڵگا واتە خوشگوزەرانيی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫رادەی خوێندەواری‪ ،‬بێهداشت و بەشداریی سیاسی بكەینە‬ ‫پێوانەی هەڵسەنگاندنی رادەی ه��ەاڵواردن بەنیسبەت‬ ‫نەتەوەكانی دەرەوەی بازنەی دەسەاڵت لە ئێراندا‪ ،‬ئەوا‬ ‫بەپێی ئامارەكانی خ��ودی كۆماری ئیسالمی كە لە‬ ‫بانكی ئامار و داتاكاندا باڵوی كردوونەتەوە‪ ،‬ناوچەكانی‬ ‫بەلووچستان‪ ،‬كوردستان‪ ،‬خوزستان و توركەمەن سەحرا بە‬ ‫نۆرە لە خوارەوە بۆ سەرەوەڕا‪ ،‬دەكەونە پلەكانی ئاخر تا‬ ‫چوارەم‪ .‬بنەڕەتی ئەم هەاڵواردنە لە سەردەمی پەهلەویدا‬ ‫داڕێ���ژراوە و بە هاتنەسەركاری كۆماری ئیسالمیش‬ ‫بارودۆخەكە خراپتر ب��ووە‪ .‬ئەمە بەرچاوترین نیشانەی‬ ‫بێبەشبوونە كە راستەوخۆ لەگەڵ شوناسی نەتەوەیی و‬ ‫داخوازییە سیاسییەكانی خەڵكی ئەو ناوچانەدا پێوەندی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫ئ��ەگ��ەر ك��ێ��ش��ەی ب��ن��ەڕەت��ی و ه��اوب��ەش��ی هەموو‬ ‫ئێرانییەكان و بەربەستی سەرەكی لە بەردەم دێموكراسی‬ ‫لە ئێران لە قۆناخی هەنووكەدا‪ ،‬سیستمی ویالیەتی‬ ‫فەقیه و دیكتاتۆریی تئۆكراتیكی زاڵ��ە‪ ،‬كێشەیەكی‬ ‫دی��ك��ەی ن��ەت��ەوەك��ان��ی دەرەوەی ب��ازن��ەی دەس����ەاڵت‪،‬‬ ‫ناوەندگەرایی و سەپاندنی شوناسێكە كە نە گشتگیرە‬ ‫و نە بەرهەستە‪ .‬لە بنەڕەتڕا دەب��ێ‌ ریشەی ناكۆكییە‬ ‫مێژووییەكانی نەتەوەكانی دەرەوەی بازنەی دەسەاڵت‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتدارانی ئێران چ لە راب��ردوودا و چ لە‬ ‫سەردەمی هەنووكەدا‪ ،‬هەر لەم چوارچێوەدا بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫ك��ەواب��وو‪ ،‬خەبات بۆ دێموكراسیزەكردنی ئێران بەب ‌ێ‬ ‫خستنەڕووی رێگەچارەیەكی پەسندكراوی سیاسی بۆ‬ ‫چارەسەریی پرسی نەتەوەیی لە واڵت��دا‪ ،‬ئامادەكردنی‬ ‫بەستێنی ب��ەش��داری��ی ن��ەت��ەوەك��ان��ی دەرەوەی بازنەی‬

‫چالێشی دێموكراسی لە ئێراندا‬

‫دەس����ەاڵت ل��ە ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی ك���اروب���اری خۆجێییدا و‬ ‫پێناسەكردنەوەیەكی گشتگیر و بەرهەستی شوناسی‬ ‫ئێرانی‪ ،‬ناتوانێ‌ خەباتێكی سەركەوتوو بێ‌‪.‬‬ ‫دێموكراسی‬ ‫لەوانەیە ئیدیعای ئ��ەوە كە تا ئێستا پێناسەیەكی‬ ‫گشتگیر‪ ،‬لێبڕاو و گشتپەسەند لە چەمكی دێموكراسی‬ ‫ن���ەك���راوە‪ ،‬ئ���ەوەن���دەش ن���اڕاس���ت ن��ەب��ێ‌‪ .‬ئ���ەو پێناسە‬ ‫«پەسندكراو»انەی كە تا ئێستا لە الیەن تیۆریسییەنەكانی‬ ‫زانستی سیاسییەوە وەك الیپارت‪ ،‬رابێرت دال و شومپتێر‬ ‫كراون‪ ،‬پشتیان بە خاڵگەلێكی هاوبەش بەستووە كە وەكوو‬ ‫بنچینەكانی دێموكراسی لەقەڵەم دەدرێ��ن‪ .‬گرینگترین‬ ‫بنچینەكانی دێموكراسی بەپێی پێناسە گشتگیرترە‬ ‫زانستییەكان بریتین لە‪ :‬بوونی رێكخراوگەلی سیاسی‪،‬‬ ‫پیشەیی‪ ،‬كولتووری و كۆمەاڵیەتیی ئازاد و سەربەخۆ‪،‬‬ ‫ئازادیی كردەوەی دامەزراوە سیاسییە غەیرەدەوڵەتییەكان‪،‬‬ ‫ئ���ازادی���ی ب��ەی��ان‪ ،‬ب��وون��ی س���ەرچ���اوەی ج���ۆراوج���ۆر و‬ ‫سەربەخۆی زانیاریگەیاندن یان پاواننەكران و نەبوونی‬ ‫كونترۆڵی دەوڵەتی بەسەر راگەیێنە گشتییەكاندا‪ ،‬بوونی‬ ‫سیستمی ئازادیی هەڵبژاردن‪ ،‬مافی یەكسان لە بەرامبەر‬ ‫یاسادا‪ ،‬گەرەنتیكردنی ئازادیی چاالكی و ركەبەرایەتیی‬ ‫سیاسی‪ ،‬پێبەندیی دامەزراوە بەڕێوەبەری و یاسادانەرەكان‬ ‫بە دەنگ و خواستی خەڵكی و داجاریش سەربەخۆیی‬ ‫هێزی دادوەری‪.‬‬ ‫ب��ەم پێیە لە سیستمێكی سیاسیی رۆن���راو لەسەر‬ ‫پرنسیپە دێموكراتیكەكان‪ ،‬ئ��ەوەی ب��ڕی��اردەرە‪ ،‬خەڵكە‪.‬‬ ‫دێموكراسی یان دێموكراسیی لیبراڵ كە بە دێموكراسییە‬ ‫سەركەوتووەكانی ئیمڕۆكە دەناسرێن‪ ،‬سەركەوتنی خۆیان‬ ‫لە رەچاوكردنی پرنسیپگەلێكی بنەڕەتی وەك ئازادیی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن‪ ،‬ئ��ازادی��ی ب��ەی��ان‪ ،‬گەرەنتیكردنی مافی‬ ‫خاوەنداریی تایبەتی‪ ،‬ئازادییە سیاسییەكان و یەكسانيی‬ ‫شارۆمەندان لە بەرامبەر یاسادا دەبیننەوە‪.‬‬ ‫دێموكراسییە رۆژئاواییەكان كە تا هەنووكە تەنیا‬ ‫نوێنەرایەتیی سیستمە پشتبەستووەكان بە خواستی‬ ‫زۆرینەی خەڵك دەكەن‪ ،‬ماف و ئازادییە دێموكراتیكەكانیان‬ ‫جێگرتوو كردووە و گەرەنتیكردنی مافی تاكەكەسیش بە‬ ‫یەكێك لە بنچینە گرینگەكانی دەسەاڵتداریی خەڵك لە‬ ‫قەڵەم دەدەن‪ .‬هەروەها‪ ،‬رەچاوكردنی مافە گرووپییەكان‪،‬‬ ‫رێزدانان بۆ شوناس و مافەكانی نەتەوەكانی دەرەوەی‬ ‫بازنەی دەسەاڵت‪ ،‬گونجاندنی یاساكانی واڵت لەگەڵ‬ ‫رێوشوێنە جیهانییەكانی مافی مرۆڤـ و رەچاوكردنی‬ ‫مافەكانی كەمایەتییە ئیتنیكی‪ ،‬ئایینی و زمانییەكان‪،‬‬ ‫لەو مەرجانەن كە ئاستی رەوایی سیستمێكی دێموكراتیك‬ ‫دەبەنە سەرەوە‪.‬‬ ‫ێ‬ ‫دێموكراسی بەپێی پێناسەكانی س���ەرەوە‪ ،‬دەكر ‌‬ ‫خ���اوەن مۆدێلگەلێكی ج���ۆراوج���ۆر ب��ێ‌‪ .‬ب���ەاڵم شێوە‬ ‫جۆراوجۆرەكانی لەسەر ئەو بنچینەگەلەن كە لە هەموو‬ ‫مۆدێلە ناسراوەكانی دێموكراسیدا‪ ،‬كەم تا زۆر كاركردی‬ ‫یەكسان و تەنانەت تایبەتمەندیگەلێكی هاوبەشیان‬ ‫هەیە‪ .‬لە واڵتە فرەنەتەوەكاندا‪ ،‬دێموكراسیی خۆجێیی‬ ‫یان دانی دەسەاڵتی بڕیاردان بە دام��ەزراوە خۆجێیەكان‬ ‫و بردنەسەرەوەی ئاستی بەشداریی كەمایەتییەكان لە‬ ‫بەڕێوەبەریی دەوڵەتدا‪ ،‬یان بە شێوەیەكی باشتر‪ ،‬بەشداریی‬ ‫گرووپەكانی دەرەوەی بازنەی دەسەاڵت لە بەڕێوەبەریی‬ ‫كاروباری سیاسیدا‪ ،‬وەكوو تاقە نیشانەی شوێندانەری‬ ‫ێ كە دەتوان ‌ێ بۆ‬ ‫جێگرتووبوونی دێموكراسی دەژمێردر ‌‬ ‫چارەسەریی كێشە نەتەوەییەكان كاریگەر بێ‌‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای كاریگەریدانانی هەلومەرجە بەرهەست‬ ‫و دەره��ەس��ت��ەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ا ج���ی���اوازەك���ان لەسەر‬ ‫شێوەگرتنی مۆدێلی پەسندكراوی دێموكراسی لە هەر‬ ‫واڵتێكدا‪ ،‬هێندێ‌ لە پرنسیپەكانی وەها سیستمگەلێك‬ ‫گۆڕانهەڵنەگر و جیهانین‪ .‬بەاڵم واڵتانی جیهانی سێهەم‪،‬‬ ‫بەتایبەت واڵتانی رۆژهەاڵتی نێوەڕاست‪ ،‬رەخنەیان لە‬ ‫«گشتگیربوون»ی رێوشوێنەكانی دێموكراسی گرتووە‪،‬‬ ‫ئامانجە سیاسییەكانی رۆژئاوا لە خستنەڕووی ئەوە بە‬ ‫گوماناوی و ناڕاست دەزانن و هەر بەم هۆیەشەوە پێش‬ ‫بە پەرەگرتنی دێموكراسی دەگرن‪.‬‬ ‫هەڵسەنگاندنی ب��ەرن��ام��ەی واڵت��ان��ی رۆژئاوایی‬ ‫بۆ كەڵكوەرگرتن لە دی��اردەی «دێموكراسی» وەكوو‬ ‫ئامرازێك لە پێناو بەرەوپێشبردنی ئامانجە سیاسییەكانی‬ ‫خۆیان لە جیهان سێهەمدا‪ ،‬لە چوارچێوەی ئەم باسە‬ ‫بەدەرە‪ .‬ئەوەی لێرەدا مەبەستە‪ ،‬پەیوەنديی دێموكراسی‪،‬‬ ‫رێ���زدان���ان ب��ۆ ش��ون��اس��ە ن��ەت��ەوەی��ی��ەك��ان و ب���ەم پێیەش‬ ‫چارەسەریی ئاشتیخوازانەی كیشمەكێشە نەتەوەییەكان لە‬ ‫واڵتێكی فرەنەتەوەی وەك ئێرانە كە لە شوێنگەلێكی‬ ‫جۆراوجۆرەوە وەك كوردستان‪ ،‬بەلووچستان‪ ،‬توركەمەن‬ ‫سەحرا‪ ،‬ئازەربایجان و سەرزەوینە عەرەبییەكانی خۆیدا‬ ‫لەگەڵ چالێشی سیاسی پنچداكوتراو لە پرسی نەتەوەییدا‬ ‫دەستەویەخەیە‪ .‬ئێران هەر وەك واڵتانی دراوسێی خۆی‬ ‫ـ جگە لە عێراق و ئەویش بە رادەیەكی زۆرك��ەم ـ تا‬ ‫ئێستا رێوشوێنە دێموكراتیكەكانی نەكردووەتە بنەمایەك‬

‫ب��ۆ چ��ارەس��ەرك��ردن��ی كێشە سیاسییەكان و تەنانەت‬ ‫داخوازییەكانی گرووپە نەتەوەیی و ئیتنیكییەكانی‬ ‫كردووەتە ئامرازێك بۆ بەرتەسككردنەوەی ئەو پرنسیپانەی‬ ‫نێو یاسای هەنووكەیی خۆیدا كە لەوانەیە بە كەمیش‬ ‫بێ‌‪ ،‬جۆرە گونجانێكیان لەگەڵ بنچینەكانی دێموكراسی‬ ‫هەبێ‌‪ .‬ئەو پێناسانەی كە سیستمە دەسەاڵتدارەكان لە‬ ‫ئێران چ لە ئێستادا و چ لە راب����ردوودا لە چەمكی‬ ‫ن���ەت���ەوە‪ ،‬ش��ون��اس��ی ن��ەت��ەوەی��ی و ب���ەم پ��ێ��ی��ەش مافی‬ ‫نەتەوەیی كردوویانە و دەی��ك��ەن‪ ،‬لە بەرتەسكتربوونی‬ ‫دەرەتانە سیاسییەكان و لێئەستاندنی مافی هاوواڵتییە‬ ‫ناخودییەكاندا رۆڵی بنەڕەتییان هەیە‪.‬‬ ‫شوناسی نەتەوەیی‬ ‫مەیل بە ب��ردن��ەس��ەرەوەی یەكگرتوویی سیاسی و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و هەروەها مەیل بە پێكهێنانی یەكەیەكی‬ ‫هاوبەش‪ ،‬لە رەوتی پێكهێنانی «شوناسی نەتەوەیی»‬ ‫نوێدا رۆڵی بنەڕەتی دەگێڕێ‌‪ .‬ئەگەر شوناسی نەتەوەیی‬ ‫بە واتای هەستی گرێدراوی‪ ،‬وەفاداری و یەكگرتوویی‬ ‫بەكۆمەڵی گرووپێك یان گرووپگەلێكی جیاواز لە نێو‬ ‫سنوورگەلێكی دیاریكراوی جوغرافیاییدا لێك بدەینەوە‪،‬‬ ‫بێگومان دەب�� ‌ێ پێ‌ لەسەر ماكە و سەمبولگەلێك لە‬ ‫شوناس دابگرین كە گشتگیر‪ ،‬لەخۆگر و هاوبەش بن‪.‬‬ ‫لە زۆرێ��ك لە كۆمەڵگا هەنووكەییەكاندا‪ ،‬ئیتنیكە‬ ‫دێرینەكان كە بەپێی پێناسەی ئانتۆنی سمیت‪ ،‬خاوەنی بەها‬ ‫و هاوبەشیگەلێكی كولتووری‪ ،‬مێژوویی‪ ،‬جوغرافیایی‪،‬‬ ‫زمانی و هەستی هاوبەشی نەتەوەیین‪ ،‬توانیویانە لە‬ ‫بەستێنی گۆڕانكارییە كۆمەاڵیەتی و سیاسییەكانی‬ ‫كۆمەڵگادا رەهەندە هاوبەشە ئیتنیكییەكانیان تا ئاستی‬ ‫شوناسی نەتەوەیی بەرز بكەنەوە و لە چوارچێوەیەكی‬ ‫جوغرافیاییدا‪ ،‬مافی هاوبەشی نەتەوەیی وەدەست بێنن‪.‬‬ ‫لە هێندێ‌ لە كۆمەڵگاكان وەك كۆمەڵگای مۆدێرنی‬ ‫ئ��ام��ری��ك��ادا‪ ،‬ن��اك��رێ‌ ل��ە رەوت���ی گۆشبوونی شوناسی‬ ‫نەتەوەییدا‪ ،‬دیاردەیەك بە ناوی ئیتنیكگەرێتی دێرینە و‬ ‫هاوبەش بدۆزرێتەوە و لە هێندێ‌ نموونەی دیكەیشدا وەك‬ ‫واڵتانی عەرەبی‪ ،‬نەتەوەكانی فارس و تاجیك‪ ،‬یان تورك‬ ‫و ئازەری‪ ،‬ئیتنیكە دێرینەكان وەكوو پێویستییەك نەبووەتە‬ ‫هۆی دەستڕاگەیشتنیان بە مافی سیاسيی هاوبەش لە‬ ‫چوارچێوەیەكی یەكگرتووی جوغرافیاییدا‪.‬‬ ‫بەپێی پێناسە زانستییەكان‪ ،‬چەمكەكانی «نەتەوە»‬ ‫و «شوناسی نەتەوەیی»‪ ،‬چەمكگەلێكی مۆدێرنن كە‬ ‫بەپێی مێژوو‪ ،‬دەگەڕێنەوە بۆ گۆڕانكارییە مۆدێرنەكان‬ ‫لە كۆمەڵگادا‪ ،‬بەتایبەت گۆڕانكارییەكانی بەرهەمی‬ ‫شۆڕشی پیشەسازی لە كۆتایی سەدەی ‪ 18‬لە ئورووپا‬ ‫و شۆڕشە سیاسی ـ كۆمەاڵیەتییەكانی جیهان لەوانە‬ ‫ش��ۆڕش��ی ‪1789‬ی ف��ەڕان��س��ە‪« .‬ئێرنێست رێنان»ی‬ ‫فەڕانسەوی‪ ،‬نەتەوە بە ئاپۆرایەك دەزانێ‌ كە دەتوان ‌ێ‬ ‫تەنیا بەپێی رێككەوتنێكی سیاسی‪ ،‬ب��ۆ نموونە لە‬ ‫ئاكامی رێفراندۆمێكدا س��ەره��ەڵ ب���دا‪ .‬ل��ە كاتێكدا‬ ‫مۆدێرنیستگەلێك وەك كارڵ دویچ‪ ،‬ئیلی كێدوری‪ ،‬ئێریك‬ ‫هابسباوم و بێندریك ئەندێرسن‪ ،‬نەتەوە بە دیارەدەیەكی‬ ‫لێكەوتەی گۆڕانكارییە قووڵترە كۆمەاڵیەتییەكان لەوانە‬ ‫بەپیشەسازیبوون‪ ،‬چ��ڕب��وون��ەوەی دەس���ەاڵت‪ ،‬ئامانجە‬ ‫سیاسییەكانی ب��ژاردەك��ان��ی كۆمەڵگا و لە هەمووی‬ ‫گرینگتر‪ ،‬سەرهەڵدانی پیشەسازيی چ��اپ‪ ،‬گەشەی‬ ‫سیستمی پەروەردە و زمانی نووسین دەزانن‪ .‬هەر دووی‬ ‫ئ��ەم لێكدانەوانە‪ ،‬شوناسی نەتەوەیی بە دیاردەیەكی‬

