RUSÇA-TÜRKÇE SÖZLÜK
HECCRJ_NEHTWRBQ CKJDFHM 17.000 SÖZCÜK 17.000 CKJD
HAZIRLAYAN VEDAT GÜLTEK CJCNFDBNTKM DTLFN U>KMNTRM
RUSÇA-TÜRKÇE SÖZLÜK Vedat GÜLTEK Kurmay Yayınevi / 2015 Basım Yeri Ayrıntı Basımevi Tel: 0312 394 55 90 Matbaa Sertifika No: 13987 ISBN 978-605-9979-17-7 Kapak Tasarım Yusuf SELİM Sayfa Tasarım Ali Fuat ŞAHİN © Bu eserin her türlü yayın hakkı yazarlarla yapılan sözleşme gereğince Kurmay Kitap Yayın Dağıtım’a aittir. Bu eserin baskısından 5856 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince alıntı yapılamaz, fotokopi yöntemi ile çoğaltılamaz, resim, şekil, şema, grafik vb. izin almadan kopya edilemez.
Kitap Yayın Dağıtım Karanfil Sokak 5/60 Kızılay - ANKARA Telefon : 0312 419 38 41 Faks : 0312 424 09 33 www.kurmaykitap.com bilgi@kurmaykitap.com Kitabevi Karanfil Sokak Birlik İş Merkezi 5/22-23 Kızılay - ANKARA Tel: 0312 418 08 65 - 66
All rights reserved. Can not be copied.
II
Rusça-Türkçe Sözlük
Vedat Gültek
Kaynakça bilgisi: Vedat Gültek, Rusça-Türkçe Sözlük, Kurmay Kitap Yayın Dağıtım, Ankara, 2013, XVI+1560 sayfa.
IV
İçindekiler Önsöz Rusça Alfabe Sözlüğün Kullanımı Kısaltmalar Listesi Sözlük
VII VIII IX XI 1
V
Vedat Gültek: 1939 yılında Malatya’da doğdu. İlkokulu Malatya’da, ortaokulu ise Besni’de bitirdi. Lise tahsilini Erzincan Askeri Lisesi’nde yaptıktan sonra 1959 yılında Kara Harp Okulu’na girdi. 1961 yılında piyade subayı olarak mezun oldu. Askeri okullarda yabancı dil olarak Rusça’yı seçen Vedat Gültek, Silahlı Kuvvetler’in değişik birliklerinde çeşitli görevlerde bulundu. 1974 yılında Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin Rus Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olunca aynı yıl Askeriye’deki görev birimini değiştirerek öğretmen oldu ve Işıklar Askeri Lisesi’ne Rusça öğretmeni olarak atandı. Silahlı Kuvvetlerin birçok biriminde öğretmenlik yaptıktan sonra 1993 yılında emekliye ayrıldı. Evli ve iki çocuk sahibi olan yazarın yayımlanmış eserleri şunlardır: Rus Dili Grameri – 5nci baskı-Epilog Yayınevi Türkçe-Rusça Rusça-Türkçe Konuşma Kılavuzu – Kurmay Yayınevi Türkçe-Rusça Rusça-Türkçe Atasözleri Sözlüğü – Sosyal Yayınlar
Yayıncının notu: Bu sözlüğün hazırlanış sürecini başlatan Enver Aytekin’i saygıyla anıyorum.
VI
ÖNSÖZ Türkiye’deki bir boşluğu az da olsa doldurabilmek amacıyla önce RusçaTürkçe sözlüğü, ardından da bu DÖNÜŞÜMLÜ sözlüğü hazırladım. Bu süre içerisinde benden her türlü destek ve yardımlarını esirgemeyen başta değerli eşim Seyhan Gültek, sevgili oğullarım Gökhan Gültek ve Buğra Gültek’e sonsuz teşekkürlerimi sunmayı bir borç sayıyorum. Hazırladığım bu DÖNÜŞÜMLÜ Sözlük bilinen tipte ve iki dilde düzenlenmiş bir sözlüktür. Herhangi bir Rusça sözcüğün yalnızca Türkçe anlamını bulmak isteyen okuyucunun kendisine yararlı olacak yönlendirmeleri izlemesi yeterli olacaktır. Ses bilgisi ve sözcüklerin gramer yapılarına daha fazla özen gösterilip ağırlık verilmiştir. 1. Rusça sözcüklerin söylenişleri yazılışlarından daha farklıdır. Bu yüzden, Rusça sözcüklerin çoğunda, Rusça yazılışlar, iki ve daha fazla heceli sözcükler üzerine vurgu konularak desteklenmiştir. Kimi durumlarda vurgu konulmuş olsa bile, Rusça sözcüğün hecelenmesiyle ilgili yanlış bir izlenim edinilebilir. Bu durumlarda söyleyiş köşeli parantez içinde verilmiştir. Bunu verirken de, fazla yer kaplamaması için, sadece genel kural dışı olan hece ya da heceler köşeli parantez içinde verilmiştir. Örneğin: Ctujlyz sözcüğündeki ikinci hecenin “uj” değil de /-dj-/ olarak yani Ctdjlyz (Sivodnya) olarak söyleneceğini belirtmesi gibi. 2. Sonuna “yumuşatma işareti –M-” konulan sessiz harfler İNCE okunacaktır. 3. Üzerine “düzeltme-uzatma (^)” işareti gelen harfler ince ve biraz uzun okunacaktır. 4. Üzerinde “kesme işareti (‘) olan harfler yarım ses ince okunacaktır. 5. ~ işareti “madde başı” olan sözcüğün yerini tutar. 6. Yabancı sözcüklerin hangi dilden geldikleri kısaltmalarla gösterilmiş, başka bir dilden bir ek ya da sözcük ile birleşmiş olanlar her iki dilin kısaltması ile gösterilmiştir. Rusça öğrenmek isteyen Türklere ve Türkçe öğrenmek isteyen Ruslara yararlı olabilmesi dileklerimle. Vedat GÜLTEK
