DRAGAN AJANOVIĆ IFC / The world Bank Group SEED, Southern Europe Enterprise Development
SAŽETAK Uloga donatorskih organizacija na promoviranju kvalitete, kao jedne od bitnih odrednica na putu ka evropskim integracijama, prezentiraće se na primjeru SEED-a1 (Program razvoja preduzeća u jugoistočnoj Evropi). SEED je petogodišnji multidonatorski program finansiran od strane IFC –a i devet zemalja donatora, menadžiran od strane IFC-a2 i fokusiran na 4 zemlje Balkana (Albania, BJR Makedonija, Srbija i Crna gora i Bosna i Hercegovina). Osnovan je u cilju podrške razvoju malih i srednjih preduzeća (MSP) u regionu i započeo je sa svojim aktivnostima u septembru 2000 godine. Ova pomoć obuhavata oblasti ISO standarda, HACCP-a, CE (certifikacija), EC (deklaracija o usaglašenosti) i td. U pružanju ove tehničke pomoći SEED koristi usluge domaćih i međunarodnih experata. U tom smislu, postoji interes za širenje baze potencijalnih konsultanata u regionu. Regionalna prisutnost SEED-a i sličnih donatorskih organizacija omogućava replikaciju projekata i prenošenje iskustava dobre prakse u zemljama regiona, čime se podiže ukupna efektivnost njihovog djelovanja.
ULOGA DONATORSKIH ORGANIZACIJA U PROMOVIRANJU KVALITETE KAO BITNE ODREDNICE NA PUTU KA EVROPSKIM INTEGRACIJAMA
UVOD SEED je multidonatorski program finansiran od strane IFC –a3 i 9 zemalja donatora, vođen od strane IFC-a, fokusiran na 4 zemlje Balkana (Albania, BJR Makedonija, Srbija i Crna gora te Bosna i Hercegovina), sa petogodišnjim mandatom započetim u septembru 2000. godine, koji je uspostavljen u cilju podrške razvoju malih i srednjih preduzeća u regionu. Misija SEED-a: Unaprijediti kvalitet života u regionu kroz razvoj malih i srednjih preduzeća (MSP) mobiliziranjem integrisanih konsultantskih usluga i treninga u cilju unapređenja svih aspekata konkurentnosti u sektoru. Vizija SEED-a: Postati vodeći lokalni partner u razvoju privatnog sektora u regionu do 2005 godine. Strateški ciljevi SEED-a su: • Razvoj konkurentnosti MSP -a4 • Razvoj tržišta davalaca usluga za MSP-a • Unapređenje poslovnog okruženja 1
SEED –Southeast Europe Enterpsise Development IFC- International Finance Corporation, WB Group 3 IFC- International Finance Corporation, WB Group 4 MSP - Mala i srednja poduzeća 2
Ključne riječi: SEED, kvaliteta, donatorske organizacije 27
AKTIVNOSTI SEED-A U OBLASTI UNAPREĐENJA SISTEMA UPRAVLJANJA KVALITETOM
osnivanja Regionalne konsultantske mreže za okoliš (ECN)7. E&S konsultanti su bili trenirani da ovladaju procedurama SEED-a u izradi okolišne dokumentacije i sada su kvalificirani da urade «Okolišnu ocjenu» za investicione projekte. ECN konsultanti se koriste i za druge inicijative SEED-a u regionu. Dobari primjeri su njihov angažman u organizaciji i odražavanju «Konferencije o biomasama» u Sarajevu i na projektima za ocjenu uticaja klimatskih promjena u sve četri zemlje regiona.
U proteklom periodu SEED je realizirao više inicijativa u oblastima: • Sistema upravljanja okolišem, zdravljem i sigurnošću (E&S)5 u radu MSP-a • HACCP6 sistema, koji je u suštini proaktivna kontrola procesa u proizvodnji hrane u cilju osiguranja njenog kvaliteta • Sistema upravljanja kvalitetom u proizvodnim preduzećima prema normama ISO 9001:2000
Inicijative vezane za HACCP u Makedoniji EU obavezuje da sve kompanije koje prodaju ili izvoze na tržište EU trebaju implementirati HACCP do kraja 2004 godine. Pošto sve ove zemlje žele da postanu članice EU, a i glavna izvozna tržišta imaju u EU, nameće se imperativ da se lokalna legislativa počne prilagođavati legislativi EU. Implementacija HACCP-a je podržana od strane vlada ovih zemalja u smislu unapređenja kvaliteta hrane na domaćem tržištu i omogućavanja izvoza domaćih kompanija na tržište EU, uz prilagođavanje zahtjevima legislative Evropske komisije.