‫رێككەوتنی لە قەڵەم دەدەن‪.‬‬ ‫«كاڵود لوویی ستراوس»ی فەڕانسەویش لەسەر ئەم‬ ‫باوەڕەیە كە پێناسەی دیاردەیەك بە ناوی «شوناس»‬ ‫وەك��وو دیاردەیەكی سەربەخۆی كۆمەاڵیەتی نەلواوە‪.‬‬ ‫ئەوەی وەكوو شوناس خۆدەنوێنێ‌‪ ،‬لە روانگەی ئەوەوە‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫پێناسەیەكە كە كۆمەڵناسان لە هێندێ‌ الیەنەوە‪ ،‬هێند ‌‬ ‫لە دیاردە كولتوورییە هاوبەشەكان دەخەنە ڕوو‪ .‬شوناس‬ ‫لە راستیدا كۆمەڵێك لە نۆرمە كولتووری و دەروونی یان‬ ‫سایكۆلۆژییەكانە كە وەكوو تایبەتمەندیی دیاریكەری‬ ‫گرووپێك لە خەڵك لە بەرامبەر ئەوانی دیكەدا‪ ،‬یان‬ ‫خودییەكان ل��ە ب��ەرام��ب��ەر ناخودییەكان دەردەك����ەوێ‌‪.‬‬ ‫گۆشبوونی شوناس لە روانگەی «ستراوس»یشەوە‪،‬‬ ‫دیاردەیەكی بەتەواوی مۆدێرن‪ ،‬دەستكرد و بەرهەمی‬ ‫پڕۆژەی سیاسیی بژاردەكانی كۆمەڵگایە‪.‬‬ ‫هەرچەند ئەو روانگانەی كە خرانەڕوو ناتوانن بۆ‬ ‫شوناسخوازان و دەسەاڵتدارانی هەنووكەی واڵتەكان‪،‬‬ ‫روانگەگەلێكی گشتگیر و قەناعەتهێنەر ب��ن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حاشا لەوە ناكرێ‌ كە پرۆسەی گەشەی نەتەوە بە واتای‬ ‫ئیمڕۆییەكەی‪ ،‬تەنیا پرۆژەیەكی سیاسییە‪ .‬چوونكە‬ ‫ئێمە ل��ە س��ەردەم��ی پێش ل��ە س��ەره��ەڵ��دان��ی دیاردەی‬ ‫نەتەوە ـ دەوڵ��ەت لە ئێراندا‪ ،‬یان لە واڵتانی دراوسێی‬ ‫ئێران‪ ،‬واتە توركیە و دواتریش لە عێراق و سووریەدا‪،‬‬ ‫شوێنەوارێك لە شوناس یان تایبەتمەندییەكی جیاكەرەوەی‬ ‫هاوبەشی نەتەوەیی كە ریشەی لە زمان‪ ،‬كولتوور یان‬ ‫سیستمێكی هاوبەشی سیاسی‪ ،‬حوقووقی یان تەنانەت‬ ‫بەڕێوەبەرایەتیدا بێ‌‪ ،‬نابینین‪ .‬ئێمە لەم كۆمەڵگایانەدا‪،‬‬ ‫لەسەردەمی پێش لە سەرهەڵدانی دەوڵەتە مۆدێڕنەكان‬ ‫تەنیا لەگەڵ یەكەگەلێك ئاشناین كە لە بەڕێوەبردنی‬ ‫كاروباری خۆجێیی و دادوەریدا بە شێوەی نیوەسەربەخۆ‬ ‫ك��اری��ان دەك���رد و دان��ی��ش��ت��ووان��ی��ان‪ ،‬شوناسێكی هاوتا‬ ‫لەگەڵ شوناسی كۆمەڵگاكانی دیكەی پێكهێنەری‬ ‫ئیمپراتۆرییەكانی عوسمانی و قاجاڕ لەوانە شوناسی‬ ‫دەسەاڵتدارانی كۆمەڵگایان هەبوو‪.‬‬ ‫سەرهەڵدانی دیاردەیەك بە ناوی شوناسی نەتەوەیی‬ ‫«نەتەوەی ئێران» بۆ سەردەمی بەدەسەاڵتگەیشتنی‬ ‫رەزا پەهلەوی بە تاج و تەختی پاشایەتی لە ئێراندا‬ ‫دەگەڕێتەوە‪ .‬ئەو بە مشتی ئاسنین‪ ،‬بیرۆكەی گەشەی‬ ‫ش��ون��اس��ێ��ك��ی ن��ەت��ەوەی��ی م��ۆدێ��ڕن��ی ل��ەس��ەر بنەمای‬ ‫سەمبولگەلێك وەك زمانی فارسی‪ ،‬مەزهەبی شێعە و‬ ‫جوغرافیای ئەو دەوران��ەی «مەمالیكی مەحرووسە»‬ ‫ب��ردووەت��ە پێش و ب��ۆ گەیشتن ب��ە ئامانجەكانی‪ ،‬لە‬ ‫هیچ كردەوەیەك درێغی نەكردووە‪ .‬لەو كاتەوە تا ئێستا‪،‬‬ ‫روان��گ��ەی زاڵ لە ئێران بە پێناسەیەكی بەرتەسك لە‬ ‫شوناسی نەتەوەی ئێرانی‪ ،‬هەموو نەتەوە پێكهێنەرەكانی‬ ‫كۆمەڵگای ئێران وەكوو یەك نەتەوە لە قەڵەم دەدا كە‬ ‫بەپێی هەمان ئەو تایبەتمەندییە «هاوبەش»انە كە رەزا‬ ‫پەهلەوی لەبەرچاوی گرتبوون وات��ە زمانی فارسی‪،‬‬ ‫م��ەزه��ەب��ی شێعە و س��ەرزەوی��ن��ی ئ��ێ��ران‪« ،‬یەكەیەكی‬ ‫ێ‬ ‫نەتەوەیی»یان پێك هێناوە‪ .‬لەم گۆشەنیگایەوە‪ ،‬ناكر ‌‬ ‫ل��ە ن��ێ��وان ئ��ەو پێناسەی ل��ە س��ەردەم��ی پەهلەویدا باو‬ ‫بووە لەگەڵ ئەو پێناسەی كە ئایەتوڵاڵ خامنەیی لە‬ ‫شوناسی نەتەوەیی ئێران داویەتی و «مەزهەبی شێعە و‬ ‫زمانی فارسی بە رەمزی شوناسی نەتەوەیی» دەزان ‌ێ‬ ‫و تەنانەت لەگەڵ ئ��ەو پێناسانەی كە سیاسەتڤان و‬ ‫كۆمەڵناسە نادەوڵەتی و هێندێ‌ ج��ار سێكۆالرەكانی‬

‫سەردەمی هەنووكە لە شوناسی ئێرانی دەیخەنە ڕوو‪،‬‬ ‫جیاوازییەكی ئەوتۆ بدۆزینەوە‪.‬‬ ‫هەموو ئەم روانگانە بەپێی لێكدانەوەیەكی خودتەوەر‬ ‫و تۆتالیتێرانە لە ماف و شوناس‪ ،‬حاشا لە شوناسی‬ ‫نەتەوەیی و مافە بنەڕەتییەكانی نەتەوەكانی دەرەوەی‬ ‫بازنەی دەسەاڵت لە ئێراندا دەكەن و قبووڵكردنی شوناسە‬ ‫جیاجیاكان بە مەترسییەك بۆ دابەشبوونی واڵت دەژمێرن‪.‬‬ ‫كەوابوو دەب ‌ێ زۆر سروشتی بێت كە نەتەوەكانی دەرەوەی‬ ‫بازنەی دەسەاڵت لە ئێراندا‪ ،‬شوناسی نەتەوەیی ئێرانی‬ ‫بە ب��ەدەر لەو بایەخانە بزانن كە بەشێك لە كۆمەڵگا‬ ‫مەبەستیەتی و هەروەها بەپێچەوانەی پێناسە باوەكان لە‬ ‫شوناسی ئێرانی كە پتر رەهەندی دەرهەستیان هەیە تا‬ ‫رەهەندی زانستی‪ ،‬كردەكی و بەرهەست‪ ،‬ئەو شوناسە لە‬ ‫تایبەتمەندیگەلێكی وەك حوقووق و بایەخە یەكسانەكەدا‬ ‫بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫ل��ەس��ەر ئ��ەم بنەمایە ك��ە سیاسەتی نەتەوەسازیی‬ ‫پشتبەستوو بە دەسەاڵتی دەوڵەتێكی ناوەندی لە ئێراندا‪،‬‬ ‫هەر لە دەستپێكی پاشایەتیی پەهلەوییەوە رووبەڕووی‬ ‫چالێشگەلێك بووەتەوە‪ .‬بەاڵم رەزاش��ا بە كەڵكوەرگرتن‬ ‫لە هێزی س��ەرب��ازی توانی ناڕازییە قەراخنشینەكان‬ ‫لە كوردستان‪ ،‬بەلووچستان و ناوچە عەرەبنشینەكان‬ ‫سەركوت بكا و پرۆسەی گەشەی «نەتەوەی ئێران»‬ ‫بە پێی ویستی خۆی بباتە پێش‪ .‬رەوتێك كە راپەڕینە‬ ‫خەڵكییەكانی ناوچە پەراوێزەكان لە بەستێنی مێژوودا‪،‬‬ ‫نیشانەیەكی بەرچاوی بێ‌ئاكامییەتی‪.‬‬ ‫لە بەستێنی گۆڕانكارییە نوێیەكانی ئێران و هاوتەریب‬ ‫ل��ەگ��ەڵ گ��ەش��ەی ئاگایی ن��ەت��ەوەی��ی ل��ە ناوچەكانی‬ ‫دوور ل��ە ن��اوەن��د‪ ،‬ب���ژاردە سیاسییەكانی كۆمەڵگای‬ ‫زاڵ و پێڕەوانیان‪ ،‬چەمكی «قەوم»یان بۆ ناساندنی‬ ‫شوناسی نەتەوەكانی دەرەوەی بازنەی دەس��ەاڵت بەكار‬ ‫هێناوە و دەب��ەن‪ .‬لە بنەڕەتڕا بە ئەنقەست لە پێوەندی‬ ‫لەگەڵ شوناسی نەتەوەی كورد و نەتەوەكانی دیكەی‬ ‫دەرەوەی بازنەی دەسەاڵت‪ ،‬لە چەمكی «قەوم» كەڵك‬ ‫وەرگیراوە‪ .‬لەوێڕا كە «قەومییەت» بە قۆناخی پێش لە‬ ‫سەرهەڵدانی نەتەوە دەوترێ‌‪ ،‬ئەو مافانەی كە قەومێك‬ ‫دەتوانێ‌ لە چوارچێوەیەكی جوغرافیایی بەدەستی بێنێ‌‪،‬‬ ‫بە هیچ شێوەیەك ناتوانێ‌ وەاڵمدەری داخوازیی نەتەوەیی‬ ‫خەڵكێك بێ‌ كە لە ئێراندا بە هۆی گرێدراوییە نەتەوەیی‬ ‫و كولتوورییەكانیان ل��ەگ��ەڵ ه��ەاڵواردن��ی چەندقات‬ ‫رووبەڕوون‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە‪ ،‬ئێمە لە كوردستان‪ ،‬بەلووچستان‪،‬‬ ‫ئازەربایجان و ناوچە عەرەبنشینەكانی ئێراندا لە چەمكی‬ ‫ێ جار «میللییەت»‬ ‫«خەلق»‪« ،‬خەڵك» (مردم) و هێند ‌‬ ‫كەڵك وەردەگ���ری���ن‪ ،‬بەبێ‌ خستنەڕووی پێناسەیەكی‬ ‫گشتگیر و النیكەم گشتیپەسند ل��ەم چەمكانە‪ .‬ئەم‬ ‫ێ جار بە‬ ‫چەمكانە زۆرب��ەی جار بە هاوشێوە و هێند ‌‬ ‫هاوواتا بەكار دەبرێن‪ .‬بەاڵم لە باری مافی سیاسییەوە‪،‬‬ ‫هەر كام لەم چەمكانە پێگەیەكی جیاوازیان هەیە‪ .‬مافی‬ ‫سیاسی «قەوم»ێك یان «خەلق»ێك‪ ،‬لەگەڵ مافی‬ ‫سیاسی نەتەوەیەك یەكسان نيە‪ .‬ه��ەر ب��ەو رادەیەش‪،‬‬ ‫بەكارهێنانی چەمكی پێناسەنەكراوی «خ��ەل��ق» لە‬ ‫جیاتی «نەتەوە» بۆ یەكەیەكی كۆمەاڵیەتی كە خۆی‬ ‫بە كورد‪ ،‬بەلووچ‪ ،‬ئازەربایجانی‪ ،‬توركەمەن یان عەرەب‬ ‫دەناسێنێ‌ و بۆ جێگیربوونی شوناسە نەتەوەییەكەی‬ ‫خەبات دەكات‪ ،‬تەمومژی یاسایی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪19‬ی فێوریەی ‪2012‬‬

‫كەیهان یووسفی‬ ‫لە ژێ��ر دەس��ەاڵت��ی كەسانی دیكەدا ب��وون و‬ ‫نكۆڵیكردن و سڕینەوەی ئازادیی تاك لەگەڵ‬ ‫س��روش��ت��ی ج���ەوه���ەری���ی م����رۆڤ ن��ات��ەب��ای��ە و‬ ‫ئەمەش بۆتە هۆی ئ��ەوەی كە مرۆڤە لە هەر‬ ‫ب��ڕگ��ەی��ەك��ی زەم��ەن��ی��دا ش���ۆڕش و سەرهەڵدان‬ ‫بخاتە رێ‪ .‬سەرهەڵدان دژی ستەم و چەوسانەوە‬ ‫تایبەتمەندیی كەسانێكە كە ژیانی بە بێ‏ئازادی‬ ‫لە الی��ان هاوسەنگی مەرگە و ئ��ەوان مەرگی‬ ‫داس��ەپ��اوی��ان ق��ب��ووڵ ن��ەك��ردووە و دژی دۆخی‬ ‫داسەپاو راپەڕیون‪.‬‬ ‫دوای شۆڕشی گەورەی فەڕانسە و هاتنەئارای‬ ‫دوو چەمكی دێموكراسیخوازی و ناسیۆنالیزم‬ ‫م��ێ��ژووی م��رۆڤ��ای��ەت��ی پێی ن��ای��ە قۆناغێكی‬ ‫نوێترەوە‪ .‬تا رادەیەك كە پێكهاتەی كۆمەڵگاكان‪،‬‬ ‫حكوومەتەكان و ئیمپراتۆرییەكان گۆڕانی بە‬ ‫سەردا هات و نەتەوە و گرووپە ژێردەستەكان بۆ‬ ‫دیاریكردنی چارەنووسی خۆیان و بە ئیلهامگرتن‬ ‫لەم ئایدیایانە خەبات و تێكۆشانیان خستە رێ‪.‬‬ ‫ئێرانی فرەنەتەوەش لەم مەسەلەیە بێبەش نەبوو‬ ‫و ئەم شەپۆلە دوای تێپەڕبوونی ماوەیەك گەیشتە‬ ‫ئێران‪.‬‬ ‫ب��ەداخ��ەوە كۆمەڵگای ئێرانی ل��ەم رەوتەدا‬ ‫نەیتوانیوە بە تەواوەتی خۆی لە زنجیری نەریت‬ ‫رزگار بكات و ئەو چەمكە نوێیانەی دیسانەوە‬ ‫لەسەر بنەمای ئەو ئەندێشە كۆنانە پێناسە كرد و‬ ‫تەنیا گۆڕانێك كە ئەنجامی دا ئەوە بوو كە خۆی‬ ‫بە شكڵ و شێوازێكی نوێ بەاڵم بە نێوئاخن و‬ ‫نێوەڕۆكی كۆن و نەریتی رازاندەوە‪.‬‬ ‫سەركوتی نەتەوەكان و گرووپە جیاوازەكانی‬ ‫دانیشتووی ئێران تا ئێستا هەر درێژەی هەیە و‬ ‫تێڕوانینی زاڵ هەر ئەو تێڕوانینە تاك رەهەندییەیە‬ ‫(یەك نەتەوە ـ یەك واڵت) كە رەزاخان بەڕێوەی‬ ‫دەكرد و هەنووكەش بەردەوامە‪.‬‬ ‫لەم چەند رۆژەی دواییەدا دیسانەوە نەتەوەی‬