VII
HECCRBQ FKAFDBN RUSÇA ALFABE <erds gtxfnyst
Yfpdfybt ,erds
<erds gtxfnyst
Yfpdfybt ,erds
F f < , D d U u L l T t ? / : ; P p B b Q q R r K k V v Y y J j G g
a be ve ge de ye yo je ze i i kratkoye ka el em en o pe
H h C c N n E e A a X x W w X x I i O o } }
er es te u fe ha tse çe şa şça tvyordıy znak ı myahkiy znak e yu ya
S s M m > . Z z
VIII
SÖZLÜĞÜN KULLANIMI 1. Rusça sözcükler, sözlük içinde, kalın (bkb koyu) ve alfabetik sıra ile verilmişlerdir. Birçok sözcüğün içine ( ) işareti konmuştur. Bu işaret, sözcüğün değişmeyen kısmını belirtmek amacıyla konulmuştur. 2. Rusça sözcüklerden bazıları iki bölüme ayrılmıştır. Bölümler arasına (/) kesme işareti konularak bundan sonra gelen bölümün, ileride yapılacak açıklamalar ya da örneklemelerde değişeceğini gösterir. Örneğin: ékb/wf ve –xysq = ékbwf ve ékbxysq= 3. Rusça sözcüklerin birden fazla anlam ve kullanma yerleri varsa, o zaman, bu sözcükler koyu (bkb kalın) romen rakamları ile gösterilmiştir. Örneğin: e; I v= (pvtz) ... e; II xfcnbwf ... 4. Sıfatların karşılaştırma ve en üstünlük biçimleri ve düzenli zarf şekilleri –eğer söylemde belirgin bir zorlama söz konusu değilse– verilmemiştir. 5. Bazı Rusça ve Rusça-Türkçe sözlüklerden farklı olarak, fiiller aynı konu içinde ve alfabetik sıra içinde sunulmuştur. Böylece, Türk öğrenci, pfuyénm gibi eylem bitmişliği gösteren bir şekil ile, eylem bitmemişliği gösteren pfub,ánm’ın karşılaştırmasında, sanırım, bir zorluk çekmeyecektir. Fiilin anlamı, genel olarak, eylem bitmemişliği göstergesiyle verildiği için (eğer, anlam, eylem bitmişliği göstergesi ile verilmişse, yanına cjd= göstergesi –kısaltması-) konulmuştur, kendinin hangi göstergeyle (bkb kısaltmayla) ilgilendiğini kolaylıkla söyleyebilecektir. Sadece o kısmı göz önünde bulundurmak bile, sunulan anlamları içinden en uygununu seçebileceği için, Türkçe ses bilgisiyle daha sonra verilen kaynakçalar hesaba katılmayabilir. Anlamlar, Rusça asıl eylem fiilleriyle yorumlanmalıdır. Fiiller, yalnızca, eylem bitmişlik ya da bitmemişlik göstergeleriyle (bkb kısaltmalarıyla) değil, aynı zamanda jghtl= kısaltmasıyla gösterilen benzer şekillerle de gösterilmişlerdir. Örneğin: yjcínm- jghtl= ytcní- cjd= gjytcní= Örnekte verilen her fiil biçimi, anlam ve kullanımla desteklenen ayrı maddeler halinde ele alınmıştır. 6. Doğruluktan ayrılmamaya özen göstererek yine de olabildiğince çok anlam verilmeye çalışılmıştır. (~) işareti “yakın anlam, yaklaşık çeviri” anlamına gelir ve zorunlu durumlarda kullanılmıştır. Rusçaya en yakın anlamı ilk sırada veril-
IX
miştir. Eşanlamları virgül ile ayrılmıştır. Noktalı virgül ise, Türk öğrencilerin kolayca anlayabileceği gibi, anlamdaki ya da kullanımdaki farklılıkları belirtir. Rus okuyucuların yararı için bu farklar, gerekli yerlerde, Rusça olarak verilmiştir ve bu karşılıklar parantez içinde ve eğik olarak sunulmuştur. Örneğin: gjlxjlínm (,snm r kbwe) yaklaşmak, yanaşmak... 7. Bazı fiillerin (ya da sözcüklerin) karşısına (+ bya=) şeklinde bir gösterge konulmuştur. Bu da o fiilin yanına bir başka fiilin mastar şeklinin ekleneceğini gösterir. 8. Birçok fiilin karşısında, parantez içinde ve kısaltma şeklinde ismin hangi hali ya da halleri o fiille kullanılacaksa, o hal ya da haller yazılmıştır. Örneğin: djccjplfdánm ytcjd=- djccjplánm cjd= (dy=) dctkànm(cz) ytcjd=- dctkínm(cz) cjd= (dy= d dy=) pfvtyànm ytcjd=- pfvtyínm cjd= (dy=- nd=) 9. Bazı fiillerin karşısına, o fiil hangi edatla kullanılacaksa o edatın kısaltılmışı parantez içinde verilmiştir. Örneğin: pfdíctnm ytcjd= (jn hl=) 10.Sözlükte sunulan ve tekil yalın durumları verilen adların yanına, o adın cinsinin kısaltılmışı verilmiştir. Örneğin: pádnhfr v= (ve;crjq hjl) erkek cins díkrf ;= (;tycrbq hjl) dişi cins jryô c= (chtlybq hjl) nötr (bkb tarafsız) cins. Sözcük, eğer, çoğul biçimi ile verilmişse, onun çoğul olduğunu belirtmek için yanına vy= (vyj;tcndtyyjt xbckj) kısaltması yazılmıştır. O çoğul sözcüğün tekil biçimi varsa, ayrıca tekil biçimi yine parantez içinde verilmiştir. Örneğin: xékrb vy= (tl= xekôr v=).