Inicijative u oblasti okoliša, zdravlja i sigurnosti (E&S) u radu MSP-a Podrška koju SEED obezbjeđuje svojim klijentima u oblasti E&S usmjerena je na pomoć klijentima da unaprijede usaglašenost svojih procesa u odnosu na regulativu u ovoj oblasti, ali na bazi realnih mogućnosti i postepenih akcija u skladu sa redom prioriteta i mogućih efekata u smanjenju troškova zbog neusaglašenosti. Ova podrška se pruža kroz: • podršku klijentima SEED-a u pripremi poslovnog plana, odnosno investicionog programa, prije nego se isti podnese potencijalnom zajmodavcu, u smislu ocjene operacija kompanije sa okolišnog, zdravstvenog i sigurnosnog aspekta. • Razvoj kapaciteta MSP-a – kroz trening programe u oblasti ključnih E&S pitanja. • Unapređenje poslovnog okruženja vezano za E&S – kroz podizanje svijesti, koristeći primjere dobre prakse koji su rezultirali značajnim koristima i uštedama, izadom vodiča, te putem seminara kojima se podiže svijest o budućim regulativama u oblasti E&S (npr. «Vodič za poslovne ljude za povećanje profita putem bolje zaštite okoliša i sigurnosti» koja je razvijena za BiH i Makedoniju)
Dosadašnje aktivnosti SEED-a vezane za HACCP: • Izgradnja svijesti o značaju HACCP-a – treninzi, okrugli stolovi i brošure • Pilot projekat na uspostavi HACCP-a u tri kompanije – podrška u implementaciji, od kojih je jedna implementirala sistem • Trening za auditore i certifikaciju konsultantskih firmi – trodnevni napredni trening o Implementiranju HACCP u kompanijama • Cetifikacija lokalnih kompanija u HACCP-u – dvije kompanije (Evropa a.d. i Swisslion) su implementirale HACCP • Dvosedmični trening 15 lokalnih kosultanata iz BiH, Srbije i Crne gore, Albanije i Makedonije o implementaciji HACCP-a. Ovi konsultanti su kasnije korišteni u implementaciji HACCP-a u domaćim kompanijama • Saradnja sa relevantnim agencijama i ministarstvima vezano za formiranje nacionalnog akreditacionog tijela za HACCP
Pored navedenog, SEED je razvio i odražao 4 trening programa (Sarajevo, Beograd, Skopje, Tirana) za izabrane E&S konsultante iz Albanije, BiH, Srbije Crne Gorei i Makedonije, sa ciljem 5 6
7
E&S- Environment & Safety HACCP- Hazard Analysis and Critical Control Point
28
ECN – Environmental Consultancy Network
Identificirane oblasti za tehničku pomoć su: • HACCP • CE certifikacija • EC deklaracija o usaglašenosti • intelektualna/industrijska imovina • dobrovoljne certifikacije • specifični standardi/ prema potrebi
Inicijative vezane za implementaciju Sistema Upravljanja Kvalitetom (QMS) prema normi ISO 9001:2000 u građevinskim firmama. SEED je inicirao implementaciju QMS prema normi ISO 9001:2000 u kompaniji BBM AMFIBOLIT u BIH. Radi se o kompaniji koja je proizvođač eruptivnog kamena vrhunskog kvaliteta, koji u potpunosti zadovoljava zahtjeve EU kod izgradnje završnog sloja asfalta u izgradanji autoputeva. Zahvaljujući ovoj činjenici, kompanija već izvozi preko 50% proizvodnje u susjednu Hrvatsku, gdje je u toku izgradanja mreže autoputeva. Implementacija QMS je u toku, a angažovani su konsultanti iz Hrvatske i BiH. I u ovoj godini, u okviru aktivnosti koje SEED realizira sa građevinskim kompanijama, planira se nastavak inicijative na implementaciji QMS u dvije nove kompanije. SEED pri tome obezbjeđuje tehničku pomoć kroz angažman iskusnih regionalnih i lokalnih konsultanata. Namjera je da se angažmanom vrhunskih konsultanata i dalje radi na podizanju svijesti o potrebi i koristima od implementacije QMS, što će se u praksi raditi kroz razne vrste savjetovanja, okruglih stolova i izradu raznih vrsta publikacija i brošura.