‫ئەحواز‪ ،‬خۆڕاگر و لەگیراننەهاتوو‬ ‫عەرەب لە ئەحواز دەنگی ناڕەزایەتیی خۆی دژی‬ ‫رێژیم بەرز ك��ردەوە‪ .‬سەرهەڵدانێك كە سەركوتی‬ ‫توند و بێبەزەییانەی هێزە ئەمنییەتییەكانی بە‬ ‫دواوە بوو و لە ئاكامدا سێ الوی عەرەب كوژران‬ ‫و زیاتر لە ‪ 60‬كەس دەستبەسەر كران‪ .‬ئەم رووداوە‬ ‫دیسانەوە مەسەلەیەكی كۆن دەورووژێنێتەوە كە‬ ‫كۆمەڵگای ئێرانی و دەس��ەاڵت��ەك��ان��ی زاڵ بە‬ ‫هیچ شێوەیەك حەز بە چارەسەركردنی ناكەن و‬ ‫نالۆژیكی و ئامانجدار لەگەڵی هەڵسوكەوت‬ ‫دەكەن‪ .‬مەسەلەیەك كە لە جیاتی چارەسەركردن‬ ‫و تاوتوێكردنی هۆكارەكانی روودان��ی‪ ،‬هەمیشە‬ ‫بە بەرەنجامی هۆكارگەلی دەرەك��ی ن��اوی لێ‬ ‫دەبەن‪.‬‬ ‫نەتەوەی عەرەب لە ئەحواز یەكێك لە نەتەوە‬ ‫ژێردەستەكانی ئێرانە كە خاوەنی مێژووییەكی‬ ‫دوورودرێژە لە خەبات و تێكۆشان بۆ بەدەستهێنانی‬ ‫مافی ن��ەت��ەوەی��ی‪ .‬ن��اوچ��ە ع���ەرەب نشینەكانی‬ ‫ئ��ێ��ران ب��ە رووب��ەرێ��ك��ی ‪ 370000‬كیلۆمێتری‬ ‫چ���وارگ���ۆش���ە(س���ەرچ���اوە‪AL:Ahwaz. :‬‬ ‫‪ )htm.com1262‬زۆرت���ری���ن سەرچاوە‬ ‫نەوتییەكانی ئێرانی لێیە‪ .‬بێجگە لە نەوت‪ ،‬ئەم‬ ‫ناوچانە لە ناوچە بەپیت و پڕبەرهەمەكانی بواری‬ ‫كشتوكاڵ لە ئێراندا بە ئەژمار دێن‪ ،‬بەاڵم وێڕای‬ ‫ئەوەش یەكێك لە هەژارترین ناوچەكانی ئێران بە‬ ‫ئەژمار دێن كە ئەمەش دەرەنجامی سیاسەتی‬ ‫پڕ لە هەاڵواردنی رێژیمە ناوەندگەراكانی زاڵ‬ ‫ب��ە س��ەر ئ��ێ��ران��ە‪ .‬ن��ەت��ەوەی ع���ەرەب ل��ە ئێراندا‬ ‫مێژوویەكی پڕ لە شانازی بۆ دەستەبەركردنی‬ ‫م��اف��ە ن��ەت��ەوەی��ی��ەك��ان��ی ت��ۆم��ار ك����ردووە‪ .‬دوای‬ ‫رووخ��ان��ی حكوومەتی هەرێمیی شێخ خەزعەل‬ ‫ل��ە ساڵی ‪1925‬ز ل��ە الی��ەن بریتانیايیەكان و‬ ‫رەزاخانەوە‪ ،‬سەرهەڵدانە یەك لە دوای یەكەكانی‬

‫خەڵكی تینووی ئ���ازادی ئ��ەم ن��ەت��ەوە دەستی‬ ‫پێكرد‪.‬‬ ‫ش��ۆڕش��ی «م��ەح��ی��ەدی��ن زئ��ی��ق‪ 1928 ،‬لە‬ ‫حویزە»‪ ،‬شۆڕشی خێڵەكانی «بنی تۆرۆف لە‬ ‫‪ ،»1936‬خێڵی «كعب» بە رێبەری شێخ حەیدەر‬ ‫لە ‪ ،1940‬شۆڕشی شێخ جاسب‪ ،‬ك��وڕی شێخ‬ ‫خەزعەل لە ساڵی ‪ ،1943‬شۆڕشی ‪1944‬ی شێخ‬ ‫عەبدوڵاڵ‪ ،‬ك��وڕی شێخ خەزعەل‪ ،‬شۆڕشەكانی‬ ‫خێڵەكانی «بنی تۆرۆف»‪ ،‬بنووساڵە‪ ،‬بنووالم و‬ ‫شرفە و میحسن لە ساڵی ‪ ،1945‬پێكهێنانی‬ ‫پ��ارت��ی «ال��س��ع��ادە» و دروس��ت��ك��ردن��ی بەرەی‬ ‫ئ��ازادی��خ��وازی عەرەبستان ل��ە ساڵی ‪ 1956‬و‬ ‫لەسێدارەدانی سێ ئەندامی رێبەریی ئەو بەرەیە لە‬ ‫ساڵی ‪ 1964‬و شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬خەباتخوازی و ئازادیخوازی لەم ناوچانەدا‬ ‫تا هەنووكە زیندوو راگ��رت��ووە‪ .‬دوای شۆڕشی‬ ‫گ��ەالن��ی ئ��ێ��ران ل��ە ساڵی ‪ ،1357‬بزووتنەوەی‬ ‫خەڵكی ئەحواز دادەمەزرێت و بۆ چارەسەركردنی‬ ‫مەسەلەی نەتەوەیی نەتەوەی عەرەب لە ئەحواز‬ ‫لێژنەیەكی ‪ 5‬كەسی دەڕۆن���ە ش��اری «قوم»‬ ‫ب��ۆ الی خومەینی ك��ە ق��ەاڵچ��ۆك��ردن��ی ‪180‬‬ ‫هاوواڵتیی عەرەبی ئەم ناوچانە و لەسێدارەدانە‬ ‫بێ‏دادگاییكردنەكانی چ��االك��ان��ی ئەحوازی‪،‬‬ ‫واڵمی حكوومەتی تازە بە دەسەاڵت گەیشتوو‬ ‫بەم خەڵكە بوو‪.‬‬ ‫لە دوای شۆڕشی ساڵی ‪ 1357‬وە تا هەنووكە‬ ‫حیزب و گرووپی جۆراوجۆر لە ناخی كۆمەڵگای‬ ‫ئەحوازەوە شكڵیان گرت كە خواستی هەموویان‬ ‫چارەسەری كێشەی نەتەوەیی گەلی عەرەب لەو‬ ‫ناوچانەدا بووە بەاڵم ئەم داواكارییانە لە الیەن‬ ‫دەسەاڵتی زاڵەوە بە سەركوت‪ ،‬دەستبەسەركردن‪،‬‬ ‫كوشتار و لەسێدارەدان وەاڵم دراوەتەوە و لە الیەكی‬

‫دیكەشەوە بە ناو ئازادیخوازان و دێموكراسیخوازی‬ ‫ن���اوەن���دگ���ەرا ب���ە زەی��ن��ی��ەت��ێ��ك��ی ن����ادرووس����ت و‬ ‫تێگەیشتنێكی سەقەت لە مەسەلەكان لەگەڵی‬ ‫هەڵسوكەوتیان كردووە‪.‬‬ ‫ئ���ەو ب��اب��ەت��ەی ك��ە دەت��وان��ێ��ت ببێتە هۆی‬ ‫هاوپێوەندیی نەتەوەی عەرەب لەگەڵ نەتەوەكانی‬ ‫دیكەی ئێران و لەوانە كوردەكان‪ ،‬بەلووچ‪ ،‬ئازەری‬ ‫و توركەمەنەكان‪ ،‬ژانێكی هاوبەشە كە گشت ئەم‬ ‫نەتەوانە لە دەستی دەناڵێنن و سااڵنێكی دوورودرێژە‬ ‫بۆ چارەسەركردنی تێچوویەكی زۆر دەدەن‪ .‬بۆ‬ ‫دەرب��ازب��وون لەم ب��ارودۆخ��ە ئ��ەوەی كە پێویستە‪،‬‬ ‫ی��ەك��گ��رت��ووی��ی و درووس��ت��ك��ردن��ی هاوپێوەندی‬ ‫ل��ە ژێ��ر گوتارێكی ه��اوب��ەش و یەكگرتوو بۆ‬ ‫دەستەبەركردنی مافی ئەم نەتەوانەیە‪.‬‬ ‫لە پێكهاتەی مووزاییكی ئێراندا بێگومان‬ ‫تەنیا رێگەچارەی بنەڕەتی بۆ گەرەنتیكردنی‬ ‫مافی نەتەوەكانی ئێران كەمكردنەوەی دەسەاڵتی‬ ‫ناوەند و بەشداركردنی بەش و ناوچەكانی دیكەی‬ ‫ئێران لە دەس��ەاڵت و س��ەروەری��ی واڵت��دای��ە‪ .‬بۆ‬ ‫پاراستنی پێكهاتەی سیاسیی واڵت و لەناوبردنی‬ ‫هەاڵواردن و ستەمەكانی سەر نەتەوەكانی واڵت‬ ‫بێگومان تەنیا رێگەچارە پێكهێنانی حكوومەتێكی‬ ‫دێموكراتیك و فیدراڵە‪ .‬دێموكراتیك لەو بارەوە‬ ‫كە مافی شارۆمەندی ه��ەر تاكێك مسۆگەر‬ ‫بكرێت و فیدراڵیش بەو مانایە كە مافەكانی‬ ‫هەر نەتەوەیەك گەرەنتی و مسۆگەر ببێت‪ .‬لەم‬ ‫پێناوەشدا پێویستە نەتەوە ستەملێكراوەكانی ئێران‬ ‫لە دەوری ئەم گوتارەدا خەبات و هێزی خۆیان‬ ‫هاوئاهەنگ و كانالیزە بكەن ت��اك��وو خەباتی‬ ‫دوورودرێژیان بە ئاكام بگات‪.‬‬

‫گەمارۆی نەوتیی ئێران‪ ،‬دەرفەتێكی زێڕین بۆ چین‬

‫وەرگێڕ لە ئینگلیزیەوە‪ :‬رێبوار فانی‬

‫وەرگێڕان بۆ كوردی‪ :‬فاتێح ساڵحی‬ ‫بڕیاری ئەم دواییانەی یەكیەتیی ئورووپا‬ ‫سەبارەت بە گەمارۆ توندوتۆڵەكانی دژی‬ ‫پیشەسازیی نەوتی ئێران دەت��وان��ێ بە زۆر‬ ‫گرینگ و چارەنووسساز هەڵسەنگێندرێ‬ ‫چونكوو ئێرانێكی تەیار بە چەكی ناوكی‬ ‫هیچ كاتێ جێگەی پەسەندی ئەوان نیە‪.‬‬ ‫ب��ەاڵم گ��ەاڵڵ��ەداڕێ��ژان و سیاسەتدانەرانی‬ ‫وەها گەمارۆگەلێك ئەگەری هەیە سەرنجی‬ ‫ئ��ەوت��ۆی��ان ن��ەداب��ێ��ت��ە ئ��ەم ب��اب��ەت��ە ك��ە چلۆن‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە بازاڕی بازرگانی نەوتی‬ ‫ئێران لە رێگەی قازانجدەری چەندقات بۆ‬ ‫واڵتی چین بیچمێكی نوێ بگرێتە خۆی‪.‬‬ ‫ئەو كومپانییە چاالكانەی كە لە پیشەسازیی‬ ‫نەوتدا هەر ئێستا لە باری رادەی بازرگانی لە‬ ‫ئاستی جیهاندا لە بەرچاون‪ ،‬گەمارۆی ئەم‬ ‫دواییانەی نەوتی ئێران یارمەتیدەریان دەبێ‬ ‫بۆ پەرەسەندنی زیاتری كاری خۆیان‪ .‬چین‬ ‫دووهەمین بەكارهێنەری نەوتی جیهانە و‬ ‫ئێران بە دابینكردنی ‪ 20‬لە سەدی پێداوستییە‬ ‫نەوتییەكانی چین‪ ،‬سێهەمین دابینكەری‬ ‫پێداویستیەكانیان دێتە ئ��ەژم��ار‪ .‬گەمارۆ‬ ‫نەوتییەكانی ئێران لە الیەن ئەمریكا و ئورووپاوە‬ ‫بەردەوام لەگەڵ ناڕەزایەتیی چیندا بەرەوڕوو‬ ‫بووەتەوە‪ .‬كارناسان لە سەر ئەم بڕوایەن كە‬ ‫دوابەدوای بڕیاری یەكیەتیی ئورووپا لەمەڕ‬ ‫گ��ەم��ارۆی كڕینی ن���ەوت ل��ە ئ��ێ��ران‪ ،‬چین‬ ‫لە هەوڵی بەدەستهێنانی پووانگەلێكە بۆ‬ ‫كڕینی نەوتی هەرزان لە كۆماری ئیسالمی‪.‬‬ ‫ل��ە الی��ەك��ی دی��ك��ەوە كۆمپانیا چینییەكان‬ ‫دەیانهەوێ هاوردەی نەوتی خاو لە ئێران لە‬ ‫مانگی مارسی ئەم ساڵەوە تا نیوەی رێژەی‬ ‫ساڵی رابردوو دابەزێنن و لە سەرچاوەگەلێكی‬ ‫دیكە وەك رۆژئ����اوای ئەفریقا‪ ،‬رووس��ی��ە و‬

‫ئۆسترالیا دابەزینی هاوردەی نەوتی خۆیان لە‬ ‫ئێران قەرەبوو بكەنەوە‪ .‬شرۆڤەكاران لەسەر ئەم‬ ‫باوەڕەن كە هەوڵەكانی چین لە كەمكردنەوەی‬ ‫كڕینی نەوت لە ئێران‪ ،‬ئەگەری هەیە بەشێك‬ ‫لە هەوڵەكانی ئەم واڵتە بۆ هاندانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بێ بۆ كڕینی نەوتی هەرزانتر لەم‬ ‫واڵت��ە‪ .‬گەمارۆكانی یەكیەتیی ئورووپا كە‬ ‫لەسەر هاوردەكردنی ‪ 450000‬بەرمیل نەوت‬ ‫لە رۆژدا لە ئێرانەوە كاریگەری دادەنێ‪،‬‬ ‫شیمانەی ئ��ەوەی لێدەكرێ كە ببێتە هۆی‬ ‫راگواستنی بە میلیاردها دۆالر داهاتی نەوتی‬ ‫كۆماری ئیسالمی بۆ الی كۆمپانیا گەورە‬ ‫نەوتییەكانی چین‪ .‬كۆمپانیا چینییەكان بۆ‬ ‫نموونە وەك سینۆپێك‪ ،‬پێترۆچانیا و ژوویی‬ ‫ژووان��گ كڕیارانی قەبەی نەوتی ئێرانن‪.‬‬ ‫كۆمپانیای ژووی ژووانگ بە چەندین هۆكار‬ ‫زیاترین قازانج لە بازرگانی ن��ەوت لەگەڵ‬ ‫كۆماری ئیسالمیدا دەبات‪ .‬یەكەم ئەوەی كە‬ ‫ئەم كۆمپانییە پێوەندیگەلێكی شاراوە و نهێنی‬