X
CGBCJR ECKJDYSX CJRHFOTYBQ KISALTMALAR LİSTESİ fd= ! fdbfwbz ! havacılık terimi fdn= ! fdnjvj,bkmyjt ! otomobil terimi fr= ! frecnbrf ! akustik fvth= ! fvthbrfybpv+ fvthbrfycrbq ! Amerikan fyfn= ! fyfnjvbz ! anatomi terimi fyuk= ! fyukbqcrbq ! İngiliz; İngiltere ile ilgili terim fynhjg= ! fynhjgjkjubz ! antropoloji terimi fhuj ! fhujnbxtcrjt ckjdj- dshf;tybt ! argo dilinde fhn= ! fhnbkkthbz ! topçuluk terimi fhx. ! fhxbntrnehf ! mimarlık terimi fhxtjk= ! fhxtjkjubz ! arkeoloji terimi fcnh= ! fcnhjyjvbz ! astronomi terimi ,frn= ! ,frnthbjkjubz ! bakteriyoloji terimi ,tp ljg= ! ,tp ljgjkytybz ! eksiz; tümleçsiz ,tpk= ! ,tpkbxyfz ajhvf ! öznesiz fiil ,b,k= ! ,b,ktqcrjt dshf;tybt ! kutsal kitap terimi ,bjk= ! ,bjkjubz ! biyoloji terimi ,bjxbv= ! ,bjxbvbz ! biyokimya terimi ,jn= ! ,jnfybrf ! botanik terimi ,hfy= ! ,hfyyjt ckjdj ! hakaret için söylenir ,el= ! ,eleott (dhtvz) ! gelecek zaman ,ex. ! ,exufknthbz ! muhasebe terimi ,= x= ! ,jkmitq xfcnm. ! çoğu durumlarda ddjly= ck= ! ddjlyjt ckjdj ! ara söz dtn= ! dtnthbyfhbz ! veteriner(lik) terimi dy= ! dbybntkmysq gflt; ! (ismin) –i hali djty= ! djtyyjt ltkj ! askerlik terimi djty=_vjh= ! djtyyj_vjhcrjq ! askeri denizcilik terimi djpdh= ! djpdhfnysq pfkju ! dönüşlü fiil djghjc= ! djghjcbntkmysq ! soru edatı djcrk= ! djcrkbwfybt- djcrkbwfntkmyfz ajhvf- djcrkbwfntkmyfz xfcnbwf ! ünlem, nida
XI
u ! uhfvv ! gram u= ! I ujl ! yıl, sene u= ! II ujhjl ! şehir utjuh= ! utjuhfabz ! coğrafya terimi utjl= ! utjltpbz ! jeodezi terimi utjk= ! utjkjubz ! jeoloji terimi utjv= ! utjvtnhbz ! geometri terimi utjabp= ! utjabpbrf ! jeofizik terimi utjxbv= ! utjxbvbz ! jeokimya terimi ublh= ! ublhjkjubz- ublhjntxybrf ! hidroloji, hidroteknik terim uk= ! ukfujk ! fiil uk= j,h= ! ukfdysv j,hfpjv ! başlıca olarak ujhy= ! ujhyjt ltkj ! madencilik terimi ujc_dj ! ujcelfhcndj ! devlet uhfv= ! uhfvvfnbrf+ uhfvvfnbxtcrbq nthvby ! gramer (terimi) uhe,= ! uhe,jt dshf;tybt ! kaba konuşmada lbg= ! lbgkjvfnbz ! diplomasi terimi ln= ! lfntkmysq gflt; ! (ismin) –e hali tl= ! tlbycndtyyjt xbckj ! tekil hal, ismin tekil durumu ;= ! ;tycrbq hjl ! dişi cins ;=_l= ! ;tktpyjljhj;yjt ltkj ! demiryolu terimi ;bd= ! ;bdjgbcm ! ressamlık pjjk= ! pjjkjubz ! zooloji terimi blbjv= ! blbjvfnbxtcrjt dshf;tybt ! mecazi deyim b lh= ! b lheubt ! ve diğerleri, başkaları bp]zcy= ! bp]zcybntkmysq cj.p ! açıklamalı bağlaç bv= ! bvtybntkmysq gflt; ! (ismin) yalın hali bhjy= ! bhjybxtcrjt dshf;tybt ! alay (istihza) yollu söylenir bcr= ! bcreccndj ! sanat (terimi) bcn= ! bcnjhbxtcrbq ! tarih terimi bcn= kbn= ! bcnjhbz kbnthfnehs ! edebiyat tarihi terimi bcn= ntfnh= ! bcnjhbz ntfnhfkmyjuj bcreccndf ! tiyatro tarihi terimi b n= l= ! b nfr lfktt ! ve saire, ve benzeri; v.s., vb. b n= g= ! b njve gjlj,yjt ! ve ilahare, ve saire rfyw= ! rfywtkzhcrjt dshf;tybt ! kançılarya terimi rfhn= ! rfhnjxyfz buhf ! kumar terimi ru ! rbkjuhfvv ! kilogram rby= ! rbytvfnjuhfabz ! sinema terimi rv ! rbkjvtnh ! kilometre rjkbx= ! rjkbxtcndtyyjt (xbckbntkmyjt) ! asıl sayılar