Ova pomoć biće realizirana kroz sljedeće intervencije SEED-a: - Aktivnosti na širenju informacija o tehničkim, pravnim i drugim zahtjevima EU (tematski seminari, okrugli stolovi, publikacije, web stranice, razvoj mreže MSPs na bazi regionalnih razvojnih centara ili agencija) - Razvoj kapaciteta davalaca ovih usluga u MSP na održivoj osnovi (trening programi za davaoce usluga na lokalnom nivou u cilju ovaladavanja znanjima, vještinama i metodama transfera regulatornih i tehničkih zahtjeva za povećanje izvoza u EU, tehnička pomoć javnim institucijama i agencijma zaduženima za standardizaciju, metrologiju, akreditaciju i intelektualnu imovinu u prilagođavanju njihovih usluga potrebama biznisa i radu po tržišnim uslovima. - Direktnu pomoć izabranim preduzećima kroz fleksibilne i ciljane intervencije (na bazi parnerskih odnosa sa pojedinim kompanijama u cilju pružanja specifične tehničke pomoći u pogledu EU regulative, kroz jedan na jedan konsultantske usluge od strane iskusnih međunarodnih i domaćih konsultanata)
PLANSKA ORIJENTACIJA SEEDA USMJERENA NA PRISTUP EVROPSKOJ UNIJI Pitanje pristupa EU je od najvišeg značaja za kreatore politike u svim zemljama zapadnog Balkana. I dok su resursi unutar vlada u regionu zauzeti sa usaglašavanjem javnih propisa i institucija sa EU direktivama, mnoga preduzeća su u nemogućnosti da prodaju svoje robe i na vlastitom tržištu, a još mnogo manje na tržištu EU. U cilju unapređenja konkurentnosti preduzeća na domaćem i ino-tržištu, SEED je razvio program usmjerene, praktičane podrške za MSP koja se susreću sa zahtjevima EU. SEED će obezbjediti i podržati prihvaćanje znanja o propisima, zahtjevima i preporukama koje se tiču konkurentnosti domaćih kompanija na tržišima zemalja EU. U tom cilju, SEED će ući u partnerski odnos sa relevantnim javnim institucijama da bi se osigurali širi efekti specifičnih intervencija SEED-a.
ZAKLJUČAK Na primjeru SEED-a, evidentno je da donatorske organizacije mogu u svojim programima da promoviraju kvalitet kao jedan od mehanizama koji olakšava put ka EU. One to mogu da čine na više načina, kao što su: • Razvijanje i širenje svijesti o kvaliteti i koristima koje ona nosi sa sobom, kroz organizaciju savjetovanja, okruglih stolova, promotivne materijale i brošure. • Saradnja sa lokalnim vladama i institucijama u stvaranju potrebne legislative i podršci osnivanju i 29
The role of donor organizations in promotion of the quality as an essential determinant towards to European integrations will be presented based on SEED example. SEED is a five-year multi-donor program financed by IFC and 9 donor counties, managed by IFC and focused to four Balkan countries (Albania, FYR Macedonia, Serbia and Montenegro and Bosnia and Herzegovina). It was established to support the SME development in the region and started its operations in September 2000. This TA encompasses areas of ISO standards, HACCP, CE (certification), EC (declaration) etc. SEED has been using services from local and international experts in providing this TA. In that regard, there is an interest to expand the network of regional consultants. Regional presence of SEED and other similar donor organizations enables replication of these projects and transfer of the best practice examples in the countries of the region that increases overall effectiveness of their operations.
funkcionisanju institucija iz oblasti • Podrška razvoju lokalnog konsultantskog tržišta, tj. davalaca konsultanskih usluga u implementaciji pojedinih sistema iz oblasti kvaliteta • Direktna podrška u implementaciji QMS u pojedina preduzeća za koje se ocijeni da imaju potencijal daljnjeg razvoja na bazi koristi koje se postižu dosljednom implementacijom QMS-a i • Drugi pogodni načini, zavisno od lokalne situacije i potreba preduzeća. Posebna specifičnost SEED-a, ali i većeg dijela drugih donatorskih organizacija, jeste regionalna prisutnost. To omogućava replikaciju projekata i prenošenje iskustava dobre prakse u zemljama gdje su prisutni, ali i korištenje raspoloživih konsultantskih resursa regionalno, onda kada se oni dokažu svojim kvalitetom. SUMMARY THE ROLE OF DONOR ORGANIZATIONS IN PROMOTION OF THE QUALITY AS AN ESSENTIAL DETERMINANT TOWARDS THE EUROPEAN INTEGRATION
Keywords: SEED, quality, donor organizations
30