‫زۆری لەگەڵ كۆماری ئیسالمیدا هەیە‪.‬‬ ‫دووهەم ئەوەی كە بە هۆی پارێزراومانیان لە‬ ‫گوشارە سیاسییەكانی ئامریكا و یەكیەتی‬ ‫ئورووپا لە بەر ئ��ەوەی كە ئەم كۆمپانیا لە‬ ‫ئامریكا و ئورووپا سەرمایەیەكی ئەوتۆیان نیە‬ ‫و لە ئاكامدا ئەم كۆمپانیایە لە چیندا لە‬ ‫باری هەناردە و ه��اوردەوە كارئاسانی زۆری‬ ‫بۆ دەكرێت‪.‬‬ ‫لەگەڵ بەكردەوەدەرهاتنی ئەم گەمارۆیانە‪،‬‬ ‫ك��ۆم��اری ئیسالمی پێویستی هەیە كە بە‬ ‫مەبەستی هاندانی كڕیارانی زیاتر لە ئاستی‬ ‫ئاسایی خۆی بە شێوەیەكی بەرچاو بەهای‬ ‫فرۆشتنی نەوتی خ��اوی خ��ۆی دابەزێنێ‪.‬‬ ‫كڕیارانی چینی بە چەندین شێواز دەتوانن‬ ‫ل��ەم ن��ەوت��ە ك��ڕی��اوە زی��ات��ری��ن ق��ازان��ج ببەن‪.‬‬ ‫یەكەم ئ��ەوەی كە بە راگواستنی رادەیەكی‬ ‫زۆر ل��ەم نەوتە بۆ پااڵوگەكانی چینی بە‬ ‫تێچوویەكی كەمترەوە داهاتێكی لەڕادەبەدەر‬ ‫لە سەرچاوە نەوتییەكان بۆ خۆیان مسۆگەر‬

‫بكەن‪ ،‬كەوایە بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجی‬ ‫سیاسی نێوخۆی خودی واڵتی چین ئەمە‬ ‫ساكارترین رێگەیە بۆ بەدەستهێنانی قازانج‬ ‫بۆ ئ��ەوان‪ .‬دووه��ەم ئەوەی كە ئەگەری ئەوە‬ ‫ه��ەی��ە ك��ە ك��ڕی��اران��ی چینی دەس���ت بدەنە‬ ‫فرۆشی ناڕاستەوخۆی نەوتی ئێران لە بازاڕە‬ ‫جیهانییەكاندا كە دەتوانێ بە شێوەی فرۆشتن‬ ‫بە دراوە باوەكان یان بە شێوازی گۆڕینەوەی‬ ‫نەوتی لەگەڵ واڵتانی دیكەدا بێ كە ئەمەش‬ ‫بۆ خۆی ئێجگار قازانجی زۆرە‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی و كڕیارانی نەوت لەم‬ ‫رێژیمە یەكێك لە شێوازەكانی دەورلێدانەوە‬ ‫ل��ە گ��ەم��ارۆك��ان��ی ئامریكا و ئ��ورووپ��ا لە‬ ‫تێكەڵكردنی نەوتی خۆیان لەگەڵ واڵتانی‬ ‫دیكەدا دەبیننەوە بە شێوەیەك كە سەرچاوەی‬ ‫س��ەرەك��ی ئ��ەم ن��ەوت��ە دی���ار ن��ەب��ێ و شاراوە‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬ئەمە ش��ێ��وازێ ب��وو ك��ە سەددام‬ ‫حوسێن لەوە كەڵكی وەردەگرت‪.‬‬ ‫نەوتی خاوی قورسی ئێران كە لە ئێستادا‬ ‫گەورەترین سەرچاوەی هەناردەی ئێران دێتە‬ ‫ئەژمار لە باری كێش و رێژەی گۆگردەوە زۆر‬ ‫لە نەوتی هەناردەیی رووسیە دەچێ كە ئەمە‬ ‫بۆ خۆی دەتوانێ رێخۆشكەری گۆڕینەوە‬ ‫و ق��اچ��اخ��ی ئ���ەم ب��ەره��ەم��ە ب��ۆ كۆماری‬ ‫ئیسالمی ب��ێ��ت‪ .‬ك��ەوای��ە س��ی��اس��ەت��دان��ەران و‬ ‫خاوەن سەرمایەكان دەبێ ئەوەیان لە بەرچاو‬ ‫بێت كە گەمارۆ پەسەندكراوەكان بۆ سەر ئێران‬ ‫بە چ شێوەیەك دەت��وان��ێ گوشارێكی زیاتر‬ ‫ب��ۆ رێژیمی ك��ۆم��ای ئیسالمی بێنێ نەك‬ ‫ئەوەی كە بوارخۆشكەری كەڵكئاژۆوەرگرتن‬ ‫و دەرەتانخوڵقێنی لە پێناو قازانجی كۆمپانیا‬ ‫نەوتییەكانی چیندا بیت‪.‬‬ ‫‪The Wall‬‬ ‫سەرچاوە‪ :‬‬ ‫‪street Journal‬‬ ‫نووسەر‪ :‬‬

‫‪Gabe Collins‬‬

‫‪9‬‬

‫جووت حەوت‬ ‫هەوراز‬

‫ـ��ـ م��ەه��دی تائیب‪ ،‬بەرپرسی قەرارگای‬ ‫عەمار لە لێدوانێكدا بۆ ئەوانەی كە باوەڕیان‬ ‫پێیەتی‪ ،‬گووتویە‪« :‬ئەمڕۆ ئەگەر بڕیار‬ ‫بدرێت‪ ،‬لە ماوەی مانگێكدا‪ ،‬ئەمریكا لە‬ ‫ئۆقیانووسی هێند وەدەر دەنێین»‪ .‬پێویستە‬ ‫بگوترێت‪ ،‬دوێنێ بریار درابوو ئەمریكا لە‬ ‫ك��ەن��داوی ف��ارس و دەری���ای عومان وەدەر‬ ‫بنێن‪ ،‬كەچی ئەو دوو دەریایە ئێستا بوونەتە‬ ‫گەراجی كەشتییە شەڕكەرەكانی ئەمریكا‬ ‫و ئورووپا‪ .‬ئێستا بەم هەڕەشەیە پێم وابێ‬ ‫كەشتییەكانی ئەمریكا كە لە قسەكانی‬ ‫رێژیم‪ ،‬پێچەوانە تێ دەگ��ەن‪ ،‬ب��ەم زووانە‬ ‫لە گۆلی ورم��ێ‪ ،‬یان لە «زایندەرود»ی‬ ‫ئیسفەهان لەنگەر بخەن و لە ئۆقیانووسی‬ ‫رەفسەنجان راوی قرش (كووسە) بكەن و‬ ‫لەوێوە ژێردەریایی بنێرن بۆ پ��اوە‪ .‬تائیب‬ ‫ه���ەروەه���ا دەڵ��ێ��ت‪« :‬ئ���ەوان���ەی ك��ە دەبنە‬ ‫نوێنەری مەجلیس‪ ،‬ئەگەر لە بیری گیرفان‪،‬‬ ‫ئ��اب��ڕوو!!!‪ ،‬هۆز و خێڵەكەی خۆیاندا بن‪،‬‬ ‫شیاوی نوێنەرایەتیی خەڵك نین»‪.‬‬ ‫بە واتایەكی دیكە‪ ،‬نوێنەرانی مەجلیسی‬ ‫رێژیم دەبێ كەسانێكی بێ‏گیرفان‪ ،‬بێ‏خێڵ‬ ‫و عەشیرەت‪ ،‬بێ‏ئابڕوو و بێ‏خانەوادە» بن‪.‬‬ ‫تائیب‪ ،‬وەها مەجلیسێك بە باسكی ئایەتۆڵاڵ‬ ‫خامنەیی یان بە كەسانێك دەزانێت كە دایم‬ ‫گوێڕایەڵی بڕیارەكانی»بەیتی رێبەری»‬ ‫دەبن‪ .‬تائیب بۆ خۆی باسكی خامنەییە‪،‬‬ ‫وەك���وو ئەحمەدی‏نژاد و گولپایگانی و‬ ‫فیرووزئابادی و جەننەتی و هەموو ئەوانەی‬ ‫ك��ە ش��ی��اوی ن��وێ��ن��ەرای��ەت��ی��ی مەجلیسی‬ ‫رێ��ژی��م��ن ( دوور بێت ل��ە رووی خەڵكی‬ ‫ئابڕوومەند)‪.‬‬ ‫ــ ئەحمەدی‏نژاد لە دیمانەیەكدا گوتی‪:‬‬ ‫«ئەمانە لە گ��ورگ دڕن��دەت��رن‪ ،‬گورگ‬ ‫هەر دوو مەڕ هەڵدەدڕێت و كاتێك كە تێری‬ ‫خ��وارد بۆ خۆی لە سووچێك دادەنیشێت‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمانە تێر ناخۆن»‪« .‬ئەمانە» كێن‬ ‫كە لە گورگ دڕندەترن؟‬ ‫خ���ەڵ���ك���ی ئ����ێ����ران ل����ە ‪ 57‬ب����ەم��ل�اوە بە‬ ‫«دەسەاڵت» گوتوویانە «ئەمانە»‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خێڵی»ئەمانە» بە هەموو واڵتانی جیهانی‬ ‫ئ��ازاد و خەڵكی ئازادیخوازی ئێران دەڵێن‬ ‫«ئەمانە»‪ .‬هێندێك جار «ئەمانە» دژی‬ ‫«ئەوانە»یە و جار جاریش هەر دوویان هەر‬ ‫یەكێكن‪.‬‬ ‫چیرۆكی شوانی درۆزنتان رەنگە بیستبێ‪.‬‬ ‫ئەحمەدی‏نژادیش ل��ەو شوانانەیە كە یان‬ ‫نازانێ گورگ چیە‪ ،‬یان سەگەكانی نێو‬ ‫مەڕومااڵتی لەگەڵ «مەڕ» لێ تێكچووە‬ ‫كە پێی وای��ە گ��ورگ پاش تێرخواردن لە‬ ‫سووچێك دادەنیشێ و تۆوی گوڵەبەرَۆژە‬ ‫دەخ�����وات و س���ەی���ری ی���اری���ی فووتباڵی‬ ‫«پیرووزی و سیمان و گەچی خۆراسان»‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫ــ لە كەشوهەوایەكی كراوەی سیاسیدا حیزب‬ ‫و رێكخراوە جۆربەجۆرەكانی ئێران ئامادەیی‬ ‫خۆیان بۆ بەشداری لە هەڵبژاردندا دەربڕی‪.‬‬ ‫بەشێك ل��ەم حیزبانە بریتین ل��ە‪ :‬بەرەی‬ ‫پایداریی ئوسوولگرایان‪ ،‬بەرەی ئێستادەگیی‬ ‫ئ��وس��وول��گ��رای��ان‪ ،‬ب���ەرەی ئوسوولگرایانی‬ ‫راستەقینە‪ ،‬ئ��وس��وول��گ��رای��ان��ی ملكەچی‬ ‫ویالیەتی فەقیه‪ ،‬فیداییانی ئوسوولگرایی‪،‬‬ ‫ب����ەرەی رێكخستنی ئ��وس��وول��گ��رای��ان بۆ‬ ‫پەكخستنی ئوسوولگرایاند ئینحرافی‪،‬‬ ‫ستادی ئوسوولگرایانی رەخنەگری دەوڵەت‪،‬‬ ‫ئوسوولگرایانی الیەنگری ئەحمەدی‏نژاد‪،‬‬ ‫ئەحمەدی‏نژادگرایانی الیەنگری ئوسوول‬ ‫و دەی��ان رێكخراوی دیكە‪ .‬ئەحمەدی‏نژاد‬ ‫ناهەقی نەبوو بڵێ «ئەمریكاش پێی وایە‬ ‫دێموكراسیی هەیە بە ‪ 2‬حیزبەوە كە ئەمەیان‬ ‫كۆپیكراوی ئەوەیانە؟»‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪30‬ی رێبەندانی ‪1390‬‬

‫شەهاب خالیدی‬ ‫«سەرزەوینەكان تەنیا بە شمشێر داگیر ناكرێن‪ ،‬بە‬ ‫زمانیش دەتوانرێ سەرزەوینێكی پان و بەرین داگیر‬ ‫بكرێ‪ .‬بزانە كە دوژمنەكانت چەندە دەتكێشنە‬ ‫ژێر ركێفی خۆیان بۆ ئەوەی كە وشەكانی زمانی‬ ‫دای��ك��ی��ت ل��ە زم��ان��ەك��ەت ب��س��ڕن��ەوە و وشەكانی‬ ‫خۆیان بخەنە سەر زمانەكەت‪ .‬ئەو نەتەوەیەی كە‬ ‫زمانەكەی لە بیر بكات ئیتر ناتوانێت نەتەوە‬ ‫ب��ێ‪ .‬ن��ەت��ەوەی بەندكراو و چەوسێنراو لە الیەن‬ ‫بیانییەكانەوە‪ ،‬وەك ئاوی پەنگخواردوو لە پشت‬ ‫بەنداودایە‪ ،‬لە كۆتاییدا رۆژێك بەنداو دەشكێ و‬ ‫رووبارە چووكەكان پێكەوە دەبەستێ‪ .‬زمانیش ئەو‬ ‫ئ��اوەی��ە‪ ،‬ئ��او هەمیشە ئ��اوە‪ ،‬چ لە پشتی بەنداو‬ ‫ب��ێ‪ ،‬چ لە الی دیكەی بەنداو ب��ێ‪ .‬زم��ان ئەو‬ ‫ئ���اوە ب��ەه��ێ��زەی��ە ك��ە ب��ە هێمنی ل��ە نێو كەلێنی‬

‫زمانی زگماكی‪ ،‬گرینگترین فاكتۆری شوناسی نەتەوەیی‬ ‫تاشەبەردەكانیش رۆ دەچێ و نەتەوەی پرشوباڵوكراو‬ ‫لە پشت سنوورەكان دەگەیەنێتە یەكتر»‪( .‬بەشێك‬ ‫لە میراتنامەی «ئێستفان نمانیا»‪ ،‬دامەزرێنەری‬ ‫كلیسای ئۆرتۆدۆكس) ‬ ‫زمان وەكوو گرینگترین ئامرازی پەیوەندیگرتن‪،‬‬ ‫دەڕبرین‪ ،‬تێگەیاندن و لێك تێگەیشتن‪ ،‬زایەڵەی‬ ‫كولتووری نەتەوەكان‪ ،‬نوێنەری شوناسی نەتەوەكان‬ ‫و یەكێك لە كۆڵەكە هەرەسەرەكییەكانی پێكهێنەری‬ ‫شوناسی نەتەوەیی نەتەوەكانە‪ .‬النیكەم لە ماوەی‬ ‫‪ 33‬ساڵ دەسەاڵتدارێتی رێژیمی ئێراندا هەوڵی‬ ‫سڕینەوە و تواندنەوەی شوناسی نەتەوە زوڵملێكراوەكان‬ ‫دراوە كە یەكێك لە هۆیە هەرەبەهێزەكانی خەباتی‬

‫نەتەوە زوڵملێكراوەكانی واڵتەكەمان و بەتایبەتی‬ ‫كوردەكان بە دژی رێژیمی كۆنەپەرەستی ئێران‪،‬‬ ‫پاراستنی ئەو شوناسەیە‪ ،‬شوناسێك كە مەترسیی‬ ‫تواندنەوەی لە نێو كولتوور و زمانی بە فەرمی‬ ‫ك��راو لە الی��ەن رێژیمی ن��ادادپ��ەروەری كۆماری‬ ‫ئیسالمیی ئێرانەوە لە سەرە‪.‬‬ ‫ئ��ەو ه��ەم��وو ه��ەواڵن��ەی رێ��ژی��م ب��ۆ بەڕێوەبردنی‬ ‫سیاسەتی تواندنەوەی زمانی نەتەوەكان لە نێو‬ ‫یەك زمان و یەك كولتووردا كە پێشتر لە الیەن‬ ‫رەزاخانیشەوە بە دژی نەتەوەكانی واڵتەكەمان‬ ‫بەڕێوە دەبردرا‪ ،‬لەكاتێكدایە كە لە واڵتێكی وەك‬ ‫هیندوستان‪ 19 ،‬زمانی فەرمی و لە ئافریقای‬ ‫ب��اش��وور ‪ 11‬زمانی‬ ‫ف�����ەرم�����ی ه����ەی����ە‪.‬‬ ‫ل��������������ە واڵت��������������ی‬ ‫ئ���ێ���م���ەدا س������ەرەڕای‬ ‫قەدەغەبوونی خوێندن‬ ‫و نوسین بە زمانی‬ ‫زگماكی لە قۆناغە‬ ‫ج����ۆراوج����ۆرەك����ان����ی‬ ‫خوێندندا‪ ،‬هەوڵدانێكی‬ ‫ب����ەرن����ام����ەدارێ����ژراو‬ ‫و سیستماتیك بۆ‬ ‫تواندنەوەیان هەیە كە‬ ‫ئەمە ئەوپەڕی زوڵم‬ ‫و بێعەداڵەتی دەرحەق‬ ‫ب��ە م��اف��ە م��رۆڤ��ی و‬ ‫یاساییەكانیانە‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو هەواڵنەی‬ ‫دەسەاڵتدارانی رێژیم‬ ‫بە پێچەوانەی بەندی‬ ‫‪30‬ی بڕیارنامەیەكی‬