XII
rjv= ! rjvvthxtcrbq nthvby ! ticaret terimi rjcd= gfl= ! rjcdtyysq gflt; ! değişen hal rnj_k= ! rnj_kb,j ! biri(si), adamın biri rek= ! rekbyfhbz ! aşçılık terimi k= ! kbwj ! kişi, şahıs kfcr= ! kfcrfntkmyfz ajhvf ! okşamalık, tatlı sözler ktc= ! ktcyjt ltkj ! ormancılık (ağaç) işleri kbyud= ! kbyudbcnbrf ! lengüistik terim kbn= ! kbnthfnehf ! edebiyat terimi kbxy= ! kbxysq ! kişi, şahıs kju= ! kjubrf ! mantık terimi v= ! ve;crjq hjl ! erkek cins vfn= ! vfntvfnbrf ! matematik terimi vtl= ! vtlbwbyf ! tıp, tıbbi terim vt;l= ! vt;ljvtnbt ! ünlem, nida vtcn= ! vtcnjbvtybt ! adıl, zamir vtnfk= ! vtnfkkehubz ! metalurji terimi vtntjh= ! vtntjhjkjubz ! meteoroloji terimi vby= I ! vbythfkjubz ! mineroloji terimi vby= II ! vbyenf ! dakika vba= ! vbajkjubz ! mitoloji terimi vv ! vbkkbvtnh ! milimetre vy= ! vyj;tcndtyyjt xbckj ! çoğul hal vjh= ! vjhcrjt ltkj ! denizcilik terimi vep= ! vepsrf ! müzik terimi vec= ! vecekmvfycrbq+ jnyjczobqcz r vecekmvfycnde ! müslüman dini terimi yfrk= ! yfrkjytybt ! kip, sıyga yfgh= ! yfghbvth ! örneğin, mesela yfhtx= ! yfhtxbt ! zarf yfcn= ! yfcnjzott (dhtvz) ! şimdiki zaman yfexy= ! egjnht,kztncz njkmrj rfr yfexysq nthvby ! bilimsel terim ytbpv= ! ytbpvtyztvjt ! değişilmeyen ytjlj,h= ! ytjlj,hbntkmyj ! takbih (kınama, ayıplama) yollu söylenir ytjk= ! ytjkjubpv ! yeni söz ytjghtl= ! ytjghtltktyyj yfghfdktyyjt ldb;tybt ! belgisiz fiil; belgisiz adıl (zamir) ytcrk= ! ytcrkjyztvjt ! çekimsiz ytcjd= ! ytcjdthityysq dbl ukfujkf ! bitmemiş eylem j,= ! j,sryjdtyyj ! genellikle, çokluk
XIII
j,k= I ! j,kfcnyjt ckjdj- dshf;tybt ! yerel (bölgesel) terim j,k= II ! j,kfcnm ! bölge; nahiye j,o= ! j,obq ! genel, toplam j_d(f) ! jcnhjd(f) ! ada(lar) juhfybx= ! juhfybxbntkmysq cj.p+ juhfybxbntkmyfz xfcnbwf ! sınırlayıcı bağ; sınırlayıcı edat jp= ! jpthj ! göl jr= ! jrjkj ! yakın, civarında, aşağı yukarı jghtl= ! jghtltktyyj yfghfdktyyjt ldb;tybt ! hareketin yönünü belirten (terim) jghtltkbn= ! jghtltkbntkmyjt vtcnjbvtybt- yfhtxbt ! belirtme zamiri, zarf jgn= ! jgnbrf ! optik terim jcj,= ! jcj,tyyj ! özellikle, bilhassa jnyjcbn= ! jnyjcbntkmysq ! ilgi (zamiri) jnhbw= ! jnhbwfntkmysq ! olumsuz jabw= ! jabwbfkmysq ! resmi deyim jxjn= ! jxjnf ! avcılıkla ilgili terim gfktjyn= ! gfktjynjkjubz ! paleontoloji terimi gthty= ! gthtyjcyjt pyfxtybt ! mecaz anlamında gjd= ! gjdtkbntkmyjt yfrkjytybt ! (fiilin) emir kipi g_jd ! gjkejcnhjd ! yarımada gjujd= ! gjujdjhrf ! atasözü, darbımesel gjkbuh= ! gjkbuhfabz ! basımcılık terimi gjkbn= ! gjkbnbrf ! politik terim gjyel= ! gjyelbntkmyjt (yfrkjytybt) ! zorlama kipi gjck= ! gjckjdbwf ! atasözü gjn= ! gjnbxtcrjt dshf;tybt ! şiirde kullanılır gjzcy= ! gjzcybntkmysq cj.p ! açıklayıcı bağ gh= ! ghtlkj;ysq gflt; ! (ismin) edatlı hal ghtdjcx. ! ghtdjcxjlyfz cntgtym ! en üstünlük derecesi ghtlbr= ! ghtlbrfnbdyjt egjnht,ktybt ! yüklem olarak kullanma ghtlk= ! ghtlkju ! öntakı, önek ghtph= ! ghtphbntkmyj ! nefret yollu söylenir ghtbv= ! ghtbveotcndtyyj ! başlıca, en çok ghtyt,h= ! ghtyt,ht;bntkmyj ! saygısız yolla söylenir ghb,k= ! ghb,kbpbntkmyjt pyfxtybt ! tahmini anlam, takribi mana ghbk= ! bvz ghbkfufntkmyjt ! sıfat ghbcjtl= ! ghbcjtlbybntkmysq cj.p ! ek, ilave