‫پەسەندكراو لە الیەن رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫لە ساڵی ‪1989‬دایە كە زۆر بە ئاشكرا پێداگری‬ ‫لەسەر مافی خوێندن بە زمانی زگماكی دەكا و‬ ‫تێیدا هاتووە‪« :‬كەمایەتییە ئایینی‪ ،‬قەومی‪ ،‬یان‬ ‫زمانییەكان مافی ئەوەیان هەیە كە بە كۆ یان‬ ‫تاك لە زمان‪ ،‬فەرهەنگ و ئایینی خۆیان كەڵك‬ ‫وەرگرن و بە كاریان بێنن»‪ .‬گرینگیی بڕیارێكی‬ ‫ئەوتۆ زیاتر ئەو كاتە دەردەك���ەوێ كە لە ساڵی‬ ‫‪1999‬ی��ش��دا‪ ،‬یونسكۆ لەسەر پێشنیاری واڵتی‬ ‫بەنگالدێش‪ ،‬رۆژی ‪ 21‬ی فێوریەی وەك رۆژی‬ ‫زمانی دایك ناساندووە‪.‬‬ ‫هەرچەند «شوورای بەرزی شۆڕشی فەرهەنگیی‬ ‫ئێران» لە جۆزەردانی ساڵی ‪1388‬دا پێشنیاری‬ ‫فێركردنی زمانە ناوچەیی و «قەومی»یەكانی‬ ‫لە هێندێك لە زانستگاكانی ئەو واڵت��ەدا پەسند‬ ‫كرد‪ ،‬كە بەو پێیە ئیزن بە وەزارەتخانەكانی زانست‪،‬‬ ‫لێكۆڵینەوە و تێنۆلۆژی و بێهداشت‪ ،‬دەرم��ان و‬ ‫پەروەردە‪ ،‬پزيشكی و زانستگای ئازادی ئیسالمی‬ ‫دەدرا كە دوو یەكەی خوێندنی زمان و وێژەی نەتەوە‬ ‫غەیرەفارسەكانی وەك ئ��ازەری‪ ،‬كورد‪ ،‬بەلووچ و‬ ‫توركەمەن لە زانستگاكانی ناوەندی پارێزگاكانی‬ ‫پەیوەندیداردا بە شێوەی دڵخواز بە وانەكانیان زیاد‬ ‫بكەن‪ .‬بەاڵم بە سەرنجدان بەوەی كە تەنانەت دانی‬ ‫مافی خوێندن بە زمانی زگماكی لە قۆناغەكانی‬ ‫خوێندندا لە چوارچێوەی بەندی پازدەی یاسای‬ ‫بنەڕەتیش كە تێدا ه��ات��ووە‪« :‬كەڵكوەرگرتن لە‬ ‫زمانە هەرێمی و قەومییەكان لە چاپەمەنی و‬ ‫راگەیەنە گشتییەكان و وانەوتنەوەی وێژەكانیان‬ ‫لە خوێندنگاكاندا لە تەنیشت زمانی فارسی‬ ‫ئازادە»‪ ،‬تەنیا بەشێك لە ویست و داخوازی نەتەوە‬ ‫بندەستەكانی ئێرانە و ئەویش جێبەجێ نەكراوە‪،‬‬ ‫ئاخۆ ئ��ەم ب��ڕی��ارەی ش���وورای ب���ەرزی شۆڕشی‬

‫فەرهەنگی چ��ۆن دەت��وان��ێ بڕیارێكی ئەوەندە‬ ‫گرینگ بێ كە بتوانێ ئەو نەتەوە خەباتگێڕانە‬ ‫رازی و بێدەنگ بكات؟!‪.‬‬ ‫بێگومان بڕیارێكی ئەوتۆ ئەویش بەو شێوەیەی‬ ‫كە ئ��ەوان دەیانهەوێ بەرێوەی ببەن بۆ فریودان‬ ‫و كەمتركردنەوەی زەخ��ت و گوشارەكان بۆ سەر‬ ‫خۆیان نەبێ‪ ،‬هیچی تر نیە و ناتوانێ لە خانەی‬ ‫گرینگی پێدانی دەسەاڵتدارانی رێژیم بە زمانی‬ ‫زگماكی دابنرێ‪ .‬پشتگوێ خرانی بەندی پازدەی‬ ‫یاسای بنەڕەتیش‪ ،‬یەكێك لە خاڵە هەرە بەهێزەكانی‬ ‫پێداگربوونی نەتەوە زۆڵملێكراوەكانی واڵتەكەمان‬ ‫لە سەر خەبات بە دژی دەسەاڵتی نادادپەروەری‬ ‫رێژیمی ئیسالمیی ئێرانە و چاوەڕێ دەكرێ ئەم‬ ‫خەباتە هەموو ساڵێ لە رۆژی ‪21‬ی فێوریەدا‪،‬‬ ‫رەنگدانەوەیەكی دیار و بەرچاوتری هەبێ‪.‬‬ ‫ه���ەروەه���ا رۆڵ��ەك��ان��ی گ��ەل��ی ك����ورد و نەتەوە‬ ‫زوڵملێكراوەكانی دیكەی ئێران كە مافی خوێندن‬ ‫و نووسین بە زمانی زگماكییان لێ زەوت كراوە‪،‬‬ ‫جیا ل���ەوەی ك��ە دەت��وان��ن رۆژی ‪21‬ی فێوریە‬ ‫بكەنە رۆژی دەربڕینی رق و بێزاریی خۆیان لە‬ ‫سیاسەتە دژی ئینسانییەكانی رێژیمی ئێران‪ ،‬لە‬ ‫هەمان كاتیشدا دەتوانن ئەو رۆژە بكەنە رۆژی‬ ‫ناساندنی زیاتری كولتوور و زمانی خۆیان بە‬ ‫بیروڕای گشتی و تەنانەت رێكخراوە كاریگەرە‬ ‫نێونەتەوەییەكان‪ ،‬كە ئەم هەوڵە هەرچەندیش نەتوانێ‬ ‫پاشەكشە بە رێژیمی ئێران لە بواری هەوڵدان بۆ‬ ‫تواندنەوەی كولتوور و زمانی نەتەوەكان بكات‪،‬‬ ‫النیكەم دەتوانێ ئەگەرێكی بەهێز بێ بۆ پاراستن‬ ‫و تەنانەت گەشەكردنی زم��ان وەك كۆڵەكەی‬ ‫سەرەكیی شوناسی نەتەوەیی‪.‬‬

‫سەرچاوەكانی ئەو شۆڕشەی كە فۆكۆ بە پۆست مۆدێڕنی دەزانی‬ ‫گواڵڵە كەمانگەر‬ ‫سی وسێ ساڵ لەمەوپێش لە جەرگەی رووداوێكی‬ ‫جیددی لە كەشوهەوای سیاسی و كۆمەالیەتیی‬ ‫ئێراندا‪ ،‬فەیلەسووفێكی فەڕانسەیی هاتە ئێران و‬ ‫خۆشحاڵ و شاگەشكە لە دۆزی��ن��ەوەی نموونەیەك‬ ‫بۆ ئایدیاكانی خ��ۆی‪ ،‬كتێبێكی نووسی بە ناوی‬ ‫«ئێرانییەكان بیر لە چی دەكەنەوە»‪ .‬ئەم فەیلەسووفە‬ ‫میشل فۆكۆ‪ ،‬یەكێك لە نووسەرە بەناوبانگەكانی‬ ‫پۆست مۆدێرنیزم بوو كە پێش لە شۆڕش و لە چەند‬ ‫سەفەرێكدا نێوەڕۆك و چییەتيی شۆڕشی ئێرانی‬ ‫تاوتوێ كردبوو‪.‬‬ ‫ئاكامی تاوتوێكانی ئەو ئەگەرچی بۆ خۆیشی نادیار‬ ‫و ناڕوون بوو و هەرگیز تێنەگەیشت كە ئێرانییەكان‬ ‫بیریان لە چی دەكردەوە! بەاڵم سەرەڕای ئەوە دەستی‬ ‫كرد بە رێزگرتن و سەری رێز دانەواندن بۆ شۆڕشێك‬ ‫كە بە خەیاڵی ئەو شۆڕشێكی پۆست مۆدێڕنیستی‬ ‫دەه��ات��ە ئ��ەژم��ار‪ .‬فۆكۆ هەمیشە لە وەاڵم��ی ئەو‬ ‫ك��ەس��ان��ەی ك��ە ل��ە ب���ارەی پێكهاتنی سیستمێكی‬ ‫دواكەوتوو و فاشیستی هۆشداریان پێ دەدا و ئەوەیان‬ ‫دەخستە بەر پرسیار و رەخنە‪ ،‬بێدەنگی دەگرتە پێش‬ ‫و تەنیا یەك شتی دەگ��وت ئ��ەوەش ئ��ەوە ب��وو‪ ،‬ئەوە‬ ‫باسی ئەو كاتە( واتە كاتی پێكهاتنی شۆڕش لە دوا‬ ‫مانگەكاندا) یە‪ ،‬بۆیە هەرگیز بیری لە ئاكامەكانی‬ ‫ئەو رووداوانەی لە ئارادا بوون نەكردبووەوە‪.‬‬ ‫فۆكۆ سەبارەت بە كەسایەتیی ن��اوازەی خومەینی‬ ‫دەنووسێ كە بە هۆی الیەنی رۆحانی و مەعنەویی‬ ‫كەسایەتییەكەیەوە هەرگیز دەوڵەتێك بە ناوی ئەو‬ ‫پێك نایەت! لە بارەی تایبەتمەندییەكانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی و حكوومەتی ئیسالمی نووسی و رۆڵی‬ ‫گ��ری��ن��گ��ی ئ���ەو ح��ك��ووم��ەت��ە ب���ۆ گەڕاندنەوەی‬ ‫مەعنەوییەت بە دنیای بێ‏مانابووی رۆژئ��اوا‪ ،‬لە‬ ‫بارەی هزری شیعە و باوەڕ بە ئیمامی زەمان و ئەو‬ ‫خۆڕاگرییە كە بە خەڵكی شیعە دەبەخشێ نووسی و‬ ‫هەروەها لە بارەی كۆتاییهاتنی سەردەمی مۆدێرن و‬ ‫شۆڕشە مۆدێڕنەكان نووسی و شۆڕشی ئیسالمیی‬ ‫ئێرانی وەكوو ئااڵهەڵگری وەرچەرخانی جیهانی بۆ‬

‫تێپەڕبوون لە مۆدێڕنیتە ناودێر دەكرد‪ ،‬بەاڵم لە هەمان‬ ‫یەكەم مانگەكانی سەركەوتنی شۆڕش و لە رەوتی‬ ‫ئێعدامەكان و دەستبەسەرداگرتنە شۆڕشگێڕییەكانی‬ ‫دەوڵەتی كاتیدا‪ ،‬كەوتە بەر هێرشی رەخنەی دنیا و‬ ‫دیارە هیچ وەاڵمێكی نەبوو و هیچ كارێكیشی نەكرد‬ ‫جگە لە نووسینی نامەی سەرئاوەاڵ بۆ بازرگان‪،‬‬ ‫نامەگەلێك كە ئاكامی شكستی ئەو خەونە بوو كە‬ ‫ئەویش خۆی بە بەشداری دەزانی‪ ،‬ئەو خەونەی كە‬ ‫فۆكۆ گەرەكی بوو خۆی وەكوو بنیاتنەری ئیدەكەی‬ ‫لە رۆژئاوادا بناسێنێ و شكستی كۆتایی مۆدێڕنیتە‬ ‫رابگەیەنێ‪.‬‬ ‫كێشەی سەرەكیی فۆكۆ لەوێوە دەهات كە ئەو بەپێی‬ ‫چییەتیی ئەو رێبازە هزرییەی كە بەستراوە بوو پێیەوە‬ ‫واتە پۆست مۆدێڕنیزم تەنیا بە دژایەتیكردن لەگەڵ‬ ‫مۆدێڕنیزم گرینگی دەدا و الیەنە سەلبییەكانی‬ ‫شۆڕشی ئێرانی دەبینی‪ ،‬ئەو الیەنانە كە لەگەڵ‬ ‫بیری پۆست مۆدێرنی ئەو دەهاتنەوە‪ ،‬بەاڵم هەرگیز‬ ‫بیری لە الیەنە ئیجابییەكانی نەكردبووەوە‪.‬‬ ‫ه���ەر ب���ەو ج����ۆرە ك���ە پ��ۆس��ت م��ۆدێ��ڕن��ی��زم هیچ‬ ‫ئاڵترناتیڤێكی روون و شیاوی بۆ مۆدێڕنیتە نیە و‬ ‫تەنیا كاری رەتكردنەوە و حاشاكردن لە مۆدێڕنیزم و‬ ‫مۆدێڕنیتەیە‪ ،‬فۆكۆیش تەنیا چاوی بڕیبووە الیەنە‬ ‫سەلبییەكانی ش��ۆڕش��ە پۆست مۆدێڕنیستەكەی‬ ‫خۆی! و كاتێك كە لەگەڵ الیەنی ئیجابی شۆڕشدا‬ ‫ب��ەرەوڕوو بوو خۆی لە یەكەمین كەسانێك بوو كە‬ ‫حەپەسا!‬ ‫الیەنی سەلبی شۆڕش بە نیسبەت رۆژئاوا رەتكردنەوە‬ ‫و هەڵوەشاندنەوەی هەموو نۆرم و یاساكانی دنیای‬ ‫مۆدێڕن كە بە دنیای ئیمپریالیستی دەناسرا‪ ،‬بوو‪.‬‬ ‫الی��ەن��ی ئیجابیش پێكهێنانی ی��اس��ای ج��ی��اواز و‬ ‫گرتنەپێشی هەڵسوكەوتی رۆژئاوا لە بیاڤی سیاسەت‬ ‫و حكوومەتداریدا بوو‪.‬‬ ‫ی��ەك��ەم نیشانەكانی ئ��ەم ب��ۆچ��وون و هەڵسوكەوتە‬ ‫جیاوازە لە سەرەتاوە خۆی نواند‪ .‬ئێعدامی بەرباڵو‪،‬‬ ‫داگ��ی��رك��ردن��ی ب��اڵ��وێ��زخ��ان��ەی ئ��ەم��ری��ك��ا‪ ،‬تێرۆری‬ ‫ب��ەردەوام��ی ئۆپۆزیسیۆن لە دەرەوەی سنوورەكانی‬ ‫ئێران و پێكهێنانی هێزی س��ەرب��ازی لە واڵتانی‬ ‫دیكەدا‪.‬‬

‫ئاوەها بوو كە شۆڕشی پۆست مۆدێڕنیستی فۆكۆ‬ ‫لە كۆمەڵگایەكدا كە هێشتا هیچ تێگەیشتن و‬ ‫ئەزموونێكی روون���ی ل��ە مۆدێڕنیزم ن��ەب��وو‪ ،‬بووە‬ ‫ه��ۆی خوڵقانی كەشوهەوایەكی پێش م��ۆدێ��ڕن و‬ ‫سەدەنێوەڕاستی لە ئێراندا‪.‬‬ ‫ئەمڕۆ سەرەڕای تێپەڕبوونی ‪ 33‬ساڵ لە تەمەنی‬ ‫حكوومەتی دینی و دەركەوتنی رواڵەتی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ ،‬سەیر ئەوەیە كە خەڵكی ناوچەكە هێشتا‬ ‫خولیای حكوومەتی ئیسالمییان هەیە و لەو داڕمانە‬ ‫گشتگیر و هەمەالیەنەی كۆمەڵگای ئێرانی پاش‬ ‫شۆڕشی ئیسالمی دەرسیان وەرنەگرتووە و وەدوای‬ ‫دووپاتكردنەوەی هەمان ئەزموون كەوتوون‪.‬‬ ‫ل��ە پ���اڵ ی��ەك��دان��ان��ی رەوت����ی رووداوەك����ان����ی ئێران‬ ‫ل��ە س��ەردەم��ی ش��ۆڕش��ی ‪ 57‬و ئ��ەو ش��ت��ان��ەی كە‬ ‫كۆمەڵگای عەرەبی ئێستا لەگەڵیدا بەرەوڕووە‪،‬‬ ‫بینەر ناچار دەكات تا بە دوای هۆكارێكی بنەمایی‬ ‫و سەرەكی بۆ ئەو مەسەلەیە بێت‪ .‬ئەو هۆكارەی كە‬ ‫كۆمەڵگای موسڵمان تا ئاستی كردەوەیەكی وەها‬ ‫خۆكوژانە دەبات‪.‬‬ ‫دی��ارە ك��ۆك��ردن��ەوەی هەموو هۆكارەكانی روودانی‬ ‫شۆڕش ( ئەویش ئاوەها شۆڕشێك) لە یەك هۆكاردا‬ ‫نە دەكرێ و نە كارێكی ئاوەزمەندانەیە‪ ،‬بەاڵم یەكێك‬ ‫لە هۆكارە بنەماییەكان بێ شك رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ج��ی��ددی ل��ە ن��ێ��وان ئیسالم و مۆدێڕنیتەیە‪ .‬ئەو‬ ‫رووبەڕووبوونەوەیە كە هەمیشە لە بیركراوە و بێ‏دەنگی‬ ‫لێ كراوە و لە ئاكامدا خوڵقاندنی وەزعییەتی وەهای‬ ‫لێ كەوتۆتەوە‪.‬‬ ‫زۆرێ��ك لە بیرمەندانی مۆدێڕنی دنیای ئیسالم‬ ‫لە توێژینەوە تیۆریكەكانی خۆیاندا س��ەب��ارەت بە‬ ‫بنەماكانی ئیسالم و رۆحی دنیای مۆدێڕن و بایەخە‬ ‫مرۆییەكانی ئاماژەیان بەوە كردووە كە پارادۆكسێكی‬ ‫ئەوتۆ لە نێوانیاندا نیە و هەر بۆیە هەوڵیان داوە بۆ‬ ‫پێكهێنانی دۆستایەتی لە نێوان ئەم دوو دنیایەدا و‬ ‫ئۆتۆپیای ئەم بیرمەندانە خوڵقانی شتێك بە ناوی‬ ‫ئیسالمی دێموكراتیك یان دێموكراسيی ئیسالمییە‪.‬‬ ‫بەردی بناغەی ئەم عەقڵییەتە لە ئێراندا لە الیەن‬ ‫عەلی شەریعەتی دانرا‪ .‬شەریعەتی وێڕای هێرشی‬ ‫توند بۆ ئیمپریالیسم و رەخنەگرتن لە مۆدێڕنیتە‬

‫و مەحكوومكردنی دەسكەوتەكانی‪ ،‬رێگەچارەی‬ ‫لە ئیسالمدا دەبینی و چەمكگەلێك وەك شەهادەت‬ ‫و ئیمامەت و تۆڵە و شۆڕشی عەمار و یاسر و‬ ‫ئەبووزەڕ لە زمانی ئەوەوە بوو كە خرانە نێو مێشكی‬ ‫الوەكانی ئێرانەوە‪ .‬لە راستیدا یەكەم بەردەكانی ئەو‬ ‫بینا چەوتە كە ناوی كۆماری ئیسالمی لێ نرا لە‬ ‫الیەن شەریعەتی دانرا و هەر ئەو بوو كە ماركسیزمی‬ ‫شێعی (كە ساختەی خۆی بوو) بە توێژی نێونجی‬ ‫ئێرانی ئەو كاتە ناساند‪.‬‬ ‫شەریعەتی لە هەنگاوی دووه��ەم��دا دەستی كرد‬ ‫بە چاكسازی و پێداچوونەوەی دین بۆ سڕینەوەی‬ ‫ئ��ەو شتەی كە خ��ۆی پێی دەگ��وت «تەشەیۆعی‬ ‫سەفەوی»و جێگیركردنی «تەشەیۆعی عەلەوی»‬ ‫لە جیاتی ئ��ەوە‪ .‬خولیایەك كە نە تەنیا جێبەجێ‬ ‫نەكرا بەڵكوو ئەوی لە هەر دووال خستە بەر هێرش‬ ‫و توانجەوە‪ .‬شەریعەتی بە تەنیا خۆی لە دوو بەرەدا‬ ‫خەباتێكی قورسی دەس��ت پێ ك��ردب��وو‪ .‬دژایەتی‬ ‫لەگەڵ رۆژئاوا و مۆدێڕنیزمدا و لە هەمان كاتدا‪،‬‬ ‫خەبات بە دژی ئەو ئیسالمە كە بوونی بەستراوی‬ ‫ئ��ەو رێ��وڕەس��م��ان��ەی��ە ك��ە شەریعەتی ب��ە خورافەی‬ ‫دەزانی‪.‬‬ ‫وەك شەریعەتی لە دنیای ئیسالمدا كەم نەبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەمیشە شكستیان هێناوە چونكوو توێژی بەڕێوەبەری‬ ‫دین واتە مەالكان و ئەو مێكانیزمگەلەی كە ئەوان‬ ‫كەڵكیان لێ وەردەگرن لە بەرچاو نەگرتووە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرانی دین قەت ناتوانن لەو ئیسالمەی كە‬ ‫وەك شەریعەتی پێناسەی دەك��ەن پشتیوانی بكەن‪،‬‬ ‫بەو هۆكارە سادەی كە لە پێناسەی كەسانی وەكوو‬ ‫شەریعەتی بە نیسبەت رۆڵی ئەوانەوە‪ ،‬جیاوازییەكی‬ ‫ئەوتۆی لەگەڵ رەوتی مۆدێڕنیزمدا نیە‪.‬‬ ‫مەالكان كە لە رەوت��ی گۆڕانە مۆدێڕنیستییەكان‬ ‫لە كورسی فێركاری و كورسی دادوەری كە ئیشی‬ ‫هەمیشەییان بوو‪ ،‬بێبەش كران و كورسی مزگەوت‬ ‫وەك���وو دواس��ەن��گ��ەر م��ای��ەوە ب��ۆی��ان‪ .‬بۆیە هەرگیز‬ ‫فۆرمێك لە ئیسالم كە دیندارەكان لە شوێنە ئایینی و‬ ‫دینییەكان دوور دەخاتەوە پەسەند ناكەن و پشتیوانیشی‬ ‫لێ ناكەن‪ .‬كەوابوو یەكەم دوژمنی دەمارگرژی‪،‬‬ ‫ئیسالمی عەقاڵنی و ه��زری (ئ��ەگ��ەر لە دنیای‬

‫واقیعدا شتێكی وا بوونی هەبێ) بەڕێوەبەرانی دین‬ ‫و توێژی م��ەالن كە دەم��اری هەست و سۆزەكانی‬ ‫كۆمەڵگاشیان ل��ە دەس��ت��دای��ە‪ .‬ئیسالم دینێكە كە‬ ‫رێكخستنێكی تایبەت و تۆكمەی هەیە‪ .‬بە شێوەیەك‬ ‫كە دەتوانێ شوێنكەوتووەكانی خۆی هەر حەوتوو كۆ‬ ‫بكاتەوە و هانیان بدات بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫خاوەن مینبەرەكان و بەربەرەكانێ لەگەڵ هەر چەشنە‬ ‫هەڕەشەیەكی فیكری بۆ سەر ئەوان‪.‬‬ ‫خەڵكانی واڵت��ان��ی ئیسالمی ت��ا ك��ات��ی ب���وون و‬ ‫ن��ف��ووزی ئ��ەم ك��ۆب��وون��ەوە ح��ەوت��ووان��ە هەمیشە لە‬ ‫مەترسی وەزعییەتێكی وەك ئێستای ئێراندان‪ .‬ئەو‬ ‫وەزعییەتەی كە لە میسر و لیبیدا خەریكە سەر لە‬ ‫نوێ دەخوڵقێتەوە‪.‬‬ ‫مۆدێڕن ب��وون و ژیانی مۆدێڕن‪ ،‬ئەو ژیانەی كە‬ ‫لەودا پسپۆڕی و فێركاری زانستی و زانستگایی‬ ‫رۆڵ���ی س��ەرەك��ی ه��ەی��ە و ف��ێ��رك��اری ل��ە مزگەوت‬ ‫دەگ��وازێ��ت��ەوە بۆ قوتابخانە و زانكۆ و كاروباری‬ ‫دادوەری لە دەستی مەال دەردێنێ و دەیسپێرێ بە‬ ‫قازی و پارێزەری خوێندەوار‪.‬‬ ‫ئەم ژیانە دوژمنی هەمیشەیی و ئاشتیهەڵنەگری‬ ‫بەڕێوەبەرانی دین و مینبەرە‪.‬‬ ‫خ��ول��ی��ای پێكهاتنی ئ��ی��س�لام��ی دێ��م��وك��رات��ی��ك و‬ ‫میانەڕۆ تا كاتێك توێژێك هەیە كە بەرپرسایەتی‬ ‫شوێنە پیرۆزەكان بە ئەرك و مافی خۆی دەزانێ‪،‬‬ ‫خولیایەكی گەشبینانە و تراویلكەیەكی فریودەرە‬ ‫كە باوەڕمەندانی خۆی بەرەو سەرەڕۆییەكی سەدە‬ ‫نێونجی پاڵ پێوە دەنێ‪.‬‬ ‫بەڵێ شۆڕشی ئیسالمی جگە لە هەموو هۆكارە‬ ‫ئابووری و سیاسییە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەكانی‬ ‫خۆی‪ ،‬بەرهەمی بەرەوڕووبوونەوەی دنیای نەریتی‬ ‫پشتبەستوو بە مەزهەب لەگەڵ ئەو دنیایەیە كە‬ ‫هۆگری گەشە و مۆدێڕنبوونە‪.‬‬ ‫مۆدێڕنبوونێك كە ژیانی مشەخۆرانی دین لە هەر‬ ‫كاتێكدا كە بێت دەخاتە مەترسییەوە‪ ،‬بۆیە بە هەموو‬ ‫هێز و توانای خۆیانەوە دژایەتی لەگەڵ دەكەن‪.‬‬

‫ژمارە ‪ 575‬ـ ‪19‬ی فێوریەی ‪2012‬‬

‫ئاگری ئیسماعیل نژاد‬ ‫هەڵبژاردن لە واڵتانی دێموكراتیك دەرفەتێكی‬ ‫سیاسییە كە یاسا بە جەماوەری كۆمەڵگای دەدا‬ ‫بۆ دیاریكردنی چارەنووسی دەسەاڵت و داهاتووی‬ ‫سیاسی و هەر بۆیە بەشدارینەكردن لەو چەشنە‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەدا ل��ە راس��ت��ی��دا ك��ەڵ��ك��وەرن��ەگ��رت��ن لە‬ ‫دەرفەتێكی سیاسییە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەڵبژاردن لە ئێراندا ناكرێ وەك دەرفەتێكی‬ ‫سیاسی پێناسە بكرێت و لە راستیدا هەڵبژاردن‬ ‫لە الیەن رێژیمەوە وەك دەنگدان بە رەوایی خۆی‬ ‫دادەن��رێ و بۆیە دەكرێت ئەو هەڵبژاردنانەی كە‬ ‫لە چوارچێوەی كۆماری ئیسالمیدا بەرێوە دەچێت‬ ‫وەك دەرفەتێك بۆ بڕەودان بە خەباتی مەدەنی سەیر‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫ل��ەم وت���ارەدا ه��ەوڵ دەدی���ن ‌ چەند خالێك بۆ‬ ‫خەباتی مەدەنی لە كاتی هەڵبژاردنەكانی مەجلیس‬ ‫لە ئێراندا دیاری بكەین‪.‬‬ ‫بەگشتی هەڵبژاردن وەك كات ئەگەر باسی‬ ‫بكەین دەكرێت دە رۆژی بەر لە رۆژی دەنگدان‪،‬‬ ‫وەك كات و دەرفەتی هەڵبژاردن سەیری بكرێت و‬ ‫هەر ئەو دە رۆژەش دەبێ وەك دەرفەت بۆ خەباتی‬ ‫مەدەنی لەبەرچاو بگیرێت‪.‬‬ ‫سەرەتا دەچینە سەر باسی ئەو هەواڵنەی كە‬ ‫كۆماری ئیسالمی دەی��دا بۆ گ��ەرم نیشاندان و‬ ‫بردنەسەری ئاستی دەنگەكان لە هەڵبژاردنەكانی‬ ‫مەجلیسدا‪.‬‬ ‫‪‌ :1‬ب����ڕەو ب��ە ه��ەس��ت��ی ن���اوچ���ەگ���ەری دەدا‪،‬‬ ‫ئەگەر روون��ت��ر باسی بكەین دەب��ێ بڵێین كە لە‬ ‫هەڵبژاردنەكاندا دوو پاڵێوراو هەیە‌بە تایبەتمەندیی‬ ‫ت‬ ‫جیاواز كە ئەو جیاوازییە وەك دژایەتی باس دەكرێ ‌‬ ‫بۆ وێنە‪ :‬شارستانی و دێهاتی‪ ،‬رێژیم هەوڵ دەدا‬ ‫لەو رێگایەوە كەسانێك بە دڵسۆزی شار دانێ و‬ ‫هێندێكیش وەك پارێزەری بەرژەوندییەكانی دێهات‬ ‫حیساب بكات‪.‬‬ ‫هێندێ تایبەتمەندی كە لە كاتی هەڵبژاردن‬

‫هەڵبژاردن و خەباتی مەدەنی‬

‫ه��ەوڵ دەدرێ���ت باسیان بكرێت تا ل��ەو رێگەیەوە‬ ‫سەرنجی چینە جیاوازەكانی كۆمەڵگا بۆ هەڵبژاردن‬ ‫راكێشرێت برتین لە فەقیر و دەوڵەمەند و خوێندەوار‬ ‫و نەخوێندەوار و ئاغا و رەعییەت و ‪...‬‬ ‫بەاڵم باسكردن لەو جۆرە مەسەلە تاكییانە تەنیا‬ ‫بۆ دوو هۆكارە‪ :‬یەكەم‪ ،‬ئاڵۆزییەك لە نێو باسەكانی‬ ‫كاتی هەڵبژاردن ساز بێت بۆ ئەوەی كەمتر بایەخ بە‬ ‫باسە سەرەكییەكان بدرێت‪.‬دووهەم‪ ،‬بە هێنانەكایەی‬ ‫ئەو جۆرە مەسەالنە دەنگدەر روانینی بۆ هەڵبژاردن‬ ‫لە روانینێكی سیاسییەوە دەگۆڕدرێت بۆ روانینی‬ ‫نۆستالۆژیك و ئ��ەوەش دەبێتە ه��ۆی ئ��ەوەی كە‬ ‫گ��ەاڵڵ��ە و بەرنامەكانی پ��اڵ��ێ��وراوەك��ان بایەخیان‬ ‫پێنەدرێت و دواتریش كەس باس لە بەرێوەبردن یان‬ ‫نەبردنی ئەو گەاڵاڵنە نەكات كە بەر لە هەڵبژاردن‬ ‫ب��ان��گ��ەش��ەی��ان ب��ۆ ك�����راوە‪ .‬دروش���م���ی «رەسوڵی‬ ‫چوپانی» لە هەڵبژاردنی خولی دووهەمی شوورا‬ ‫لە بۆكان یەكێك لە بەرچاوترین دروشمەكان بوو كە‬ ‫دەیگوت‪ :‬خۆ هەموو دزن با ئەمجارە من بیدزم‬ ‫و لە فەقیری رزگارم بێت‪ .‬هەر ئەوە بوو بە هۆی‬ ‫ئەوەی ‪١٤‬هەزار دەنگ لە هەڵبژاردنەكاندا بێنێتەوە‬ ‫كە ‪ ٥‬ه��ەزار دەن��گ لە كەسی دوای��ی خ��ۆی لە‬ ‫پێشتر بوو‪.‬‬ ‫لەو شوینانەی كە دوو نەتەوە دەژین یان دوو‬ ‫شار یەك نوێنەریان هەیە‪ ،‬ئەو شێوازەی رێژیم زۆر‬ ‫بەرباڵوتر و ئاڵۆزترە‪.‬‬ ‫‪ :2‬دەس���ەاڵت ل��ە م��اوی ئ��ەو دە رۆژەدا رێ‬ ‫بە پاڵێوراوەكان دەدا كە لە چەمكی جیاواز بۆ‬ ‫راكێشانی خەڵك بۆ سەر سندووقی دەنگدان كەڵك‬ ‫وەرگرن بۆ وێنە لە كوردستان بە بەرینی دروشمی‬ ‫كوردایەتی دەدەن و مافی كوردان بە رەوا دەزانن‪،‬‬ ‫تەنانەت لە هەڵبژاردنی مەجلیسی هەشتەمدا لە‬ ‫بۆكان لە ناوەندی پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنی پاڵێوراو‬ ‫«دوكتور قەسیمی عوسمانی» پێشكەشكارەكەی‬

‫ن���اوی ئ��ەو پ��اڵ��ی��وراوەی‌ ب��ە ب���ەردەوام���ی لەگەڵ‬ ‫ناوی شاعیری ناوداری موكریان‪ ،‬ئەبوالحەسەنی‬ ‫سەیفوقوزات و پێشەوا قازی دەهێنا و ئەو پاڵێوراوەی‬ ‫بە درێژەدەری رێگەی ئەو دوو كەسایەتییە دادەنا‪.‬‬ ‫ئ��ەوە س���ەرەڕای ئ��ەوە ب��وو كە لە سەرجەمی‬ ‫ناوندەكانی پڕوپاگەندە بۆ هەڵبژاردن‪ ،‬پاڵێوراوەكان‬ ‫بە دڵسۆزی كورد و كوردپەروەر دادەنران و كەڵك لە‬ ‫دروشم‪ ،‬پۆستێر و پالكاردی كوردی وەردەگیرا‪.‬‬