XIV
ghbnz;= ! ghbnz;fntkmyjt vtcnjbvtybt ! iyelik (mülkiyet, sahiplik) zamiri ghbx= ! ghbxfcnbt ! eylemsi, fiilimsi ghjcn= ! ghjcnjhtxbt ! halk dili, halk ağzı ghjnbd= ! ghjnbdbntkmysq cj.p ! karşıtlık bağlacı ghji= ! ghjitlitt dhtvz ! geçmiş zaman ghzv= ! d ghzvjv cvsckt ! öz anlamında, tam anlamıyla gcbxjk= ! gcbxjkjubz ! psikoloji terimi h= I ! htrf ! nehir, ırmak h= II ! hjl ! cins, çeşit, tür hfl= ! hflbjntxybrf ! radyoteknik terim hfpu= ! hfpujdjhyjt ckjdj- dshf;tybt ! konuşma dilinde hfpl= ! hfpltkbntkmysq cj.p ! beraberlik ve karşıtlık bağlacı hfpy= pyfx= ! hfpyst pyfxtybz ! farklı anlamlar hl= ! hjlbntkmysq gflt; ! (ismin) –in hali htk= ! htkbubz ! din terimi hs,= ! hs,jkjdcndj ! balıkçılık terimi c= ! chtlybq hjl ! nötr (tarafsız) cins cfl= ! cfljdjlcndj ! meyvecilik terimi crfp= ! crfpetvjt ! yüklem crk= ! crkjyztncz ! çekimi yapılır ck= ! ckjdj ! sözcük, kelime cv= ! cvjnhb ! bak(ınız) cj,bh= ! cj,bhfntkmyj ! topluluk cjd= ! cjdthityysq dbl ! bitmiş eylemlilik cjtl= ! cjtlbybntkmysq cj.p ! bağlaç, bağ cjrh= ! cjrhfotybt+ cjrhfotyyj ! kısaltma cjgjcn= ! cjgjcnfdbntkmysq cj.p ! kıyaslama bağlacı cjxby= ! cjxbybntkmysq cj.p ! uydurma bağlacı cgjhn= ! abprekmnehf b cgjhn ! spor terimi ch= ! chfdyb ! karşılaştır chfdy= cn= ! chfdybntkmyfz cntgtym ! üstünlük derecesi cnh= ! cnhjbntkmyjt ltkj ! inşaatçılık terimi cnhfl= ! cnhflfntkmysq pfkju ! edilgen ceo= ! bvz ceotcndbntkmyjt ! ad, isim c=_x. ! ctkmcrjt xjpzqcndj ! tarım terimi nd= ! ndfhbntkmysq gflt; ! (ismin) –ile hali ntfnh= ! ntfnhfkmyjt dshf;tybt ! tiyatro terimi ntrcn= ! ntrcnbkmyjt ltkj ! tekstilcilik terimi nthhbn= ! nthhbnjhbz ! toprak, arazi
XV
ntx. ! ntxybrf ! teknik terim n;= ! nfr;t ! da, de, dahi nr= ! njkmrj ! ancak, olsa olsa nkd= ! ntktdbltybt ! televizyon terimi njg= ! njgjuhfabz ! topoğrafya terimi njhu= ! njhujdsq nthvby ! ticaret terimi erfp= ! erfpfntkmyjt vtcnjbvtybt+ erfpfntkmyfz xfcnbwf ! işaret zamiri; işaret eki evtymi= ! evtymibntkmyfz ajhvf ! küçültülmüş biçim eck= ! eckjdyfz ajhvf+ eckjdysq cj.p ! şart bağlacı ecn= ! ecnfhtditt ckjdj- dshf;tybt ! eski deyim ecneg= ! ecnegbntkmyfz ajhvf+ ecnegbntkmysq cj.p ! teslim ve kabul bağlacı end= ! endthlbntkmyfz xfcnbwf ! olumlu (tanıtlanmış) ek afv= ! afvbkmzhyj ! teklifsizlik için söylenir afhv= ! afhvfrjkjubz ! farmakoloji terimi abp= ! abpbrf ! fizik terimi abpbjk= ! abpbjkjubz ! fizyoloji terimi abkjc= ! abkjcjabz ! felsefe terimi aby= ! abyfycs ! mali terim ajkmr= ! ajkmrkjh ! folklör terimi ajy= ! ajytnbrf ! fonetik terim ajn= ! ajnjuhfabz ! fotoğraf terimi ah= ! ahfywepcrbq ! Fransızca terim xbv= ! xbvbz ! kimya terimi xbh= ! xbhehubz ! cerrahi terim wthr= ! wthrjdyjt dshf;tybt ! kilise terimi x= ! xbckj ! sayı terimi xbckbn= ! bvz xbckbntkmyjt ! sayı adı ifxv= ! ifxvfns ! satranç terimi irjk= ! irjkmyjt dshf;tybt ! okul terimi ienk= ! ienkbdj ! şaka yollu söylenir r= ! rjyjvbrf ! ekonomi terimi rjk= ! rjkjubz ! ekoloji terimi k= ! ktrnhjntxybrf ! elektroteknik terim kr= ! ktrnhjybrf ! elektronik terim ny= ! nyjuhfabz ! etnoğrafya terimi .h= ! .hblbxtcrjt dshf;tybt ! hukuk terimi
XVI
fuéyn
F fdôcm avôs’ xfcnbwf belki, belki de. fdnô avtô c= motorlu araç. fdnj,áy avtabán v= otoban, otoyol. fdnj,bjuháabz avtabiyagráfiya ;= özgeçmiş, otobiyografi. fdnô,ec avtôbus v= otobüs; vagon. fdnjdjrpák avtavaksál v= otobüs istasyonu, otogar; terminal. fdnjbycgérnjh avtainspéktar v= trafik polisi. fdnjván avtamát v= 1. otomat; otomatik; otomatlaşmış; 2. djty= makineli tabanca, otomatik tabanca; 3. (küçük) makineli tüfek. fdnjvfníxtcr/b avtamatìçeski yfhtx= 1. kendiliğinden, otomatikman, otomatik olarak; 2. kendiliğinden, mekanik olarak; ~bq avtamatìçeskiy 1. otomatik; 2. mekanik, otomatik, gayriihtiyarî; ~fz hÉxrf dolmakalem. fdnjvj,íkm avtamabìl’ v= otomobil, motorlu taşıt; araba. fdnjvj,íkmysq avtamabìl’nıy otomobil(s)î , araba(s)î . fdnjyôvbz avtanômiya ;= otonomi, kendini yönetme; muhtariyet, özerklik. fdnjghbwég avtapritsép v= treyler, karavan. ádnjh ávtar v= 1. yazar; yapan, çıkaran; sahip; kadın yazar; edebî eser yazan, yazar, müellif; 2. besteci, bestekâr, besteleyen. fdnjhbnén avtaritét v= 1. otorite, yetke, nüfuz; 2. nüfuz sahibi, söz sahibi, otorite sahibi. fdnjhéxrf avtarúçka ;= dolmakalem, mürekkepli kalem. fdnjnôhvjp avtatôrmaz v= otomatik fren. fdnjnháccf avtatrássa ;= otoyol. fdnjaehuôy avtofurgôn v= kamyon; tır. fuá I agá vt;l= aha!; ha!; ya! fuá II agá xfcnbwf ya, ha.
f I a cj.p 1. halbu ki, ise, -dığı halde, -masına karşın, ama; ve+ fakat; 2. fakat; 3. eğer, şayet. f II a xfcnbwf ve. a III a vt;l= 1. ah! ha!; 2. ha, iyi. f,f;Éh abajúr v= abajur. f,jytvéyn abanimént v= abonman, abone. f,jyíhjdfnm abanìravâ t' ytcjd= b cjd= bir şeye abone olmak; bir koltuk (bkb yer) ayırtmak; ~cz abanìravâ t’sa ytcjd= b cjd= abone olmak; yer ayırtmak. f,hbrôc abrikôs v= 1. kayısı; 2. kayısı (ağacı). f,cjkûny/j apsalútna yfhtx= mutlaka, kesin olarak, hiç, tamamen; tam olarak, kesinlikle; ~sq apsalútnıy kesin, saltlık, mutlak, tam; mükemmel. f,céhlysq apsúrdnıy saçma, abes, akıl almaz; münasebetsiz. f,cwécc aptsés v= vtl= apse, şiş, çıban. f,ì abıy cj.p şu şartla ki, yeter ki, elverir ki. fdfypák avanzál v= bekleme odası, bekleme salonu. fdfycíhjdfnm avansìravát’ ytcjd= b cjd= avans vermek. fdáycjv avánsam yfhtx= önceden, peşìnen, avans olarak. fdfyná;ysq avantájnıy ecn= güzel, gösterişli, göz alıcı; yakışan, yaraşan. fdfynûhf avantúra ;= 1. macera, serüven; 2. kuşkulu girişim, riskli iş. á duecn ávgust v= ağustos, ağustos ayı. fdbf,bkén aviyabilét v= uçak bileti. fdbfgfccf;íh aviyıpassajìr v= uçak yolcusu. fdbáwbz aviyatsiya ;= havacılık+ uçaklar, filo. fdbénrf aviyétka ;= oyuncak uçak.