‫هەڵبژاردن لە‬ ‫ئێراندا ناكرێ وەك‬ ‫دەرفەتێكی سیاسی‬ ‫پێناسە بكرێت و لە‬ ‫راستیدا هەڵبژاردن لە‬ ‫الیەن رێژیمەوە وەك‬ ‫دەنگدان بە رەوایی‬ ‫خۆی دادەنرێ‬ ‫‪ :3‬هەبوونی ر‌وخساری نوێ لە نێو پاڵێوراوەكاندا‪،‬‬ ‫بۆ وێنە لە هەڵبژاردنی خولی هەشتەمی مەجلیس‬ ‫ل��ە ه��ەم��وو ش��ارەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان كەسانێك بە‬ ‫مەدرەكی خوێندنی بااڵوە بەشدار بوون‪.‬‬ ‫‪ :4‬لەخواربوونی تەمەنی هەڵبژاردن لە ئێران‪،‬‬ ‫تەمەنی دەنگدان لە ئێران ‪ 15‬ساڵە و رێژیم لە‬ ‫راگەیەنە سەراسەرییەكاندا پتر ئەو چینە دەدوێنێ‬

‫و پ��اڵ��ێ��وراوەك��ان��ی��ش بەڵێنی دابینكرنی ی��ان��ە و‬ ‫جلوبەرگی وەرزشی و شتی وا بەو توێژە دەدەن‪.‬‬ ‫س��ەرەڕای ئ��ەوەش بۆ راكێشانی ئەو چینە بۆ‬ ‫ناوەندەكانی هەڵبژاردن كەڵك لە مۆسیقا و گۆرانی‬ ‫و ‪ ...‬وەردەگرن‪.‬‬ ‫‪ :5‬لە هەموو خولەكانی هەڵبژاردندا رێژیم هەوڵی‬ ‫ئەوە بووە كە بە باڵوكرنەوەی هێندێ قسەڵۆكی وەك‬ ‫‪ :‬ئەگەر كەسێك مۆر بە پێناسەكەیەو‌ە نەبێت ناهێڵن‬ ‫بچێتە زانكۆ‪ ،‬كۆپینی نادەنێ‪ ،‬داینامەزرێنن‪،‬‬ ‫دەری��دەك��ن ل��ەس��ەر ك��ار و‪ ....‬خەڵكێكی زۆری‬ ‫كێشاوەتە س��ەر س��ن��دووق��ی دەن��گ��دان‪ .‬دی���ارە ئەو‬ ‫بەشە لە ئاكارەكانی رێژیم بە دەست كەسانێك و‬ ‫بەشێوەی نافەرمی باڵو دەبێتەوە بەاڵم كۆمەڵێك‬ ‫خەڵكی ساویلكەش ناراستەوخۆ لە باڵوكرنەوی ئەو‬ ‫قسەڵۆكانە یارمەتی رێژیم دەدەن‪.‬‬ ‫‪ :6‬دان��ی كەلوپەل و شتومەكی خ���واردن بە‬ ‫چینی هەژار و خوارەوەی كۆمەڵگا بە مەبەستی‬ ‫راكێشانی ئ��ەو چینە ب��ۆ دەن��گ��دان ك��ە ل��ە الیەن‬ ‫پاڵێوراوەكانەوە بەڕێوە دەچێ‌‪.‬‬ ‫‪ :7‬بەڵێندان ب��ە كەسانێكی خ��وێ��ن��دەوار بۆ‬ ‫دامەزراندنیان یان بەرزكردنەوەی پلەوپایەكەیان لە‬ ‫ئیدارەكاندا لە الیەن پاڵێوراوەكانەوە‪.‬‬ ‫لە كاتی هەڵبژاردن بەگشتی لە ئێران و بە‬ ‫تایبەتی لە كوردستان دەسەاڵتداران و پاڵێوراوەكان‬ ‫هەوڵیان ئەوە بووە لەو‌ رێگایانەی كە لە سەرەوە‬ ‫باسمان كرد خەڵكێكی زۆرتر بۆ سەر سەندوقەكانی‬ ‫دەنگدان راكێشن و وە‌ك باسمان لێكرد هەڵبژاردن ‪10‬‬ ‫رۆژ دەخایەنێ و دوایین رۆژ بە دەنگدان كۆتایی‬ ‫دێت كاتێ كە باس لە خەباتی مەدەنی لە كاتی‬ ‫هەڵبژاردندا دەكەین مەبەست تەنیا دەنگ نەدان‬ ‫نیە و چاالكی جياواز لە ماوەی ئەو‪ ١٠‬رۆژی‬ ‫هەڵبژاردن مەبەسته‪.‬‬ ‫پێویستە كە بەشدارینەكردن لە هەڵبژاردن وەك‬

‫‪11‬‬

‫ك��ۆی چەند چاالكییەكی خەڵكی ببیندرێ كە‬ ‫دەكرێ هێندێكیان ئەمانە بن‪.‬‬ ‫‪ :1‬ئ���ەو م��وڵ��ك‪ ،‬دوك����ان و م��ااڵن��ەی ك��ە بۆ‬ ‫دام��ەزران��ی ن��اوەن��دی پڕوپاگەندەی پاڵێوراوەكان‬ ‫بەكاری دێنن لە الیەن خاوەنەكانیانەوە نەخرێنە بەر‬ ‫دەست پاڵێوراوەكان‪.‬‬ ‫‪ :2‬باس لە بێكەڵكبوونی هەڵبژاردن بكەن و‬ ‫ه��ەوڵ ب��دەن پتر باسی قەیرانەكانی كۆمەڵگا‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫‪ :3‬بە هیچ شێوەیەك رێ نەدن كە هاوشاری‪،‬‬ ‫ه��اون��اوچ��ەی��ی‪ ،‬ه��اوع��ەش��ی��رەت��ی‪ ،‬خوێندەواری‪،‬‬ ‫هاوزمانی بوون ببێتە دەروشمێ بۆ بەشداریكردنی‬ ‫خ��ەڵ��ك ل��ە ه��ەڵ��ب��ژاردن��دا‪ .‬وات���ە رێ ن���ەدرێ‌ كە‬ ‫هەڵبژاردن لە پرۆژەیەكی سیاسییەوە بۆ پرۆژەیەكی‬ ‫نۆستالۆژیك بگۆڕدرێت‪.‬‬ ‫‪ :4‬ئەو الوانەی كەمتر لە ‪ 20‬ساڵ تەمەنیان‬ ‫هەیە با لە الیەن بنەماڵەكەیانەوە بۆیان روون بكرێتەوە‬ ‫كە بە هۆیی رێوشوێنەكانی یاسای بنەڕەتی ئەو‬ ‫رێژیمە‪ ،‬بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكاندا ل‌ە راستیدا‬ ‫كاڵوسەرخۆنانە و بە وردی ئاگاداری بارودۆخی‬ ‫نالەباری سیاسی و ئابوری ئێران بكرێن و داوایان‬ ‫لێبكرێت كە سەردانی ناوەندەكانی پڕوپاگەندەیی‬ ‫هەڵبژاردنی پاڵێوراوەكان نەكەن‪.‬‬ ‫‪ :5‬گرینگترین رواڵ���ەت ب��ۆ بەشداریكردنی‬ ‫خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا بۆ رێژیم ئەو كۆڕ و‬ ‫كۆبوونەوانەن كە لە بەر ناوەندەكانی پڕوپاگەندی‬ ‫ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی پ��اڵ��ێ��وراوەك��ان دەگ��ی��رێ��ن‪ ،‬ب��ۆی��ە لە‬ ‫چوونەدری ناپێویست و لە كۆبوونەوە لە بەر ئەو‬ ‫ناوەندانە خۆیان بپارێزن و لە كاتی چوونەدەریش روو‬ ‫بكەنە پارك و شوێنە گشتییەكانی دیكە‪.‬‬ ‫‪ :6‬لە كاتی باسكردن لە بەڵێن و وەعدەی گەورە‬ ‫ئەگەر بۆیان گونجا لە پاڵێوراوەكە بپرسن كە چۆن‬ ‫ئەو بەڵێنانە دەباتە سەرێ‪.‬‬ ‫ب��ەو چ��ەن��د رێ��وش��وێ��ن��ە دەك��رێ��ت هەڵبژاردنی‬ ‫مەجلیس لە ئێران بكەینە دەرفەتێك ‌بۆ بڕەودان‬ ‫بە خەباتی مەدەنی و دەربڕینی ناڕەزایەتی دژی‬ ‫رێژیم‪.‬‬

‫ڤێتۆى چین‌و رووسیە‪ ،‬مۆڵەتێك بۆ كوشتاری زیاتری خەڵكی سووریە‬ ‫خەڵكی سڤیل ‌و ئازادیخوازی ئەو واڵت��ە‌ و لە‬ ‫دارا ناتق‬ ‫هەمان كاتدا هەڵوێستی بێشەرمانە ‌و دوور لە‬ ‫ماوەی زیاتر لە ‪ 11‬مانگە كە خەڵكی ڕاپەڕیو پرنسیپە مرۆڤییەكانی واڵتانی چین ‌و رووسیە‪،‬‬ ‫و ئازادیخوازی سووریە بە شێوەیەكی هۆڤانە ‌و بە ت���ەواوی كۆمەڵگای مرۆیی تووشی شۆك‬ ‫دوور لە هەر چەشنە یاسا ‌و رێسایەكی مرۆڤی‪‌ ،‬و سەرسووڕمان كردووە ‌و بۆتە هۆی نیگەرانی‬ ‫لە الیەن رێژیمی دیكتاتۆر ‌و خوێنمژی بەشار ‌و ناڕەزایەتیی ب��ی��ڕ‌ورای گشتی‪ .‬دوای هەوڵە‬ ‫ئەسەدەوە‪ ،‬بە توندترین شێوە سەركوت دەكرێن ‌و بێئاكامەكانی كۆمكاری عەرەبی بۆ كوتاییهێنان‬ ‫رۆژانە بە دەیان كەس لە خەڵكی وەزاڵەهاتووی ئەو بە توندوتیژییەكانی سووریە‌و ڕاگرتنی ماشینی‬ ‫واڵتە بە دەستی هێزە مرۆڤكوژەكانی ئەو رێژیمە سەركوت ‌و كوشتاری هۆڤانەی رێژیمی ئەسەد‪،‬‬ ‫‌و بە هاوكاریی لۆجیستیكیی سوپای قودسی بە ناچار كەیسی ئەو ‌واڵتە لە الیەن كۆمكاری‬ ‫ئ��ێ��ران ‌و حیزبوڵاڵی لوبنان دەك��وژرێ��ن‪ .‬بەپێی عەرەبییەوە‪ ،‬ڕەوان��ەی ش��وورای ئەمنییەت كرا‪.‬‬ ‫ئامارەكانی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان تەنیا رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش لە رێكەوتی‬ ‫لە دەستپێكی خۆپێشاندانەكانی گەلی سووریە لە ‪16‬ی رێ��ب��ەن��دان��ی ئ��ەم��س��اڵ��دا‪ ،‬ب��ە مەبەستی‬ ‫م��اوەی ‪ 11‬مانگی ڕاب��ردوودا‪ ،‬زیاتر لە ‪ 6000‬ڕاگ��رت��ن��ی پێشڵكارییەكانی م��اف��ی مرۆڤ‪،‬‬ ‫هاواڵتیی مەدەنیی سووریە بوونەتە قوربانی كە ك��وش��ت��اری ه��اوواڵت��ی��ی��ان��ی م���ەدەن���ی‪ ،‬گ��رت��ن‌و‬ ‫ئەشكەنجەكردنی خۆپێشاندەران‪ ،‬رۆژنامەنووسان‬ ‫رێژەیەكی بەرچاویان ژن‌و منداڵن‪.‬‬ ‫پەڕەسەندنەوەی رۆژ لە رۆژ زیاتری كوشتار ‌و چاالكانی سیاسی ‌و م��ەدەن��ی‪ ،‬توندوتیژیی‬ ‫‌و توند‌وتیژییەكانی دەوڵەتی سووریە لە هەمبەر هێزە ئەمنییەتییەكانی رێ��ژی��م ‌و كۆتاییهێنان‬

‫بە دەس��ەاڵت��ی م��اوەب��ەس��ەرچ��ووی بەشار ئەسەد‬ ‫‌و پێكهێنانی حكوومەتێكی دێ��م��وك��رات��ی��ك ‌و‬ ‫نیشتمانی‪ ،‬بڕیارنامەیەكی ئامادە كردبوو كە‬ ‫بە داخ��ەوە بە هەڵوێستگرتنی نابەرپرسیارانەی‬ ‫دەوڵەتەكانی چین‌و رووسیە ڤێتۆ كرا‪ .‬هەڵوێستێك‬ ‫كە بوو بە هۆی بێزاریی كۆمەڵگای نێونەتەوەیی‬ ‫‌و هەروەها ناڕەزایەتیی خەڵكی دێموكراسیخوازی‬ ‫سووریە ‌و لە هەمان كاتیشدا‪ ،‬دانی مۆڵەتێكی‬ ‫زیاتر بە رێژیمی مرۆڤكوژی ئەسەد بۆ سەركوت‬ ‫‌و كوشتاری زیاتری خەڵكی سڤیل‌و مافخوازی‬ ‫ئەو واڵتە‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا كە بیروڕای گشتی ‌و بەتایبەتی‬ ‫گ��ەالن��ی ڕاپ���ەڕی���و ‌و ئ���ازادی���خ���وازی سووریە‬ ‫چ��اوەڕوان��ی بڕیارنامەی ئەنجوومەنی ئاسایش‬ ‫بوون‪ ،‬بۆ ڕاگرتنی كوشتار ‌و توندوتیژییەكانی‬ ‫ئەو واڵتە‌و كوتاییهێنان بە دەیان ساڵ دەسەاڵتی‬ ‫داس��ەپ��او دیكتاتۆری بنەماڵەی بەشار ئەسەد‬ ‫‌و جێگیركردنی ئاشتی ‌و ئ���ازادی ل��ە واڵتی‬

‫دیكتاتۆرلێدراوی س��ووری��ەدا‪ ،‬مخابن دەوڵەتی‬ ‫چین ‌و رووسیە جارێكی دیكە چاوی خۆیان لە‬ ‫تراژیدیایەكی دیكەی مرۆڤی نووقاند‌و پاراستنی‬ ‫بەها مرۆڤییەكان‌و كەرامەتی ئینسانەكانیان كردە‬ ‫قوربانیی ساتوسەودای بازرگانی ‌و بەرژەوەندییە‬ ‫ئابوورییەكانیان لەگەڵ دەوڵ��ەت��ی دیكتاتۆر ‌و‬ ‫مرۆڤكوژی سووریە ‌و لە تاوان ‌و جناییەتەكانی‬ ‫ئ��ەو رێ��ژی��م��ەدا ب���وون ب��ە ه���اودەس���ت‪ .‬بێگومان‬ ‫هەڵوێستی نابەرپرسیارانەی ئەم دوو دەوڵەتە نە‬ ‫تەنیا یارمەتی بە راگرتنی رەوت��ی كوشتار ‌و‬ ‫سەركوتی نامرۆڤانەی رێژیمی بەشار ئەسەد لە‬ ‫هەمبەر خەڵكی سڤیڵی ئەو واڵتە نەكرد‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫بوو بە هۆی پەڕەگرتنی زیاتری توند‌وتیژییەكان‬ ‫‌و كوشتاری زیاتری خۆپیشاندەران‪ .‬هەڵوێستێك‬ ‫ك��ە م��ت��م��ان��ە ‌و ه��ەی��ب��ەت��ی رێ��ك��خ��راوی نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكانی بردە ژێر پرسیار ‌و بوو بە هۆی‬ ‫تووڕەیی خەڵكی مافخواز‌و وەزاڵەهاتووی سووریە‬ ‫‌و مەحكوومییەتی ئەو واڵتانە لە الی ئەو واڵتانە‬ ‫لە الی بیروڕای گشتی لێكەوتەوە‪ .‬هەڵوێستێك‬ ‫كە تەنیا لەگەڵ پێشوازیی گەرمی دۆس��ت ‌و‬ ‫هاوپەیمانی نزیكی ئەو رێژیمە وات��ە كۆماری‬ ‫ئیسالمی لە ئێران ‌و گرووپە توندڕەوەكانی وەك‬ ‫حیزبوڵاڵ ‌و حەماس و هتد‪ ،...‬كە پالنداڕێژ ‌و‬ ‫یارمەتیدەری سەرەكیی هێزە سەركوتكەرەكانی‬ ‫رێژیمی سوورییەن‪ ،‬بەرەوڕوو بوو‪ .‬هەڵوێستێك كە‬ ‫ڕەوتی رووداوەكان لە سووریەدا بەرە و قەیرانێكی‬ ‫ئاڵۆز ‌و شەڕێكی تایفی ‌و ن��ەخ��وازراو دەبات‪،‬‬ ‫واتە لە الیەك بەرەی دێموكراسیخواز لە ئاستی‬ ‫جیهانیدا تەقوییەتی خۆپێشاندەران ‌و خەڵكی‬ ‫ئ��ازادی��خ��وازی ئ��ەو واڵت��ە دەك���ات ‌و ل��ە الیەكی‬ ‫دیكەوە ب��ەرەی بەرژەوەندیخواز ‌و دژە مرۆیی‪،‬‬ ‫ه��ەوڵ دەدات بۆ مانەوەیی رێژیم ‌و سەركوتی‬