1
F < D U L T-? :
p
B Q R K V Y J G H C N E A X W X I O " > Z
fuéyn fuéyn I agént v= 1. acente, komisyoncu, vekil; 2. ajan, gizli ajan; casus. futynéhf agentúra ;= 1. gizli servis, istihba ra t servisi; 2. ajanlar, ajan şebekesi. fubnáwbz agitátsiya ;= propaganda, tahrik. áuytw ágnets v= kuzu, anasının kuzusu, alçak gönüllü. fujyí(pí)hjdfnm aganì(zì)ravát’ ytcjd= can çekişmek. fuhtccídysq agressìvnıy saldırgan, mütecaviz, kavgacı; savaşçı, kavgacı; saldırganlık(s)î , tecavüz(s)î fuhéccjh agréssar v= saldır(g)an, mütecaviz, müstevli. fuhjrekmnÉhf agrakul’túra ;= tarım. fl ád v= cehennem; tamu. flfgníhjdfnm adaptìravát’ ytcjd= b cjd= adapte etmek, uyarlamak. fldjrán advakát v= 1. avukat, birinin savunmasını yapan; 2. avukat, müdafî ; 3. dava vekili; 4. müşavir, avukat. flvbybcnhánjh administrátar v= yönetici, idareci; müdür; yönetmen. flvbhák admirál v= amiral. álhtc ádres v= 1. adres; 2. mektup üstü, adres; ~áyn adresánt v= gönderen; ~án adresát v= kendisine mektup gönderilen, mektubu alacak olan. flhtcjdánm adrisavát’ ytcjd= b cjd= 1. (birinin) adresine göndermek; 2. yöneltmek, tevcih etmek; ~cz adresavát’sa ytcjd= b cjd= başvurmak, müracaat etmek. álcrb ádski yfhtx= korkunç, berba t; iblisçe, müthiş; son derece. fl.kmnéh adúl’tér v= zina. f;bnáwbz ajitátsiya ;= heyeca n, coşku, galeyan. f;Éh ajúr yfhtx= güncel; günü gününe. fpáhn azárt v= 1. ısı, sıcaklık; 2. kızgınlık, öfke; 3. tahrik; taşkınlık;
4. coşku, ihtiras; 5. hararet, ateş; ~ysq azártnıy 1. pervasız; taşkın; 2. ateşli, çabuk sinirlenen (bkb heyecanlanan); 3. gözüpek, cesur. áp,erf ázbuka ;= 1. alfabe; ABC+ 2. alfabe kitabı. ábcn áist v= leylek; hacıbaba. fq ay vt;l= 1. ay!, vay!, ah!; 2. vah vah! fq_fq_fq [fqzzq] ayyayay vt;l= oh, oh! fqdá ayvá ;= 1. ayva; 2. ayva ağacı. fqlá aydá vt;l= hadi!, haydi, gidelim! fqháy ayrán v= ayran. frflévbz akadémiya ;= akademi. fráwbz akátsiya ;= akasya. frdfhékm akvarél’ ;= 1. suluboya; 2. suluboya resimler. frdáhbev akváriyum v= akvaryum. frrjvgfyíhjdfnm akkampanìravát’ ytcjd= eşlik etmek, refakat etmek. frrjhltôy akordiyôn v= akordeon. frrevekànjh akkumulâ tar v= akü(mülatör). frrehán akkurát yfhtx= kesin(likle), tam olarak. frrehfnícn akkuratìst v=- ~rf akkuratìstka ;= ukalâ; ayrıntı meraklısı. frrehányj akkurátna yfhtx= 1. yavaş; 2. sezdirmeden; 3. tam zamanında, zamanını şaşmadan; 4. muntazaman; 5. özenerek, özenle, titizlikle, î tina ile. frctcceáh aksissuvár v= 1. aksesuar; 2. varlık, mülk, aksesuar. frn á kt v= 1. eylem, hareket; 2. ntfnh= perde; 3. belge; 4. beyan, ifade; rapor tutma. frn/h aktör v= aktör, oyuncu. frnbdbpíhjdfnm aktivizìravát’ yt_ cjd= b cjd= hız vermek, daha aktif bir duruma getirmek; heyecanlandırmak;
2
fyrénf ~cz aktivizìravát’sâ ytcjd= b cjd= canlanmak, faaliyeti artmak, hızlanmak. frnídyj aktìvna yfhtx= aktif bir biçimde. frnhícf aktrìsa ;= aktris. frneákmysq aktuál’nıy 1. gerçek; güncel; 2. önem; güncel. frékf akúla ;= köpek balığı. fregeyrnéhf akupunktúra ;= aküpunktür. frei/h akuşör v= 1. doğum doktoru; 2. lavta. frei/hrf akuşörka ;= ebe. frwéyn aktsént v= 1. şive, aksan, söyleyiş; 2. vurgu; ~íhjdfnm aktsentìravát’ ytcjd= b cjd= 1. vurgulamak; 2. önemle belirtmek; ön plâna çıkarmak. ákut,hf álgibra ;= vfn= cebir. fkénm alét’ ytcjd= 1. kızarmak, kızıllaşmak, al renge girmek; kızarmak; kızıl olmak; 2. al al olmak. ákb,b álibi c= .h= mazeret. fkbvéyns aliméntı vy= nafaka, nafaka parası; bakım parası. fkrjuôkbr alkagôlik v= alkolik, içki müptelâsı; sarhoş, ayyaş. fkrjuôkm alkagôl v= 1. alkol; 2. ispirto, içki. Akkáx alláh v= Allah. fkkthuíz allirgìya ;= alerji. fkkbkÉqobr allilúyşçik v= dalkavuk. fkkô alô vt;l= alo!; merhaba! fkváp almáz v= 1. elmas; 2. elmas, camcı elması. fkafdín alfavìt v= alfabe, yazı. ákxysq álçnıy açgözlü, tamahkâ r; doymaz, doymak bilmez; hırslı. áksq álıy al, fes rengi, kızıl. fkm,ôv a l’bôm v= albüm. fkmnthyfnídf a l’tirnatìva ;= seçenek, alternatif, iki şıktan biri. fkmàyc a l’yáns v= birlik, ittifak. fv,áh ambár v= ambar, antrepo, kiler, depo. fv,íwbz ambìtsiya ;= kıvanç; kibir, kurum; övünme; onur, izzetinefis.