‫بێڕەحمانەی خەڵكی مەدەنی‪ .‬هەنووكە زۆرێك‬ ‫لە واڵتانی جیهان ‌و ناوچە‪ ،‬بەتایبەتی واڵتانی‬ ‫عەرەبی بە نیشانەی ناڕەزایەتی لە بەردەوامبوون‬ ‫‌و پەڕەگرتنی ڕەوتی كوشتار و سەركوتی خەڵكی‬ ‫سووریە‪ ،‬باڵوێزەكانی خۆیانیان لەو واڵتە كێشایەوە‬ ‫‌و بازنەی تەحریمەكان بۆ سەر ئەو واڵت��ە رۆژ‬ ‫لە دوای رۆژ بەرفراوانتر دەبێت ‌و هەوڵدان بۆ‬ ‫ئاساییكردنەوە ‌و ڕاگرتنی توندوتیژییەكانی‬ ‫سووریە لە ئاست بیروڕای گشتیدا بەردەوامە‪ .‬لە‬ ‫الیەكی دیكەوە كۆماری ئیسالمی ‌و هاوبیرانی‬ ‫ب��ە ه��ەم��وو ش��ێ��وەی��ەك ب��ۆ پاراستنی دەسەاڵتی‬ ‫دیكتاتۆری ئ��ەس��ەد ‌و سەركوتی بێڕەحمانەی‬ ‫خەڵكی ناڕازی تێدەكۆشن‪.‬‬ ‫هەڵوێستێك كە نەتەنیا هیچ كاریگەرییەكی‬ ‫لە س��ەر دامركاندنی هەستی ئازادیخوازانەی‬ ‫خەڵكی ڕاپ��ەڕی��وی ئ��ەو واڵت��ە دان��ەن��ا‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫ئەم گەلە‪ ،‬وێ��ڕای مەحكوومكردنی هەڵوێستی‬ ‫نابەرپرسیارانەی چین و رووسیە‪ ،‬بەگوڕتر لە‬ ‫ڕاب����ردوو ه����اواری م��اف��خ��وازان��ەی خ��ۆی��ان بەرز‬ ‫ك��ردۆت��ەوە ‌و هەنووكە بە پشتبەستن بە هێز ‌و‬ ‫ئیرادەی ئازادیخوازانەی خۆیان و سەرەڕای كوشتار‬ ‫‌و توندوتیژییەكانی هێزە مرۆڤكوژەكانی رێژیمی‬ ‫ئەسەد‪ ،‬خەبات‌و تێكوشانی هەقخوازانەی خۆیان‬ ‫لە پێناو نەهێشتنەوەی دیكتاتۆری‌و جێگیركردنی‬ ‫ئاشتی ‌و ئازادی ‌و دادپەروەریی كۆمەاڵیەتی ‌و‬ ‫گەیشتن بە ئامانجە بەرزە مرۆییەكانیان درێژە‬ ‫پێ دەدەن‪ .‬هەروەها بە درێ���ژەدان بە فیداكاری‬ ‫‌و گیانبازیی خ��ۆی��ان ل��ە پێناو نەهێشتنەوەی‬ ‫دیكتاتۆریدا‪ ،‬نیشانیان دا كە ئەوانەی لە پێناو‬ ‫پاوانخوازی ‌و بەرژەوەندییەكانیاندا‪ ،‬ساتوسەودا‬ ‫ل��ەس��ەر م��اف��ی م���رۆڤ ‌و ب��ەه��ا ‌و كەرامەتی‬ ‫ئینسانەكان دەكەن‪ ،‬ریسوا‌و شەرمەزاری مێژوون‪.‬‬

‫بۆ هاوكاریی زیاتری هێزە دێموكرات و پێشكەوتووەكانی ئێران تێبكۆشین‬

‫رۆژنامەی «كوردستان» و ماڵپەڕەكانی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران‬ ‫لە تۆڕی جیهانیی ئینتێرنێتدا‪:‬‬ ‫‪www.kurdistanmedia.com‬‬ ‫‪info@kurdistanmedia.com‬‬

‫‪http://www.pdki.org‬‬ ‫‪pdkiran@club-internet.fr‬‬

‫‪Organ of the Central Committee of Democratic Party of Iranian Kurdistan‬‬ ‫‪No: 575 19 Feb 2012‬‬ ‫زایـــــەڵــــــــە‬ ‫باران‬

‫بەلووتكەگەیشتنی جنوون لە‬ ‫كۆماری ئیسالمیدا‬

‫مامۆستا ئیبراهیم یوونسی‬

‫بانەـ ‪21‬ی رێبەندانی ‪ 1390‬ـ رێوڕەسمی بەخاكسپاردنی تەرمی مامۆستا ئیبراهیم یوونسی‪ ،‬گەورەوەرگێڕ و نووسەری كورد‬

‫جوولی خوازیاری دەستێوەردانی نێونەتەوەیی لە بارودۆخی سووریەیە‬

‫ئانجێلینا جوولی‪ ،‬رۆژی سێ‌شەممەی حەوتووی‬ ‫رابردوو فیلمەكەی بە ناوی «لە سەرزەوینی خوێن‬ ‫و هەنگوین» لە بوسنی نمایش دا‪ ،‬فیلمێك كە‬ ‫بە هۆی داستانێكی عاشقانە لە نێوان پیاوێكی‬ ‫سێربی بوسنیایی و ژنێكی موسوڵمانی بوسنیاییدا‬ ‫تیشك دەخاتە سەر ئەو تووڕەییە ئیتنیكییەی كە‬ ‫هێشتا وەكوو پاشماوەی شەڕی دڕندانەی نێوخۆیی‬

‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫هەواڵدەریی ئاسۆشییەیتێد پرێس باڵوی كردەوە كە‬ ‫جوولی كە لەگەڵ هاوسەرەكەی‪ ،‬برات پیت گەیشتە‬ ‫سارایۆبۆ‪ ،‬پێتەختی بوسنی‪ ،‬لە الیەن ئاپۆرایەكی‬ ‫پێنج هەزار كەسی لە خەڵكی بوسناییەوە پێشوازی‬ ‫لێكرا‪ ،‬خەڵكێك كە دەیانزانی دەیانگەڕێنێتەوە‬ ‫بۆ بیرەوەرییە ئازاردەرەكانی شەڕە خوێناویيەكەى‬

‫‪1992_95‬ی ئەو واڵتە‪ .‬ئەو لە كۆتایی نمایشی‬ ‫فیلمەكەیدا‪ ،‬لە كاتێكدا فرمێسكی دەڕشت‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫«هاوبەشیكردنی ئەمە لەگەڵ ئێوە وەك ئەوە وایە‬ ‫كە جیهانیان بە من دابێ‌»‪.‬‬ ‫ئەو لە بەشێك لە قسەكانیدا بە ئاماژە بە‬ ‫لێكچوونی ئەو كوشتارەی لە بوسنی كرا لەگەڵ‬ ‫ئەو كوشتارەی لەم رۆژانە لە سووریە دەكرێ‌‪،‬‬

‫وتی‪« :‬من بەوە رازیم كە دروستمان كردووە‪،‬‬ ‫هەست بە بەهێزبوونێكی زۆر لەو بارەوە دەكەم و‬ ‫لەو باوەڕەدام كە مەسەلەی بنەڕەتی‪ ،‬پێویستی‬ ‫دەستێوەردان و پێویستی ئەوەیە كە جیهان ئاگاداری‬ ‫ئەو دڕندەییانە بێ‌ كە روو دەدەن‪ ،‬ئەم فیلمە زۆر‬ ‫لە كاتی خۆیدا بوو‪ ،‬بەتایبەت بەو رووداوانەی‬ ‫ئیمڕۆكە لە سووریە روو دەدەن‪».‬‬

‫ورچە زێڕین و زێوینەكان چاوەڕوانی براوەكانی بێرلینانە دەكەن‬

‫شەست و دووهەمین فێستیڤاڵی نێونەتەوەیی‬ ‫فیلمی بێرلین یەكشەممە‪30 ،‬ی رێبەندان‬ ‫بەرامبەر بە ‪19‬ی فێوریە بە دانی‬ ‫خەاڵتەكانی بەشە جۆراوجۆرەكانی كۆتایی بە‬ ‫كارەكانی دێنێ‌‪ .‬لەم خولەی فێستیڤاڵەكەدا‬ ‫كە ‪ 10‬رۆژ لەمەوبەر بە نمایشی فیلمی‬ ‫فەڕانسەوی «ماڵئاوا مەلەكەكەم» دەستی‬ ‫پێكرد‪ 400 ،‬فیلم نمایش دراون‪ .‬بەگشتی‬

‫‪ 23‬فیلم لە بەشی سەرەكیی «بێرلینالەی‬ ‫‪»2012‬دا بەشدار بوون‪ ،‬بەاڵم تەنیا ‪18‬‬ ‫فیلمیان لەسەر وەدەستهێنانی ورچی زێڕین‬ ‫و زێوین پێكەوە كەوتوونەتە كێبەركێوە‪ .‬هەموو‬ ‫فیلمەكانی بەشدار لە كێبەركێكەدا‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكەمجار بوو لە جیهاندا نمایش دەدران‪ .‬لە‬ ‫بەشی سەرەكی كێبەركێكاندا بەشداریی فیلمە‬ ‫ئاڵمانی‪ ،‬فەڕانسەوی و بریتانیاییەكان بەرچاو‬

‫بووە‪ .‬فیلمە سەركەوتووە ئامریكاییەكان‬ ‫وەك «لە رادەبەدەر بەرز و زۆرنزیك» یان‬ ‫«خاتوونی ئاسنین» بە پێی بەرنامە لە‬ ‫بەشی كێبەركێكانی بێرلینالەی ئەمساڵدا‬ ‫نمایش نەدراون‪.‬‬ ‫ئەگەرچی ئێران لە بەشی كیبەركێكاندا‪ ،‬هیچ‬ ‫فیلمێكی نیە كە نوێنەرایەتی بكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشداریی ئەسغەری فەرهادی‪ ،‬دەرهێنەری‬

‫سەركەوتوو و براوەی ورچی زێڕینی ساڵی‬ ‫‪ 2011‬لە بەشی لێژنەی دادوەراندا‪ ،‬تا رادەیەك‬ ‫ئەو كەموكوڕییەی قەرەبوو كردووەتەوە‪.‬‬ ‫«بێرلینالە» بە یەكێك لە لەمێژینەترین و‬ ‫گرینگترین رووداوە سینماییەكانی جیهان لە‬ ‫قەڵەم دەدرێ‪.‬‬

‫لە تەقینەوەكەی چەند رۆژ لەمەوبەری‬ ‫بانكۆكدا‪ ،‬قامكی تاوان بۆ الی كۆماری‬ ‫ئیسالمی راكێشرا كە بەپێی ئەو پەروەندە‬ ‫رەشەی ئەو رێژیمە لە بواری كردەوەی‬ ‫تیرۆریستی و تەقینەوەی لەو چەشنە لە‬ ‫شوێنە جیاجیاكانی جیهاندا هەیەتی‪،‬‬ ‫وێدەچێ‌ ئەو گومانە تا رادەیەكی زۆر‬ ‫راست بێ‌‪ .‬بەم پێیە كۆماری ئیسالمی وەك‬ ‫پێشبینی دەكرا گەیشتووەتە قۆناخێكەوە كە‬ ‫پێی دەگوترێ‌ «جنوونی سیاسی»‪ .‬ئەوە‬ ‫لە دەرەوەڕا كە جگە لە كاری تێكدەرانە و‬ ‫ێ‬ ‫تیرۆریستی‪ ،‬كارتی گوشاری دیكەی پ ‌‬ ‫شك نایێ‌ و جگە لە هاوپەیمانیی چەند‬ ‫گرووپێكی تیرۆریستی‪ ،‬هەڤپشكێكی‬ ‫دیكەی بۆ نەماوەتەوە و ئەوەش لە نێوخۆی‬ ‫واڵت كە خەریكە ئێران بەرەو قاتوقڕی‬ ‫دەبات‪ .‬ئێرانێك كە ئەو پۆتانسییەلەی‬ ‫تێدایە كە لە باری ئابوورییەوە ببێتە‬ ‫زلهێزی ناوچەكە و لە باری سیاسییەوە‬ ‫ببێتە ئەو هێزە ناوچەییەی كە لە هاوكێشە‬ ‫جیهانییەكانیشدا خاوەن شوێن و پێگەی‬ ‫جێی متمانە بێ‌‪ ،‬هەنووكە بە دەستی‬ ‫كۆماری ئیسالمی تووشی گەورەترین‬ ‫قەیرانی ئابووری بووە و خەمی نان بووەتە‬ ‫سەرەكیترین خەمی خەڵكەكەی و لەم دۆخ‬ ‫و ئانە ناسكەشدا‪ ،‬ئەو رێژیمە لە جیاتی‬ ‫هێوركردنەوەی بارودۆخەكە و وازهێنان‬ ‫لە زێدەڕۆیيە ئەتۆمییەكانی‪ ،‬كەوتووە‬ ‫هەڕەشەكردنی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ‬ ‫لە باڵوێز و كاربەدەستی ئەم واڵت و ئەو‬ ‫واڵت و «جنوون»ە سیاسییەكەی زیاتر لە‬ ‫جاران دەركەوتووە‪ .‬وەك نموونەی بەرچاو‪،‬‬ ‫هەر ئەوەندە بەسە سەرنجی ئەو راستییە‬ ‫ێ كە ئەو رێژیمە لە جیاتی ئەوەی‬ ‫بدر ‌‬ ‫بە هەموو شێوەیەك و بە هەموو نرخێك‬ ‫ێ كە‬ ‫ئاسایشی گەڕووی هورمۆز بپارێز ‌‬ ‫زۆرترین قازانجی دەچێتە گیرفانی خۆیەوە‪،‬‬ ‫خۆی دێت و ئایشی ئەو خاڵە گرینگە‬ ‫ستراتیژیكییە لە نێو دەبات و ئەم دەبێتە‬ ‫هەڕەشە بۆ سەری و الیەنەكانی دیكە دەبنە‬ ‫پارێزەری ئاسایشەكەی‪.‬‬ ‫ئەم «جنوون»ە سیاسییەی كۆماری‬ ‫ئیسالمی بە بەڕێوەبردنی شانۆی ئەمجارەی‬ ‫هەڵبژاردنی مەجلیس دەگاتە لووتكە‪ .‬لە‬ ‫كاتێكدا سەرۆكی ژووری بازرگانی ئێران و‬ ‫چین رایگەیاندووە كە قاتوقڕی بەنیسبەت‬ ‫كااڵ و شتومەكی بنەڕەتی لە ئێراندا‬ ‫بەڕێوەیە‪ ،‬ئەوا ئەو رێژیمە خەریكی یارییەكە‬ ‫كە تێچووەكەی بە میلیۆنان دۆالرە‪ .‬هەر‬ ‫لە پڕوپاگەندەی كاندیداكانەوە بگرە هەتا‬ ‫بەرنامە تەلەفزیۆنییەكان و تەرخانكردن‬ ‫و بە قەولی خۆیان بەسیجكردنی هەموو‬ ‫ئیمكانات و دامودەزگاكانیان بۆ ئەو‬ ‫شانۆیە‪ ،‬هەموویان خەرجكردنن لە گیرفانی‬ ‫بەیتولماڵ‪ ،‬ئەویش لە پێناو هیچدا‪.‬‬ ‫بۆیە دەڵێین هیچ‪ ،‬چوونكە مەجلیسەكە‬ ‫كارتۆنییە‪ ،‬هەڵبژاردنەكە شانۆسازییە‬ ‫و ئەگەر تا دوێنێ‌ كەسانێك هەبوون كە‬ ‫گومانیان لەو راستییانە هەبوو‪ ،‬ئەوا ئێستا‬ ‫ئیدی ئەوانە لە كەس شارانەوە نین و رێژیم‬ ‫ێ ئامانجەكانی بپێكێ‌‪.‬‬ ‫ناتوان ‌‬ ‫ئەوەی لەو «جنوون»ە خەسار دەبینێ‌‪،‬‬ ‫خەڵكی جیهان بە گشتی و خەڵكی ئێران‬ ‫بەتایبەتین و بەم پێیەش یەكگرتوویی و‬ ‫هاودەنگی خەڵكی جیهان و خەڵكی ئێران‪،‬‬ ‫پێویستییەكی بێئەمالوئەوالیە بۆ دەربازبوون‬ ‫لەو قەیرانانەی كە ئەو رێژیمە پێكی‬ ‫هێناون‪.‬‬