áv,hf ámbra ;= 1. amber; 2. aroma, güzel koku, parfüm. fvíym amìn’ vt;l= âmin! fvytpíz amnezìya ;= bellek yitimi, hafıza kaybı, amnezi. fvybcníhjdfnm amnistìravát’ ytcjd= b cjd= affetmek, bağışlamak. fvjhákmysq amarál’nıy ahlâ k dışı; ahlâ ksız. fvjhnbp/ánjh amartizátar v= ntx= yumuşatmalık, amortisör+ ~íhjdfnm amortiziravát’ ytcjd= b cjd= aşınmak. ávgekf ámpula ;= ampul. fvgeníhjdfnm amputìravát’ ytcjd= b cjd= (bir uzvu) kesmek, ameliyatla almak, kesip almak. fvekén amulét v= muska, nazarlık, tılsım. fy án cj.p bilâ kis, tersine. fyfkbpíhjdfnm analizìravát’ ytcjd= b cjd= analiz etmek, tahlil etmek, tetkik etmek, incelemek. fyákmysq anál’nıy fyfn= anüse ait, anal, anüs(s)ì. fyfhxícn anarhìst v= ~rf anarhìstka ;= anarşist. fyáhxbz anárhiya ;= anarşi, başsızlık, düzensizlik, keşmekeş, yasalardaki boşluk. fyfnôvbz anatômiya ;= yapı, anatomi. fyuf;íhjdfnm angajìravát’ ytcjd= b cjd= angaje etmek; vadetmek. fyuáh angár v= fd= hangar; baraka. áyutk ángel v= melek, timsâ l+ ~ôxtr angelôçek v= melek; nur topu gibi bir çocuk. fyuíyf angìna ;= vtl= anjin, boğak. fyukjaô, anglafôb v= İngiliz düşmanı, İngiliz aleyhtarı. fytrlôn anekdôt v= anekdot, fıkra, komik hikâ ye; fıkra. fytvíz animî ya ; kansızlık, anemi. fytcntpíz [_ycn_] anestezìya ;= duyum yitimi, anestezi, uyuşturma. fyrénf ankéta ;= soru dizini, anket, form.
3
fyytrcíhjdfnm fynbgánbz antipátiya ;= (r) birinden hoşlanmama, karşıt duygu, antipati. fynbhtkbubôpysq antiriligiyôznıy din karşıtı, dine karşı savaşan. fynbctvín antisemî t v= yahudi düşmanı. fynbcégnbrf [_cè_] antiséptika ;= 1. antiseptikler; 2. antisepsi. fynbcjwbákmysq antisotsiyál’nıy antisosya l, sosya l olmayan, toplum düzenine uymayan. fyníxhbcn antìhrist v= htk= deccal; iblis. fyníxysq antìçnıy antik, antik çağ(s)î , kla sik. fynhárn antrákt v= 1. aralık, ara, fasıla; 2. iki perde arası, perde arası; ara oyunu. fynhtrôn antrekôt v= biftek, pirzola, antrkot. fynhtcôkb antresôli vy= asma kat, ara kat; çatı katı. fynehá; anturáj v= 1. çevre, muhit, ortam; 2. ortam; 3. birinin çevresindekiler, çevre. fyaác anfás yfhtx= cepheden, önden. fyikáu anşlág v= 1. "satıldı" levhası; "bilet kalmamıştır" levhası; 2. ön başlık. fgfhnávéyns apartáméntı vy= lüks apartman da ireleri. fgfníxysq apatìçnıy apati(s)î , gevşek, uyuşuk, içi sönük, aldırmaz. fgái apáş v= apaş, külhanbeyi. fgtkkíhjdfnm apellìravát’ ytcjd= b cjd= başvurmak, müracaat etmek; istinaf davası açmak. fgtkmcíy apel’sìn v= 1. portakal; 2. portakal ağacı; ~jdsq apel’sìnavıy ghbk= r fgtkmcíy+ ~jdsq cjr portakal suyu. fgkjlíhjdfnm apladìravát’ ytcjd= alkışlamak, alkış tutmak. fgôrhba apôkrif v= düzmece eser, gerçekliği kuşkulu eser, apokrif.
fyytrcíhjdfnm anneksìravát’ ytcjd= b cjd= eklemek, katmak, ilhak etmek, sokmak. fyyekíhjdfnm annulìravát’ ytcjd= b cjd= bozmak, feshetmek, hükümsüz bırakmak, yürürlükten kaldırmak; iptal etmek; kaldırmak, lağvetmek. fyjyív anonìm v= 1. isimsiz; 2. adsız, isimsiz, anonim; ~ysq anonìmnıy anonim, adı bilinmeyen, imzasız. fyjycíhjdfnm anonsìravát’ ytcjd= b cjd= duyurmak, anons etmek, ìlâ n etmek, ìlâ nla bildirmek. fyjhár anorák v= anorak. fyjhvákmysq anormál’nıy anormal, normal olmayan, düzgünsüz, gayritabiî. fynfujyícn antagonìst v= hasım, rakip, karşıt. fynáynf antánta ;= anlaşma, antant. fynéyyf [_nè_] anténna ;= 1. anten, radyo (telsiz) anteni; 2. duyarga. fynbububtyíxtcrbq antigigiyinìçiskiy sağlığa zararlı, ga yrisıhhî . fynbltvjrhfníxtcrbq antidemokratìçiskiy antidemokratik, demokratik olmayan, demokrasi karşıtı. fynír antìk v= antika. fynbrdáh antikvár v= antikacı, antika mera klısı, antika koleksiyoncusu. fynbrjvveyípv antikammunìzm v= komünizm karşıtı, antikomünist. fynbrjycnbnewbôyysq antikanstitutsiyônnıy anayasaya aykırı. fynbvíh antimìr v= barış karşıtı (olan). fynbyfwbjyákmysq antinatsia nál’nıy ulusal olmayan, millî olmayan. fynbj,oécndtyysq antiapşçéstvinnıy sosyâ l olmayan, kamu çıkarlarına uymayan. fynbgfníxysq antipatìçnıy antipatik, sevimsiz; iğrenç; soğuk.
4